7.

ΣΥΝΘΕΣΗ ΑΚΕΤΥΛΟΣΑΛΙΚΥΛΙΚΟΥ ΟΞΕΟΣ

7.1. Ακετυλοσαλικυλικό Οξύ

Το ακυτελοσαλικυλικό οξύ είναι δραστική ουσία διαφόρων φαρμάκων
με πιο γνωστό την ασπιρίνη. Aνήκει στα μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη
φάρμακα (Nonsteroidal Anti-inflammatory Drugs, NSAIDs), τα οποία
είναι ομάδες φαρμάκων που χορηγούνται για την καταστολή
φλεγμονών, κατά τρόπο ανάλογο με εκείνο των στεροειδών, αλλά με
πολύ λιγότερες παρενέργειες (νάρκωση, καταστολή της αναπνευστικής
λειτουργίας, εθισμό). Η χρήση τους είναι ευρεία και χορηγούνται για τη
θεραπεία φλεγμονωδών καταστάσεων ως αντιπυρετικά και ως
αναλγητικά, ακόμη και για περιπτώσεις όπως είναι η ρευματοειδής
αρθρίτιδα, η ουρική αρθρίτιδα (ποδάγρα), πόνοι περιόδου και
κεφαλαλγίες. Είναι επίσης αποτελεσματικά αντιπυρετικά και γενικά
αναλγητικά φάρμακα.

Σχεδόν ποτέ ένα δισκίο φαρμάκου δεν αποτελείται εξ ολοκλήρου από

τη δραστική ουσία. Τα υπόλοιπα υλικά που περιέχονται, πέραν της
δραστικής φαρμακευτικής ουσίας, καλούνται έκδοχα (excipients), και
δρουν ως πληρωτικά και συνδετικά υλικά για να συγκρατούν το δισκίο
με συνοχή στο επιθυμητό μέγεθος και σχήμα. Επιπλέον λόγος για την
προσθήκη εκδόχων στα δισκία είναι για να προσδίδουν ευχάριστη
γεύση και χρωματισμο . Επίσης μπορεί να περιέχουν και ουσίες που
προλαμβάνουν τη διάσπαση της δραστικής ουσίας και άλλες φορές
ρυθμίζουν την αποδέσμευση ή τον ρυθμό και τον τρόπο αφομοίωσής
της από τον οργανισμό.

Στην περίπτωση, για παράδειγμα, της ασπιρίνης, το

ακετυλοσαλικυλικό οξύ συνήθως αναμιγνύεται με άμυλο και λίγο νερό.

75
Συχνά προστίθενται και πολυυδροξυαλκοόλες (μαννιτόλη, σορβιτόλη) ή
σάκχαρα (λακτόζη, σακχαρόζη) ή συνθετικές γλυκαντικές ύλες
(σακχαρίνη) και αρωματικές ουσίες, που βοηθούν στην ταχύτερη
διάλυση του δισκίου στο νερό, του προσδίδουν πιο ευχάριστη γεύση
κατά τη μάσηση (παιδικές ασπιρίνες). Άλλα υλικά δρουν ως λιπαντικά
(lubricants) τα οποία βοηθούν στο να αποφευχθεί η συγκόλληση των
δισκίων στα διάφορα μηχανήματα κατά την παρασκευή τους. Τέτοια
υλικά είναι υδρογονωμένα φυτικά έλαια, στεαρικό οξύ και στεαρικά
άλατα και ο τάλκης.

7.2. Τρόπος Δράσης Ασπιρίνης

Τα μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα χαρακτηρίζονται ως
"αναστολείς της κυκλοοξυγονάσης". Προσδένονται ή αντιδρούν με το
ενεργό κέντρο των ενζύμων κυκλοοξυγονάσων (cyclooxugenase, COX),
αναστέλλοντας έτσι τη δράση των τελευταίων, που είναι υπεύθυνα για
τη σύνθεση των προσταγλανδινών, των λευκοτριενίων και των
θρομβοξανίων, γνωστών ως προστανοειδή, που είναι υπεύθυνα για ένα
μεγάλο αριθμό παθοφυσιολογικών λειτουργιών, όπως στη δημιουργία
φλεγμονών. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι αποκλειστικά επικίνδυνες
ουσίες για τον οργανισμό.

Το ακετυλοσαλικυλικό οξύ δρα ως ακετυλιωτικό αντιδραστήριο

(αναστολείς της κυκλοοξυγονάσης). Ακετυλιώνει το αμινοξύ της
σερίνης που βρίσκεται στο ενεργό κέντρο του ενζύμου (την Ser530
στην COX-1, και την Ser516 στην COX-2) και το αδρανοποιεί,
καθιστώντας αδύνατη την πρόσδεση (docking) του μορίου του
αραχιδονικού οξέος προκειμένου τούτο να υποστεί οξείδωση και να
σχηματιστεί στη συνέχεια σειρά προσταγλανδινών.

76
Το γεγονός αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η ακετυλοομάδα του
ακετυλοσαλικυλικού οξέος δεν δρα μόνο σαν προστατευτική ομάδα του
φαινολικού υδροξυλίου, κάνοντάς πιο ανεκτό για το στομάχι, αλλά από
μόνη της προσδίδει ιδιαίτερη φυσιολογική δράση στο φάρμακο, δράση
που δεν διαθέτει το ελεύθερο σαλικυλικό οξύ.

Η ακετυλιωτική δράση της ασπιρίνης την καθιστά διαφορετική από τα

άλλα μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, όπως η δικλοφενάκη
και η ιβουπροφένη, που αναστέλλουν τη δράση των COX, αλλά κατά
αντιστρεπτό τρόπο. Είναι χαρακτηριστικό το ότι η ασπιρίνη είναι κατά
πολύ δραστικότερος αναστολέας της παραγωγής προσταγλανδινών σε
σχέση με το ελεύθερο (μη ακετυλιωμένο) σαλικυλικό οξύ

7.3. Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά του

ακετυλοσαλικυλικού οξέος
Εμφάνιση: 'Αοσμοι μονοκλινείς ή βελονοειδείς λευκοί κρύσταλλοι.

Μοριακός τύπος: C9H8O4

Σχετική μοριακή μάζα: 180,16

Σημείο βρασμού: διασπάται

Σημείο τήξης: 135 ºC (με ταχεία θέρμανση, το τήγμα στερεοποιείται

στους 118 ºC)

Πυκνότητα: 1,40 g/cm3

77
Διαλυτότητα στο νερό: 1 g στα 300 mL στους 25 ºC ή στα 100 mL στους
37 ºC

Σε άλλους διαλύτες: 1 g στα 5 mL αλκοόλης, στα 17 mL CHCl3 και στα

10-15 mL αιθέρα.

Διασπάται σε ζέον ύδωρ ή σε διαλύματα ισχυρών βάσεων.

Σταθερό στον ξηρό αέρα, υδρολύεται σταδιακά στον υγρό αέρα

(αποκτά οσμή οξικού οξέος).

Σταθερά διάστασης (pKa) = 3,49 (25 ºC)

LD50 (σε ποντίκια): 1,1 - 1,5 g/kg. Δεν παρουσιάζει καρκινογόνο

δράση και δεν παρουσιάζει αναπαραγωγική τοξικότητα

7.4. Μηχανισμός αντίδρασης σύνθεσης

ακέτυλοσαλικυλικού οξέος

H H3C H3C
O
O O H+ H O
O
HOOC O O
+ O HOOC
CH3
H3C

Σαλικυλικό Οξύ Οξικός Ανυδρίτης

-H

O CH3
HOOC O
+
H3C OH

Ακετυλοσαλικυκιλικό Οξικό
Οξύ Οξύ

78