Dervish

From Wikipedia, the free encyclopedia

For othe
otherr uses
uses,, see Dervi
Dervish
sh (disam
(disambi
bigu
guat
atio
ion).
n). This
This artic
article
le need
needss addi
additi
tion
onal
al cita
citati
tions
ons
for verification.
Please help improve this article by adding reliable references. Unsourced material may be
challenged and removed. (February 2008)

A Palestinian dervish in the 1860s.

A Qajar-era Persian dervish, seen here from an 1873 depiction of Tehran's Grand Bazaar.

A Dervish or Darvesh[1] (from Persian , Darvīsh[2] via Turkish[3]) is someone

treading a Sufi Muslim ascetic path or "Tariqah", known for their extreme poverty and
austerity, similar to mendicant friars in Christianity or Hindu/Buddhist/Jain
sadhus.Contents [hide]
1 Etymology
2 Religious practice
3 Orders
4 Whirling
5 Historical and political use of the term
6 Begging
7 See also
8 References
9 External links

[edit]
Etymology

The
The Pers
Persia
iann wor
wordd dar
darvī
vīsh
sh ( ) is
is of
of anc
ancie
ient
nt orig
origin
in and
and desc
descen
ends
ds from
from a Proto
Proto-Ir
-Iran
ania
iann
word that appears in Avestan as drigu-, "needy, mendicant".[4] The Iranian word is
 probably further cognate with the Vedic Sanskrit
Sans krit word adhrigu-, an epithet of uncertain
meaning applied to several deities. The Vedic word is probably to be analysed as a-
dhrigu-, that is "not dhrigu-," perhaps "not poor", i.e. "rich." The existence of this Vedic
cognate suggests that the institution of the holy mendicant was as prominent among the
ancient Indo-Iranian peoples as it has been historically in later Iran in the form of dervish
 brotherhoods and also in India in the form of the various schools of sannyasis.[5]
s annyasis.[5]
However, because the etymology of the word is not apparent from the point of view of 
the modern Persian language, there have been attempts to make the parts of the word
interpretable in terms of contemporary words and with reference to Sufic mystical
concepts. Dar in Persian means "a door", so Dervish is said to literally mean "one who
opens the doors".[1] The Persian word also gives terms for "ascetic" in some languages,
as in the Urdu phrase darveshaneh tabi'at, "an unflappable or ascetic temperament".
[edit]
Religious practice
 Many Dervishes are mendicant ascetics who have taken a vow of poverty, unlike
mullahs. The main reason they beg is to learn humility, but Dervishes are prohibited to
 beg for their own good. They have
h ave to give the collected money to other poor people.
Others work in common professions; Egyptian Qadiriyya – known in Turkey as Kadiri – 
are fishermen, for example.

Some classical writers indicate that the poverty of the Dervish is not merely economic.
Saadi, for instance says in his Gulistan "Ten darweshes may sleep under one blanket, but
one country cannot contain two kings"[6] and Rumi wrttes in Book 1 of his Masnavi[7]
Water that's poured inside will sink the boat
While water underneath keeps it afloat.
Driving wealth from his heart to keep it pure
King Solomon preferred the title 'Poor':
That sealed jar in the stormy sea out there
Floats on the waves because it's full of air,
When you've the air of dervishood inside
You'll float above the world and there abide...
[edit]
Orders

Dervishes (Mevlâna mausoleum, Konya, Turkey

There are various orders of Dervishes, almost all of which trace their origins from various
Muslim saints and teachers, especially Ali and Abu Bakr. Various orders and suborders
have appeared and disappeared over the centuries. Rifa'iyyah Dervishes spread into North
Africa, Turkey, the Balkans, Iran, Pakistan, India, Afghanistan and Tajikistan.
[clarification needed]

Other groups include the Bektashis, connected to the janissaries, and Senussi, who are
rather orthodox in their beliefs. Other fraternities and subgroups chant verses of the
Qur'an, play drums or dance vigorously in groups, all according to their specific
traditions. Some practice quiet meditation, as is the case with most of the Sufi orders in
South Asia, many of whom owe allegiance to, or were influenced by, the Chishti order.
Each fraternity uses its own garb and methods of acceptance and initiation, some of 
which may be rather severe.
[edit]
Whirling
Main article: Sufi whirling

Whirling dervishes, Rumi Fest 2007

The whirling dance or Sufi whirling that is proverbially associated with Dervishes, is the
 practice of the Mevlevi Order in Turkey, and is part of a formal ceremony known as the
Sema. The Sema is only one of the many Sufi ceremonies performed to try to reach
religious ecstasy (majdhb, fana). The name Mevlevi comes from the Persian poet, Rumi
(born in Balkh, modern day Afghanistan), whose shrine is in Turkey and who was a
Dervish himself. This practice, though not intended as entertainment, has become a
tourist attraction in Turkey.[8][9]
[edit]
Historical and political use of the term

A Palestinian Dervish in 1913

A Dervish taming a lion and a tiger. Mughal painting, c. 1650

Various western historical writers have sometimes used the term dervish rather loosely,
linking it to, among other things, the Mahdist uprising in Sudan, Mohammed Abdullah
Hassan's 1920 conflict with British forces in Somalia and other rebellions against
colonial powers.

In such cases, the term "Dervishes" was used as a generic (and often pejorative) term for 
the opposing Islamic entity and all members of its military, political and religious
institutions, including many persons who could not be described as "Dervishes" in the
strict sense. (For example, a contemporary British drawing of the fighting in Sudan was
entitled "The defeat of the Dervishes at Toski" (see History of Sudan (1884– 
1898)#British response).
[edit]
Begging

While commonly the term dervish is used to describe beggars, a differentiation between
mendicant Dervishes and common beggars can be made:[10]

While they walk around praising the Lord, anyone according to his own desire may
voluntarily drop some coins in it (a kashkul)... a real dervish who wears the proper robe
and carries the kashkul does not beg, nor does he make any demands.

Bektaši

Bektašijska tekija u Vlori.

Bektašije su islamsko versko bratstvo koje sledi učenja hadži-Bektaša Velija,

anatolijskog mistika i derviša iz 13. veka. Bektašije su pobornici islamskog misticizma
(sufizma), bliski šiitskom ogranku islama.

Tokom osmanlijskog perioda, bektašizam se iz Anatolije raširio Balkanom, a bili su

veoma uticajni među janičarima. Bektašije su gajile nepoštovanje prema društvenoj
hijerarhiji i prema raširenim običajima i obredima, što je našlo izraza u bezbrojnim
šalama o bektašijama.[1]

Danas se ovo učenje posebno sačuvalo među Albancima u Albaniji, Makedoniji i

Kosovu.Sadržaj/Садржај [sakrij/сакриј]
1 Povijest
2 Reference
3 Literatura
4 Vanjski linkovi

Povijest [uredi - уреди]

 Nastanak derviškog reda bektašija se veže za jesevije, s tim da zbog mnogo drugih
utjecaja nije ga moguće jednostavno ocijeniti kao ogranak jesevijskoga derviškoga reda.
[2] Posljednji snažan centar jesevija bio je Turkestan, nakon čijeg slabljenja derviši
ovoga reda počinju lutati svijetom te dobivaju atribut “lutajući derviši”. Nakon
određenoga perioda jedan broj ovih derviša se povezuje s turskom vojskom.[2]„Držao
hodža propoved u džamiji i opisivao Božju moć i svojstva. „Bog nije ni na zemlji ni na
nebu, nije ni na desnoj ni na levoj strani, nije ni nad morem ni u moru. Ukratko, on se ne
 pokazuje u prostoru već postoji
po stoji samo u srcu vernikovom“, govorio je hodža, na šta jedan
 bektašija ne mogaše više da se uzdrži
uzd rži pa reče: „O vernici, molim vas da me saslušate.
Kad sam vam ja neki dan rekao da Bog nije ovde, vi ste mi rekli da sam postao nevernik,
a sad kad vam hodža-efendija kaže da Bog ne postoji, vi ni reči.“[3]
 —Islamska heterodoksija, šale o bektašijama

Osnivač bektašija je hadži Bektaš iz Horosana. Pred najezdom Mongola na seldžučku

državu dolazi u Anadoliju gdje i umire oko 1337. godine. Bektašijski derviški red
uglavnom se proširio po evropskim djelovima države. Neke od njihovih obeležja bile su:
život izvan grada, ali u neposrednoj blizini, razlikovanje od drugih ljudi, te celibat
 posebne duhovne klase unutar
unu tar reda.

U XV stoljeću sultan Murat I u osmanlijsku vojsku uvodi novi vojni red – janičare (jeni – 
novi, čeri - četa). Janičari su prihvatili bektašije kao duhovne savjetnike. Zbog mnogih
utjecaja bektašije nisu bili “ortodoksni”, nisu u potpunosti prihvaćali vjerovanje sunneta
ali ih tadašnja ulema nije proganjala. Razlog tome je jaka veza sa janičarima, tadašnjim
nosiocima turske osmanlijske države.[2]

Godine 1501., za starješinu središnje bektašijske tekije, tekije Pîr Evi, u gradu Koj, kod
Kiršehira, imenovan je Bâlim Sultan (umro 1516.). Nazvan je “Drugi pîr” (Pîr Sânî).
Bâlim Sultan uvodi neke novine. Neki članovi reda odbili su reforme Bâlim Sultana te se
dotada jedinstvena zajednica bektašija podjelila na pristalice Bâlim Sultana, neki ih
oslovljavaju babe, i sljedbenike učenja hadži bektaš Velija – ćelebije. Rezultat podjele
 bila je pobjeda ćelebija. Oni su zadržali starješinstvo nad tekijom Pîr Evi kao i vod eću
ulogu u redu uopće. U XVI stoljeću, Sersam Ali-baba (umro 1589.) ustanovljava najviši
 položaj u hijerarhiji reda – dede-baba. Negdje
N egdje do druge polovine 17. stoljeća mjesto
vrhovnoga staranja redom bilo je pitanje izbora. Od oko 1750. godine, starješinstvo nad
redom postaje nasljedno.[2]

Konačan sukob unutar bektašijskoga reda desio se za vrijeme Ahmeda Dželaluddina

Ćelebija. Tada su nastale tri grupcije: prva koja se zvala pravim bektašijama i ona je
dominantna; druga koja se zvala dede (neprijatelji su ih zvali “kadžars”, što znači
“banditi”); treća je ćelebije (koju su zvali “murteti”, tj. osobe koje su izašle iz islama).[2]

Kada je 1826. godine ukinut janičarski red počeo je i veliki progon bektašija. Ubijani su,
hapšeni, zatvarani, oduzimata im je imovina i uništavane ili oduzimane tekije. Preživjele
grupe nastavile su djelovati u tajnosti i punoj izolaciji.[2]

Pitanja i odgovori (14): Bektašije

By znaci- Datum objave29 April 2004

 Na pitanje odgovara: Samir Beglerović

Esselamu alejkum,

ako bi neko mogao da mi kaze par stvari o ovom tarikatu (bektasije) ili da mi navede
neke izvore.

Mahsuz selam vam saljem

Gospodaru moj, ucini prostranim prsa moja

Odgovor:

Alejkumusselam, ve rahmetullahi ve berekatuhu!

O bektašijskome derviškom redu veoma je teško, prije bih rekao nemoguće, dati jasnu
ocjenu u smislu zaključivanja – da li se bektašije ubrajaju u priznate derviške redove. Pod
 pojmom “priznati”, najkraće rečeno, podrazumijevam
po drazumijevam derviške redove koji se ničim
drugim, osim povećane pobožnosti i svega što derviško posebno razumijevanje islama
 prati, ne razlikuju od drugih sljedbenika Šerijata, dakle onih
on ih koji su usvojili kur’ansko-
sunnetske osnove vjerovanja (akâid) i koji prakticiraju islamsko pravo (fikh).

Općenito se kaže da ima dvanaest priznatih derviških redova. No, budući da se neki
redovi međusobno ne razlikuju mnogo ali da imaju velik broj pripadnika pojedini
učenjaci govore da priznatih tarikata (derviških redova) ima četrnaest ili više.

Jedna od najjednostavnijih podjela derviških redova vrši se shodno mjestu na

kojemu su nastali odnosno uticaja koji su na neko područje imali. Tako se, barem do
našega doba, mogu odijeliti tri područja.

Mezopotamsko, tarikati su suhraverdijski (suhraverdija), rifaijski ili rufaijski (rifaija,

rufaija), i kaderijski ili kadirijski (kaderija, kadirija).
 Iran, Turska i Indija, tarikati su kubrevijski (kubravija), jesevijski (jesevija),
mevlevijski (mevlevija), nakšibendijski (nakšibendija), čištijski (čištija), te indijski oblik 
suhraverdijskoga tarikata.

Egipat i Magreb, šazilijski (šazilija), bedevijski (bedevija) i desukijski (desukija).

Što se tiče bektašija, ovaj derviški red veže se za jesevije s tim da, kao što ćemo ako
Bog da vidjeti, zbog mnogo drugih utjecaja nije ga moguće jednostavno ocijeniti kao
ogranak jesevijskoga derviškoga reda.

Kada se govori o tarikatima uopće, često se pravi podjela na ehli-sunnetske i šiitske

tarikate. O ovoj problematici ne bih sada ništa govorio. U takvoj podjeli ističu se redovi u
kojima je vidljiv jak utjecaj šiizma. Takav je bektašijski derviški red. Pored njega ovaj
kvalifikativ odnosi se na zehebije, nûrbahšije i nimetullâhije.

Povijesni nastanak bektašija

Posljednji snažan centar jesevija bio je Turkestan. Nakon što je izgubio svoju
funkciju derviši ovoga reda počinju, kako se često kaže, lutati svijetom te dobivaju atribut
“lutajući derviši”. Nakon određenoga perioda jedan broj derviša ovoga reda povezuje se s
turskom vojskom. To im nije bilo teško jer je jesevizam inače davao veliki naglasak na
Tursku i tursku naciju. S druge stane, sultanovoj osvajačkoj vojsci trebao je duhovni
izvor.

Bitno je naglasiti da su u staroj Turskoj postojala bratstva “gazi” i “ehi”. Nakon što
 je osmanlijska država učinila jak naklon ka ehli-sunnetskoj
ehli-sun netskoj tradiciji i hanefizmu
(akaidsko-pravnoj školi čiji je osnivač hazreti Ebû Hanîfa) ova dva bratstva preinačuju
svoja djelovanja i centre ugrađujući se u bektašizam.

Bektašijski derviški red uglavnom se proširio po evropskim djelovima države.

U XV stoljeću sultan Murat I u osmanlijsku vojsku uvodi novi vojni red (jeni – novi,
čeri - četa) – janičare. Janičari su, kao što smo rekli, prihvatili bektašije kao duhovne
savjetnike. Već je bilo poznato da zbog mnogih utjecaja, inšallah kasnije ćemo ih navesti,
 bektašije nisu bili “ortodoksni”, dakle, nisu u potpunosti prihvaćali vjerovanje ehli-
sunneta ali ih tadašnja ulema (učenjaci) nije proganjala. Naravno, razlog tome je jaka
veza sa janičarima, tadašnjim nosiocima turske osmanlijske države. Tek tu i tamo,
ukoliko bi se negdje neka janičarska grupa pobunila, ulema bi iskoristila priliku i napala
nekoga od bektašijskih šejhova (starješina).

Kada je 1826. godine ukinut janičarski red počeo je i veliki progon bektašija.
Ubijani su, hapšeni, zatvarani, oduzimata im je imovina i uništavane ili oduzimane tekije.
Oduzete tekije, kako navode Trimingham i profesor Akimushkin, predavate su
nakšibendijama, što je dobro jer su, naprimjer, vjerske vlasti u Bosni i Hercegovini tekije
 pozatvarali a sâme derviške redove
red ove zabranili. Preživjele grupe nastavile su djelovati u
tajnosti i punoj izolaciji. S obzirom da bektašije nisu bili vojna četa ponovno su doživjeli
 procvat. Time je nastala druga faza u razvoju
r azvoju i širenju bektašizma. No, osvrnimo se prvo
pr vo
kratko na prvu fazu.

Prva faza razvoja bektašija - Hadži Beketaš

Osnivač bektašija je hadži Bektaš iz Horosana. Pred najezdom Mongola na

seldžučku državu dolazi u Anadoliju gdje i umire 1337. godine. Sada je nužno vratiti se
nekoliko stoljeća unatrag.

Osnivač jesevijskoga derviškoga reda Ahmed Jesî (umro 1166.) mnogo toga je
uradio za tursku naciju. Zvali su ga još i Hazreti Turkestan. Kao što smo spomenuli na
 početku, derviši ovoga reda postali
pos tali su lutajući. Izuzetak su činili neki ogranci koji bi se
vezali za turbe (grob, mauzolej) nekoga šejha i tu ostali da budu i fizički u njegovoj
 blizini. Najjači uticaj izvršili su na Srednju Aziju. Nesumnjivo je najpoznatiji jesevija
hazreti Ašik Junus ili Junus Emre.

Nadalje, godine 1213. umro je u Damasku es-Sâvidžî, osnivač reda kalenderija. Ne

znaju se pravila kojih se ovaj red pridržavao ali su nazivani “čudnim”. Često bi
 provocirali druge muslimane želeći ih podstači time na razmišljanje o svojoj
sv ojoj ubjeđenosti
u islam i islamske propise. Naravno, bilo je i nedoličnih ponašanja pojedinaca, što je
slučaj u svim školama.

Konačno, Muhammed ibn Junus Dželaluddin es-Sâvidžî duhovno će preporoditi

Kutbuddina Hajdara, osnivača reda hajdarija. Ovaj red bio je poznat po tome što su,
naročito muškarci, prvo probijali dijelove tijela a potom nosili metalne halke na njima: na
rukama, vratovima i ušima. Cilj ovoga je bio da ih odvrati od seksa. Ovaj red proširio se
 po Iranu, Siriji, Anadoliji i Indiji.

E sada, sva ova tri reda polučili su novi red - babaije. Osnivač ovoga reda bio je šejh
Baba Ishak ili Baba Resulullah (umro 1239. godine). Baba Ishak bio je učitelj hadži
Bektaša.

Bektašijska silsila (veza) izgleda ovako: Ahmed el-Jesî (umro 1166.) – Lukmân
Perendže – Ishak Baba (umro 1239.) – hadži Bektaš (1335.).

Kao što se može vidjeti, već do faze nastanka bektašija izmiješalo se nekoliko idjea.
 Nakon osnivanja ovoga reda povečat
p ovečat će se sučeljavanje i ujedinjavanje idejâ koje će
dovesti do takvih paradoksa da neke bektašije neće uopće moći biti nazvane
muslimanima a drugi će biti čak uzor pobožnosti. Da paradoks buide veći, čak i unutar 
 jednoga ogranka bektašija možemo naići na ove suprotnosti.

Postoje velika razilaženja oko vremena rođenja i smrti hadži Bektaša Velija. Neki
čak smatraju da nije ni postojao. Profesor Akimuškin navodi da je hadži Bektaš rođen
1208. godine a umro 1270.

Druga faza razvoja bektašija – Bâlim Sultan

 Godine 1501., za starješinu središnje bektašijske tekije, tekije Pîr Evi, u gradu Koj,
kod Kiršehira, imenovan je Bâlim Sultan (umro 1516.). Nazvan je “Drugi pîr” (Pîr Sânî).
Bâlim Sultan uvodi neke novine, bolje reći pravila, jer neka ponašanja su već postojala,
među kojima su: život izvan grada, ali u neposrednoj blizini, razlikovanje od drugih ljudi,
te celibat (samački život) posebne duhovne klase unutar reda.

Neki članovi reda odbili su reforme Bâlim Sultana te se dotada jedinstvena, ali puna
raznolikih ideja, zajednica bektašija podjelila na pristalice Bâlim Sultana, neki ih
oslovljavaju babe, i sljedbenike učenja hadži bektaš Velija – ćelebije. Rezultat podjele
 bila je pobjeda ćelebija u smislu da su zadržali starješinstvo nad tekijom Pîr Evi kao i
vodeću ulogu u redu uopće uključujući i vrhovno starješinstvo. Negdje do druge polovine
sedamnaestoga stoljeća mjesto vrhovnoga staranja redom bilo je pitanje izbora. Od oko
1750. godine, starješinstvo nad redom postaje nasljedno.

U XVI stoljeću, Sersam Ali-baba (umro 1589.) ustanovljava najviši položaj u

hijerarhiji reda – dede-baba. Premda su ćelebije zadržale vodeći utjecaj unutar reda
(upravljanje vakufom, usmjeravanje zarade i imenovanje starješina drugih bektašijskih
tekijâ), samo je dede-baba mogao uvoditi u red bektašija.

Konačan sukob unutar bektašijskoga reda desio se za vrijeme Ahmeda Dželaluddina

Ćelebija. Tada su nastale tri grupcije: prva koja se zvala pravim bektašijama i ona je
dominantna; druga koja se zvala dede (neprijatelji su ih zvali “kadžars”, što znači
“banditi”); treća je ćelebije (koju su zvali “murteti”, tj. osobe koje su izašle iz islama).

Ideje koje se mogu naći unutar bektašizma

Ponavljam, kako sam nastanak tako i razvitak bektašija utjecao je na formiranje

 prilično maglovitih, nejasnih idejâ, ideja koje pojedinci ne prihvataju mada su pripadnici
ovoga reda.

Tokom vremena u bektašijskome nauku našle su mjesto slijedeće ideje:

- slaboga sunnizma (jer se silsilom vežu za hazreti Ebu Bekra);

- dominantnoga šiizma (ubjeđenost u nužnost slijeđenja hazreti Alije i dvanaest

imâma);

- ekstravagancije (uticaj kalenderizma) i zuhda, asketizma (uticaj melamizma);

- šamanizma (pod uticajem vjerovanja turkmenskih kizilbaša);

- džefra, svetosti brojeva (pod uticajem hurufizma);

- apsolutne ezoterije (pod uticajem ismailizma);

- trojstva “Allah – Muhammed - Alija” (pod uticajem anadolijskih kršćanskih sekti);
te

- općega sinkretizma.

S obzirom da su neki uticaji bitni a mnogi obredi bektašija zanimljivi, ako Bog da
ovaj odgovor na pitanje o bektašijama s Božijom pomoći završit ćemo u narednome
nastavku.

The Bektashi Order of Dervishes

By John Kingsley Birge

Published with the kind permission of the Alevi Bektashi Research Website, which is full
of many more interesting articles on the subject and relative topics. (This is quoted from -
BIRGE, John Kingsley : THE BEKTASHI ORDER OF DERVISHES, Luzac & Co.,
1937, p. 13-21)

INTRODUCTORY FACTS
1. THE GENERAL PLACE OF DERVISH ORDERS IN TURKEY AND OTHER 
MOSLEM COUNTRIES

The study of mystic orders in Islam is one of particular importance if the Moslem world
is to be adequately understood. The religion left by Muhammad very early developed in
two directions. On the one hand it produced a rigid, scholastic theology with an inflexible
religious law. At the same time, even from within the first two centuries, a tendency away
from this fixed, external system showed its beginning and quickly developed into
individuals and groups who emphasized the ascetic life and the mystical approach to
direct knowledge of God. As orthodox canonists and professional theologians objected to
this tendency to “search the conscience” on the ground that the the ultimate result would
 be in the direction of heresy, organized
organ ized bands or brotherhoods began
beg an to develop, based on
the fundamental idea that “the fervent practice of worship engenders in the soul graces
(fawaid), immaterial and intelligible realities, and that the ‘science of hearts’ (ilm al
kulub) will procure the soul an experimental wisdom (ma’rifa) (1).”

Although the article Tarika in the Encyclopaedia of Islam makes the statement that “As a
rule the number of persons affiliated to the brotherhoods in any particular Muslim
country is not over three per cent. of the population,” it appears certain that in Turkey and
Albania, at least, the proportion of actual members and of those loosely affiliated is far 
greater. When the writer first visited Turkey in 1913 he went about under the impression
he had received from books that Turkey was a Sunni (i.e. from the Muhammadan point of 
view orthodox) country. He quickly found to his surprise that an enormous proportion of 
the people not only were affiliated with dervish brotherhoods, but even the leaders who
appeared on Friday as Imams in the formal worship (namaz) in the mosque, were on
other days to be found acting as Şeyh’s (Shaikhs) in dervish tekkes. (2) During
Muharrem, the month when Shi’ites especially remember the death of Huseyin and the
 early injustice done Ali and his family in taking the Caliphate from them, the writer 
visited tekke after tekke, and found in them all dervishes passionately mourning the death
of Hasan and Hüseyin. In discussing this matter later with one of Turkey’s greatest
scholars the writer expressed the impression that the Turkish people while outwardly
Sunni were, under cover of their dervish brotherhoods, partially Shi’ite, at least in their 
tendencies, and certainly mystical rather than orthodox. The scholar replied that there in
there in Constantinople where the proportion was presumably less than the rest of the
country, probably sixty per cent. of the people belonged directly or indirectly to dervish
fraternities. He pointed out that in Christian countries we had in church history
experienced our persecutions, Catholics killing Protestants and vice versa, but that there
was a certain moral advantage in this. Deep sincerity, he said, lay behind these
 persecutions. Whereas, in Moslem lands, he continued, the practice of takiye,
dissimulation, had grown up to make possible a man’s continuing his standing as an
orthodox member of a mystic fraternity which emphasized an experimental rather than a
traditional and formal approach to reality.

In Turkey, therefore, this tendency to group life in a brotherhood of those seeking a direct
knowledge of God must be recognised as a widespread tendency lying sometimes
 beneath the surface, but influencing probably
pr obably the lives of a large majority of the people.

In general, the ideology of such groups has come from Arabic and Persian sources, the
more learned among the dervish leaders being well able to read and to write in these
languages. The most important immediate sources of ideas for all the Turkish dervish
orders have been the Mesnevi, a great poem written in Persian in the thirteenth century by
Mevlana Celaleddin Rumi, the patron saint of the Mevlevi dervish order, and two Arabic
works Futuhatı Mekkiye and Fususul Hikâm by Muhyiddini Arabi (1165-1240). Lying as
a foundation underneath the system developed by the influence of these books has been
the common belief and practice of the Turkish people with their inherited customs from
the Asiatic past. Certain orders, of which the Mevlevi’s are the outstanding example,
grew up chiefly in urban centres, as aristocratic, intellectual fraternities, especially
attracting members from the upper classes o grounds largely of aesthetic appeal. Other 
groups, of which the Bektashis are the notable exponent, developed directly out of the life
of the people. On the surface in these latter groups, lies the Islam which became the
accepted religion of the people. Underneath have lain, all down through Ottoman history,
customs and practices which came originally from the ethnic life of the various peoples
who mingled together on the frontiers in the thirteenth century, and from amongst whom
grew up a natural religion of the people.

2. THE PLACE OF THE BEKTASHI ORDER IN TURKISH LIFE

Among the many Dervish fraternities which have exercised their influence over the lives
of a large proportion of the Turkish people of the Ottoman Empire the Bektashis have
 held a unique place. From the point of view of mere numbers they have been significant.
The Bektashis themselves estimate their numbers at about seven million. Ali Turabi
Baba, postnişin of the Bektashi tekke on Mt. Tomori in Albania writing in his Historija E
Bektashinjvet (3) says that before the destruction of the Janissaries in 1826 and the
accompanying abolition of the Bektashi Order, annual statistics were kept, and that these
figures showed the number Bektashis to be 7,370,000 seven million being in Anatolia,
100,000 in Albania, 120,000 in Stambul and the remainder scattered through Irak, Crete,
Macedonia and other sections especially of the Balkans. In October 1933 Niyazi Dedei
the head of the officially recognised Bektashi community of Albania, gave me personally
his estimate that in the old Turkish Empire there were 7,500,000 Bektashis not counting
the more or less loosely affiliated Kizilbash. There were in the Eastern Provinces of 
Turkey alone, he said, 1,500,000. In Albania he estimated there were 200,000 or twenty
 per cent. of the population. The English treveller and historian, Rycaut, writing in the
seventeenth century, says that the Bektashis “are now grown into that vast multitude as is
almost impossible to extirpate them.” He quotes his teacher as saying that Bektash had
many millions of followers. (4) A more recent observer, Besim Atalay, delegate from
Aksaray in the Grand National Assembly, writing in 1340 (1924) estimates their numbers
at 1,500,000. (5) including apparently the Kizilbash and Tahtajis in this figure. If we take
the lowest figure given by any observer, approximately ten per cent. of the population of 
Turkey were directly or indirectly under the influence of this Order. (6)

 Not a mystical fraternity alone, the Bektashis have played their important military role all
through Ottoman history down to 1826 through their intimate connection, apparently
from the beginning, with the Janissary Army corps. Village groups scattered throughout
Anatolia, under the names Kizilbash (Red heads), Tahtaci’s, Abdal’s, Çepni’s, in ways
that will be later enumerated, are related intimately with the Bektashi organization by
 belief and tradition and religious ceremony and often in organization well.

Perhaps the most important justification, however, for studying the Bektashi Order is the
fact, generally recognized by all students of Turkish culture to-day, that all down through
Ottoman history, when the orthodox religious life of the people was under dominant
Arabic influence, when the classic literature in vogue in palace circles was Persian, and
when even a great mystic order such as the Mevlevi’s, based its belief and practice on a
 book written entirely in Persian, the Bektashis consistently held to the Turk ish language
and perpetuated in their belief and practice some at least of the pre-Islamic elements of 
Turkish culture. A Turkish investigator in 1926, writing in the official magazine of the
national culture society called the Turkish Ocak, makes the claim that the Turkish
national ideal never was able to find its expression in the Arab internationalism, but did
find it in the tekkes or lodge rooms of the Alevi orders of which the Bektashis and village
groups related to them are chief examples. In the secret practices of those religious
groups alone was “national freedom” to be found. (7) The very aim, he says, of the
founders of these groups, was to preserve the Turkish tongue and race and blood. (8)

That this point of view, while extreme, is not that of an isolated individual is shown by
the fact that in 1930 the Department of the Republic printed 3,000 copies of a book called
Bektashi Poets (9) containing biographical sketches and selections from the religious
verse of 180 Bektashi poets. In recent years every history of Turkish literature written
from school use has emphasized for each century “Bektashi Literature” because in that,
more than in anyother type of writing, the original Turkish language and Turkish literary
forms were used and Turkish national customs and points of view reflected.

3. A BRIEF HISTORY OF THE STUDY OF THE BEKTASHI ORDER 

Modern interest on the part of scholars in the Bektashi Order may be said to go back to
the great history of Turkey written by Von Hammer. In that history publicity is given to
the tradition of the first blessing of the Janissary soldiers at their beginning by Haji
Bektash Veli. (10) The first attempt to write of the order itself and its practices came in
1868 when Brown’s book, The Dervishes or Oriental Spiritualism, appeared. An
exceedingly valuable, but uncritical, collection of material having to do with the beliefs
and practices and symbols of the Bektashi as well as of other dervish orders, this book 
has recently been printed in a new edition with notes, index and better arrangement by
Pose. (11) Unsuspected new light was thrown on the beliefs of the Bektashi Order when,
in the spring of 1897, Prof. Edward G. Browne spent an Easter vacation in Paris studying
in the Bibliotheque Nationale two manuscripts containing several treaties having to do
with an obscure sect called the Hurufis. The results of this study were published in the
Journal of the Royal Asiatic Society for January 1898, and in a second article in the same
 journal in the July number of 1907, Prof.
P rof. Browne reported further discoveries.
disc overies. Stirred
with interest in the Hurufi sect by his studies in Paris in 1897, he had ordered his
 bookseller to procure for him from the Orient available Hurufi texts. To his surprise, the
treaties of an order thought to have been long dead turned up in quantities revealing that
they were in use in some present-day quarter. On inquiry, it was discovered that they
came from the Bektashis, and that in the present-day Bektashi Order the doctrines of 
Fazlullah, the founder of the Hurufi sect, were being perpetuated.

In 1908 there appeared in Germany the first attempt at a critical study of the Bektashis.
Prof. Jacob in his Beitrage zur Kenntnis des Derwisch-Ordens der Bektaschis, not only
examined the history and spread of the Bektaschis, criticizing, among other things, the
tradition that Haji Bektash Veli could have given his blessing in person at the time of the
founding of the Janissary army corps, but also added a translation of a Turkish book 
which appeared in 1873 (1290) called Kâşif ul esrar ve Def ul eşrar, Discoverer of 
Secrets and Rejector of Evils, a bitter attack on the Bektashis, especially on account of 
their acceptance of Hurufi doctrines. Jacob followed up this study with his book Die
Bektaschijje, published in 1909, containing a careful analysis of all the material, oriental
and occidental, then available bearing on the Bektashi Order. In this book he gave a
special attention to a study of the sources, Christian, Shi’ite, Gnostic and Pagan from
which the Bektashis had received doctrines or practices.

Basing his studies on personal travel and investigation in Turkey, the English classicist,
F. W. Hasluck, published in the years from 1911 on, especially in the Annals of the
British School at Athens, interesting studies of the Bektashis, their geographic
 distribution, their methods of propaganda, and the relation their sacred places to Christian
sacred places. These studies were translated into Turkish (12) in 1928. Later,
supplementing these personal investigations on the field by a reading of every European
 book bearing on the subject Hasluck gathered
gather ed a mass of material which, after his death,
his wife published in 1929 under the title, Christianity and Islam under the Sultans. In
these studies Hasluck examined the European sources for an understanding of the
founding of the Janissaries and concluded tahat the Haji Bektash Veli tradition in
connection therewith could not be true. He tended to find in Fazlullah Hurufi the real
founder of the Bektashi Order, and to doubt even the historicity of Haji Bektash Veli’s
existence (13) except as a possible tribal ancestor who contributed only his name.

In the meantime Turkish scholars had been at work on the Turkish sources. In 1918 Prof.
Dr. Köprülü Zade Fuat Bey (14) of the University of Istanbul published his important
First Mystics in Turish Literature, (15) devoting considerable space to the traditions of 
Haji Bektash Veli and to a critical study of the historic facts. Writing in 1924, Hilmi
Ziya, a proffesor in the Galata Saray school, (16) noted in the Mihrap magazine (17) that
the study of Haji Bektash Veli having begun in tradition, had passed in the critical stage
to an excessive denial of his influence, even of his existence, and that the pendulum was
now swinging back to give a more truly historical picture of the founder of the Bektashi
order. In that article he announced the discovery of a copy of a work dated 812 (1409),
throwing possible light not only on Haji Bektash Veli’s existence but upon his teachings
as well. (18) In October 1923 Prof. Fuat Bey delivered at the International Congress of 
the History of Religions in Paris a most important address on the Origins of Bektashiism.
In this he criticized the work heretofore done on the Bektashis, pointing out the necessity
of studying the religious history of Anatolia for an understanding of the background of all
the dervish orders. He reported new historical evidence discovered since the publishing
of his “Early Mystics” not only establishing more definitely the historical character of 
Haji Bektash Veli, but also revealing apparently authentic teachings of the master. (19)

Supplementing the direct work of critical scholars an important research has of recent
years been made into the life, the doctrines and the practices of the Alevi or so-called
village Bektashi groups. In the Magazine of the Theological Department of the
University during the years 1928 to 1930 Prof. Yusuf Ziya Bey published a most
interesting account of personal visits among the Alevi villages around Eski Şehir in
search of an intimate enough knowledge of Alevi life and thought so that visits in the role
of an actual Alevi might be made to the Tahtaci villages near Smyrna. (20) The result of 
these studies from actual life furnishes a fund of information that is of special value in
establishing the actual relation of these village Alevi groups with the Bektashi Order, its
doctrines and its practices.

In contrast to others of the dervish orders of Turkey such as the Mevlevi or Whirling
Dervishes and the Rufai or Howling Dervishes, the Bektashis have no public service of 
worship. In fact, the entire ritual of the Bektashi Order is guarded with such absolute
secrecy and the beliefs are so obviously kept in concealment from the public
understanding that there has long prevailed in Turkey a great curiosity as to the Bektashi
Secret. Books and articles have been written in an attempt to discover the elusive
mystery. Besim Atalay’s Bektaşilik ve Edebiyatı (21) and Ahmet Rıfkı’s Bektaşi Sırrı,
(22) (The Bektashi Secret) are among the more important of these, both being attempts at
fair appraisal of the Order. Ziya Bey’s “Bektaşilik” in the columns of the daily
newspaper, Yeni Gün, (23) is an excellent studyby a Bektashi himself, presenting an
account of the history, beliefs and practices from the Bektashi point of view. The articles
end with a point of view in agreement with that often expressed by Bektashis since the
Republic of Turkey abolished all dervish orders. Since the Republic, they say, has by
government action accomplished what the Bektashis long stood for - abolition of the
Caliphate, freedom of women from the veil and social restraints, putting an end to the
fanaticism of religious leaders - there is no longer need for the continuance of the order 
within the borders of the Republic.

As if to offset the favourable reports of curious students, and as a natural result perhaps
of an unorthodox doctrine kept secret, there have appeared in recent years, particularly
since November 1925, when all dervish lodges were closed, many articles in depreciation
of the Bektashis. Their secret is shown to be something contrary to both religion and
morality. (24) The important novel, Nur Baba, by one of Turkey’s greatest writers,
Yakup Kadri, himself at one time a Bektashi, appeared first in newspaper columns then in
two editions in book form, (25) and is an amazingly frank treatment of abuses, written
 before the dervish orders
order s were abolished, in the hope of aiding a needed
neede d reform.

4. THE PURPOSE OF THIS STUDY

It is this order with its mystery which has challenged the attention of students for 
centuries, with its intimate connection with Turkey’s military history, and her social and
literary culture, an order of which descriptions have been written in high praise and in
 bitter condemnation, that we are in these pages to attempt to study. Our aim will be
neither to praise nor to condemn the order, but to study it objectively, with the particular 
 purpose of trying as best
bes t a sympathetic outsider may, to see life and its problems, the
mystery of the universe and its explanation, as a Bektashi himself sees them. It is hoped
that this study will serve as a sufficiently comprehensive exposition of the beliefs and
 practices of the order, and of the common references in Bektashi literature, so s o that it may
 be an introduction to the intelligent reading of Bektashi poetry and other literary
expressions. Only in a secondary way is the study interested in showing relations with
Islam in general and with other religious origins. Numerous resemblances to other 
religious systems will be pointed out, but the writer is frankly skeptical of any attempt to
trace dogmatically the origin of a particular belief end practice to its exact and single
source. Both beliefs and practices have frequently been the result of influences from
different directions combining in a new form where the common elements have been
retained or differing elements so changed as to attract a very mixed population, making
each group find something familiar to that which has been already known.

Although this study is chiefly an attempt to get at the beliefs and practices of the
Bektashis as such are explained in their own literature and in manuscript manuals
 actually used by their leaders, it has seemed advisable also to set forth at the beginning
such facts as are known about the history and origin of the order. This is all the more
necessary since the writer believes that previous studies by European scholars have been
misleading. New material discovered by Turkish scholars has thrown new light on this
very obscure but significant page of history. Much investigation needs yet to be made,
however, before the full story of the origin of the Bektashis and of the part they have
 played in Ottoman history can be adequately understood.
unders tood.

 Notes:

(In his book Birge, notes given in every pages starting from number 1, but we give
numbers continiously for all pages. Editors)

(1) Encyclopaedia of Islam, article Tasawwuf.

(2) A Tekke is a dervish place of gathering for worship and instruction.

(3) Historija E Pergjitheshme E Bektashinjvet prej Ate Ali Turabiut. Tirane, 1929. Page
64.

(4) The Present State of the Ottoman Empire by Paul Rycaut, London, 1668. Page 149.

(5) Bektaşilik ve Edebiyatı, Besim Atalay. İstanbul, 1340. Page 5.

(6) Hasluck in Christianity and Islam Under the Sultans, page 161, gives 80,000 as the
number of Bektashis in Albania, and says that Bektashis themselves claim 3,000,000 as
their total number.

(7) Türk Yurdu, no. 21, Eylül 1926, article by Baha Sait on Türkiyede Alevi Zümreleri.
Page 204.

(8) Ibid. page 207.

(9)Bektaşi Şairleri, Sadettin Nüzhet, Istanbul, 1930.

(10) Geschichte des Osmanischen Reiches; Pesth, 1834, Vol. I, page 97.

(11) The Darvishes, Oxford Press, 1927.

(12) Bektaşilik Tetkikleri, Istanbul, 1928.

(13) Hasluck, Christianity and Islam Under the Sultans, pages 341 and 488.
(14) In accordance with the law requiring choice and registration of family names, this
name was changed to M. Fuad Köprülü in 1936.

(15) Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar.

(16) Now on the Faculty of the University of Istanbul.

(17) Temmuz 1340, no. 15, 16, page 515.

(18) Temmuz 1340, no. 15, 16, page 517.

(19) Les Origines du Bektachisme, Extrait des Acts du Congres International d’Histoire
des Religions. Paris, 1926. Article Bektaşiliğin Menşeleri in Türk Yurdu, no: 8, 1341.

(20) İlahiyat Fakültesi Mecmuası, nos. 8, 12, 13, 14, 15, 17, 19, years 1928-1930. An
earlier study into a similar subject had been made in 1891 by V. Luschan: “Die Tahtadji
und andere Reste der der Alten Bevolkerungt Lykiens” in Archiv. für Anthropologie,
19.Pd., Braunschiveig 1891.

(21) Published in Istanbul in 1340 (1924).

(22) Published in Istanbul in 1325-1327 (1909-1911)

(23) Forty installments, from Jan. 26th, 1931 to March 8th, 1931.

(24) See, for example, the articles in Büyük Gazette, Nos. 1-26, November 1926-March
1927.

(25) Second Edition, Istanbul, 1923.

Pitanja i odgovori (14): Bektašije (II dio)

By znaci- Datum objave12 Maj 2004

 Na pitanje odgovara: Samir Beglerović
Odgovor:

Govoreći danas o bektašijama upotrebljava se nekoliko pojmova. Nijedan ne označava

onu struju bektašija koju smo nazvali “stvarne bektašije” ili “prave bektašije”, dakle
muslimane. Također, ti pojmovi nisu sinonimi jedan drugome, svaki od njih označava
različitu grupu koja radi lakšega uklapljanja u muslimansko stanovništvo koristi termin
“bektašije”. Jedan boravak s njima dovoljan je da bi se odredilo da li je riječ o pravim
 bektašijama – muslimanima, ili nekoj od sekti koja samo korsiti ime “bektašije”.

I Hurufije (hurûfijja)
  Na našemu jeziku o hurufijama se može nešto
neš to pročitati u djelu “Historija islamske
filozofije” (II tom), autora Henry Corbina (str. 285.-286.) Premda dosta šturo opisani,
osnovne linije njihovoga učenja mogu se prepoznati. Uktratko, temelj bića (a i Bitka,
svega što postoji) jeste Riječ. No Riječ je skrivena, ezoterična. Da bi se javila treba biti
ozbiljen (postignut) “sudar” ali čije porijeklo nije izvanjski već unutarnji, skriveni svijet.
Ovo je učenje stvarno zanimljivo ali kakve sve posljedice povlači za sobom vidjet ćemo,
ako Bog da, malo kasnije.

a) Početak hurufizma

Osnivač hurufizma je Fadlullâh ibn Ebî Muhammed Tabrîzî. Dolaskom u Astarabad,

tadašnja Perzija, okupio je oko sebe poznatih devet (učenika) pomoćnika. Kada je
njihovo učenje počeo slijediti veliki broj muslimana jer su bili privučeni njihovim
učenjem o nužnosti isplivavanja ezoterijskoga koje se ima desiti na uštrb egzoterijskoga
(Šerijata), odnosno o neobaveznosti pokoravanja fikhskim i akaidskim propisima,
tadašnji vladar Mîrân Šâh (sin poznatoga Timura) lično i javno ubija Fadlullâha. Devet
učenika je pobjeglo.

Nakon izvjesnoga vremena jedan od njih, Alî el-A‘lâ, dolazi u jednu bektašijsku
tekiju u Maloj Aziji. U njoj nekim grupama počinje tajno predavati i tumačiti temeljno
djelo hurufija “Džâvidân”. Ova knjiga sastoji se od šest listova. Jedan od njih napisao je
Fadlullâh na perzijskome jeziku. Ostalih pet sačinio je neko od njegovih učenika.

Najpoznatiji list “Džâvidâna” je “šiknâma” ili “Išknâma”, čiji je autor Ibn Fârištâh.
Premda sastavni dio “Džâvidâna”, “Išknâma” ne otkriva neislamska učenja hurufija već
neka naizgled interesantna tumačenja, pa je stoga čak i objavljen u Istanbulu 1781.
godine.

Nakon što se krug ljudi kojima Alî el-A‘lâ tumačiše “Džâvidân” povećao, Alî
 pojedince poče uvoditi u dublje tajne hurufizma uvjetujući to tajanstvenošću. Kao svaka
sekta, i hurufije ubrzo odlučiše ne puštati od sebe ljude koji bi im prišli. Neke osobe koje
napustiše hurufije vidjevši suprotnost njihovoga učenja sa Šerijatom bile su ubijene. Tako
 je niz prenošenja “unutarnjih tajni”, “bâtina”, bio zaštičen
zaš tičen vanjskim, zâhirskim
sredstvima.

U “Džâvidânu” tajne su označavane slovima “a”, “c”, “v” i “z”. Značenje svakoga
slova kasnije je objašnjeno u knjizi “Miftâhul hajât”. I knjizi “Miftâhul hajât” dat je
sinonim “Tajna” (Sirr). Bez knjige “Sirr” ne može se shvatiti “Džâvidân”.

Nakon ovoga, budući da im je bla potrebna i novčana potpora, u redove hurufija

 prišli su mnogi masoni i neke jevrejske sekte.

Sultan Mahmud Hân II, 1824. godine, neposredno pred ukidanje janičarskih redova,
ubija vrhovnoga starješinu hurufija (‘ulû) i tada se zatvaraju sve bektašijske tekije jer je
 bilo nemoguće saznati u kojima su skrivene hurufije
h urufije a u kojima zikr obavljaju stvarne
 bektašije.

Oko četrdesetak godina kasnije preživjele hurufije objavljuju spomenutu knjigu

“Išknâme”. Autor je Abdul Medžîd sin Fârištâha. Sljedbenici ove grupe hurufija nazivaju
se još i sljedba Išik.

 b) Neka učenja hurufija (prema Vakfu Ihlasu)

Ih lasu)

- Prije stvaranja svijeta Bog je bio jedna sila. Ta Sila je progovorila. Iz nje su
 proizašla Slova, odnosno Riječ. No, to proizlaženje
pro izlaženje nije bilu u smislu emaniranja
(isijavanja) već u smislu pretvorbe – Sila se pretvorila u Riječ. Riječi su se pretvorile u
 poslanike, a poslanici, jedan nakon drugoga,
dr ugoga, u Fadlullâha. Tako je Sila (Bog) postala
Fadlullah. To je razlog zašto su meleci morali učiniti sedždu hazreti Ademu jer je to
ustvari bio Bog, neuzubillah.

- Ukoliko osoba iskreno voli hazreti Aliju, može raditi šta god hoće jer se svi
grijesi brišu iskrenim zaljubljenicima u hazreti Aliju. Prvo se osoba instruira kako bi
izgubula iman (vjeru) a potom se prelazi na tumačenje knjige “Sirr” jer “Džâvidân”
uopće ni ne spominje Ehli-bejt.

Da ovo nije nimalo naivno, navest ću jedan primjer koji sam pronašao kod imama
Zehebîja a koji govori o jednome događaju koji se zbio za vrijeme života hazreti Alije.

Dok je bio halifa, hazreti Aliji je javljeno da se treba pogubiti jedan čovjek koji je
tvrdio da je hazreti Alija neuzubillah Bog. Hazreti Ali raspitao se da li su tome čovjeku
 pokušali objasniti istinu. Na odgovor da jesu ali da čovjek ustrajava
us trajava u svome takvom
vjerovanju hazreti Alija odluči sačekati trenutak pogubljenja te tada priči čovjeku i reći
mu: “Vidiš da nisam Bog. Jer da jesam ne bih te htjeo ubiti.”

Kada se pogubljenje primaklo hazreti Alija priđe tome čovjeku i reče mu:

“Shvati da nisam Bog. Da jesam, a ti me tako štuješ, ne bih te ubio.”

Čovjek se za trenutak zbuni ali potom reče:

“Shvatio sam. Ti jesi Bog samo me sada želiš kušati prije negoli me uvedeš u
Džennet (Raj).”

- Sve vjere su iste. Ustvari postoji samo šesnaest pojaseva poslanika

(pretvorbi prastare Sile), a svaka osoba odabire jedan od tih pojaseva.

Pojas hazreti Adema znači stalno nošenje kože jer je Adem, alejhisselam, nosio odjeću od
kože. Pojas hazreti Musâa podrazumijeva nejahanje na kobili. Pojas hazreti Isâa znači
neženidbu (neudaju). Ali su dozvoljeni blud i homoseksualizam, samo nije dozvoljena
institucija braka.
II Alevije

Kako kaže profesor Shindeldecker, nemoguće je dati tačnu definiciju ko i šta su

alevije?

 Najčešći odgovori su: “Svaki musliman koji voli Ehli-bejt (porodicu Muhammeda,
alejhisselam)”, “svaka ‘otvorena’ osoba, bez obzira na njenu vjeru”, “heterodoksna
islamska sekta”, “sinkretistička religija” i sl.

Prije, alevije su nastanjivale područja središnje i istočne Anadolije (azijskoga dijela

Turske). Zvali su ih “kizilbaše” i “turkmeni”. Danas su nastanjeni širom Turske.

Druga grupa alevija nastanjuje Mediteran i egejsku regiju i nazivaju se “tahtacilar”

(drvosječe).

Treća grupa živi na području koje se naziva Dersim (danas provincija Tunceli, te
dijelovi Erzincana i Erzuruma). Nazivaju ih “kurdske kizilbaše”.

Pored spomenutih izraza alevije još zovu i “nusajrije”, “aleviti”, “ehlul Hakk”,
“šebek” i “gulat” (ekstremni, zagriženi).

a) Neka vjerovanja alevija

U radu autora spomenutoga na početku ovoga odijeljka, vjerovanje alevija poredi se

s vjerovanjem muslimana u šest imanskih i pet islamskih šarta. Mislim da je to
najjednostavniji, najkoncizniji i najbolji način kako prikazati vjerovanje alevija.

Imanski šarti:

- vjerovanje u Allaha (dragog Boga)

Kod alevija se ne može pronaći jedinstveno naučavanje. Motreno po najbrojnijim

definicijama, alevije vele, neuzubillah: hazreti Alija manifestacija je Boga; evlije su Bog;
sve što postoji je Bog; Bog je u čovjeku; te: Bog je istina, ljubav i moć; Bog je stvoritelj.

- vjerovanje u meleke (anđele)

Alevije imaju dvostruk stav. Jedni uopće ne vjeruju u nematerijalna bića pa,
naprimjer, đavla tumače kao “nisko ja”. Drugi, opet, gaje jedan oblik praznovjerja pa uče
da postoje duhovna dobra i duhovna zla bića, a zadaća je čovjeka da se mora umiliti
duhovnim dobrim bićima kako bi ga ona zaštitila od zlih.

- vjerovanje u Božije Knjige (Objave)

 Učenje alevija je da postoji nekoliko objavljenih Božijih Knjiga. Kao i muslimani,
alevije kažu da su najpoznatije Tevrat objavljen hazreti Musâu (Mojsiju), alejhisselam,
Zebur objavljen hazreti Davudu (Davidu), alejhisselam, Indžil objavljen hazreti Isâu
(Isusu), alejhisselam, i Kur’an objavljen hazreti Pejgamberu, alejhisselam.

 Nauk alevija smatra da su sve objave spuštene

sp uštene nakon što su zapisane, dakle,
dak le, spuštene su u
 pismenoj formi. U Kur’anu postoji jedan dio koji izričito govori o tome da nasljednik 
hazreti Muhammeda, alejhisselam, treba biti hazreti Alija. No, protivnici hazreti Alije taj
su dio istrgli i danas taj dio nedostaje.

Po mišljenju alevija, Kur’an treba tumačiti bâtinski (tragati za njegovim skrivenim

značenjima) a ne zâhirski, izvanjski. Tu nastaje jedan od paradoksa jer alevije istodobno
naglašavaju da Kur’an treba čitati na maternjemu jeziku a ne na arapskome. Da
 proturječnost bude i veća, mnogi smatraju da
d a Kur’an ni ne treba čitati jer njegove
odredbe više ne vrijede, to je samo “drevna knjiga”.

Pored Kur’ana, alevije se služe i hadisima (zabilježenim govorom Muhammeda,

alejhisselam), Nehdžul-belâgom (knjigom govora hazreti Alije), potom koriste “Buyruks”
(predaje od Ehli-bejta, porodice Muhammeda, alejhisselam, naročito hazreti imama
Džafer-i Sadika), “Vilayetnameler” ili “Menakibnameler” (predaje evlijâ, dobrih), i
“rivayetler” (alevijske legende).

Alevije, kao i hurufije, nastoje lijepim tumačenjima privući što veći broj ljudi pa
tako najčešće koriste slijedeće dvije izreke: “Hazreti Alija je Kur’an koji govori”, i
“Najveća Sveta Knjiga koju treba čitati jeste čovjek”.

- vjerovanje u Božije poslanike

Kao i muslimani, alevije vjeruju da su poslanici odabrani ljudi preko kojih je dragi
Bog dostavio Svoju Objavu čovječanstvu. Ipak, neke alevije će reći da su poslanici
ljudski izraz Boga, neuzubillah.

- vjerovanje u Sudnji dan

Alevije ne vjeruju u postojanja niti Dženneta (Raja) niti Džehennema (Pakla).

Pogotovo ne vjeruju u “Boga Koji kažnjava”. Govoreći ovo često citiraju poznatoga
derviša jesevijskoga derviškog reda Ašika Junusa ili Derviša Junusa, naravno prethodno
tvrdeći da je i on bio alevija:

Kažu za Džennet,

u njem’ su dvori i lijepe djeve,

daj ih onom ko ih želi,

 ja hoću Tebe, samo Tebe.

 Kao dokaz da niti je hazreti Ašik Junus bio alevija, niti da njegove stihove i učenje
shvataju ispravno, navest ćemo jednu strofu alevijskoga pjesnika Kaygusuza Ebdala:

Dakle, stvorio si most suda, od dlake tanji,

svi robovi Tvoji moraju ga preći,

kad’ si tako hrabar, da vidimo Tebe – 

da li će Tebi tada da se posreći!

Malo je reći da su stihovi nevjernički.

- vjerovanje u predodređenje

U biti, alevije ne vjeruju u određenje, ili barem tome ne pridaju neku važnost. Uzrok 
svega je dragi Bog, a Bog ne može dati zlo. Štaviše, sve u životu čovjek mora postići
sâm. Zato su alevije poznate kao dobri i vrijedni radnici. No, razlog tome nije vjera već
nevjerovanje u predodređenje.

Neke alevije, ipak, prihvataju da neke stvari nisu u čovjekovoj moći, poput bolesti i
smrti.

Islamski šarti

- svjedočenje vjere (ešhedu en lâ ilâhe illallâh ve ešhedu enne Muhammeden

abduHu ve resûluHu – svjedočim da nema božanstva osim Allaha i da je Muhammed
 Njegov rob i Njegov poslanik)

Alevije, uglavnom, ne osporavaju šehâdet (svjedočenje vjere) ali naglašavaju da

svjedočenje vjere nije toliko bitno koliko je bitno tvoje ophođenje prema drugome.

- obavljanje namaza

Skoro nijedan alevija ne obavlja namaz niti ikada ide u džamiju. Često ističu da ne
klanjaju već da stalno upućuju dove (molbe dragome Bogu).

Alevije se sastaju međusobno i tada zajedno pokušavaju ući u dublje duhovno

stanje, dostići više sfere. Ta skupna molitva naziva se cem (džem) ili ayini cem (ajini
džem).
- post mjeseca ramazana

Nijedan alevija ne posti mjesec ramazana. Poste, uglavnom, dvanaest prvih dana
mjeseca muharrema, te tri dana posta Hizira (Hizir Orucu), koji obično pada trinaesti do
 petnaesti februar.

- davanje zekata (obaveznoga davanja 2,5% od viška imovine)

Kod alevija ne postoji institucija zekata. Oni međuse raspodijeljuju novac ili
darivaju hranu, stoku i slično, od čega se namiruju druge alevije ili njihova obrazovna
središta.

- obavljanje hadža (hodočašće Kabi u Mekki)

Alevije ne obavljaju hadž. Ono što rade jeste posjeta grobovima velikana, i
muslimanskim i njihovim, s tim da se ti zijareti (posjete) ne obavljaju radi osiguranja
mjesta u Džennetu već radi duhovne čistote. Pored turbeta alevija, alevije obilaze i
turbeta muslimanskih velikana.

Neki od zijareta su: hazreti Hadži Bektaš Veliju (svakog 16. augusta), Ebdal Musi, u
Elmali, Antalija, (svakoga juna), Šehkulu Sultanu, Merdivenköy, Istanbul (tu se održava
džem, svake nedjelje i na alevijske praznike), Karadžaahmet Sultan, Üsküdar, Istanbul
(održava se džem, svake nedjelje i na alevijske praznike), Seyit Sultanu, Eskişehir.

 b) Neki alevijski praznici/obredi

- Džem

Kao što smo već rekli, središnja alevijska ceremonija jeste džem. Alevije vjeruju da
džem potječe još od prvobitne molitve Bogu, a da su samu tehniku osmislila
četrdeseterica evlija (dobrih) najvišega ranga (Kirklar Meclisi), čiji je predvodnik hazreti
Alija.

U Anadoliji, džem se izvodi uoči petka i naziva se Cuma akşamlari. No, zbog
 pogodnosti, na drugim mjestima džem se izvodi nedjeljom.

Zgrade za džem (cem evi) nemaju minareta, niti se na džem poziva ezanom.
Predvode ga alevijske starješine (dede), duhovno najjače osobe koje su preko dvanaest
imama povezane s hazreti Pejgamberom, alejhisselam. Dede su odgovorni za kompletan
život svih alevija na teritoriji za koju su ovlašteni (nekoliko sela, gradskih četvrti…).

Prije početka džema, deda ohrabruje svaku osobu da ispovijedi svoje grijehe te
 pomiruje posvađane alevije. Ukoliko neko odbije poslušati
posluš ati dedu, kažnjava se
izbacivanjem iz zajednice i zabranom prisustvovanja džemu. Inače, džem je zatvorena
ceremonija. Mogu joj prisustvovati samo osobe koje su dale zakletvu. Javni džemovi
 priređuju se s vremena na vrijeme.
v rijeme.
 Deda sjedi na pročelju na postu (ovčijoj kožici), na podu prostorije. Zajednicu
(džemat) čine pomiješani muškarci i žene koji sjedaju u krug (halka). Mada se žene
uglavnom pokrivaju to nije nikakva obaveza. I djeci je dozvoljeno prisustvovati džemu.

Osobe ne uzimaju prethodno abdest (obavezno vjersko pranje prije čina bogoslužja)
već se kući istuširaju ili okupaju.

Deda izgovara dove naglas. Nakon toga drži predavanja i pjeva kaside (pobožne
 pjesme) sâm.

Nekada alevije izvedu i sema-zikir, poznati mevlevijski zikir ali umnogome

izvitoperen. Muškarci i žene, zajedno, formiraju nekoliko halki stojeći na nogama. Deda
 počne svirati saz a džemat se okreće u krug. Nekada se desi da u halki sjedaju na koljena
i čine sedždu zajedno, što se naziva halka-namaz.

Na kraju, džemat zajedno jede hranu, najčešće zaklanoga ovna (kurban).

- Müsahiplik (prijateljevanje)

Müsahiplik je, kako kaže John Shindeldecker, “kamen-temeljac alevijskih vjere i

društva”. To je ugovorni odnos bračnoga para. Ceremonijom predsjedava deda, a bračni
 par se zaklinje da će se starati jedno o drugom, na duhovnoj, emocionalnoj i fizičkoj
ravni, kao i o svojoj djeci.

- Post mjeseca muharrema

Sve alevije poste dvadeset dana mjeseca muharrema. U tim danima ne piju vodu, ni
noću ni danju, već neku drugu tekućinu. U tim danima odriču se svake udobnosti, a sve u
znak suosjećanja s hazreti Husejinom, svirepo ubijenim sinom hazreti Alije.

- Ašura

Ašura znači okončanje posta mjeseca muharrema. Pri tome se spravlja naročito jelo
koje se kod nas naziva hašura.

- Post Hizira

Mnoge alevije poste spomenute dane mjeseca februara 13.-15., u znak odavanja
 počasti hazreti Hidru (Hizru, Hiziru), alejhisselam.

- Hidrellez (Hizir-Ilyas)

Po predaji, hazreti Hidr, alejhisselam, i hazreti Iljâs (Elijas, Ilija, Elijah),

alejhisselam, okusili su vodu života stoga vječno žive. Hazreti Hidr, alejhisselam,
 pomaže ljudima na kopnu, a hazreti Iljâs, alejhisselam, na moru. Po predaji, njih dva se
sastaju kod ružinoga cvijeta, svake večeri 6. maja.

- Kurban (žrtva) i lokma (jelo)

Vidjeli smo da je kurban sastavni dio džema. Također, kada se žele sjetiti najbližih,
alevije kolju kurban. S vremena na vrijeme, alevije otvaraju svoje odaje i besplatno dijele
 jelo ko ga god zatraži. To jelo (lokma) sastoji se od komada janjetine, rižinoga pilava i
ajrana (piće koje se pravi miješanjem jogurta i vode).

- Nevruz (početak proljeća)

Nevruz, dan obnavljanja, pomirenja i početka proljeća pada svakoga dvadeset i

 prvoga marta. Mnoge alevije vjeruju da je 21. mart rođendan
r ođendan hazreti Alije. Neki vjeruju
da je to dan vjenčanja hazreti Alije i hazreti Fatime, dan kada je hazreti Jusuf (Josip,
Josif) izvučen iz bunara, i dana kada je Allah stvorio Zemlju.

Praznik se održava izvođenjem džema i posebnoga programa.

***

Premda sam u prvome dijelu odgovora na pitanje o bektašijama rekao da ćemo s

ovim dijelom završiti mislim da je nužno skrenuti pažnju na još jednu za Tursku veoma
važnu sektu koja sebe također naziva bektašijama.

Razlog ovakve opširnosti jeste, prvo, što je nužno razgraničiti stvarne bektašije od
sekti koje sebe nazivaju islamskim derviškim redom bektašija, i, drugo, što na osnovu
većega broja informacija čovjek može lakše zaključiti “s kim ima posla”. Ukoliko si se,
dakle, srela/sreo s nekim ko tvrdi da je bektašija nadam se da ćeš s ovim velikim brojem
 praktičnih informacija lakše prepoznati o kome je stvarno
s tvarno riječ.

Bektasije

Kelamu'l Sifa, broj 7/Jesen 1426-2005

Bektašijski tarikat je među najrasprostranjenijim i najpoznatijim tarikatima u Anadoliji i

na Balkanu. Osnovan je od poznatog Hunkar Hadži Bektaš Veli (r.646.H./1248.M.,
u.738. H./1337.M.). Njegova je loza ehli bejtska i plemićka. Otac mu se zvao Sejjid
Muhammed, koji je bio sultan Horasana i unuk Ibrahima Mukerrem el Mudžaba, brata od
Imama Hz. Ali Riza, a.s.

Ima puno čudnovatih priča o rođenju Hadži Bektaš Veli. Kaže se da je pred kraj trudnoće
njegova majka Hatem hanum sanjala u noći kako je rađala jednu bebu sa nevjerovatnom
lahkoćom. Kada se probudila vidjela je da se dijete stvarno rodilo, a da nije ni osjetila
 porođajne muke, niti je imala krvi. Njegov otac Sultan Sejjid Muhammed se probud io te
noći i vidio dijete u nuru. Kada je prošlo šest mjeseci života, beba je podigla kažiprst
desne ruke i rekla: «La ilahe il Allah Muhammedu Resulullah, Alijun Velijullah».

Duhovna silsila Hadži Bektaš Velije je sljedeća:

Hz. Muhammed, s.a.v.s.

Hz. Ali

Hz. Hasan,

Hz. Husein,

Hz. Zejnul Abidin,

Hz. Muhammtd Bakir,

Hz. Džafer Sadik,

Hz. Musa Kjazim,

Hz. Ali Riza,

Dzunejd El Bagdadi,

Ebu Osman Magribi,

Ebul Kasim Gurgani,

Ebul Hasan Harkani,

Ebu Ali Fermadi,

Hadže Jusuf Hamedani,

Hadže Ahmed Jesevi,

Lukman Perende,

Pir Hunkar Hadži Bektaš Veli.

Hadži Bektaš Veli se šolovao pred svojim šejhom Lukmanom Perende, koji se lično
osvjedočio o Hadži Bektaš Velijinim kerametima. Nadimak Hadži mu je on lično dao, jer 
ga je vidio u Mekki kako klanja dok je sam bio na hadžu, a znalo se da je fizički Bektaš
Veli ostao u svom rodnom mjestu. Po dobitku idžazetname od Lukmana Perende i od
šejh Ahmed Jesevija, Hadži Bektaš dobija naredbu da seli u Anadoliju u četrdesetoj
godini života. Tu se nastanio u jednom mjestu zvanom Suladžakaraojuk, blizu grada
Kršehir. Prije toga je zijaretio svoje pretke u Nedžefu i Kerbeli, a obišao je i sva
 pejgamberska turbeta od Hidžaza do Šama. U mjestu gdje se nastanio nije bilo tekija i bio
 je daleko od raznih fitnetluka. Smjestio se u kući Idrisa i Fatime Kutlu Melek zvanoj
Kadindžik (skromna), koja je bilo veliki hizmećar (o njoj u posebnom pasusu).
Vremenom se razvija bektašijski tarikat potpomognut velikim hizmetom ldrisa i
Kadindžik hanum: Ljudi su počeli da dolaze u zijaret Hadži Bektaš Veliji, te se pojavila
 potreba za izgradnjom tekije, koja je postala centar. Poznato
P oznato je da su sohbeti Hz. Hunkar 
Hadži Bektaš Velije skupljeni u razne kolekcije. Među najvećim su Mekalat (Riječi),
Kitabul Fevaid (Knjiga o moralu), Šerh ul-Besmele (Komentar Bismile), Hurdename
(Mali traktati) i Šathijja (Ekstazne izreke).

Učenja Bektašijskog Tarikata

Bektašijski tarikat je kao i svi tarikati vezan za Ehli Bejt i sa konceptom tevella i teberra.
Voliti one koji i vole Ehli Bejt i izbjegavati one koji ne poštuju Ehli Bejt! Inače, uvijek 
 postoji jedan veo tajne u izražavanju vjerovanja bektašija. Tako da se koristi riječ sirr-i
 bektaši, tj. tajna bektašija za njihove obrede i vjerovania. Ipak,
Ip ak, Hadži Bektaš Veli je jasan
kada govori o suluku u njegovom pisanom djelu Mekalat. On kaže da postoje četiri kapije
kroz koje murid mora da prolazi da bi spoznao Allaha. Prva kapija je šerijat, čovjek koji
 je prošao kroz ovu kapiju zovese
zoves e Abid (Allahov rob). Druga kapija se zove tarikat, čovjek 
koji je dostigao tu kapiju se zove Zahid (asket). Treca kapija se zove marifet, čovjek koj
ije dostigao ovu deredžu se zove Arif (onaj koji je spoznao). Zadnja kapija je kapija
hakikata (stvarnost). Murid koji je dostigao ovu deredžu je prozvan Muhibb (onaj koji
voli). Kod svake kapije murid se susreće sa deset mekama (staništa) u kojima mora da
izvrši neke zadatke da bi onda mogao doći do sljedeće kapije.

Tako da u bektašijskom ilmihalu na pitanje gdje si bio i gdje ćeš otići, odgovor je
sljedeći: “U šerijatu sam bio u svijetu duha i trebao sam doći do Hakka a došao sam na
 dunjaluk. U tarikatu sam bio u Ademu i trebao sam da dođem do Učlera (tro- jica); Došao
sam do Jedilera (Sedmorice) a otići cu do Krklera (Četrdesetorica). U marifetu sam bio u
 Nuru (svjetlosti) Trebao sam doći mom ocu a došao sam mojoj majci a otići do Istinske
Svjetlosti (Hakkanskog Nura). U hakikatu, ja sam bio u svjetlosti Alije a tačka ispod
harfa ‘b’. Trebao sam postati harf ‘ajn’ i došao sam do harfova ‘lam, elif’. Otići ću do
harfa ja, zadnjeg harfa od 28 harfova: ispod njega su išaret na Muhammeda i Aliju, da
ima samo jednu tačku, ne bi se mogao prepoznati. Od tačke harf je nastao i nastaoje da
objasni tačku…”

Tajna 28 harfova je sakrivena u ljepoti insana, i usavršavanje insana je pojavljivanje

Muhammeda i Alija. I ovi harfovi su znakovi pejgambera i Ehli Bejta koji su sakriveni u
ljepoti insana. Isto tako u licu insana imaju četiri velike kapije. Četiri nefsa, četiri ruha,
četiri alema, četiri meleka, četiri kitaba i četiri baffa, što zajedno čini zbir od ‘28’. Sedam
crnih linija, ‘14’ bijelih linija, sedam vlasi od Halila, sve zajedno je ‘28’... Prije svega,
kosa, obrve i ‘4’ trepavice to je sedam. Sve ovo da bi se našao insan.

Čak i namaz objašnjava insana...Tokom noćnog namaza Kur’an se uči naglas zato što se
ljepota i savršenost namaza ne može vidjeti. Međutim, u danu je vidljiva i zbog toga se u
namazu Kur'an uti u sebi. U ovom znacenju, noc je imina neznanja a clan je svjetlost
spoznaje. Imam koji uči Kur’an naglas u tmini kao da govori, “O vi slijepci, gledajte
Allahovu Istinu”. A onima koji su u svjetlosti, nema potrebe da im se obrati i zato se
kaže:

Kada ustaneš na namaz činiš ‘elif’

Kada se savijaš u rukuu budeš ‘dal’

Kada se spuštaš na sedšdu postanes ‘mim’

Stojeći, sjedeći razumiješ insana (Adema)

Otvori oći sve ukazuje na insana.

Oni koji žele da ulaze u Bektašijski tarikat, moraju proći jedan probni period do primanja
u kojem se kandidat mora vladati po pet osnovnih načela bektašija. Prvo, ne lagati.
Drugo, ostaviti nečasne poslove. Treće, ne činiti zinaluk. Četvrto, ne biti pohlepan i peto,
ostaviti prekomjeme želje. Nakon ovog perioda, počinje period posta koji može biti jako
dug. U tom periodu baba (šejh) otkriva budućem muridu razne tajne.
 U Bektašijskom tarikatu je jako prisutno učenje Vahdet-i Vudžud. Objašnjavajuci
značenje tog učenja, Hadži Bektaš Veli prenosi sljedeću priču. Upitao je jedan derviš
šejha Ahmeda Jesevija: «Moj šejhu, reci mi koje je značenje Vahdet-i Vudžuda?» Evlija,
hz. Jesevi nije odgovorio ali je rekao dervišu da mu donese jednu kocku šećera; posta je
donia, šejh Ahmed je upitao: «Šta je to?» Derviš je odgovorio: “Sejh efendi - ja, to je
šećer.» Šejh mu je naredio da izlomi šećer u tri komada i upitao je derviša: «Na šta te
 podsjećaju ti komadi šećera?» Derviš je odgovorio:
od govorio: «Ovaj jedan izgleda kao deva, drugi
kao konj, a treći izgleda kao čovjek.» Šejh je onda uzeo komade i samljeo ih je u prah.
Onda je upitao derviša: «Šta je ova sada?» Derviš je odgovorio: “Moj šejh-efendija, to je
šećer.” Na to će šejh kratko dodati: «To je Vahdet-i Vudžud. Mi sma danas tu, a sutra
ćemo hili opel tu, i nije važno u kojoj formi, jer se naše forme mijenjaju.”

Hz. Bektas Veli dalje u svom djelu Mekalat ukazuje na velika poštovanje prema gazijama
i šehidima i tu objašnjava da se po nekim pogledima smrt šehida može smatrati čak više
od smrti jednog pejgambera, zbog sljedećih razloga. Prvo; tijela pejgambera su bila
okupana kada su preselili na ahiret, a od šehida se ne kupaju. Drugo; odjeća pejgambera
se skida dok ona od šehida ne. Treće; pejgamberska tijela se umotaju u cefine, a od
sehida fie. Četvrto; pejgamberi izaberu one za koga će oni biti šefadžije, međutim, šehidi
se zauzimaju za svoje pleme, rodbinu, braću i sestre i za sve one koji dolaze da ih posjete,
 jer kroz zauzimanje od šehida svi
sv i ovi će ući u dzennet. Peto; pejgamberi se posjećuju
 jednom godišnje, a šehidi svakim danom. Ova tumačenje može da izgleda jako čudno, da
se šehidi na neki način uzdignu iznad pejgambera, ali mora se uzeti u obzir da je
Muhmmed, s.a.v.s., prema islamskom učenju i pejgamber i šehid.

Janjičari su kasnije svesrdno prihvatili učenje Hadži Bektaš Velije koje u osnovi
 požrtvovanje na Allahovom putu, Ijubav prema Muhammedu, s.a.v.s., i Ehli Bejtu.
Prihvatili su strogi odgoj (terbijet) sa dugim čillama (osamljivanja u nepristupačnim j
neadekvatnim mjestima za normalnan život) i ideala žrtvovanja jedno za drugo (futuvvet)
i tako postali okosnica Osmanskog carstva. Činjenica da su stalno bili na putu i u
 borbama te ranjavani, postavilo se jedno praktično
p raktično pitanje: porodični život. Na to su
kasniji šejhovi u bektašijskoj silsili dali izun da derviši ulaze u mudžerredluk (celibat) i
kao znak njihovog celibata u lijevom uhu su nosili menđušu.

Halife Hadži Bektas Velije

Iako se može smatrati Bektašijski tarikat kao tarikat vojnika, mora se priznati da je iz
njega proisteklo mnogo šejhova koji su Allahovim emerom dobili ilham i napisali ilahije
 i kaside koje su do danas prisutne, čak i kod nas u Bosni. Inače, u islamskoj literaturi
 bektašijska pjesma je poznata kao nefes (što u čištom prijedovu znaci dah), to je
inspiracija dobivena himmetom šejha. Među najpoznatijim bektašijskim pjesnicima bile
su i halife Ašik Junus, Pir Sultan Abdal, Kajgusuz Sultan, a čak među našim Bosnjacima
šejh Ahmed Vahdeti, zvani Mulhid i šejh Lamekani.

Prema vilajetnami Hadži Bektas Veli je imao 30 000 halifa i među njima jedan od
najistaknutijih je bio Džmal Sejjid koji je bio zadužen da širi učenje na sredozemnoj obali
Anadolije. Još jedan halifa koji se zvao Saru Ismail je bio njegov lični sekretar. Kasnije je
zadužen bio da širi islam u jugozapadnoj Anadoliji i njegovim posredstvom prva osoba
koja je primila islam je bio jedan kršćanski pop čija je crkva odmah iza toga postal a
 jedna bektašijska tekija. Isto tako moramo spomenuti Sari Saltuk
S altuk Mehmed baba, koji je
 bio zadužen da širi islam po Rumeliji. U njegovoj biografiji zvanoj Saltukname, se
spomene da je pred smrt dao napraviti sedam kabura u sedam različitih mjesta, tako da bi
muslimani obilazili njegovo türbe i u mjestima gdje islam do tada nije bio prisutan, ne bi
Ii dao pods trek kršćanima da se upoznaju sa islamom. Pokopan je u sedam mjesta. Danas
se zna za nekoliko postojećih turbeta od kojih je jedno u Blagaju kod Mostara. Sari
Saltuk baba je rekao da će do pred Sudnji clan ostati sarno jedno pravo turbe.

Jedan važan halifa Hadži Bektaš Velijin je bio Hadžem Sultan. Kad mu je Hadži Bektaš
dao drvenu sablju batina upozorio ga je da ne koristi ovu sablju za nepravdu jer će ga
dovesti do velike nevolje. Ipak, da bi istestirao moć sablje, Hadžem Sultan je zasjekao
 jednog magarca na pola. Zato ga je Hadži
Hadž i Bektaš prokleo kletvom da mu se oduzme ruka,
što se stvarno i desilo. Hadžem Sultan se poslije toga pokajao i bio je od velike pomoći u
širenju islama u zoni grada Ušak u zapadnoj Anadoliji.

Vasijjet Hadži Bektaš Velije

Hadži Bektaš Veli diktirajući svoj vasijjet kaže: “Danas je četvrtak i danas ću preseliti na
ahiret. Po mom odlasku napustite sobu i zatvorite vrata. Okrenite lice prema planini Čille
i vidjet ćete jednog čovjeka koji ce jahati na sivom konju. Jedan zeleni šal će pokrivati
njegovo lice. Pošto će sići sa konja i ostaviti ga pred moja vrata, on će za mene učiti sure
Ja-sin. Kada odjaše i poselami vas, fino ga primite. On će me ogasuliti, dok me bude
gasulio, posipajte mu vodu, pomozite mu... Neka sin Fatime Kadindžik, Hizir Lale bude
moj nasljednik. On ce hizmetiti 50 godina i naslijedit će ga njegov sin Mursel koji će
hizmetiti 48 godina. Njegov nasljednik će bit Jusuf Bali koji će biti u hizmetu 30 godina i
dostići Allahovu bliskost. To je stanje ovog dunjaluka, oni koji dolaze će morati otići.
Činite hizmet, prostirite sofre. Ako tražite pomoć, tražite je u džomertluku. Kada su ljudi
 tražili hrabrost i keramet'od Hz. Murteza (Ali), on je naredio Kambetu da postavi sofru!
 Neka svi koji ulaze u ovaj tarikat i oblaće njegovu hrku,
hrk u, traže musafire da im hizmete,
neka ne postanu kao šejtani, neka ne uznemiravaju druge bespotrebno, neka se ne
uzdignu nad drugima i neka ne budu zavidni...”

Bektašije na Balkanu

Bektašije na Balkanu su trenutno najviše prisutne u Albaniji, Makedoniji i na Kosovu. U

nas u BiH su Bektašije bile prisutne izmedu 15. i 16. vijeka Miladi. Međutim, sa
ukidanjem janjičarskih odžaka te progonom i oduzimanjem prava na vakuf, Bektašijski
tarikat se polahko pretočio u druge redove do 20. vijeka, dok je na Kosovu i u
Makedoniji, a naročito u juznoj Albaniji, ostao jako aktivan do današnjih dana. Danas je
svjetski centar Bektašija u Tirani i to od 1925. kada su derviški redovi ukinuti u Turskoj,
(sa prekidom od 1967. do 1990.). Među danas najpoznatijim bektašijskim tekijama je
 jedan stari veliki kompleks iz 17. vijeka koji je možda jedna od najljepsih tekija na
Balkanu, zvana Harabati tekija u Tetovu. Donedavno je hila pretvorena u ugostiteljski
objekat, a gada ponovo sluzi svojoj svrsi. Druga poznata tekija se nalazi za divno čudo u
Americi i osnovana je pedesetih godina od strane glavnog derviškog Dede baba, Baba
Redzepi, koji je silom prilika bio protjeran iz Albanije i Egipta. Baba Redzepi je poznat
uopće u derviškim krugovima po njegovom neumomom radu da upozna muslimane sa
tesavvufom i pravilima Bektašija. On je sedamdesetih godina napisao kapitalno djelo
zvano «Islam i bektasizam».

Albanska mafija (4): Bektašije na vrhu hijarerhije balkanskog kriminalnog podzemlja

Sep 12, 2009 at 10:26 PM

Kako su komunisti 1960-tih godina zabranili religiju, centar Bektašizma postala je tekija
(vjerski centar) u Detroitu, odnosno u gradu Taylor, Michigan, koji predstavlja
svojevrsno predgrađe Detroida. Neki analitičari koji analiziraju veze balkanskog
 podzemlja sa Sjevernom Amerikom smatraju da je ovaj bektašijski
be ktašijski centar, odnosno
 pojedinci iz njega, bio u vezi sa tzv. Norvalskom grupom
grup om Hrvata, koja je iz grada Halton
Hills u Ontariju, odnosno iz njegove četvrti Norval vodila trgovinu kokainom koji je
krijumčaren iz Bolivije za SAD, i to preko Kanade i kanadskog predgrađa grada Detroita,
Windsor, Ontario. Jedan od ključnih ljudi u norvalskoj kokainskoj grupi bio je Gojko
Šušak, koji je kasnije, kao ministar obrane Republike Hrvatske Albancima Bektašijama
davao značajne pozicije u vojsci, a koji je pomagao i Tomislava Karamarka, današnjeg
ministra unutrašnjih poslova, čiji bliski suradnik, Amir Muharemi, inače Bektašija, vodi
albansku mafiju u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Osim toga su norvalske veze u
Latinskoj Americi korištene 1990-tih godina za prodaju bespilotnih letjelica koje su
Karamarkov i Muharemijev tast Osman Mufitić i Gojko Šušak tajno proizvodili u
Zagrebu, a koje su korištene za transport kokaina u andskom području.
Osnovne karakteristike Bektašizma

Bektašije je oko godine 1230. osnovao osnivač sekte, kojeg Bektašije, ali i njima srodni
Alaviti slave kao sveca, Hajji Bektash, koji se doselio u tursku pokrajinu Anatoliju sa
turkmenskim plemenima koja su bježala od Mongola, odnosno koji je vjerojatno bio
turkmenskog porijekla. (Kasnije su se pojavila bektašijska učenja o njegovom perzijskom
 porijeklu.)

Osnivač sekte nije pohađao islamske škole, već je sa svojom ženom živio (po nekim
autorima usvojenom kćeri, a po nekima usvojenom kćeri koja mu je kasnije bila žena)
kao nadriliječnik.

Stoga je u svoje učenje ugradio tada postojeća pučka vjerovanja Anatolije, koja su
sadržavala razne elemente predkršćanskih i predislamskih paganskih religija, ali i
elemente samog kršćanstva, uz koje je razvio i kult štovanja četvrtog kalife Alija.

U suštini su Bektašije ogranak Šijitizma, i to preciznije imamitskog Šijitizma, tako da

Bektašije vjeruju u božansko naslijeđe dvanaest imama, slave imama Huseina i mučenike
Karbale.

Bektašije slave stari perzijski praznik Nawruz, (Navruz, Naw-ruz), tj. perzijska nova
godina, koju se inače slavi po Iranu, Azerbajdžanu i Srednjoj Aziji, za kojeg vjeruju da je
rođendan imama Alije.

Osim šijitskih i paganskih karakteristika, Bektašije su preuzeli i neka u Sufizmu

rasprostranjena učenja. Tako Bektašije vjeruju u četiri stadija "mističnog puta", koje su:
1. "vanjski zakon" (Shari'ah), 2. "unutrašnji put" (Tariqah), 3. "mistična osviještenost"
(Ma'rifat) i 4. stvarnost (Haqiqah).

Reinkarnacija duše i strah od zeca

 Na tradicionalnom Balkanu je bilo poznato da se Bektašije najlakše prepoznaju

pr epoznaju po
svojem strahu od zeca.

Stoga su se tradicionalno, sve do današnjih dana, naročito među Albancima, sačuvale šale
na račun Bektašija zbog ovog vjerski ukorijenjenog straha.

Korijen ovome je u tome što su Bektašije iz pučkih vjerovanja Anatolije iz trinaestog

stoljeća preuzeli ideju reinkarnacije duše koju ideju su razvijale razne orijentalne religije.

Premda Bektašije vjeruju u zagrobni život, te raj i pakao kako su prikazani u Kuranu,
dopuštaju i mogućnost reinkarnacije duše.

Stoga Bektašije vjeruju da je Yazid, inače omraženi lik u šijitskom Islamu, koji je ubio
Muhamedovog unuka Huseina i njegovu obitelj, vječno reinkarniran u zeca, te svaki put
kad vide zeca dopuštaju mogućnost da je baš taj zec u biti reinkarnirani Yazid.
Stoga je zečevina u Bektašizmu zabranjena kao i svinjetina, a Bektašije u prilikama kada
vide živu životinju zeca često pokazuju strah od te, inače sasvim bezopasne životinje.

 Na širenje Bektašizma utjecali Janjičari

Otomansko carstvo je svoje elitne trupe, janjičare regrutirala iz kršćanskog stanovništva

Balkana.

Tako su elitne postrojbe Otomanskog carstva govorile albanski i bosanski jezik.

Kako je ovo stanovništvo pretežito regrutirano od kršćana (Albanci su do druge polovine

sedamnaestog stoljeća pretežito bili Kršćani), ovim konvertitima je Bektašizam bio bliži
od ortodoksnog Islama, kako sunitskog (koji je bio službena religija Otomanskog
carstva), tako i šijitskog.

 Na to je bitno utjecala i bektašijska tradicija štovanja svetaca i štovanja ikona, što Is lam
inače ne poznaje (ikone su u Islamu inače strogo zabranjene).

Osim toga, Bektašije su u pravilu monogamni, te je uloga žena u toj sekti značajna, za
razliku od restrikcija koje Islam inače određuje prema ženama.

Bektašije su poznati i po svojem učenju "jedinstva bića" (Wahdat-ul-Wujood, the Unity

of Being), zbog čega autori na Zapadu smatraju da je Bektašizam preuzeo antički koncept
 panteizma.

Osim toga Bektašije vjeruju da Kur'an sadrži dva nivoa značenja, vanjsko (zahir) i
unutrašnje (batin), koje je superiornije, i koje dovodi do spoznaje univerzuma i
čovječanstva. I ovo učenje zapadni autori smatraju panteističkim.

Osim toga, Bektašizam je poznat (i u Islamu osuđivan) zbog svojeg koncepta "Alah-
Muhamed-Alija", pa tako Bektašije recitiraju ova tri imena kao jedno ime.

Stoga i islamski i zapadni autori ovo tumače kao "sveto trojstvo", odnosno neislamsko
učenje izravno preuzeto iz Kršćanstva.

Piramidalna organizacija Bektašija

Bektašije su od drugih sufijskih redova preuzeli piramidalnu strukturu organizacije, te

svoje članove rangiraju u niz nivoa, od "inicijalnih" pa do vrhovnih.

 Nakon inicijacije (nesib) ulazi se u prvi nivo (mahip).

Obični Bektašije su u pravilu u ovom prvom inicijalnom nivou.

Pojedinac koji se uzdiže može dostići viši nivo derviša.

Iznad nivoa derviša je nivo "baba".

Baba je pripadnik bektašijskog klera i vodi tekiju (tekke), što je neka vrsta bektašijskog
vjerskog centra i džamije, pa je baba zapravo u rangu imama (hodže).

Iznad babe je rang "halife-baba", još znan i kao "dede", a što se uspoređuje sa nivoom
 biskupa kod kršćanskih crkava.
cr kava.

 Na vrhu hijerarhije je "dedebaba", (ili "kryegjysh")

"kr yegjysh") koji je poglavar sufijskog reda.

Paralelne piramidalne strukture u Bektašizmu

Osim ove piramidalne strukture, postoji i paralelna struktura, koju sačinjavaju muhibi, tj.
članovi reda koji su dali posebnu prisegu redu, te ašikije (ashiks), koji predstavljaju nešto
kao laike uključene u rad reda.

U svakom slučaju muhibe se smatra jačima od baba (imama, hodža, glavara /vjerskih
centara-džamija/ tekija, a status muhiba može biti i tajan, pa je na taj način u Bektašizmu
institucionalizirana tajna piramidalna struktura u sekti.

Počeci Bektašizma

Sve do početka šesnaestog stoljeća Bektašije su bili locirani isključivo u Anatoliji, te su

 predstavljali neorganiziranu sektu - polupagansko
polupagans ko pučko vjerovanje - na samom
s amom rubu
otomanskog društva.

Ovo se promijenilo kada je Balim Sultan, drugi "pir", odnosno osnivač Bektašizma, na
temelju ovog pučkog vjerovanja osnovao sufijski red sa strogim ustrojem.

Ovaj sufijski red ubrzo su prihvatile janjičarske trupe, te je do kraja šesnaestog stoljeća
Bektašizam bio poluslužbena religija janjičara, a Hajji Bektash svojevrsni svetac-zaštitnik 
 janjičara.

Tako su se Bektašije do kraja šesnaestog stoljeća proširili među janjičarima, a preko

 janjičarskog utjecaja i opće islamizacije Albanaca sredinom i u drugoj
dru goj polovini
sedamnaestog stoljeća, po cijelom Balkanu, a naročito po krajevima nastanjenim
Albancima.

Ovo stanje ostalo je sve do 1826 godine, kada je sultan Mahmud drugi zabranio i uništio
Janjičare, pri čemu je proveo i opširan progon i pokolj Bektašija širom Otomanskog
carstva.
Ovo se u današnjem Bektašizmu zove "prva tragedija Bektašija" (albanski: gjëma ë parë e
Bektashizmës).

Bektašije nakon pokolja 1826.

Većina Bektašija preživjela je ovaj pokolj, i to na način da su svoje aktivnosti pritajili,

tako da su se formalno predstavljali kao pripadnici nekog drugog sufijskog reda, ili su se
 jednostavno održali u planinskim i drugim izoliranim područjima, gdje ih je štitio
 plemenski ustroj tadašnjeg albanskog društva.
dr uštva.

Ovo je naročito važilo za jug Makedonije, gdje praktički od 1826 do danas Bektašije
kontinuirano prikrivaju svoj identitet, premda je područje od Gostivara do Kičeva, Debra
i Struge pretežito bektašijsko.

Za razliku od Balkana, gdje je kroz devetnaesto stoljeće bilo puno plemenskih i sektaških
obračuna između sunitskih i bektašijskih Albanaca, u Anatoliji se stanje smirilo ubrzo
nakon ovog pokolja, te su Bektašije nastavili prakticirati svoju vjeru kao i prije.

Ataturkova zabrana derviša u Turskoj 1925.

Reforme koje je Mustafa Kemal Ataturk provodio u okviru modernizacije i vesternizacije

Turske, dovele su godine 1925. do opće zabrane derviških redova, koje je moderna turska
država energično i efikasno provela.

Tako je zabranom Bektašija u Turskoj došlo do migracije nekoliko tisuća Bektašija,

uglavnom vodećih ljudi u sekti iz Turske u Albaniju, čime je sekta postala gotovo
isključivo albanska.

Ovome je pomogla činjenica da je zadnji poglavar reda u Turskoj prije zabrane,

"dedebaba" Sali Niazi Dede bio Albanac, koji je nastavio aktivnosti vjerskog centra
Bektašija u izgnanstvu u Albaniji.

(Sali Niazi je Tursku napustio 1931., tj. šest godina nakon službene zabrane reda, kad se
 pokazalo da će državna opresija
o presija biti dovoljno efikasna da eliminira svaku aktivnost sekte
u Turskoj.)

U svakom slučaju ova zabrana se u bektašijskoj tradiciji zove "druga tragedija" (gjëma)
Bektašija.

Premda danas u Turskoj živi više stotina tisuća Bektašija, riječ je uglavnom o urbanim
doseljenicima sa Balkana, koji su u urbanim uvjetima konvertirali mnoge druge
useljenike s Balkana, ili su kroz miješane brakove kooptirali u sektu starosjedioce.

Ovo je naročito prakticirano kroz djelovanje žena u sekti, čime je relativna

emancipiranost bektašijskih žena bila atraktivna u uvjetima turskog urbanog života, čime
se sekta širila po Turskoj u novije vrijeme.
Tako da danas u Turskoj oko 1-2% populacije, odnosno blizu milijun ljudi čine Bektašije.
Međutim, među njima gotovo da i nema potomaka izvornih sljedbenika ove sekte u
Tuskoj, prije njene zabrane 1925. godine.

Osnivanje moderne albanske bektašijske sekte

Uspostava nove albanske države na Balkanu 1912.-1919. institucionalizirala je albanski

nacionalizam kao obranu od susjednih država Jugoslavije i Grčke, ali isto tako i Italije, te
od turskih pretenzija.

Tako je u sukobu Bektašizma i novog turskog nacionalizma u Bektašizmu prepoznata

"jedina izvorno albanska vjera", te je država počela favorizirati Bektašije.

Tako je nova država sumnjičila pravoslavnu crkvu za suradnju sa grčkim vlastima,

rimokatoličku crkvu za suradnju sa Talijanima, (premda je ista izrazito podržavala
albanski nacionalizam), a sunitske institucije za suradnju sa Turskom, u Bektašijama se
vidjelo "prave Albance" koji nisu vezani "ni za kakve strance".

Tako je pod zaštitom albanskih vlasti u tekiji u gradu Prishta u Albaniji dana 28.09.1929.
organizirana moderna bektašijska sekta i donesen "ustav" sekte (nešto kao Kanonski
zakonik kod rimokatolika).

Tako je sekta organizirana u hijerarhiji: 1. kryegjysh (glavar sekte), 2. gjyshërit (dede)

kao lokalni glavar (slično biskupu u Kršćana), 3. prindërit (baba) kao imam (hodža) koji
vodi pojedinu bogomolju (tekiju, tekke), 4. derviši i 5. ostali djelatnici u sekti.

Kao službeni jezik sekte uzet je albanski jezik.

(Ovu odluku se u Islamskom svijetu inače smatralo krivovjernom, budući da je jezik 

Kur'ana arapski i da je arapski službeni jezik svake "prave" muslimanske kongregacije.)

Sekta je teritorijalno organizirana u šest područja (gjyshëri ili dedelik), slično kao
 biskupije kod kršćana, sa sjedištima u gradovima
gra dovima Kruja Elbasan, Korça, Frashëri, Prishta
P rishta
i Gjirokastra.

Ovaj proces je kod Bektašija stvorilo mit o Albaniji kao "bektašijskoj državi".

Ovo su kasnije potencirali komunisti koji su 1946. priznali Bektašijama status "posebne
vjerske zajednice" u Albaniji, zajedno sa Sunitima, Katolicima i Pravoslavnima.

Podjela Bektašija na dvije struje

Ovo osnivanje moderne sekte je bilo dobro prihvaćeno na samom jugu Albanije, gdje je
velika većina Bektašija ušla u novoosnovanu sektu.
Međutim u srednjoj Albaniji, oko Elbasana i na sjeveru su Bektašije bili još od 1826.
ukorijenili funkcioniranje u ilegali, u tajnosti, te su smatrali da sekta mora i dalje ostati
neprimjetna i da njeno postojanje mora ostati tajnovito.

Tako je većina Bektašija u srednjoj i sjevernoj Albaniji odbila ući u sektu.

Slično se dogodilo na području bivše Jugoslavije, gdje su Bektašije u Djakovici, Tetovu i

 još nekim krajevima simpatizirali novu sektu i kasnije se u nju učlanili, dok su Bek tašije
u Drenici (središnja dolina na Kosovu), te u jugozapadnoj Makedoniji odbili uključivanje
u sektu.

Stoga su na Balkanu nakon ove podjele ostale dvije grupacije Bektašija: pripadnici
službene nacionalističke albanske sekte i polutajne zajednice vjernika koje ne žele ni na
koji način isticati svoj identitet.

Tako da je danas u Albaniji oko 25% Bektašija (oko jedan milijun ljudi), od kojih je oko
15% (oko šest stotina tisuća) učlanjeno u službenu bektašijsku sektu, dok je oko 10%
(oko četiri stotina tisuća) u "prikrivenim" bektašijskim kongregacijama.

Službena sekta je prisutna na jugu, a prikrivene zajednice u središnjoj Albaniji oko

Elbasana i raštrkane među Sunitima na sjeveru.

Sukobi među Bektašijama

Kad je Makedoniji 2001. godine izbio kratkotrajni rat, i pobunjenici i Albanci koji su
 podržali vladu u Skoplju bili su Bektašije.

Pobunjenici, koji su već prije zavladali Kosovom, išli su za tim da pobune Albance,
neovisno o tome jesu li Suniti ili Šijiti.

To je podržala i "službena" bektašijska zajednica u suradnji sa Sunitima.

 No u Debru na jugu Makedonije je postojao drugidrug i centar Bektašizma, i to "prikrivenog"

Bektašizma koji nije ušao u "službenu" bektašijsku sektu, koji je, pod izlikom da će u
"velikoj Albaniji" Bektašije biti manjina u sunitskoj
s unitskoj zemlji, usmjerio Albance
 jugozapadne Makedonije da podrže nastojanja vlade u Skoplju, odnosno nastojanja
slavenske pravoslavne većine u Makedoniji da sačuva teritorijalni integritet države.

Ovaj sukob koji je djelomično bio sukob između samih Bektašija, a djelomično između
Sunita i dijela Bektašija s jedne strane sa Bektašijama s druge strane, podsjetio je na
nemire u Albaniji (građanski, odnosno plemenski rat u Albaniji 1936-1937.) kada je
"službena" bektašijska sekta zajedno sa Sunitima podržavala kralja Zogua u obračunu sa
 pobunjenicima iz središnje Albanije koji su većinom bili pripadnici "prikrivenog" dijela
Bektašija.

Američki centar Bektašija za vrijeme komunizma i snabdijevanje SAD-a kokainom

Kako su komunisti 1960-tih godina zabranili religiju, centar Bektašizma postala je tekija
(vjerski centar) u Detroitu, odnosno u gradu Taylor, Michigan, koji predstavlja
svojevrsno predgrađe Detroida.

 Neki analitičari koji analiziraju veze balkanskog podzemlja sa Sjevernom

Sjever nom Amerikom
smatraju da je ovaj bektašijski centar, odnosno pojedinci iz njega, bio u vezi sa tzv.
 Norvalskom grupom Hrvata, koja je iz grada Halton Hills u Ontariju, odnosno iz njegove
četvrti Norval vodila trgovinu kokainom koji je krijumčaren iz Bolivije za SAD, i to
 preko Kanade i kanadskog predgrađa
pr edgrađa grada Detroita, Windsor, Ontario.

Jedan od ključnih ljudi u norvalskoj kokainskoj grupi bio je Gojko Šušak, koji je kasnije,
kao ministar obrane Republike Hrvatske Albancima Bektašijama davao značajne pozicije
u vojsci, a koji je pomagao i Tomislava Karamarka, današnjeg ministra unutrašnjih
 poslova, čiji bliski suradnik, Amir Muharemi, inače Bektašija, vodi albansku maf iju u
Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.

Osim toga su norvalske veze u Latinskoj Americi korištene 1990-tih godina za prodaju
 bespilotnih letjelica koje su Karamarkov i Muharemijev tast Osman Mufitić i Gojko
Šušak tajno proizvodili u Zagrebu, a koje su korištene za transport kokaina u andskom
 području.

Bektašije i Alaviti

Kao što je ranije rečeno, oko petnaest milijuna ljudi u Turskoj pripada sekti Alavita.

Alaviti čine preko dva milijuna stanovnika Sirije, tj. oko 10% populacije, koja je
koncentrirala svu vlast u toj zemlji, a prisutni su i na krajnjem sjeveru Libanona, gdje ih
ima preko sto tisuća.

Veliki broj Alavita u Turskoj sebe naziva "Bektašijama-Alavitima" (Alevi-Bektashi).

Alaviti su posebna sekta, starija od Bektašita, koja je nastla miješanjem predislamskih

religija Anatolije i Kurdistana sa Islamom.

Tako su Alaviti sačuvali niz vjerovanja i obreda preuzetih iz nekadašnjeg Maniheizma,

što je bila predislamska paganska religija tog područja, slična današnjoj, ranije
spomenutoj sekti Yarsana (koja još više odstupa od Islama nego Alaviti).

Premda Alaviti nisu Bektašije, isti su preuzeli kult osnivača bektašijske sekte, Hajji
Bektasha, pa se stoga znatan dio Alavita naziva Alavitima-Bektašijama.

Međutim ovi Alaviti-Bektašije su u osnovi Alaviti, samo što isticanjem kulta Hajji
Bektasha sebe približavaju Bektašijama.
Odnosi ove dvije sekte su dobri i iste u mnogo čemu surađuju, a to se vidi i u evropskoj
organizaciji uvoza, transporta i distribucije heroina, te u pranju novca od tog biznisa, a o
čemu je ranije bilo više riječi.

 No doktrinarno i organizacijski je riječ o dvije različite sekte.

Bektašijske veze sa nacistima i komunistima

Činjenica je da su se nacisti u Drugom svjetskom ratu u svojoj okupaciji Albanije i

Kosova oslanjali na Bektašije, te da je u suradnji sa sektom došlo do mobiliziranja 21. SS
divizije (1. albanske SS divizije) "Skenderbey", u kojoj su, uz manji broj Sunita i
Rimokatolika većinu činili Bektašije.

Komunisti su u Jugoslaviji, nakon prvotnog proganjanja, zauzeli tolerantan stav prema

sekti, te je komunistička vlast na Kosovu od kraja 1960-tih regrutirana iz redova
Bektašija.

Bektašijskog porijekla su bili vodeći kosovski komunisti Fadil Xoxa i Mahmut Bakalli, te
šef komunističke tajne policije SDB (u javnosti znane kao "udba") Kosova, Sellim
Broshaj.

Broshaj je u suradnji sa zagrebačkim centrom jugoslavenskih tajnih službi, koje je do

svoje smrti u dubokoj tajnosti vodio osnivač tih službi, Stevo Krajačić, organizirao
krijumčarenje droge preko notornog Beghjeta Pacollia, koji je izvorno organizirao svoje
uporište u Hamburgu, i to uz pomoć dijela političke elite Njemačke, koji je bio na
 platnom spisku istočnih tajnih službi.

Kako se Pacolli morao povući nakon afere "obnove Kremlja", odnosno nakon sukoba sa
Rusima krajem prošlog i početkom ovog desetljeća, na čelo ove organizacije stupili su
 braća Osmani, te su isti energično reorganizirali
reorga nizirali narko-podzemlje, i nastavili ga uspješno
voditi sve do danas.

Trendovi razvoja islamske religioznosti na Balkanu te među dijasporama muslimanskih

vjernika balkanskog porijekla u zapadnoj Europi, SAD-u i Turskoj

Kriza tradicionalnih "islamskih vjerskih zajednica"

Kao što se iz ranijeg teksta vidi, današnje "islamske vjerske zajednice" na prostoru bivše
Jugoslavije nastale su putem nemuslimanskih vlasti, te su zadnji put definirane od strane
komunističkih vlasti.

Iste su uz pomoć komunista uništile dominanti pravac Islama na Balkanu - sufijski

mistični Islam.

 Najveći broj Sufija koji su se sačuvali na Balkanu pripada

pr ipada šijitskim Bektašijama, koji su
u međuvremenu preuzeli kontrolu nad međunarodnom albanskom heroinskom mafijom.
Razlozi širenja Bektašizma po Balkanu

Stoga su vjerske tradicije Balkana neusklađene sa postojećim "islamskim vjerskim

zajednicama", te dio vjernika prelazi u bektašijsku sektu jer time čuva svoje izvorne
sufijske tradicije.

 Na širenje Bektašizma utječe i albanski nacionalizam, koji u Bektašijama vidi "jedinu
 pravu albansku religiju", dok Sunite i Kršćane taj nacionalizam često puta sumnjiči za
"veze sa strancima" (Arapima i Turcima u slučaju Sunita, Zapadom u slučaju Kršćana).

 Najzad, na širenje Bektašizma utječe i monogamna tradicija Bektašija i značajna uloga

žena u sekti, pa prijelazom na Bektašizam žene osiguravaju svoju emancipaciju.

Bektašije su se uglavnom pokazali prilagodljiviji modernim urbanim prilikama, te su

 prijelazi u sektu atraktivni za mlade obrazovanije i urbanije Albance.

Tako da se danas na području Albanije, Kosova, Makedonije i Sandžaka događaju stalne

konverzije u Bektašijsku sektu.

Konverzijama pomaže i dominantan položaj Bektašija u trgovini drogama, pa ova

činjenica pogoduje konverzijama u dijaspori, te konverzijama klanova koji su sačuvali
sunitsku sufijsku tradiciju, tj. ranije u tekstu spomenutim Sadijama.

Bektašijama prilaze prvenstveno Albanci, ali i Slaveni-sunitski muslimani, i to u

Sandžaku i u Makedoniji (Torbeši), te etnički Turci (u Makedoniji), te Romi po cijelom
Balkanu (današnji vođe Roma u Hrvatskoj, Kasum Cana i Nazif Memedi su Bektašije.)

Širenje Vehabija po Balkanu

Kao što je ranije u tekstu bilo rečeno, po cijelom islamskom svijetu, pa tako i po Balkanu
se šire Vehabije (Vahabiti/Salafiti).

Kako oni smatraju sve Šijite, pa tako i Bektašije nevjernicima, isti su apsolutno
netolerantni prema Bektašijama.

Budući da Bektašije kontroliraju trgovinu drogama ovaj sukob produbljuje i (navodno, i

za sada samo retoričko) zalaganje Vehabija za borbu protiv trgovine drogama.

Premda za sada nije bilo krvoprolića, smatra se da je poziv vodećeg vehabijskog imama
na Kosovu, notornog Shefqeta Krasniqia na obračun sa katolicima, neposredno pred kraj
 prošle godine, bio neizravno uperen
up eren i protiv Bektašija.

Tako bi obračun sa katolicima, kojih na Kosovu ima svega 2-3%, i čiji broj se zbog
iseljavanja na Zapad stalno smanjuje, bio uvod u obračun sa dominantnom sektom
Bektašija, kojih na Kosovu ima blizu 25% od ukupnog stanovništva.
U sjevernoj Makedoniji su se Vehabije proširili po nekada sunitskim zajednicama gdje su
Bektašije živjeli kao manjine, te su u više slučajeva nasilno zauzeli bektašijske tekije
(vjerske centre slične džamijama) te u istima nastavili prakticirati vehabijski pravac
Islama.

Stoga se sve veći broj promatrača boji mogućnosti da na "Balkanu ponovno izbije rat", te
da taj rat "ovaj puta započne kao istrebljivački obačun između albanskih muslimanskih
sekti".

Bektasijski red u 19 vijeku

 by A. Yilmaz Soyyer 

(trns. Hamza Halitovic)

Alevijsko-Bektasijska tradicija u Turskoj bila je vazan objekat raznih istrazivanja u

zadnjim godinama. Sva istrazivanja imaju isti koren i vezala su se za istrazivanje tradicije
Hadzi Bektasa Velija a ne na istrazivanju njegovog reda. Ovaj rad smo pokusali bazirati
na istrazivanju reda. Koncept Alevi-Bektasija pojavljuje se u Turskoj u republikanskom
 periodu (posle 1924 godine). Ali cak sta vise danas mozemo vidjeti da se Alevijsko-
Bektasijska tradicija pojavljuje kao posebna religiozna zajednica. U svakom slucaju za
vrijeme Ottomanske Imperije je imala sasvim drugacije znacenje. Kao prvo u 19 vijeku
 pojam Alevi se odnosio na sve ljude koji su potomci Imama Alije. Isto tako taj pojam se
odnosio i na sufijske tarikate koji su preko duhovnog lanca povezani sa Hazreti Alijom.
Tako da su se tarikati Dzilvetija, Dzerahija, Halvetija, Rifaija i Kadirija smatrali
Alevijskim. U vrijeme republike Bektashijska tradicija se izrazila na drugi nacin za
razliku od ostalih sufijskih tarikata. Postojao je razlog tome jer su pojedine etno-religijske
grupe poput Tahtadzi,Ocakzadeler (Dede Garkin Ocak, Abdal Musa Ocak, Pir Sultan
Ocak, Sari Saltik Ocak itd.) definisale sebe kao sljedbenike Hadzi Bektasa Velija. Ovaj
utisak je oformio temelj za to. Istrazivao sam Bektasijski red u 19 vijeku, pocetkom tog
vijeka Sultan Mahmud II je zabranio Bektasijski red. Ali se mojamoja studija prosirila na
zadnju cetvrtinu 18 stoljeca pa sve do prve cetvrtine 20 stoljeca, sa glavnom paznjom na
godine prije i posle 1826.

U ovoj studiji sam koristio moderne metode religijske sociologije. Razvio sam dvije
glavne hipoteze prva je ta da su pojedina Bektasijska vjerovanja utjecala na pojedine
soijalne dogadzaje i da su pojedini socijalni dogadzaji bili pod uticajem Bektasijskih
vjerovanja. A druga hipoteza je da je Bektasijski red nastavijo da raste u tajnosti.
U svojoj studiji pokazao sam fotografije Bektasija iz razlicitih perioda i probao da ih
rastumacim. Pregledao sam srusene Bektasijske tekije, groblja, Ottomanske arhivske
manuskripte nadjene u bibliotekama.

Zbog ovoga sam ispitao nekoliko hatt-i hümayuna (imperialnih doznaka) I evkaf deftera
(prihodnih registara) a ispitivanje rukopisa u bibliotekama je bio drugi korak moje
studije. Zbog toga sto rukopisi u bibliotekama nisu bili klasificirani nasao sam ove
rukopise pukim slucajem. Bazirao sam svoje istrazivanje na Bektasijskim textovima koji
su bili napisani u prozi poeziji.

Za vrijeme mog istrazivanja pronasao sam knjigu Giritli Ali Babe koja nosi naslov Uyun-
i Hidaye (Oci Upute) koja pomaze u razumevanju Bektasijske filozofije. Vjezbao sam
svoje strpljenje dok sam istrazivao klasicne Bektasijske i Hurufijske textove. Jos od svog
osnivanja Hurufije su proganjani od drzave kao rezultat toga pokusavali su sakriti prava
znacenja njihovih textova koristeci tajne simbole. Cak sta vise oformili su cijele registre
simbola i sakrili te liste na razlicitim mjestima. Dervish Murteza Bektashi bijo je prvi koji
 je preveo Fezlullah Astarabadijevu Cavidanname-i
Cavidanname- i Sagir na turski. Text (koji je nazvan
Durr-i Yetim) je bijo prepisan od Hasib Babe iz Karaagaç Bektasijske tekije.

Postoji jedna kopija ovog texta u Sulejmanijskoj Biblioteci. Ovaj text je bijo prepisan
1274/1857 I koristio sam ga za konsultaciju Hurufijskih vjerovanja.

Pronasao sam u pojedinim bibliotekama veoma vazne textove koji su napisani u 19

stoljecu. Ti textovi su ukljucivali Bektashijske Erkane, Gulbenke, Tercumane i druge
molitve. Jedan od tih textova nosi naslov Risale-i Lahutiyye. Ta knjiga sadrzi 38 waraka
(jedan warak je dvije strane) i dan njegovog pisanja je 25 Shawwal 1284 h/ 15 Februar 
1867. Rukopis je bijo prepisan od Seyyid Seyha Bedrettina el-Halvetija el-Misrija iz
grada Burse. Napisao je knjigu baziranu na rukopisima Seyha Sirrija Rifa’i al-Alawija,
koji je bijo jedan od potomaka Imam Alije. Na zadnjoj stranici knjige Þeyh Bedrettin pise
da je Seyh Sirri “poznavao sve Sufijske redove.” Manuskript je bijo prepisan od Þeyh
Bedrettina u 19 stoljecu kada su zabranili Bektasijski red. Seyh Sirri je verovatno umro
 prije prepisivanja rukopisa. Seyh Sirri u njemu objasnjava sve rituale, simbole, i
vjerovanja Bektashijskog reda. Vjerovatno je on bijo i Sejh Bektashijskog reda kao i Sejh
Rifa’iskog. Jer se zna da ja puno Sejhova imalo potvrdu na dva ili vise
vise redova u
klasicnom Ottomanskom periodu.

Zakljucijo sam da Risale-i Lahutiyye pripada Seyh Sirriiju. OnOn je autor

autor a Seyh Bedrettin
 je samo prepisivac. Mozemo vidjeti da je Þeyh Bedrettin zabelezijo puno
pun o detalja u vezi sa
Bektasijskim ritualima od pisanja Sejha Sirrija u glavnome textu. Rukopis pocinje sa
“Bismillah ir-Rahman ir-Rahim ve bihi’l-avn” (U Ime Allaha Svemilosnog Samilosnog i
sa Njegovom Uzvisenom pomocu). Pojam destur (koji znaci “sa tvojim dopustenjem”) je
isto tako koristen u introdukciji. Razumeo sam da je Seyh Sýrri licno izvrsavao
Bektashijske rituale u 1214/1779 godini. Prema rukopisu, Kýzýl Deli Sultan (Seyyid Ali)
 je bijo osvajac Rumelije i osnovao je ogranak Bektashijskog
Bektashijsko g pokreta. A njegov zamjenik 
 – je bijo Seyyid Halil Dede u Hacibektashköyu. U isto vrijeme, “sahibu’s-seccade”
“sahibu’s-s eccade” je
 bijo Shaykh Abdullatif Efendi . Ovaj ogranak Bektashija je vjerovatno
vjer ovatno pripadao Babagan
 ogranku. Kada su prihvatili sejha svog ogranka, shejh Halil Dede kao postniþina,
 postovali su sejha drugog ogranka, shaykh Abd al-Latif Efendi kao “sâhibü’s-seccade”.
“sâh ibü’s-seccade”.
 Naravno, Þeyh Fazlullah Efendi, koji je bijo jedan od potomaka
po tomaka Kýzýl Delija, bijo je isto
tako prisutan na ritualu (ayn-ý cem).

Drugi Bektashijski rukopis bijo je napisan 1255/ 1839. Zakljucio sam ovaj datum od
 beleske neimenovanog pisca u kojoj detaljno spominje
spo minje posmrtnu ceremoniju Hacý
Mehmed Ali Dede. Ovaj text je napisan od strane dervisha Seyyid Ismail Dede, koji je
 bijo postniþin Shahkulu Tekkije. Dok ovaj text ne sadrzi ritual inicijacije, sadrzi
Gulbenke i molitve do detalja. Do ovog texta se moze doci u Atatürkovoj biblioteci u
Istanbulu.

Jos jedan manuscript koji sadrzi rituale i vjerovanja Bektasija bijo je napisan 1261/1845.
Zakljucijo sam ovaj datum iz pisma u textu. Ovaj text se isto tako moze naci u
Atatürkovoj Biblioteci.

Text pokazuje rituale,vjerovanja i filozofiju Bektasija. Ukljucujuci i inicijacijsku

ceremoniju reda, hvale i informacije u vezi Hacý Bektashi Velije i njegovih potomaka,
kao i o Fadlullah Astarabadiju.

Otkrijo sam jos jedan rukopis koji potice iz Tire Bektashijske Tekkije. Na pocetku
rukopisa je napisano da je to kopija “Erkanname koja pripada Hacý

Kirzade Hüseyin Hüsnü Babi koji je bijo sejh Hüseyin Ibrahim Baba Tekkije iz Tire.”
 Napisan je1312/1894. Zakljucijo sam ovaj datum iz liste na kraju rukopisa
ruko pisa koja sadrzi
imena I datume na kojima su se pojedine osobe pridruzile redu. U ovom rukopisu
inicijaciska ceremonija je napisana od pocetka do kraja u detalje. I ovaj rukopis sam isto
tako pronasao u Ataturkovoj biblioteci.

Posljednji rukopis koji je napisan u 20 vijeku je bez datuma. Zakljucijo sam to iz

objasnjenja u kojem se podrzava zatvaranje tekija od strane Republicke administracije.
Pisan je Arapskim pismom. Napisan je izmedju 1925 i 1928, zato sto su tekije u Turskoj
zabranjene 1928, koja je isto tako bila godina alfabetske reforme (ukidanje arabice I
uvodjenje latinice) Rukopis je napisan da nauci novu generaciju koja je zaboravila
Erkane (principe) Bektashijskog reda. Ovaj rukopis se nalazi u Atatürkovoj Biblioteci.
Sadrzi vazne komentare u vezi Bektasijskog reda. Pisac je nepoznat, ali komentira
Republichke reforme u pozitivnom smislu.

Iznad sam spomenuo teskoce sa kojima sam nasao ove rukopise. Kada sam nasao rukopis
koji sadrzi vjersku edukaciju Saka Yeniçeriyan (Janicharskih trupa) Bio sam zacudjen.
Trazijo sam rukopis od bibliotekara sa naslovom Usul-ý Tarikat-ý Bektasiyye Risalesi.
Kako god, kada sam uzeo rukopis, zabelezijo sam da je podnaslov knjige nosio ime Saka
Yeniçeriyan. U ovom rukopisu vjerska obuka, Saka Yeniçeriyan (Janicharskih trupa) je
 bila napisana do detalja. Datum na rukopisu je 1206/ 1792.
17 92.
Treci izvor koji sam koristijo u svojoj studiji o Bektashijama bili su nadgrobni spomenici
u Bektasijskim tekijama iz 19 vijeka. Isto tako sam nasao puno Bektashijskih nadgrobnih
spomenika na javnim grobljima. Fotografisao sam sve ove nadgrobne spomenike, ali ih
nisam sve koristijo zbog ogranicenosti ove studije.

Odnos izmedju Bektasija I Ottomanske drzave u 18 I 19 vijku

Bektashijske tekije su imale srdacan odnos sa Ottomanskom

Ottomanskom Imperijom sve dok ih
drzava nije zabranila. Prije toga drzava je pomagala Bektasije i moralno i finansijski.
Generalno, ova pomoc je ukljucivala obnavljanje tekija, tako da su tekije prihvatile
drzavni suverenitet. Svi sejhovi u tekijama bili su postavaljani od strane Çelebija (koji je
 bijo potomak Hadzi Bektasa) sa odobrenjem drzave.
dr zave. Ottomanska Imperija prihvatala je
Çelebija kao jedinog autoriteta Bektashija.

Bektashijska filozofija se razvijala u tekijama. Postoje razliciti dijelovi u vecini

Bektasijskih tekija kao sto su at evi, aþ evi, i mihman evi. Zbog uticaja tekije na
Bektasijsku filozofiju, postali su socijalno-kulturoloski centri. Imalo je hrane, namestaja
i alatki u tekijama koji su bili koristeni od strane dervisa i gostiju. Potrebe su
zadovoljavane i dolazecih izvora tekije. Evkafi su bili glavni dolazeci izvori.

U ovim evkafima, stocarstvo I zemljoradnja bili su vazni izvori prihoda. Vlada

Vlada je
kontrolirala naznacavanje sejhova zbog toga sto su oni bili administratori ovih evkafa.
Drzava je malo obracala paznju na duhovnost sejhova gledajuci vise na njihove
ekonomske sposobnosti.

Zabranjivanje Bektasijskih Tekija

Sve Bektasijske tekije su bile zabranjene od strane Sultana Mahmud II. Shaykh ul-Islam i
mnogi vodje drugih Sufijskih redova su odobrili ovaj potez.

Bektasije su bile optuzene za krivoverje, porocnost i pobunu. Ali se znalo da je glavni

razlog njihove zabrane zbog njihovih veza sa Janicharima.

Janichari nisu uvjek bili Bektasijskog pristupa i vecina njih nisu bili Bektasijski dervisi.
Ali ipak prihvatali su Hadzi Bektasha kao svog osnivaca I duhovnog zastitnika. Sultan
Mahmud II je zabranijo Janicharski odred i naredio pogubljenje velikog dijela njih dok je
istovremeno pozatvaro Bektasijske tekije. Tri Bektasijska sejha su bila pogubljena u
Istambulu. Istina je da je ovaj potez bijo cisto politicke prirode. Drzava nije mogla
dokazati tvrdenje da Bektasijske tekije proizvode alkohol ili pak da spijuniraju za Persiju.
Imalo je ne-Bektasijskih sufija koji su podrzavali zatvaranje Bektasijskih tekija kao I onih
koji to nisu podrzavali. Kusadali Ibrahim Halveti je podrzavao odluku o zatvaranju , dok 
 je Seyyid Nizam prihvatijo Bektasije koji su bili gonjeni u svoje tekije.
Posle zabranjivanja drzava je postavila Nakshibendijskog sejha u Pir Eviju (glavna
Bektashijska tekija). Neke Bektasijske tekije su demolirane a druge su promenjene u
medrese. Hamdullah Çelebi (koji je bio Bektasijski sejh u Pir Eviju) je proteran u
Amasiju. Dervishi koji nisu prihvatili da izvode Nakshibendijske rituale bili su izbaceni
od strane Naksibendijskog sejha. Ovakva situacija je produzila sve do smrti Sultana
Mahmuda II.

Posle smrti Sultana Mahmuda II autoritet Nakshibendija u Pir Eviju je postao slab i
mücerredi (celibatski) ogranak Bektasija je opet postao dominantan. Ovaj ogranak je sire
 poznat kao Babagan ogranak. Borili su se sa Çelebijama i Nakþibendijama za dominaciju
u tekiji. Postojala su tri vida sejhova u Pir Eviju u tom periodu. Nakshibendijski sejh je
oficijalno sedeo na postu ali u Corumlu Hüsnü Babu (koji je bijo mücerred)
mücerred) je gledano
kao u pravoga sejha. Za to vrijeme Feyzullah Çelebi je tvrdijo da bi on trebao
trebao biti pravi
sejh.

Posto su Naksibendijski sejhovi izgubili svoju dominantnost u tekiji, bili su bar 

“oficijalni” sejhovi pa im je drzava nastavljala davati platu i oni su sjedeli na svojim
mjestima. Onda je drzava pokusala resiti ovaj problem naznacujuci Yahya Efendiju, koji
 je imao oba idzazeta, Nakshibendijski i Bektasijski da nadgleda Pir Evi. Ali ovo
naznacivanje je uzrokovalo konflikt izmedju Bektasija.
Bektasija. On se sukobijo sa Mehmet Ali
Babom i isterao je Periþan Babu koji je bio baba koji je ziveo u Pir Eviju.

Isto tako za vrijeme ovog perijoda odredjene frakcije medju Babaganima sukobile su se
medjusobno. Perisan Baba i Mehmet Ali Baba su bili privremeno izbaceni I formirali su
ogranke nazvane Müteserri i Harabati. Bili su podeljeni oko razumevanja toga sta prilici
serijatu a sta ne. Periþan Baba je bijo uplasen da ne bude ubijen. Pustijo je glasinu da je
mrtav i lazni grob je bio pripremljen u okruzenju Eryek Baba Tekije u Kazliçeþme.

Za to vrijeme, drzava je naznacila novog sejha u Pir Eviju koji je imao dva idzazeta
Bektasijski I Kadirijski. Novi sejh Yalvaclý Tevfik Baba, zvani Tevfik Lisica. Bektasije
ga nisu volele. Bio je partisan Ittihat ve Terakki partije.

Albanske Bektasije u Pir Eviju

Çelebiije i njihovi sljedbenici su odsjeli u Anadoliiji. Oni se sastoje od Turskih plemena i

seljaka. Kako god Babgan ogranak je sadrzan primarno od Turaka, Grka I Albanaca. U
1912, konflikt izmedju Çelebija i Babagana se nastavijo na drugacij nacin. Çelebije su
tvrdile da oni trebaju kontrolirati Pir Evi. Optuzili su Babagan ogranak da podrzavaju
Albansku pobunu.

Drzava je istrazila Pir Evi zbog mnogih zalbi. Puno ljudi je ispitano od strane policije.
Imalo je puno optuzbi da su Albanski Bektasije bili partizani Ittihat ve Terakki Cemiyeti,
da su se setali potpuno pijani, da nisu dopustali nikom da ulazi u tekiju I da su pomagali
Albanske pobunjenike.

Pa bila je istina da su neki Albanski Bektasije na Balkanu ucestvovali u pobunama ali

Albanski Bektasije koji su zivjeli u Pir Eviju nisu imali nikakve povezanosti sa pobunom.
 Na kraju istrage, nijedna optuzba nije bila dokazana.

A Survey of Sufism in the Balkans

 by Huseyin Abiva

Foreword

The nearly six centuries of Ottoman rule over south-eastern Europe provided
considerable occasion for the spread of Islam in
in that part of the world. Undeniably,
among the nations that now comprise the Balkan Peninsula (Albania, Bosnia-
Hercegovina, Bulgaria, Croatia, Greece, Macedonia, Montenegro and Serbia) the Muslim
component of their populations is quite discernible and apparent. Two of these nations,
Albania and Bosnia-Hercegovina, are comprised of Muslim majority populations. Huge
Muslim minorities can be found among the inhabitants of Macedonia and Serbia (which
also includes the province of Kosova).
Kosova). In Croatia, Bulgaria, Montenegro and Greece the
 percentages of Muslims is much smaller, but in some
so me cases the numbers can be quite
impressive, as with the more than 1 million in Bulgaria!

The largest Muslim ethnic group present in the Balkans is the Albanians, who now
number over 5 million. They are concentrated in the central and southern regions of the
 peninsula and form the overwhelming majority of the population
p opulation in Albania, the Serbian
occupied province of Kosova, and western Macedonia. There are small groups of 
Albanians living in Bosnia, Montenegro, and Croatia who are primarily émigrés from the
Tito era. In regards to religion, Albanians have never found in it a force for ethnic unity,
though they are, for the most part, followers of Islam (or the non-practicing descendants
of Muslims). Sizeable segments of the Albanian people still adhere to either Roman
Catholic or Orthodox Christianity, and among the Muslim population there was (and is)
further division between Sunnis and the followers of the Shi’i Bektashis.

The next ethnic element of the Muslim population of the Balkan Peninsula is that of the
Slavs. They number some 3.5 million and are the descendants those portions of the
 populace that embraced Islam during the centuries of Ottoman rule. Culturally and
linguistically they are a varied group whose language, racial origin and religious faith
 form for the only common
common feature. Muslim Slavs form a plurality of the population
population of 
Bosnia-Hercegovina (where they are known as Bošnjaks), a majority of the Serbian-
controlled region of Sandzak, and a significant minority in Macedonia (where they are
known as Torbesi) and Bulgaria (where they
they identify themselves as Pomaks). Small
 pockets of Slav-speaking Muslims can also be found in northern Greece (Pomaks)
(P omaks) and in
Kosova (Goranis).

The Turkish element in the Balkan Muslim population is but a mere shadow of what it
once was even a century ago. In the past, Turkish-speaking Muslims made up substantial
 portions of the populations of Macedonia, Thessaly,
Thes saly, Morea and Bulgaria. At the present
time, there are nearly one million Turks who continue to live in
in Bulgaria. In Macedonia
and Greece there are some 200,000 Muslims who still classify themselves as Turks.
There are also less significant communities of ethnic Turks who live in the urban centres
Kosova and the Sandžak.

The Roma (Gypsy) are a smaller

smaller yet significant Balkan Muslim
Muslim ethnic group. They are
highly scattered throughout the region and tend to follow the prevailing religion where
they reside. Consequently in the heavily Islamized regions of Bosnia, Albania, Bulgaria
and Macedonia they usually profess Islam whereas in parts of Serbia, Bulgaria and
Greece they are Orthodox Christian. In Macedonia, the Roma are a highly visible
minority, especially around the capitol city of Skopje. Historically, the Roma have
suffered (and continue to do so) from racial discrimination by their non-Roma
neighbours, both Muslim and Christian. In recent decades the Roma have counteracted
their exclusion from the official Islamic by becoming heavily involved
involved in various Sufi
Orders.

In times past there were other ethnic groups that have since disappeared due to “ethnic
cleansing”, annihilation, expulsion or assimilation into one of the more dominant Muslim
groups. For example there once existed large numbers of Greek-speaking Muslims
Muslims in
Macedonia, Crete and in the various regions of Greece up until the beginning of the 20th
century. Several of the Slav tribes
tribes of Montenegro embraced Islam in the early 18th
century only to be exterminated decades later in an event commemorated in the famous
Serbian epic The Mountain Wreath. One can also find the descendants of Circassian and
Tatar refugees from Russia still living in Kosova and Bulgaria, though they have been
assimilated to a large degree into the Albanian or Turkish populations amongst whom
they live.

A Survey of Sufism in the Balkans

Sufism: a Channel of Islamic Dissemination in the Ottoman Age

In the Balkans (as is the case in other Muslim lands) the past role of the Sufi tariqats
(lineage fraternities) in the safeguarding and promulgation of Islam cannot go without
notice. It can be said with all impartiality that the infusing of an Islamic social order in
this part of Europe could not have been possible without the efforts of Sufi shaykhs (both
 past and present) and the fraternities
fr aternities that were formed around them. The Sufis of the
Ottoman Balkans greatly enhance both to the development of an Islam of the intellectual
arena as well as a ‘folk’ Islam of the village and countryside. Despite the fact that it has
now been reduced to a mere shadow of a once immeasurable expression, the impact of 
Sufism can still be felt throughout Balkan Islam. The extent of this impression and its
function in Muslim society can be seen through the number of tariqats that have operated
in the region over the centuries.

The largest and most prevalent of these tariqats during the Ottoman period were the
Khalwatiyyah and the Bektashiyyah. Though unexceptionally represented at present,
these two tariqats once dominated the Ottoman Balkans throughout the 18th and 19th
centuries. The Naqshbandiyyah, Qadiriyyah and Rifa’iyyah followed them in
significance in terms of supporters and dispersal.
dispersal. Surprisingly all three of these managed
to endure to this day with considerable popularity. Several other tariqats, such as the
Mawlawiyyah, Bayramiyyah, Malamiyyah, Sa’diyyah, Jalwatiyyah, Shadhiliyyah and
Badawiyyah, emerged during a number of stages in the Ottoman era but have died off.

Despite the fact that the overwhelming majority of Sufis in the Balkans were connected
with Ottoman rule, one of the first Sufis to have come into the region was the pre-
Ottoman Bektashi holy man Sarı Saltik. Most of the details of his life
life are clouded by
legend, this 14th century Sufi journeyed throughout the peninsula decades well in
advance of Ottoman armed forces.

Today his maqams (shrines) can be found in any number of places, including Bosnia
(Blagaj), Romania (Babadag), Macedonia (near Ohrid), and Albania (Kruja), where the
most renowned location is to be found. As the Ottoman armies extended Muslim rule in
the Balkans during the 15th and 16th centuries, dervishes of a range of tariqats trailed in
their wake. These early Balkan Sufis frequently set up zawiyahs or hospices that served
not only as symbols of Ottoman supremacy over a newly conquered area but as centres
for the dissemination of Islam among the local population as well. Two of these
distinguished zawiyahs were founded in the Bosnian city of Sarajevo immediately after 
the conquests of 1463. Both of these zawiyahs
zawiyahs established by shaykhs of the Naqshbandi
tariqat and were constructed by means of endowments made by local Ottoman notables.
After a while, as the imperial administration became notably more entrenched and the
Islamic religious establishment further developed, tekkes were built to cater to the
spiritual needs of the local population.

The first Ottoman Sufis were primarily among the Naqshbandi lineage, and their 
identified hubs during the 15th-17th centuries were in Bosnia and Macedonia. Firmly
tied to the Sunni ‘ulama, the Naqshbandiyyah were in the forefront in guaranteeing
“conventional” Islam in Bosnia-Hercegovina and in urban centres throughout the
Balkans. There were, furthermore, three distinctive waves of Naqshbandi implantation in
the Balkans during the Ottoman period. The initial phase was made owing to several
shaykhs who were direct representatives (khalifahs) of Khwajah ‘Ubayd Allah Ahrar.
The noteworthy among them included Mullah ‘Abdullah Ilahi (d.1491), who settled in
Serez (Greece), and Shaykh Lutfullah, who established an early Naqshbandi tekke in
Skopje. It is extremely plausible
plausible that the earliest Naqshbandi instructors in Bosnia
(Uyran Dede and Shemsi Dede to be precise) had some form of connection with the two
 previously mentioned shaykhs.

Derviski Red Bektasija

 by Prof. Dzemal Cehajic

Derviski red bektasija razvio se kao red ili sekta, apsorbirajuci misticko-heterodoksne
grope dervisa, kao

sto su na primjer Abdalan-i Rum, kalenderije, hajdarije. Naime, ovaj red uzdigao se i
formirao iz

raznorodnog nasljeda heterodoksno-islamskih tendencija, te hristcansko-anadolskih i

turskih sujevjerja.

Buduci da je Hadzi Bektas Veli bio ucenik i najistaknutiji nasljednik Baba Ishaka, ili
kako se drugacije

nazivao Baba Rasula, tog slavnog sejha baba'ija, zacijelo da se i bektasizam stvarao
oslanjajuci se na

tradiciju "baba?ija" i na drevne heterodoksne elemente Turkmena u cijoj sredini se i

razvio. Po misljenju

Fuad Koprilija bez oklijevanja mozemo tvrditi da izmedu Hadzi Bektas i njegova sejha
Baba Ishaka, kao i
kalenderija, hajdarija i babaija ne postoji neka razlika u doktrinarnom pogledu.

I porijeklo tih baba'ija i turkmenskih sejhova, Fuad Koprulu trazi djelomicno u bratstvu
 jesevija, a

djelomicno u grupi kalenderija. Ovo posljednje vuce svoje porijeklo iz grupe zvane
horasanska skola, ili

 jednostavno melametija i razvija se poslije Dzemaludin Samia (umro 1584) u Siriji,

Egiptu, Iraku, Persiji,

Indiji, Srednjoj Aziji i Anadoliji. Prezir prema opstem misljenju, nezenjstvo, siromastvo i
 prosjacenje su

osnovni izrazaji i nacela melametija, koja su varirala do izvjesne mjere prema vremenu i
sredini.

Kalenderije su dervisi-lutalice, koji su, obrijane kose, obrva, brade i brkova, lutali od
grada do grada,

mada su u nekirn centrima imali i svoje tekije.

Takoder i bratstvo hajdarija, koje je krajem XII-og vijeka osnovano u Horasanu od strane
turskog sejha

Kutbudina Hajdara, a koje vodi svoje porijeklo od jesevijskog reda, bilo je jako
nadahnuto ucenjem reda

kalenderija. Pripadnici hajdarija su bili, narocito, rnladi Turci iz Horasana.

Vec u XIII stoljecu dervisi reda kalenderija, hajdarija i jesevija, ciji misionari su nailazili
na bolji prijem i

odziv medu plemenima po selima negu u gradovima, gomilali su se u Anadoliji, koja je

dosla pod vlast

Ilhanida. Pod zastitom Mongola, turski sejhovi (babe) su dosli u Anadoliju sa svojim
dervisima da tu
 produze propagiranje svojih ucenja.
uc enja. Istina, oni su od nomada po selima dolazili i boravili
na dvorovirna

Seldzuka i krajiskih begova.

Zacijelo, i islam Turkmena, s obzirom na sve moguce utjecaje i nasljeda, bio je isuvise
heterodoksan,

 buduci da je rezultirao iz sinteze idolopoklonickih elemenata Turaka i jedne popularne

forme ekstremnog

si?itstva, mistike i lokalnih nasljeda.

Bektasijski red koji je u XIV stoljecu bio poznat pod imenom "Abdalan-i Rum" (abdali
Anadolije) ili "Babe

Turkmena", koji su uzeli ucesca u ratovirna za Osmana i Orhana i intimno bili vezani za
osnutak 

Osmanskog Carstva, moze se tretirati kao jedna od docnijih forrni babaizma koji je
nastao mijesanjem

doktrina heterodoksnih bratstava -jesevija, kalenderija, hajdarija, kako smo vec rekli, sa
 predanjirna

anadolskih Turkmena i lokalnim predrasudama.

Dakle, red bektasija razvio se u sinkretisticko jedinstvo i kombinaciju raznorodnih

elemenata koji vade

 porijeklo iz mnogih izvora - narodnih, heterodoksnih,

heterodoks nih, ezoterickih, pacev od narodnih
kultova Centralne

Azije i Anadolije, do anadolsko-turskih i hriscanskih, a kasnije i balkanskih, do doktrina

hurufIja. On je

 baziran na kultu sveca (evlije) i organizovanom

organ izovanom sistemu tekija ili loza, u kojem je Hadzi
Bektas samo

centralisticka figura, odnosno identifIkacija i ujednjiavajuci spritualni

faktor.

Bektasijski, red koji je postojao vec u XIV vijeku, narocito je dobio na znacaju u XV i
XVI stoljecu, kada je

objedinio ostale heterodoksne grope i kada je stvoren kult Hadzi Bektasa Velija medu
abdalima i svim

ostalim grupama proizaslim iz babaizma, buduci da se red organizovao u sistem loza i

ustaljenih pravila i

ceremenoja, da bi najzad prerastao u siroku organizaciju.

 Naime, u Hadzi Bektasovom djelu "Maqalat"-u, napisanom prvo na arapskom, zatim

 pretocenom u

stihove na turskom, a onda i u tursku prozu, ne samo da nije iskristalisana organizaciona

struktura i

obicaji reda, nego i doktrine i ritual i specificne misterije bektasija nisu bili posebno
istaknuti, sto

 potvrduje tezu da je konacno fomiranje reda

r eda u organizacionom pogledu ucinio "drugi
 pir", Balim Sultan

(umro 1516) pocetkom XVI stoljeca. I sama njegova titlua "pir-i thani" (drugi ucitelj)
govori o njegovoj

ulozi i znacaju u organizaciji bektsijskog reda.

Prema sacuvanoj tradiciji, Balim Sultan je postavljen na celo reda, odnosno povjerena mu
 je funkcija

 proceInika glavne bektsijske tekije (Pir Evi) u Hadzi

Ha dzi Bektas Koyu u blizini Kirsehira
1501. godine. Poslije

Balim Sultana, ustalila se praksa da se proceInik centralne tekije bektsija (dede), koji
slovi kao voda i
lider, bira od strane specijalnog koncila (savjeta).

Dakle, Balim Sultan je stvorio organizaciju od tih raznorodnih elemenata, o kojima smo
govorili, formirao

zajednicki ideal, unificirao osnovni ritual i simbolizam, a kaze se i da je uveo i praksu

nezenjstva. Istina je,

medutim, da je celibat praktikovala samo jedna neznatna grupa bektasija

Ali, i pored toga, mi u literaturi bektasija susrecemo disonantnu hrpu vjerovanja i dogmi
nastalih u

razlicito vrijeme i u raznolikom ambijentu, zbog cega se i ne moze, mozda, govoriti o

 bilo kakvom

 pokusaju da se ana objedine u jedan unificirani sistem. I ne samo da postoji siroki korpus
vjerovanja

razlicitih vrsta, nego se i bektasije medusobno ne slazu u pogledu znacaja izvjesnih

dogmi. Njihovi pogledi

na Zivot najbolje su izrazeni u odnosu prema ortodoksnom islamu i ortodoksnim

uciteljima, koji se mogu

okarakterisati kao nepostedna kritika flksiranih vjerovanja i dogmi ortodoksnih ucitelja.

U tom odnosu i

antagonizmu prema ortodoksiji atmosfera epikurejskog uzivanja zivota i radovanja

svijetu kakav on jeste

mijesa se sa dobrocudnim prezirom zbog nedosljednosti propovjednika sunnitskih

vjerovanja, sto je

znacilo duboko zanemarivanje islamskog kulta i rituala. Kao eklatantan primjer Dzon
Kingsli Birge navodi

 pjesmu Junusa Emrea u kojoj pjesnik poredi

por edi Boga sa piljarom koji pokusava da odvagne
nasa djela i

zasluge. Mada pjesma izgleda kao ostar protest protiv Boga i njegove nepravde, koji nas
 je stvorio kakvi
 jesmo, a onda nas podvrgava kazni ako cinimo zlo, pjesma je, u stvari, bektasijska kritika
sunnitskog

vjerovanja u sudnji dan i obracun.

Medutim, tendencija da se bektasije narugaju i, izvrgnu podsmijehu ortodoksni islam nije

znacila i

objasnjenje vlastitih pogleda i vjerovanja, jer bektasije vole da zadrze atmosferu potpune
misterioznosti

 bektasi misterija (sirr-i bektasi) u izrazavanju svojih

s vojih vjerovanja, u cemu su im dobro
 posluzili simboli i

znacenja ucenja hurufija, koja su za neupucenog prava zagonetka, ili ana ne znace nista,
kao sto pise Asik 

Hasan:

"Mi smo basta, ruza je u nama (pocinje pjesma).

Ako trazis (slovo) dzim, slovo (dal) je u nama. (Zadnji stili pjesme)."

I Turabi u jednom nefesu razvija misli u enigmatitnim terminima koji se bez poznavanja
hurufijskih

simbola ne razumiju. On kaze:

"O, Turabi, onaj koji stvara u jednom dahu 18000 svjetova,

To sto stvara svijet su tri slova i pet tacaka."

Tendencije razvoja baktasizma ka jednoj misterioznoj religiji logicno su nametnule i

 potrebu vodita da bi
uvedeni mogao uopce shvatiti misterije reda i njegova utenja. Ali, to je odvelo i zakljucku
da se utenje

 bektasija moze razumjeti samo putem vodita, a u daljem razvoju dovelo

do velo je do doktrine
mursida -vodica

kao apsolutno-esencijalnog bica koje zauzima maltene bozansko mjesto za ucenika

(murida), koji treba

da mu se potpuno preda i pokorava i u njemu i njegovoj volji trazi Istinu. Jer nema knjige
koja moze

adekvatno da poucava bektasizarn, niti vjere (dogme) koja se moze razumjeti bez pomoci
vodica. Da

neko postane bektasija, prvi korak je da nade mursida:

"Onaj koji kaze, ja trazim Muhameda Aliju,

Prvo sto treba da ucini je da nade vodica."

Sada se odmah postavlja pitanje: Sta su to dogme, odnosno principi kojima mursid
 poucava svoje muride?

 Najvaznija doktrina u ucenju bektasija koja predstavlja put

pu t ka religioznom znanju i
iskustvu jeste

koncepcija "dort kapi" -cetvera vrata, odnosno cetiri osnove, a to su:

1) Serijat (ili ortodoksni sunnitski zakon),

2) Tarikat (ucenja i praksa tajnog religioznog recta),

3) Marifat (misticko znanje o Bogu),

4) Hakikat (neposredno iskustvo sustine realnosti).

Prema ovome konceptu strukturiran je i smisao Kur'ana, koji za bektasije ima cetiri
znacenja: a) spoljni

tekst ('ibare) je za masu ('awam); b) suptilnosti (leta'if) za gnostike ('arifin); c) tajne za

evlije; d)

unutrasnju istinu, bit (hakikat) za profete i poslanike.

Cinjenicaje da bektasije, po opcem uvjerenju, potpuno zanemaruju i zapostavljaju

religiozne obaveze koje

trazi serijat, mada su zadrzali samo izvjesnnu dozu respekta u odnosu na odredbe serijata.
Dovoljna je

ilustracija za to upotreba vina u okviru bektsijskili ceremonija. "Kod bektsija", kako kale
Enver Sapolyo,

"postoji molitva, ali namaz, kao obavezna dnevna molitva serijatom propisana, ne postoji.
Oni se stalno

mole Aliji i pirovima."

Preneseno na idejni, odnosno intelektualni plan, za bektasije postoji fiksirani jaz izmedu
serijata i

tarikata, koji se izrasava u ideji o videnju svijeta u kojem Zivimo. Za onoga koji usvaja
serijat i njegova

ucenja svijet je stvoren iz nicega -nebica. Takva logika razmisljanja vodi do izvjesnog
dualizma. Naime,

 postoji Bog iznad, a izvan je njegov stvoreni kosmos,

kos mos, i taj materijalni svijet dok postoji,
 posjeduje izvjesnu

realnost. Medutim, za onog koji je ucao u tarikat, ideja o Bogu i svijetu se mijenja. gada
se o Bogu ne misli

kao o mocnom tvorcu, nego vise o Istini, Realnom bitku, a sve drugo je sarno privid i
 pojava. Bog je
 opstojao kao nediferencirano jedinstvo. Stvaranje svijeta, kao sto znamo, desilo se kada
 je Bog, prema

navodnoj izreci Muhameda, odlucio: "Bio sam skrivena riznica, zato sam zelio da budem
 poznat, i tako

sam stvorio kreaciju (svijet) da bi bio upoznat."

Interesantno je zapaziti ideju bektsija da je Bog iz svoje vlastite svjetlosti stvorio svjetlo
Muhameda

(Nur-i Muhamedi), a onda radi njega stvorio svijet. Bektasije tu uobicajenu ideju variraju,
identiflkujuci

Aliju sa Muhamedom, Aliju koji se otkriva u ovoj svjetlosti i cije inicijale nalazeu njoj.
Zatim je iz istog

izvora stvorio duse profeta i svih stvorenja.

Oslanjajuci se na izvjesne stavke i ideje Kur'ana i tradicije red bektasija je kreirao semu
emanacije

fenomenalnog svijeta umnogome se sluzeci terminima Ptolomejevog kosmografskog

sistema.

Razmatrajuci druge redove, mi smo objasnili da se serijom emanacija i izljeva iz

nediferenciranog

 jedinstva proporcija Realnog bica smanjuje kako se

s e spusta dalje od izvora. Taj razvoj tece
u dva pravca,

ili, slikovito izrazeno, u dva luka: "qaws-i nuzul" (Luk spustanja) i "qaws-i 'urudz" (Luk 
uzdizanja,

 penjanja). Silazak tete iz bozanskog izvora u vidu emanacija koje sadrze staIno
smanjujuce elemente

Realnosti, a stalno rastucu proporciju pojave ili nebica sve do fizicke materije na dnu
silaznog luka, tj. do

fenomenalnog svijeta.
Zatim slijedi drugi luk "qaws-i 'urudz" (Luk uzdizanja, penjanja), kada materija preuzima
sve vise

karakter Realnog bica dok ne dode do savrsenog covjeka (Insan-i kamil), sto znaci
 potpuni povratak u

 bozanstvo. To se oslanja na izreku Muhameda: "Sve ce se vratiti svome izvoru".

U stvari, ovaj ciklus spustanja i ponovnog uzdizanja znaci usavrsavanje ljudskog bica
koje treba da se

 penje do savrsenog covjeka,

covjek a, sto predstavlja povratak covjeka ka Bogu kao
k ao svom
ishodistu.

Medutim, neke bektasije vjeruju u prelazak duse na samrti u tijelo iste vrste
(metempsihosis). lma ih koji

vjeruju da je dusa ubice Huseina usIa u zeca, zbog cega oni ne love niti jednu, pa i ne
doticu se zeca.

Istina je da bektasije mnogo govore o ideji povratka ka Bogu, medutirn, veoma malo je
receno u literaturi

ovog reda o buducem Zivotu. Pa i taj povratak u bozanstvo, kako na to gledaju bektasije,
nije zamisljen

kao bilo kakav gubitak individualiteta. Jer smatraju da je preminuli evlija jos Ziva
 prisutnost u

fenomenalnom svijetu koju covjek, po potrebi, maze pozvati u pomoc.

Medu svrsenim i evlijama koje narocito postuju bektasije, kao centralna figura pojavljuje
se Alija, po

cemu su bektasije ujedno alevije. U spiritualnoj hijerarhiji, o kojoj sma naprijed nesto
rekli, najuzvisenije
mjesto pripada Aliji. Oni su otsli taka daleko u teoretskom objasnjenju znacaja Alije da
su ne sarno

stvorili kult Alije nego su ga identificirali sa bozanstvom. Ta deifIkacija Alije izrazava se

i u njihovom

izrazu "bism-i Sah" (U ime Cara, ili u ime Alije), umjesto Kur'anskog "bismilIahi" (U
ime Allaha).

Bektasije Aliju ujedinjuju sa Allahom i Muhamedom u jedan trinitet, kako to izrazava

Sefll Abdal:

"Allah Muhammet Ali hep bir sirdir".

(Allah, Muhamed, Alija, svi su jedna tajna)

ili Perisan Baba

"Hakk Muhammet Ali haktir".

(Bog, Muhamed, Alija su Realnost)

U knjizevnim kreacijarna bektsija Muhamed i Alija dolaze kao jedan pojam, jer, kako
misle bektasije, oni

se izgovaraju i pisu kao dva imena, a u stvari su jedna licnost, ill kao neka teoloska flgura
dvojice koji su

objavili tajne islamske religije. Medutim, iz praktitnih razloga, pravi se razlika. Teoretski
gledano,

Muhamedu pripada potasno mjesto kod bektasija, jer prva emanacija iz nediferenciranog
 bozanstva je

"Svjetlo Muhameda" (Nur-i Muhammedi). Prorok Muharned je prezentirao bozju objavu,

Kur'an, ali put

za razumijevanje unutrasnjih znatenja i dubljeg poimanja objave jeste Alija, zbog tega
Alija kod bektasija

zauzirna pre-dominantno mjesto.

U doktrinarnom smislu bektasije su si'iti, priznaju 12 imama i visoko cijene Dzafera al-
Sadika. Pored 12

imama, bektasije, postuju i 14 nevinih Zrtava (ma'sum-i pak), djecu imama. Ovih 14
nevinih i 12 imama

sa Fatimom i Hatidzom predstavljaju kod bektasija posebne manifestacije Boga, sto

skupa tini broj

arapskog alfabeta, i sto je od znataja prema teoriji hurufizma koju su prihvatill bektasije.

Obredi i Ceremonije

Kao red zatvorenog tip a, bektasije su imali elaboriranu ceremoniju prijema novih
clanova zvana "Ikrar 

ayini", koja je objasnjena u knjigama o bektasijskom ritualu (Erkan-name). Medutim,

treba primijetiti da

se opisi ceremonije, redoslijed obreda, kao i sadrzaj obreda donekle razlikuju kod raznih
autora, kao na

 primjer, kod Murata Sertogiua, Envera Sapolyoa,

S apolyoa, Kemala Sarnangila, kao i Yakub
Kadrija.

U toku ove ceremonije, kad se kandidat proglasi clanom, slijedi distribucija rakija, hljeba
i sira.

Pretpostavlja se da je to preostali obicaj svete opcine sto je praktikovano od Artotirita.

Prilazeci analiticki ovom obredu, Helmer Ringgren pokusava da iznade porijeklo

razlicitih elemenata u

ritualu i uvjeren je da postoji neka veza izmedu tigbent (pojasa) i kusti Parsa. Turski
ucenjaci su skloni
 da istaknu slicnosti sa samanistickim ritualom da bi povezali tradicije bektsija sa
 predislamskom turskom

kulturom, u sto, bar vecim dijelom, Ringgren nije uvjeren.

Poslije ove ceremonije, koja simbolizira izdvajanje novog clana iz predasnjeg zivota i
njegovo integriranje

u novi zivot kao erena u zajednicu erena (onih koji su dostigii istinu), postoji jos i skupni
ob red ili pijanka,

zvani "Ajin-i dzem", gdje on (kandidat) sudjeluje kao ravnopravan clan reda. Ova
ceremonija, koja se

 provodi dva puta sedmicno, vise lici na praznovanje

prazno vanje nego na poboini obred. Tada se
s e toci
rakija, naravno,

uz elaboriranu proceduru, pjevaju se pjesme (nefes) uz pratnju saza i izvodi ples (sama').

 Na celu reda bektasija nalazio se Celebi, koji je zivio u glavnoj tekiji "Pir evi" u
Hadzibektaskoyu kod

Kirsehira. Ova funkcija je bila nasljedna u XVIII i XIX stoljecu, ali ne uvijek. Pored njih,
tu su bili i

duhovni lideri bektsijskog reda, zvani "dede". Procelnik tekije zvao se "baba", clan reda
"dervis", a tek 

 primljeni u red nazivao se "muhib", i simpatizer reda "asik".

"as ik". Bektasije nose kapu bijele
 boje sa 4 ili 12

nabora, sto, naravno, ima i simbolican znacaj (4 vrata ili 12 imama).

Bektasije u nasim zemljama

Uporedo sa turskim osvajanjima na Balkanu, zajedno sa vojskom u kojoj su i sami

ucestvovali i

sudjelovali u osvajanjima, pojavili su se dervisi-bektasije u nasim zemljama. Vec

sredinom XIV stoljeta
 bektasije su se pojavile na granicama Rumelije, a do kraja
kr aja ovoga vijeka ucvrstili su se
medu janjicarima.

 Neki istoricari objasnjavali su to cinjenicom sto su janjicari bili vecinom hriscanska

djeca, hriscanskog

 porijekla, ili ratni zarobljenici, pa su radije pokazivali sklonost ka bektasizmu kao

narodnom obliku

religije nego sunnitskom islamu.

Krajem XVI stoljeta janicari-bektasije su i zvanicno priznali Hadzi Bektasa Veliju za

svog

sveca-zastitnika. Dakle, stvoren je kult Hadzi Bektasa, sto potvrduje i fakat da je od tada
 jedan

 bektasijski baba boravio u njihovom korpusu,

korpusu , a prilikom izbora, novi poglavica reda
"dede" bi dolazio u

Istanbul da i zvanicno primi krunu od janjicarskog age.

Medutim, Prof. Fuad Koprulu zastupa drugu tezu, On opovrgava tvrdenja i legende koje
se odnose na

susret Hadzi Bektasa sa osmanskim vladarima -Osmanom i Orhanom, ili na ulogu koju je
Hadzi Bektas

imao u osnivanju janjicarskog korpusa, sto smatra cistom izmisljotinom, i sto po njemu
nema nikakvog

istorijskog osnova.

Bektasijska propaganda imala je velikog uspjeha i utjecaja na Turkmene u Anadoliji,

narocito u oblasti

izmedu Kizilirmaka i Erzeruma i na jugu u planinama Taurusa. Ucenje bektasijskog reda

 prihvatili su i
Turkmeni Juruci nastanjeni izmedu Jedrena i Dunava na Balkanu, potom stanovnici
Dobrudze i

Deliormana u istocnoj Bugarskoj, te stanovnici na planinama Rodopa u Grckoj i

Bugarskoj. Tokom XV i

XVI stoljeca mnostvo tih turkmenskih nomada prelazi na sjedilacki nacin tivota,
osnivajuti svoja sela i

nastanjujuci se u gradovima.

Treba istaknuti cinjenicu da su heterodoksne grope dervisa odigrale znacajnu ulogu u

islamiziranju

hriscanskog stanovnistva u Rumeliji i u islamizaciji Balkana u toku XIV i XV stoljeta. O

znacaju i krupnoj

ulozi bektasija u sirenju islama medu starosjedilackim hriscanskim stanovnistvom u

Rumeliji i na

Balkanu govori i HaIil Inaldzik. On s pravom primjecuje da je bektasijski oblik islama,

koji priznaje

ravnopravnost religija, koji pridaje veci znacaj skrivenim vrijednostima nego spoljnim
obiljezjima, koji

zapostavlja vrsenje islamskih obreda-molitvu, post, a dozvoljava upotrebu vina i dopusta

zenama da se

 pojavljuju otkrivena lica, bel feredze i slobodno mijesaju s muskarcima,

muskar cima, te zbog svoje
esteticke prirode i

karaktera narodnog reda bio prihvatljiv za mnogobrojne balkanske seljake.

Medutim, pored religiozno-sinkretistickog, postoji i jedan drugi aspekt. Naime,

 bektasijski red je i zbog

svoga vjecito opozicionog stava prema oficijelnom sunnitskom islamu i sunnitskom

drustvu opcenito

nailazio na prijem protivnika osmanskog feudalnog drustva i poretka, a kao organizacija

zatvorenog tipa
za to je bio veoma pogodan. Iz tih razloga su ga prihvatile i grope koje su nastojale da
kroz mrezu

 bektasijskih tekija provedu svoj utjecaj i odrze ili sacuvaju za sebe vise samostalnosti i
vlasti. U vezi s tim

moze se kasnije govoriti i o izvjesnoj ulozi i aktivnosti bektasijskih tekija u procesu

stvaranja i njegovanja

nacionalnih temji kod izvjesnih etnickih struktura kod nas.

A sada da vidimo kako je bio zastupljen ovaj red dervisa i do koje mjere je irnao utjecaja
u nasim

zemljama.

A Survey of Sufism in the Balkans

In the late 18th century (after having been overshadowed for nearly a century by the
Khalwatiyyah), the Naqshbandi tariqat in Bosnia was rejuvenated through the remarkable
efforts of ‘Abd al-Rahman Sirri Dede (d.1847). Having been initiated while in Istanbul
into one of the city’s long-standing lineages of the Naqshbandiyyah, Sirri Dede and his
devotees turned central Bosnia into a Naqshbandi stronghold and their descendants still
run operating tekkes to this
this day. The third outpouring of the Naqshbandiyyah into the
Balkans came short after the second. In the late 19th century the Khalidi branch that was
instituted by Khalid al-Baghdadi made its way into central Bosnia as well as parts of 
Kosova and Macedonia.

Having become firmly ingrained among the Ottoman ruling class in Istanbul during the
early decades of the 16th century, the shaykhs of the several branches of the
Khalwatiyyah sent their deputies to various points in the Balkans. The Khalwatiyyah was
a popular and fashionable tariqat that had literally hundreds of tekkes established in
nearly every region of the peninsula. The Gulseniyyah had a very early presence in
southern Albania and Epirus, and the Jamaliyyah founded crucial bases in Sofia
(Bulgaria) and Užica (Serbia), from where their tariqat further extended on into Bosnia
and Ottoman Hungary. Also present were the Sinaniyyah and Sunbuliyyah who had
tekkes in various municipalities from Sarajevo to Niš to Skopje to Athens.
A new wave of broadening for Khalwatiyyah occurred when the new sub-orders (sübe) of 
the Jarrahiyyah, Karabasiyyah and Hayatiyyah came into forefront in the 17th century.
These three sub-orders eventually outstripped the older branches and came to command
the Khalwatiyyah presence in Albania, Kosova and Macedonia, where the Hayati and the
Karabaşi still function in our day (though in a much reduced scope). In the 18th and 19th
centuries, the Jarrahiyyah performed a noteworthy position in the reinstallation of 
Muslim life in the Morea and, later, in Bulgaria. A reformist minded sub-order of the
Khalwatis, the Sha’ baniyyah spread into Bosnia and Bulgaria during the mid-19th
century and met with sizeable but short-lived success.

Like the Naqshbandiyyah, the Khalwatiyyah shaykhs were defenders and guardians of 
conventional orthodoxy. Many top ranking Balkan ‘ulama’ of the 16th-18th centuries
were affiliated with this
this tariqat. A notable example was the distinguished Balkan Muslim
Muslim
theologian of Sofia, Sofyali Bali Efendi (d.1553) who, along with other Khalwati
shaykhs, took an active role in combating the spread of nonconformist beliefs and
factions (such as the Hamzawi movement in Bosnia and the Badr al-Dinists and
Kizilbash of Bulgaria) that had taken root among particular constituents of the Muslim
and neo-Muslim population. During the 15th and 16th centuries the Bektashiyyah, which
had long been allied to the Ottoman military establishment, had only limited appeal in the
Muslim populations of the region. An initial centre for Bektashi endeavours in the
Balkans was the tekke at Kizil Deli in Thrace. It was from here that Balim Sultan
(d.1516), commonly seen as the reorganizer of the tariqat, sent several of his disciples out
to the Balkans. Despite the fact that details on the activities of early Bektashi babas are
 problematical, the burial places of several survive
s urvive today in Macedonia (Sersem ‘Ali Baba
in Tetova), Bulgaria (Demir Baba
Baba near Razgrad) and Albania (in and around Kruja). It
was not until the 17th century that the Bektashiyyah began to make considerable gains in
the Balkans, largely a product of the attempted obliteration tariqat by Ottoman authorities
(then under the influence of the anti-Sufi Kadizade movement) of the main tekke at Kizil
Deli and the ensuing scattering of its dervishes.

The Bektashiyyah can be said to have belonged to the “left” end of the Sufi spectrum in
the Balkans. Tenaciously Shi’i (and customarily antinomian) in attitude, their shaykhs
(known as babas) were able to gain influence over rural areas and villages throughout
Greece, southern Albania, and Macedonia. The broadmindedness and capacity to absorb
local custom that so epitomized Bektash dervishes presented the rustic element of the
 population with a “folk” Islam that they could easily connect with. Similarly, the
Kizilbash of Bulgaria (who are the progeny of heterodox Shi’i Turkmen clans that were
exiled from Anatolia and settled in Bulgaria by the Ottomans) easily incorporated many
Bektashi saints and traditions into their own sacred tenets.
In other areas of the Balkans, such as Bosnia-Hercegovina and in large metropolitan
centres, the Bektashi found limited interest. Their operation in these locales was
significantly diminished by the supremacy of mainstream religious authorities and was
generally limited to Janissary barracks. The tekkes that were established
established as a result of 
Ottoman martial presence vanished as that began to crumble after 1683. Several
distinguished tekkes were located in Budapest (where the tomb of its founder, Gül Baba,
still remains and is open for visitation), Eger (also in Hungary, the building of which still
stands), Belgrade, and Banja Luka.

A Survey of Sufism in the Balkans

Despite the setbacks in Hungary and Slavonia, the Bektashiyyah began to gain an
immense footing in Albania and Greece, following the annihilation of the Janissary Corps
and the outlawing of the tariqat in 1826. Many Bektashi babas and dervishes fled to out-
of-the-way areas of the Balkans far from the reach of Ottoman authority. During this
 period (particularly after the directive baring Bektashi activity was repealed in the
1860’s), the tariqat had gained a significant presence in southern Albania. It was noted by
one English traveller to the area during in late-19th that while only one out of ten
Albanians north of Tirana adhered to the Bektashi Order, in the south it was the exact
reverse, with nine out of ten Muslims affiliated with the tariqat! By the end of Ottoman
rule in 1912, there were nearly one hundred Bektashi tekkes in the Albanian regions of 
the central and western Balkans.

At the beginning of the 17th century, two more tariqats, the Qadiriyyah and the
Mawlawiyyah, were to mark their arrival in the Balkans, and both would come to play an
vital position in spiritual life of the region. The Qadiriyyah started to fan out from its base
in Istanbul under the initiative of Shaykh Isma’il Rumi (d. 1631). By the 1660’s
Qadiriyyah could be found in Prizren (the Kurila Tekke of Shaykh Hasan Khorasani),
Berat (the Shaykh Ahmad tekke), Skopje (Aldi Sultan Tekke), Sarajevo (the Haji Sinan
Tekke), Gasoutni (the tekke of Delikli Baba) and other major urban areas. The
Qadiriyyah became deep-rooted in Bosnia due to the work of the distinguished shaykh
Hasan Qa’imi Baba (d.1691). This prolific writer directed at least two Qadiri tekkes in
the city of Sarajevo, before his candid participation in local politics led to his eviction
from the city.

The Qadiriyyah continued to function throughout the Ottoman era, and it received a
further boost in its activities at the end of the 19th century. During this period two notable
shaykhs, Mehmed Sezai and Hadzi Kadri (both Albanians and well educated ‘ulama),
revitalized the order in Kosova, Bosnia, and to a lesser extent Macedonia, after their 
return from studying Shari’ah in Istanbul. Haji Kadri (d.1936), who acquired his ijazah in
the Qadiri tariqat from the famous Turkish shaykh Mehmed Emin Tarsusi, established a
well-organized network of deputies throughout the region from Travnik in Bosnia to
Peshkopi in eastern Albania.

As the Qadiriyyah made their entrance into the Balkan Peninsula, so did the fraternity
originated by the great mystic Jalaluddin Rumi. In a short period of fifty years the
Mawlawis were able to establish noticeable tekkes in Plovdiv, Serres, Salonika, Elbasan,
Skopje, Belgrad, Pécs (in Hungary) and Sarajevo. Due to the highly sophisticated outlook 
of this tariqat, its allure was generally limited to cities and the cultured elite. During the
Ottoman age, numerous of Balkan Mawlawis ranked among the finest literati of the
empire. Such figures as Habib Dede (d.1643), Fevzi Mostarac (d.1707) and Fazil Pasha
Sherifovich (d.1882) left their enduring mark on Ottoman religious literature.
 Nevertheless, due to the limited attraction of the order, the Mawlawiyyah so on vanished
from the Balkans after the Ottoman Empire left the region. The few remaining
Mevlevihanes suffered a further blow when Atatürk ordered the closing of their main
gathering place in Konya. The last functioning Mawlawi establishment in the Balkans
was located in the city of Skopje. It was demolished in the 1950’s after its last shaykh,
Hakkı Dede, left for Turkey.

During the Ottoman era, several smaller tariqats gained establishment on a much smaller 
scale. The fraternity of Hajji Bayram Veli (d. 1430) erected tekkes sprinkled throughout
the Balkans, in such places as Skopje, Sofia and Shkodra. Similarly, two offshoots (kol)
of the Bayramiyyah, the Jalwatiyyah and the Malamiyyah, met with comparable success.
In the late 19th century the second received noteworthy success in Kosova and
Macedonia, thanks to the efforts of the Egyptian born shaykh Muhammad Nur ul-‘Arabi
(d. 1897). The Malamiyyah expand in following in the region due to his charismatic
appeal.

A much earlier offshoot of the Bayramiyyah was founded by a Bosnian shaykh, Hamza
Balija (d. 1573). Through his advocating what appears to be a remarkably nonconformist
interpretation of Islam (which was heavily influenced by Hurufi doctrines), he managed
to gain widespread following along the Drina River valley in eastern Bosnia. This
movement caused considerable alarm among the conventional religious authorities and
the Ottoman administration. Consequently, the ‘ulama’ of the Balkans (who were nearly
all associated with the Naqshbandiyyah and Khalwatiyyah) came out in unwavering
hostility to the Hamzawiyyah. Finally, Hamza Balija’s open censure of the government
caused amplified the alarm from the regime. Following the handing out of certified
fatwas, he was apprehended, brought to Istanbul to stand trial, and put to death. His
followers were forced underground, while remaining Hamzawi leaders were executed or 
 banish to the remote corners of the empire. Decades later, the Hamzawiyyah came out
from hiding, but it had by then toned down some of its imaginative unorthodox idea.

A Survey of Sufism in the Balkans

The Sa’diyyah tariqat, founded by Shaykh Sa’d al-Din Jibawi (d.1330), first came into
the Balkans in the late 17th century owing to the efforts of Ajizi Baba, who was a native
of northern Albania. He founded a central tekke in Prizren from where the Sa’diyyah
spread into Albania. The Sa’diyyah still has a reasonable active role in these areas today.
Its present-day manifestation is, however, heavily saturated with Bektashi practices and
rites.

An additional tariqat of Arab derivation, the Rifa’iyyah came into the Balkans in two
distinct waves. The first in the late 1700’s was restricted to Macedonia and Bulgaria and
was implanted through the efforts of a number of Arab shaykhs. The second wave came
about in the late 19th century, and it firmly established the tariqat as a substantial
influence in Balkan Sufism. This entry of the Rifa’iyyah into was a product of the work 
of Shaykh Musa Muslih al-Din of Kosova (d. 1917). During his lifetime he was able to
 put together a strong network of adherents
adher ents and tekkes in both his native Kosova as well
w ell
as northern Albania. Similar the Qadiri shaykh Hadži Kadri, Shaykh Musa preserved
intimate contact with the Muslims of Austro-Hungarian occupied Bosnia and even
established a small Rifa’i congregation in Sarajevo.

Two other Arab tarikats, the Shadhiliyyah and Badawiyyah remained restricted to one or 
two tekkes in Kosova and Bulgaria, and they have all but disappeared from the region,
although a Qadiri-Badawi branch does functioned in modern times in Sarajevo under the
leadership of Shaykh Zakir Bekitc (d.2005) who received his ijazah in the Badawiyyah
while in while living in North Africa.

Throughout the Ottoman age, Sufism in the Balkans demonstrated a number of 
undercurrents that gave it a distinctive quality. Firstly, nearly all of the shaykhs of the
stalwartly Shari’ah-centred tariqats of the Khalwatiyyah, Naqshbandiyyah, and
Qadiriyyah belonged to the highest rank of the ‘ulama’ class. The many shaykhs who
 brought tariqats into the Balkans were, for the most part, schooled in the influential
theological institutions (madrasahs) of Istanbul, Baghdad, Cairo, Damascus and Madinah.
This detail may have given a few of these fraternities an exclusive streak. Scores of 
affiliates of the tariqats (particularly the Mawlawiyyah and Bektashiyyah) were
inexhaustible writers of prose and theology who wrote not only in Arabic, Persian, and
Ottoman but also in the vernacular. For instance, Umar Kashari, who was shaykh of the
Qadiriyyah, developed the first Albanian-Turkish lexicon in 1804. Such figures in
Balkan Sufism were ranked among the most scholarly and academic in the Muslim
World at that time.

For the common Muslim inhabitant of the Balkan provinces the societal background in
which they lived determined the allure of specific tariqats. In the urban centres of Greece,
Bulgaria, Macedonia and Serbia (which were primarily Turkish speaking) the
Khalwatiyyah, Rifa’iyyah and Qadiriyyah proved to be readily affable for those who
wished to follow a spiritual path. The vociferous and physically powerful dhikrs of these
tariqats unquestionably held particular appeal to the masses, as opposed to the more
subdued ceremonies of the Naqshbandiyyah and the highly intellectual philosophies of 
the Mawlawiyyah. Furthermore these three particular tariqats remained inside the
conventional Sunni worldview (unlike the Bektashis for example) that made them free of 
social stigmatization.

The condition in rural areas, often far removed from the learning institutions of the
establishment, was quite different. The tariqats that were prevalent tended to have
heterodox and syncretistic leanings. In order to smooth the progress of transition from
Christianity to Islam, population often held on to elements of the old ways (which were
often of pre-Christian in origin themselves). For instance, the Hamzawiyyah attained
substantial influence along the rural localities of the Drina River valley in the 16th
century, a time shortly after the population of the area converted to Islam. The 14th
century religio-political movement of 

Badr al-Din Simavi was restricted to the backwoods of the Bulgaria. Although the
Ottoman government eventually broke up both of these associations, many of their ideas
are believed to have filtered into the Bektashiyyah, a tariqat that held immense authority
over large parts of the rustic Balkans.
The Organization of the Bektashi Order 

The Bektashi community is comprised of all those who believe in the Bektashi doctrine
and follow its

 principles. The Bektashi community encompasses the following grades of individuals:

ashiks, muhibs

and what may be termed the "clergy".

The ashiks are all those who have inherited Bektashism having been born into a Bektashi

family or those who appreciate the Path of Haji Bektash and work for it but who have
nonetheless

not taken the ritual of initiation [nasib, bay'at]. The ashiks are the highest supportive
 power in the

Bektashi community. They are its faithful followers and they enjoy the same rights as the

initiated members in the spiritual management. They are allowed to vote on regulations;
they can
 participate in meetings; they work, help and sacrifice for the welfare of Bektashi Path.

The ashiks cooperate with the initiated members in deciding on the leadership and
nominating the authorities of their tekkes. Together with the muhibs they have the right
to organize Bektashi associations, to found tekkes, or to do any other type of work for the
good of Bektashism. In a word, they are its underpinning and its essence.

The muhibs are all those followers of the Way who have the freedom to enjoy all the
above mentioned rights and privileges and are spiritually bound to Bektashism through
the ritual of initiation.

In order to give a better idea to our readers we will now explain the ritual of initiation
which is the solemn oath that all members take, in the name of God and the Prophet and
its Founder, in front of their murshid that they will be faithful to the Bektashi Way and
that they will always act for the good of the Path. They will strive not tell lies, they will
strive to lead a life of good morals and discipline and they will serve the world for the
wellbeing of mankind.

They promise that all their virtues will be transformed into good ones and that they will
faithfully keep their promises for if they keep their oaths they become, in fact, valuable
elements of Bektashism as well as for themselves, their families and the whole world.
With this resolution a new life begins for them: a life of purification, betterment and
 perfection. If they keep their oath
o ath at the same time that they become better they also
make a moral contribution of great service to Bektashism through which everybody is
lead to righteousness and good behaviour.

The muhib are the associates of the Bektashi Way and understand its dogmas in detail.
They are the support beams of Bektashi citadel and they keep the torch of the Bektashi
Way always ablaze.

Those muhibs who have dedicated all their lives to serving the Way are the supervisory
 power in Bektashism. It is they who put into practice all policies and regu lations. The
clergy can be considered like the motor of a machine which directs Bektashism and
embodies its existence.

The Bektashi "clergy" are divided into five components:

A - The functionary at the religious services

B - Dervish

C - Baba
D - Dede

E - Dede-Baba

The functionaries of the religious services are all those candidates who have not
completed taking the initiatory vows and have not attended the ritual of initiation for the
entitlement of being called a dervish. They always abide to the religious services for the
fulfilment of the necessary proofs.

The Dervishes are those candidates who have attained the given proofs; they perform the
religious ceremonies and have the right to wear the religious garments. The well-
disciplined dervish, who has proved to be mature, may carry out the ceremony of 
celibacy [muceridlik] and as they are more experienced, they stand at a advanced level
compared to others.

The Babas are all those dervishes who have been chosen by the people, as was foretold
above, and who have been decreed so by the Dede or the Dede-Baba. They are the heads
of the tekkes and they have the right to oversee the ritual of initiation.

The Dedes are those Babas who assist the last ceremony of the Bektashi initiation. They
direct their own tekkes and all the tekkes of their parishes.

The Dede-Baba is the highest Bektashi spiritual leader. He leads all the surrounding
tekkes and represents the Bektashi community with honour.

We would like to point out, that according to the traditional regulations all the muhibs
who have contributed a great deal to Bektashism may obtain the honorary title of 
Dervish, Baba and Dede according to their individual merits. They have the right to wear 
Bektashi garments when they are in the tekke during the ceremonies. Outside the tekke
they have to wear their secular clothing. Although they do not officially belong to the
clergy, in case of absence of the latter, they may substitute for them and carry out all the
religious services, together with those of the initiation.

Mevlevije
Vrteći derviši na Rumijevom grobu u Konji, Turska.

Mevlevije (na turskom, Mevlevi, mn. Mevleviler; također Mevlevilik) su sljedbenici,

derviši, Mevlevi tarikata, sufijskog reda koji je osnovao Mevlana Dželaludin Rumi.

Pripadnike ovog reda ponekad na zapadu nazivaju "vrteći derviši", jer se dio njihovog
duhovnog ostvarivanja sastoji od plesa u kojem se oni okreću uz muziku frula, bubnjeva i
melodije ilahija. Obučavanje derviša mevlevijskog reda obuhvata vježbe plesa u kojima
derviš prva dva nožna prsta desnog stopala pričvrsti za pod, a zatim se okreće oko njih.
 Ples je postao formalni dio mevlevijskog metoda s Rumijevim nasljednikom, njegovim
sinom Veledom. Za vrijeme mevlevijskog plesa (sema), srvena se ovčija kožica stavlja na
 pod i simbolizira prisusvo Šemsi Tebrizija, misterioznog lika koji je zapalio Delaludina
Rumija sviješću o Bogu. Ples traje oko sat vremena.

Mevlevijski je red bio zabranjen u Turskoj, kao i svi sufijski redovi za vrijeme početne
sekularizacije države 1925. godine, ali im je kasnije dozvoljeno da se vrate u život
Turske. Neke mevlevije izvodili su predstave svoje muzike i plesa na Zapadu.

Mawlawi Order 
From Wikipedia, the free encyclopedia

Whirling Dervishes perform in the Galata Mevlevihane (Mevlevi Lodge), Istanbul.

The Mevlevi Order, or the Mevlevilik or Mevleviye (Persian: - Molavīyeh) are a

Sufi order founded in Konya (in present-day Turkey) by the followers of Jalal ad-Din
Muhammad Balkhi-Rumi, a 13th century Persian poet, Islamic jurist, and theologian.
They are also known as the Whirling Dervishes due to their famous practice of whirling
as a form of dhikr (remembrance of God). Dervish is a common term for an initiate of the
Sufi path; the whirling is part of the formal Sema ceremony and the participants are
 properly known as semazen-s.[1]Contents
semazen- s.[1]Contents [hide]
1 Principles
2 Origin of Sema
3 Sema
4 History
4.1 The Mevlevi Regiment
4.2 Since 1925
5 Presence in the United States
6 See also
7 Notes
8 External links

[edit]
Principles

Model of a dervish studying

The Mawlawi order was founded in 1273 by Rumi's followers after his death, particularly
 by his successor Hüsamettin Çelebi who decided to build a mausoleum for Mawlâna, and
then Mawlâna's son, Baha al-Din Muhammad-i Walad (or Çelebi, Chelebi, meaning
"fully initiated"). He was an accomplished Sufi mystic with great organizing talents. His
 personal efforts were continued
con tinued by his successor Ulu Arif Çelebi.

The Mawlawi believe in performing their dhikr in the form of a "dance" and musical
ceremony known as the Sema, which involves the whirling, from which the order 
acquired its nickname. The Sema represents a mystical journey of man's spiritual ascent
through mind and love to the "Perfect". Turning towards the truth, the follower grows
through love, deserts his ego, finds the truth, and arrives at the "Perfect". He then returns
from this spiritual journey as a man who has reached maturity and a greater perfection,
able to love and to be of service to the whole of creation.

Rumi has said in reference to Sema:

"For them it is the Sema

of this world and the other.
Even more for the circle of dancers
within the Sema
Who turn and have, in their midst,
their own Ka'aba."

and what he is saying is that when, like in Mecca you have come closer to God, likewise
when you perform Sema you are also closer to God.[2]
[edit]
Origin of Sema

Mevlevi dervishes. 1887.

The origin of Sema is credited to Rumi, Sufi master and in whose name the Mevlevi
Order was founded. The story of the creation of this unique form of dhikr tells that Rumi
was walking through the town marketplace one day, when he heard the rhythmic
hammering of the goldbeaters. It is believed that Rumi heard the dhikr, "la elaha ella'llah"
in Arabic
Arabic " ", or in English,
English, "There is none worthy of worship but Allah(God)",
Allah(God)",
spoken by the apprentices beating the gold, and was so filled with happiness that he
stretched out both of his arms and started spinning in a circle. With that, the practice of 
Sema, and the dervishes of the Mevlevi order, were born.
[edit]
Sema

The Sema was practised in the semahane (ritual hall) according to a precisely prescribed
symbolic ritual with the dervishes whirling in a circle around their sheikh, who is the only
one whirling around his axis. The Sema is performed by spinning on the right foot.[3]
The dervishes wear a white gown (symbol of death), a wide black cloak (hırka) (symbol
of the grave) and a tall brown hat (kûlah or sikke), symbol of the tombstone.

Sema ceremonies are broken up into four parts which all have their own important
meanings.

 Naat and Taksim - Naat is the beginning of the ceremony where a solo singer offers
 praise for the Islamic prophet Muhammed. The first part is finished with taksim
(improvisation in free rhythm) of the ney reed flute which symbolizes our separation
from God.
Devr-i Veled - During the following Devr-i Veled, the dervishes bow to each other and
make a stately procession in single file around the hall. The bow is said to represent the
acknowledgement of the Divine breath which has been breathed into all of us. After all
the dervishes have done this they kneel and remove their black cloaks.

The Four Selams - The Four Selam-s are the central part of Sema. The semazen-s, or 
whirling dervishes, are representative of the moon and they spin on the outside of the
Sheikh who is representative of the sun. They, as previously mentioned, spin on their 
right foot and additionally, they have their right palm facing upwards towards Heaven
and their left hand pointing at the ground. The four selams themselves are representative
of the spiritual journey that every believer goes through. The first one is representative of 
recognition of God, the second one is recognition of the existence in his unity, the third
one represents the ecstacy one experiences with total surrender, and the fourth one, where
the Sheikh joins in the dance, is symbolic of peace of the heart due to Divine unity. After 
the four selams, this part of the ceremony is concluded with another solo Taksim.

Concluding Prayer - The fourth part of the ceremony is a recitation from the Holy Qu'ran
and a prayer by the Sheikh and then the Sema is complete.[4]
[edit]
History

Mawlawi dervishes whirling in Pera by Jean-Baptiste van Mour 

The Mevlevi became a well-established Sufi order in the Ottoman Empire by realizing a
 blood relationship with the Ottoman sultans when Devlet Hatun, a descendant of S ultan
Veled, married the sultan Bayezid I. Their son Mehmed I Çelebi became the next sultan,
endowing the order, as did his successors, with many gifts.

Mevlani museum in Konya

Many of the members of the order served in various official positions of the Caliphate.
The centre for the Mawlawi order was in Konya, where their 13th century guiding spirit,
Mawlana (Jelaleddin al-Rumi) is buried. There is also a Mevlevi monastery or dergah in
Istanbul, near the Galata Tower, where the sema (whirling ceremony) is performed and
accessible to the public.

During the Ottoman Empire era, the Mevlevi order produced a number of famous poets
and musicians such as Sheikh Ghalib, Ismail Ankaravi (both buried at the Galata
Mevlevi-Hane) and Abdullah Sari. Vocal and instrumental music, especially the ney,
 plays an important role in the Mevlevi ceremony and famous composers such as Dede
Efendi wrote music for the ayin (cycle of Mevlevi ceremonial music). The ayin text is
normally a selection from the poetry of Mevlana. If one buys a CD of Turkish Sufi music,
chances are it will be a Mevlevi ayin.

During the Ottoman period, the Mevlevi order spread into the Balkans, Syria, Lebanon,
and Egypt (and is still practiced in both countries where they are known as the Mawlawi
order). The Bosnian writer Meša Selimović wrote the book "The Dervish and Death"
about a Mevlevi dergah in Sarajevo.

The Mevlevi Order has some similarities to other Dervish orders such as the Qadiri
(founded in 1165), the Rifa'i (founded in 1182), and the Kalenderis.

Whirling Dervishes, in Göreme, Turkey.

[edit]
The Mevlevi Regiment

During World War I, Mevlevi Regiment served in Syria and Palestine under the
command of 4th Army. A battalion of some 800 dervishes was formed December 1914 in
Konya (the Mucahidin-i Mevleviyye) and was sent to Damascus. Another battalion of 
regular recruits was added at the end of August 1916, and together they formed the
Mevlevi Regiment. This unit did not fight until the end of the Palestine campaign and
was disbanded at the end of September 1918.

Mustafa Kemal met with members of the Mevlevi Order in 1923 before its institutional
expression became illegal.
[edit]
Since 1925

The Mevlevi Order was outlawed in Turkey in September 1925 by the new ruling regime
of the time. The Dervish lodge eventually became the Mevlana Museum.

It is believed that Rumi's family still practiced their unique form of dancing dhikr or,
Sema. In 1954 the Mevlevi's were given partial rights to perform Sema but primarily
 because it was important as a tourist attraction for Turkey
Tur key but as a Sufi order they are still
s till
 banned.[5] In 1971, they performed
p erformed in London with Kani Karaca as lead singer.
s inger. In 1972,
they toured North America for the first time with Kani Karaca, Ulvi Erguner, and
Akagündüz Kutbay among the musicians. They performed in France, for Pope Paul VI,
and at the Brooklyn Academy of Music and other venues in the United States and Canada
- under the direction of the late Mevlevi Shaikh Suleyman Hayati Dede. In April 2007 the
order initiated another tour of the U.S. where they performed to sold-out crowds, in
 places such as Denver and San Francisco.

The order is still active in Turkey, currently led by the 20th great-grandson (22nd
generation descendant) of Rumî, Faruk Hemdem Çelebi.[6] The Mevlevi Order survives
 because it managed to transform itself into a nonpolitical
nonp olitical organization.[original
research?] [citation needed]
[edit]
Presence in the United States

Suleiman Hayati Dede, the Mawlawi Sheikh of Konya, Turkey ordered his son in 1986 to
go to America to spread the Mawlawi tradition to the West. Since then, his son
Postneshin Jelaleddin Loras has established and is currently the Spiritual Director and
President of the Mevlevi Order of America. His website has made the following
statement in regards to their purpose in America. "The Mevlevi are mystics, believing
that one's path is to God. Mysticism is concerned with developing one's abilities and
capacity through emotional, intellectual, and physical practices. We greatly respect all
genuine traditions of belief and faith which seek to accept the responsibility of humanity
to care for each other and our world. We firmly reject the actions of those who pervert the
words of God to justify violence for political ends." [7]

Tekija na vrelu Bune

Categories: Bosanske teme
Written By: Gorčin

Tekija na vrelu Bune u Blagaju predstavlja značajan spomenik kulture iz ranog turskog
doba u Bosni i Hercegovini. To je mjesto gdje su, posebnim ritualom, derviši obavljali – i
danas obavljaju – zikir (slavljenje Boga).

Tekija u Blagaju pripadala je raznim derviškim redovima, najprije bektašijama, a zatim

halvetijama i kaderijama. Danas je predvođena vekilom (zamjenikom šejha)
nakšibendijskog reda.

Tekija na vrelu Bune osnovana je ubrzo nakon pada Hercegovine pod tursku vlast 1446.
godine, a najkasnije oko 1520. godine. U tom najranijem, turskom periodu bektašizam je
važio kao vladajuća ideološka doktrina u turskim osvajačkim pohodima, posebno kod
akindžijske vojske (lake udarne konjice) i jeničara (janjičara).

Bektašije su se u to doba mogle porediti sa vitezovima templarima, koji nisu bili samo
redovinci već i vojnici.

Tekija u Blagaju prvobitno je koncipirana ne samo sa svrhom da se u njoj obavljaju

 bektašijski obredi već kao i misionarski, pa i vojni, punkt. U doba
dob a turskih osvajanja
Balkana smatrali se da su bektašije, koje su sve do danas poznate po svojoj toleranciji,
 baš zbog svoje vjerske širokogrudnosti
š irokogrudnosti najpodesnije da se približe i idejno zadobiju
domaće stanovništve, i pravoslavne i katolike, a u Bosni i Hercegovini i bogumile.

 Na tekiji u Blagaju i sada se sa vanjske strane turbeta (mauzoleja) vide u reljefu isklesani
sablja i topuz, što upravo simbolizira povezanost duhovnog (tekija) sa vojnim (sablja i
toput). Time se ističe da je ovaj vjerski objekat imao i vojni značaj.

Stoga je, sada, lahko shvatiti, da je po tradiciji, u turbetu ukopan Sari Saltuk, a do
njegova groba je i grob njegova učenika Ačik-baša (gologlavi). Sari Saltuk je dijelom
historijska, a dijelom legendarana ličnost. Po historijskim svjedočanstvima, Sari Saltuk je
šejh i gazija, koji se 1261. godine sa četrdesetak turkmenskih rodova naselio na
 bizantijskoj teritoriji u Dobruždi, a onda prešao u službu
s lužbu kod mongolskog emira Nogaja,
koji je vladao stepama sjeverno od Crnog mora. Legenda ga prikazuje i kao značajnu
ličnost koja je širila islam u Evropi. Naime, u Sari Saltuku je nađena pogodna ličnost za
 ideološku indoktrinaciju, koja se širila potkraj XV stoljeća i kasnije. Njega su kao
 bogougodnika naročito poštovale bektašije. Mnogobrojne
Mnogo brojne legendarne priče o njemu
sadržane su u djelu Saltuknama, koje je napisano u drugoj polovini XV stoljeća. U
Saltuknami i u drugim pripovijednjaima Sari Saltuk je prikazan kao protagonista
islamizacije Balkana i Evrope. Po legendi, koju je zapisao Evlija Čelebija, Sari Saltuk je
 prešavši u Dobrudžu, ubio aždahu.
až dahu. To je bilo dovoljno da „kralj Dobrudže“ sa 40.000
4 0.000
nemuslimana pređe na islam. A onda je Sari Saltuk otišao u Poljsku gdje je „uveo na
 pravi put“ tamošnje Tatare. Njih se 150.000 nastanilo
nas tanilo u Dancigu. Ostali su krenuli na
Moskvu. Tom prilikom je 600.000 Tatara Hešdeka primilo islam.

Kult Sari Saltuka širio se pomoću njegovih brojnih grobova. Postojanje više Sari
Satukovih grobova (obično sedam ili ih je više) objašnjava se na dva načina:

- Prvo je objašnjenje da je Sari Saltuk oporučio da mu se napravi sedam mrtvačkih

sanduka, da se u jedan od tih sanduka stavi mrtvo tijelo, te da se zatvoreni pošalju u
nemuslimanske zemlje i tamo sahrane. Tako se neće znati u kojem je sanduku tijelo i gdje
 je ukupano. Muslimani će tražiti njegov pravi grob i na svim tim mjestima hodočastiti.

- Po drugoj verziji Sari Saltuk je pred smrt naredio da mu se napravi sedam

mrtvačkih sanduka. Kad je umro, sedam „kraljeva“ zatražilo je da se Sari Saltuk ukopa u
njihovoj zemlji. Na taj način, pošto su sanduci poslati u sedam zemalja ne zna se koje je
zaista bio Sari Saltukov lijes, pa se tako može smatrati da bi u svakoj od tih zemalja
mogao biti Sari Saltukov grob. Među zemljama u koje je poslat Sari Saltukov tabut po
 jednoj saltuk nami, bila je Bosna.

Prema tome, Sari Salktukov grob u Blagaju nije jedini njegov grob. Po svoj prilici, on je
ukopan u Baba Dagu kod Silistrije (Rumunija). Jedan Sari Saltukov grob, koji mnogo
 podsjeća na ovaj u Blagaju, nalazi se u bektašijskom centru u Kruji, u Albaniji.

Ima više legendi kako je nastao Sari Saltukov grob u Blagaju.

Prema jednoj legendi, koja se pričala u Blagaju, pred mrak je projahao kroz blagajsku
čaršiju starac sa bijelom bradom, na bijelu konju, u zelenoj odori sa sarukom.

Otišao je prema vrelu. Ljudi su klanjali akšam (Večernju molitvu), a starac se nije vraćao.
Očekivali su da će odsjesti u musafirhani (odaja za goste) begova Velagića. Vratiti se
mora jer od vrela nije moga dolja. Buna je nadošla tako da nije mogao preći, a na ovoj
strani je tolika strmina da je nemoguće, na konju, obnoć proći. Tražili su ga, ali uzalud.

Onda zaključiše da je dobri (svetac) i da se gajb učinio (misteriozno iščezao). Pošto je bio
dobri, a na vrelu Bune učini se gajb, tu mu podigoše turbe i tekiju.

O drugom grobu Blagajske tekije, onom Ačik-baša, manje se propovijeda. Obično se

navodi da je Sari Sultak rekao: „Poslije mene, Buna će izbaciti jednog poput mene. Taj će
 biti gologlav.“ I buna izbaci Ačik-baša.
 U jednoj povelji iz 1454. godine, koja se odnosi na posjede herceg Stjepana, uz Blagaj
 posebno se ističe da su tu pećine (cum
( cum antris), koje se spominju jer su bile posebno
cijenjene, valjda kao značajna, kultna mjesta. Kako je gospodar utvrđenog grada iznad
tekije bio bogumil, a ortodoksni kršćani su izbjegavali graditi svoja svetišta uz izvore
rijeka, to se „cum antris“ u povelji može shvatiti kao bogumilsko svetište.

Blagajska tekija sa svojim ansamblom predstavlja, dakle, primjer simbioze bogumilstva i

islama, a takvih je primjera više u Bosni i Hercegovini. Bogumilsko stanovništvo, koje je
 primilo islam nakon turskog osvajanja, nastavilo je da razvija
razv ija religiozni kult, sada
islamski, na istom lokalitetu gdje je ranije bilo bogumilsko svetište.

Дервиши
Arhiva: Септембар 2010 (#47)

Јесењи сутон обгрлио је Сарајево. Шејх Халил Хулуси Накшибенди ел Босневи,

духовни водич накшибендијске текије на Мејташу, седео је на јужној тачки тог
дервишког храма сједињења и молитве срца, у смеру Меке. Покривена женска лица
провиривала су кроз порозне интарзије горње етаже текије, док су мушкарци у
доњем делу, седећи на тлу, творили две-три халке, круга. Светло просторије било је
загасито, али топло. Владала је посвећена тишина коју је шејх Халил прекинуо
уводним стихом zikra затворених очију. Zikr или дервишко обраћање Богу почело
 је ритмичним ударцима кудума, бубња једног од дервиша. Свети стих Курана „La
ilahe ilallah“ завладао је тихо, па све гласније немалим простором текије.
Пропраћен готово једноличним ритмом и мелодијом, стих се понављао све
гласније, претварајући се и у несвесно, заносно гибање торза. Жене су имале нежне
изразе лица, затворене очи, правиле су тек незнатне покрете тела, уз тиха
изговарања, готово у себи; док су мушкарци, услед звучних крешенда и стаката
узвика, добијали заносне гримасе срчаних певача. Све снажније ударање у бубањ
наизменично их је дизало на колена, када би се тела климала напред-назад, све
брже и брже, забацујући главе час у једну, час у другу страну. Дисање се убрзавало
и постајало све гласније како је изговарање стиха бивало снажније, док су лица,
прекривена знојем од дубоког уношења у покрет, прелазила у неконтролисане
изразе као да јаучу. Њихова пажња била је усмерена само на једно. „Нема другог
Бога осим Алаха“, била је порука која се преносила с језика на мисли, из срца у
тело. Етром је снажно титрала готово опипљива мистична резонанца посвећености
и заносне заљубљености у дервишког Господара Судбине. Управо је zikr први
степен посвећености и одговор на питање како доћи до мистичног знања
дервиша,тајне које је Алах сместио у њихова срца.

У срцу Босне, земље коју свет највише познаје по недавној ратној историји, шест
векова брижно царује tessavvuf, исламска духовна наука, спознајна дисциплина
која се бави најдубљим, суштином. „Нема Бога осим Алаха, нема ничега осим
Алаха, само је Бог стваран“, поновио је шејх Халил након обреда. Његовим
ученицима чини се да је све било јасно; наизглед блажени, прочишћени обредом,
босих ногу лагано су одшетали с текијских тепиха. Нама странцима све је остало да
виси у ваздуху, помало нејасно и тајанствено. Шејх Халил попут брижног
домаћина трудио се да нам све објасни. „Суфизам је наука чији је циљ чишћење
срца“, рекао је. „Дервиши настоје одвратити срце од свега што није Бог.“

„А шта је Бог“, упитали смо храбро, на шта је један од дервиша загонетно, и наоко
опијен снагом поезије, прозборио стихове Џелалудина Румија из тринаестог века,
највећег мистичног песника ислама свих времена, зачетника дервишког реда
мевлевија, односно „вртећих дервиша“, који се у свом zikru врте око властите осе,
при том опонашајући сунце: „Откад сазнах за свет љубави, од чежње ми душа гори.
Потроших живот, срце, потроших очи своје јер мишљах да слуга и Господар су
двоје.

Но сад сазнах нешто сувог злата вредно – где ја видех двоје, беше само Једно!“

О дервишима се не зна много. Неки мисле да је реч о исламским фанатицима и

екстремистима, а други да је реч о лутајућим испосницима и аскетама осликаним у
 романима Меше Селимовића. Шејх Халил рекао нам је да ни у Босни људи
другачије не перципирају дервише и суфизам. Али, дервиши нису људи које још
увек замишљају у испосничким одорама и вуни, одакле назив tessavvuf, суфизам,
вуче етимолошки корен. Они нису људи с трема џамије у Медини у седмом веку,
премда реч der значи врата, а реч viš праг. Они нису ни просјаци који путују
босанским брдима у оскудним караванима и нису људи који су изабрали
сиромаштво, аскезу и медитацију, одбацујући овај свет. Они одржавају своја тела у
овом свету не ослобађајући се потпуно људских жеља, обуздавајући тек оне које су
у супротности с Божјим законом и оним што налаже здрав разум. Они кроз
суфијску праксу, традицију ислама, настоје да дубље зароне у сопствено наслеђе и
тако ослободе своја срца. Тог сутона они су били и махом млади људи савремене
Босне који дању живе своје животе двадесет и првог века. Они су лекари,
професори, трговци, уметници, привредници и породични људи, али и истински
салици, духовни путници својих живота.

Након zikra сви смо поседали у другу просторију текије, где је по обичају уследио
 ритуални обед од овчјег меса, хлеба и црног
црно г чаја с ратлуком. Шејх је седео у дну
просторије на клупи, а други дервиши на тлу.
тлу. Неколицина дежурних дервиша
предано је трчала уоколо настојећи послужити прво шејха, а потом и све друге
присутне. Чим је некоме понестало хлеба или чаја, већ су трчали у кухињу и
враћали се с новом порцијом. Неки дервиши су по доласку или одласку стајали уз
врата просторије, лицем према шејху, с руком на срцу, скрушено чекајући његов
поглед. Кад им је шејх дао знак, они су дошли до њега и пољубили му руку три
пута. Видевши да смо зачуђени тим знаком пажње, један од дервиша обратио нам
се са срдачним осмехом: „Кад пронађеш учитеља, пољуби му руку и не пуштај је!“

Islam i njegove grane

Islam i njegove grane

 Najraniji pravci

1.Sunitski islam

Sunitske škole mišljenja

Hanefijski mezheb
Barelvi
Deobandi
Malikijski mezheb
Šafijski mezheb
Hanbelijski mezheb

2. Šiitski islam

Šiitske grupacije

Imamije
Zeidi
Ismailije
Batinije
Talimije

3. Haridžijski islam

Haridžijske grupacije

Ezarika
 Nedždat
Ibadije

4. Ostali pravci

Sufizam

Sufijski redovi

Kadirije
 Nakšibendije
Bektašije
Mevlevije
Jesevije
Rufaije
Čištije
Bedevije
Kubravije
Šazilije
Desukije
Halvetije

5. Selefizam

Pokreti unutar Selefizma

Vehabizam

6. Sekte unutar islama

Ahmedije
Kuranije
Zikri
 Nacija islama
Petostepenici
Škole Kelama
Ašarijska škola
Maturidijska škola
Mutezilska škola

 Najraniji pravci

 Nedugo nakon smrti Poslanika u tadašnjim islamskim zemljama, kao i onima koje će to
tek postati, postepeno su se razvijala različita shvatanja vjere. Nad svima njima naročito
su se istakla tri stava, koja su se zadržala i do dana današnjeg, uz brojne unutrašnje
frakcije. Ta tri islamska učenja su:

Sunitski islam,
Šiitski islam i
Haridžijski islam

Sunitski islam
Sunitski islam je najveći islamski pravac. Prema nekim izvorima, 72% muslimana(zadnja
statistika)svijeta pripada Sunitima.

 Nasuprot Šiitima, Suniti vjeruju da Muhammed nije imenovao svog nasljednika prije
smrti. Nakon inicijalnog perioda zbunjenosti, grupa njegovih najbližih prijatelja sastali su
se i izabrali Ebu-Bekra, Poslanikovog bliskog prijatelja i punca za prvog halifu.

Inicijalno su Suniti vjerovali da pozicija Halife treba biti demokratski izabrana, ali nakon
 prvih četiri "pravednih halifa" pozicija se okrenula
okren ula u nasljednu dinastijsku vladavinu.
 Nakon pada Osmanlijske imperije 1923, nestalo je hilafeta i nije izabran nijedan n ovi
halifa.

Sunitske škole mišljenja

Škole mišljenja ili Mezhebi su škole mišljenja, ili pravne škole, ili škole fikha unutar 
Sunitskog islama. Svaki od ashaba je imao jedinstvenu pravnu školu, ali su se te škole
 postepeno konsolidovale ili odbacivale, pa su sada
sad a vidljive četiri škole mišljenja. To su:

Hanefijski mezheb,
Hanbelijski mezheb,
Malikijski mezheb i
Šafijski mezheb.
Razlike između tih škola manifestuju se u malim razlikama u praktikovanju islama, pa ih
mnogi sunitski muslimani smatraju u osnovi istim.

Hanefijski mezheb

Osnovan od strane imama Ebu Hanife. Smatra se jednom od "najmekših" islamskih

škola, otvorena je za moderne ideje. Dominantna je među sunitima u sjevernom Egiptu,
Indijskom podkontinentu, Iraku, Turskoj i mnogim zapadnim zemljama.

Bosanskohercegovački muslimani najvećim dijelom pripadaju ovom mezhebu, a učenje

ovog mezheba je službeno i u "Islamskoj zajednici" Bosne i Hercegovine.

Barelvi

Barelvije su sljedbenici pokreta unutar Sunitskog islama koji je počeo u Indiji i slijede
fikh imama Ebu Hanife. Najveći oponenti Barelvijama su Sunitski reformatorski pokreti
kao što je Deobandizam u Indiji i Vehabizam u Saudijskoj Arabiji. Uopšteno Barelvije
zovu sebe Ehli Sunnet Wel Džemat, ili često samo jednostavno Suniti.

Deobandi

Deobandi su muslimani južne Azije i Afganistana, koji slijede fikh imama Ebu Hanife.
Za Talibane se smatra da slijede učenje Deobandi škole.

Malikijski mezheb

Malikijska škola crpi učenja Imama Malika. Najviše se prakticira u Sjevernoj i Zapadnoj
Africi. Ovo je druga po veličini škola, koju slijedi otprilike oko 25% muslimana.

Šafijski mezheb

Za osnivača ovog mezheba smatra se Imam Šafija. Otprilike 15% muslimana širom
svijeta su sljedbenici ovog mezheba. Najviše sljedbenika ima u Egiptu, Somaliji,
Indoneziji, Tajlandu, Singapuru i na Filipinima. Ova škola je službena kod vlada Bruneija
i Malezije.

Hanbelijski mezheb

Smatra se najkonzervativnijim od sva četiri mezheba. Škola je dobila ime po imamu

Ahmedu ibn Hanbelu koji je bio učenik Šafije. Ovaj mezheb preovladava u Saudijskoj
Arabiji, Kataru, Ujedinjenim Arapskim Emiratima, Bahreinu, te dijelovima Omana.

Šiitski islam

Šiitski islam je drugi najveći islamski pravac.

Šiitski muslimani vjeruju da je Alija ibn Ebu-Talib izabran od strane Poslanika da bude
vođa islamske zajednice. Oni ga označavaju kao prvog imama. Ostali imami su Alijini
 potomci. Najveća grupa Šiita vjeruje u ukupno 12 imama. Prema
Pr ema njihovom vjerovanju
dvanaesti imam bi se trebao pojaviti neposredno prije kijameta, odnosno sudnjeg dana.
Šiitski hadisi uključuju govor imama.

Šiitske grupacije

Šije, odnosno pripadnici Šiitskog islama, smatraju da je Poslanik Muhammed s.a.v.s.

imenovao svog nasljednika prije smrti i smatraju da je Alija ibn Ebu-Talib trebao da bude
njegov nasljednik. Također smatraju da jedino Muhammedova porodica ima pravo da
vodi islamski ummet.

Šiitski islam je također podijeljen na brojne grupacije od kojih su najznačajnije jedine tri
 preostale:

Imamiti ili Džaferije, sljedbenici 12 imama,

Zeidi i
Ismailiti
Osim njih postojale su još i:

Batinije,
 Nizariti,
Musta'liti,
Druzi i
Mukann'ahiti.

Imamije

Imamije su najveća grupacija Šiitske škole mišljenja. Čine oko 80% svih Šija.
 Najdominantniji su u Azerbejdžanu, Iranu, Iraku,
Irak u, Libanonu i Bahreinu. Vjeruju u broj od
12 imama, potomaka Poslanika, i vjeruju da će dvanaesti imam biti Mehdi.
Zeidi

Zeidi su se odvojili od Imamita i Ismailita prilikom neslaganja oko toga ko je peti imam.
Imamiti i Ismailiti vjeruju da je to bio Muhamed el-Bakir, dok Zeidi vjeruju da je to bio
njegov polubrat Zeid ibn Ali odnosno, drugim imenom Zeid el-Šehid.

Ismailije

Ismailije i Imamije inicijalno prihataju iste principe u ranoj historiji. Međutim, do

njihovog odvajanja je došlo prilikom prihvaćanja šestog imama, sina Džafer es-Sadika po
imenu Ismail bin Džafer. Ismail je umro u ranoj mladosti, još za vrijeme života njegovog
oca, koji je na njegovu dženazu sazvao svjedoke uključujuci guvernera Medine. Ismailije
smatraju da Ismail nije umro, nego da je ta dženaza bila sazvana sa ciljem da se prikrije
istina zbog straha od Abasidskog halife. Ismailije također vjeruju da je Ismail otišao u
skrovitost, i da će se pojaviti kao Mehdi.

Batinije

Batinije naučavaju unutarnji, skriveni, tajnoviti smisao Kur'anskih iskaza, te ih

 podvrgavaju alegorijskom tumačenju, (te'vil), kako bi dospjeli do unutarnje istine
objavljenog učenja. Kod Gazalija, batini je tehnički naziv ali i historijska oznaka koja se
odnosi na sljedbu Batinija.

Talimije

Talimije su sljedbenici učenja o podučavanju od nepogrešivog imama. Talimije su

ogranak Ismailita i naučavali su da je istina samo u podučenosti i podučavanju (ta'lim) od
nepogrešivog učitelja (mu'allim ma'sum). Gazali izjednačava Talimije sa Batinijama.

Haridžijski islam

Haridžije, odnosno "pobunjenici" ili "oni koji su se odcijepili" je termin koji označava
islamsku sektu koja je originalno podržavala Alijin Hilafet. Nakon što je on pregovarao i
 postigao arbitražu sa Muavijom tokom islamskog građanskog
građans kog rata u 7. vijeku, oni su se
odcijepili, tj. otkazali su lojalnost halifi.Nakon toga pokrenuli su sukob sa halifinim
ljudima, u kojem bivaju poraženi. Smatraju se odgovornim za ubistvo Alije r.a.

U osnovi Haridžijski islam ima tri osnovna načela:

 priznavanje samo dvojice pravednih halifa, Ebu-Bekra i Omera

 počinioci velikog grijeha smatraju se nevjernicima
obaveznost ustajanja protiv halife/imama koji krši sunnet
Haridžijsko shvatanje islama u mnogome podsjeća na Talibansku praksu u modernom
dobu, a djelovanje im se podudara sa najpoznatijom terorističkom organizacijom el-
Kaidom.
Haridžijske grupacije

Haridžijski ortodoksni i fanatični stavovi, koji su imali za posljedicu obračunavanje sa

neistomišljenicima vodili su ih iz sukoba u sukob sa pripadnicima ostalih islamskih škola
mišljenja. S obzirom da nisu bili mnogobrojni, gubili su većinom sve bitke. Jedina
 preživjela grupacija Haridžija u modernom dobu su s u Ibadije, koji su imali najliberalnije
stavove i koji su uspjeli organizirati svoj život sa ostalim zajednicama. Osim njih
 postojali su još i:

Ezarika,
Buhejsije,
Mukrimije,
Adžaride,
 Nedždat,
Hafsije,
Harisije,
Sufrije,
i mnoge druge.

Ezarika

El-Ezarika je bila najmnogoljudnija a ujedno i najekstremnija Haridžijska sekta. Ime je

dobila po imenu Ebu Rešida Nafi ibn Ezreka. Nastanili su se u Perziji, a došli su iz Basre.
U borbama koje su vodili protiv muslimanske vojske iz Basre, a koje su trajale punih 19
godina, poraženi su, i time se označava njihov kraj. Gotovo svi islamski učenjaci se slažu
da su svojim ekstremističkim stavovima zastranili u vjeri.

 Nedždat

 Nastali su od vojske koja je krenula u pomoć Ezarikama pod vodstvom Nedžda ibn Amir 
el-Hanefija i jednog dijela nezadovoljnika Ezarika, koji su obavijestili Nedžda o
Ezrekovim zastranjenjima u vjeri i priklonili se Nedždovoj vojsci. Osnovna neslaganja te
dvije skupine, a koje su bile brana njihovom ujedinjenju bila su u tome što su Nedždati
smatrali da je dozvoljeno sakrivati svoju vjeru (tekijja) ukoliko situacija tako nalaže i da
muslimanskom ummetu nije potreban predvodnik (halifa ili imam).

Ibadije

Jedina preživjela Haridžijska grupacija su Ibadije, koji su koncentrisani uglavnom u

Omanu. Njihovo vjerovanje se razlikuje od ostalih Haridžija po tome što oni vjeruju da
su oni koji ne slijede njihovo učenje nevjernici, ali ne i mnogobošci. Ostale muslimane
neharidžije smatraju muwehhidunima odnosno onima koji vjeruju u Božje jedinstvo, ali
ne i vjernicima.

Upravo ova umjerenost omogućila im je da prežive do danas.

Ostali pravci

Pod ostalim pravcima svrstaćemo sve one pravce u islamu koji nisu nastali u doba života
Poslanikovih s.a.v.s. savremenika, te one koji se ne mogu svrstati unutar jedne od
osnovnih skupina, kao njena podgrupa ili varijacija.

Sufizam

Sufizam je termin koji označava asketski i mistički pokret unutar islama, školu ezoterične
islamske filozofije bazirane na istraživanju spiritualne istine kao definitivnog cilja i
 postignuća. Sufizam nije ogranak sam po sebi jer Sufije sami sebe ne svrstavaju ni u
 jednu granu islama, mada pripadnici mogu imati i Sunitska i Šiitska uvjerenja.

Sufijski redovi

Sufije se u svome praktikovanju okupljaju u redove koji se zovu tarikati. Tarikat je plan i
 program te metod i režim nekog sufijskog reda.
re da. Postoji dvanaest glavnih tarikatskih
redova. Oni se u svom cilju ujedinjuju ali se kod primjene, u izvjesnim propisima
razlikuju.Sufije koji se nalaze u tarikatu nazivaju se Derviši.

Kadirije

Kadirije ili Kaderije su jedan od najstarijih Sufijskih tarikata. Dobili su ime po Abdul
Kadir Gejlaniju. Ovo je jedan od najrasprostranjenijih redova u islamskom svijetu i može
se naći u Indiji, Pakistanu, Turskoj i istočnoj i zapadnoj Africi. Također postoji mnogo
 pripadnika i na Balkanu. Vjeruju u fundamentalne principe islama, ali interpretiraju ih
kroz mistička iskustva.

 Nakšibendije

 Nakšibendije su jedan od najvećih Sufijskih redova.

redo va. Osnovan je 1380. godine. Red je
 prepoznatljiv po svom tihom zikru (slavljenju Boga). Riječ Nakšibendi dolazi od imena
Behauddina Nakšibenda, mada se smatra da je osnivač ovog reda Ebu Jakub Jusuf el-
Hamedani.

Bektašije

Bektašije su osnovane u 13. vijeku od strane Hadži Bektaš Valija, kojeg su pripadnici
ovog tarikata proglasili svetim. Njegovi pristalice smatraju da on potiče od direktne loze
Poslanika.[5] Ovaj tarikat je pretrpio veliki uticaj od strane Hurufizma i anadolijskih
kršćanskih sekti iz kojih crpe ideje poput trojstva (Allah - Muhammed - Alija)[6].
Reorganizovao ih je Balim Sultan u 15. vijeku. Bektašije su koncentrirani u Turskoj i
Albaniji.

Mevlevije
Osnivač Mevlevijskog reda je Dželaludin Rumi. Pripadnici ovog tarikata prepoznatljivi
su po svom plesu, tokom kojeg kružeći zikre. Sam ples izmislio je Rumi, kada je tužan
zbog gubitka najboljeg prijatelja čuo zvuke kovača. Zovu ih Kružeći derviši. Iz Konje se
ovaj red proširio po cijeloj Turskoj i dijelovima Zapadne Azije.

Poznati Bošnjaci pripadnici ovog tarikata su: Ishak-beg Ishaković, Fadil-paša Šerifović i
reisul-ulema Džemaludin Čaušević. Meša Selimović je u svojoj knjizi "Derviš i smrt"
opisao derviša Ahmeda Nurudina, šejha tekije Mevlevijskog reda.

Jesevije

Osnivač ovog derviškog reda je Ahmed ibn Ibrahim ibn Ali Jesavi, a jedan od
najpoznatijih Jesevija bio je Junuz Emre

Rufaije

Osnivač ovog reda je Ahmed Rufai. Rufaije ili Rifaije su derviški red koji je najpoznatiji
 po svome načinu praktikovanja slavljenja Boga (Zikra),
(Zikra) , prilikom kojeg oni probadaju
svoje lice iglama, a često njihov zikr uključuje i igre sa vatrom. Najvažnija središta ovog
reda su se nalazila u Istanbulu, a poznati su i Rufaije iz Albanije i Bosne.

Čištije

Bedevije Ovo je jedan od glavnih sufijskih tarikata južne Azije. Osnivač Čištija je
Mu'inuddin Čišti. Tarikat ima jednostavno učenje a karakteriše ga ekstremni entuzijazam
za muziku i poeziju. Njihova muzika je poznata kao qawali muzika, koju je svirao i
 popularni Nusret Fatih Ali Khan. Centralno mjesto u obredima tarikata zauzimaju
masovne i ekstravagantne ceremonije kod turbeta šejhova tarikata.

Bedevije

Bedevije su osnovane u 13. vijeku. Osnivač je Ahmed el-Bedevi. Nemaju jasnu doktrinu.
 Nisu imali glavnih učenjaka, niti pisaca. Vrlo često je ovaj kult bio subjekt cenzure o d
strane Uleme.

Kubravije

Osnivač ovog reda je Nedžmudin Kubra. Osnovan je u 13. vijeku. Potiču iz Centralne
Azije. Njegovi pristalice vjeruju da potiče iz direktne loze Poslanika

Šazilije

Osnivač ovog tarikata je Ebu Hasan Eš-Šazili. Ovo je najpopularniji sufijski red u
sjevernoj Africi. Njihovi pripadnici također vjeruju da je Ebu Hasan Eš-Šazili iz direktne
Poslanikove loze.
Desukije

Sufijski red osnovan u Egiptu, od strane Ibrahima Desukija. Tokom Osmanlijskog

vremena ovaj red imao je brojne tekije u Istanbulu skupa sa Bedevijskim redom. Ove
tekije su zatvorene kada je Turska postala republika.

Halvetije

Osnivač je Muhammed el-Halveti. Smatra se da ovaj tarikat nije dobio ime kao većina
njih po svome osnivaču, nego po arapskoj riječi halvet koja znači osamljivanje ili
odvojenost, po kojem su ovi derviši bili poznati.[8] Jedan je od rasprostranjenijih redova.
 Njegov rast zabilježen je tokom Osmanlijskih vremena. Halvetije su još uvijek jake u
Egiptu gdje sufijski redovi dobivaju određenu pomoć od vlade.

Selefizam

Selefije propovjedaju islamski monoteizam, odnosno tevhid, i preuzimaju određena

učenja od Ibn Tejmije, sirijskog učenjaka iz 14. vijeka. Selefizam je u osnovi u sukobu sa
Sufizmom i Šiitskim islamom, koje smatraju hereticima. Selefijska teologija zastupa
 puritansko i pravno stajalište u stvarima vjere i religijskoj praksi.
praks i. Oni smatraju da je
njihov zadatak da vrate islam u stanje kakvo je bio u doba Poslanika i njegovih Pravednih
halifa. Žele da izbace sve novotarije, itolatorije, devijacije i hereze.

Pokreti unutar Selefizma

 Nisu poznata veća raslojavanja unutar Selefizma,

S elefizma, osim što u novije vrijeme ostale
islamske grupacije koristeći naziv reformatora i učenjaka Muhammeda ibn Abdul
Vehaba, nazivaju Selefije Vehabijama.

Vehabije

Vehabizam je pokret koji je dobio ime po svom začetniku Muhammed ibn Abdul Vehabu
u 18.vijeku. Abdul Vehab se školovao pod okriljem Sunitskog islama, i izučavao je fikh
Hanbelijskog mezheba, no međutim, kad god bi primijetio neko neslaganje, on bi se
 priklonio onoj pravnoj školi koja je, prema njegovom mišljenju, imala ispravnije
mišljenje. Ovaj pokret dominantan je u Saudijskoj Arabiji.

Sekte unutar islama

Ovdje su svrstani pravci koji za sebe smatraju da su muslimani, ali koje matica ne smatra
muslimanima.

Ahmedije

Članovi Ahmedija pokreta su sljedbenici Mirze Gulama Ahmeda, koji je tvrdio da je

obećani Mesija i Mehdi. Sljedbenici su podijeljeni u dvije grupe Ahmedijanski
muslimanski džemat i Lahorski ahmedijanski pokret. Većina Ahmedija smatra sebe
muslimanima, ali sa stanovišta matičnih muslimana, oni su sekta koja je isključena iz
okvira islamske zajednice jer se Mirza Gulam Ahmed proglasio poslanikom.

Kuranije

Kuranije je naziv za religioznu grupu ljudi koji sebe sami zovu pokornima, no zbog
njihove prakse vjerovanja u Kur'an a ne i u Hadise, prozvani su Kuranijama.

S obzirom da ne vjeruju u Hadis, niti u bilo kakve druge religiozne izvore, oni ne
obavljaju namaz u obliku u kojem ga obavlja većina muslimana, nego smatraju da svako
može obaviti namaz onako kako on osjeća da je potrebno, te da su u Kur'anu date upute
šta je zabranjeno, a šta dozvoljeno u namazu.

Zikri

U religioznoj praksi Zikri se bitno razlikuju od matičnih muslimana, i postoje razlike u

mišljenju da li ih treba zvati Suniti, Sufije ili sekta. Zikri obavljaju pet puta dnevne
molitve koje zovu Zikr, za razliku od ostalih muslimana koji obavljaju Namaz.

 Nacija islama

 Nacija islama je osnovana od Wallacea Fard Muhammada 1930. 1 930. sa ciljem ponovnog
uvođenja duhovnog, socijalnog i ekonomskog stanja crnog čovjeka i žene u Americi i
svijetu. Njihovo učenje je dosta odstupilo od matičnog islama, tim prije što oni sa jedne
strane vjeruju da je Fard Božija inkarnacija, i prema gotovo svim muslimanima oni su
 proglašeni za heretički kult.

Jedan od najpoznatijih pripadnika nacije islama bio je Malcolm X koji se kasnije odrekao
tog učenja, zbog čega su ga i ubili.

Petostepenici

Grana Nacije islama, ova grupa je formirana u Harlemu 1960. Njihova vjerovanja se
fokusiraju na dovođenju pravde za Afroameričku mladež. Također vjeruju da je Bog
crnac. Imaju veoma malo veze sa originalnim islamom.

Škole Kelama

Kelam je jedna od religioznih nauka u islamu. U arapskom jeziku ova riječ znači "govor",
i odnosi se na islamsku tradiciju traženja teologičkih principa kroz dialektiku. Ovaj
termin se često prevodi kao teologija.

Ašarijska škola
 Ašari je škola rane islamske filozofije osnovane u 10.vijeku. Bila je instrument u
drastičnoj promjeni smjera islama, i postavila je osnove zatvaranju vrata idžtihada
vijekovima kasnije u Osmanlijskoj imperiji. Ašaritski pogled je bio da je shvatanje
 jedinstvene prirode i karakteristika Boga iznda ljudskih mogućnosti.

Maturidijska škola

Maturidi su oni koji slijede Ebu Mensur El-Maturidijevu teologiju, koja je bliska
varijanta Ašarijskoj školi. Tačke po kojima se razlikuju su priroda vjerovanja i mjesto
ljudskog razuma. Maturidijski stav je da se iman ne povećava i ne smanjuje, nego da se
samo povećava i smanjuje pobožnost (takvaluk). Maturidi govore da je ljudski um u
stanju da spozna bez pomoći ili prosvjetljenja da su neki osnovni grijehovi sami po sebi
grijeh, (kao što su npr. ubistvo ili alkohol), dok Ašarije smatraju da ljudski um nije u
stanju da spozna takvo nešto bez Božanskog prosvjetljenja.

Mutezilska škola

Mutezilska teologija potiče iz 8. vijeka iz Basre kada je Vasil ibn Ata napustio učenje El-
Hasan el-Basrija nakon teološke rasprave. On i njegovi sljedbenici su raširili logiku i
racionalizam Grčke filozofije, nastojeći da ih kombinuju sa islamskim doktrinama i
 pokažu kako su obje nerazdvojno
nerazdvo jno kompatibilne. Mutezilije su diskutovali filozofska
 pitanja kao što su da li je Kur'an stvoren ili vječan, da li je zlo kreiran o od strane Boga,
 predodređenje protiv slobodne volje, da li bi Allahove atribute u Kur'anu trebalo
interpretirati alegorijski ili literarno, i da li će grešni vjernici biti kažnjeni vječno u Paklu
(Džehennemu).

Sufizam u Bosni i Hercegovini

Categories: Bosanske teme
Written By: Gorčin

Prema podacima časopisa Kelamu’l šifa’, koji izdaje hastahana– tekija Mesudija u
Kaćunima, nedaleko od Sarajeva, u Bosni i Hercegovini danas ima ukupno 56 mesta gde
se izvodi zikr. Od tih 56 mesta, 17 su tekije u pravom smislu reči, dakle, centri s
 propratnim objektima i prostorijama u kojima se izvodi zikr (semahana),
(semahana) , konačištima,
kuhinjama, odajama u kojima boravi šejh, itd. Ukupno 16 objekata su zavije, uglavnom
 privatne kuće ili njihovi delovi koji nisu prvobitno bili predviđeni za život derviša. Ostalo
su džamije u kojima se takođe izvodi zikr. Čak 84% ili ukupno 47 od tih objekata pripada
danas nakšibendijama, ubedljivo najrasprostranjenijem tarikatu u BiH, dok pet tekija
 pripada kadirijama, tri rifaijama, a samo jedna (u okolini
o kolini Tuzle) šazilijama. Nisu sve
tekije pod okriljem Tarikatskog centra BiH: to, na primer, nije većina kadirijskih, jedina
šazilijska i sve rifaijske tekije u Bosni. Rifaija danas ima u Sarajevu, Varešu i Srebreniku,
a šazilija u okolini Tuzle.

Bosanske tekije, po pravilu, potiču još iz osmanskog perioda, ali ima i novih, kao što je
tekija Mejtaš u Sarajevu. Ove grupe uglavnom rade pod blagoslovom Islamske zajednice,
unutar njenih struktura (iako su registrovane i kao udruženja građana), ali treba imati u
 vidu da su derviški redovi tradicionalno imali izvesnu autonomiju u odnosu na tu
centralnu instituciju islama. Svaki tarikat bi, u principu, trebalo da deluje kao nezavisna
grupacija, bez kontrole centralne institucije, ali s njenim neposrednim ili prećutnim
dopuštenjem. Halvetija danas nema u Bosni, iako su početkom 16. veka (pre 1531.) imali
hanekahu centru Sarajeva, na mestu današnje Gazi Husrev-begove medrese. To je bio
svojevrsni „sufijski zavod“, centar u kome su se obrazovali šejhovi i živeli prema strogo
 propisanim pravilima (Ćehajić, 1986: 83). Halvetije su imale tekije i u Višegradu,
Rudom, Bijeljini i Donjoj Tuzli. Do 1930-ih taj red je doslovno iščezao iz Bosne, a već
krajem Drugog svetskog rata nije više imao nijednu aktivnu tekiju.

Mevlevija, isto tako, više nema, ali je u toku projekat obnove istorijske Isa-begove tekije
na Bendbaši, u Sarajevu, koja je pripadala mevlevijama i bila prva, najstarija tekija u
Bosni. Nju je oko 1462.g. podigao osnivač Sarajeva i Novog Pazara, Isa-beg Ishaković.
Srušena je 1957, a četrdeset godina kasnije otpočelo je iskopavanje na toj lokaciji. Nakon
odluke o zabrani rada tekija 1952.g., srušeno je još osam tekija u BiH, pa se tarikat počeo
održavati preko domaćih i kućnih verskih okupljanja. To je, dakako, otežalo, ili potpuno
 prekinulo, sukcesiju pojedinih tarikata, jer su bile zabranjene
zabran jene i sve prateće ceremonije i
obredi.

Prestižne su, po ugledu svojih šejhova, bile još i tekije nakšibendija u Vukeljićima-
živčićima (osnivač Husein-baba Zukić), kao i u selu Oglavku, kod Fojnice, po šejhu
Abdurahmanu Siriji. Sultan Mehmed II je tu drugu tekiju fermanom oslobodio od svih
 poreza i davanja (Ćehajić, 1989: 56). Nakšibendije
Na kšibendije se u Bosni javljaju u 15.v, a vrhunac
dostižu u 18. i 19. stoleću. Hadži hafiz Husnija Numanagić (1853-1931) i Hadži šejh
Behaudin Hadžimejlić smatraju se, možda, poslednjim velikim šejhovima u Bosni. Prvi je
rukovodio tekijom u Travniku, uz Jeni džamiju, a drugi tekijom u živčićima. Porodica
Hadžimejlić, sa najstarijom tradicijom tesavufa u BiH, a verovatno i na Balkanu, dala je
nekoliko šejhova nakšibendijskog reda. Nedavno je u Kaćunima otvorena vrlo moderna
tekija (Mesu- dija), najveća na Balkanu, s bolnicom (hastahanom) za lečenje od
narkomanije, alkoholizma, različitih trauma i psihičkih bolesti, epilepsije, nesanice,
teških kožnih bolesti i dr. Nakšibendije su tradicionalno bile bliske ortodoksnoj ulemi, a
Islamska zajednica danas i sama ponekad šalje hodže i delegira pojedince da budu
šejhovi u derviškim redovima.

Kadirije danas imaju tekije u Sarajevu, Zvorniku, Travniku i Jajcu. U Sarajevu je čuvena
Hadži Sinanova (Silahdar Mustafa-pašina) tekija iz 1640.g. I tu je nekad bila bolnica za
duševne bolesnike, a njen prvi poznati šejh, Hasan Kaimija (umro 1691), lečio je travama
i melemima, zapisivanjem i bajanjem. Ta istorijska tekija je delimično stradala pod
Austrijancima, restaurisana je 1956, a ponovo uređena tek nedavno, iza rata devedesetih
godina.

Aktivne tekije su, po pravilu, uvek otvorene u vreme održavanja zikra (najčešće
četvrtkom uveče, ili, ređe, petkom ili nedeljom uveče), a manji broj njih stalno, jer imaju
kućepazitelja. Neke tekije su skoro podignute – kao, na primer, tekija Mejtaš u Sarajevu,
čiji šejh je svoju idžazetnamu dobio od Mesuda ef. Hadžimejlića i danas ima vrlo veliki
 broj sledbenika, naročito među mladim ljudima. Pa ipak, veoma mali broj tekija je stalno
aktivan ili neprekidno otvoren, s nastojnikom koji može u svako doba da primi goste. Čak 
i u Hadži-Sinanovoj tekiji, koja je istorijski spomenik od prvorazrednog značaja, tek s
vremena na vreme neko dolazi da otključa prostorije i obavi redovne poslove. Ta tekija
ima i prilično impresivnu biblioteku.

Zikr se, po pravilu, obavlja jednom sedmično, i to kod većine nakšibendija i kadirija
četvrtkom uveče, a kod nekih i nedeljom uveče, obično između akšama i jacije namaza.
Tada ima i najviše derviša u tekijskim prostorijama, pre svega u semahani. Oni su
različite dobi i profesija: ima tu i univerzitetskih profesora, i studenata; umetnika, lekara i
zanatlija; omladine i penzionera, a neretko i žena i dece. U nekim tekijama (džamijama),
kao što je Mejtaš (Sarač- Ismailova džamija), zikr se izvodi nedeljom kasno uveče, nakon
 jacije. U Mlinima se, pak, to dešava petkom uveče, nakon jacije.

Ima varijacija u izvođenju zikra čak i unutar pojedinih redova: kijam-zikr (stojeći), na
 primer, nije uobičajen kod nakšibendija, ali se izvodi u Kaćunima.
Kaću nima. Takav zikr je bio
uobičajen kod halvetija (tzv. dalga-zikr), koji se takođe obavljao stojeći, uz kretanje tela,
 pri čemu su derviši bili okrenuti u pravcu kible. U stojećem
s tojećem položaju, derviši se mogu
njihati napred-nazad, ili s desna na levo u struku, i tu postoje varijacije s obzirom na tip
tarikata ili, pak, muslimansku zemlju u kojoj se zikr izvodi. Inače se sedi na kolenima, s
 podvijenim nogama i obema rukama položenim na kolena. Noge Nog e mogu biti i ukrštene u
sedu, ali je uvek važno da se tabani ne okreću u pravcu šejha ili drugih derviša u halci.
Tokom sedećeg zikra, uobičajeno je da se glava pokreće u raznim pravcima, počevši od
leve strane brade koja počiva na levom ramenu. Glava se potom pomera levo-desno i
gore-dole u lukovima i pravilnom ritmu koji prati ritam disanja i učenja zikra. Kao i za
vreme molitve, učesnik zikra mora biti pod abdestom, koji se uzima neposredno pre
ulaska u semahanu.

Devrân, stojeći zikr, obavlja se kod kadirija u kombinaciji sa sedenjem. Izvode se

džehri(glasni) zikr, lisani(jezikom),hafi(bezglasni, skriveni), kao i „zikr srca“ (kalbi).
Glasni zikr, prema sufijskoj tradiciji, čuju anđeli, meleki, a bezglasni i srčani ne čuju čak 
ni oni. Uopšte se smatra da je zikr srca vredniji, ali i teži od glasnog, manifestovanog
zazivanja Boga. Zikr-daimje još naziv za „stalni zikr“, onaj koji se neprekidno izvodi.

Žene su ponegde aktivnije, pa i brojne (npr. u Kaćunima), ali učestvuju u zikru „iza
tarikata“ i po pravilu se ne čuju, tj. ne izvode glasni zikr. U pojedinim tekijama njihovo
mesto je i na galeriji (Hadži Sinanova tekija).

Kada je reč o sufijskim publikacijama, od časopisa se u Bosni i Hercegovini izdvaja

mesečnik Kelamu’l šifa’(bukv. „zdrav govor“, od 2004.g.) i Šebi arus – časopis
Udruženja derviških redova BiH, Tarikatski centar Sarajevo, koji je redovno počeo da
izlazi još 1982. godine. Naziv tog drugog časopisa bukvalno znači „prva bračna noć“ i
odnosi se na obeležavanje Rumijeve smrti kod mevlevija, 17. decembra 1273. Tada
mevlevije ne izvode svoj sema ritual, već provode noć u razgovoru i postu, svojevrsnoj
„duhovnoj akademiji“.
Ova tradicija je obnovljena u Turskoj nakon 1953. godine, u formi tzv. „okupljanja u
spomen na Mevlanu“ održavanih u Konji. Počevši od 1960. godine, Turistička
organizacija Konje je preuzela obuku mladih plesača, ljubitelja Mevlane, koji su se na
specijalnim kurevima pripremali za izvođenje mevlevijske seme. Instrumentalisti
neophodni za muzički deo tih svečanosti bili su „regrutovani“ sa Radio Istanbula i Radio
Ankare, među najboljim izvođačima turske klasične muzike (Uzel, 2006: 184).

Danas se u Bosni prevodi puno sufijskih dela, bilo pri tekijama (tu je reč o nešto slabijim
 prevodima i izdanjima), bilo pri boljim izdavačkim kućama, gde su i sami derviši
 ponekad prevodioci, kao i pri Fakultetu
Faku ltetu islamskih nauka, gde je, ipak, daleko najstručniji
i najkvalitetniji rad. Prevode se Ibn Arabi, Rumi, Gazali, a od domaćih mislilaca Abdulah
Bošnjak i drugi. Paralelno je u Bosni prisutan filozofski, spekulativni, kao i praktični put,
onaj u okviru tarikata. Neki mislioci su tu vrlo cenjeni kao stručnjaci za sufizam, ali oni
sami se drže na izvesnoj distanci od tarikata.

Krajem Drugog svetskog rata otpočeo je period opšteg pritiska koji je ostavio posledice
na tarikatske organizacije. Godine 1952. njihove aktivnosti u Bosni su u potpunosti bile
zabranjene (Novaković, 2002: 106) i to, pre svega, od strane modernistički orijentisane
uleme koja je rukovodila Islamskom zajednicom pod snažnim uticajem vladajućih
struktura. Oni su bratstva i šejhove smatrali ostatkom praznoverja i uvođenjem novotarija
u veru. Sve tekije u BiH (a bilo ih je ukupno sedam) zvanično su tada zatvorene, dok su
one na Kosovu i u Makedoniji nastavile svoje aktivnosti zbog toga što su tu privatne kuće
šejhova uglavnom služile kao tekije. Ova zabrana se održala sve do sedamdesetih godina,
kada, najviše zahvaljujući nastojanjima uglednih učenjaka muslimanske zajednice – 
kadiri-mevlevi šejha i imama Fejzulaha Hadžibajrića (u. 1990) i rifa’i šejha iz Prizrena,
Džemalija Šehua – dolazi do obnavljanja sufizma u Jugoslaviji. Zajednica islamskih
derviških redova Alije u SFRJ (ZIDRA) osnovana je u Prizrenu krajem 1974. godine
(Novaković, 2002: 108), doduše bez podrške reis ul-uleme i Vrhovnog sabora Islamske
zajednice sa sedištem u Sarajevu. S druge strane, u Hadži Sinanovoj tekiji u Sarajevu je
 postavljen domar 1973. godine, pa se s e započelo s nezvaničnim praktikovanjem kadirijskog
zikra (Hadžibajrić, 1990: 21). Tarikatski centar u Sarajevu otpočeo je s radom 1977.
godine, a tada je doneta i odluka o saradnji sa ZIDRA-om. Prema popisu iz junameseca
1977, zikr se već obavljao u Bosni i Hercegovini na ukupno 41 mestu: u 23 džamije, 12
mesdžida (zavija), 5 tekija i jednoj privatnoj prostoriji. Nakšibendije su još tada
 preovladavale sa 36mesta, kadirije su imale tri, amevlevije i rifaije po jedno mesto
okupljanja (Hadžibajrić, 1990: 22).

Moglo bi se reći da su u bivšoj Jugoslaviji postojale izvesne tenzije između derviških

redova na Kosovu i Metohiji i ortodoksne uleme u Bosni. Postoji jedan broj
heterodoksnih redova na Kosovu, ali i u Bosni (uglavnom su to rifaije, ali i neki drugi)
koji ne deluju nužno pod blagoslovom Islamske zajednice BiH. Njihove specifičnosti su
 baš u tome što oni ispoljavaju izrazitiji stepen heterodoksije koji se ponek ad kosi sa
šerijatskim propisima.

Osnovno o derviškim redovima

By znaci- Datum objave17 Septembar 2004
Autor: Samir Beglerović

1. Uvod

Govoreći o derviškim redovima ili tarikatima, rahmetli hadži šejh Fejzulah efendija
Hadžibajrić kaže da je tarikat:

“idejno-praktična metodologija tesavvufa. Idejni sistem načina života zasnovan na

Šerijatu kako ga je shvatio i primjenjivao neki vjerski velikan. Takvi vjerski velikani bili
su osnivači tarikata (pīr).

Tarikat je plan i program te metod i režim nekog sufijskog reda. Postoji dvanaest glavnih
tarikatskih redova. Oni se u svom cilju ujedinjuju ali se kod primjene, u izvjesnim
 propisima razlikuju.”

Često se uz pojam “tarikat” veže izraz “‘alijja”. Rahmetli Hadži Šejh kaže:

“tarīkat-i ālī, uzvišeni putevi, usavršavanje i moralno odgajanje, duhovno uzdignuće uz

muršidovu pouku.”

S Božijom ćemo pomoći pokušati dati osnovne podatke o nekim tesavvufskim

 pojmovima te nabrojati tih dvanaest glavnih tarikatskih redova.

 Na osnovu dosadašnjega bavljenja derviškim redovima smatram da je potrebno reći da

 postoji trinaest osnovnih derviških redova. Ipak,
I pak, budući da su prethodnici poznavali
tesavvuf i tarikat neuporedivo bolje više od mene, ako Bog da nabrojat ću dvanaest
osnovnih redova ali i skrenuti pažnju u posljednjemu dijelu teksta da bi ih trebalo tretirati
kao trinaest.

2. Pojmovi “sufije”, “melamije” i “kalenderije”

U literaturi na našemu jezku, te u literaturi orijentalista, najčešće korišten pojam za osoba

 privučene tesavvufskim naukom jeste sufija. U našoj tradiciji, pored ovoga, koriste se
termini “derviš” i “mutesavvif”, množina “derviši” i “mutesavvifuni”.

Lično, pod pojmom “sufija” podrazumijevam osobu koja se samo teoretski bavi
tesavvufom-sufizmom. Tada bi osoba u tarikatu (osoba koja je pristupila nekome
derviškome redu) mogla biti oslovljena kao “derviš”. “Mutesavvif” je, sljedstveno, osoba
koja je pristupila nekome derviškome redu a pored toga se i znanstveno bavi tesavvufom.
Čitajući tesavvufsku literaturu i družeći se s tekijskim ljudima (živjeći tesavvuf) često se
čuje i pojam “melamija”, odnosno “melamet”.

U radu “Derviški red melamija”, na njegovome samome početku, skrenuta je pažnja da

 postoji dvovrsno poimanje ovoga izraza: razumijevanje
raz umijevanje kao stanja melameta, i
razumijevanje pojma kao naziva derviškoga reda.

U kontesktu ovih osnovnih napomena, ističemo ovaj termin u značenju stanje, odnosno
osobe “melâmije”.

“Melamija” je, najjednostavnije rečeno, osoba u posebnome hâlu (stanju) koji ju nagoni
na skrivanje dobra koje je pri njoj drugima. Melâmija će, ako li posti, naprimjer, svoj post
 prekinuti ako postoji opasnost da ga drugi
drug i prepozna kao postača.

S druge strane, ako osoba pređe u naredni, drugi, krug (tavr) duhovnoga uzašća, s nekoga
od sedam mekama toga drugoga tavra dolaze joj bitno drugačiji hâlovi koji, posmatrano
sa strane, osobu nukaju na skrivanje nekih drugih plemenitih osobina a, konkretno,
mogućnost dobrovoljnoga posta ne biva skrivana “po svaku cijenu”.

 Naime, ukoliko neko osobi drugoga tavra dođed ođe u goste, a taj domaćin posti, neće
 prekidati post jer više “ne osjeća” da treba pošto-poto skriti taj dobrovoljni ibadet
(robovanje dragome Bogu).

Dobar primjer za ovo možemo pronaći u kod nas sa njemačkoga jezika prevedenome
djelu imama Kušejrija “Slijed postupaka” (Tertībus-sulūk). Prevodilac ne njemački jezik 
Fritz Meier u pogovoru prijevodu izuzetno mudro zapaža da imam Kušejri nudi
“različito” reagiranje u slučaju da osoba koja posti bude dovedena u priliku da svoj
dobrovoljni post otkrije drugoj osobi. Imam Kušejri jedno ponašanje nudi u ovome djelu
a suprotno u svome drugome djelu “Risāla Kušejrijja”. Upravo je riječ o različitome tavru
s kojega je imam Kušejri govorio.

U praktičnome smislu, već spomenuti tekst “Derviški red melamija” tretira praktični
razvoj stanja melameta.

Treće, što je veoma bitno navesti, jeste postojanje i trećega pojma koji se govotovo
redovito javlja u razgovoru o tesavvufu (sufizmu). To je pojam “kalenderija”.

Ako uzmemo da je “derviš” oći pojam kojim se opisuju osobe koje žive tesavvuf, onda
 bismo mogli jednim krajnjim derviškim krilom nazvati “melamije”, a drugim
“kalenderije”. “Melamije” i “kalenderije” dva su krajnja stanja “derviša”, oba različita od
uobičajenoga ali, u granicama tarikata, oba pozitivna, dakle, ni u kome slučaju
ekstremna.

Treba naglasiti da postoje takozvana stanja “melâmeta” i “kalenderata” koja izlaze iz

okvira Šerijata. Naročito budući da su oba stanja porpimila i svoje praktične oblike – 
oformljenje zasebnih derviških redova, melamijskoga i kalenderijskoga. Naravno, ti
slučajevi ne mogu biti nazvani tesavvufskim. Kako praksa svake ideja tako i prakse
“melameta” i “kalenderata” imaju pored legalnih i svoje nedozvoljene oblike.

Za razliku od stanja “melameta”, hal “kalenderata” nagoni čovjeka na potpuno drugačije

 postupke – namjesto da, naprimjer, krije
kr ije svoj dobrovoljni post “kalenderija” će nastojati
ostaviti kod drugoga utisak da ne posti čak ni obavezni post, želeći time kod sebe, ali i
kod drugoga, propitati svjesnost pokoravanja propisu ili poštivanja zabrane, odnosno
 propitati razumijevanje konkretnoga propisa. Ovim načinom
načino m čovjek se, koliko je to
insanu moguće, približava razumijevanju same bīti Zakona.

 Nastanak kalenderijskog derviškoga reda veže se za Muhammeda ibn Jūnusa

Jūnus a es-
Sāvedžīja (umro 1232. godine). Pred najezdom Mongola napušta Sāvu i odlazi u
Damask. Pored Damaska kalenderijske tekije podignute su i negdje na zapadu Indije te u
Perziji.

Vremenom su kalenderije usvojili i naročito odijevanje, izbrijavanje glave i brade a

 puštanje brkova, bušenje kože na rukama i ušiju i stavljanje metalnih halki. Iz ovoga
razloga narod često kalenderije miješa sa bektašijama i alevijama.

3. Dvanaest temeljnih (priznatih) derviških redova

1) kaderijski derviški red – kaderije (kadirije)

osnivač: hazreti pīr Abdul Kādir Gejlānī (Gīlānī, Džejlānī, Džīlānī, Džīlī, umro 1166.
godine)

 jedan od najznamenitijih kaderija: hazreti Ismāīl Rūmī 

 jedan od najznamenitijih kaderija na našim prostorima: Hasan Kaimi-baba (Kaimija)

ogranak (kôl, furū‘) geografski nama najbliži: rezzakije, zindžirlije

 jedna od najpoznatijih tekija kod nas: hadži Sinanova (Silahdar Mustafa-pašina)

2) jesavijski derviški red – jesâvije (jesevije)

osnivač: hazreti pīr Ahmed ibn Ibrāhīm ibn ‘Alī Jesāwī (umro 1166. godine)

 jedan od najznamenitijih jesāvija: hazreti Ašik Junus (Junus Emre)

E mre)

3) rufaijski derviški red – rufâije (rifâije)

osnivač: hazreti pīr Ahmed Rufā‘ī (Rifā‘ī) (umro 1182. godine)

 jedan od najznamenitijih rufaija: Sa‘duddin el-Džibāvi (kol sahibija sadijskoga ili
džibavijskoga ogranka rufaija)

 jedan od najznamenitijih rufaija na našim prostorima: rahmetli šejh Mustafa Kar kin

 jedna od najpoznatijih tekija kod nas: medžlis-i zikr džamija Golobrdica (dža mija Mimar 
Sinan)

4) čištijski derviški red - čištije

osnivač: hazreti pīr Mu‘īnuddīn Čištī (rođen 1142. godine)

 jedni od najznamenitijih čištija: Nizāmuddīn Evlijā’ i Nāsiruddīn Čirāgī Dihlī 

5) bedevijski derviški red - bedevije

osnivač: hazreti pīr Ahmed Bedevī (umro 1199. godine)

 jedan od najznamenitijih bedevija: Ismāīl el-Enbābī 

6) kubravijski derviški red – kubrâvije

osnivač: hazreti pīr Nedžmuddīn Kubrā (umro 1221. godine)

 jedni od najznamenitijih kubravija: Medžduddīn Bagdādī i Ferīduddīn ‘Attār 

7) suhraverdijski derviški red – suhraverdije

osnivač: hazreti pīr Dijā’uddīn Ebun-Nedžīb es-Suhraverdī (umro 1168. godine); ipak se
 pīrom ovoga tarikata smatra njegov nećak Šihābuddīn Ebū Hafs ‘Umer Suhraverdī 
Su hraverdī 
(umro 1234. godine)

 jedan od najznamenitijih suhraverdija: Abdurrezzāk el-Kāšāni (el-Qāšānī)

8) mevlevijski derviški red – mevlevije

osnivač: hazreti pīr Dželāluddīn Rūmī (umro 1247., pa 1273. godine)

 jedan od najznamenitijih mevlevija: Sultān Veled

 jedni od najznamenitijih mevlevija na našim prostorima: Ishak-beg Ishaković,

Is haković, Fadil-paša
Šerifović, reisul-ulema Džemaluddin Čaušević

 jedna od najpoznatijih tekija kod nas: Bentbaša

9) šazilijski derviški red – šâzilije

osnivač: hazreti pīr Ebū Ĥasan eš-Šāzilī (umro 1276. godine)

 jedni od najznamenitijih šazilija: Ebul ‘Abbās Ahmed el-Mūrsī, Abdul-Vehhāb eš-

Ša‘rānī, rektor el-Azhera dr. Abdul Halīm Mahmūd

10) desukijski derviški red - desûkije

osnivač: hazreti pīr Ibrāhīm ibn Ebil-Medžd ed-Desūkī (ed-Dusūkī) (umro 1288. godine)

 jedan od najznamenitijih desukija: Ahmed ibn ‘Usmān eš-Šernūbī 

eš-Šernūb ī 

11) halvetijski derviški red – halvetije

osnivač: hazreti pīr Muhammed el-Halvetī el-Hvārizmī (umro 1350. godine)

 jedan od najznamenitijih halvetija: Sunbul Sinān Jūsuf (kol sahibija sunbulijskoga

ogranka halvetija)

 jedni od najznamenitijih halvetija na našim prostorima: Gazi Husrev-beg, Korku ti

 jedna od najpoznatijih tekija kod nas: Gazi Husrev-begov

Husrev-bego v hanikah

12) nakšibendijski derviški red – nakšibendije

osnivač: hazreti pīr Ebū Ja‘kūb Jūsuf el-Hamedānī (umro 1140. godine); ipak se pirom
ovoga tarikata smatra hazreti pīr Behā’uddīn Nakšibend (umro 1389. godine)

 jedan od najznamenitijih nakšibendija: Džāmī 

 jedni od najznamenitijih nakšibendija na našim prostorima: Ajni-dede, Šemsi-ded e,

Skender-paša Jurišić, Sirri-baba
 jedna od najpoznatijih tekija kod nas: Gaziler (današnji Higijenski zavod) , Skenderija,
Jedileri

4. Levha sa šejhovskim tadževima četrnaest priznatih tarikata

U tekijama širom bivše Jugoslavije te u tekijama u Turskoj veoma se često susreće

levha/poster sa šejhovskim tâdževima (šejhovskim kapama) četrnaest priznatih derviških
redova.

 Nedavno je i u listu “Kelamu’l Šifa’ ”, iz kojega se, nažalost, ne može saznati ko su sve
autori priloga, ko su članovi redakcije, da li će list nastaviti izlaziti i sl., izašao dodatak 
“Poklon čitaocima” u vidu spomenutoga postera.

 Na moju žalost nisam u mogućnosti saznati:

- otkud četrnaest priznatih tarikata,

- zašto se kao osnovni tarikati smatraju i neki kolovi (ogranci), te

- otkud, uopće, ova tradicija kod nas.

Bilo bi lijepo kada bi neko odgovorio na ove tri stavke jer je bitno razumjeti i njegovati
našu tradiciju.

Stoga sam u mogućnosti ovdje samo nabrojati redove/ogranke navedene na levhi/posteru.

1) kaderijski derviški red

2) rufâijski derviški red

3) bedevijski derviški red

4) dusûkijski derviški red

5) šâzilijski derviški red

6) džibâvije ili sadije (rufâijski kol)

7) mevlevijski derviški red

8) bektašijski derviški red (nije naveden u gornjih dvanaest jer

jer se njegov razvoj veže za
razvoj i pad janičarskih odreda Osmanlijske carevine; lično ga ubrajam u “osnovne
derviške redove”; o ovome redu vidi tekst “Bektašije”)

9) nakšibendijski derviški red

10) red hazreti Katimûnîja

11) sunbûlije (ogranak halvetijskoga derviškoga reda)

12) red hazreti Ibrâhîma Kulšuna

13) red hazreti hadži Bajrama Ankarevîja (bajrâmije, melâmijski kol)

14) džilvetije (ogranak halvetijskoga derviškoga reda)