Vous êtes sur la page 1sur 22

Summary of El Fili- El filibusterismo (The Reign of Greed as the alternative

English title) is the second novel written by Philippine national hero José
Rizal. It is a sequel to Noli Me Tangere and like the first book, was written in
Spanish. He began the work in October of 1887 while practising medicine in
Calamba. In London (1888), he made several changes to the plot and revised
a number of chapters. Rizal continued to work on his manuscript while in
Paris, Madrid, and Brussels, finally completing it on March 29, 1891 in
Biarritz. It was published the same year in Ghent.

Character: The reign of Greed (It means to control the time in a debate by
controlling it with unnecessary talk. It is used in politics mostly)

Below are some of the major and minor characters in the novel.

 Simoun - Crisostomo Ibarra in disguise, left for dead at the end of Noli Me Tangere. Ibarra has resurfaced
as the wealthy jeweler, Simoun, sporting a beard, blue-tinted glasses, and a revolver. Fueled by his
mistreatment at the hands of the Spaniards and his fury at Maria Clara's fate, Simoun secretly plans a
revolution to seek revenge against those who wronged him.

 Basilio - Son of Sisa and another character from Noli Me Tangere. He became a servant of Captain Tiyago
in exchange for education. In the events of the book, he is a graduating medical student who befriended
Simoun. His girlfriend is Juli.

 Isagani - Basilio's friend and one of the students who planned to set up a new school. He is very idealistic
and hopes for a better future for the Philippines. His girlfriend was the rich and beautiful Paulita Gomez, but
they broke up once he was arrested. Despite this, his love for her still endured. He sabotaged Simoun's plans
by removing the lamp that contained explosives and threw it in the waters.

 Kabesang Tales - Cabeza Telesforo Juan de Dios, a former cabeza de barangay (barangay head) of Sagpang,
a barangay in San Diego's neighboring town Tiani, who resurfaced as the feared Luzón bandit Matanglawin. He
is the son of Tandang Selo, and father of Juli and Tano.

 Don Custodio - Custodio de Salazar y Sánchez de Monteredondo, a famous "journalist" who was asked by
the students about his decision for the Academia de Castellano. In reality, he is quite an ordinary fellow who
married a rich woman in order to be a member of Manila's high society.
 Paulita Gómez - The girlfriend of Isagani and the niece of Doña Victorina, the old Indio who passes herself
off as a Peninsular, who is the wife of the quack doctor Tiburcio de Espadaña. In the end, she and Juanito
Peláez are wed, and she dumps Isagani, believing that she will have no future if she marries him.

 Macaraig - One of Isagani's classmates at the University of Santo Tomas. He is a rich student and serves as
the leader of the students yearning to build the Academia de Castellano.

 Father Florentino - Isagani's godfather, and a secular priest; was engaged to be married, but chose to be a
priest after being pressured by his mother, the story hinting at the ambivalence of his decision as he chooses
an assignment to a remote place, living in solitude near the sea. He took in Don Tiburcio de Espandaña when
he was hiding from his wife, Donya Victorina.

 Juli - Juliana de Dios, the girlfriend of Basilio, and the youngest daughter of Kabesang Tales. To claim her
father from the bandits, she had to work as a maid under the supervision of Hermana Penchang. Eventually,
she was freed but committed suicide after Father Camorra attempted to rape her.

 Juanito Pelaez - A favorite student of the professors. They belong to the noble Spanish ancestry. After
failing in his grades, he became Paulita's new boyfriend and they eventually wed.

 Doña Victorina - Victorina delos Reyes de Espadaña, known in Noli Me Tangere as Tiburcio de Espadaña's
cruel wife. She is the aunt of Paulita Gomez, and favors Juanito Pelaez over Isagani. She is searching for her
husband, who has left her and is in hiding. Although of Indio heritage, she considers herself as one of
the Peninsular.

 Father Camorra - The lustful parish priest of Tiani, San Diego's adjacent town who has longtime desires for
young women. He nearly raped Juli causing the latter to commit suicide.

 Ben-Zayb - The pseudonym of Abraham Ibañez, a journalist who believes he is the "only" one thinking in
the Philippines. Ben-Zayb is an anagram of Ybanez, an alternate spelling of his name.

 Placido Penitente - A student of the University of Santo Tomas who was very intelligent and wise but did
not want, if not only by his mother's plea, to pursue his studies. He also controls his temper against Padre
Millon, his physics teacher. During his High School days, he was an honor student hailing from Batangas.

 Hermana Penchang - Sagpang's rich pusakal (gambler). She offers Juli to be her maid so the latter can
obtain money to free Kabesang Tales. Disbelieving of Juli and her close friends, she considers herself as an ally
of the friars.
 Tiburcio de Espadaña - Don Tiburcio is Victorina de Espadaña's lame husband. He is currently in hiding at
Father Florentino's.

 Father Írene - Captain Tiago's spiritual adviser. Although reluctant, he helped the students to establish the
Academia de Castellano after being convinced by giving him a chestnut. The only witness to Captain Tiago's
death, he forged the last will and testament of the latter so Basilio will obtain nothing from the inheritance.

 Quiroga - A Chinese businessman who dreamed of being a consul for his country in the Philippines. He hid
Simoun's weapons inside his house.

 Don Timoteo Pelaez - Juanito's father. He is a rich businessmen and arranges a wedding for his son and
Paulita. He and Simoun became business partners.

 Tandang Selo - Father of Kabesang Tales and grandfather of Tano and Juli. He raised the sick and young
Basilio after he left their house in Noli me Tangere. He died in an encounter on the mountains with his son
Tales, when he was killed by a battalion that included his own grandson, Tano.

 Father Fernández - The priest-friend of Isagani. He promised to Isagani that he and the other priests will
give in to the students' demands.

 Sandoval - The vice-leader of Macaraig's gang. A Spanish classmate of Isagani, he coerces his classmates to
lead alongside him the opening of the Spanish language academy.

 Hermana Báli - Another gambler in Tiani. She became Juli's mother-figure and counselor; helped to
release Kabesang Tales from the hands of bandits.

 Father Millon - The Physics teacher of the University of Santo Tomas. He always becomes vindictive with
Placido and always taunts him during class.

 Tadeo - Macaraig's classmate. He, along with the other three members of their gang, supposedly posted
the posters that "thanked" Don Custodio and Father Irene for the opening of the Academia de Castellano.

 Leeds - An American who holds stage plays starring severed heads; he is good friends with Simoun.

 Tano - Kabesang Tales's elder son after his older sister, Lucia died in childhood. He took up the pseudonym
"Carolina" after returning from exile in the Caroline Islands, and became a civil guard. He was among the
battalion killed his grandfather, Selo, who was part of a group of an attacking rebels.
 Pepay - Don Custodio's supposed "girlfriend". A dancer, she is always agitated of her "boyfriend"'s plans.
She seems to be a close friend of Macaraig.

 Gobernador General - The highest-ranking official in the Philippines during the Spanish colonial period,
this unnamed character pretends that what he is doing is for the good of the Indios, the local citizens of the
country, but in reality, he prioritizes the needs of his fellow Spaniards living in the country.

 Father Hernando de la Sibyla - A Dominican friar introduced in Noli Me Tangere, now the vice-rector of
the University of Santo Tomas

 Pecson - classmate who had no idea on the happenings occurring around him. He suggested that they
held the mock celebration at the panciteria.

 Father Bernardo Salvi- Former parish priest of San Diego in Noli Me Tangere, now the director and
chaplain of the Santa Clara convent.

 Captain Tiago - Santiago delos Santos, Captain Tiago is Maria Clara's stepfather and the foster-father to
Basilio. His health disintegrates gradually because of the opium he was forced to smoke. Eventually, he died
because Padre Irene scared him about the revolt of the Filipinos.

Thirteen years after leaving the Philippines, Crisostomo Ibarra returns as Simoun, a rich jeweler sporting a beard
and blue-tinted glasses, and a confidant of the Captain-General. Abandoning his idealism, he becomes a cynical
saboteur, seeking revenge against the Spanish Philippine system responsible for his misfortunes by plotting a
revolution. Simoun insinuates himself into Manila high society and influences every decision of the Captain-General
to mismanage the country’s affairs so that a revolution will break out. He cynically sides with the upper classes,
encouraging them to commit abuses against the masses to encourage the latter to revolt against the oppressive
Spanish colonial regime. This time, he does not attempt to fight the authorities through legal means, but through
violent revolution using the masses. His two reasons for instigating a revolution are at first, to rescue María Clara
from the convent and second, to get rid of ills and evils of Philippine society. His true identity is discovered by a
now grown-up Basilio while visiting the grave of his mother, Sisa, as Simoun was digging near the grave site for his
buried treasures. Simoun spares Basilio’s life and asks him to join in his planned revolution against the government,
egging him on by bringing up the tragic misfortunes of the latter's family. Basilio declines the offer as he still hopes
that the country’s condition will improve.

Basilio, at this point, is a graduating medical student at the Universidad de Santo Tomas. After the death of his
mother, Sisa, and the disappearance of his younger brother, Crispín, Basilio heeded the advice of the dying
boatman, Elías, and traveled to Manila to study. Basilio was adopted by Captain Tiago after María Clara entered the
convent. With the help of the Ibarra's riches and Captain Tiago, Basilio was able to go to Colegio de San Juan de
Letrán where, at first, he is frowned upon by his peers and teachers because of his skin color and his shabby
appearance but is able to win their favor after winning a fencing tournament. Captain Tiago’s confessor, Father
Irene is making Captain Tiago’s health worse by giving him opium even as Basilio tries hard to prevent Captain
Tiago from smoking it. He and other students want to establish a Spanish language academy so that they can learn
to speak and write Spanish despite the opposition from the Dominican friars of the Universidad de Santo Tomás.
With the help of a reluctant Father Irene as their mediator and Don Custodio’s decision, the academy is established
but this turns bad as they will serve, not as the teachers but as caretakers of the school. Dejected and defeated,
they hold a mock celebration at a pancitería while a spy for the friars disguised as a poor man witnesses the
proceedings. Basilio, however, was not with them during the event.

Simoun, for his part, keeps in close contact with the bandit group of Kabesang Tales, a former cabeza de barangay
who suffered misfortunes at the hands of the friars. Once a farmer owning a prosperous sugarcane plantation and a
cabeza de barangay (barangay head), he was forced to give everything he had owned to the greedy, unscrupulous
Spanish friars and the Church. His son, Tano, who became a civil guard was captured by bandits, his daughter Julî
had to work as a maid to get enough ransom money for his freedom, and his father, Tandang Selo, suffered a stroke
and became mute. Before joining the bandits, Tales took Simoun’s revolver while Simoun was staying at his house
for the night. As payment, Tales leaves a locket that once belonged to María Clara. To further strengthen the
revolution, Simoun has Quiroga, a Chinese man hoping to be appointed consul to the Philippines, smuggle weapons
into the country using Quiroga’s bazaar as a front. Simoun wishes to attack during a stage play with all of his
enemies in attendance. He, however, abruptly aborts the attack when he learns from Basilio that María Clara had
died earlier that day in the convent.

A few days after the mock celebration by the students, the people are agitated when disturbing posters are found
displayed around the city. The authorities accuse the students present at the pancitería of agitation and disturbing
peace and has them arrested. Basilio, although not present at the mock celebration, is also arrested. Captain Tiago
dies after learning of the incident. But before he dies he signs a will, unknown to him it was forged by Father Irene.
His will originally states that Basilio should inherit all his property but due to this forgery his property is given in
parts, one to Santa Clara, one for the archbishop, one for the Pope, and one for the religious orders leaving nothing
for Basilio to be inherited. Basilio is left in prison as the other students are released. A high official tries to intervene
for the release of Basilio but the Captain-General, bearing grudges against the high official, coerces him to tender
his resignation. Julî, Basilio’s girlfriend and the daughter of Kabesang Tales, tries to ask Father Camorra’s help upon
the advice of Hermana Bali. The two travel to the convent but things suddenly turn horrible as Camorra tries to
rape Juli, due to his long-hidden desires for young women. Julî, rather than submit to the will of the friar, jumps
over the balcony to her death. Basilio is soon released with the help of Simoun.
Basilio, now a changed man, and after hearing about Julî's suicide, finally joins Simoun’s revolution. Simoun then
tells Basilio his plan at the wedding of Paulita Gómez and Juanito, Basilio’s hunch-backed classmate. His plan was to
conceal an explosive which contains nitroglycerin inside a pomegranate-styled Kerosene lamp that Simoun
will give to the newlyweds as a gift during the wedding reception. The reception will take place at the
former home of the late Captain Tiago, which was now filled with explosives planted by Simoun.
According to Simoun, the lamp will stay lighted for only 20 minutes before it flickers; if someone
attempts to turn the wick, it will explode and kill everyone—important members of civil society and the
Church hierarchy—inside the house. Basilio has a change of heart and attempts to warn Isagani, his
friend and the former boyfriend of Paulita. Simoun leaves the reception early as planned and leaves a
note behind:


Mene Thecel
Phares. ”

—Juan Crisostomo Ibarra

Initially thinking that it was simply a bad joke, Father Salví recognizes the handwriting and confirms that it was
indeed Ibarra’s. As people begin to panic, the lamp flickers. Father Irene tries to turn the wick up when Isagani, due
to his undying love for Paulita, bursts in the room and throws the lamp into the river, sabotaging Simoun's plans. He
escapes by diving into the river as guards chase after him. He later regrets his impulsive action because he had
contradicted his own belief that he loved his nation more than Paulita and that the explosion and revolution could
have fulfilled his ideals for Filipino society.

Simoun, now unmasked as the perpetrator of the attempted arson and failed revolution, becomes a fugitive.
Wounded and exhausted after he was shot by the pursuing Guardia Civil, he seeks shelter at the home of Father
Florentino, Isagani’s uncle, and comes under the care of doctor Tiburcio de Espadaña, Doña Victorina's husband,
who was also hiding at the house. Simoun takes poison in order for him not to be captured alive. Before he dies, he
reveals his real identity to Florentino while they exchange thoughts about the failure of his revolution and why God
forsook him, when all he wanted was to avenge the people important to him that were wronged, such as Elias,
Maria Clara and his father, Don Rafael. Florentino opines that God did not forsake him and that his plans were not
for the greater good but for personal gain. Simoun, finally accepting Florentino’s explanation, squeezes his hand
and dies. Florentino then takes Simoun’s remaining jewels and throws them into the Pacific Ocean with the corals
hoping that they would not be used by the greedy, and that when the time came that it would be used for the
greater good.
Summary of Noli Me Tangere - Touch me nOt

Character:

Main:
Crisostomo Ibarra

Si Juan Crisostomo Ibarra y Magsalin o Crisostomo o Ibarra, ay isang binatang nag-aral sa Europa; nangarap na
makapagpatayo ng paaralan upang matiyak ang magandang kinabukasan ng mga kabataan ng San Diego.
Maria Clara

Si Maria Clara de los Santos y Alba o Maria Clara, ay ang mayuming kasintahan ni Crisostomo; mutya ng San
Diego na inihimatong anak ng kanyang ina na si Doña Pia Alba kay Padre Damaso.
Padre Damaso

Si Damaso Verdolagas o Padre Damaso, ay isang kurang Pransiskano na napalipat ng ibang parokya matapos
maglingkod ng matagal na panahon sa San Diego; tunay na ama ni Maria Clara.
Kapitan Tiago

Si Don Santiago de los Santos o Kapitan Tiago, ay isang mangangalakal na tiga-Binondo; ama-amahan ni Maria
Clara.
Elias

Si Elias ay isang bangkero at magsasakang tumulong kay Ibarra para makilala ang kanyang bayan at ang mga
suliranin nito.
Sisa, Crispin, at Basilio

 Si Narcisa o Sisa, ay isang masintahing ina na ang tanging kasalanan ay ang pagkakaroon ng asawang
pabaya at malupit.

 Sina Basilio at Crispin ay mga magkapatid na anak ni Sisa; sila ang sakristan at tagatugtog ng kampana sa
simbahan ng San Diego.

Pilosopo Tasio

Si Don Anastasio o Pilosopo Tasio, ay maalam na matandang tagapayo ng marurunong na mamamayan ng San
Diego.
Donya Victorina

Si Donya Victorina de los Reyes de Espadaña o Donya Victorina, ay isang babaing nagpapanggap na mestisang
Kastila kung kaya abut-abot ang kolorete sa mukha at maling pangangastila. Mahilig niyang lagyan ng isa pang "de"
ang pangalan niya dahil nagdudulot ito ng "kalidad" sa pangalan niya.

Ibang Tauhan

 Padre Salvi o Bernardo Salvi- kurang pumalit kay Padre Damaso, nagkaroon ng lihim na pagtatangi kay
Maria Clara.
 Alperes - matalik na kaagaw ng kura sa kapangyarihan sa San Diego (itinuring ni Rizal na Hari ng Italya ng
San Diego habang ang kura ang Papa ng Estado Pontipikal)

 Donya Consolacion - napangasawa ng alperes; dating labandera na may malaswang bibig at pag-uugali.

 Don Tiburcio de Espadaña - isang pilay at bungal na Kastilang napadpad sa Pilipinas sa paghahanap ng
magandang kapalaran; napangasawa ni Donya Victorina.

 Linares - malayong pamangkin ni Don Tiburcio at pinsan ng inaanak ni Padre Damaso na napili niya para
mapangasawa ni Maria Clara.

 Don Filipo - tenyente mayor na mahilig magbasa na Latin


 Señor Nyor Juan - namahala ng mga gawain sa pagpapatayo ng paaralan.

 Lucas - kapatid ng taong madilaw na gumawa ng kalong ginamit sa di-natuloy na pagpatay kay Ibarra.

 Tarsilo at Bruno - magkapatid na ang ama ay napatay sa palo ng mga Kastila.

 Tiya Isabel - hipag ni Kapitan Tiago na tumulong sa pagpapalaki kay Maria Clara.

 Donya Pia Alba - masimbahing ina ni Maria Clara na namatay matapos na kaagad na siya'y maisilang.

 Inday, Sinang, Victoria, at Andeng - mga kaibigan ni Maria Clara sa San Diego

 Kapitan-Heneral - pinakamakapangyarihan sa Pilipinas; lumakad na maalisan ng pagka-ekskomunyon si


Ibarra.

 Don Rafael Ibarra - ama ni Crisostomo; nakainggitan nang labis ni Padre Damaso dahilan sa yaman kung
kaya nataguriang erehe.

 Don Saturnino - lolo ni Crisostomo; naging dahilan ng kasawian ng nuno ni Elias.

 Balat - nuno ni Elias na naging isang tulisan

 Don Pedro Eibarramendia - ama ni Don Saturnino; nuno ni Crisostomo

 Mang Pablo - pinuno ng mga tulisan na ibig tulungan ni Elias.

 Kapitan Basilio - ilan sa mga kapitan ng bayan sa San Diego Kapitan Tinong at Kapitan Valentin; ama ni
Sinang

 Tenyente Guevarra - isang matapat na tenyente ng mga guwardiya sibil na nagsalaysay kay Ibarra ng
tungkol sa kasawiang sinapit ng kanyang ama.

 Kapitana Maria - tanging babaing makabayan na pumapanig sa pagtatanggol ni Ibarra sa alaala ng ama.

 Padre Sibyla - paring Dominikano na lihim na sumusubaybay sa mga kilos ni Ibarra.

 Albino - dating seminarista na nakasama sa piknik sa lawa.

May handaan sa bahay ni Don Santiago de los Santos. Maraming handa, Dumalo ang mga kaibigan at kakilala ng
Don. Nagsidalo rin pati na ang mga taong hindi inimbita. Masaya ang lahat sa nasabing pagtitipon. Kaya lamang ay
nauwi sa pagtatalo ang pagsasaya ng iba, tulad ng nangyari kina Padre Damaso at sa tenyente ng guardia civil. Talo
pa nila ang mga walang pinag-aralan. Dumating mula sa Europa si Crisostomo Ibarra, anak ng namatay na si Don
Rafael. Hinangaan siya at binati ng maraming panauhin sa bahay ni Kapitan Tiago. Nagulat si Crisostomo Ibarra sa
pagtatakwil ni Padre Damaso sa kanyang pag-aalala nang lapitan siya ni Tenyente Guevarra at purihin niyon ang
kanyang ama.

Masaganang hapunan ang inihanda ni Kapitan Tiago bilang pasasalamat sa Mahal na Birhen sa pagdating ni
Crisostomo Ibarra mula sa Europa. Ang pakikipag-usap ng ilang panauhin kay Ibarra habang naghahapunan ay
humanga sa pagsasalaysay niya ng kanyang nakikinig sa kanyang pagsasalita, marami ang namasid at palagay
tungkol sa kalagayan ng mga bansang nalakbay na niya. Ang opinyon ni Padre Damaso ay pagsasayang lamang ng
salapi ang gayon. Nainsulto si Ibarra sa ipinahayag ng dating pari sa kanyang bayang San Diego. Umalis siya nang
hindi pa tapos ang hapunan.

Isinalaysay ni Tenyente Guevarra kay Crisostomo Ibarra ang naging dahilan ng pagkakabilanggo at pagkamatay ni
Don Rafael. Dahil sa pagtatanggol ni Don Rafael sa isang batang lalaki na gustong saktan ng artilyero ay naitulak
niya iyon. Nabagok ang ulo ng artilyero. Hindi na yaon muling natauhan at tuluyan nang namatay. Hinuli ng pulisya
si Don Rafael Ibarra. Tumagal ang paglilitis ng kanyang usapin hanggang sa namatay na siya sa loob ng bilangguan
ng may sakit. Sa tinuluyang silid ni Crisostomo Ibarra ay iba-ibang pangitain ang nakita niya sa kanyang isipan.
Naging abalang lubha ang kanyang pag-iisip sa malupit at malungkot na kapalarang sinapit ng kanyang ama. Hindi
na tuloy niya napag-ukulan ng pansin ang mga tanawing makapagpapaligaya sa puso.

Mauuri ang mga taong naglalarawan sa pagkatao ni Kapitan Tiago. May humahanga at natutuwa sa kanya. May
namimintas at naiinis. May mga nasusuklam dahil sa kanyang mga pandaranas at katusuhan sa negosyo. Salapi ang
ginagamit niya sa pagliligtas ng kanyang kaluluwa. Marahil ay dahil sa pag-aakalng mabibili niya pati na ang Diyos.
Ngunit, ano man ang kapintasan ni Kapitan Tiago ay sinasabing mahal na mahal niya ang anak na si Maria Clara
kahit na hindi niya ito kamukha. Inakala ng mga kamag-anak ni Kapitan Tiago na gawa ng paglilihi sa mga santol ng
asawa niyang si Donya Pia ang pagka-mestisa ni Maria Clara. Sinasabi ring ang donya ang isa sa mga dahilan ng
lubhang pagyaman ng Don.

Dumalaw si Crisostomo Ibarra sa kasintahan niyang sa Maria clara sa bahay ni Kapitan Tiago sa Binondo. Sa kanilang
pag-uulayaw sa balkonahe ay sinariwa ng balisa si Kapitan Tiago bago at pagkatapos ng pag-uusap nila ni Padre
Damaso. Samantala, ay isang matandang pari sa kanilang korporasyon ang dinalaw ni Padre Sibyla. Nasabi ng paring
may sakit na kailangan nang magbago ng pamamalakad ang mga prayle sa Pilipinas sapagkat namumulat na ang
isipan ng mga tao sa katotohanan kinabukasan ay Araw ng mga Patay. Kailangan niyang umuwi sa San Diego upang
dalawin ang libing ng kanyang amang si Don Rafael Ibarra.

Nasisiyahang pinanood ni Ibarra ang mga nadaraanan niyang mga tao’t bagay-bagay sa mga lansangan at mga pook
na binagtas ng kanyang karwahe mula sa Binondo. Itinulad niya ang mga iyon sa mga naobserbahan niya sa
kanyang paglalakbay sa mga bansa sa Europa. Nasabi niyang higit na mauunlad ang mga bansa sa ibayong dagat
kaysa sa sarili niyang bayan. Kinausap ni Padre Damaso si Kapitan Tiago tungkol sa isang mahalagang bagay na sila
pa lamang ang nakakaalam. agkasuyo ang masasaya at malulungkot nilang karanasan. Dahil sa matamis nilang pag-
uulayaw ay muntik nang malimutan ni Ibarra na. Dating isang maliit na nayon lamang ang bayan ng San Diego.
Mayaman ito sa anking mga bukirin at lupaing pinag-aanihan ng palay, asukal, kape, at prutas na naipagbibili sa iba
pang mga bayan. Bukod sa ilog na parang ahas gubat sa gitna ng luntiang bukid ay angkin pa rin ng San diego ang
isang gubat na nagtatago ng maraming alamat. Isa na rito ang kuwento ukol sa mga ninuno ni Crisostomo Ibarra.

Dadalawa ang talagang makapangyarihan sa bayan ng San Diego. Sila’y ang kura ng kinatawan ng Papa sa Batikano,
at ang alperes na kumakatawan sa mga tauhang sa halip na mag-utos ay siyang inuutusan. Ang mga
makapangyarihan. Todos los Santos. Dumalaw si Crisostomo Ibarra sa libingan. Hinananap nila ng kasamang
katulong ang puntod ng kanyang amang si Don Rafael, ngunit hindi nila iyon natagpuan. Isinalaysay ng sepulturero
ang kahilahilakbot na nangyari sa bangkay ng Don dahil sa utos ng “Malaking Kura’. Nilisan ni Ibarra ang libingan na
gulong-gulo ang isp. Diniian niya sa balikat ang nakasalubong ang kura sa pag-aakalng iyon ang humamak sa
bangkay ng kanyang ama. Kakaiba sa karaniwan ang mga kilos at paniniwala ni Pilosopong Tasyo. Kaya may mga
nagbabansag sa kanyang pilosopo at may nag-aakala ring siya ay isang baliw. Sa mga ipinahayag niyang kaisipan ay
mapupunang makasiyensiya, makatao, at maka-Diyos ang kanyang mga paniniwala sa buhay.

Mga sakristan sa simbahan ng San Diego sina Basilio at Crispin. Gabi na’y nasa kampanaryo pa ang magkapatid.
Ayaw silang pauwiin ng sakristan mayor hangga’t hindi nila naililitaw ang salaping (tatlumpu't dalawang piso)
ibinibintang sa kanila na ninakaw ni Crispin. Pinag-uusapan ng magkapatid ang nararapat na gawin para makauwi
na sila sa kanilang ina nang dumating sa kampanaryo ang sakristan mayor. Kinaladkad niyang pababa si Crispin at
pinagsabihan si Basilio na huwag munang umuwi, lampas alas diyes na daw sya ng gabi makakauwi. Ang sinasabing
curfew ay alas nuebe lang ng gabi.

Maraming katangian si Sisa… mabuti at masasama. Nakaimpluwensiya nang malaki sa asawa ni Sisa ang nasasabing
mga katangian. Sa pamamagitan ni Sisa ay nailantad ni Dr. Rizal ang mabubuti at masasamang katangian ng babaing
Pilipina. Hindi maitatanggi na ang masasamang kaangkinan ay nagbubunga rin ng masama.

Sa pag-uwi ni Basilio mula sa kumbento ay sinita siya ng guardia civil. Nagtatakbo siya nang takot lalo pa nga’t hindi
niya naintindihan ang itinanong ng Kastila. Pinaputukan siya at nadaplisan ng bala sa noo. Binalak niyang iwan ang
pagsasakristan at pumasok na lamang bilang pastol kay Crisostomo Ibarra. Ipinagtaka ng mga namamahala sa pista
ang hindi pagpapahalik sa kanila ng kamay ng pari. Samantala, napabilang si Sisa sa mga nagdurusang kaluluwa
nang malamang wala sa kumbento ang susunduin sana niyang anak na si Crispin. Gayon na lamang ang
pagkabahala ni Sisa. Naipayak siya sa kusina ng kumbento kaya’t ipinagtabuyan siya ng kusinero.

Nagtanong si Crisostomo Ibarra sa guro ng paaralan sa San Diego ng tungkol sa problema sa edukasyon. Isinalaysay
ng guro ang iba’t ibang problema pa rin ang kahirapan ng mag-aaral at kakulangan sa mga kagamitan sa pagtuturo.
Nakabibigat pa sa lahat ng ito ang kawalan ng kalagayan ng guro sa kanyang pagtuturo at ang wikang gamit sa
panturo.

May pulong sa tribunal ng San Diego. Mga namumuno sa mga nayon at bayan ang nagmimiting. Adyenda ng miting
ang mga gagawing pagdidiriwang para sa pista ng San diego. Naging mainitan ang pagtatalo sa mga mungkahing
iniharap, lalo na ang ukol sa balak na iminungkahi ni Don Filipo. Gayunam’y pinagtibay ang mungkahi ng isang
karaniwang kasapi. Nang nagkakasundo na ang lahat tungkol sa idaraos na mga pagdiriwang ay saka ipinaalam ng
kapitan na hindi maisasagawa ang pinagkasunduan ng dalawang partido sapagkat iba ang gusto ang kura para sa
pista. Si Sisa ay hinuli ng dalawang guardia civil dahil sa hindi natagpuan ang dalawa niyang anak na
pinagbintangang magnanakaw. Gayon lamang ang hiya ni Sisa nang dalawang oras siyang makulong sa kwartel ng
mga sundalo. Pinalaya naman siya ng alperes pagka't pakana lamang daw ng kura ang pagsusuplong kay Sisa.
Maraming pangyayaring pinatindi ng pagkakakita ni Sisa sa duguang kapirasong damit ni Basilio – ang siyang
nagging dahilan ng kanyang tuluyang pagkabaliw.

Dumating na sa San Diego sina Maria Clara at Tiya Isabel. Halos magkapasabay na pumunta sa bahay ng dalaga sina
Ibarra at padre Salvi. Gayunpaman ay nagbatian ang dalawa. Inanyayahan ni Ibarra si Salvi sa piknik na gagawin sa
gubat ng mga magkakaibigang binata at dalaga sa San Diego. Tinanggap ng pari ang paanyaya. Nagmamadaling
nagpaalam si Ibarra sa kasintahan upang ihanda ang mga kailangan sa piknik. Sa daan ay isang lalaki ang kumausap
sa kanya. Natupad ang kahilingan ni Maria Clara kay Ibarra na magpapiknik sa kanilang mga kaibigan. Dalawang
bangkang malaki ang pinangayan ni Ibarra. Ang mga ito ang ginamit nilang magkasama sa pangingisda ng kanilang
pananghalian at sa pagtawid sa lawa patungo sa gubat na pagpipiknikan. Ang kasayahan ng magkakaibigan ay
pinalungkot sandali ng inawit ni Maria Clara. Nabahiran din iyon ng pangamba nang pumasok sa baklad na unang
pinangisdaan ang isang buwaya. Sa nasabing sitwasyon ay iniligtas sa kapahamakan ni Ibarra ang pilotong
sumasagwan ng bangka ng kanilang sinasakyan. Sa gubat idinaos ang masaganang pananghalian na inihanda ni
Crisostomo Ibarra para sa mga panauhing inanyayahan; sina Padre Salvi at ang alperes o tenyente ng guardia civil.
Nagturu-turuan sa pananagutan ang dalawang batang sakristan. Namagitan sa kanila si Ibarra nang hindi na lumala
pa ang pagkakakitan ng dalawa. Kinaawaan ng mga nagsisipagpiknik si Sisa na nakarating sa gubat sa pagpapalabuy-
laboy. Binalak ni Ibarra na ipagamot si Sisa at ipahanap ang dalawang anak niyon. Sa pagtatapos ng piknik ay
dumating naman ang sarhento ng mg guardia civil. Hinanap nila ang piloto na Elias ang pangalan dahil sa
pagkakagulpi niyon kay Padre Damaso at dahil din sa pagkakahulog ng tenyente sa luba na puno ng putik.

Isang kubo sa tabi ng batis ang tinungo ni Elias, o piloto, pagpanggaling niya sa piknik. Ang kaibigan niyang dalaga, si
Salome, ang naninirahang mag-isa sa nasabing kubo. Hindi malubos ang pag-iibigan ng dalawa dahil sa kahirapan
nila ni Salome ang kanilang magiging anak, kaya’t hindi niya pinigilan ang dalaga sa balak niyang paglayo upang
manirahan sa mga kamag-anak niya sa Mindoro.
Sinadya ni Crisostomo Ibarra ang bahay ni Pilosopong Tasyo upang humingi ng payo tungkol sa balak niyang
pagtatayo ng paaralan sa San Diego. Unang ipinayo ni Pilosopong Tasyo ang paglapit ni Ibarra sa kura upang
isanguni ang plano. Bukod ditto kailangan paring sumangguni ang binata sa iba pang makapangyarihan sa bayan. Sa
simula’y tinutulan ni Ibarra ang gayong mga payo. Ikinatwiran niyang mabuti ang kanyang layunin kaya’t tiyak na
magtatagumpay sa tulong ng ilang matitinong tao sa bayan. Ipinaalaala ni Pilosopong Tasyo kay Ibarra na hindi
maaaring makibagay sa pari at iba pang makapangyarihan ang binata, ipinayo ni Pilosopong Tasyo na isaisantabi na
muna iyon ang balak sa pagpapatayo ng paaralan. Abala ang lahat sa paghahanda para sa pista ng San Diego.
Natatangiang mga pagkain ang inihanda sa malalaki at maliliit mang bahay. Ang kasiglahan ay higit na kapansin-
pansi sa mga lansangan sinabitan ng mga papel na iba-iba ang kulay at pinaparadahan ng mga banda ng musiko.
Bukod sa paghahanda ng mga pagkain ay naghahanda rin pa sa isang malakasang sugalan ang mayayaman. Tila
tampok ng pista ang pagsisimula ng paggawa para sa ipinatayong paaralan ni Crisostomo Ibarra. Gayon na lamang
ang paghanga ng marami sa binata dahil sa kapakipakinabang na proyekto niyon. Tanging si pilosopong tasyo ang
hindi malubos ang kasiyahan gawa ng kung anong pangitain niya. Kagabihan ng bisperas ng pista sa San Diego ang
kagandahan ng dalaga. Tumingkad ang gayong kagandahan dahil sa anyang taglay na kabaitan at kagandahang-
loob. Pinaunayan ito ng iba’t ibang mga pangyayaring naganap sa kanilang pamamasyal.

Tungol sa sulat ng kabanata 29. Dalawa sa nasabing sulat ang nagbabalita at naglalarawan ng maulay na
selebrasyon para sa pista ng San Diego gayong bispeas pa lamang. Makikita ang mga kapintasan ng mga Pilipino sa
gayong paglalarawan. Ang isa ang isa pang sulat para kay Ibarra na mula kay Maria Clara. Punong ng pag-aalaala at
hinampo ang sulat ng dalaga. Araw ng pista sa San Diego. Masasasihan ang iba-ibang bagay na ginanap bilang
selebrasyon sa pista. Mga bagay na sa palagay ni Pilosopong tasyo ang mga pagmamalabis na lalo lamang
nagpapahirap sa bayan, ngunit taun-taon ay pilit na ipinagagawa sa mga Pilipino para mapagtakpan ang paghihirap
ng bayan. Ni walang naipasok na pagbabago ang isang pinunong Pilipino ng tulad ni Don Filipo, pagkat halimbawa
siya ng mga pinunong dinidiktahan ng mga dayuhan.

Nasa loob na nga simbahan ang mga mamamayan ng San Diego…ang mayayaman at mahihirap, ang pinunong
bayan at magbubukid. Masikip sa loob ng simbahan kaya’t sarisaring dama sa buhay ng tao ang mapapanood.
Saisari rin ang maraamdaman. Si padre Salvia ng nagmisa at naging kapuna-puna ang madalas sa pagkawala niya sa
tono ng kanyang binigkas at kinakanta. Sa Maraming pangyayari ay naipamalas ni Dr. Jose Rizal ang kanyang humor
sa pagsulat. Punong-puno ng mga tao ang simbahan ng San Diego. Maganda ang simula ng sermon ni Padre
Damaso. Hinangaan ng marami ang sermon lalo na ng mga paring naunang nagsermon. Naga-alaala ang mga iyon
na mahigitan ni Padre Damaso sa pagsesermon. Ngunit mga “barbaro” tuloy sila sa paningin niyon. Lumalabas na
tila nasang ang buong umaga ni Padre Damaso sa pagsesermon. Isang lalaking may maputlang mukha ang
nagprisenta sa namamahala ng pagpapatayo ng paaralan. Naprisinta siyang magtayo ng panghugos na gagamitin sa
sermonya sa paglalagay ng pulok na bato sa itatayong paaalan sa San Diego. Mukhang namang matibay at matatag
ang itinayo niyang paghugos. Ngunit sa hinda malamang dahilan ay bigla iyong nagiba at bumagsak nang si Ibarra
na ang nasa huay sa katapat ng panghugos. Kataka-taka in gang lalaking nagtayo nh panghugos ang nabagsakan
niyon, athindi si Ibarra. Dumalaw sa tahanan si Ibarra si Elias. Muli niyang pinaalalahanan ang binatang mag-ingat
sa mga kaaway niyon. Sa pag-uusap nina Elias at Ibarra ay pinagtakpan nitong huli. Ang matatayog ng mga aisipang
ipinahayag ng kahaap. Naunawaan ni Ibarra na lalong tumindi ang pananalig ni Elias sa Diyos nang mawalan iyon ng
tiwala sa tao. Subalit ninais niyang maligtas sa kapahamakan si Ibarra para sa kapakanan ng bayan. Maayos ang
simula ng handaan. Sagana sa pagkain. Masigla ang lahat. Pinasuan ng munting pag-aalala ang ilang
makapangyarihan sa pagdating ng telegramang mula sa gobernado-heneral. Gayon pa man ay nagpatuloy ang
kasiglahan, subalit muling nauntol sa pagdating ni Padre Damaso. Dinugtungan niyon ang mga pagpaparungit na
sinimulan sa anyang sermon sa simbahan. Nang banggitin niyang muli ang tunkol sa alaala ni Don Rafael Ibarra ay
hindi na nakapagpigil si Cisostomo Ibara. Galit nag alit na hinarap ng binata ang pari.

Kumalat ang balita tungkol sa nangyari kina Ibarra at Padre Damaso sa handaan. Bawat grupo ng mamamayan ng
San Diego ay iba ang nagging palagay sa dapat o hinda dapat ginawa ni Ibarra at ng pari. Bawat isa’y humuhula rin
sa iba pang mangyayari dahil sa naganap sa dalawa. Ang mahihiap na magbubukid ang higit na nalulungot at nag-
aalaala dahil sa maaaring hindi na matuloy ang pagpapatayo ng paaralan. Hindi na rin maaaring makapag-aaaral
ang anilang mga anak. Pati sina Kapitan Tiago at Maria Claa ay napasama o naapektuhan sa nangyai kina Padre
Damaso at Ibarra. Naeksumulgado si Ibarra. Pinagbilin naman si Kapitan Tiago na putulin ang relasyon niyon kay
Ibara at iurong na ang kasal nina Maria Clara at Ibarra. Iniluluha ni Maria Clara ang nanganganib na pag-iibigan nila
ng binat. Pinopoblema naman ni Kapitan Tiago ang malaking halagang utang niya kay Ibarra na kailangang bayaran
niya kaagad kung puputulinniya nag elasyon sa sana’y mamanugangin niya.

Dumating ang goberndor-heneral sa San Diego. Maraming humarap sa kanya upang magbigay-galang. Isa na rito si
Ibara na sadya niyang bayan at sa mga makabgong ideya nito sa pamamalakad sa bayan. Hinangad niyang
matulungan ang binat, ngunit sinabi niyang maaaring hindi niya iyon laging magagawa. Inakit niyang manirahan si
Ibarra sa Espanya sapagkat nanghihinayang siya sa binata.

Hindi naipagsaya sa araw ng kapistahan ng San Diego si Donya Consolacion. Pinagbawalan siyang magsimba ng
kanyang asawa dsa ikinahihiya siya niyon. Nag-iisa sa kanilang bahay si Donya Consolacion habang nagsasaya ang
karamihan sa mga mamamayan, kaya’t si Sisa ang napagbalingan niya at pinaglupitan.

Isa pang pagdidiriwang para sa kapistahan ng San Diego ang ginanap sa plasa. Ito’y ang pagtatahanghal ng stage
show. Sarisaring kilos at katangian ng iba-ibang uri ng tao ang maoobserbahan sa dulaan. Maaming tao ang
naligalig ngunit iba-iba ang dahilan ng kanilang pagkakabalisa. Kaya’t ang magarbong pagdiriwang ay nagwakas sa
kaguluhan. Hindi makatulog si Ibarra dahil sa iba-ibang isipinag gumugulo sa kanya kaya’t inumaga siya sa
pagtitimpla ng kung anu-anong kemikal sa kanyang aklatan. Naabala siya sa pagdating ni Elias na nagbabalita sa
kanya ng patungo nito sa Batangas at pagkakasait ni Maria Clara. Buong pusong pinasalamatan ni Ibarra si Elias sa
pagiging maalalahanin niyon. Kabaligtaran ng gayong kilos ang ipinamalas niya sa ikalawang panauhin dahil sa
nahalata niyang pangunguwarta niyon. Malungkot noon sa bahay ni Kapitan Tiago sapagkat may sakit si Maria
Clara. Dahil dito ay naipatawag si Dr. Tiburcio de Espadaña, na asawa ni Donya Victorina, upang siyang tumingin kay
may Maria Clara. Naging magasawa ni Don Tibucio at Donya Victorina pagkat natugunan ng bawat isa sa kanila ang
magkaiba nilang mahigpit na pangngailangan. Mahuhulaan nang hindi kasiya-siya ang kanilang pagsasama dahil sa
nasabing dahilan ng pagkakasal nila sa isa’t isa. Isang bagong tauhan ang nakilala sa kabanatang ito… si Alfonso
Linares na inaanak ng bayaw ni Padre Damaso. Naging administrado sana siya ng mga ari-arian ni Donya Victorina
ung totoo lamnag ang inamalita niyong pagdadalantao.

Labis na ikinalungkot ni Padre Damaso ang pagkakasakit ni Maria Clara. Nahalata ng mga taong nakapaligid sa
kanyang pagkabalisa. Tila nalibang lamang siay nang aunti nang ipakilala sa kanya ni Donya Victorina ang binatang
Kastilang si Alfonso Linares. Waring nag-iisip si Pade Damaso nang makilala niya ang inaanak ng kanyang bayaw na
ipinagbilin sa kanya sa sulat nito. Samantala, takangtaka si Lucas nang sigawan siya at ipagtabuyan ni Padre Salvi
nang ibinalita niya rito ang pagbibigay sa kanya ni Ibara ng limadaang pisong bayad-pinsala. Nabiant si Maria Clara
pagkatapos makapangumpisal at iba- iba ang hatol ng mga taong nakapaligid sa kanya inihanda ni Tiya Isabel si
Maria Clara sa isang mabuting pangungumpisal na muli. Siyang-siya si Tiya Isabel sa naitang pagluha ng dalaga
pangkat nangangahulugan iyon ng pagsisisi ayon sa kanya.

Isang matandang lalaking dating kumupkop kay Elias ang kasalukuyang nagtatago sa mga abundukan sapagkat siya
ay nagging rebelde laban sa pamahalaang Kastila. Natagpuan siya ni Elias sa kanyang pinagtataguan at
pinakiusapang magbagong-buhay. Ipinaliwanag ni Elias na may mapakikiusapan siyang isang mayamang binata para
maging tagpagsalita nila sa Cortes sa Espanya tungkol sa mga karaingan ng mga mamamayang naaapi sa Pilipinas
tulad ng matandang lalai, Tandang Pablo. Pinagduduhan ni Tandang Pablo kung papanigan ang mga naapi ng binata
sapagkat iyon ay mayaman, at ang mga mayayaman ay walang hangarin kundi ang lalong magpayaman. Ang sabong
ay bahagi na ng kultura ng mga Pilipino. Sa sugal na ito ay makiita ang katangain at kapintasan ng mamamayang
Pilipino. Hindi lang paglilibangan ang nagaganap sa sabungan. Makikita rin na isang pook tiong panangyayarihan ng
iba-ibang klase ng pandaraya at pakana. Para itong baying kaikitaan ng mga taong nagsasamantala at
pinagsamantalahan.

Namasyal sina Donya Victorina at Don Tiburcio sa mga hayag na lansangan ng San Diego. Nakakahawak pa ang
donya sa asawa at may pagyayabang na mababakas sa kanyang anyo. Kay, gayon na lamang ang kanyang pagkainis
nang hindi siya pansinin ng mga taong nakasalubong, lalo na nga ng omandante. Nagyaya na tuloy siyang umuwi.
Nag-away sila ni Donya Consolacion nang mapatapat silang mag-asawa sa bahay ng komandante. Dahil sa
nangyayaring pagkampi ng komandante kay Donya Consolacion ay pinagbantaan ni Donya Victorina si Linaes na
ibubunyag niya ang lihim ng binat apag hindi niyon hinamon ng duwelo ang komandante. Dumating na muli sa San
Diego si Ibarra pagkatapos ng ilang araw na pag-aasikaso sa kanyang kaso. Napatawad siya sa pagkaeskandalo ng
mismong arsobispo. Kaagad niyang dinalaw si Maria upang ibailta iyon. Ngunit tila may namagitang hindi
pagkakaunawaan sa dalawa dahil sa dinatnan ni Ibarra si Linares sa bahay ni Kapitan Tiago. Samantala, nagtaka si
Ibarra nang Makita niyang nagtatrabaho si elias kay Maestor Juan gayong wala iyon sa talaan ng mga manggagawa.

Dumating si Ibarra sa tipanan nila ni Elias. Habang namamangang patungo sa kabilang bayan ay sinabi ni Elias kay
Ibara ang mga karaingan ng mga manghihimagsik. Inakala ni Elias na makatulong si Ibaa sa pagpapaating sa nasbing
mga kanilang palagay ni Ibara tungol sa guardia civil at oporasyong ng mga prayle. Matapos na maibulalas ni Elias
ang kasaysayan ng kanyang angkan. Nagulumihan si Ibarra sa kanyang nairinig na alupitan ng tao sa kapwa tao.
Hiniling ni Elias kay Ibarra na manguna iyon sa pagpapaating ng mga karaingan ng mamamayan sa pamahalaang
Kastila sa Espanya upnag magkaroon ng pagbabago sa pamamalakad ng pamahalaang sa Pilipinas. Tumanggi si
Ibarra sa pag-aakalang hindi pa napapanahon ang gayong kahilingan. Ipinasya ni Elias na tupain ang ipinangao niya
ay Kapitan Pablo.

May mga nagbagong-kilos sa ilan sa mga tauhan sa nobelang ito. Hindi pa matukoy ang dahilan ng ilan din sa mga
pagbabagong ito, lalo na ang may kinalaman kina Maria Clara at Padre Salvi. Ngunit kapu-punang hindi nakabubuti
para kay Maria Clara ang mahiwagang nangyari sa kanya. Palihim na nagtungo si Lucas sa sementeryo upang
katagpuin ang ilan pang lalaki. Pinagbilinan ni Lucas ang mga iyon sa dapat isigaw sa paglusob sa kuwartel at sa
kumbento. Sinundan ni Elias si Lucas, at inalam niya ang dahilan ng pagtatapu-tagpo sa sementeryo. Ngunit
napilitan siyang iwang mag-isa doon si Lucas nang makaharap na sila sapagkat natalo siya sa suhal sa baraha.

Pinagtatalunan ng mga manang sa San Diego ang bilang ng kandilang may sinding kanilang nakita o kunwari’y
nakita nagdaang gabi. Iba-iba rin pakuhulugan ang kanilang ibinigay sa gayong pangyayari. Samantala ay hindi ang
mga kaluluwa sa purgatoryo ang paksa ng usapan nina pilosopong Tasyo at Don Filipo, kundi ang pag-unlad na
sinasang-ayunan ng mga Heswita at hinahangaan sa Pilipinas, bagama’t tatlong –daan taon na itong luma sa mga
bansa sa Europa. Ayon kay padre Salvi ay natuklasan niya sa pamamagitan ng isang babaeng nangumpisal sa kanya
ang isang malaking sanwatan laban sa pamahalaan at simbahan. Pinuntahan ng kura ang komandante at
isinumbong niya ang kanyang natuklasan. Pinagpayuhan niyang magiangat at mahinahon sa pamaraan ang puno ng
guardia civil para madakip at mapagsalita ang mga may-pakana. Naghiwalay ang dalawang makapangyarihan na
kapwa umaasa sa tatamuhing pag-asenso sa tungkulin at parangal. Samantala, natuklasan naman ni Elias ang
pangalan ng taong siyang ugat ng lahat ng kasawian ng kanyang mga kaanak.

Dumalaw si Ibarra kay Maria Clara kinagabihan. Ngunit papasok pa lamang siya sa bulwagan ay umalingawngaw na
ang sunod-sunod ng mga putukan mula sa kabayanan. Takot at kalituhan ang naghari sa mga nasa tahanan ni
Kapitan Tiago, matangi kay Ibarra. Nanaog siyang natitigilan. Nang makabalik siya sa kanyang bahay ay naghanda
siyang para sa pag-alis, subalit inabutan siya ng mga papeles ni Ibarra, pagkat sinunog ni Elias ang kanyang bahay.
Hindi iilang pala-palgay o sabi sabi tungkol sa naganap na tungkol sa putukan ang kumalat sa kabayanan
kinaumagahan. Inilantad ng gayong pangyayari ang kalikasan ng pagkatao ng mamamayan. Mapupunanag walang
nagging mabuting palagay sa nangyari. Ang isa pang napapabalita ay tungkol sa nagbigting lalaking may pilat sa
bakurang malapit kina Sister Pute. Isang nag-anyong magbubukid ang napansing nangingilala sa nagbigting lalaki.
Siya si Elias na nagtungo rin sa kumbento at nagpamisa. Sinabi niya sa sacristan mayor na ang nasabing pamisa ay
para sa isang malapit nang mamatay.

Dalawa sa mga lumusob sa kwartel ang nahuli nang buhay. Sinikap ng komandante/alperes na imbestigahin sina
tarsilio at Andong. Ipinaghihigante lamang ni tarsilio ang kanyang amang pinatay sa palo ng gwardia civil. Wala nang
ano mang pahayag na nakuha si tarsilio kahit na nang timbain siya hanggang sa mamatay. Si Andong na nagkataong
nanabihan sa bakuran ng kwartel dahil sa inabot ng sakit na tiyan ay pinalo at ipinakulong na muli ng komandante.
Inilabas sa kulungan ng munisipyo ang mga bilanggo upang dalhin sa ulumbuyan. Walang malamang gawin ang
kaanak ng bilanggo para makalya ang mga iyon. Tanging kay Ibarra lamng walang nagmalasakit nang nang gayon. Sa
halip ay inulan siya ng mga bato’t dumi ng kaanak ng mga bilanggo. Isinisisi sa kanya ang lahat ng nangyaring mga
kapahamakan. Nakarating sa Maynila ang nangyaring kaguluhan sa San Diego na marami at iba-iba na ang bersiyon.
Naging tampulan ng pamumuna ang mga tauhan sa pangyayari. Nangunguna rito sina padre Salvi at Ibarra. Marami
ring ipinaaalam na kalagayan sa mamamayang Pilipino noon ang nangyari kay kapitan Tinong. Mahuhulaang inggit
sa kapwa at hindi lagging ang tunay na dahilan ang ikinapapahamak ng tao. Kadalsan ding ang inaakalang walang
magagawang pinsala ay siyang nakapagpapahamak sa kapwa.

Ipakakasal ni Kapitan Tiago si Maria Clara kay Liñares, isang kamag-anak ni Padre Damaso, upang makatiyak siya ng
tahimik na pamumuhay. Dahil dito’y nagging paksa ng tsimis ang dalga. Pati si Tenyente Guevarra ay naghinala sa
kanya. Ipaliwanag ni Maria Clara kay Ibarra ang tunay na mga pangyayari na siyang dahilan ng paglalayo nilang
magkasintahan. Nagpatuloy sa pagtakas si Ibarra sa tulong ni Elias. Ipinayo ni Elias sa kasama na mangibang bansa
na. Ngunit may ibang balak si Ibarra. Nais niyang makpaghihiganti sa mga taong nagsadlak sa kanya sa bilangguan
at sa mga humamak sa kanyang kapitan. Hindi sinag-ayunan ni Elias ang gayong balak sapagkat maraming walang-
malay ang maaaring madamay. Ipinasiya ni Ibarra ng ituloy ang nasabing balak na hindi kasama si Elias. Nagpahatid
siya sa bundok, pero natuklasan na ang kanyang pagtakas at itinugis sila ng patruya at isa pang bangkang lulan ang
mga guardia civil. Tumalon sa lawa si Elias at nagpahabol sa mga tumutugis upang makalayo ang bangkang
kinahihigaan ni Ibarra.

Nabasa ni Maria Clara sa pahayagan ang balitang napatay si Ibarra sa tungisan sa lawa. Ipinasya niyang huwag nang
pakasal kay Liñares ito’y ipinaalam niya kay Padre Damaso. Minabuti pa ng dalagang magmongha pagkat wala na
siyang pag-asang mangunita man lamang si Ibarra. Nadama ni Padre Damaso ang bigat ng pakakasalang nagawa
niya sa pakikialam sa pag-iibigan nina Ibarra’t Maria Clara. Ipinagtapat niya sa dalaga ang tunay na dahilan ng gayon
niyang panghihimasok.

Bisperas ng Pasko. Napasalamat ang batang si Basilio sa mag-anak na kumupkop sa kanya sa kabundukan.
Nagpaalam na rin siya upang umuwi sa kanila. Nagpag-alaman niyang nabaliw ang kanyang ina at nagpagala-gala sa
bayan ng San Diego. Hinanap niya iyon at nang magkita sila’y hindi siya kaagad nakilala ni Sisa kaya’t muli iyong
tumakas. Nakarating ang kanyang ina sa gubat. Nang noche buenang iyon ay isa pang wari’y takas din ang dapat
gawin ni Basilio. Iba-ibang klase ng kasawiang-palad ang naganap sa buhay ng mga tauhan ng nobelang ito. Tanging
ang alperes/komandante ng guardia civil sa San diego ang matagumpay na nagbalik sa Espanya at gayon din naman
si Padre Salvi na nataas ng tungkulin. Sarisaring balita ang kumalat kay Maria Clara – mga balitang hindi
napatunayan pagkat nilukuban ng maykapal na pader ng monasteryo ng Sta. Clara.

The Indolence of the Filipino

Summary
Chapter 1

Rizal admits that indolence does exist among the Filipinos, but it cannot be attributed to the
troubles and backwardness of the country; rather it is the effect of the backwardness and
troubles experienced by the country. Past writings on indolence revolve only on either denying
or affirming, and never studying its causes in depth. One must study the causes of indolence,
Rizal says, before curing it. He therefore enumerates the causes of indolence and elaborates on
the circumstances that have led to it. The hot climate, he points out, is a reasonable
predisposition for indolence. Filipinos cannot be compared to Europeans, who live in cold
countries and who must exert much more effort at work. An hour's work under the Philippine
sun, he says, is equivalent to a day's work in temperate regions.
Chapter 2

Rizal says that an illness will worsen if the wrong treatment is given. The same applies to
indolence. People, however, should not lose hope in fighting indolence. Even before the
Spaniards arrived, Rizal argues, the early Filipinos were already carrying out trade within
provinces and with other neighboring countries; they were also engaged in agriculture and
mining; some natives even spoke Spanish. All this disproves the notion that Filipinos are by
nature indolent. Rizal ends by asking what then would have caused Filipinos to forget their past.
Chapter 3

Rizal enumerates several reasons that may have caused the Filipinos' cultural and economic
decadence. The frequent wars, insurrections, and invasions have brought disorder to the
communities. Chaos has been widespread, and destruction rampant. Many Filipinos have also
been sent abroad to fight wars for Spain or for expeditions. Thus, the population has decreased
in number. Due to forced labor, many men have been sent to shipyards to construct vessels.
Meanwhile, natives who have had enough of abuse have gone to the mountains. As a result, the
farms have been neglected. The so-called indolence of Filipinos definitely has deeply rooted
causes.
Chapter 4

Filipinos, according to Rizal, are not responsible for their misfortunes, as they are not their own
masters. The Spanish government has not encouraged labor and trade, which ceased after the
government treated the country's neighboring trade partners with great suspicion. Trade has
declined, furthermore, because of pirate attacks and the many restrictions imposed by the
government, which gives no aid for crops and farmers. This and the abuse suffered under
encomenderos have caused many to abandon the fields. Businesses are monopolized by many
government officials, red tape and bribery operate on a wide scale, rampant gambling is
tolerated by the government. This situation is compounded by the Church's wrong doctrine
which holds that the rich will not go to heaven, thus engendering a wrong attitude toward work.
There has also been discrimination in education against natives. These are some of the main
reasons that Rizal cites as causing the deterioration of values among the Filipinos.
Chapter 5
According to Rizal, all the causes of indolence can be reduced to two factors. The first factor is
the limited training and education Filipino natives receive. Segregated from Spaniards, Filipinos
do not receive the same opportunities that are available to the foreigners. They are taught to be
inferior. The second factor is the lack of a national sentiment of unity among them. Because
Filipinos think they are inferior, they submit to the foreign culture and do everything to imitate
it. The solution, according to Rizal, would be education and liberty.

Sobre la indolencia de los filipinos ("On the Indolence of the Filipinos" in Spanish) is a socio-
political essay published in La solidaridad in Madrid in 1890. It was written by José Rizal as a
response to the accusation of Indio or Malay indolence. He admits the existence of indolence
among the Filipinos, but it could be attributed to a number of reasons. He traces its causes to
factors such as the climate and social disorders. He defends the Filipinos by saying that they are
by nature not indolent, because in fact, even before the arrival of Spaniards, Filipinos have been
engaged in economic activities such as agriculture and trade. Indolence therefore
has more deeply rooted causes such as abuse and discrimination, inaction of the government,
rampant corruption and red tape, wrong doctrines of the church and wrong examples from
some Spaniards who lead lives of indolence which ultimately led to the deterioration of Filipinos
values. In the end, Rizal sums up the main causes of indolence to the limited training
and education Filipino natives receive and to the lack of national sentiment and unity among
them. Education and liberty, according to Rizal, would be the cure to Filipino indolence.

A similar work was written by Syed Hussein Alatas, entitled The Myth of the Lazy Native.

The Indolence of the Filipinos: Summary and Analysis


La Indolencia de los Filipinos, more popularly known in its English version, "The Indolence of the Filipinos," is a
exploratory essay written by Philippine national hero Dr. Jose Rizal, to explain the alleged idleness of his people
during the Spanish colonization.
SUMMARY
The Indolence of the Filipinos is a study of the causes why the people did not, as was said, work hard during
the Spanish regime. Rizal pointed out that long before the coming of the Spaniards, the Filipinos were industrious
and hardworking. The Spanish reign brought about a decline in economic activities because of certain causes:
First, the establishment of the Galleon Trade cut off all previous associations of the Philippines with other
countries in Asia and the Middle East. As a result, businesswas only conducted with Spain through Mexico.
Because of this, the small businessesand handicraft industries that flourished during the pre-Spanish period
gradually disappeared.
Second, Spain also extinguished the natives’ love of work because of the implementation of forced labor.
Because of the wars between Spain and other countries in Europe as well as the Muslims in Mindanao, the Filipinos
were compelled to work in shipyards, roads, and other public works, abandoning agriculture, industry, and
commerce.
Third, Spain did not protect the people against foreign invaders and pirates. With no arms to defend
themselves, the natives were killed, their houses burned, and their lands destroyed. As a result of this, the Filipinos
were forced to become nomads, lost interest in cultivating their lands or in rebuilding the industries that were shut
down, and simply became submissive to the mercy of God.
Fourth, there was a crooked system of education, if it was to be considered aneducation. What was
being taught in the schools were repetitive prayers and other things that could not be used by the students to lead
the country to progress. There were no courses in Agriculture, Industry, etc., which were badly needed by
thePhilippines during those times.
Fifth, the Spanish rulers were a bad example to despise manual labor. The officials reported to work at noon
and left early, all the while doing nothing in line with their duties. The women were seen constantly followed by
servants who dressed them and fanned them – personal things which they ought to have done for themselves.
Sixth, GAMBLING was established and widely propagated during those times. Almost everyday there were
cockfights, and during feast days, the government officials and friars were the first to engange in all sorts of bets
and gambles.
Seventh, there was a crooked system of religion. The friars taught the naïve Filipinos that it was easier for a
poor man to enter heaven, and so they preferred not to work and remain poor so that they could easily enter
heaven after they died.
Lastly, the taxes were extremely high, so much so that a huge portion of what they earned went to the
government or to the friars. When the object of their labor was removed and they were exploited, they were
reduced to inaction.
Rizal admitted that the Filipinos did not work so hard because they were wise enough to adjust themselves
to the warm, tropical climate. “An hour’s work under that burning sun, in the midst of pernicious influences
springing from nature in activity, is equal to a day’s labor in a temperate climate.”

ANALYSIS
It is important to note that indolence in the Philippines is a chronic malady, but not a hereditary one. Truth is,
before the Spaniards arrived on these lands, the natives were industriously conducting business with China, Japan,
Arabia, Malaysia, and other countries in the Middle East. The reasons for this said indolence were clearly stated in
the essay, and were not based only on presumptions, but were grounded on fact taken from history.
Another thing that we might add that had caused this indolence, is the lack of unity among the Filipino people. In
the absence of unity and oneness, the people did not have the power to fight the hostile attacks of the government
and of the other forces of society. There would also be no voice, no leader, to sow progress and to cultivate it, so
that it may be reaped in due time. In such a condition, the Philippines remained a country that was lifeless, dead,
simply existing and not living. As Rizal stated in conclusion, “a man in the Philippines is an individual; he is not
merely a citizen of a country.”
It can clearly be deduced from the writing that the cause of the indolence attributed to our race is Spain: When the
Filipinos wanted to study and learn, there were no schools, and if there were any, they lacked sufficient resources
and did not present more useful knowledge; when the Filipinos wanted to establish their businesses, there wasn’t
enough capital nor protection from the government; when the Filipinos tried to cultivate their lands and establish
various industries, they were made to pay enormous taxes and were exploited by the foreign rulers.
It is not only the Philippines, but also other countries, that may be called indolent, depending on the criteria upon
which such a label is based. Man cannot work without resting, and if in doing so he is considered lazy, they we
could say that all men are indolent. One cannot blame a country that was deprived of its dignity, to have lost its
will to continue building its foundation upon the backs of its people, especially when the fruits of their labor do not
so much as reach their lips. When we spend our entire LIVES WORSHIPPING such a cruel and inhumane society,
forced upon us by aliens who do not even know our motherland, we are destined to tire after a while. We are not
fools, we are not puppets who simply do as we are commanded – we are human beings, who are motivated by our
will towards the accomplishment of our objectives, and who strive for the preservation of our race. When this
fundamental aspect of our existence is denied of us, who can blame us if we turn idle?

Vous aimerez peut-être aussi