Eleventh International Scientific Conference

KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria

1553
Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria

1554
 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria

INTERNATIONAL JOURNAL
PROFESSIONAL PAPERS
VOL 15.4

16-18 December, 2016

Bansko, BULGARIA

1555
Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria

1556
 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria
INSTITUTE OF KNOWLEDGE MANAGEMENT

SKOPJE, MACEDONIA

KNOWLEDGE
International Journal Professional papers Vol. 15.4

EDITORIAL BOARD

Vlado Kambovski PhD, Robert Dimitrovski PhD, Siniša Zarić PhD, Maria Kavdanska PhD, Venelin
Terziev PhD, Mirjana Borota – Popovska PhD, Predrag Trajković PhD, Jove Kekenovski PhD,
Svetlana Trajković PhD, Zivota Radosavljević PhD, Margarita Koleva PhD, Mile Matijević PhD,
Nonka Mateva PhD, Rositsa Chobanova PhD, Aleksandar Nikolovski PhD, Marija Knezević PhD,
Snežana Miličević PhD, Irina Singaveskaya PhD, Dzulijana Tomovska PhD, Oliver Dimitrijević
PhD, Nedzat Koraljić PhD, Nebojsha Pavlović PhD, Nikolina Ognenska PhD, Dimitrija Popovski
PhD, Lisen Bashkurti PhD, Tome Naumov PhD, Trajce Dojcinovski PhD, Jana Merdzanova PhD,
Zoran Srzentić PhD, Nikolai Sashkov Cankov PhD

Preparing and correction: Liljana Pushova

Print: GRAFOPROM – Bitola

Editor: IKM – Skopje

For editor
Robert Dimitrovski, PhD

KNOWLEDGE

International Journal Scientific Papers Vol. 15.4

ISSN 1857-92

1557
Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria

1558
 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria
SCIENTIFIC COMMITTEE

President: Academic, Prof. Vlado Kambovski PhD

- Prof. Robert Dimitrovski PhD, Faculty of Management, MIT University, Skopje

(Macedonia)
- Prof. Zivota Radosavljevik PhD, Dean, Faculty FORCUP, Union University, Belgrade
(Serbia)
- Prof. Venelin Terziev PhD, University of Rousse (Bulgaria)
- Prof. Paul Sergius Koku PhD, Florida Atlantic University (USA)
- Prof. Cesar Birzea PhD, University of Bucharest (Romania)
- Prof. Rosica Cobanova PhD, Bulgarian Academy of Sciences (Bulgaria)
- Prof. Aleksandar Nikolovski PhD, FON University, Skopje (Macedonia)
- Prof. Anita Trajkovska PhD, Rochester University (USA)
- Prof. Sinisa Zaric, PhD, Faculty of Economics, University of Belgrade (Serbia)
- Prof. Milan Radosavljevic PhD, Dean, Faculty of strategic and operational management,
Union University, Belgrade (Serbia)
- Prof. Anka Trajkovska-Petkoska PhD, UKLO, Faculty of technology and technical sciences,
Bitola (Macedonia)
- Prof. Predrag Trajkovic PhD, JMPNT, (Serbia)
- Prof. Lidija Tozi PhD, Faculty of Pharmacy, Ss. Cyril and Methodius University, Skopje
(Macedonia)
- Prof. Bistra Angelovska, Faculty of Medicine, University “Goce Delcev”, Shtip
(Macedonia)
- Prof. Misho Hristovski PhD, Faculty of Veterinary Medicine, Ss. Cyril and Methodius
University, Skopje (Macedonia)
- Prof. Jove Kekenovski PhD, Faculty of Tourism, UKLO , Bitola (Macedonia)
- Prof. Sasho Korunoski, Dean, Faculty of Tourism, UKLO, Bitola (Macedonia)
- Prof. Cvetko Andreevski, Vise rector, Faculty of Tourism, UKLO, Bitola (Macedonia)
- Prof. Margarita Koleva PhD, Dean, Faculty of Pedagogy, University Neofit Rilski,
Blagoevgrad (Bulgaria)
- Prof. Aleksandar Donchev, MIT University, Faculty of Law, Skopje (Macedonia)
- Prof. Maria Kavdanska PhD, Faculty of Pedagogy, University Neofit Rilski, Blagoevgrad
(Bulgaria)
- Prof. Mirjana Borota-Popovska, PhD, Centre for Management and Human Resource Development,
Institute for Sociological, Political and Juridical Research, Skopje (Macedonia)
- Prof. Marija Topuzovska-Latkovic, PhD, Centre for Management and Human Resource
Development, Institute for Sociological, Political and Juridical Research, Skopje (Macedonia)
- Prof. Marija Knezevic PhD, Academic, Banja Luka, (Bosnia and Herzegovina)
- Ljupco Naumovski PhD, Forum for Mobility and Research, Bitola (Macedonia)
- Prof. Oliver Iliev PhD , Faculty of Communication and IT, FON University, Skopje
(Macedonia)
- Prof. Dimitrija Popovski PhD, Faculty of Sport, Ss. Cyril and Methodius University, Skopje
(Macedonia)
- Prof. Yuri Doroshenko PhD, Dean, Faculty of Economics and Management, Belgorod
(Russian Federation)
- Prof. Ilija Nasov PhD, Research and Development center PLASMA, Skopje (Macedonia)
- Prof. Sashko Plachkov PhD, Faculty of Pedagogy, University Neofit Rilski, Blagoevgrad
(Bulgaria)
- Prof. Ivan Petkov PhD, Rector, European Polytechnic University, Pernik (Bulgaria)
- Prof. Vladimir Lazarov PhD, European Polytechnic University, Pernik (Bulgaria)
- Prof. Tosko Krstev PhD, European Polytechnic University, Pernik (Bulgaria)
- Prof. Antoanela Hristova PhD, European Polytechnic University, Pernik (Bulgaria)
- Prof. Azra Adjajlic – Dedovic PhD, Faculty of criminology and security, Sarajevo (Bosnia &

1559
 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria
Herzegovina)
- Prof. Aleksandar Korablev, PhD, Dean, Faculty for economy and management, Saint
Petrsburg State Forest Technical University, Saint Petrsburg (Russian Federation)
- Prof. Primoz Dolenc, PhD, Faculty of Management, Primorska University, Koper (Slovenia)
- Doc. Igor Stubelj, PhD, PhD, Faculty of Management, Primorska University, Koper
(Slovenia)
- Prof. Hristo Beloev PhD, Bulgarian Academy of Science, Rector of the University of
Rousse (Bulgaria)
- Prof. Branko Sotirov PhD, University of Rousse (Bulgaria)
- Prof Karl Schopf, PhD, Akademie fur wissenschaftliche forchung und studium, Wien
(Austria)
-Prof. Isa Spahiju PhD, International Balkan University (Macedonia)
- Prof. Volodymyr Denysyuk, PhD, Dobrov Center for Scientific and Technologogical
Potential and History studies at the National Academy of Sciences of Ukraine (Ukraine)
- Prof. Laste Spasovski PhD, Vocational and educational centre, Skopje (Macedonia)
- Prof. Branislav Simonovic PhD, Faculty of law, Kragujevac (Serbia)
- Prof. Dragan Kokovic PhD, University of Novi Sad, Novi Sad (Serbia)
- Prof. Sasha Kicoshev PhD, University of Novi Sad, Novi Sad (Serbia)
- Prof. Pere Tumbas PhD, Faculty of Economics , University of Novi Sad , Subotica (Serbia)
- Prof. Natalija Kirejenko PhD, Faculty For economic and Business, Institute of
Entrepreneurial Activity, Minsk (Belarus)
- Prof. Zoja Katru PhD, Prorector, Euro College, Istanbul (Turkey)
- Prof. Mustafa Kacar PhD, Euro College, Istanbul (Turkey)
- Prof Evgenia Penkova-Pantaleeva PhD, UNWE -Sofia (Bulgaria)
- Prof. Nikolina Ognenska PhD, Faculty of Music, SEU - Blagoevgrad (Bulgaria)
- Prof. Tihomir Domazet PhD, President of the Croatian Institute for Finance and
Accounting
- Prof. Stojan Ivanov Ivanov PhD, Faculty of Public Health and Sport, SWU Neofit Rilski,
Blagoevgrad (Bulgaria)
- Maja Lubenova Cholakova PhD, Faculty of Public Health and Sport, SWU Neofit Rilski,
Blagoevgrad (Bulgaria)
- Daniela Ivanova Popova PhD, Faculty of Public Health and Sport, SWU Neofit Rilski,
Blagoevgrad (Bulgaria)
- Prof. Branimir Kampl PhD, Institute SANO, Zagreb (Croatia)
- Prof. Marina Simin PhD, College of professional studies in Management and Business
Communication, Sremski Karlovci (Serbia)
- Prof. Miladin Kalinic, College of professional studies in Management and Business
Communication, Sremski Karlovci (Serbia)
- Prof. Helmut Shramke PhD, former Head of the University of Vienna Reform Group
(Austria)
- Prof. Ahmad Zakeri PhD, University of Wolver Hampton, (United Kingdom)
- Prof. Tzako Pantaleev PhD, NBUniversity , Sofia (Bulgaria)
- Prof. Lisen Bashkurti PhD, Global Vice President of Sun Moon University (Albania)
- Prof. Baki Koleci PhD , University Hadzi Zeka , (Kosovo)
- Prof. Ivana Jelik PhD, University of Podgorica, Faculty of Law, (MNE)
- Prof. Islam Hasani PhD, Kingston University (Bahrein)
- Prof. Rumen Valcovski PhD, Imunolab Sofia (Bulgaria)
- Prof. Jonko Kunchev PhD, University „Cernorizec Hrabar“ - Varna (Bulgaria)
- Prof. Nedjad Korajlic PhD, Faculty of criminology and security, Sarajevo (Bosnia &
Herzegovina) - Prof. Alisabri Sabani PhD, Faculty of criminology and security, Sarajevo (Bosnia &
Herzegovina)
- Prof. Jovа Ateljevic PhD, Faculty of Economy, University of Banja Luka, (Bosnia &
Herzegovina)
- Prof. Branislav Simonovic PhD, Faculty of law University of Kragujevac (Serbia)

1560
 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria
- Doc. Tatyana Sobolieva PhD, State Higher Education Establishment Vadiym Getman
Kiyev National Economic University, Kiyev (Ukraine)
- Prof. Svetlana Trajkovic PhD, High School of applied professional studies, Vranje
(Serbia)
- Prof. Suzana Pavlovic PhD, High health – sanitary school for professional studies,
Belgrade (Serbia)
- Prof. Zorka Jugovic PhD, High health – sanitary school for professional studies, Belgrade
(Serbia)
- Prof. Dragan Marinkovic PhD, High health – sanitary school for professional studies,
Belgrade (Serbia)
- Prof. Dusan Ristic, PhD Emeritus – Faculty of Management, Sremski Karlovci (Serbia)
- Prof. Rumen Stefanov, PhD, Dean, Faculty of public health, Medical University of Plovdiv
(Bulgaria)
- Prof. Stojna Ristevska PhD, Dean, High Medicine School, Bitola, (Macedonia)
- Prof. Snezana Stoilova, PhD, High Medicine School, Bitola, (Macedonia)
- Prof. Lence Mircevska PhD, High Medicine School, Bitola, (Macedonia)
- Prof. Dzulijana Tomovska, PhD, Dean, Faculty of Biotechnical sciences, Bitola(Macedonia)
- Prof. Mitre Stojanovski PhD, Faculty of Biotechnical sciences, Bitola (Macedonia)
- Prof. Ljupce Kocovski PhD, Faculty of Biotechnical sciences, Bitola (Macedonia)
- Prof. Vasil Zecev PhD, College of tourism, Blagoevgrad (Bulgaria)
- Prof. Nikola Bozkov PhD, College of tourism, Blagoevgrad (Bulgaria)
- Prof. Vasil Pehlivanov PhD, College of tourism, Blagoevgrad (Bulgaria)
- Prof. Oliver Dimitrijevic PhD, High medicine school for professional studies “Hipokrat”,
Bujanovac (Serbia)
- Prof. Erzika Antic PhD, High medicine school for professional studies “Hipokrat”,
Bujanovac (Serbia)
- Prof. Jelena Stojanovic PhD, High medicine school for professional studies “Hipokrat”,
Bujanovac (Serbia)
- Prof. Georgi Georgiev PhD, National Military University “Vasil Levski”, Veliko Trnovo (Bulgaria)
- Prof. Miodrag Smelcerovic PhD, High medicine school for professional studies
“Hipokrat”, Bujanovac (Serbia)
- Doc. Ana Dzumalieva PhD, South-West University “Neofit Rilski”, Blagoevgrad (Bulgaria)
- Doc. Marija Kostić PhD, Faculty of Hotel Management and Tourism, Vrnjačka Banja (Serbia)
- Doc. Sandra Živanović PhD, Faculty of Hotel Management and Tourism, Vrnjačka Banja
(Serbia)
- Doc. Snežana Milićević PhD, Faculty of Hotel Management and Tourism, Vrnjačka Banja
(Serbia)
- Doc. Nebojsa Pavlovic PhD, Faculty of Hotel Management and Tourism, Vrnjačka Banja
(Serbia)
- Prof. Kamal Al-Nakib PhD, College of Business Administration Department, Kingdom
University (Bahrain)
- Prof. Venus Del Rosario PhD, Arab Open University (Philippines)
- Prof. Nishad M. Navaz PhD, Kingdom University (India)

1561
Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria

1562
 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria
ORGANIZING COMMITTEE

- Robert Dimitrovski PhD, Faculty of Management, MIT University, Skopje

(Macedonia)
- Venelin Terziev PhD, University of Rousse (Bulgaria)
- Maria Kavdanska PhD, Faculty of Pedagogy, South West University Neofit Rilski, Blagoevgrad
(Bulgaria)
- Snežana Milićević PhD, Faculty of Hotel Management and Tourism, Vrnjačka Banja
(Serbia)
-Sinisa Zaric, PhD, Faculty of Economics, University of Belgrade (Serbia)
- Evdokia Petkova, South West University “Neofit Rilski”, Blagoevgrad (Bulgaria)
- Marios Miltiadou, PhD, Aristotle University of Thessaloniki (Greece)
- Azra Adjajlic – Dedovic PhD, Faculty of criminology and security, Sarajevo (Bosnia &
Herzegovina)
- Misho Hristovski PhD, Faculty of Veterinary Medicine, Ss. Cyril and Methodius
University, Skopje (Macedonia)
- Ana Dzumalieva PhD, South-West University “Neofit Rilski”, Blagoevgrad (Bulgaria)
- Georgi Georgiev PhD, National Military University “Vasil Levski”, Veliko Trnovo (Bulgaria)
- Isa Spahiu PhD, International Balkan University (Macedonia)
- Suzana Samarxiu, PhD, University “Aleksandar Moisiu”, Durres (Albania)
- Violeta Dimova, PhD, University “Goce Delcev”, Stip (Macedonia)
- Mirjana Borota – Popovska, Centre for Management and Human Resource Development, Institute
for Sociological, Political and Juridical Research, Skopje (Macedonia)
- Izet Zeqiri, PhD, South East European University, Tetovo (Skopje)
- Ekaterina Arabska, PhD,Vasil Levski National Military University, Veliko Tarnovo (Bulgaria)
- Nebojsa Cvetanovski, PhD, MIT University, Skopje (Macedonia)
- Rumen Valcovski PhD, Imunolab Sofia (Bulgaria)
- Miladin Kalinic, College of professional studies in Management and Business
Communication, Sremski Karlovci (Serbia)

1563
 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria
CREATIVE APPROACH TO TEACHING COMPULSORY READING IN
SECONDARY EDUCATION

Zaklina Gjorgjioska
SOU „Gostivar“- Gostivar, Republic of Macedonia zaklina.gjorgjioska@gmail.com

Abstract: Compulsory reading is part of the curriculum for the subject Macedonian Language and Literature in
both elementary and secondary education. The main goal of the compulsory reading is to cherish literature, thus
developing love for the written expression and habit for reading, which in future will help the students establish
and grow their own individual aesthetic, idealistic and ethic attitude, while expanding their vocabulary and oral
expression at the same time.
The compulsory reading in the secondary gymnasium and secondary vocational education curriculum is only
listed, regardless of the curriculum content, without pointing out any particular educational goals, didactic
approaches or correlation with the other educational content. Therefore the methods and the approaches towards
the realization of the compulsory reading classes depend largely on the creativity and the readiness of the
teacher. The concept of the curriculum is such that it allows the teacher complete freedom in the creation and
application of all the verified methods, so the teacher needs only initiate completely individual activity of the
students, leading them towards purpose-receptive and purpose-active learning.
Undoubtedly, the compulsory reading classes are becoming more and more formal, and their realization has
been reduced to a bare minimum. This is due to the poor interest in reading with the secondary education
students, the limitation of the students to choose their reading material, the immensity of the curriculum itself,
and other.
The purpose of this research is to point out a more creative approach towards the realization of the compulsory
reading classes, which will be interesting for those students who are regular at reading, but it will also cover the
less interested students. The subject of our interest is the interpretation of the novel “The Adventures of Arthur
Gordon Pym” by Edgar Allan Poe, which is compulsory reading material for the third year students in reformed
gymnasium education.
Keywords: compulsory reading, interpretation, secondary education, methodic, creative class.

КРЕАТИВЕН ПРИСТАП НА ЧАСОТ ПО ЛЕКТИРА ВО СРЕДНОТО

ОБРАЗОВАНИЕ

Жаклина Ѓорѓиоска
СОУ „Гостивар“ – Гостивар zaklina.gjorgjioska@gmail.com

Резиме: Лектирата е задолжителен дел од Програмата за предметот Македонски јазик и литература како
во основното така и во средното образование. Основната цел на лектирата е да го поттикне ученикот да
ја негува книжевноста со тоа што ќе ја развива љубовта кон пишаниот збор и навиката за читање, ќе
формира и гради индивидуален естетски, идеен и етички став, а воедно ќе го изградува својот јазичен
израз и ќе го збогатува речничкиот фонд.
Лектирите во Наставните програми за средно гимназиско и средно стручно образование се само
набројани, независно од програмските содржини по предметот Македонски јазик и литература, и притоа
не се посочени конкретни наставни цели, дидактички насоки и корелација како за останатите наставни
содржини. Затоа методите и пристапот кон реализација на часот предвиден за лектира многу зависат од
креативноста и подготвеноста на професорот. Концепцијата на наставната програма му дозволува на
професорот слобода во креирањето и реализацијата на наставата со примена на сите верифицирани
методи, па притоа тој треба да иницира комплетно самостојна активност на учениците водејќи ги кон
смисловнорецептивно и смисловноактивно учење.
Несомнен факт е дека лектирата сè повеќе станува само формалност во наставата по мајчин јазик и
реализацијата на целите на часовите по лектира е сведена на минимум. Сето тоа се должи на: слабиот
интерес за читање на учениците од средното образование; неможноста за сопствен избор на лектира;
преобемноста на Наставната програма по предметити сл.
Во овој труд накратко ќе се задржиме на еден креативен пристап кон реализација на часот по лектира кој
ќе биде интересен и за оние ученици кои континуирано ги читаат лектирите, но и за оние кои не
пројавуваат интерес за нив. Предмет на нашиот интерес е интерпретација на романот „Авантурите на
Артур Гордон Пим“ од Едгар Алан По, што е задолжителна лектира во трета година реформирано
гимназиско образование.
Клучни зборови: лектира, интерпретација, средно образование, методика, креативен час.

1611
 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria

Литературата е уметност и претставува многу важен дел од културната свест на личноста.

Читањето литературни дела, освен што е вежба за умот, има културно, социјално и антрополошко4
значење. Од сето ова произлегува дека поттикнувањето на читањето е најважна медиумско-педагошка
задача воопшто.
Денес општоприфатен факт е дека учениците губат желба за читање. Овој негативен тренд кај
учениците претставува директен проблем и за професорите кои го реализираат наставниот процес. Тие
не знаат како да се справат со оваа појава, така што дел од професорите се трудат делумно да ја
постигнат целта, но голем дел од професорите формално го реализираат часот по лектира без да се
постигат целите и задачите.
Анализирајќи ги програмите по предметот Македонски јазик и литература се констатира дека
лектирата е задолжителен дел од програмските содржини како во основното така и во средното
образование и e застапена од прво одделение, па сè до четврта година. Лектирите во гимназиското 5 и
стручното6 образование се само набројани, независно од програмските содржини по предметот и притоа
не се посочени конкретни наставни цели, дидактички насоки и корелација, како за останатите наставни
содржини. Тоа му дава слобода на професорот во креирањето на часот 7, но истовремено и проблем во
изнаоѓање на соодветни методи, техники и средства за работа на часот. Сето тоа е условено од
креативноста на професорот и неговата стручна наобразба и секако не смее да се изостави и
професионалното усовршување и следење на современите модерни текови за интерпретација на
книжевното дело.
Во овој труд накратко ќе се задржиме на еден креативен пристап кон реализација на часот по
лектира кој ќе биде интересен и за оние ученици кои континуирано ги читаат лектирите, но и за оние
кои не пројавуваат интерес за нив. Имено, професорот има обврска да ги заинтересира учениците кои не
читаат книги и треба да ја усогласи наставната единица на сите ученици во класот. Компетенциите на
секој професор му овозможуваат да умее да процени кои се неопходните ресурси за непречено
реализирање на наставната програма и воедно да знае да ги избере најсоодветните.
Предмет на нашиот интерес е интерпретација на романот „Авантурите на Артур Гордон Пим“
од Едгар Алан По, што е задолжителна лектира во трета година реформирано гимназиско образование.
Оваа лектира припаѓа на литературниот правец романтизам и е предвидено да се реализира на еден
наставен час. Пред да почне со подготовка за часот по лектира професорот треба да ги утврди целите
коишто треба да ги реализира на самиот часот. Успешноста на часот многу зависи од точното и
прецизно утврдување на образовните цели.
Целите коишто треба да ги постигнат учениците се: да го интерпретираат романот „Авантурите
на Артур Гордон Пим“ од Е.А.По преку анализа на постапките на ликовите; да ја негуваат книжевноста
и правилно да ја толкуваат нејзината вредност; да развиваат навика за читање, а со тоа да формираат
естетски, идеен и етички став и да го збогатуваат индивидуалниот речнички фонд. Оттука произлегуваат
и предвидените исходи на крајот од часот, а тие се: учениците умеат самостојно да го интерпретираат
романот преку анализа на постапките на ликовите, евидентно е збогатен фондот на зборови и притоа
умеат да формираат и истакнат идеен, естетски и етички став кон конкретниот роман.
Наставната методологија е многу важен дел од наставниот процес. Наставните системи се делат
на традиционални и современи.8 Росандиќ (1986) истакнува неколку наставни системи: догматско-
репродуктивен, репродуктивно-експликативен, интерпретативно-аналитички, проблемско-творечки и
корелациско-интеграциски. Наставната програма за РГО (2002:22) посочува „Наставникот може да ги
применува сите верифицирани методи во согласност со дефинираните цели. Му се препорачува

4
Димова В. Особено важна за нас, е антрополошката функција на литературата, сфатена во најширока смисла. Од
Гилгамеш и Хомеровата Илијада, преку Божествената комедија на Данте до денес, лите ра турата служи како
енциклопедија и како медиум на рефлексија во кој е зачувано и обработено човековото културно наследство. Сè што
постоело на светов, живее во неа и сето она што е почув ст ву вано или смислено е зачувано во неа. Антроплошкото
значење на литературата е во тоа што таа во нашето наследство задржува одреден фонд на обработени мисли кои
учествуваат во претво ра ње то намислењето на луѓето денес, во една конвенционална заед ничка свест. Така,
Библијата отсекогаш била и останала таберна кул, златен ковчег на знаења иискуства за целиот христијански свет,
и не само за христијанскиот. Истото тоа важи, на пример за Куранот, Тората и др. 19 стр
5
Програма за реформирано гимназиско образование
6
Програма за средно стручно образование
7
Факт е дека денес, во наставата во која и ученикот и наставникот се субјекти, што ќе рече заемно слободни и
активни, една директна и исклучива методика би била неодржлива. Иако наставата е организиран и насочен
воспитно-образовен процес, секогаш е индивидуална и креативна и во однос на учениковата личност и во однос на
самиот наставник. 79стр
8
V.Poljak: Didaktika, Zagreb, Skolska knjiga, 1985.

1612
 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria
засилување на проблемско-творечкиот9 методски систем, аналитичко-интерпретативниот10 и по можност
корелациско-интегративниот11. Наставникот треба да иницира комплетно самостојна активност на
учениците, да ги води кон смисловно-рецептивно и смисловно-активно учење и постојано треба да ги
коригира механичко-рецептивното и механичко-активното учење како рецидиви на претходните
едукативни системи...“
Наставните методи кои се користат за реализација на овој час се: метод на разговор (дијалошки
метод), метод на дискусија (групна), метод на објаснување, метод на коментар, метод на наставна
интерпретација и работа на текст. Принципите на наставниот час се: принцип на свесна активност,
принцип на корелација и интеграција (на ликовите), принцип на научност, принцип на непосредна
перцепција на текст, принцип на проблемско-творечки пристап. Формите на работа на наставниот час
се: индивидуална, групна и фронтална. Предзнаењата на учениците можат да се утврдат на неколку
начини, но за овој час ќе се утврдат со усни одговори на прашања поставени од страна на професорот.
Meтоди на оценување на учениците, односно методи на формативно оценување се: усна повратна
информација во текот на целиот процес, усни одговори на прашања поставени од наставникот на крајот
на часот при интерпретација со цел утврдување на знаењата и читање на текст со разбирање. Широката
лепеза на наставни техники кои се создадени со цел да му помогнат на професорот да ја поттикне и
стимулира креативноста на учениците на часот е од голема помош во образовниот процес. За овој час се
одлучивме да ги употребиме следните наставни техники на креативна настава12: насочена имагинација,
игра на улоги13 и скелетен приказ.
Примената на интерактивните методи и ИКТ во наставата придонесува да се подобри средината
на учење која учениците треба да ја доживуваат како мотивирачка средина, а начинот на кој се учи да им
биде поинтересен. За потребите на конкретниот час професорот самостојно креира е-презентација и ги
насочува учениците на интернет да пребаруваат статии за мистериозноста на случувањата во романот и
предвидувањето на авторот.
Посебни ресурси, наставни средства, помагала и материјали: табла, креда, наставно ливче за
усно изразување, наставно ливче за писмено изразување, е- презентација, компјутер, проектор, платно, е-
табла, интернет.
Користена литература: Учебник за III година реформирано гимназиско образование,
Просветно дело, 2003; Учебник за III година реформирано гимназиско образование, Култура, 2003;
„Авантурите на Артур Гордон Пим“ − Е. А. По, Феникс, 2008.
Наставната единица е во корелација со географија, но имаме и интерна корелација со теорија и
историја на литература.
Текот на часот ќе се одвива со паралелни активности на професорот и на ученикот и тоа во сите
три дела на часот: воведен, главен и завршен дел.
На самиот почеток од часот се дава задолжение на учениците да формираат четири групи. Се
води сметка учениците да не бидат секогаш во иста група туку да ротираат, исто така секогаш групите да
бидат мешани како полово така и според успехот на учениците.
Мотивирањето на учениците е најважниот дел од часот, затоа во воведниот дел од часот со
наставната техника насочена имагинација ги мотивираме учениците да размислуваат според следните
насоки кои се на е-презентацијата што ја подготвил самиот професор и секој ученик индивидуално да се
замисли во дадената ситуација. Овој дел од часот не треба да трае повеќе од пет-шест минути.
На првиот слајд има фотографија што треба да ја погледнат, а во меѓувреме ги насочуваме бавно
да ја замислат ситуацијата: \

9
Димова В: Во проблемско-творечкиот методички систем доаѓа до израз критичкиот став на ученикот и неговите
емотивно-сознајни способности за проникнување во слоевитоста на литературното дело преку решавање на
литературните проблеми, 2007, стр. 53−54,
10
Димова В.: „Во интерпретативно-аналитичкиот методички систем, наставникот е организатор на наставниот
процес и оној што ги поттикнува учениците на самостојни естетски доживелици, размислувања и изнесување на
субјективните сознанија. Ваквиот систем го надминува репродуктивниот, монолошки метод и пасивниот однос на
учениците кон литературното дело, а ги афирмира методите кои придонесуват за динамиката на часот, како текст
методот, ситуациски метод еуристички, 2007, стр. 52−53.
11
Димова В: Корелациско-интеграцискиот методички систем се темели врз поврзувањето на содржините од
литературата од едно дело со друго по вертикала и хоризонтала, како и врз поврзувањето на литературната уметност
со другите уметности: музичката, ликовната, драмската и филмската, 2007, стр.54−55.
12
Прирачник Со читање и пишување до критичко мислење,ФИОО Скопје, 2014
13
Оваа наставна техника е моделирана и приспособена за наставниот час по Македонски јазик и литература, а е
преземена од учебниците кои се користат за наставата по Англиски јазик (role play)

1613
 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria

Фокусирај се на
фотографијата...Замисли дека си
таму... пловиш на брод сред океан
далеку од копно... Остануваш ти... со
тебе се уште тројца твои пријатели.
Снемува храна и вода... Гладен си,
но гладни се и твоите
пријатели...Жеден си, но жедни се и
твоите пријатели... “

Ги поттикнуваме да одговорат на прашањата кои можат да ги видат на е-презентација: Како ќе го

надминеш тоа? На кој начин ќе ги обезбедиш основните егзистенцијални потреби? Како би дошле до
храна и вода? Што би презеле за да се нахраните и напоите? Дали би станале канибал? Може ли да ми го
објасните овој збор? Дали знаете дека канибализмот е тема во роман на еден познат американски
писател? Кој ќе ги интерпретира основните био-библиографски податоци за авторот Едгар Алан По?
Учениците одговараат на прашањата и ги изнесуваат своите претпоставки. Со оглед на фактот дека
авторот Едгар Алан По е застапен во Наставната програма за трета година гимназиско образование со
неговата поема „Гарванот“ учениците треба да имаат солидни познавања за неговите био-библиографски
податоци, тематски преокупации во неговите дела и определување на литературниот период на творење.
Така се надоврзуваме на целта, а со тоа започнува реализација на главниот дел на часот
Интерпретација на лектирата „Авантурите на Артур Гордон Пим“ од Едгар Алан По. Оваа вонвременска
книга раскажува за бездните на љубопитноста и за границите на човековата издржливост. .
Делиме наставни ливчиња во секоја група и ги објаснуваме постапките за работа на наставната техника
игра на улоги. Имено, со секое наставно ливче 14 учениците добиваат улога да се замислат како еден од
четирите ликови во романот.

Јас сум Јас сум Јас сум Јас сум

Артур Пим Август Паркер Петерс

Учениците се задолжуваат да го прочитаат текстот од наставните ливчиња во рамките на групата

и да се замислат во конкретната улога на ликот од романот. Додека учениците го читаат текстот од
наставното ливче, улогата и активноста на професорот во текот на часот е да ја набљудува и координира
работата во групите, да дополнува, објаснува, насочува, да ги наведува на размислување; да го следи и
коригира правоговорниот јазичен израз на учениците. Секоја група избира еден претставник кој ќе ја
толкува улогата на ликот од романот со интерпретативно читање. Другите членови од групата може да
дополнуваат и парафразираат.
При составување на прашањата професорот треба да води сметка на видот и разноликоста, од
особено значење е прашањата што ги поставува да ги раздвижуваат перцептивните способности на
учениците, исто така да ја раздвижуваат интелектуалната дејност на учениците, имагинацијата и
критичката рефлексија. Прашањата треба да ги поттикнат асоцијативните процеси, аналогии и
разграничувања. Не смеат да се занемарат и проблемски прашања кои ќе ја зголемат когнитивноста на
ученикот.
Следи дискусија во која учениците одговараат на прашања поставени од страна на професорот:
Опишете го Пим! Зошто тргнува во дива авантура? Со кого Пим го започнува патешествието? Кој бил
Август? Опишете го Август! Кога и со кого Август ја започнува авантурата? Како го завршува живот?

14
Водејќи сметка за економичноста на статијата во наставните ливчиња не е ставен целиот текст што го опишува
ликот туку само имињата на ликовите од романот.

1614
 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria
Кој е Паркер? Спореди го со другите ликови! Каква идеја му паднала на ум? Анализирај ги постапките
на Паркер! Какви чувства буди во вас ликот Паркер? Анализирај ги чувствата на Питерс по извршеното
убиство? Спореди го со другите ликови! Дали го продолжил патувањето на друг брод? Од кого биле
нападнати кога допатувале на еден остров? Дали оправдувате канибализам? Образложете зошто да, а
зошто не! Кога и каде се врши дејството во романот? Што е тема во романот, а што идеја? Во кој дел од
романот го согледуваме реалистичното, а во кој дел мистичното во романот? Кои се фантастични
елементи? Каква порака би извлекле од романот? Што претставува апсолутната белина на самиот Јужен
Пол ? Знаевте дека се работи за недовршен роман? Дали ви се допадна лектирата? Дали би ја
препорачале за читање?
Учениците го изразуваат својот индивидуален став за романот и претпоставуваат каков би бил
крајот. Делиме наставни ливчиња и објаснуваме како да ги пополнат. Во прилог следува наставното
ливче со Скелетен приказ. Со ова постепено се преминува на завршниот дел од часот.

Наставно ливче по Македонски јазик и литература:

СКЕЛЕТЕН ПРИКАЗ
на романот „Авантурите на Артур Гордон Пим“од Едгар Алан По

Реченица

(опиши за што се работи во романот) ___________________________________________

фраза

(идејата или пораката на романот) _____________________________________________

еден збор

(со еден збор на што те асоцира романот)__________________________________________________

симбол или скица/цртеж

(да се претстави романот или некој клучен настан )

Имено, со употреба на наставната техника скелетен приказ се врши сублимација на кажаното.

Скелетен приказ е техника што е најсоодветна за интерпретација на книжевно дело, притоа овозможува,
учениците слободно да опишуваат, размислуваат, аргументираат и синтетизираат.
Професорот со примена на ИКТ треба да ги заинтригира учениците со мистериите поврзани и
со авторот и со романот. Доколку остане време од часот да се пребара и прочитаат статии од интернет 15
што се поврзани со овој роман. Доколу не, се задолжуваат дома на интернет да истражат и прочитаат.
За домашна работа добиваат задолжение да го напишат крајот на романот по свое видување.

боја ( избери боја што го изразува расположението или чувствата што ги предизвикува романот)
15
http://www.fakulteti.mk/news/11-11-30/misteriite_okolu_edgar_alan_po.aspx
https://msoldieroflove.wordpress.com/2015/08/19/%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0%D
0%BD-%D0%B3%D0%B8-%D0%B8%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%B0-100
_____________________
%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D1%98%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%BD%
D0%B8/ДОПОЛНИ: Една од најдобрите работи во овој роман е
______________________________________________________________________________
1615

Име и презиме на ученикот_______________________________________________________

 Eleventh International Scientific Conference
KNOWLEDGE IN PRACTICE
16-18 December, 2016 Bansko, Bulgaria
По завршувањето на часот професорот задолжително да запише забелешка за часот во својот
оперативен план.
Ова е краток приказ на час за наставна интерпретација на романот „Авантурите на Артур Гордон
Пим“ од Едгар Алан По. Овој модел на час беше применет од страна на професор-приправник за
полагање Стручен испит. На часот ниту еден ученик не ја прочитал лектирата, но сепак дел од целите
биле постигнати и часот бил оценет како успешен.
Несомнено слабиот интерес за читање воопшто на секаков вид литература се должи пред сè на
модерната технологија, на широкиот спектар информации што го нуди интернетот, гледање филмови
наместо читање, неможноста за сопствен избор на лектира, преобемноста на Наставната програма и сл.
Ова се дел од причините коишто учениците ги наведуваат и со тоа се оправдуваат за нечитањето книги.
Сепак ова се недоволно истражени факти со кои располагаме, но затоа причините зошто сè помалку се
читаат книги треба да станат предмет на подетална и сеопфатна анализа на органите кои се надлежни за
образовниот процес во Р Македонија. Имено, во некои земји меѓу кои и во Р Хрватска е сочинета
Предлог национална стратегија за поттик на читањето.16 Доколку во Р Македонија се спроведе една
ваква национална стратегија сметаме дека лесно ќе се утврдат фактите за непопуларноста на лектирите
во образовниот процес, а со тоа ќе се решат делумно горливите проблеми со кои се соочуваат
професорите.
Исто така сметаме дека Министерството за образование и наука во соработка со Бирото за
развој на образованието треба да ја разгледа можноста лектирата да не се врзува само со предметот
Македонски јазик и литература туку да се прошири и по другите предмети во гимназиското образование
што допуштаат лектирна наобразба. На овој начин сметаме дека ќе се растовари преобемната програма
по мајчин јазик, а ќе се зголеми заинтересираноста на учениците за читање дела од другите предмети
како на пример: историја, филозофија, странски јазици итн.

ЛИТЕРАТУРА
[1] Димова Виолета. 2007: Литературното дело и рецепиентот, Македонска реч, Скопје.
[2] НП-РГО 2001: Наставна програма за македонски јазик и литература за реформирано гимназиско
образование I, II, III, IV година, Биро за развој на образованието, Скопје.
[3] НП-ССО 2005: Наставна програма за македонски јазик и литература за средно стручно образование
за I, II, III, IV година, Биро за развој на образованието, Скопје.
[4] Прирачник 2014: Прирачник Со читање и пишување до критичко мислење, ФИОО Скопје, 2014
[5] Corinna Jerkin 2012:Lektira našeg doba, Život i škola, br. 27, str. 113. – 133.
[6] Pojak Vladimir 1985: Didaktika, Zagreb, Školska knjiga.
[7] Rosandić Dragutin 1986: Metodika kniževnog odgoja o obrazovanja, Zagreb, Školska knjiga.
[8] https://www.academia.edu/
[9] http://www.minkulture.hr/

16
http://www.minkulture.hr/userdocsimages/JAVNA%20RASPRAVA/M%20%C5%A0%20%20PRIJEDLOG%20NSP%C4
%8C%20-%20prije%20slanja%20na%20javnu%20raspravu%20-%20kopija%2022%204%202015%20%20(2).pdf

1616