ZAMIANA JEDNOSTEK ANGIELSKICH NA JEDNos1 KJ SI [WQ)GG\?

n~
Jedno rh ang1cbi.
WyJU111enu:

~Ul~wnGI?000G
(UuDUczcnicJ Jednos11.:1 SI

I r,9p .Si 30••

Ok.ł..SUSDwl986r•
IM m
10-~ m2 s
I ISC
0,1 N m 's
lkG 9,807 N
I funr siły 4,44g N
IO 1 N
I nula I 609 lcm
I IOpa 304 a mm
I al 2.S4mm

I tona długi (UK

I rona
I ona krótb
1 kolba nęca
I funr awy
I llDCJI aprcltarsb
02 I llDC I
I brll
I tilofimt aa g1
n.dnłowy ray
I c:.11
 _,~a Ko.panowska Spu lrdt:I
p łekzny """'" t1UOWska
.am:y~ projektował 1ł"oj(:iech J Stt:if1tr
7
IMl•lliedo clntu Jloc1'1 Jaworski ~do polskiego wydania
9
w~'' 13
...,., in%)'111erskie 1 ich wlaśc1wo5c1
I MaUO„,
13
A Cen• i dostft)noit 24
awiala podlUwowy zakres wiedzy z: dziedziny mateńaloznawstwa w baidzo · ~-ość matenałow
llftda. Pomap Czytelnikowi zrozumieć fizykochem1czne podstawy 2 ce1111 ...-u -
~1 przcdslawia sposoby prattycmego wykorZ)stan1a tych 35
w ~ydi zasaosowamacb Podano w niej zasady doboru matenaló„ I. Moduły sprętystości
)6
lłlll!!lłl••Dłe tyUco obci~eli mecbanicmycb, lecz takze działania srodow1ska ) MocWY spręiystośct .
~ ~ wszyttkje grupy matenałow. meiale, materiał)' ceramiczne, ~ w~ poauqdzy atomami . 47
~
.
.-. . . . .dtml przezaaczonym dl a stud . mzymem
cntow .. .
matcnaloweJ, 5 UlaemM atomów w ciałach stał)ch
S7
71

..
.ona budowy 1 eksploaucji maszyn. Mogą znieJ korzystać 6 fo.ycme podstawy modułu Younga
DJmll.ACY 11ę matenałanu oraz ich doborem, a takzc - u względu 7 PaJtłldJ projcttowuua opwcz.onego przez moduł sprętystości 79
tpe.6b podawania wiadomości - ucm10\\ 1e szkół średnich
C. Gnaia plastycmołci, wytnymalośt na rozc~a~ twanle6t
· ~ .„ „ .•.•..

l ~~· wytnymałość na rozc1Qarue, twardoit i~

„.
•
.... _.....,..._

~~bymał6w.
""8milllia I~ polibyształ6w
. . . . . .~a.tYa
 pRZ oMOWAOO

22 Pnyllady uli-•• w uchyc:h piach

~ mat.naJ6-w w uodowisku wilgoln)m
~lld korGZJt w ~i.nitu wilgolnym

G Tarcie. łcieranie i zuiycie mattrialu spowodowant tarciem

25 Tmd• 1 Zll2)'C10 nutm•łu spowodowane IJlrm:m
ADałila pnypedków wc1e 1 zuzvc1• malerialu spo,..oJo-.ane10 ten:1an
 TIYmaczyl dr Mord PMNla

/)o s1ude111ów
:acje " dzjedzm1e roZ"1ązan technicm}ch są często~ . . . .
IJUIO'li 1a no""·ch materiałów - nowych dla tego wtaśzue l25'0la
~0=1 c są tÓ materiał) nowo opracowane, chociaż czasamt ta Jal
J'il~ładem mogą być choćby plast}kO\\C spinacze do kartele pap1e111
p iczne łopatki turbin. które zastąpił~ te same wyrob~ ~
"*
~10 z metali Zdarza su; często, ze kłopot) UZ)t.kowruków •YllibM
~pnieodpo"1edmcgo materiału stoso"ancgo do "~-morzenia danego pnmd-
miotu Jeśh plast,ko,,a łyżeczka zac~na '':-gmac SJC podczas mv:sz+w
rącej herbaty lub sena '' łaśme wyprodukowanych samoloto. ZOSl3)e
~łączona z ruchu. bo " usterzeniu poJa"lło s1~ mepokoJąc;c pęt1nęc c.
1~ znac;zy, te 1n7)-n1ero\\1e zastosowali mewłasc1we materiały łub me rom-
mieli, Jakie po\\1nn) one mieć ''łasc1,,osc1 Jest \\lęc sprawą w01lłe
1siotną wybór odpow1edmego materiału , któl) naJleptcJ sprosta Z3IÓWllO ~
maganaom estetyczn)m. ckonom1czn~m. Jak 1 dotyczą<='m ~1·trzymalc*i a.y
IJ'Qłości. lnZ\-nter musi dobrze znać \\łasc1\\0SC1 matenałów, abJ m6c
przewtdywać Ógramczcnia '~ ach stOSO\\anau
Książka ta umo.llm1a zrorum1eme podsta\\ ksz.ułto"-ama włałliwuki
materiałów 1 dzięki temu poZ\\ala zbht)ć się do um1Cjętn0ści pnea„
ograniu.eń ich stosowalności 1e może ona uCZ\uić aibgo . . . . . .
Dlllaialowym, ale moze nauCZ)C dokonywama ~..._. ...,..._
UmotłlWI unikn1ęc1e błędów, które w prz.eszJości mq=atł•W 'llliol•·
cbllt producentów w kłopoty, a czasami wręcz to6czyły Sił
p.._ w tym będzie wskazana literatura uzupehUMca.
~~ tworzą grupy - takie. ie kaZda z nieb eł: J , ~
....aa.ci np moduł sprętystośc1, ~ ~illiiliiililli
IWda grupa zaczyna Sił od aleiłllii:Miil!H
, jej ,,,,,,,,"" , prezenll::aJe~::el
clo~
'*-"°"9J ~
 TAllUCA I Z
a..,, ""'ltrl11l6w

111iwo I stale
llumnuum 1 Jea<> s op
aaiedi i JCJ stopy
lildel i j„o stopy
tyła I jqo lłopy
ju& tik decyduJ~J roli Dlatego \\ kn1cna\:h d bo
m dllszy plan, a dommująC)m kl drukiem CC!IY
,.._„„
~ ~ pnietwormua projekt 1 W) konanie 1.a
stopów alumuuum CZ) pohmerO'\ trzeba
QBP (''°do ~~UO USU) Włamie " l)m sdlUllr
lll!i!IJtllia
„
mę ~ bat"" no\\ego ze stan
do popasu m&Ją proJtl1\ muałe zn
To QI polllllCI) 1 kompozm konł.u.ru)<\
-* ustłU>1ć m1cJsca " rucUón
..,_ matcnalom ccram1czn\m ("
 Jh udo czaerokrocnie witbze
me moa iporowK
8' to~•..-.,, ~-­
Kródl:ookresowe 1.llliany cen - • mewlele WIP6'NIO J :.,_•n•
obfitokaą Jakiegoś materiału. Wynikaj~ ono racze, z Diewielkidl. ~
wahań w ró.tn.icy m1~ poda1ą a popytem, wykorzyllyWIDycll paez
spekulacje towarowe przy zamówieniach terminowych. Naeprznridywlllaa
natura rynku towarowego potrafi spowodować znaczące ruchy cm w a.wa
zaled\\1e kilku dni, co oczyy.iśc1e przyciąga spekulantów, a imyniera czym
prawie bezbronnym - am me mote pr1.CW1dzieć tych zmian, ani 91ę pnicd mnu
uchronić Niezwykle walne są ró\\nież czynniki polityczne W roku 1978
brakowało na rynku Ś\\1atowym kobaltu, gdyż główny Jego producent, Zair,
stał się terenem ataków powstańców na górników kopalń tego surowca.
właśc1wosc1 matenałó"Yi tccb-
oraz sz.eroką gamc dostępnych
TAflLICA 2.1
Na zakońci.eme pokaz.ahśmy, jak Cna• a tonf p (J~ztll 1980)
~,... są ~ konkrctn) eh prZ)pad-
Materiał
IWlbiale 23Jm1cm'li się szczegółowo GBP USD
Diamenty prz.em)słowe 400000000 900000000
Platyna
12000000 26000000
Złoto
8700000 19100000
Srebro
520000 1140000
lrw>" c;puh7duwc wnoeruone WIOklanu ISOOOO 330000
boru - kompozyt (materiały- 60% ceny,
wyt WWZCRIC - 4()% ceny)
CFRP (materiał - 30-.4 ceny; wytworzenie - 90000
60% ceny) 200000
Cermetale; węsJlka spiekane 30000
WC+Co 66000
Wolfram
11800 26000
Kobalt
7800 17200
Stopy tyfa1ł
4630-~780
PolJalllicly
4600
Nikiel
3196
PMMA
2400
Słals..,...,..
llJ6
N,laD'6
149:1
J J00-1500
TABLICA 2 I (cd )
ODP o
910-1110 2000-2440
910
750-1062
614
QSO
S00-800 1100-1
430-791 9S0-1740
)3) 73J
~760 1100-1670
07 961
750 16SO
"°
400-6SO
ljOO
886-1410
6SO 1430
1280
1250
IJJO
IJOO
1210
790
440-770
750
JIS-SSO
44MIO
 29

w lekkich konstrukcJacb. Przeszło l .'4 kosztó\\ importu
-.ie: JDiedt. srebro. alwniniWD 1 nikiel Nieco ponad 10%
potanery. wi.tza1ąc gumę Jeśb do tej list> dołącZ} m~
[iltlllllD: cynk. olOw. cynę. 'Wolfram 1 rtęć. to lista pow~zsza obcJmie
liłlilllll•· aa nport surowców Udział mnych matenało'' mozem~
Na szcz.escre nie WSZ)stkic matenah są rzadkośc1a na Z1ernL W tablicy 2 4
prl.Cdstav.1ono ''zgłcdną zawanośC p1cm1astkó'' "' skorupie Zlc:msloCJ, w oce-
anach 1 " atmosferze. W skorupie ziemskiej az 4 7% '''ag stanO'i\1 tlen, a po-
nie,uz atom tlenu jCSt duZ} (zajmuje on 96% Objętoscr), geolog0\\1C zwykli
mo\\1ć, li! skorupa ~1emska to zestalon~ tlen zaniccz:szczon} lalkoma

„„~ procentami mn) eh p1erwiastkO\\ Następn)mr pod 1,•;zględcm 1lośc1 sa krz.em

1 alumm1um, nie"'ątplm1e najobfitsZ}mr matenałam1 dostępn)ml na Z1em1 sa
TA.8UCA2.l "'łaśmc krzemian} 1 ghnokr.zemian)-. Malo Jest natomiast metali - z po-
....,.,,. irspOrf gorowyclt matmalów, 111rołfC'clw 1 polproduktó.,. "szcchme używan) eh p1erw1astk6v. ")stępuje '' tabhc) t} lko alumm1um
(wlziol procnitawy w łQsztadl cołłQwuycliJ
1 zelazo W tablic) zam1eśc1liśm} dane az do "egła, pome\\az stan0\\1 on
trzon ''sz:st.k1ch potencjalnych poluneró''· '' t~m 1 drcv.na W oceanach
Zeti'łlO l stal 27 1 atmosferze Jesl podobnie - 1\"szechobecn~ Jest tlen 1 Jego Z\\1ązk1 - gdzie-
Dn-. tarcica 21 koh,1ek nie popalrzym~. oloczem Jesleśm) przez ceram1k1 lub surov.ce,
Miecłł \3 z kt6t)·ch moma JC zrobić '.':1ekt6re p1erv.1astk1 tez występują "~e.
Tworzywa G1DCZDC 9,7 chodzi gł6\\111c o zclazo 1 alummrum, ale ich koncentraCja Jest Z\\}kle tak
,__ 'plllyM 6.~
m1koma, ze wydobycie SlaJe się nieopłacalne W 1stoc1e. suro"ce do pro-
S,4
A'
~
- dukc:J• pol1mer6w sa teraz bardZICJ dostępne mz rud) \l1ęlcs2osc1 mC'!.3.h
S,1
Olbr~mre pokłady ''ęgla. którego m1es1ęczne W)dOb)cic przekracza roczne
2.7
2,4 pOZ)Skl\o.antc zelaz.a. są na razie spalane Drugi składnik "1ększosc1 poh-
2.2 mcróv.. "odór. nale~ r6"111cz do naJobficieJ W)stępuJąC}Ch p1ern1astko"
1,6
0,8 T\BLICA 2 •
0.3 lfy1t(J>0><0111t p1t,....1tutl<ów 110 Z1rm1 (w procenroclr woga..,,-cJr
0,2 Skorupa ziemska Ocean) Aunosfera
I.O
Tlen 47 Tlen 8S Aloi 19
Krzem 27 Wodbr JO Tiea IQ
Ałuuumwn 8 Chlor 2 Argoa :?
Zew.o s Sód I Dwutlenek wqla 00.C
Wapń 4 Magaez O.I
Sód ) S1arla 0,1
Polas ) Wapn 0,04
Magnez 2 Pow 0,04
Tytan 0,4 Brom 0,007
Wocl6r 0,1 Wępl 0,002
Fo.for 0,1
.........
„
FJa.
 SI

zu,ae stali IQtale o 3,4% rocmłc - podwaja Się zatan w CllUPI okolo 20 lat.
ZUyde alumauum rome o 1% - co 9 lal Się podwija. Produkqa polimel6w
w USA rosła w oswna latach o 18% roc:zme, ~podwaja aę co 4 lala.
Dos~pnołć zasobó"
Dostępnołt zasobów zalety od ich zloła/izowan10 na temue jednego lub
z zasobów - np nęci 1* kilku kraJów (umo.tl1v.u to lat"W1tJszą kontrolę produkcji lub dzialarue
nęci romic 2 1:211111 kańcb) Zalezy taka od ic:b w1e/Jrolc1, lub prCC}l)JDltJ, od bu) surowcowe.i
mierzoną w rooacb • (W)Jaśluen1e poruttJ) oraz od entrg11 potrzebnei do ich wydobycia 1 pm-
za. te tv.-orzaua Wpl)'\11 t&k.icb czynników, JK wklko~ zasobó" 1 c:ncrgia moma,
w pewnych grarucach, badać 1 prztWldywać
(2. Kalkutac:ie czasu ekspłoa1acJI zav.1enJą wame rozrozrueme mtędzy
dostępn)1111 obcauc 1.3SObamJ a całością zasobów 1stn1cJąc:ycb w dan}m
regJOlllt Przez dostępoc obecnie zasob> rozum e się znane pokład)·, ltt6re
moma z zyskiem eksploatował przy ZllSloScM-amu dzisieJSZ)'c:b technik 1 przy
aktualn)di koSZ1aeh wydobycia, maJ- one niewiele wspólnego z prawdzi\ą
wieUcołc:Ut -'>ów; nio Sił ODO tlo siebie aawOI w przybli.tenia proporqo-
aalne
Do cal'*i IOUOb6w zalicz.a się oczywikac me tylko zasoby doslępac
obecme, ale l6wniet I te, tt6re IDO(A stał się dostępne W przysdośc:i, dzięki
wymym ceaom zbytu. lepszej teclmologl1 CZf usprawuma traDSporbl.
Cboclz:i mówno o zasoby jut ZlllDe (ale obeaie nie eksploatowane z po-
wod6w' etonomic:zDydl czy 1edmicmyc:b), jak I te, lt1óre jeSZICZe lllC zostały
odbyte. Stosa.,.c: róme metody~ jestdmy w 11ame os:m:owat
icla wielkmć w Zllomaej pcnpelllywie CZUOwe.J (rys.2.2) Doslępac znoby
llUlllllCOMJ " jak depoąt bullowy - „,.,,.,,,
u J• ponodolW)l CaWć
aa,lb6 pnm...... .... ......
mab6w - budziej podolma do pollDCjalDyda zuobtów, które . . ..,,
ait mamy tau 1111 koac:io. • llll to
pimllllbe maiej ,..._ .....,. Ilf 1P010 lllpl'MOwat, by JO Jdobyć. Cal~

„
ad6w Jlll~ ~ mimll •lf/llll*# matcrimle)w. 5' ODC pi&WID
znm dildo~ ~.....-•I tylto brak """""cmcp lu-
paillliillda poloslc..,. oru~ J1ft11DOZ '*'>nomicm)'cll CZJlll tę wiei-

~ hll0"1~„. . . Cllc* ZllOll6w (llaa MOMlCMa)

~~· . . . . . . . do pnidakcji 72 ill6w -
.... pow~ - mllit. Ma
jglJ~Qimall'-•2SW.- . . .

•~.o#1·;1ł1•~:.~=
 ))

Wydob\cac surowców W)maga cnergu (tabl 2 5) W miarę 'tl.yczerpy·

nim Slfl dot - miM! Jest tu doskooał}m przykładem - lcon1ecmośc1ą ~c
saę pneróblca rud) moaCJ bogatej, Wlęt coraz "1ę<:cJ cncrgn zuzywam)' na JeJ
W)dob\c1e z zaema, kruszeme urobku 1 Y.zbogacerue, ab> "' koncu otrzymać
miedz "me1aflc:nq I "1cd} \\laśmc energia staJC się CZ)nmk1cm dec)dUJąC)m
0 kosztach produkc11 W tablic} 2 5 pokazano Jak gwałtO\\n) spadek za.sob<>"
rud bogal)Ch " miedz wplynal na wzrost udziału cncrgn " koszuch JeJ
W)dob)Cla
Malt ł<il
opł~ln~ć Pnewidywania na przyszłość

' Jak mam) sprostac brakom matcnaJóy, tlll)nicrsktch \\ przyszlosc1?

Jedna droga Jest oczpmta

Os:c:ędne pro1ektowame

Wiele obecnych konstrukc11 zu.tywa y.1ęceJ matenalóY. mz to potrzebne

lub stosuic matcnah·. któncb test coraz mnaei. choć inne, W)st~puJące
obficieJ, spcłniaJ)by te same funkcje roY.rue dobrz.e Dobrym przykładem
mogą byc "'')magama właśc1wośc1 powicrz.cluu (np mal) \\Spółczynnilc
tarcia lub odporność na koroZJe), które mog:i, b)ć zaspokojone przez
IWllCSlCllJC c1cnk1CJ warstwy poWlerz.chmo"'cJ na pospolity, wyst~pUJ~
obfk1c matcnal z.amaast wykonyw.uua całej części z matenału, którego
~y występują na Zaenu w zdecydowame ogramcz.on)cb 1lo$c1ach Inną
dr~ przySIOSOW3DJa saę do spodziewanych brakó"' Jest
Rlcyłling, czyli ponowne wykorzystame B. Moduł) pręży to ci
NIC nowego' Pniez tystąclcc1a człov.1ek uzywal ponoY.n1e t) eh sarn
Dmicni czy drewna do budowy oowcgo schronienia, od dzics1ęc1olcc1 p~
tipi& dom metalowy 1 Jest to po....ama galąz. pr tem)slu Obecnie rcc)k
~ pmdc W1ZY1lkim pracy, przy 01C\\1elk1m zui)c1u cncrg11 1 ma!YC
ILładacb lllwal)cyjnycb Ale, pon1cwaz. robocizna drożeje nieustann c
~ ~ sbla pe>Downego u.t)c1a malen:tl6\\ uległa zahamowat:
illwatytyJnya~~ rosną, a goto\\ o~ć do ponoszenia " d.'ltk
ncyk1ingu a dla Stwarza to dobre prognon na prZ) szlo
m1ieiy w~ ~1 matenalo"'cJ JCst to S) gnai , te '' proJe kto"'
~„;.JJIOIOWl~lllDUcllaknt llOpniu UWZ&lcdniać mo;zl"'o~c1 ponown~go UŻ\

Wnioski
 zwykle rouótnwn) cztery stany naprętdl pokaa• aa
prostszym Jest czyJtt (/11110we) rozc1qganit lub .śa.sł.am• (lakie .;.li
na t>olec zaczepu, na którym WlSt rozc:1ąga1~ go mua. lub na shap pocł-
pterając' śc1skaJącą go konstrukcję) aprężerue Jest OC:Z\W1KłC równe
dzlelonc1 przez przekrOJ bolca hab slupa Drugim popularn)'IR stanem JCll
- Powienchnia A. plaski .stan napręzen Gd) kulista po\\łoka. taka jak balon. .)CS& poddana
\\cwnętrzncmu c1smemu. \\Ó\\C:US JCJ sc1am. są rozc ągane vo d\\U luerun-
kach. a nie" JCdmm, Jak to pokazano na l)S l 2 Takt stan Jest ~""Aan
plasktm stanem napręzen l~tcr6wnom1em~ plaska stan naprę.żen będzie
W) st1'Po"al ''O\\Czas. gd) dwa napręzcma rozc1ągaJące nie są 1ednako\\e)
Trzecim. często spot,kamm stanem Jest naprę:eme hHirosra cz e
W~stępuJe ono glęboko" skorupie z1cm~k1eJ lub" glęb1 oceanu gd' b ckt
jCst poddam JCdnako,,cmu ·mskamu ze \\Sl.) stktcb stron PrZ\,JętO konY.cnCję
z.e napręzcma są dodatnie, gd} po\\oduJą rozciąganie tak jak to pok.azanO na
poprzednich ~ sunkach C1~mernc natomiast 1est dodatnie gd' pcho tak ze
\\1elkos.: c1śmcnia rożni się makiem od napr~2c01a h'drostat)cznego Poza
t) m zdefimo" anc JCSt ono. tak Jak poprzednio, jako stosunek s h. do pola
p0\\1erzchm. na ktorc działa 0.."talnnn cz~sto spot' kanym stanem napręzen
JCst c::>s'" frmoml' Gd). -;tara.n} s1e skręcie cienką rurę \\O\\CUS elcmenl\
JCJ sc1ank1 są poddane CZ) stcm~ se mam u. Jak pokazano oa "sunku :'liaprę­
zcmcm st)CZll)ID {śc1naJąC)m) JCst :11la St)<:z:na podzielona przez poe przie-
kroju, na któf) dZiała
NaleZ) pam1ętac c t) m, ze JCśh stan napręzen " elemencie ~onsuuk.C)J-
n) m jest znan), to siła dz1ala1ąca na którąś z JCgo sc1an Jest rowna oapręzauu
pomnozoncmu przez pole po" 1erzch01
F
p= -A
Odkształcenie
 (3 li)

Wykorzystanie techniki stroboslcopowc:J 1 starannie z.aproJcktowanc:j apanduly

wno2liwia uzyskanie bardzo dobrej dokł~1 przy utyCJu lej melOdy
Najlepszą metodą określen a E Jest pomiar prędkości diwięku w ma-
(J9
tenaJe Prędk~ drgań podłumych v, 7.alefy od modułu Younga 1 gęsrc*i p

~=(:)
Prędtolt drp\ podłutnych mierzy się r.a pomoą pręta. do ktOreao oba
kOl\c:ów ~ przyk)e.JODC piaoelcktrycme kryształy 1 mierzone naplOCJ3 ekt-
cryeznc wynika~ z p~ia ładunków Uderza się jeden ltoaiClc prtł&
1 mierzy cz.as pocrz.cbny fali dtwiękowe.J 11 dojkie do dnl&JCIO lra6ca.
Więkslmt modułów sprętyltOKJ określono za pomc>C;ł jednej z tycb dwócb
mecocl.
 Ro 4

WIĄZA IA POMI DZ

\\ l p
........
..._... .....
Moduł
G1
itro-..c
w nu:któr)th
llincrowc ale malc
małe(E «K)
dU2e (E •A")
dui:e (E • I:)
 .....
UŁOŻENIE ATOMÓW W CIA

\\slfp

I loienae •t m w w k rszta
 Układy atom

łl
Podobrue poh t)nn om~u1
H CH

c c
H H
 c:.r.iikl Metale P'Dl-.Y IC
' ayłp
J·ll·

"'-lYM
wolfr.,.
Złoto
we
~ta„

Olów
SreDrc
Ml..:!!.
TIC Nlkel
Zeluo. St.ale
2,7 ZrC Cynk
27
Tyt.an
2 6-29
2,& Al1°>• "90

tg'°'" ...u~
Sl1trC•, SIC

hC'•~
2J k.a 1<1nydl A.lum n1•Jm
ęk:uoU. ,k,M
2,4-2J rklo Teflon
1,4-2,2 CerMt\I bel.Ot' Bery
2.2 Po lcl'iłorek „1nylu
CFR!'-
2,J lvwrdce ePOk'Y~
PMMA'
2~ E
Nylon
•
~ Poll,tyren
1,1-2 „ Polletyleii

t
1,1 Elu t.ome.-Y
Or•wno
li
~-10•
1,3-1
1 s-1
1,1-1.5 J·U'

...
1.1-1•
Planki
1,1-1 polhM..-
l,J-1)
FIZYCZN PO

\\ fp
 Ili poł~zonc lal
w m.ucna1c (f)i
w Ukach P<>ł Jcs& dane równamcm (4 3) Po u·o.t111XJJllO'll~•
u Dla upr~ doslaJC111Y "'ł odd.oahwui „~„M...,.-'-„.„
w narouch s~~ OCZ)wt"ae. r~m .zeru
ma iak prostą st
ć nadmacrm eh bł
Do5'&Jemy SL\d stała JJ

8
„.
4z

Dl ;~dno 1 ę pq•,.,tr:r111.,
Dl odleglo ć (r , Je

Szt\"\\n "
(ogólruc b Of\C op
potrzebne pocuewu
przedstaWIOllO h rar ~--· •
 • ł • •

.. ł • '
 RozdZ1ał 7
( l<omp0zy1y
umacniane
CZ~Stkaml)
PRZYKŁADY PROJEKTOWANIA
OGRANICZONEGO PRZEZ MODUŁ
SPRĘŻYSTOŚCI

przykład 1· Zwierciadł~ teleskopu - wybór materiału zapewm&Jąc:ego

minunalne odkształcenie dysku teleskopu pod wpływem własnej masy

Wst~p
 żtrierc~a wykonywano z metalu Ot>ccn1c
"60łową poWJerzchruę, a wiec nic łcorZ) •
~~llOtd u.kła. Szkło wybiera się Jcd"n1c ze
~-~ 70 t szkła Jest Jedynie koszto" •
~ 100 nm (ok. 30 g) Jakie roz·

--cll
l!llVI• D)'WIJ~ radykalnie z do-
laaor. znaomie l*Jszydt

„. „_ .•„ ••
 \\nioski

(7

~ POISSOQa bliską 0,33 W) stępując) we w1oor

!'IJ@•lllieziemakic PoszuJcuJcm> m1mm11lncJ mlS) db
fSdlJ t 6(10 pm) Gru~ Jest dodatkową zm1cum.
~ M • 111i1p, albo

- Al
•aa p (7 2)
co po poctstaw cn1u d

Maa belka o
.WOD&JmOI

iiiflllmJ'llllje grtllłit:a $p'fZYSIOŚCI,
po prz.ekro-
mil:ll dzilt. Całkowicie kruche matenah
jrłle),allo llOpllOM> (jak beton łub beto~
....._yd czym to rueco odm1enn1e
„
1llt ~ swqe kształty trY.a/e J~
Ili Glie oclbZ2ałca.ią - umozlm1a to
pamild6 ~=•• cbploal41.)Jne bez
••lie walc:aRk. pras do blach 1 ma-
~e. by spowodować
_..... Badamy to rozc1ągaJąc
..., KidraJąc je na maszynie do
l1la 1111/JTfUnte korueczne do
Rozcl~ganle
t;;" _ ~ achy lenie E
200
e Pow1erzchn1a :: energia Odkszlilken~
z 100 sprezystego U•• zmagazynowana w
2
...__, materiale przypada1oca na 1ednostkę
o
ab1clotc1 I w.
-10-> 10· 1 c •
200
R1'- 1. 1. Zaktno~ aa~r~cn1c-odkut1l~c:nic dla matmaló'A ch.arD.ktc:vzuiacych 5 1;
spręl)>l051;U\ umo.,.'ł Osie opisano dln materiału takiego Jal stal
Na r)-Sunku 8 2 przcdstav.1ono matcnal o sprę~)tosc1 melinto.,,_e1 Taka
kl'Z)"\\"l\ napręzcmc-odkształccnic
charaktei:ru1e się guma, maiaca mozll'.1.ośc
!02Cl4P'lia ~ię do bardzo duzych odkształceń (ok 5). ~atenał Jest ciągle
~y Jesh odc•ąZ)m~ go. powroc1 do stanu początko.,..ego tą 5aroą droga.
a> podczas obc1ąz.ama 1 cała energia pr~'Pada1aca na Jednostk~ obJ~tosc 1 •
zma&IZ>'nowana podczas obc1ązama. będzie od.zyskana podczas odc 1ązarua -
dlallgo katapulty są tale groźne
Powierzchnia = energia Odksz~tcema
- ~pretyst'!go U cl zmagazynowana w
materiale p~zypadai~ca na Jednostkę
ob111toścl I odc
--~~~~--1----'......i.l~L.J..L........J.-'-..!L~~ o
q t
~ napręun1e-odk5ZUłeerue dla matmal6w ~ saę
ill!lll&Jillodici._ DlcWuO\ló' Osie ~ISUO dla matc:nału takJCfO JK . -
 F.' Ą "' o ~ Rozclłganle
Naprezen1a
rzeczyw1st

u = lo/2 u = -lo/2

\ u

I :
"Odbicie" krzywej
rozciągania

R)s. 8.7

próbki od Io do 1,5/o, a w przypad.l<u ściskania - ściśnięcie od 10 do 0,5/o.

u Materiał w próbce ściskanej zostanie znacznie bardziej odksztaJcoo:- plastycz·
me niż materiał w próbce rozc1ągane1 i trudno oczeluwać, ab~ był on v. tym
samym starue lub odznaczał się taką samą 2.doloośc1ą do odkształcenia plas·
tycznego Poprawne porówn)'\\'"3Zlle matenału w t)·cb dwóch sta.oadi J~ mozii'l"-c
tylko Y.ówczas. gdy bierzemy pod uy.agę małe prZ)rosty odkształcerua
óu c51
ó&=- =1 (81)
1
dla których stan materiału Jest taki sam zarówno dla rozc1ągarua. jak 1 dla
ściskania (rys. 8.8) Można powiedzieć, te zm.nsejszeme długosci ze 100 mm
(Io) do 99 mm (l), lub zwiększenie ze 100 mrn (/ 0 ) do 101 m'l'l fi) o.macza
w obu przypadkach l % zmiany w stanie materiału W rzeczyw1~. :... nse jest
IO dokładnie 1% w obu przypadkach, ale w przedziale
dl
d&=- (8.2)
1

-•o-
Rozc~nie --j j-61
 ")kreśhllly
f f
(1
A AJ,
(Ił 3) 4
~I'-;
,,_stloc "'c ko 1 znam, lub la ~

Prsar.a odk! 1t.alcema plast)cznq:

Próba rozc:u1e1n11
Wbścl\\~I piast
~a do przcpr ''"w"m11.a
- wsz..stk1c:h lnborat
•tiybaó.,.. obc1
...
• ~ naprętcruc nom1irolru:.t1Qj1:S11:.U~:mc .....,.........._

(8 4)
 =
&rł'"'ow/'Xl gramca plas1ycznośc1 (FIA, w punkcie oznaczaJi\C)m O, I%
Pocntek przcwczenra trwałego odkształcenia) Często stosuje się także 0,2% trwałego odksz:lal-
_ c-rzen•~ •szyJk•"
ccrua Umowna graruca plastycmośc1 charaktcry211JC maienaJ, dla którego
na w) kresie me występuje wyrazny punkt oznaczając~ początek odkształ­
ce111a piast) cznego
R.-w)trzymalosc na rozciąganie (FIA 0 ' ' punkcie omaczaJąC)m poci.ątck
1.,. 0 rzenia SZ)J ki)
Cf _ wydłuzeme względne po próbie rozcrągama Powstałe po pęknięou próblu
d\\<l kawałki lącZ) się 1 mierzy, trobhcza się z zaleznosc1 (/ - I )Ila, gdzie
1Jest długością zlączon)ch kawałków

cn = ~
I
o Dane liczbowe

llJs.1.11 Wartości gromcy plastycznośc1, wytrzymałości na rozcrągame oraz w;.-

dłu:ema l'.Zględnego po próbie rozc1ągama prztdstaw1000 w tabl g t oraz
NKłlylenle okrrila moduł Younga. E pokaz.ano na wykresie (rys 8 12)
6
Przed~\\10ne wartości obejmują prredztał o rozp1etosc1 ok 10 , od ok
V 2
O.I MN·m (dla p1ank1 poltst)renO\\eJ) do bhsko 10' Mi'i·m·' (dla diamentu)
W1ęlcszośc materiał6\\ ceramicznych charaktenzuJe s1e bard.z.o W\SOką
granicą plastyczności Podczas rou1ągama w temperaturze otoczerua cera-
mika praw1e zawsze pęka,zamm osiągnie stan plastycm) O:t1tJC Slę tak dla-
tego. li! ma bardzo małą \\1ązkość. co będue omowiooe daleJ Z tego powodu
me mozna wymaczyć grantC) plastycmosc1 ceramiki w próbie ro.zc1ągarua
Można natomiast w t~m celu wykorzystać badania, które "')elimi.nuJą
pękanie materiału, np próbę śc1skarua Rówrue dobf)m sposobem. a zaraz.em
łatl\1ejszym, Jest badanie twardości dane hczbov.e prz.edstawiooe ~ tabl 8 l
1 na rys 8. 12 wzięto z pruprowadzoneJ prób) twardości, która Jest omowio-
na dalej .

TABUCA81
G•mu~a plo$tye'znoici R.. wytnymololł na ro:c1qgan1t R- W)d/W.:m1' w:glccbi' po pr6b1t
ro:c1ąga111a Ef

Mllaial R, (MNm. 2) R.[MN·m·:) 6/

o
Dilmait 50000
o
. _ knemu, S1C 10000
o
.... laamu.. S1,.N, 8000
o
liillllt.acowc, S10z 7200
o
'Młlfima,WC 6000 o
. . . NbC 6000
sooo o
plaSIP • AIJO> o
BeO 4000
 o
001-6
002--0 J

o )--06
o •'-<>.6'

o01--0,6
0,6S
o01--06
0,01--0,)6
o 06-()J
0.2-0,J
 Pr6be twlnWd
Próba &wardoK• polep aa ~ • ......, Wiii ......,, a
·~" diamentu lub łwtowaneJ staJowq li: la ....., • _....
.;cb• saę wg/fbnił (tak nazywa się raollrZIOay" . _
_.iawa). cym bardZJej m1ęltJu Jal materiał a od -aa 11ę ~ ~
~· Rz1czyvmtq twardcJł określa się iJoruan wanokt ••ima
(f) 1 powierzchni rzutu Siadu wgłębnika A (Twardołć imlDD . . . , .
vickersa. H„ JCst równa 1lor&.Z.0W1 ~ f 1 c:.ana.
jJlllu wgłębnika Tablice twar~1 umotl 'na~ korc1.1e ff H

~
1

wgłtbnlk
T•ardy
(w kslt I<:
ostrosłuP3_l____... ,.____

~ l'RP •

~ CFRp•

Ryt I 13

fl Drewno
J. wldkN

••. ••*......
 cr A
,,. ,Aa (l+•J er.( I.)

~61• wyd/uttnl• W%1lt4iw _,... ~ ' '

I
.,„••
I J!
i. I
ID I
I

CT „ u. Z CJ 0'0 ln( "•)

Dla triebzok• odbzlA!ocn Spr(:} f)CJt (1 "'')~ pn, aic ma .z:11nw:KJ11--.
czy AllOSUJClll) &CZ) .._ lub O' CZ\ "•
 ,._„ „
jedl!Hłkt ObJ" o • el

"".ir.J•"·".
•
•/17.u CIS 19)

„ trr m
am li"'• fa. dl =fa.• d11t . - !E
a? (1110)
• •

Rn
 OYSI OKACJE I UPLAS y
KRYSZ fAł ÓW

" prO'ft dum~

w popr.r..cdnam r".u1'""'ll;O
. - iuunałóv.
,-y plłSt cm
--ty) I Sll~"'A
....-wdal )
llł pnldllł~ 10
... kryszW) i.a~
JIP•Kgt Pod

,..._.,o>
" llllf'txnle k n
. . . _ 5' "nośnik

.,
 111
cer„mlk4 \t\oUt lc
Polime r y

Ał!OJ• S l ) N .
MgO. Lód BFRP•
StQPy Tl
s~t!~~n~~~
k'l)rOtł('
t ~. ~t ~'
zbr o 'IV
St;,le n1e~·~t ' C.FRP s •
ł Ore"no
Stopy Al
Stopy Cu CFRP s•
Stal motkka
Stopy Pb Ce•cieta e

Umocnione)

Czyste inetale

sił ~1ązao
(l'oyzarzone)

Super "yste
metale
 MilfllallllCłłl c~1 materii1~
/J prollopadle do 111111
MlllM=ii powaerzchn1 w)'lll},
_........,,
0 ..,,,;
~rz.c:hn• pru:L prum
.,...--~sposób nit. c~

1111ter1ału pOJh iła się

tfldłu~ łanu .l l okret
tJp/okac;ą krtIKę1/z111-..q
lrll•GWC~. 1 oznaczam} S)m

I' -
I
-ł ~Jedno lk
~
b
 119

' (9 2)

' ..urtc11
......
,,,.,;.
jeSt słuszny dla każdej dyslokaq1 - kraw....t..._.,.;
'(V'WV""J•
śn&„-..
UU"''CJ I MIC·

R)s. 9.ll. Działanie sił) 1\1 d)slokację

aysbno "' mikroskopie

~ilDl!lto 1 płaskiego kawałka Inne właściwości dyslokacji
& 1000 śtedruc atomo-
cicatiqo kawalb s1&li
 123

iłiiiillill:U· W rezultacie. wraz ze wzrostem stęt.enia roztworu roSlic

_ 91 pnybhtemu parab<Jhczn1c, lJ Jak C (rys 10 I) Jedno-
~ brąz.. odporne na korOZJQ stale 1 \\ 1cle •Mych stopów w
~ 1tształluJą swoJą W)1rzvmałośc • ten

Vumacnianie wydzieleniowe i dyspersyjne

JdiCli celowe zan1ccZ) szczenie (lJ dodatek stopo\') _ np miedź) Jest
·~
~:_, •
w materiale cerrumczn\· m lub \\ metalu (np \',, a'.um1n1um)
• ~ temperaturze. to po ochłodzeniu taloego stopu do temperatur\
~ wsponuuane zan1ecZ)szcz.cn1e mo:ze .... yd::rellt.: si~ " postaci mal)ch
~ ·bardZO podobnie Jak \\')kl)stahzo\\ałb) cukier z ochłodzonego
~ nasyconego. W stopie Al za\\1Cra1ąc~m 4% Cu (duraluminium)
~wan)m w ten sposób po\\StaJą bardzo małe, gęsto rozr.ueszczonc
~a twardcJ fa~ CuAI_ , ~ .cklórc ~1alc umacmanc są rO\\nlCZ" ten
spos6b- "ydZJelcmanu \\ęghkÓ\\ ·>
Male W)dzlelema mogą b)ć wprowadzane do metalu lub ceramiki rówrucz
ill)tlll mel()dam1 NaJbardzlcJ OCZ)'\\lstą metoda Jest W)micszarue bardzo roz-
~J substanCJ1 (np tlenku) w sproszko\\an) m metalu (np \\ alumi-
•CZ)' olowiu). a następnie prasowaruc 1spiekanie pr~gotowancJ lt\ICS1Aln.ln\
Obi podej:lcia pro\\adz.I\ do roamcSL\.Lc:ma małych, tward)Ch cząstek. na
ładze prl.CJ111eszczaJącej się dyslokaCJI !'iapręz.cmc r musi d) slokaCJę prze-
llidcić pomiędzy t~m1 przeszkodami Na f)sunku 10.2 pokazano Jak prze-
llbdzają one w t)m ruchu To tak, Jakb\ nadmuch1"ać balonik w ptas•CJ
Hiiee: potrubnc bylob} bardzo duze c1smcmc, ab) balon \\)dął się pom1ędz)
p . ale, kiedy odp0\\1edmo dute W)dęc1e JUZ po\\ stanie. to dalej rośnie
•łnb. Kryrycznq konjigurac;ą Jest półkoh~ kształt d)Slokacjl (l)'S. 10 2c).
JJll przypadku siła rb/ d71ałaJąca na Jeden segment ró\mowaźona Jest siłą
~ liru dyslokaCJI dz1ałaJąceJ na obu koncach W) brzuszema. O)'Slo-
UJe przeszkod) (1 pojawia się odkształcenie plast)czne), gd)
2r
r =- (10 2)
·' bL
wywołują Y.1ęc opór fo = 2Tfl OCZ}WJśc1e DIJ"iększie utwanbc-
wytrzymałe, gęsto rozmieszczone "Ydztelen1a (rys. IO 2)
 125

jeSl umocwcnic ~łcenio~. stromy wzrost krzywej

lilill.oGlpa-CCDie po przekroczruu grarucy plasfycznośa (rozdz. I)
aaetale i materi~ ceramic.zne umacniają SJę w ten sposób Mme
~ kłopotliwa: kiedy chce się otrzymać cienką b~ pn.ez v•alco-
id~::meoie oc!kształceniowe podnosi granicę plastycmośc1 tak szybko.
-,,,., ICll proces prz.crwać 1 wyzanyć metal (nagrzać go. aby zmDlCJSZ)Ć
łl~nych dyslokacji) 1 dopiero \\tedy kontynuowac odkszlałca­
ł/A też ona użyteczna: jest to !Stolna metoda umacniarua, którą można
.., Ale jcStt~.z:rue z Ulllymi, aby otrzymać wytrzymałe matenały.
~ie umocruema odkształcemowego Jest trudne Jego wkład/..,
ClltOW'iego oporu f ruchu dyslokacjt jest znaczący 1 rośnie wraz z od·
~(rys 10.3).

Odkształcenie postaciowe y
Jbs. IU. Pnec:Ulllilie się lulll dyslokac11 prowadzĄce do umoaucma

,.........Krytyczne naprężenie poślizgu dyslokacji

ąt. 2ie udziały posw.ególnycb metod umacniama SIC saa.M-
PLAS1 YC Z
 •..-ri ~y Cl ICgO Dll"t' w od .........

wartość napręt.crua ŚCllla~ ~w~ .q „

~y, ~ maksymalna w~ r wys&ępujc dla I 45 0zs
•.„-::si'ększarozcaągama
•

p<ld kątem4.S0 1 wynosi al2 4

llJ tego co pow1edZJehśmy,,., ro7.d.ziałacb 9 1 10 wyaib, 12 .Jddi hęild
z
rozd4P11 pojedynczy kry~ztał, pośhLg DIC wy~· bynapnnJeJ - p1aua,_
7
p.eb !onej 0 45° Wys~1 on \li rz.eczy"'15teJ r>buczyinic J*lup a,t•ICll
01 I)
~ JcrysZ1ale - o onentaq1 naJbliżuq nachylcruu o 4S (~ 1 3 w
~e oatom1ast, w kaźd)m l sąs1adUJąt)-ch z.e sobą zwn, poślizg aasr.,.
na p1asz.czyź111e spełmaJąccJ pow)l.szy warunek ale maczq :z:ortnkM1lq
W skah m1kroskopoY.CJ pośh?.g roz:wuue Się " ęc po zv~ śacZce
jednak średnie nachylenie teJ śc1e:OO do osi rozc a,garua pomstame„ 4
F
I

F łF
łF „AR

~·-
łF F

ł=~
2
-
~
 R ) 6·6.35·2
iill•ifCl·e ~11 1111
I sprężyny~
(
~ > 127 ·127 • 4•7 · 101
ilil:ll~ sprętyn - Pra\\le l widać, t.e stal sprężynowa, llaJtańszy z ~
-~Dalu. menonnalnie chatc !"~ ten ~nek, j~ nic zapewniałaby ona dosta• ma-
?.~ beZPieczenstwa - nie poZ\l.alaJąc na zbyt dllże
Dopiero drog.i stop - miedzi z bel) Iem, Jako Jedyny z W)'SlQł..
zutyC::
materiałów, zapewniłby maczny współczyruult bezpiCClJCńslwa
J 5.10-3) .
.du przypadkach wymagania ~ązane z warunkanu praC) są takie,
ej, płaskiej sprężyme, takteJ Jale omawiana W")2eJ , 1 tak ~
~'--oH\Jł granica plastycmośc1 - na\\et gdyb~śmy Ją w)toaah z brązu
. Problem tego typu pojaY.1a się powszechnie v. sprezynach za.
pojazdów (i innych), kiedy duze S ("m1ękloe" zaw1csz.erue) 1 duz.e F
) są wymagane ;ednocześnie. RoZY.1ąi.aruCD1 moz.e być spręzyna
....,„dW(>Wa (resor v.1ełop16ro"''Y - w przypadku poJaz.dów, przyp tłum)
4). Można Y.1edy zaprojektować spręzynę o małej grubości r, ~
·tduże S bez przekraczania graniC) płast)·cmości, co \\idać w za.

•••llCUZDe. i
powierzchni bębna
(R·E )= ~
l, (1' 9)

,....,.-Ciobrotowej, 11Mno$ci zv.;ąi.ana z małą grubo~c1ą 1 jest reltompellSO\\ua ?.\\~

liczby "piór", odpov.-ied.niej do przen1es1erua obciążenia
(12 7) f /Z l!I „ ·z
ł
ł ---==-·:::::.-- .... ' t
C> - ' <: j I n piór sprę:yny

---------,•

'~
Rys. 11.4. Spręiyna wielopiOrowl (9Cbcmll)
;m1111aw Iii dabanm matailłu na zbaorruk c1śrucru0\\)" którym
!lllJJlłl~ 811 pod
c:imiCDiCID p NaJpiern po tnr 1y s1~ zrru.
~!Ma.-a~ a 11111p1e Jeao koszt Poszuki" ć b~dzicm>
lrolllrukcJę prad znwc:zcniem prze og6mc
Ald 111111111)' byt ostrom1 konstrukc c mogą ulec
..... ~w wyniku nnęc1.cnin lub " " "lulm
- lllllJm czynnikom ruszczącym Omóv.im) Je
:!Dal pnyJllllllDY dla uproszc1.cnin ze JCd mm
plutyc:meao odkształceni a
fłagłe pękanie, wiązkość i zmęczenie
materiałów

Tłumaczył prof dr hab. KrzysztofJ Kzm}dlo-w11a

 '!'r'
~ "°""erzcbnię pęknięc:aa. .lab PAC& ..,.._ ~
~ b1kJDika a energ1a sprężysta wyzwo1cna ~Jego PGlllald . . . . .
~ roidafcta gumowq powłoki. to me zacbodzi 8 ,.., •
tcD prz.eczyłby bowtem prawom termodyaamW.
~ie energię balonika można ~kszyt PflltZ ~ m-
.: =
I WIĄZKOŚĆ _.,..ue Pękmęc1e w po"loce pozostanie \\ówczas stabilne do ll!CWMe
klblYDl roz:wazan) układ (balonik gaz w Jego wnętrzu) zmagazi •
W:
1
~e duzo energn na to, b) pr~ rozrOS<:1e pęlaueaa eucrpa
._ pnewYt.szala energię pochłoniętą Wynika stąd. że l5tmeJe ~
~ przy którym W) stępuje nagłe pękarue w zb1onukacb ~
dllflklCryzuJących się okresloną w1elkośc1ą defektów w ścianbch
Wiele wypadkó\\ (mespodDewane zawalenie Się mostu pękmęae kccła)
lliałO miejsce 1 nadal przytrafia su~ " u1azku z opisanym z:iaWlSbem.
'Vie wszystkich przypadkach, przekroczone zostaje k.ryt~cme napręmue, p~
"6rYID jest dostatecmie duro energ11 na to. b) wykonać p~ rozrywam.a
_.nału, co często zaskakuje konstruktora d.lnego elementu Ram się l.3laD
pic: Jak obl icZ)·ć to kf)t>·czne naprę:zerue?
Na podsta'\\ie przeprowadz.on}Ch rozwazan mozna zaplSIC l'O'lo'D3111e map
akladu. jakie musi b)C spełnione w momencie nagłego pębma w 'll)'llikD
rozrostu pęknięcia Założm), ze ~kruęcie o długości a vo matenalc o gna-
Wci 1 rośnie o /Ja W\maga to, ab) praca wykonana przez pl'l)iot.oDe ~
11me była większa od sum) zmian) energu spręzystq 1 energii zgroma'!llPCJ
wwicrzebołku pęknięcia, co moma zapisać w następujący sposOb
óW~6U"+G,tlil (Dl)
13 2) przyb1er7.C \\Ó'N~
 w at1e Jest całkiem IM) u.;.
:-._,_IMD odbztalc:eruu p~
pozbaWJoneJ charaktcryst)CZll)d
bnt lub bardz.o ograniczone od-
• Ptlmitc•• ,,.. ceramice 1 Sltle !'QI.
plastycznego Lokalne lllP'tlllle
D'JldaM> zaJcznośc1•
ZMĘCZENIOWE

TrwaloU zmę
 Trwałośt zmęczeniowa pękniętych próbek
kooSU'Ukcje - w szcz.ególnośc1 spa....ane, takie Jak most~. Sl&dti
= &:..ov wiertruczc, zb1om1ki c1śnieruo.... e w UlStalaCJacb &tomowvcb _
dtlla)c1eryzują się obecnością pekn1ęć Biorąc to pod uwagę jedyne
.,aia być pewnym .... t)m przypadku to to, t.e poc~ dłu~
jest mnieJsz.a w2 pewna prz:.Jęta dJugość, która umożbWJa
ich podci.as kontroli lub badama konstrukcJ1 OccniaJąc cz.as bez..
mploalacjt tego typu konst.rukcJt, musun) określił cz.as (hcz.bę cykli)
kalastroficmego wzrostu tSUUCJaC)Cb pękru~

.1ę:ziemowy wzrost pęluięc1& w elemencie z.a~ PCbitcM • W

W)'Jk1owym

41ańviadcza1ne odnośnie rozwoju~ 5' u.zyskiwlae • llllll-

ll!llillC)'4;b na cyklicmym obcaąt.amu próbek z W'r"1- o - .
Io pokazano na rys J.S 7 Definioww 9' 'I DJ U O will-

K=
x..-x. •
• 2
 Rys. 15.9. ObJdl11en1e mccbanlZlllU wzrostu pękmęć ~

OS.6) Opisane procesy determinują odporność na pęk.anie konsuutcj1 zawicra-

#:YCh pęknięcia. W elementach po.tbAwionycb ptknięć piddul.Ych auęaemu
lliskocyldowemu. odkształcenie plastycme szybko powoduje: wzrost ~
watości ich powierzchni. co jest przycZ)'D1t powstawania pęknięc powterz-
dmiowych, które rosną początkowo wzdłuż płaszczyzny poślii.gu (pębięria
my I), a następnie w opisany wyżej sposób zaczynają ~ w kieramb
~ do osi rozciągania (rys. l S.10).
\\ pr "" dz
 ~~nia i zb1omtk i.akwahftkowany do cksp1oatac
~tDY· pra~dopodobn) zakres \\710stu pęknięć mot.c ~~~
~e badań prowadzonych na SJ)CCJalme Pf'Z}goto-w eh Y
li~ matenalu zaw1craJąc)ch pęknięcia 0 -·Re·• 'llDg Y próbkach
- _..- · -'- k ~_,, , eometm Cz:u
~o utytkowarua 4UIOrnt a moie być wówczas wyznaczony m
~~~~ 3
~
-

~e :abe:p1ec:enie: umozhw1eme wyc1elcu ga.."tl pr:ed

~rem

Niepokojącym problemem J~t to. t.e zb1onuk zakwalifikowany Jako bez-

y mot.c stać się nicbezp1eczn) w wyniku wzrostu pękruęc \\'\v;olan\·ch
~em materiału lub Jego koroZJ1 (rozdz 23) Jeśh konselcv.~qą Peic-
liOC'I mogłaby być powama aY..ana, to mozna zastosować dodalkov.e za-
~e poprzez zaprojektowanie zbiornika w ten sposób, r.c "')ciek gazu
~ jego pękmęc1e (tak Jak ma to miejsce '' przypadku częSc10....o
..-ucbaocgo balomlca opisanego w rozdz. 13) Wyc1elo ze zb1orruka są
siaamkowo łatwe do st\\1erdzenia 1nieszczelny zb1om1k rnoze byc "'~łączon~
zcbploataeji i napra\\10n) Jak zatem moma sfonnuloYtac warunek wyetdtu
prmd pęblłęctem 7 . .
su „„ Je:łli krytycma v.ielkosć pękmęe jest mme;sza rut grubość płaszcza zbt0r-
zbt0rn h. C"; ~ en Vllt
; R 0 " 10CO MN ,...: li:a t, to pęknięcie zachodzi bez uprz.edzerua. Załóżmy Jednak. te krytyczna
\ Kc• HO ~·N wiclmć pękni~ (2a..,..) JCst v.1ększa od I - w<Mcz:as V.")CJek gazu naq>I
\ mm pęknięcie będzie na tyle dut.e, żeby się rol.\\1jać w sposób nagły. Dla
"apiecllństwa załóżmy , że

2aby1= 2t

~ krytycme spełrua y,arunek

u Jr.a..,.,. = K,
~-~ lllOtle być osucowanc na ~
li (hm~ należy te błąd os
-~ . . . . W)lpf0\\1ad/.on) h .... ::i
10$KM 7,1 10• J s
1So1Jl-IWI O2.S obr

w pnyllli-
 me muerua się l.asa.t...~
aa to6cu ro.zdz 13) sp;~
2 do 3 cm W tym prZ)~llly

- I ) =3,7-10' C)kh kształcenie i pękanie w wyniku

0,03
pełzania

Tłumac::ył dr hab Marcin ltono1uc:

a mauyna mo7.e być bezpiecznie u.zy"''°'

aas. Jednak po ~n)m czasie, dalsze JCJ
pcauaram.i pęk.n1ęc1a lub bardziej preą.
 PFł ZANll\

Wprow•dzenie

I CC 111:
 tcJ R Jest uruwersa~ stał\ PZIOWłl (S 3
drJYWO&JI pełzania (J·mol ) Nalety z.wr~tl J·lllOI K ). Q , -
~ wykladntczo z temperaturą (rys
o1f.C D1olJD WJę<: podwoić szybkość pell.anla
17 Sb)~· 2e ""**
zrost laDpeirllllily

.,, ~lL
S Nachylenie ·~
-Q/R •
.
•

llT

Rys. 17.5. Zmiana sz)'bkoic:1 pclzama"' funkcji 1c:mpcraui."V

Poląc:zcnic tych dwóch zalemo~c1 \\)Taza.jąC}Ch t:„ daie " rezultacie

c„ =A o" e Q RT) (17 3)

gdzie A jest stalą pełzania Wartosc1 sta~ch A. n 1 Q są ~"\\1sc1e rome dla

(17.1)
rót.Dycb materiałów 1 muszą być określane dośY.iadczalrue
• 3 8. Odkształcenie spełniające lę
~ f"awa po1ęgowego. (Dla małych
Konsekwencje potęgowego prawa pełzania
~ odchylenia od pra\\a po1ęgowego
-....,;,_dokładnie w rotdz. I9). a) Przy stałym nopręzemu (lub obc1qzen1u), odJcs;tak tmt rośn" z upły­
w• C%/lSll. Podlegają temu pclzaruu lód w po"loce lodo'olo"CJ Antarkt}ti
1 wg6rach lodowych. poluncry odtszałcającc Stę .,.. temperatune pokoJO'MJ
I• wytuych, metale 1 ceramiJc1 w urządzenlach wysokotanperatul'OW)"Cb
(rakton.c:h. turbinach) ulegając powolnemu odkszta)ccruu
b) Przy stałym odlc.ształcemu naprtttme ulega rtlałsacJ• r M~•
&'laSll Podlegają temu np śruby w obudowie turbin. które ~ rega-
1-eo lłc>lupnia.
Czas rdaksacji (definiowany jako czas niezbPY do ~
do połowy JCSO początko"-cJ wartości) moie być obliamY z po-
prawa pełzania w nastęi>U~ sposób. RozwUDY śnabę. bka jell
 OJaaY pomiędzy dokręcaniem Sub '· lllOQ byt ob "tr jlliD
kló~o '! ulep ~jszcmu do potowy SWllJ pa cz_. WJ
Po pocistawtemu a = a/2 1 przebzlalc:emu Oln."ymlJcla)
2-1 -1
I=----- 17
' (n -l)BEO:-
(17 4)
~c:zalni~ wrmaczone wartosc_i n A i Q dla matenału śruby lllD02li-
'fria.I\ określeruc, Jak_ cz~sto naltZ) Ją dokręcać. Należ] zmócić uwagę u
#ft mocne dokręcenie rue pomou \\ tym wypadku. ponicwaz. t, ulega p-ałto­
...,emu skróceniu. gdy a. wzrasta

Uszkodzenie i pękanie w wyniku pełzania

Podci.as pełzania narasta uszkodzenie materiału. w W)niku j)OW'SU"arua

wewnątrz mikroporÓ\\. Usl.kodzcnic to poja...,ia ~iit .,.. moaienc1c odpov.ia-
~ym trzeciemu stadium peł unia i po\\i~ksza sie coraz ~ bcicJ Uusuu e
(1 7 5) IO kszłałt ~ej '~ obszarze tncciego stadium pełZ3llia - gdy oikropory 51ę
powiększaj ą, przekrój probki m11cjc i (pt'Z) stałym obciązcniu wzrasta na-
~e. Ponit>wll7 "rr..a". s:zybKość pełzania wzrasta ~bciCJ ruż naprężenie
(iys. 17.8).
(17 6) Osta•eczne
"'peknlęcte
 RozdZ1ał 11

KINETYCZNA TEORIA DYFUZJI

Wprowadzenie
W popnednim roulziale stwierdz.ihśmy, ie szybkość ullliooego pełmiia,
imiCDIA się z temperaturą według l.a.1~1

&„= Ce flRT)

px Q - energia aJctywaCJi pełzania (J·mor lub, częścaq kJ.mor ). R -

maiwersa1na st4Ja gaz.owu (8,31 J·mol 1·K"1), T- &cmpeaCIUIR ~
(K). Jest to równanie typu równania Arrhtnlll.Ja, które wynia SZ)btmć
JIOCC'U. i cbaraJcteryzuJe Sł~ dutą umwmalnością. Stosuje saę ono me tyllm
ił a,bkośc1 pełzama, lecz taJd.e do szyblt<*i ut)auama (remiz. 21). lmmrji
23), dyfuZJI (w tym rozdziale), a oawet do szybkołci rcnHHW 111• ~

E 1 twamaema mleka Stwierdza ono, ż szybkość robrłe W)'H h fCJD

,,,,_rrJlln'q(lub, ie czas do zaJłcia oladlc.go SłOpUI peblllia. i .
fwdmim11 muńe,,sza saę wykładniC2J0 z tcmperalllq), jak to pił• •• •
~-. li. I. Wylaaem szybko9ci procesu ,,....„,,..., J111WD Art h I W „
~ w funkcji IIT Jest linia prosta o nadlylmia -Q W(IJL lU,.
 z C\o

\ o/-•..ł.Lo- o o
o
• -·~
+o- o o
o -o..+ •

.•_„·--ro- .•
• 1'0- o
• -~ o
• -o4 o
o o
o To- •
(111) I
I
„ .kicnmku gndicalu
. . . . . . jak.o s,,,..,,,
llDUie.ddiaio-
MECHA 1.ZMY P
ODP R
 10·•

10... Peh
dys kacy
,....
-:
"'
„. 10"4'

"'

Dyfuz1a po o/G
granicach
l!l1I- 19.6. Mechammy odksz1ałccrua plutycznego przy l'Ó2Dyda ~
Sil pnedstawione na oclkSZlałccma1~
19.6). Pokazano na nich
IZ)'bkości odkształcenia
określone rodzaje
anie z wykorzystaniem metali i ceramik odpvHJG •
pełzaaie
 11/11 ""''' nlłlu: szeroka sama ltop6w llikla o 111111111•11i1111n11.l'IJ•ld•
(Jl6wnie z: Cr, W, Co) 1 'NYdzielenia~ •
ezDYCh; stosowme do 9S0°C (rozdz. 20) Clrll:&r......,..
tl~nki i węg.liki. główni~ tlenek allmlinium Ali(), ca'miki t...
na $102; węghk. krzemu S1C, azotek krzemu Si,,N sialoay
Ai3'>J); stosowane potencjalnie do temp 1300-C '°*-
~rystyczną t) eh materiałów Jest duży opór Steci layst&lacme.I
20
~

l'Jlowanie stopów i ceran11k odpornych na płymęcie dyfiay_ M

Pł)'Dięc:ic dyfuzyjne odgrywa "'ażną rolę w materiałach drobnoziarnis&y
..•..,,.._~---w ceramikach) oraz Yo
materiałach podlegających peb.aaiu pod małym
·!łl•LIJea:ue· m, w wysokich temperaturach. Aby wybrać właściwy IDlłerial

..,:Szukać materiału o W) sokiej temperaturze topnierua

b) Stw0rzyć warunki pO\\stania dużego ziarna, które Yo)dłui.a drogę dy-
;!'• i ograniu.a rolę mecharuzmu d) fuzji po granicach ziarn - idealny byłby
':~M.-lb)'ształ.
c) Stworzyć warunki powstania W) dzielen na granicach mm, w celu
czmia pośłl:tgu granic ziarn
Stopy metali są Z\\) kle tak 1.aprojcl.:tow:mf' ab} h>~ odporne na pe1Z111ie
prawem potęgowym. Płynięcie dyfuzyjne jest rozwat.ane naq
Jedynym wyjątkiem są stopy laerunko\\o krystalizowane (DS)Gpl!lm
adzie w rozdz. 20 W t)'DI pnypadlcu zastosowano specjalae lledmiD
i&Ysbni.a dużego narna.
• llikl., z kolei, ~ykle ulegają odkszlalccniu głównie pnez . . . . .
(ponieważ maj\ małe ziarno, a chaty opór siect laysWi:m J - . .
·e według prawa potęgo~o). l.astosowanie odpo•ncdlli1J ~
prowa~cej do rozrostu zaarna. mol.le zwięb1;yć lc:b. a ilJ rr .e •

(19 3)
111'111 a tydt samych powodóv. , co\\ PrZ)-
~-
......~ z tlórą cąsrcczJu mogą się śliz.gać
~ Cqsteczlc1 maJą kształt (prz.cdsta_
llllNllQJ.lilidl l;pmiu Się Energia ałtywaCJ1 QJest to
J11 I 1e11 . . . _ . Siebie sąs1edmch cząsteczek
p(ili(llllilil .-.... z z.alemośc1ą definiującą lepkość (dl0
JJJ'411•mfa,,,.rtoł6w kpkich)
<T
11= 3t (19 4)
(19 5)
••mt
'*'*maia
leptmć Jest określana dla odkształcana
G Dla odkształcenia rozc1ągaJącego
~·-:i. odpowiednik modułu Younga E Ze
łlabiał 3. OłrzymuJemy 3 '7)
• polimaOw są dostępne u dostawcó"
lllwwawa wtrysko'lrcgo lub praso-
•i(tsautc1 połirner6" Jest zbbt.onv
• IDllerialam.i czysto spręzyst)m'1
te Jeśli prz.edmwiamy
~'~~amortyzator, to lcpko-
UC*m:anv na rys 19 7. Pod
a,btok14, porueważ
"·
• .
O
Amorty-
sprctvna zator
··f ··~
'
"· <
Problemy projektou ania =wy korzystaniem polimerów
Temperatura zeszklenia polimerÓ\\ rośnie ze \\"zrostem stopnia USJecio-
wania. Polimer) o ~uzym stopniu kr~zowania (op. epoks)dowe) sa bardziej
odporne na pełzanie w temperaturze p<>kojo\\ej, niz te o małym stopruu
myt.uwania (np. połiet) len). Lepko:;ć poliwcruv., powyzeJ T. • wzrasta ze
wzrostem ciężaru c1.ąstcczko\\ego. co TÓ\\niez wpływa na zmniejszenie peł­
zania. Wreszcie polimc~ kr)staliczne lub cz~ścio\\o kr)stahcme (np polie--
tylen o duzej gęstości ) są bardziej odporne na pełzanie niż materiał) typo"'-o
akliste (np. pohct) len o małej gęstości).
Projektowanie polimerów odpornych na peł:ame
Szybkość pełzania polimerÓ\\ mozna zmniejszyć przez wprowadzane do
m.sproszkowancgo szl.la lub krzemionki. w pl'Z)bliz.cniu proporcjonabiie do
·dodanego wypełniacza (ZMÓ\\110 PTFE na pokrycia naczyn ~
1 polipropylen, stosowan) na elementy samochodowe. ~ W2llll' reme
sposób). Znacmie lepszą odporność na pchanie uzyskuje~~ n..
zawierających długie włókna (GFRP i CFRP). w klór)"da 'M{• •N
· jest pr7.enoszona pnez włókna nie ulegaMCC petmill • R41tłl
W)'Crz)'małość.
 221
~odksztalccmu wy"'olan~m pełzaniem me \\ię~m niż o,io,.. w celu
dJt!tJ'1ł a tych w)magan >top niklu \\c1ąt ulcpsa.no u do opracowama
~r-staY.ioncgo w tabl 20 2
TA.ULIC~ z, 2
Skład Ch<'m1C::11> f\ po-.\'('/, 17'.oltna/6... ?dpon:ych na
ptl:anrr, 5lOW..-anłC~ no lopa1k /urb „
~o ""ag °li „ag
!-11 59 \fo o~s
Co IO c O IS
w IO St ,l
Cr 9 Mn ol
Al 5,5 Cu ,05
Ta n Z.r 0,05
T1 l,5 B 0,015
lit l ,S s <0,008
Fe o~5 Pb <O,OOOS

GglWZ6ją wybór matenalów odporn)ch na

z icb wysolam1 temperaturami m1ękmęc1a
•Iii• z ZMlolowania w silnikach lotn1czych ze
Mii•• do zastosowań w turbmach pracujących
mgłego uszkodzenia Wlątą się
lll'!'t-mllS'palUej) CennctaJc nic są również
mięblie w zbyt ruskich tempera-
"* " wymagania, są nadslopy
 Sza
Z upływem
czasu „
wysokie
t~pera­
turze
la
For ma na łopatke
turbiny

je,4. Odlcwarue łopatek turb~ ~ tracooqio WllSltu. W m11ma1e tvm - . , . p t

pełzanie dyfilZ))De I ~do mu:m„n•, w •')11iba ~ __..
UL~~~/,,/&~- MaksY111a1~
temperatura
Pbn1.„,„
(Zafezna Od
typu uzytego
Z nich aktualnie ~ . . . . . ;

=
naJet.ącycb do grup~ ZWIDeJ stapcnra n~~~ llillll::l6116.;ni,aiti
.,_iltel'lftJ krysuhzacJ• tworzą ukierun1t~ wzmo, ~
l)9lllku 20 9 pokazano sposób JCJ \\)~'Of2elaia. w lłblicy 20 3 - - -
'.('~hłciWO~• niekt61')cb lYJ>OW)ch v.~oteml>Cnlul'OW)'t.b kmnpozyi6w
pa IWil Od ~ pod kątmi rnothY.ośc1 zastosowania ach na lopatb tllrbia. F~
składu gatul jllDIC"'!lJ~cą Jest Z\\')kle fm o wysokiq lanpentune IOpaicaia. Smo-
ogran c ta 1 ~Cł
OSiłgl
alidliC związek ten b>łb) zb)l kruch), lecz otoczooy OSllO'ą maa~
ltlOfJY kompoZ)1 o wymaganej W)1rzymałoścL UtYt'OflOlle włókna razy wy-
Oicj temperaturze topruerua bardziej zv.1ększaJą odpol'DOSć u i>dzanie 0 mi
llOfJJa by ~ tego spodzi.c....ać Ma~ .,..IOknam11 osnową występllJC banbo
51
brZ)'SlllC wiązanie na p.:>Z1om1e atomov.)m. Stnaktura Jest bardm rozditGiua
(wlólma są mikrorneuowe:i średru~ ). v.1ęc przypadk09'-e pękmęae biba wlOtim
poclc:zU eksploataCJ•. m1alob) mal~ wpły" oa W) iompoZ)t.
Kic n.one i< przc:,uwaft a S'ł
frontu Krysta zac 1
I

~~ C el.Jv s:oo

Eute k tyka
u kierunkowana
_ Cl~':~t'P.
1
...---- Mikrometrowe
- Osno•a N
włókNI Tac

Rys. 20.9. Kierunkowo knsullZO'H D) matcnal ~ lopGJ _...,

 .aement6w pieców 1 W)'mlellnilt6w a.pia w llllłycb ....._..
•llP6ICZ)'llllllll rozszer7.ałno6c1 Cieplnej 1aPft111ia b ~ odpor>-
. . . znuany tcmpcnllury mt ma Wlęlwutć innydl cenaik, lecz Ida
te111peratura pracy wynosi 9000C (Id~ rua mtista aczym
:. co ogranicz.a macZJ11e ich wtosowan1e
.,, do pracy w wysoluch temperaturach wydaJ' 11ę byt 'l\ascrially
kowalencyjnych, talue jak węghk knanu UOlCk knamu
(spieki ShN• 1 Al20,) Ich odporność na pel1'.lllle Jest makomda do
a mata roz.uerz.alność oraz dute przewodnictwo cieplne (\epsa m
niklu) sprawia. 2A? są bardzo odporne na nagle ZJmany temperatury,
typoWCJ dla nich, malej odporności na 0~1~1a d)1Wll1cmc: MOM
- ronnowane przez prasowanie na gorąco z pr0Sli6w lub pna
kntmu. kt61') został \\c.z.cśnieJ sprasowany do odpow1ednicgo
2~ obu metodach prcc~ zyJne kształty (Jak lopatlt1 turbin) mog\ byt
t;;;i.anebez obróbki mcchan1cmcJ (matenał) te są zb')t tv.'Ude do tak1CJ
Gldbti>·
Koszty opracowania nowych mateńał6w
JakickOIWlek prur,ra.my rol:"OJU matcnalow, Jak np dot)-cZ\cr nadl\0-
~ eutektycm)ch mogą b\ć rcahwwane, Jcśh ich rczul\al ma równiet
'.~ierue ekon~1cmc I~ to przedstawtono na rys 20 IO. kOSZly opra·
~ matcnalu mogą być ogromne Nawet 12D~~-'::?'1n~~4-1':
•l „ J um, koszty Jego opracowania mogą sięga być dWe..
i Rówmct koszt\ uszJtodzcnia prototypo'11qo silnika~ ZIDllll •
oc:cna r.acho~ia się nowego stopu rue moie być I " " ' -
16 •S
F. Utlenianie i korozja
Tłumaczył prof dr rn: Andr:e; S:ummer
 Szybkość utleniania
1Cocnp0zyty
,Jld.e1i planujemy zastosowanie materiałów skłonnych do
.,,,..y wiedzieć~ jak szyb~o będzie zachodził proces utleniania. :::;;:
_ . . by oczekiwać. że 1m większa energia Jest uwaJniana
adeDJID!&, tym wiąksza będzie szybkoJć ulleruarua Na przykład ~
spoclzi~. t.e alummium będzie su~ utleniać 2,5 rai.a szybciCJ ani1leli ~
il ro wynika .z danych en_erg~'Cmych zanueszczonych na rys 21 I wnzczy.
wisłości alunumurn utlema się maczrue wolniej n12 żelazo Dlaczego lak gę

g
;
•' Jaeli nagrz.eJemy ka\\aJek v.ypoJerowanego żelaza w płoouemu gazo-
wym, na powierzchni metalu. gdzie atomy tlenu 1 t.elaza mogą 51ę kOIJlakto.
~ tlen z po"ietrza będzie reagował z żelazem, twon.ąc cienką ""łlSlewtę
Co-Cr ,(: tJmku mlaza na poy, 1erzchn1 i powodując JCJ scz.em1enie Na ~ gru-
N-Tac batć warstewki tlenków rośrue szybko. a następnie coraz wolniej, poniewu
Co-Ta c
trlekszołt
pollmer6w Orewoo/CFRP lklllly żelaza, zanim będą mogł) we3ść " kontakt i reagować z tlenem. mUSlą
we. cermetal~ pniedyfimdowac przez JUZ uty,orzoną warstewkę tlenków Jezdi 'MZUClllly
bwałck rozgrzanego z.elaz.a do naczynia z 11•odą. szok -~ z szybkim
GFRP oclll.odl.eoiem spowoduje popękanie warstwy tlenków żelaza 1będziemy mogli
lllNiczyt kawałki leJ warstwy w oaczyruu z wodą. Odsłomęta powierrJmia
t *łaza będzie znów błyszcz.ąca, wskazuiąc że s.zolc związany z szybkim clllo-
dlaian spowodował całkowite złusza:mie warstwy tlenków, która ~
J Ilf w czasie nagrzewania, Jeżeli żelazo pono\\me oagnejemy, ~Się oao
~ z poprz.ednią szybkością. •
WUS1ew1ca tlenków działa jale banera, która oddzjda aromy tlall 1 •
Aluminium i większ.ość innych materiałów, ~
tlenków w taki sam sposób, ale warsaewb
e bardziej efektywną barier\ anU.di warSINb
=•
R 1 zmniejsi.a szybkość, z którą te atomy reagują, tllOfZllC WIR dalb
baril:ty,;::-a
a:lllilt:
• •' , ,
w praktyce mictz}llly szybkość utlw? ~--
pnez przyłącz.ame atomów tlelll do powu:dli -~
2'riętsza się zwykle proporcjoaalDie do ilo6:i •
„~~ 8
-

wzrost masy, óm, molJe byt rcjCłlNWiDY

WD I (rys_ 21 2) W W)'SOkidl . . . . . .
„ ...
~ zalemQtci Pawm..,~"-
 Dane dotycące szybkoici _......._
bJostrUktora 1nformaqa, Jaka alośt dago ~
pna. tlenki w określonych "''UUnka.ch JeSI bardzo wa-. 'łlłaaz.,_.
,~ łowy spadek. k - ve
,,Lotrie t enk np. Mo. w
:lii...aiCZJC tlenkóvt są zwykle znaczruc g rsze w P« z
11
;m
aJi*:ioWYM (np tleniu są s><>równav.czo bardzo krucbe więc -
W catvrn zakres e tempe .Jtur
k p 5- sute . . . tJcnków Jest mocno zw1azana z matmaJan, co me a . _ •
lii=jsl:C - efektywn) przekrój elementu u cga ZllUUCjS2::IUa Rcdillrąa...,
liiijo elementu konstruk)Jncgo mote b)c OCZ\-'Wlśae oJłllic:2ala z cllmtdt
~ Am
W tabllC) 21 2 podaao cias V.)magan) do atlenicma daDego lllalCr1* •
~ O I mm pr~ elcss><>zycJ1 .,.. pov.ietrzu w temp n (jal

.„. ...
(21 2) fJPa wartośc dla temperatury pracy łopatek turbm 11111\'Cla ~
drlllmlóW) Jak w dać czasy te ZIIUelllaja SIC o klib r2ICdow wdm
• m zawsm dodatnia
:JllllOwskazuJą, ze me r.ia korelaCJI Pomiędzy SZ)'blcmcq atJemama m11J11t
,_..,Anllealasa (rozdz IK), co oznacza. ie ~ Z przebieg em reakCJI (porównaj AJ I W j3lco skraple pilj.....
wraz. wzrouem tem~ratury li!fPl!ia ~ banko JJ<TW 0/1 - cnergw - -104.S kJ mor' OJ; W . . . . Się - -
„- ,
.ł - ..( e fł,"' (213)
.,,,,,_ energia -5 I OkJ mol 02)

Tcmpennn
Cas (h) topueaa (KI
DiesltOÓCZIDlly 1336

......
blrcb:o dłuai 1234
'-dm dhltP
blrcb:o clluli
...„2-1
 D-wspólczynnik dyfuzji.
.'~~illru~~ względem czasu. otrzymamy
Powietrze i=Kr ~ (214)

Kp <1:cD.oe-IJXT (21 S)
 o iałetach "~
~WU.a Ub~
-·~~""'jednal I. J)etl11e
 Korozja w środowisku wilgotnym
Dlacz.e80 woda ma tak macmy wpłyv. na szybkość ubytku mataiala"
Jlło przykład weźm~zelaz.o z.anurwne w napowietnx>DeJ wodzie (rys. 23 2).
iclazo z oczysz- 'lapow etrzcna
czon~ pow1erzcnn1a 'Woda

Katoda
o,•2",o .-. -•Ot<"
(obszar katodowy] . · --""' I
ł
........ Fe (OH)zł
........4t
/ tj. F.O lłzO
.,
/
/
I /
Anoda •\ 2e - Fe Ft•• /
(obszar ancdowy). z.- Ft Ft„
 2'1

„„....., maa.lu, albo, Jeśli ·lC

._.._ID oadu (lub iełu) rue daJ'\Cego

·I O
-.:.. 1·.3~-:
_ ... '1··2·-·

- c
.~n
„ o
o
:.:
-
... V
o~

~
I

• o

e~ (w IClllp 300 K)
...,._ 23.3. Potenc1al) koroZJt w środowiskach "''l""'nyclt
,,..
,,..
,,..
.:t
„o
eE
ZA
l„
c: o.
E
A
"""'
>.
Jl
Sn
T
;;>
o
2U. Szybkołt korOZJI n1októrycb lllilUh w CZJ111J ....
 Cr an ce ziarn
R)s. 23.10. KorozJa m.i~U)'St4'.!Cllla

7Z1~bicie w wars:ev.ce t enk „

.. =.=p:::::;__ let~I
==...=„= - llarste ... t{a t en1'..ćw

.-a Ubytek

\•ydzielenia uoy:eot
I '
·@ :. o·
"Meta.

Pojawte01e się nieoczekiwanych miszcun koro~)ll~ch Jest maczzuc blr-

tiej prawdopodobne w wyniku korozji lokalnej. an12.eh koro~1 róWDQllliclDeJ
Qrma mo1.e być łatwo wykryta). Poradnik.i koro~jne są U:,"teCZllC jcdyDie do
.s,i!!~lllia wstępnego wyboru mateńałó\li stosowanych wn.. gdzie kofo2p.Jlll
czynnik1em niszczącym Elementy o kluczowYDl aa .,.. mmZll
lprawdzane w celu określenia cz.asu wyst~aema pęa.- • łcilC
ycb warunkach eJcsperymentalnycb, ~ tWJ1••
tak dokładnie, Jale to tylko motii•
llllępnym rozdziale zapomamy Slę z kilkoma przytlldllń ~
~aeczenia prz.ec1wkol'OZ)JDCIO. ~ Sił • •
mówiliśmy.

~Plllda.l•ca
~of M-1llc ~ 2911 ..... 'Dlł~191!'11!'!!-~
 14-1 Niektóre maten11\ rue mog~ b..t stoto"'-..C Jako~ ~
\0)111o'UUJll "pas)'"UJłl~· llo'IISle"Atę tJc:ik6'1

·anc komplikacJ~ dodltkoM uzasadnia1ą "~SZoandimie.

er potencjałów /coro=yjn)ch da;ą 1)1ko ogólną lłsia:óvq doty--
rochowanra się macerzalow 1\ Jrodowrsb lcoro=>jnpn„ dlatego zwykle
są badania dOŚ\\1adczalne poprzedujące projcktowame Zlbezpie-
pzeciwkoroZ)jD) eh
ość ochrony protck1oro"ej pn.cd korozj\ zalety od rozpisz-
• anod. v.i~c od cusu do czasu będą one v.ymagał} lll)lllllD)' q:l
mody protek1orowe - ZUŻ)'\\ające się). W celu ~jm:ma ubylków
mody, wil.Ulc jc~t moz:Ii.,..-ie dobre zabupi~e "1? v.~IJD.
nalety jednak zaznacZ)~\ że rura ciągle będzie chroDioaa UWd bel
Wll'StWY izolującej.

: zewnętrznym źródłem prądu

-1""'""Y sposób ochrony ~iągu ~lcazaDo Dl rys.~-=
•e się złom stalowy. kto!') Jest z 111\ pol\c2lJG>'m. róDiCę ~
przez zasilacz prądu sUłego. ~~„ tOl'OllJJllt flllll
:dom był zawsu anodą. a rura~~~~ •
poniiej 1 V). Jest to ~-my~..... cll7fa łl: .-)lit
prądu do utrzymaDIA teJ r6Dic:)' ~-··
imluj'Clł-
 lii•lllmo. ~ lat Się dziCJe Wsr. stlae stale
.,...„ ..........
m icb właścJwośc1 mecharuczne -
{allua:a m granu:acb ZJaren) tv.erzac • Tarcie, ścieranie i zużycie materiału
• • - •. Pmie•at obszary ~ poblim graruc ZJaren tracą
~ dlramu me są JUt chronione przez Cr20 J spowodowane tarciem
··-·~ tłum )
.„„ .....
rm; wwwlłaaiii!J - pm'P Przcciv.dziata
przez dodatek T1 lub Nb l"tórc wiaża TlumaczYł dr 1nz .Anane1 Ols:yna

„„. a.-: -
„ .....,,rf...., e..,.-nvrg McQm.- Hill 1967
9-f«w T,__r anJ Pro 1rnon lnd ediuon. Per a:ion

...._, ..,. u-J.a "' Gordon .t: Breach, 197

•.ilillaa. Amsxml Soi:ieiy or MftW 1975 Yo 10
M!irrli1111111._ • ....,.. pebtim
liillM• ~ 1llXiC., Wanrawa 1986
 267

Po zapoc:z;itko\\amu po~hLgu, siła groinicma tarcia małCJC nieznaczruc

Rozd21ał 25 11110zcm'nap1sac
f, µ,!' (25 2)
TARCIE I ZUŻYCIE MATERIAŁU gdnc µ. < µ, - bcZ\nm1arow' kmcl)CZ1l\ \\Społtl)nmk tarcta
SPOWODOWANE TARCIEM

Wstęp

W\ mk ten \ndaJe sic pracZ)( m1u1c11 Jak 10 mozhv.c, u:b} tarcic

pom1ędZ\ St\ kaJaC\m1 się matcnałam1 zalrzalo Jedpue od siły doc1skaJąCeJ JC
do s1cb1Ć. a ~1c \\ spoSób OCZ)'\\ISl\' oo po\\1Crzchm st} ku? Ab~ zrozum1eł ten
mcch3 nai:m, mus1m~ zoist3no,,1ć su; Jak W)gląda geometria IYJ>O"CJ pov.ierz-
chm metalu
Jer..ch zbadam\ po" 1crzclu11ę dokładnie 1ocz.oncgo pr~ta m1cdnanego,
~cina1ąc z niego -ukośn' plasterek (takie ukośne c1cc1c "poy,1ększa" W)10-
kÓść mcrównośc1) lub J~zeh zbadamy profil nierówności poY.1crzchm tego
pr~ za pomocą' urz.ądr.ema zwanego "Tal)Surr (podobnego do gło"'1c>
odtwarzacza pł)t gramofonOW)Ch, które pnesuY.aJąC się po po"1crzclmi,
rejestruje Y.SZ)stk1c zagłębienia 1 wypukłości na ntCJ w~step~JaCc), okazc 51'<·
tt po"1crzclu11a tak1cJ próbki w}glądaJak pokazano na l"'\S .5 2

I
2„m ~
1
 11
lJl lll IC µ ~
 R)I 25.6. l.:11:;1; c adhezo. oc

W celu .wumma lLO\\D.Iltll szyb;i;ośc1 ZUŹ''\\aIUa s;ę matcnal ~

zmuumahzo\\3C rozmiar" odrywan)ch fragmentÓ\\ OCZ)'\'i1ste Jest. v: '11!1
celu nale.i) znummahzować J>)'l\lerz.chnlę st) ku a Poruev.az a• PR.
allJllC:J~ruc ol>e1ą.t.cnu:i pow1er:chru zmnieJQ) Je zuż;Clt tO mtwC\'.)lllC
wydaje się OCZ)'\\lstc Mozna to zademonstro'\\-ać "' czasie p1san;a ~na
tabhc~ Przy dUZ) m nacisku na .-redę będzie ona pisała gnibo er. ZUZ)'Oe
matenalu będzie duże 1 OO\l.T<1Il1e (okw.ljC się że ZUŻ)CIC matenału JCSl
czasami użyteczne) lnn)m sposobem zmme1szerua powierz.cbn1 a Jest z-A°ięt·
SZCllle R., a \lilęc twardosct ma1enalu Z tego po.... odu tward\ olOV;ek ~
IDIUCJ W}fa.mlC ntż m1ękk1

lllżyc1e śc1eme
Fragment) materiału, które uległ) zuqc u ~JDCIDU ~ odrywa
.R aę od n1erównośc1 powierzchni matenału \i\ cz.a.SIC ~ pośll.lP 90 1.-J
JIOWICrz.cbau W subst.anqach srnaruJąc)ch .m&JdUJt gę pewna Uoet dml ~
~ barierę tleokową pomiqdzy śllzgaJllC)11ll uę ~
flllatw fraammty maaenału mogą Wce utlrmClllU. w W>'Dikll C3lll'I> ~
„•
~.CĄllki denku, które d.młają na ~ 11ę po .... P
~jak pllplCI" ŚCICl'D)'
 'tf)'koaana z ołowiu 1 C)11\ mozc .,.. c1ę-zk eh
-paed -..uęaem normalnego Cl..3Su cksplo-
llt ~ 1J11t 1 podlozcm SUllO\')m drugą,
~--~ materiału (rys 26 4) n3JC7~ŚC CJ
Ta drup. rueco twardsr.a warstwa JCSl „
~u zruszaeruu czcpa
 211

...illlrialic lllicJa elementów ~ niskich temperaturach mcchan 1 ~ rzv suchej szosie 1 konsehenCJe tego moga b)ć :uebezp1ecme
llilS%)1ll DJt pnllikach aby i.apob1ec po~hzgov.1 samochodu, muSJ zad.zl.alac
a.ti sa. jak w pmpadku metah mcrO\\TIOsc1 p0\\1crzchni !Oda VI ta1t1cb wa •
m Bart 1 muszą ulec sc1ęc1u "' czasie po>hzgu \\'artos~ \lspo1. h izm tarcia
Ił) JCSl tul.aj zbhzona do wanośc1 obliczonej za pomocą mOdclu lllllY m~ . an ie drogi mają silrne chropo\\ate na111erzchrue N1erO\\nośc1 na·
W~~ latają się \\ opon~, powodując JCJ znaczne ffilCJSOOVIC odksztal-
w nm1z. 2' Waność ta Jest srosunkO\\O duz.a - "') starC?.aJaco, abi
. . . . eadmć stan samolotu 1 Z\\1ękSZ\C IO-krotnic pra~ potrzebną d~
• O I Cri aaladowiunch san Zastano"'m\ się \\ Jaki sposob rnozna ten
flieJZChn
COlll (rys
r: 6 ) w ci.asie poślizgu opona prz.esuwa się po chrOJ>Ollatosc?
1 Obszar gum\, ktory został spręz:. sc1e odksztalcon} prr.ez chro-
""6k:zynmk l&raa ZllUUCJSZ)"C na\\1erzch.n erzchni tc~z u ega rclaks:ici1, podczas gd~ guma tuz za tym
~tego problemu JCSl banalne Z dam eh usta\11onvch \\ tabl 25 1 po\\atość naw1 "-'. na"""'kaJac ruerówność nav..1erzchru Ale WSZ)"StklC
_.._,....., ulega śc1:>.1uęc1u r": - k ez.erue
1lidzimy ie pl'Z) poślizgu pom1ędZ} matenałcm ccramrcmnn 1 polimerem .....--·· C\\ ten brak elast\ cznośc1 (roz:dz. 8J, rzywa c.apr -
-..p6lcz)1lllll µmoże "''"llOS•C l\lko 0,04 \\ sród pohmeró\\ ")kazuJllc}ch gumysztal \\)kazuJą p ak
nie ma postać J na "su
·nku 26 7 Gd' guma Jest {ciśn!ęta. pra:a
·
lllly wspólczymuk tarcia maJdUJC s e PTFE (1cllcn) 1 pohet\ len Pokn;\aiąc -odk ce do \\anośĆ1 po111erzchni pod gorną krzywa: 1eci JCS i
m&tJ lub plozy san edn\m z l) Ch matenal6\1. UZ)skuJem1 mal) \\Spól- \\"lorona r6Y.11a się co od.z)skam' całej energu z poY.TOtem Cz.est JCJ
usun1em} napręzeme. to me • c pokaz.ana Ja.ko obsm'
Cll)lmill rmaa. który powstaje mal) na"'et JCreh tcmpcratur:i est 1a:.. msJ...a. zoswue rozproszona " formie ciepła - Jesta~~ v.~v.-adzic opone v. poslizg
ae ciepło larCJa ruc Jest W\starcza1ace do 1n111orzenia \1arste\1k1 11och -"reskowany pom1~ krZ)'\l)ml A v.1ęc. . "P li opoaa Jest
pam11llzy ~· si~ pow1crzcJ11uam1 (f)S 26 5) Obecnie produko11an~ """' hn b ć .,...,„konana praca. na"\\et ieic
aa szorstkiej na\\lerzc '· musi ) • ' o "'sok1eJ stratnosc1 (Z\\'3.llC
Jl!llJ płozy przznaczone dla sprz;tu lotniczego maJą slrzg1 poJ..~1c lcflo- silnie zatłuszczona OpraCO\\anO speCJalne gum_ • e du.za odporoosca
••ilild•
a.b polietylenem Kcautet Oltrnp1jslc.1 sprzec1111I sic z.astosoll'amu t)ch
do pobycia pło.z w bobslq~h. u\\azaJąc ze SZ) bkośc1 os1aganc
łpCllac 9' alak J11% batdz.o dui.c
gumami o szerolaeJ pęrlr hisrerezy), ktore charakte~ mJa 51
na poślizg nawet na mokrej na\\1erzchm

soe odk.sl'.ał.;a IDA1Cflal opon•

Kys. 26.6. Pośhzg na 01ero,.,11ośc1 na.,.i erzi:hru spręl)

-«
Przykład) doboru materuiłó
 215

kcJDSUmpcJl encrgu " tCJ dZICdnnie me mus odbic saę lliekorzyllDie

.,spodarce W USA na prl)klad "'dano zarządzenie zwiękmma do
r ~1ego przebiegu poJazdo" v. przcds1ęb1orstwach z 22 s (36 ID)
~ (S3,6 km) mil na galon' ZUZ)1CJ bcnzvn' Rozwam) w jaki 9l>OS6I>
*'*'oszc~ośc• mogą b'ć osiągnięte

Sposoby zaoszczędzenia energii

z tabhC) ~7 I "Yt11ka Jasno, 2c 110,ć cncrgu zawartCJ " samochodne
Ull caergn wloroneJ " \\)'tl\Oricmc częśt1 stalO\\\Ch, gumowych 1szklan'ch
araz encrgu zul)1CJ '' procesie produkcji samochodu J~• mała Jesl oaa
fildu jednej d\\ uducslCJ do JcdnCJ d7Jes1ątcJ energu potrzebnej do tego. ab-.
amochód su; porusz.al Oznacza to, ze prób' oszci.ędzarua encrgu prrt
proclukCJI me mają zb)t \\1Clk1cgo sensu \\ raczw.1Stośc1 (Jak ")bżem'
wdalszym tekście) opłaca się zui)ć \\lętCJ energii pm produkcJ• samochodu
(np. zastępując stal przez alumm1um), Jeteh " ten sposób uzyska su; oszczęd·
llGłci w zueyc1u paliv.11 Musimy s1~ v.1ęc skoncentrowac 03 zmJUCJS2allU
. . . . potrzebncJ do ruchu poJazdu Mozhwc są tutaj dv.1e drogi
'f·' Poprawienie sprawnofc1 s1lmlta Sprav.nośC obCCruc produlu„~
~w pt JUŻ 7Jlaczna , i.atcm granica moih\\OŚCI os1W1~ OSll'. ~
~ '- droguest bliska Jednakże pewną poprawę mo.ma uZ\'Skać
Zatn1e1sume masy f!!'!azdu Na rysunku 27 I ~ zie zużycie pUwa
lłP m. - galon na milę)·> 1 przebieg (m p g - mil aa galoll) gmocłiodn ..._

o
-e
ci. Ol
Udział materiałów w konstrukcji samochodu
 ~ 1 / mlc1.ą od kcmstrukcj1 po.)Udu (romuaru drzwi.
j tp.) Jedyną zmienną, od które,, zaltty ~ bi-... pabywy
(27 I) otrzymujemy -7·
,Jell I

1 =(Cl'
oEb
F)ll (27 3)

llO 1.32 filłljPdlll\\'ICIU·.u tego wyra!erua do równarua (27 2) otrzymu.JClll> w1'1c abata-
O,S)
do S00 I 32 o,Js !l90 blachy
193 0,66
M= {c(;}~b 2 } (;n)
0,19
7~ 0,73
021 (27 4)

tego wynika. że przy danej sztywności (F/8) oraz danych "J11ll&-

~iu (/. b, C) blachy, jej masa Jest najmniejsza dla lllJUIDICJSZICJ
plE'n.
ne rozumowame można przeprowadzić dla odks2lalcerua plutycz-
:Blacba o przekroju polwanym na rys. 27 S ulega pł)męau przy •
2
Cbt )
F=
( -R (27 S)
I •
 iśmy jUż ugięcie spręZ)stc i plast)CZlle ~ Aali
~czne jest na tyle duża. 7~ rzadko m&m) do c.......• Dl obcą.
,...,~ . I D . ~„ ...erua z ....i...:_
fllldlY nadwozia sta owego. ane dla innych rnatcnał6w ze~
21s.
TABUCA2' S
1t ur-kose :Mce~111.e f'*l:an c

...., W1ązko!ć
G, kJ m ~
Dopuszculna
dluio!, J)ękn1ęaa
mm
~lliclb ok 100 ok 140
Siii tl)'IOtowytr~mala ok 100 ok.26
911P11lumi111um ok. 20 ol; 12
C11P(ł:oalpOZ)'I pol.imcro"y ok. 37 ok 30
~krótkim włóknem
~)
dlillrll oclpomosć w warunkach eksploata~J• (przyp. !lum)

Ałly ocenić proponowane materiał) pod względem odporności aa obciaiz:-

d)mmiczne (wi~zl.:ość), zalÓ7.lil) ze na blach~ rudY>u.cid dL.iałają obciąuma.
bórych materiał nie pnekracza jeszcze granic} "uplast)czruenia" (wiado-
je powyt.ej takiego obciązenia na pe'•no blacha zat"mie ulegac zniSZC2mlu
odkształceni a płast) cmego, a wi~c nie ma maczr:nia, CZ) ~ dzia-
inne mechanizm) zniszczenia). Jezeli maksymalnie dopus1.C2alna
stabilnie rozwijającego się pęknięcia jest \\)'starczając<> duia, aby nic
icczeństwa jego przckr<xzenia " •L.aSic cbploatacJi. to nic ~ ~
W pneciv.nym razie truba zwięksZ)ć przekrój Dop11szq.alną (jCSZIC2JC
długość pęknięcia obliczam) ze wzoru (rozdz. 13)·

R.Fa =Kc= JEGc

 \\')"llllC:SZAnCJ z J>OClę\)"tn vi.łóknc:m szklanym (f)'S. 27 g
pe>bcstcr icst tennout\\ardr.aln). u~skuie Się ut~.,.
metod~ produkqa umożh"iaJą uzyskarue " ten -~
aa minut~ - taka Y.~dajnoŚĆ Jest do ia;U;cep1owarua ~ JCdaeJ
nadal mme1sza niz W)tY.arzarua e ement6\\ ze stall Zal~~
do stah JCSl natomiast \\1eksz.a elast\cmość proJeltO\llcuua _ btwiq
11P'°"'adzlc zmian;. przekroju lub ckmcnt) o ostr)cb Ua'A~
~rue GFRP daJC często mozlmośC łączenia kilku cłem~ w Jedn\
fllJ1't aZJ11meJszema kosztO\\ montazu

Podsu mowanie

laki\
„
.,.ow>'trl\'Til&la
mo2:nll V.')komsta, w~stk1e
doąc1:~1..aso"'c te~l:.noloi:1e
znacl:la OSlaęd:iośc Cl&S1'
poJWll "' za.s osov. ci!\
do ae~1 li:to.c C:!SlĄ b\.
odpome u odl.:ma!ce:ua

Mllcriał lll')'Wllll~ do prod-Ji..t11 mda6rycb aę-\ct. r.p na 1dcnal.I

Slapy alum1n1um duza osz•~dno~ mim nad11.~a d1lt\ k:cszi ~... ~
1 ;..urpu'u >alo,„4, motn4 po.b~ oa ;;łebo& ~ir -
"'"kol'7)stać v.1clc = e sz.c:uc e~-=ośa
dot,chcr..a,ov.)~h 1rchnol~11 pro dto"''&llla
do<i..onala odpomo><: l.:oro)Z\):14
~e stop6v. alum1ruum umoilr-.u zmn1C1S7trJe caUov.1tc ~ po;m!li~~
mprzy jcdnocz.esmm wao~IC' :l..OSLlU _cdnostko\liC~O MatcnaJ ~ ale lllC
'llicbliegowykorz)starua 11. prZ}51.lośc1
duże Zl'MlC)SZCDJC m~
dt0kOSZ: ~'\
~cz.t ZlDJ&ll\ ... l&ii la ol<IF
nad.,.,ova, doskonała odpomost
koroznna. dur..a cla.st)cmośt kocstnttmmasi
......nvzania;

prOJCi.;lOV.'1111& aad...'ODI oraz b~C Się Z ~pdmli

mozhwoił zmrueJszerua hab)
cz.ęśc1 (\li \ll')nlku 1cil scaleni•)
 Dodatki
Tłumaczy/ dr hab. Krzysztof Zdunek
 PRZYKtADY

utuJ sposoby zabezpieczania c~ego rómyc:h ...........

oraz techniczne I SOCJaJne problemy V.)nikaJąc:e z l>OIZUbnnia
a do techniki 1 tcchnolog11 nov.;ch matcnaJów
12" obecnej śv.1atoY.CJ produkcji olov.1u dostaje 51ę do SrOdowJska
, Jako składni k dodatku przec1v.stukov.ego do pah\lo lrultowycb.
y te właśnie zostaje wprov.adzone prav.o zakazuJące takiego W)ko-
ołowiu. Obhcz, ile lat musi upłynać z.uum zuz,.c1e olll'Aiu ~
tuż sprzed wpro\\adzenta tego prawa, Jeśh rocm} wzrost produkcp
ut)wanego do innych celów (1112 V.)7.cj wspomman}) v.1nos1 2%.

masy spnedaż produktu A wynosi CA tir ,

I). Załhula.J.\C, ~ wzrost sprzed~ tych pro- l a) W)jaśniJ. co rozumie się pod określeruem .,..'}'kladn1cz; .,.zrost ZJtZ}aQ
.._ma c:11anJcter wykładniCZ) (eksponencJa.łn)), -.,.ialów
5 11B% (rA% < '8%), W)prowadz równanie na b) Zużycie matenału "'nosi Co t r W roku 1980 ~cie mattnału v.-zrosło
Qdl produlctów. zaczynając od eh\\ 1h obccneJ, u%/r Przy założeniu całkO\\llCj 1losc1 tego matenału v. jego złożach w\-
1acma sprzedai produktu B przcw~ zszy roczną ~ Q t 1·ustalonego 'o\zrostu zuzyc1a tego matenalu r%Jr. \lo)bz, 21e
llJmlllOŚĆ złóż zmmeJS~ się o połowę \\ c1a.gu czasu t '=· v.~TalDDl:BO
zufyc1e rocm e i przev.1dywan} AXelll:
twan:yw sztucznych Ile wynosi (m1crz:ooy
l,cb materiałów?
I1 ,=-In
100 ( -r-Q+ I)
Prr.cWJdywany w 1980 r rocmy • r 200C0
przyrost ZUZyc1a matenalu, %fr
(c) PncdyskutuJ, " ) b1erając jaki ś ~onkretn~ prl) kład. ~miki lllCJMllC
1,8
6,4 ~ zmmeJszenie zutvc1a któregoś ze szczególnie rzadko wyslpM-
0

12 llltenałów (w stosunku do mektórycb cennych surowców lub lllllml-

._jc się mekiedy POJęcie. s urowce, materiały strategicDW - przyp.
 E- mnk.T""
n

,...INWtszcj tablicy podane są wanośc1 modułów Younga E x~1111Cl

n oraz temperatury topnieru3 1u ""')i>raD)c

AkTM
E '=
n
ł- stała Bolt7.ntanr.a, A- stała) oblicz 1 prudsta\\ w fomue tabeli
umpełnienie istniejących dan}ch) \l.artośc1 A dla ~
metali.

Mecal 29
fl. I 0 ( m'J Tu[KJ E GNm
NUdel I 09 1726
Miedź 1.18 13S6
Brcliro 1,71 1234
Glia 1,66 933
Ol6w 3,03 600
2:du:o 1,18 17.53
Wlinld 1.40 2173
Cltrom 1,20 2173
,JlłolJ 1,80 2741
1,.53 2W
l,IO 3271
I 9 3'83
 miedź oraz krystalicmy magnez mają komórki dem c uc
)zdcienną ściennie centrowaną oraz gęsto upakowaną beba-

·~c.u atomy !tą sztywnymi kulami, oblicz procentowy udział

w w komórce elementarnej każdego z mateńałów
parametry komórek elementarnych miedzi i magnezu (gęstoSci
wynoszą odpowiednio: 8.96 Mg·m 3 i 1,74 Mg m

obu materiałów.
a= 0,361 mn; magnez: a~ 0.320 nm. b = 0,523 nm.

przedstawione są moduły Younga kompozytów: żyv.1ca cpo-

·owy szkła.. Jf Moduł YoW1ga kompozytu. Ee [GN-m 2J

o s.o
s.s
6.4
78
kcmórti elementamq 9,.S
11..S
flJO), (Il I) I (211) 14.0
RSC Sił płasxzymy
Z.znacz tienmti
 PRZYKLAD'I

(a) węglowo-epoksydoy,'e& polimer \\1elkocz.ąstcczkow), wynuen lrZ) Pl'Z)kłacn polunc-

c)~(V,..::: o.02)0 żnaC1.e1UU techmcm)m
UJ tworzywa tcrmoplast)czne 1 termout\\ardzalne
i:-') Moduł Younga (GN·ui-1) jfSt różnica pom1ęd~ polimcram1 o budov.1c bczpostac
390 oraz elastomerami?
72
3 Jest rózmca pom1cdzy poltmeram1 us1ec1ow<łn)m 1 n eu o-
200 Co to jest kopohmer?
4~
ymieo monomel') pohet)lcnu (PE), polichlorku Y.ln\IJ (P\ c
(PS).
CotOJCst temperatura i.cszklcnia TG?
i)WYJaśnlJ przyczvn) zmian modułÓ\\ pohmeróv. " tempe·atu;z:: o:-
lliiia.
Jaki Jest rz.ąd w1elkosc1 hczb) atomov. \\ęgla v. poJed)11~ze czasteczcc
,aJiiieru wielkoczastcczko" ego?
j}JakiJest z.akres temperatur zeszklenia T0 \\1ększośc1 pohmc-ov. o zr.a-
ciiliiilłedmicznym?
JU.mozna by Z\\1ększyć moduł sprcZ)stosc1 pohmero\\?

Wytypuj materiał na ramę roweru górskiego - zapewma1ąc) DaJIIlilleJ-

ramy przy zadanej Szt)"\\TIOSc1 Mozesz załoZ)c. ze rama ~'Cni
JCSl z rur o takiej sztywności, ze strzałka ug1ęc1a pf'Z) spręz)'St\111
SWObodnego konca rui) o długości I pod "Pływem dzJałaJącq 'i1i tym
F(drugi koniec rurv umeruchom1on) " uchw)cse) \\)"'DOSI
F/ 1
6= 3
3 Ex r t
ca rury (ustalona prz:cz konstruktora), 1 - grubcatt *=illlti.
zmianie (nie jest ustalona przez tcmuubara); t <<"
pom1ęc1zy właściwnłciam.i IDlłeriala.. bóle d It
zadaneJ ~1. Na te.J podstaw d!rł•-. ..,._.
Się danymi zawartymi W rozdz. 3 I S Wet ........
s&aJ. Slopy aluminaam. seopy i,--.
~.W S1.kJanymi (GFRP) 1 WWo-Jmt (COP
•s „ils 11

B•l:b mata'ill6w .aęowawa GIOlr<iJEU1ma••r-••~

~ lll)IWllOti?

dlugoścl lum dyslokacJ1) \''nosi :-Gr
prz)TOSl objętosc1 matcnał6"' 0 ~
wskutek tego. że \\ rdzeniach d\ slnh.-..
iliłi!inll-.i SJeCI) atom) nic są gęsto u~o~i
skłldaJące się na ten prl)Tost obJęto$ci
b) Polilcrystahczna próbka stopu ahmun m ZZW1era
0 ~q IO• m 1śrcm1c1 odległośc1 środków tych c:.ael!!ll*-.ril••-mn_..
w paasz.czyżmc pośhr.gu Osz.acuJ, JW wpływ ~~'Wiera otieciat ~ 4
granicę piast) Cl.llOŚCI stopu •
c) Łopatki sprężarki " malej turbinie gazowe.! " k
m1111um (stop o cechach, Jak " p (b)) \\ stutck ogrzev.
temperatura łopatki wzrasta do 150 C co prowadZt do po-a;
~ek dyspc~Jn)ch Po 1000 godzinach prac\ łopatki
\\)1IOSI 3· 10-" m, a odkgło..~ pom1~ mm1 IS I m Oszao.: ZIDllneJDalie
~ granią plastyczności stopu PrZ)]IlllJ, :re rr.oduł ścmarua ""'
I stała SICCI b 0,286 nm

11'„„g linii dyslokaq1 \\)kazano, ie &ęstak Odpo'lt1ed:1

2
3 b) 450 M?\·m ,
od 19323 Mg·m do 8,9121 Mg·m podclai
-ICZDe&O· Oblicz: C) 300 M:\·m:

••llidzmych do próbki m1edZ1aneJ pocbas

22. DZJC\\1ęł paskó\\ W) konar.) eh z \\)'23TZOOCJ micdn o dll1ej CZ\"!łOkl
ZJOStało poddan)ch odkształceniu na zunno prz.ez przr:walcowame ~
obrotowyn11 rolkamt,"' wymku czego ZllllCJ~la $1~ tcli gni~ & ~
długość ZYa1ększx:nie długości W)niosło odpowicdruo 1 10 20
70 1 l 00%. Dokonano pomiaru twardości odkszlałcaaydl pastów aayww
do tego celu wgłębnika diamentowego o ksmłac O!b'Q9lupa mCłOCla ~
Otrzymano następujące wyruk1

Wqlędne W}'Clłuttnte ~.Ol 0,1 O2

1'Mrdołć [MN m 2) •2J 606 i56
 CUJ krzywą z.alCŻJ'Ośc1 nommalnego oclksmlcaua od • • • • •·
w próbie rozc1ągan1a
ł) typowego materiału c1ąghwego
b} typ0wcgo matenału ntec1ąglrwego (kruchego)
wpróbie rozc1ągama pr~bk1 o wynuaracb długość pomiarowa SO - . p1:.
b6j poprzecmy 160 mm· otrZ)mano nastl(J>UJ~ wyniki

WJdll*DlC (mm] O,OS 0,1 O,lS 0.2 0.25 O,l l.2S 2.S J 75 S 6,25 7
(Jbc~IC (kN] 12 25 32 36 40 42 63 BO 93 100 10 90

Całkowite W)dłuz.eruC próbki tuz przed JCJ pękruęciem W)1UO!ło 16%, a zmllle)-
51.ClllC pn.ekroju w miejscu pękmęc1a 64%.
Wyznacz maksymalne dopuszculne nap~zcrue, JCŚh Jest ooo rowne:
a) 0,25 wytrzymałości na rozciąganie (R.),
b) 0,6 umownej granicy plastyczności (Roi).
c) Jakie byłob) wydłuzenie 1 maksymalne lJllDJCJszme pudn'łU. jdli
długość pomiarowa rozc:1qganej pr0bk1 wynMiłaby ISO mm?

z l.ICbodzących w ekspetylllCllCi
Qladl czy trzpień przechodlJłC)' pna
wskutek ścięcia głowy ~
poci wpływem obciąz.ema lOZQll'
t.YlltaWua na utwardzenie malaialL
 IO" , (MN m 2) .... m 1 ~ Jlll
w mtrcsie Ilu= 180 MN·m l*•lh.llliWiil
WyDOS1 llal2 Pl'Z)')Dlu,Jąc. a
AX-lla.j.;

Otlpowitdź
2.4-10~ cykli

JJ. S~kie wyłączerue reaktora powielającego na szybb:li .,.... . . .

pawodaJe obruż.en.ie temperatury pov.1emhni v.idu JCBO elaDmł6w z 600 clo
4CJOOC w cz.asie ponizeJ I s. Elementy te, ")-kona.oc ~ mJi odplmej a
korozję, .mają du.te prz.ekrOJC, \l.1ę<: \\)TOWIWllC temperatur aa poww;aa:llilli
aw rdz.e01u trwa kilka sekund Zmęcl.Cll.ie stali wstutd ątiic:zJlic mz ,.a
~o małeJ c~od1wośc1 Jest opisane zal~

N'f ó&p1 =O.).

Idzie: N1 - liczba cykh do pęknięcia zmęcz.auowego, ~ - zUn::s o• 1+

cci plastycmych Ouacuj dopu~.cnl~ liczbę oyblcich 1ll)'lltcMI lmltaa.
b1re,i pnekrocr.enie mo:ie prowadzić do powsłallla ~ męi *MM„
-.:rialu t W rezultacie do poWa1llycll nsztoct2l!I'! mklGra.
Przyjmti do obliczeń. :ie ~czynnik
•
nmzierzalDc*i c:icpllri
korozdę wynosi l,2·10- K-1 oraz. X odpowiDjp -
:--::111!
„ SA;
~ W)"DOSI 0,4· IO J w temp. 400°C

~edż: 10• wyhl<:z.al

 do chromuw t.elazie w tanperatune 100-C
Wpl dyfunduje
ll(Grj:.namu ""'~~-~~
b) Dyf\uJa Jest 1JlaC1JUC szybsza W poljbymJicmrj ~ ......
#fjej struktura Jest drobnokrystahcma ntt grubolaysralicza
PodaJ przybhz.one równanie na cz.as dyfUZJ1 / w fidcji °*dlilli:';j
I wspólczynnilca d}fuZJI D Próbka jest wykonana zie 5kipa lllilllłli z CJllflil.ll.
(18% Zn). Stwierdzono, te stęt.eme cynku w próbce lllC JCSl Jd •czee;.
211aema się znacznie na odległość IO µm (segregaqa c:)'lb <>Sl&ll!i Cilitl
au11Wt1 c~1 wpływają"
niezbędny do "-)TłMna.'l.la się stężenia cynku w próbc.c palem ">'1 al
powierzduu (chropowatość), w ranp 750°C. Współczynnik dyfuZJ• w stopie op1~ JCSl róww
D= D0 e-Q JU
pe. R - uniwersalna Siała gaz.owa, T - temperanua " skali beza~ Siiie
Do i Q maJą następujące \\artoścJ odpowiednio· 9,.5 mm: s 1 159 kJ.ad"'
Odpowmiz1
x2
t-c;· 23 mm
 PRZYUADY

łf. stwterdz.Ono ze maks) mal na gestość prądu koro2:1 blacln

'
kJYICJ ~aJwani,czrue c~nk1em, zrtaJduJąceJ się " silnie koro nvm~ po.
tł)1IOSI 6· I O A·m Osi.acuJ ruezbędna grubość ~~ • ockMISb
pewniaJącą °:'bronę przed3 korozją blachy pruz przynajmmCJ ~~
C)'llku \\)'DOSI 7, 13 Mg·m
()dpo1mdż 0.045 mm

45, Blacha stalo'w\a pokryta obustronnie Y.arst\1ą C'tD) z.ostała \nsta" ona m
działanie środo.,..1ska korOZ}Jnego \\' trakcie teg~ dzialania. ;'3.r'StWa c-.
...._.„ szybkości rol\\ OJU pęk:ruęc1a .,..
~u rozc~Jącemu
próbce lllOSl~
w}sta\\1oneJ na dzialaJJc
uległa z.drapaniu na po\nerzchm st.ano"1ąceJ 0,5°o callcov.ite,i po" erzdm
Stwie~dz.ono, z.c prą~ koro~JI blath) oc~11o"ane1 .... warunkach rea.kg typu
red-ox W)1lOS1 2· I O A·m Czy blacha stalol'a " m1e1scach pozbawtOO\'Ch
ies&aWIODO następująCC dane
C}ny ulegnie korOZJI \\ ciągu 5 lat? Gęstość stali "~nOSJ 7,87 Mg m

Dlugośt pębuęc1a Pr~dkost "'nostu pęk.niecu Odpowiedz Tak, ulegme koroZJt

o(mm) (da dr) (mm r I
O 2S 0.3 46. a) W)JaSmJ prZ)czyny 1st111ema tarcia pomiedr. po"1erzcl1111am1 dwóch
O,SO 0,6 ciał stałych. st~kaJąc~ch się ze sobą •
o.is I Z b) W przypadku m1ekkicJ gum) me JCst spelmonc prawo tam.a
F. = µ , p
gdzie'. f, - siła tarcia, P - siła normalna do po'41enchru trących.µ. -wsp61-
czynmk tarcia statycznego Wiadomo Jednak. że F, wzrasta '11Taz zie zwię:tm­
ruern się nommalneJ powierzchni st~ku A (z tego mm. potlOda cpmJ
samochodóv. w~śc1gowych są bardzo sz.erokie) W~JaśniJ z.a1eżno4ł ~
siłą f~ 1 nominalną pow1erzchruą styku A
c) Dlaczego dzięki odpov.1cd.nicmu smarowarua moma znuUe.jsąć 11RZ
W jaki sposób mo1m utmmać doslat«mc tarae opon o 111wncuDaiQ ~
wykladrub" l>Omimo że ta nawterzchn1~ Jest mokra (a v.1ęc W)'SIQ>UJC ~
47. Zaobserwowano, że śmeg zalega na dachu wówe1.aS. 1111 qs pa ' / n 5
dacłlu DJe Jest większy au 24° Jdh kąt podl)lalia
"1 *iiea zsuwa Ilf .z dachu swobodnie Jak ~:1111;.,...
„jlfł-
· ~llJll[lllł
:!!!,~tać po śniegu. jeśli qi _podlylcaia . . . ..,.
-~-~ walJlCY kg~ • . , . . .
100 .....-2.u-

...
~ IÓIY o qciepocbyleaia r 1i~~UI
1_l1ICt ~ pnecnr ........
ltiillłł~„~Wldl

I DEMONSTRACJE
Scłr ~ - w doku po nagłym ~i..n1~1U kadłuba {I )1 • przci:O)
„illl"'llD dwuprzepływowego (2], pnckrOJ 1skro\\CJ S\\ltc\ Zlpło­
jldlły 1 ich elementy (źródłem T)sunk6\\ 1 fotografii mou bj.
••rili~ przeclstaW1cruc strateg1cm}ch p:"obleol"t
(dla zdustrowarua problemu zul)c1a energu flrl!
Jlomu metali, szli a, matenaló" budo"'lan1th ~
, belki 1 dżwigat) (dla tłuslrl'JI dlll'ł
Roidzial .ł
Dt1110nwac1r (n) llu,trnqa wph„1u truktury • -
laZo" 3 nJ / "'korn 'tomem rrsunk6" na fol u T'\"S 2
' C1c:kh 3L0l
Rozdział !i
D,mon•tra'}f a K11.1J) student 0117.'.'lt:v e po cztcn mOOc: c " 0 ~·"~·--'-
1.rnuslo~rafi<m,~h • >.on, ruu;c z mch trulm1n rcgu
hł•s.Jgonalną /\1artą b }. odclc ~lruJ..tur knsta ografiaa\cb eza:
m•'Tll f}SUIU.ó\\ na foh eh lub z 11'\kor.r.ystamcm np kulek Ol\ k "''
Dtmon straCJ• (u) ()demek rur) gumowej o -n:druC) 5 mm um:csci "' zh
azotem na C7.4S ok 3 mm (u\\e.ga dla 1.acbowarua prostol r. o"'ą;o lSZIAI
v. momencie 1.anur7.ama '' c1ekł}m a1oc:e pov.11111.1 Oll.l b\oC W\-posa.20
rdJen ~•alow1-) Po "'))ęc1<1 'liry z e1eldego li/Olu 1 "'suruc;cau stalo"cso r ~
rur~ " JeJ !..one.ich n11 d'>lióch podpornch Pom1~ podporam 11 poi 'I\ c ~ .g
prr.lot" v•uuu"c obcuvcmc: o~ 1ą1 Ob>en>owac reakgę l'1lr1I - po oi. -- =a
zacm1e 'lę "'gma~ (b Sto'UJl\C klejenie, \nkonać \\1ełowars1"'0"' lco:npoZ)1 mil:ltl·• .ti:-.
=
z p/e~cl\m p1anl1 pohurc::anov.c:J 1 ~kle;k1 dre"mllleJ Ne;;tępn.:e sprawdZ.::t ab Jnt
szt~v.no~ tego kompo111u \\7dluz ro1n}Ch l1eruJlkó" Je(:O obci4lania
Rozd.eiał 7
Pr:r::rocza Hcmmty tcle-k~"' J..oruuukq1 Jo1ru0\dl lcon~1 PJ:!~ ~
rov.tro"" (dla nlustro\\arul rÓln}ch za.stoso" an leillch. I~ "'' unmahcli mala1lłów
Rozdzial 8
Pruzroc:a Ró1ne f87.) obróbki pla...i)cmeJ ,..Jcwk6w stalo...~ ~..UOW ~
blach s14lo" ych W1ry5ka rk1 d o polameró" Mas.qu) do prób "'>~ D)'-
Wllk1) Twanlośc1om1 erze Wgłębruk1 stoso„-ane w r02nych mecod8da pollllll1I
DnionJtrac;r (• ) Ro1.cuuuu11e paska gumowego na slOliku rmblil:a ~ •
l.ldemonstrowama spr~t<>Jc1 gumy (b) Z kawałka plastcbay W?tmlt pr6llq ~;:;
l'9Cb: średnica ' '" 2,S cm, długołt / s 12 cm, ~ c,,,.,.. Clllllllllf~
"'Płób1c rOZCJll&lllll& (~1 ~bwytowc aa~ .ucl'a ~.:.. .............
lCatałtą unudc1t na stola.Iw rzutmb obnZ11 z folii 1 ••~:dl•Mili•lłlil•
~ podczu 1011C..,.ma przyjOIOll'lllCj larlUłki a -
~„ po-..ue llY.Jb. _.....,_.).
 ,,_,,.c:o lruszc:remc \\ \\vn ku nag)ce pea:na
_.tJcb ro7,C"TV.'l!.IIJt zb rmkO\\ rur 1 ruroc ~ k
~TOCJ' B Bal m 1 szp aa ~trz rozdz.. J Na
paloZYC obok s1eb1e odJ>O" a;:a ącr sot c f; gm: .,., z
pniet1uc11 s:q>1Ii.ą Fa •c lra"cdzie r~~ ·
widoczn\cb na nai:l,ch przełomach :reta 1 b G \\ ;mypau„
nrzdz. 13)

Jłoz8ial 1-'

Dntons1m::J' (11 P~kru'1) ka"'alcl.: GFRP lt: z:m:nicr.rcm „ m?CJ:KI: ~a.~--­

l)'ID \\ \\)ruku zerwama b Ku\\alek p as:ehll' o 'ln~"'llC"
\lltza.'l =
; • llX:l!C
I02cm „·ldłu2D1e na glebol.:o .... ol.: ~ =
Nas:~e r~ CD 0111.'tlcłi: ubitt•c:ać.
Jlk stępiaruu uleµ14 (v. r:zultacie płyruecui p:ast)=ąe> kra•~ mcęcia. - R-..:
UV.~ck p)aste.:m a2 do .ego :ozer.r."IUlle - j)Osurpa:K m'llfędzie I %:.IC'O'l'lllpow......-.
w IDICJSCU pękru~a 'Jl dowodem dltt.eJ v.~ plas:.ch:i\ d ~ sz1:lmI\ o ndlllcy
ok S mm zarysowac osl.J"\m trójkąt.tym pl:ube:n. ~astę;i:uc pm;łmiać ic:i ~ • DCJSS
ucięcia - padka po„1crr.hme przcłomi:: Jest do•'Odmn małq ·~ szkła. e ~
Uwalek rur1:1 gumo"CJ do c1eUcgo azotu na al : = ~po·~ z acłilF
llOlu rozkrusz)-c gum~ z.a pomoc\ młotka (zastoso-x Wmi ocm_, - pD.3lkW . . . .
~1 matenału (f) Pręt o srcdmC) oi: 2 mm. •')'taalmY lJC •~ •q lllli
GpZlt nad ;>aln.Wrm ~'m do tempcidlli) c:a:1łlClllq!O an 1 ~ c..-e
•111111*
do 1emperatlll'"\ pokOJOWCJ Pręt przy 11.1ewiefbm ~ ~ , . , _ .....
~. CO Ilustl'UJC mat, '111'2iość tak pl'ZY!OlOV.'me:J prGbti ~ Dnlź. ~
~po nagmuuu 1 SZ)bkim schłodzx:mu •.-ble. ..-C ~ _. -
~. V. ktoreJ pręl 'CZ)'sb barwę JISD'm,,.lw't\ Pręil w)'bzllie - - - - -
~Ila KbUQCU: (ZWlębzooa -~
_..,...„ '71......-
.......
u...: w.~~ ełJpe,.- a ±
~-..-.··=$,
i
 o
~ ~mpr'ę21cń MIN....,-•-1

~ wspókzmrul: mtaisy~ ~ odparMt

m b'udle ~e [MN m Y: ZlllctlJ) od~ Pitii,
przyp thJm.)
zabesK v. cyklu~ {MN-m
• bczwymlarOV."BSUl!a Wt: V.7:JmZ JRWlC)DI faZ'WDJ
pębuęcia zmęcz.cnowcgo

• ~ V.'t: wzm.c 1111 szvbkość ustaloaĄ pełzmna raim. „

c„=Ao"e 1U
hc:zba C)kh v. pro e ~ ro:zi!z c
liczba Avopl:o mo n:adl.. I

, liczba C)klJ V. probe zm;cz=u11, JXVV.-lllll.ztcz do JrZdcmu

ccm ma1C:nału f GBP b USD t ]
ralJ!z. S
raidl. - i.iii. 2.
Q energia aktvv.8CJ1 na mo. (kJ mol J rm:!z. 7
rÓ'ATIO"''llgOWll odkgłośt IID9(1zyaJomov.'I {Dm razidz. 4 ~ 4 4
rozdz. 5 ~ 53 umv.uselna stała ~ [J K'IDO!- j raak 7
Ol.dz 3 SZ%)'WI106ć v.~ (N m J mm c
ro:&dz. l S trwalołt ~• IL VU'"~ pu.doam w~ nasz.
rozdz. s zmęc2nua IsJ
rozdz. 7 llllpl~ ~ d)s1obcJi lł'i1 .aa
lempeiatura v. skal:~ (KJ
taDperatura topmcma ,.. skali~ pe
razdz. 9 zys_ 9.4
CllClpl odbzlałc:cw apę:tysqo (J)
rozdz. s
l'DCZ)'WUłe ~ odbztełcmje i:iwlia ~
nmir. I
~)

.....
rozdz. IS

.....
nmk. s
-....--~pzy.11!.llJ!lllllJllllllllJl:lllJI•
lbr:za>wwwoaa)
,..,,_. (łapl,cww; ••w:,c11111.-
„
„_,& 4 „ ......„ ....
.,.. ........
P' l •

DilM
p "" .......
Re.ciaial 18 A
Prawo Fteb
 l.akre
c
B 2 200 GNm
I I Mam
2 200MN•
0.2 200 kJm
0.2 .200MN•
 lczbaw..~

m
~na~._..,_
morm.mowma
l1łlli !lt
Cli~
::=.'™'~~ MECHANIKA
uUFAX......, -------------..;;,,,;;,.;.,,,,;;;;.;.,,;;...;..
.,......7
W9fit bzicmu. SIC l28
-.~~.55,71,73
~
Zamawiam za zaliczeniem
pocztowym następujące lc•bfżlcl:
~JOOOwe48 • A.f/łtly MF , JoM6 OR MATERIAlV INŻVNIERSKJE
-mecaliczne 48, 52 cz 2 - Kszlllllowanoe suukturv I ~ dobór mal8riaiów 211.00Jł „
„„„
-pierwocne 48 • A.~J DRGANIA DETERMINISTYCZNE UKLAOÓW
- V• der Waalsa 52 DYSKRETNYCH 23.00 lł
wodorowe 48, .H • tulll<owsld T. W..12'dloń T INZVN!ERIA POWIERZCHNI METALI 2500 .d
-WłÓme48 • Cr&(} J WPROWĄDZENIE OO ROBOTYKI is.oo a
W-~150
- ceramilci 165
• DoOratblli T RYSUNEK TECHNICZNY
• DnonlrX>v O. Hell8tldoom H Rerntrank M
STEROW~IA ROZMYTEGO
WPROWĄDZEN E OO
s.ao a
19,00;d
•
tlgl.
-tlejów 152 • Flbpovncz 8 MODELE STOCHASTYCZNE W BADĄNIACH
- polimerów 165
-, waności hczbov.e 156
OPERACYJNYCH
• JalOSlllski J TECHNIKI CZYSTEGO SPALANIA
11ooa
20.ooa „
tlgl.

Wsbi.uik.i Millera 62
~wanie piern.iastków n.a ZHai 21
• .lfulfK>kJJ ĄNALIZA
TOLERANCJI I NIEOOt<lADNOSCI POMIAROW
W BUDOWIE MASZVN
• KONSTRUKCJA PRZYllZĄOÓW I URZĄDZEN PRECY"Z'IMYCH
19.SO;d „
Wytrzymałość na rozc1~anie 99
- Dl ściskanie 94
- SllDOiJtna 121
(1Walda oprawa)
• IAsiillr.J MECHANIKA TECHNICZNA
Tom 1 Slal'fka 1 wylrzvmabść rnalerialów
5400Jf

18,00Jł
•
„...
„„
Tom Z Klnematyl(.il I IJVJ\all'óka 15,/)0 .d
• Monison F SZTIJ<A t.QDELOWANIA UKLAOÓW DY>WołlCZNYCH a.oo•
• MUiet L PRZEKŁADNE ZĘBATE - pt0f8klowar.9 45..0011
• ~ME.
WYTRZYMAlOŚCIOWE
N"1lgodz/llsJd

• ~ S EKSPERYMENTALNE 8A[)ANIĄ SAMOCHODÓW

I ICH ZESPOt.ÓW
r WZORY. WYKRESY I TAIUCE

• ~A ELEKTAOHYDRAl.A.IC~E AtW..OGOWE I CYFROWE

UKlAOY AUTOMĄ TYKI
....„ ....
9,5011 „

• l'OOSTAWY KONSTRU<CJI MASZYN Praca~

Tom1
Tom2
Tom3
• ~W ~lllolwcz P 08RÓ8ICA ŚCIERNA
NARZl;DZIAMI l'WłYPOWYM
• RACHt1EJC: KOSZTÓW Dl.A INtYMEAÓW ,_...,_
0
..._ T. PlANOWNft I STEROWANE~
W ElM1YCZNYCH S'ł!JT'EllACH MON1'A1'QlllJQł'
~AF. STOCl'M9m:2NE~
Kl
 70021

240021
„" MNm
24.oolf
„ ~ID
I

23.00 li

11 OOll
„ d)1>CID
fbflD
I
I IO
689 10

t7.oo.i1
„
'Il ąrmm
w
1 9,81
O IO
1000.i1
eooll „ long !Oli 1n I l.S 44
li OO n
21 oo li
:>ooo a
„
~
'Il

~
Prl)tl~d umiany I MN m

11 OO a
'l
CH
16 oo li Ili
I \il RGI
27 oo li
Ili
18()()lf ~
ag Jl')
?300ll Ili cal .i 19
eV I 60 IO
BlbU' I 610
podpisz~
ft lt>f1 1,36

I kWh J.6MJ I I Węgła

I harylb r P) I 31
I 1ropy I 71,e

kW
kW(kJ s
CIJ