no jenis benda D(m) S(m) t1(s) t2(s) t3(s)

1 besar 0.02381 0.15 0.86 0.92 4.11

2 0.02381 0.25 1.12 1.11 1.31
3 sedang 0.016 0.15 0.66 1.06 4.19
4 0.016 0.25 1.44 1.51 1.64
5 kecil 0.01212 0.15 0.73 0.72 3.98
6 0.01212 0.25 7.24 6.8 7.44

a. Tanpa alat

a.1. mencari kecepatan (v)

�= 𝑠/�

a.2. mencari massa jenis bola (ρ)

�=3𝑚/(4𝜋𝑟^3 ) ,
π=3,14

a.3. menentukan koefisien viskositas zat cair (ɳ)

�= (2�^2 � (�− �_0))/9�

No. Jenis benda D(m) r (m) S(m) trat (s)

 1 Besar 0.02381 0.011905 0.15 1.96
2 0.02381 0.011905 0.25 1.18
3 Sedang 0.016 0.008 0.15 1.97
4 0.016 0.008 0.25 1.53
5 Kecil 0.01212 0.00606 0.15 1.81
6 0.01212 0.00606 0.25 7.16

b. Dengan Ralat

b.1. ralat kecepatan (∆v)

∆� = [ | ∆�=√((∑▒ 〖 ( �_
∆𝑆/𝑆|+ | �  ̅ 〖 ) 〗 ^2)/(𝑁 (
∆�/�  ̅ |] x �

𝐾𝑆�= ∆𝑉/𝑉 ×100%=

…………..%≈ ………….. 𝐴�

�_𝑠𝑒𝑏=� ± ∆� = (� − ∆� 𝑠∕𝑑 � +
∆�)

NO Jenis Benda D(m) r(m) t (s) v (m/s)

1 Besar 0.023 0.011905 1.93 0.0765306122
2 0.023 0.011905 1.18 0.2118644068
3 Sedang 0.016 0.008 1.97 0.076142132
4 0.016 0.008 1.53 0.1633986928
5 Kecil 0.012 0.00606 1.81 0.0828729282
6 0.012 0.00606 7.16 0.0349162011

b.2. ralat massa jenis bola (∆p)

 Δ�= {|Δ𝑚/𝑚|+ |3∆𝑟/𝑟|} �

𝐾𝑆�= ∆�/𝑃 ×100%= ……..%=

…………..𝐴�

�_𝑠𝑒𝑏 = � ± ∆� =( � −
∆�𝑠∕𝑑�+ ∆� )

Dengan cara yang sama untuk data selanjutnya dapat dilihat pada tabel berikut :
NO Jenis Benda D(m) r(m) ρb (kg/m3) Δp (kg/m3)
1 Besar 0.023 0.011905 2463.160233 3.1038071794
2 Besar 0.023 0.011905 2463.160233 3.1038071794
3 Sedang 0.016 0.008 2365.209494 4.4357539953
4 Sedang 0.016 0.008 2365.209494 4.4357539953
5 Kecil 0.012 0.00606 1609.922618 3.9882903085
6 Kecil 0.012 0.00606 1609.922618 3.9882903085

b.3. ralat koefisien viskositas (Δŋ)

∆�= {|2Δ𝑟/𝑟|+ |Δ�/�|+ |Δ�/�|} �

𝐾𝑆�= Δ�/� 𝑥 100% ………………%= ………………..𝐴�

�_𝑠𝑒𝑏= � ± ∆� = (� − Δ�𝑠∕
〖𝑑� + Δ� 〗 )

gan cara yang sama untuk data selanjutnya dapat dilihat pada tabel berikut :
No Jenis benda r(m) ɳ (pa.s) Δŋ (pa.s) KSR (%)
1 Besar 0.011905 6.546340151 10.37208816 1.5844102085
2 Besar 0.011905 2.364698381 181.5169133 76.7611272249
3 Sedang 0.008 2.791888071 4.133649081 1.4805926942
4 Sedang 0.008 1.300991497 89.82424278 69.0429130295
5 Kecil 0.00606 0.743007511 1.077073156 1.4496127428
6 Kecil 0.00606 1.76351396 28.32304596 16.0605737171
 t rat (s) massa r (m)
1.9633333333 0.0174 0.011905
1.18 0.0174 0.011905
1.97 0.00507 0.008
1.53 0.00507 0.008
1.81 0.0015 0.00606
7.16 0.0015 0.00606

v (m/s) ρb (kg/m3) ɳ (pa.s)

 0.0765306122 2463.16023291 6.5463401513
0.2118644068 2463.16023291 2.3646983812 4.6225
0.076142132 2365.20949443 2.7918880711
0.1633986928 2365.20949443 1.3009914971
0.0828729282 1609.92261798 0.7430075112
0.0349162011 1609.92261798 1.7635139602

1.073473076

1.088544444

t1(s) t2(s) t3(s) akar DELTA DELTA T

∆�=√((∑▒ 〖 ( �_1 〗−
�  ̅ 〖 ) 〗 ^2)/(𝑁 ( 𝑁 −1))) 0.86 0.92 4.11 1.073473076 1.152344444
1.12 1.11 1.31 0.065064071 0.004233333
0.66 1.06 4.19 1.115989845 1.245433333
1.44 1.51 1.64 0.058594653 0.003433333
0.73 0.72 3.98 1.08500384 1.177233333
7.24 6.8 7.44 0.189032625 0.035733333

Δv (m/s) KSR (%) AB v - Δv v + Δv

0.0483280404 0.6314863946 0.0282025718 0.1248586526
0.0027600785 0.0130275706 0.2091043283 0.2146244853
0.0514703634 0.6759774394 0.0246717686 0.1276124954
0.0023666681 0.0144840087 0.1610320247 0.1657653609
0.0572343132 0.6906273788 0.025638615 0.1401072413
0.0021742559 0.062270689 0.0327419452 0.037090457
 massa
0.0174
0.0174
0.00507
0.00507
0.0015
0.0015

KSR (%) AB p - Δp p + Δp
0.0012600915 2460.0564257285 2466.2640401
0.0012600915 2460.0564257285 2466.2640401
0.001875417 2360.7737404314 2369.6452484
0.001875417 2360.7737404314 2369.6452484
0.002477318 1605.9343276712 1613.9109083
0.002477318 1605.9343276712 1613.9109083

AB ŋ - Δŋ ŋ + Δŋ
-3.8257480128 16.9184283155
-179.152214905 183.8816116678
-1.3417610101 6.9255371522
-88.5232512873 91.1252342815
-0.334065645 1.8200806673
-26.5595319989 30.0865599193
1.1547315

1.2173444

sigma(t1-trat)^2
6.9140666667
0.0254
7.4726
0.0206
7.0634
0.2144
1.PEGAS TUNGGAL 1

m x0 x1 delta x delta x.m

delta x^2 m^2
0.005 0.056 0.059 0.003 0.000009 0.000025 nilai a
0.000015
0.01 0.056 0.065 0.009 0.000081 0.0001
0.00009 0.9065934066
0.015 0.056 0.07 0.014 0.00021
0.000196 0.000225 nilai k
8.8846153846
sm
0.03 0.168 0.194 0.026 0.000315 0.000286 0.00035 0.0003706247
delta a
0.0475838134
delta k
0.4663213713
KSR
0.0524863881

2. PEGAS TUNGGAL 2

m x0 x1 delta x delta x.m

delta x^2 m^2
0.005 0.058 0.059 0.001 0.000005
0.000001 0.000025 nilai a
0.01 0.058 0.061 0.003 0.000009 0.0001
0.00003 1.3461538462
0.015 0.058 0.066 0.008 0.000064 0.000225 nilai k
0.00012
13.1923076923
sm
0.03 0.174 0.186 0.012 0.000155 0.000074 0.00035 0.0016984156
delta a
0.3330866938
delta k
3.2642495989
KSR
0.2474358297

3. PEGAS SERI

m x0 x1 delta x delta x.m

delta x^2 m^2
0.005 0.13 0.135 0.005 0.000025 0.000025 nilai a
0.000025
0.01 0.13 0.145 0.015 0.000225 0.0001
0.00015 0.5747812251
0.015 0.13 0.156 0.026 0.000676 0.000225 nilai k
0.00039
5.6328560064
sm
0.03 0.39 0.436 0.046 0.000565 0.000926 0.00035 0.0001943305
delta a
 0.0130819547
delta k
0.1282031565
KSR
0.0227598853

4. PEGAS PARALEL

m x0 x1 delta x delta x.m

delta x^2 m^2
0.025 0.058 0.059 0.001 0.000001 0.000625 nilai a
0.000025
0.03 0.058 0.06 0.002 0.000004 0.0009
0.00006 3.2142857143
0.035 0.058 0.062 0.004 0.00014
0.000016 0.001225 nilai k
31.5
sm
0.09 0.174 0.181 0.007 0.000225 0.000021 0.00275 0.0013363062
delta a
0.6185895741
delta k
6.0621778265
KSR
0.1924500897
kali bagi bagi kali
6.3675E-08 0.000182 1.373626E-07

akar akar hasil

16483.51648 128.3881477533

k+ delta k k-delta k
9.350936756 8.4182940133

kali bagi bagi kali

2.7075E-08 0.000078 2.884615E-06

akar akar hasil

38461.53846 196.1161351382

k-delta k k+ delta k
9.928058093 16.4565572912

kali bagi bagi kali

2.31675E-07 0.000662 3.776435E-08

akar akar hasil

4531.722054 67.3180663298
k- delta k k+ delta k
5.50465285 5.7610591628

kali bagi bagi kali

3.8475E-08 0.000014 1.785714E-06

akar akar hasil

214285.7143 462.9100498863

k- delta k k+ delta k
25.43782217 37.5621778265