Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
ULB’
IL YOL TWITZ PAXIL
ACADEMIA DE LENGUAS MAYAS DE GUATEMALA
–ALMG –
CHUJTZIJON PA K’
ICHE’
HABLEMOS EN K’
ICHE’
PAXIL –GUATEMALA–2000
Primera edición, 1,000 ejemplares, noviembre de 2,000.
DIRECTORIO
Prof. Andrés Cholotío García
Presidente A.L.M.G.
Abraham Chocooj Cú
Operador de Cabina
Juan Bautista Tzaj Chox
Juana Laura Tzoc
Romelia Florinda Tzoc
Locutores
? Academia de Lenguas Mayas de Guatemala ALMG. Prohibido reproducir este texto total o
parcialmente sin autorización expresa de la Academia.
ÍNDICE GENERAL
Introducción u 7
Nab’
e Tzijonik
K’ak’taq tzij o 9
Rutzil Wach Q 11
Tz’aqatisab’ äl W 12
Ukab’Tzijonik
K’ak’taq tzij U 17
Ri atz’
yaqib’ äl O 19
Tz’aqatisab’ äl q P 20
Urox Tzijonik
K’ak’taq tzij q t 25
Jastaq re cho ja q u 27
Tz’aqatisab’ äl q i 28
Ukaj Tzijonik
K’ak’taq tzij q E 33
Ri chak q T 35
Tz’aqatisab’ äl q Y 36
Uro’Tzijonik
K’ak’taq tzij w q 41
Ri ajilanik w e 43
Tz’aqatisab’ äl w r 44
Uwaq Tzijonik
K’ak’taq tzij w o 49
Pa tijob’
al w Q 51
Tz’aqatisab’ äl w W 52
Uwuq Tzijonik
K’ak’taq tzij w U 57
Tow toq’ ob’ w O 59
Tz’aqatizab’ äl e P 60
Uwajxaq Tzijonik
K’ak’taq tzij e t 65
Riqon ib’ e u 67
6 Índice
Tz’
aqatisab’
äl e i 68
Ub’
elej Tzijonik
K’ak’taq tzij e E 73
Pa k’ayib’al e T 75
Tz’aqatisab’ äl e Y 76
Ulaj Tzijonik
K’ak’taq tzij r q 81
Jo’pa wakatem r e 83
Tz’aqatisab’ äl r r 84
Ujulaj Tzijonik
K’ak’taq tzij r o 89
Pa k’achelaj r Q 91
Tz’aqatisab’ äl r W 92
Ukab’
laj Tzijonik
K’ak’taq tzij r U 97
Jun ja winaq r O 99
Tz’aqatisab’ äl t P 100
Uroxlaj Tzijonik
K’ak’taq tzij t t 105
Ruk’jun kunanel t u 107
Tz’aqatizab’ äl t i 108
Ukajlaj Tzijonik
K’ak’taq tzij t E 113
Cholq’ij t T 115
Tz’aqatisab’ äl t Y 116
Uro’
laj Tzijonik
K’ak’taq tzij y q 121
Ch’ ab’äl pa Paxil y e 123
tz’
aqatisab’ äl y r 124
Uwaqlaj Tzijonik
K’ak’taq tzij y o 129
Ri tinimit y Q 131
tz’
aqatisab’äl y W 132
Resolución de hoja de trabajo y U 137
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
Introducción 7
INTRODUCCIÓ N
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
8
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
Nab’eTzijonik 9
NAB’ E TZIJONIK
PRIMERA LECCIÓ N
K’
AK’TAQ TZIJ
PALABRAS NUEVAS (DE LA LECCIÓ N)
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’
iche’
.
Ahora aprenderás palabras nuevas en K’
iche’
Chab’
ij awe ri tzij kinb’
ij in.
Repite las palabras conmigo.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
0 Nab’eTzijonik
kate’ = vas
kuje’ = vamos
tijob’
äl = escuela
We’
l = Manuela
chak = trabajo
pa chak = al trabajo
nuchak = mi trabajo
tyox = iglesia
pa tyox = a la iglesia
nutyox = mi iglesia
no’
jim = despacio
jo’b’
a = vamos entonces
¿La utz awach? = ¿Estás bien?
¿La utz wach la? = ¿Está usted bien?
¿La utz iwach? = ¿Están ustedes bien?
utz maltyox = bien gracias
utz b’
a ri’ = muy bien
jo’pa tijob’
äl = vamos a la escuela
jo’pa chak = vamos al trabajo
kawil awib’ = te cuidas
chwe’
q chik = hasta mañana
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
Nab’eTzijonik !
RUTZIL WACH
EL SALUDO
¿Jas ri ab’
i’
? In We’
l nub’
i’
.
¿Cuál es tu nombre? Mi nombre es Manuela.
¿La utz awach ali We’
l? Utz maltyox tat.
¿Cómo estás Manuela? Bien gracias señor.
Ri lal ¿Jas b’
i’la? In Xwan nub’
i’
.
Y usted ¿Cuál es su nombre? Mi nombre es Juan.
¿La utz wach la? Utz maltyox chawe We’
l.
¿Cómo está usted? Estoy bien, gracias Manuela.
¿Jawi’kate’wi We’
l? In kine’pa tijob’
äl.
¿A dónde vas Manuela? Yo voy a la Escuela.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
“ Nab’eTzijonik
TZ’
AQATISAB’
ÄL
COMPLEMENTO
Pronombres
La función de los pronombres en k’ iche’al igual que en español, sirven para
indicar la persona gramatical dentro de una oración o frase.
El uso de pronombres en k’ iche’se diferencia del español, en la segunda persona
singular y plural, ésto se debe al enfásis de respeto que se marca en el idioma k’
iche’
K’
iche’ Español
In = Yo
At = Tú
Lal = Usted (formal)
Are’ = El / Ella
Uj = Nosotros
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
Nab’eTzijonik #
Ix = Ustedes
Alaq = Ustedes (formal)
A’
re’ = Ellos/as
K’amb’ ejanik
EJEMPLOS
In We’
l nub’
i’ Mi nombre es Manuela.
At We’
l ab’
i’ Tu nombre es Manuela.
Lal We’
l b’
i’la
Are’ We’
l ub’
i’
Uj We’
l qab’
i’
Ix We’
l ib’
i’
Alaq We’
l b’
i’alaq
A’
re’ We’
l kib’
i’
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
$ Nab’eTzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
Escriba el pronombre correspondiente sobre la línea.
K’amb’ ejanik.
EJEMPLO.
______in_______ kine’pa k’
ayib’
äl.
yo
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
Nab’eTzijonik %
6 _______________ keb’
e’pa nima tijob’
äl.
ellos
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
& Nab’eTzijonik
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
Es necesario hacer la hoja de trabajo.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
Si completaste todo, puedes pasar a la siguiente lección.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
Si todavía no, entonces regresa al inicio de la lección.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
Ukab’Tzijonik /
UKAB’TZIJONIK
SEGUNDA LECCIÓ N
K’
AK’TAQ TZIJ
PALABRAS NUEVAS (DE LA LECCIÓ N)
Chanim kaweta’
maj k’
ak taq tzij pa K’
iche’
.
Ahora aprenderás palabras nuevas en K’
iche’
Chab’
ij awe ri tzij kinb’
ij in.
Repite las palabras conmigo.
Le’
n = Elena
Xwan = Juan
utz kinwilo = me gusta
utz xinwilo = me gustó
pe’
r = güipil
ape’
r = tu güipil
nupe’
r = mi güipil
jas che’ = porqué
rumal = por / por que
le = el / la
kotz’
i’
j = flor
la = auxiliar interrogativo - se utiliza
para formular preguntas
k’
ak’ = nuevo
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
( Ukab’Tzijonik
je’ = sí
su’
t = perraje / pañuelo
xuquje’ = también
e ri at = y tú
pwi’ = sombrero
taj = no (palabra de negación)
k’
ak’taj = no es nuevo
maj = no hay
rajil = dinero
xajäb’ = zapato / sandalias
nuxajäb’ = mi/s zapato/s
kawilo = ves
chanim = ahora / ahorita
je’k’
ak’ = sí es nuevo
ma k’
ak’taj = no es nuevo
e ri lal = y usted
e ri ix = y ustedes
e ri uj = y nosotros
xaq kab’
ij = estás mintiendo
xaq taj = no (negación de xaq kab’
ij)
k’
o chik = ya hay (existe)
maj chik = ya no hay
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
Ukab’Tzijonik )
RI ATZ’
YAQIB’
ÄL
EL VESTUARIO
Le’
n, utz kinwil le ape’
r. ¿Jas che’
?
Elena, me gusta tu guipil. ¿Porqué?
Rumal le kotz’
i’
j k’
o che. ¿Chi le kotz’
i’
j?
Por las flores que tiene. ¿Que las flores?
Je’
. ¿La k’
ak’
?
Sí. ¿Es nuevo?
Je’k’
ak’
, le nusu’
t xuquje’
. Utz b’
a la’
.
Si es nuevo, mi perraje también. Que bueno.
E ri at, ¿la k’
ak’le a pwi’
? K’
ak’taj, maj nurajil.
Y tú, ¿es nuevo tu sombrero? No es nuevo, no tengo dinero.
Xaq kab’
ij. Xaq taj.
Estas mintiendo. No estoy mintiendo.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
= Ukab’Tzijonik
Are’k’
ak’le nuxajäb’
. Utz b’
a la’
.
Lo nuevo son mis zapatos. Que bueno.
Kawilo k’
o arajil. Chanim maj chik.
Ves, tienes dinero. Ahora ya no tengo.
¿Jasche’
? Rumal le nuxajab’
.
¿Porqué? Por mis zapatos.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
COMPLEMENTO
Posesivos
(SUSTANTIVOS QUE INICIAN CON CONSONANTE)
Son palabras que utilizamos para nombrar, personas, animales, objetos etc.
Para indicar la posesión de sustantivos, en k’
iche’existen dos categorías:
a) Cuando el sustantivo inicia con una consonante se utilizan los siguientes prefijos
Afijo (K’
iche’
) Español
in nu- mi
at a- tu
lal (-) la su (de ud.)
are’ u- su (de él/ella)
uj qa- nuestro/a
ix i- su (de uds.)
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
Ukab’Tzijonik
1
K’amb’ ejanik
EJEMPLOS
nu pe’
r Mi güipil.
a pe’
r Tu güipil.
pe’
r la
u pe’
r
qa pe’
r
i pe’
r
pe’
r alaq
ki pe’
r
nu rajil Mi dinero.
a rajil Tu dinero.
rajil la
u rajil
qa rajil
i rajil
rajil alaq
ki rajil
* El afijo se escribe ligado al sustantivo (Ej. nupe’
r).
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
2 Ukab’Tzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
Escriba el prefijo correspondiente sobre la línea.
K’amb’ ejanik
EJEMPLO
______nu_______ juch’
b’äl.
mi
1 _______________ juch’
b’äl.
mi
2 _______________ juch’
b’äl.
tu
3 _______________ juch’
b’äl.
su (de él)
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
Ukab’Tzijonik
3
4 _______________ juch’
b’äl.
su (de ella)
5 _______________ juch’
b’äl.
nuestro
6 _______________ chakub’
äl.
su (de ellas)
7 _______________ chakub’
äl.
tu
8 _______________ chakub’
äl.
su (de uds.)
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
4 Ukab’Tzijonik
9 _______________ chakub’
äl.
su (de ellos)
0 _______________ chakub’
äl.
mi
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
Es necesario hacer la hoja de trabajo.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
Si completaste todo, puedes pasar a la siguiente lección.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
Si todavía no, entonces regresa al inicio de la lección.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
UroxTzijonik
1
5
UROX TZIJONIK
TERCERA LECCIÓ N
K’
AK’TAQ TZIJ
PALABRAS NUEVAS (DE LA LECCIÓ N)
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’
iche’
.
Ahora aprenderás palabras nuevas en K’
iche’
Chab’
ij awe ri tzij kinb’
ij in.
Repite las palabras conmigo.
Ti’
n = Agustina
Lu’ = Pedro
janipa’ = cuánto
tem = silla
qatem = nuestra silla
item = su silla (de ustedes)
k’
olik = hay / tener
k’
o job’ = hay cinco / tenemos cinco
k’
o jun = hay uno / tenemos uno
rajawaxik = necesario
ch’
at = cama
chike = para (ellos)
achaläl = familiar
wachaläl = mi familiar
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
6 UroxTzijonik
awachaläl = tu familiar
uchi’ja = puerta
che le = para el/la
ja = casa
k’
ak’ja = casa nueva
utz b’
a ri’ = esta bien
laq = trastes
su’
t = servilleta
pop = petate
t’
u’y = olla/s
chi xa’ = que sólo (únicamente)
je’xa’ = si sólo (únicamente)
kinb’
ij in = digo yo
kab’
ij at = dices tú
kakib’
ij a’
re’ = dicen ellas/os
k’
o job’qatem = tenemos cinco sillas
k’
o job’item = tienen cinco sillas (uds.)
k’
o job’kitem = tienen cinco sillas (ellos/as)
ri qachaläl = nuestros familiares
chi xa’jun = que sólo uno
chi maj = que no hay
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
UroxTzijonik
7
JASTAQ RE CHO JA
OBJETOS DE LA CASA
Lu’¿janipa’qatem k’
olik? K’
o job’qatem.
Pedro ¿cuántas sillas tenemos? Tenemos cinco sillas.
¿Chi xa’job’
? Je’
, xa’job’
.
¿Qué sólo cinco? Sí, sólo cinco.
¿La utz kaqak’
am chi oxib’
? Teq utz taj.
¿Estará bien tener tres más? Talvez no.
¿Jasche’
, utz taj? Kinb’
ij in.
¿Por qué no? Digo yo.
Rajawaxik jun ch’
at chik. ¿Jasche’
?
Necesitamos otra cama. ¿Por qué?
Chike ri awachalal. Teq utz b’
a.
Para tus familiares. Talvez si.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
8 UroxTzijonik
TZ’
AQATISAB’
ÄL
COMPLEMENTO
Posesivos
(SUSTANTIVOS QUE INICIAN CON VOCAL)
Son palabras que utilizamos para nombrar, personas, animales, objetos etc.
Para indicar la posesión de sustantivos, en k’
iche’existen dos categorías:
A) cuando el sustantivo inicia con una vocal se utilizan los siguientes prefijos.
Afijo (k’
iche’
) español
in w- mi
at aw- tu
lal (-) la su (de ud.)
are’ r- su (de él/ella)
uj q- nuestro/a
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
UroxTzijonik
9
K’amb’ ejanik
EJEMPLOS
w ixim Mi maíz.
aw ixim Tu maíz.
ixim la
r ixim
q ixim
iw ixim
ixim alaq
k ixim
w achaläl Mi familiar.
aw achaläl Tu familiar.
achaläl la
r achaläl
q achaläl
iw achaläl
achaläl alaq
k achaläl
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
0 UroxTzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
Escriba la palabra (pronombre posesivo) correspondiente sobre la línea.
K’amb’ ejanik
EJEMPLO
_______w________ atz’
iyaq.
mi
1 _______________ achoch.
su (de ellas)
2 _______________ achoch.
tu
3 _______________ achoch.
su (de uds.)
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
UroxTzijonik !
4 _______________ achoch.
su (de ellos)
5 _______________ achoch.
mi
6 _______________ ixim.
mi
7 _______________ ixim.
tu
8 _______________ ixim.
su (de él)
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
“ UroxTzijonik
9 _______________ ixim.
su (de ella)
0 _______________ ixim.
nuestro
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
Es necesario hacer la hoja de trabajo.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
Si completaste todo, puedes pasar a la siguiente lección.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
Si todavía no, entonces regresa al inicio de la lección.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
UkajTzijonik #
UKAJ TZIJONIK
CUARTA LECCIÓ N
K’
AK’TAQ TZIJ
PALABRAS NUEVAS (DE LA LECCIÓ N)
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’
iche’
.
Ahora aprenderás palabras nuevas en K’
iche’
Chab’
ij awe ri tzij kinb’
ij in.
Repite las palabras conmigo.
jo’b’
a = vamos pues / entonces
tz’
ib’
anel = escritor / secretario
b’
ixonel = cantante
t’
isomanel = sastre
ajanel = carpintero
q’
ojomanel = músico
k’
ayinel = vendedor
loq’
omanel = comprador
solinel = visitante
sak’
inel = cortador
yuq’
unel = pastor (animales)
ch’
awinel = locutor
tob’
anel = ayudante
ilonel = comadrona
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
$ UkajTzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
UkajTzijonik %
RI CHAK
EL TRABAJO
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
& UkajTzijonik
¿Janipa’junab’
? Job’junab’
.
¿Cuántos años? Cinco años.
¿Jawi’kachakun wi la? Cho ja.
¿Dónde trabaja? En la casa.
Utz b’
a ri’nan. Kawil awib’Xwan.
Muy bien señora. Te cuidas Juan.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
COMPLEMENTO
Sustantivos
En k’iche’existen varios sufijos sustantivizadores que se agregana diferentes
clases de raíces para derivar sustantivos.
- el
Sufijo que forma un sustantivo agentivo, para referirse a la persona que la
acción indicada por la raíz.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
UkajTzijonik /
K’amb’ ejanik
EJEMPLOS
Tz’
ib’
anel = escritor Sak’
inel = cortador
B’
ixonel = cantante Yuq’
unel = pastor (ovejas)
T’
isomanel = sastre Ch’
awinel = locutor
Ajanel = carpintero Tob’
anel = ayudante
Q’
ojomanel = músico Ilonel = comadrona
K’
ayinel = vendedor K’
amanel = alguién que viene
a traer
Loq’
omanel = comprador K’
utunel = guía
Solinel = visitante Jachanel = alguién que viene
a dejar
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
( UkajTzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
Escriba la palabra correspondiente sobre la línea.
K’amb’ ejanik
EJEMPLO
¿Jaskux achak?
1 in ____________________
escritor
2 in ____________________
sastre
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
1
UkajTzijonik )
3 in ____________________
carpintero
4 in ____________________
ayudante
5 in ____________________
cantante
¿Jas utz’
ib’
axik músico pa K’
iche’
?
6 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik comadrona pa K’
iche’
?
7 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik doctor pa K’
iche’
?
8 _____________________________
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
= UkajTzijonik
¿Jas utz’
ib’
axik comprador pa K’
iche’
?
9 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik cortador pa K’
iche’
?
0 _____________________________
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
Es necesario hacer la hoja de trabajo.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
Si completaste todo, puedes pasar a la siguiente lección.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
Si todavía no, entonces regresa al inicio de la lección.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
Uro’Tzijonik
1
URO’TZIJONIK
QUINTA LECCIÓ N
K’
AK’TAQ TZIJ
PALABRAS NUEVAS (DE LA LECCIÓ N)
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’
iche’
.
Ahora aprenderás palabras nuevas en K’
iche’
Chab’
ij awe ri tzij kinb’
ij in.
Repite las palabras conmigo.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
2 Uro’Tzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
Uro’Tzijonik
3
RI AJILANIK
LOS NÚMEROS
Ak’
alab’
, ¿la utz iwach? Utz maltyox.
Niños, ¿cómo están? Bien gracias.
Ak’
alab’
, chib’
ij jun. Jun.
Niños, digan uno. Uno.
Keb’
, oxib’
, kajib’
. Chanim, job’
, waqib’
, wuqub’
.
Dos, tres, cuatro. Ahora cinco, seis, siete.
Job’
, waqib’
, wuqub’
. Chanim, wajxaqib’
, b’
elejeb’
, lajuj.
Cinco, seis, siete. Ahora ocho, nueve, diez.
Wajxaqib’
, b’
elejeb’
, lajuj. Xiweta’
maj.
Ocho, nueve, diez. Lo aprendieron.
Chanim chib’
ij juwinäq. Juwinäq.
Ahora digan veinte. Veinte.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
Uro’Tzijonik
4
¿Janipa’ch’
ab’
al k’
o pa Paxil? Juwinäq kajib’ch’
ab’
äl.
¿Cuántos idiomas existen en Guatemala? Venticuatro idiomas.
¿Janipa’komon k’
o pa Paxil? Juwinäq jun komon.
¿Cuántas comunidades tiene Guatemala? Ventiún comunidades.
Ajtij, ¿Janipa’junab’la? Juwinäq jun nujunab’
.
Maestra, ¿cuántos años tiene? Ventiún años.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
COMPLEMENTO
Números
Son palabras que expresan cantidad y funcionan para cuantificar a un
sustantivo.
El sistema de numeración que utiliza el pueblo maya es vigesimal (base 20).
Los números se dividen en dos clases:
a) Números Cardinales
jun = uno b’
elejlajuj = diecinueve
keb’ = dos juwinäq/ juk’
al = veinte
oxib’ = tres juwinäq jun = veinte y uno
kajib’ = cuatro juwinäq lajuj = treinta
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
Uro’Tzijonik
2
5
b) Números Ordinales
nab’
e = primero uwaq = sexto
ukab’ = segundo uwuq = séptimo
uro’
x = tercero uwajxaq = octavo
ukaj = cuarto ub’
elej = noveno
uro’ = quinto ulaj = décimo
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
6 Uro’Tzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
Escriba la palabra correspondiente sobre la línea.
K’amb’ ejanik
EJEMPLO
¿Jas utz’
ib’
axik seis pa K’
iche’
?
Waqib’
¿Jas utz’
ib’
axik cinco pa K’
iche’
?
1 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik once pa K’
iche’
?
2 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik quince pa K’
iche’
?
3 _____________________________
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
Uro’Tzijonik
7
¿Jas utz’
ib’
axik veinte pa K’
iche’
?
4 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik nueve pa K’
iche’
?
5 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik dos pa K’
iche’
?
6 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik cuarenta pa K’
iche’
?
7 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik veitiuno pa K’
iche’
?
8 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik catorce pa K’
iche’
?
9 _____________________________
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
8 Uro’Tzijonik
¿Jas utz’
ib’
axik trece pa K’
iche’
?
0 _____________________________
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
Es necesario hacer la hoja de trabajo.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
Si completaste todo, puedes pasar a la siguiente lección.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
Si todavía no, entonces regresa al inicio de la lección.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
Uwaq Tzijonik
9
UWAQ TZIJONIK
SEXTA LECCIÓ N
K’
AK’TAQ TZIJ
PALABRAS NUEVAS (DE LA LECCIÓ N)
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’
iche’
.
Ahora aprenderás palabras nuevas en K’
iche’
Chab’
ij awe ri tzij kinb’
ij in.
Repite las palabras conmigo.
ajtijoxel = alumno
ajtijoxelab’ = alumnos
Pa’
x = Sebastián
Wi’
y = María
chwe’
q = mañana
qonojel = todos (nosotros)
aj = querer
kinwaj = quiero
xinwaj = quisé
tz’
ib’
anik = escribir
kintz’
ib’
anik = escribo
xintz’
ib’
anik = escribí
chomanik = pensar
katchomanik = piensas
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
0 Uwaq Tzijonik
xatchomanik = pensaste
sipanik = regalar
kasipanik = regala (él / ella)
xsipanik = regaló (él / ella)
kunik = poder
kujkunik = podemos
xujkunik = pudimos
xojowik = bailar
kinxojowik = bailo
xinxojowik = bailé
kujxojowik = bailamos (presente)
xujxojowik = bailamos (pasado)
katxojowik = bailas
xatxojowik = bailaste
kinwarik = duermo
xinwarik = dormí
katwarik = duermes
xatwarik = dormiste
kujmuxanik = nadamos
kixkunik = pueden (uds.)
xixkunik = pudieron (uds.)
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
Uwaq Tzijonik
!
PA TIJOB’
AL
LA ESCUELA
Saqirik ajtijoxelab’
. Saqirik ajtij.
Buenos días alumnos. Buenos días profesor/a.
Chab’
ij Xwan ri xab’
an iwir. In xinchakunik.
Juan dinos lo que hiciste ayer. Yo trabajé.
¿… Xatchakunik? Je’
¿…Trabajaste? Sí.
¿E ri at a Pa’
x? In xintz’
ib’
anik.
¿Y tu bonifacio? Yo escribí.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
“ Uwaq Tzijonik
Chwe’
q chik iwonojel. Chwe’
q chik.
Hasta mañana a todos. Hasta mañana.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
COMPLEMENTO
Verbos
Son palabras que indican acciones y movimientos.
En k’ iche’, de acuerdo al número de participantes en la acción, los verbos se
clasifican en transitivos e intransitivos
** En esta lección se trabajarán sólo intransitivos (una sólo persona realiza
la acción)
K’
iche’ Español K’
iche’ Español
ajilanik = contar xik’ anik = correr
atinik = bañar opanik = llegar
b’inik = caminar petik = venir
ch’ awik = hablar sipanik = regalar
chakunik = trabajar t’uyik = sentar
chomanik = pensar tz’ib’anik = escribir
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
Uwaq Tzijonik
#
K’amb’ ejanik
EJEMPLOS
K ajilan alaq cuentan (uds. formal) X ajilan alaq contaron (uds. formal)
K e’
b’ajilanik cuentan (ellos/as) X e’
b’ajilanik contaron (ellos/as)
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
$ Uwaq Tzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
Escriba la palabra correspondiente sobre la línea
K’amb’ ejanik
EJEMPLO
¿Jas utz’
ib’
axik llegar pa K’
iche’
?
_____Opanik__________________
¿Jas utz’
ib’
axik caminar pa K’
iche’
?
1 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik vender pa K’
iche’
?
2 _____________________________
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
Uwaq Tzijonik %
¿Jas utz’
ib’
axik escribir pa K’
iche’
?
3 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik dormir pa K’
iche’
?
4 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik pensar pa K’
iche’
?
5 _____________________________
Chatz’
aqatisaj le nik’
aj tzij
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
& Uwaq Tzijonik
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
Es necesario hacer la hoja de trabajo.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
Si completaste todo, puedes pasar a la siguiente lección.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
Si todavía no, entonces regresa al inicio de la lección.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
Uwuq Tzijonik /
UWUQ TZIJONIK
SÉPTIMA LECCIÓ N
K’
AK’TAQ TZIJ
PALABRAS NUEVAS (DE LA LECCIÓ N)
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’
iche’
.
Ahora aprenderás palabras nuevas en K’
iche’
Chab’
ij awe ri tzij kinb’
ij in.
Repite las palabras conmigo.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
( Uwuq Tzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
2
Uwuq Tzijonik )
TOW TOQ’
OB’
PIDIENDO AYUDA
Je le’
, chujbinöq. Jo’b’
a.
Por allá, caminemos. Vamos entonces.
Tasa’
j ali. Maltyox tat.
Ven señorita. Gracias señor.
¿Teq waral? Waral taj.
¿Será aquí? Aquí no.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
= Uwuq Tzijonik
Naj k’
o wi. Je’
.
Esta lejos. Sí.
Waral ali. Utz b’
a ri tat.
Aquí. Esta bien señor.
Maltyox. Maj kab’
ij ali.
Gracias. De nada señorita.
Kawil awib’
. Lal xuquje’
.
Te cuidas. Usted también.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
COMPLEMENTO
Adverbios
Funcionan como modificadores directos de los verbos.
Los adverbios por su significado, se pueden clasificar en varias categorías.
Adverbios de lugar.
ikim = abajo
ajsik = arriba
naqaj = cerca
naj = lejos
je la’ = allá / por allá
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
Uwuq Tzijonik
1
K’
o jun ajsik
K’
o jun ikim
K’
o jun je la’
K’
o jun je wa’
K’
o jun waral
Ejemplos de Negación
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
2 Uwuq Tzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
Escriba la palabra correspondiente sobre la línea.
K’amb’ ejanik
EJEMPLO
¿Jawi’kakanaj wi ri k’
ayib’
äl?
1 _____________________________
arriba
2 _____________________________
abajo
3 _____________________________
lejos
¿Jas utz’
ib’
axik por acá pa K’
iche’
?
4 _____________________________
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
Uwuq Tzijonik
3
¿Jas utz’
ib’
axik aquí pa K’
iche’
?
5 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik hasta allá pa K’
iche’
?
6 _____________________________
Chatz’
ib’
aj cerca pa K’
iche’
7 _____________________________
Chatz’
ib’
aj arriba pa K’
iche’
8 _____________________________
Chatz’
ib’
aj allí pa K’
iche’
9 _____________________________
Chatz’
ib’
aj abajo pa K’
iche’
0 _____________________________
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
4 Uwuq Tzijonik
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
Es necesario hacer la hoja de trabajo.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
Si completaste todo, puedes pasar a la siguiente lección.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
Si todavía no, entonces regresa al inicio de la lección.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
Uwajxaq Tzijonik
3
5
UWAJXAQ TZIJONIK
OCTAVA LECCIÓ N
K’
AK’TAQ TZIJ
PALABRAS NUEVAS (DE LA LECCIÓ N)
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’
iche’
.
Ahora aprenderás palabras nuevas en K’
iche’
Chab’
ij awe ri tzij kinb’
ij in.
Repite las palabras conmigo.
Max = Tomás
Wel = Manuel
je’wilom = sí lo he visto
je’awilom = sí lo ha visto
je’qilom = sí lo hemos visto
je’kilom = sí lo han visto
k’
a maja’ = todavía no
karaj ne’ = posiblemente
atz = hermano/a mayor
awatz = tu hermano/a mayor
watz = mi hermano/a mayor
qatz = nuestro hermano/a mayor
iwatz = su hermano/a mayor (de uds.)
k’
o taj = no está
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
6 Uwajxaq Tzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
Uwajxaq Tzijonik
7
RIQON IB’
EL ENCUENTRO
¿E ri ali Ke’
l? Xuquje’wilom.
¿Y a Micaela?. Tambien la he visto.
¿La xk’
uli’ri a Pa’
x? K’
a maja’
.
¿Ya se casó Bonifacio? Aún no / todavía no.
¿La utz ri ali Ke’
l? Karaj ne’
.
¿Micaela esta bien? Posiblemente.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
8 Uwajxaq Tzijonik
¿La k’
o ri awatz? Chanim, k’
o taj.
¿Estará tu hermano? Ahorita, no está.
¿Jawi’xe wi? Janik’
.
¿A dónde fué? No sé.
¿Jampa kapetik? Weta’
m taj, teq k’
a chwe’
q.
¿Cuándo vendrá? No sé, posiblemente hasta mañana.
¿Chi k’
a chwe’
q? Je’k’
a chwe’
q.
¿Qué hasta mañana? Sí hasta mañana.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
COMPLEMENTO
Adverbios
Funcionan como modificadores directos de los verbos
Los adverbios por su significado, se pueden clasificar en varias categorías,
Adverbios de afirmación.
utz b’
a ri’ = está bien
je’ = sí
qas tzij = es cierto / es verdad
xuquje’ = también
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
Uwajxaq Tzijonik
9
Adverbios de negación
k’
a maja’ = todavía no
maj = no, nada
k’
o taj = nada, no está
ma utz taj = no está bien
Adverbios de duda
xaq k’
ate’
q = de repente
karaj ne’ = posiblemente
janik’ = saber
¿Jampa kapetik?
weta’m taj
janik’
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
0 Uwajxaq Tzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
Escriba la palabra correspondiente sobre la línea.
1 _____________________________
si
2 _____________________________
todavía no
3 _____________________________
si
¿Jampa katulik?
4 _____________________________
no sé
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
Uwajxaq Tzijonik
!
5 _____________________________
saber
6 _____________________________
posiblemente
7 _____________________________
saber
¿Jas utz’
ib’
axik es cierto pa K’
iche’
?
8 _____________________________
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
“ Uwajxaq Tzijonik
¿Jas utz’
ib’
axik no está pa K’
iche’
?
9 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik de repente pa K’
iche’
?
0 _____________________________
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
Es necesario hacer la hoja de trabajo.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
Si completaste todo, puedes pasar a la siguiente lección.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
Si todavía no, entonces regresa al inicio de la lección.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
Ub’elejTzijonik
#
UB’ELEJ TZIJONIK
NOVENA LECCIÓ N
K’
AK’TAQ TZIJ
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’ iche’ .
Chab’ij awe ri tzij kinb’ ij in.
ixim = maíz
pïx = tomate
ichaj = nabo
mukun = ayote
kinaq’ = frijol
saqwach = papa
kaxlan wa = pan
saqmo’
l = huevo
tura’
s = durazno
saq’
ul = platano
alanxax = naranja
ti’
j = carne
lej = tortilla
miq’
in = caliente
ja’ = agua
ch’
ipäq = jabón
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
Ub’elejTzijonik
$
inkine’
y = banano
kape = café
ti’
j ak’ = carne de pollo
ti’
j wakax = carne de res
rajil = dinero
pwäq = dinero
paqalik = caro
chäq’ = maduro
wisqil = güisquil
¿Jas kawaj? = ¿Que quieres?
nik’
aj kaxlan wa = unos panes
¿Jas kiwaj? = ¿Qué quieren?
keb’tura’
s = dos duraznos
¿Jas kaj la? = ¿Qué quiere?
job’ch’
ipäq = cinco jabones
¿Jas kak’
ay’
ij la? = ¿Qué vende usted?
kink’
ayij wa = vendo tamales (comida)
¿Jas kak’
ay’
ij? = ¿Qué vendes?
xaqxu’atz’
yaq = sólo ropa
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
Ub’elejTzijonik
%
PA K’
AYIB’
AL
EN EL MERCADO
Xe’q’
ij tat. Xe’q’
ij ali.
Buenas tardes. Buenas tardes.
¿Jas kak’
ayij la? Kink’
ayij ixim, pïx, ichaj, mukun.
¿Qué vende? Vendo maíz, tomate, nabos, ayote.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
& Ub’elejTzijonik
Utz b’
a ri’
. Jena’tat.
Muy bien. Adiós señor.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
Adverbios
Funcionan como modificadores directos de los verbos.
Los adverbios por su significado, se pueden clasificar en varias categorías.
Adverbios de Cantidad
k’
i = mucho
sab’
alaj = muy / mucho
jutz’
it = poco
jub’
iq’ = poco
qas utz = muy bueno
nik’
aj = unos, algunos
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
Ub’elejTzijonik /
Palabras de Medidas
jub’
a’ = un pedazo
jupi’
r = un pedazo
jumuq’ = un puño
jutz’
ut = una gota
jub’
iq’ = un poquito
¿Janipa’kawaj?
jupi’r
jumuq’
jutz’
ut
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
( Ub’elejTzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
1 __________________
si está
2 __________________
poco le falta
3 __________________
muy bueno
4 __________________
un quetzal
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
3
Ub’elejTzijonik )
5 __________________
dos quetzales
¿Jas utz’
ib’
axik frijol pa K’
iche’
?
6 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik papa pa K’
iche’
?
7 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik huevos pa K’
iche’
?
8 _____________________________
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
= Ub’elejTzijonik
¿Jas utz’
ib’
axik carne pa K’
iche’
?
9 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik pan pa K’
iche’
?
0 _____________________________
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
UlajTzijonik
1
ULAJ TZIJONIK
DÉCIMA LECCIÓ N
K’
AK’TAQ TZIJ
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’ iche’ .
Chab’ij awe ri tzij kinb’ ij in.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
2 UlajTzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
UlajTzijonik
3
JO’PA WAKATEM
VAMOS DE PASEO
K’
a Nab’
jul. ¿La qonojel kujek?
Hasta Huehuetenango. ¿Nos vamos a ir todos?
Je ri’
. ¿Jampa kujek?
Así es. ¿Cuándo nos iremos?
Kab’
ij. ¿Jampa kujtzalij loq?
Pasado mañana. ¿Cuándo regresaremos?
Wuqub’
ix. Job’q’
ij kujek.
La otra semana. Nos iremos cinco días.
Je’
, job’q’
ij. ¿La junam kujek?
Sí, cinco días. ¿Nos iremos juntos?
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
4 UlajTzijonik
Je ri’
. Utz b’
a ri’kine’iwuk’
.
Así es. Muy bien, ire con ustedes.
¿Qas tzij wi? Je’
.
¿De verdad? Sí.
Utz b’
a ri’a Wel. Jena’
.
Muy bien Manuel. Adiós.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
Adverbios
Funcionan como modificadores directos de los verbos.
Los adverbios por su significado, se pueden clasificar en varias categorías.
Adverbios de Manera
chanim = rápido
je ri’ = así / de esa manera
utz = bueno
no’
jimal = despacio
aninaq = rápido
junam = igual / juntos
chelaq’
al = a escondidas
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
UlajTzijonik
5
¿Jampa kujek?
kab’ij
chanim
wuqub’ ix
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
6 UlajTzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
¿Jampa kujchakunik?
6 _____________________________
pasado mañana
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
UlajTzijonik
7
7 _____________________________
ahorita
8 _____________________________
hoy
Chatz’
ib’
aj paseo pa K’
iche’
9 _____________________________
Chatz’
ib’
aj ayer pa K’
iche’
0 _____________________________
Chatz’
ib’
aj año pasado pa K’
iche’
_____________________________
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
UlajTzijonik
8
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
UjulajTzijonik
9
UJULAJ TZIJONIK
DÉCIMA PRIMERA LECCIÓ N
K’
AK’TAQ TZIJ
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’ iche’ .
Chab’ij awe ri tzij kinb’ ij in.
Kulax = Nicolás
kawil le le’ = ves eso
kawil we ri’ = ves esto
sab’
alaj je’
lik = muy bonito
sab’
alaj nim = muy grande
sab’
alaj nitz’ = muy pequeño
sab’
alaj saq = muy blanco
sab’
alaj chom = muy gordo
pim = grueso
xäx = delgado (objeto)
chom = gordo
q’
an = amarillo
keq = rojo
räx = verde / húmedo
q’
eq = negro
q’
eqmuj = nublado
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
0 UjulajTzijonik
chaqi’
j = seco
ch’
aqalik = mojado / húmedo
che’ = árbol
uxaq che’ = hojas de árbol
ulew = tierra
jab’ = lluvia
q’
ij = sol
ik’ = luna / mes
ch’
umil = estrella
kape jab’ = va a llover
le le’ = eso
we ri’ = esto
sutz’ = nube
kamik q’
eqmuj = hoy está nublado
kamik kape jab’ = hoy va a llover
chwe’
q kape jab’ = mañana va a llover
pa jun ik’ = dentro de un mes
pa keb’ik’ = dentro de dos meses
pa oxib’junab’ = dentro de tres años
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
UjulajTzijonik
!
PA K’
ACHELAJ
EN LA MONTAÑA
¿Lu’
, … la utz awach? Utz maltyox a Kulax.
¿Pedro, cómo estás? Estoy bien gracias Nicolás.
Sab’
alaj je’
lik. Chawila pe le jun che’
.
Muy bonito. Mira ese árbol.
Sab’
alaj nim. Qas tzij, sab’
alaj chaqi’
j xuquje’
.
Es muy grande. Es cierto, está muy seco también.
Waral ronojel je’
lik. Qas tzij a Kulax.
Aquí todo es bonito. Así es Nicolás.
Le jun kotz’
i’
j nitz’
. ¿We jun kotz’
i’
ij ri’
?
Esa flor está muy pequeña. ¿Esta flor?
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
“ UjulajTzijonik
Je’
. Jasche’nitz’le kotz’
ij.
Sí. Porqué está pequeña la flor.
Rumal chi maj jab’
. ¿K’
a jampa kape jab’
.
Porque no ha llovido. ¿Hasta cuándo lloverá?
Teq pa jun ik’
. Naj ri’ri jun ik’
.
Talvez dentro de un mes. Un mes es bastante.
Utz b’
a ri’a Lu’
. Kawil awib’a Kulax.
Muy bien Pedro. Te cuidás Nicolás.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
Adjetivos
Los adjetivos se utilizan para modificar (calificar) a los sustantivos, indicando
formas, tamaños, estados etc.
je’
lik = hermoso ketekik = redondo
nim = grade tak’
atik = alto
chaqi’
j = seco tak’
alik = parado
ch’
aqalik = mojado chom = gordo
nitz’ = pequeño rab’
arik = largo
suk’
um = recto jech’ = torcido
saq = blanco / limpio ki’ = sabroso / rico
rax = verde / húmedo k’
a = amargo
utz = bueno k’
a’n = enojado/a
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
UjulajTzijonik
#
Adjetivos Pluralizados
En k’ , algunos adjetivos pluralizados se indican con los sufijos -a’
iche’ q y - taq.
nima’
q = grandes
choma’
q = gordos
rab’
ara’
q = recto
tak’
ata’
q = blanco / limpio
saq taq = blancos
k’
a’n taq = enojados/as
Sab’
alaj nim
Sab’
alaj k’a
Sab’
alaj chom
Sab’
alaj chaqi’
j
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
$ UjulajTzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
2 __________________
pequeño
3 __________________
alegre
4 Le jun ak’
äl __________________ Ese niño es gordo.
gordo
5 __________________
pequeño
6 __________________
dedicado
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
UjulajTzijonik %
¿Jas utz’
ib’
axik rojo pa K’
iche’
?
7 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik seco pa K’
iche’
?
8 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik grueso pa K’
iche’
?
9 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik delgado pa K’
iche’
?
0 _____________________________
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
& UjulajTzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
Ukab’lajTzijonik /
K’
AK’TAQ TZIJ
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’ iche’ .
Chab’ij awe ri tzij kinb’ ij in.
Si’
s = Francisco
k’
olik = está / sí está
k’
o taj = no está
achil = compañero
wachil = mi compañero
awachil = tu compañero
achil la = su compañero (ud.)
rachil = su companero (de él/ella)
qachil = nuestro compañero
iwachil = su companero (de ustedes)
kachil = su companero (de ellos/as)
jachin = quién
achalib’ = consuegros
kunpale’ = compadres
qatat qanan = señores y señoras
i’
mam = ahijado/a
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
( Ukab’lajTzijonik
tz’
aqat = compañero de autoridad (en una directiva)
tat nan = padres
nan = madre
tat = padre
xib’
äl = hermano (dicho por la hermana)
mi’
äl = hija (dicho por el papá)
k’
ojol = hijo (dicho por el papá)
atz = hermano/a mayor
chaq’ = hermano/a menor
anab’ = hermana (dicho por el hermano)
achajil = esposo
ixoqil = esposa
ch’
utinan = tía
ikan = tío
a’
l = hijo/a (dicho por el mamá)
xine’churilik = fui a verlo/a
xate’churilik = fuiste a verlo/a
xuje’churilik = fuimos a verlo/a
xixe’churilik = fueron a verlo/a (uds.)
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
4
Ukab’lajTzijonik )
JUN JA WINÄQ
LA CASA
Xok aq’
ab’a Si’
s. Xok aq’
ab’nan.
Buenas noches Francisco. Buenas noches señora.
¿La k’
o ri atat? K’
o taj.
¿Está tú papá? No está.
¿La k’
o ri anan? K’
o taj.
¿Está tú mamá? No está.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
= Ukab’lajTzijonik
¿Jawi’xeb’
e wi ri atat ri anan? Xeb’
e ruk’jun wikan.
¿A dónde fueron tus papas? Se fueron con mi tío.
¿Jas xekib’
ana? Xeb’
e churilik ri nuch’
utinan.
¿A que fueron? Se fueron a ver a mi tía.
¿Jas xub’
an ri a ch’
utinan? K’
ax ujolom.
¿Qué le pasó a tu tía? Le duele la cabeza.
Kab’
ij chike chi xinpetik. Utz b’
a ri nan.
Les dices que vine. Muy bien señora.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
Palabras Poseidas
Tukel = Sólo
nu tukel = sólo yo
a tukel = sólo tu
tukel la = sólo ud.
u tukel = sólo él/ella
qa tukel = sólo nosotros
i tukel = sólo uds.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
Ukab’lajTzijonik
q
Onojel = todo
w onojel = todo yo *
aw onojel = todo/a tu *
onojel la = todo ud. *
r onojel = todo de él/ella o cualquier objeto
q onojel = todos nosotros
iw onojel = todos uds.
onojel alaq = todos uds. (formal)
k onojel = todos ellos/as
* No es frecuente su uso en k’
iche’
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
2 Ukab’lajTzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
1 nu __________________
hermano (dicho por la hermana)
2 w __________________
esposo
3 nu __________________
papá
4 nu __________________
mamá
5 w __________________
esposa
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
Ukab’lajTzijonik 3
6 Nu __________________
hija (dicho por el papá)
9 ¿La k’
o ri a __________________
hermano/a menor
0 ¿La k’
o ri a __________________
mamá
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
4 Ukab’lajTzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
UroxlajTzijonik
5
UROXLAJ TZIJONIK
K’
AK’TAQ TZIJ
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’ iche’ .
Chab’ij awe ri tzij kinb’ ij in.
yawab’ = enfermo
in yawab’ = estoy enfermo
at yawab’ = estás enfermo
lal yawab’ = está enfermo
uj yawab’ = estamos enfermos
ix yawab’ = están enfermos
xintzaqik = me caí
xujtzaqik = nos caimos
xetzaqik = se cayeron
kunab’
äl = medicina
nukunab’
äl = mi medicina
akunab’
äl = tu medicina
kunab’
äl la = su medicina (de usted)
kikunab’
äl = su medicina (de ellos/as)
qul = garganta
ixk’
yaq = uña
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
6 UroxlajTzijonik
ware’ = dientes
aq’ = lengua
waq’ = mi lengua
awaq’ = tu lengua
muxux = ombligo
k’
as = deuda
nuk’
as = mi deuda (debo)
mul = vez
¿Janipa’mul? = ¿Cuántas veces?
¿Janipa’mul pa jun q’
ij? = ¿Cuántas veces al día?
oxib’mul = tres veces
chuxe’wa’
im = antes de cada comida
¿Jas xatijo’
? = ¿Qué comiste?
¿Jas xitijo’
? = ¿Qué comieron? (uds.)
¿Jas k’
ax chawe? = ¿Qué te duele?
¿Jas k’
ax che la? = ¿Qué le duele?
¿Jas k’
ax chiwe? = ¿Qué les duele? (uds.)
¿Jas k’
ax chike? = ¿Que les duele? (ellos/as)
tajin kintij kunub’
al = estoy tomando medicina
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
UroxlajTzijonik 7
RUK’JUN KUNANEL
CON EL DOCTOR
¿Jas xab’
ano? In yawab’
.
¿Que te pasó? Estoy enfermo.
¿Jas k’
ax chawe? K’
ax ri nupam.
¿Que te duele? Me duele el estómago.
Iwir xinwa’pa b’
e. ¿Jas xatijo’
?
Ayer comí en la calle. ¿Qué comiste?
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
8 UroxlajTzijonik
¿Janipa’q’
ij kintijo’
? Oxib’q’
ij.
¿Por cuantos días? Tres días.
¿Janipa’mul pa jun q’
ij? Keb’mul.
¿Cuántas veces al día? Dos veces.
¿Janipa’nuk’
as? Juwinäq, xaq chawe.
¿Cuanto debo? Veinte, sólo por ti.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
PARTES DEL CUERPO
Las palabras que nombran las partes del cuerpo, se caracterizan por perder
un sufijo al ser poseídos.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
UroxlajTzijonik 9
Ejemplos poseídos
jolomaj nujolom = mi cabeza
pamaj nupam = mi estómago
wi’
aj nuwi’ = mi pelo
aqanaj waqan = mi pie
k’
ax ri nupam
k’
ax ri nujolom
k’
ax ri nuxikin
Jun kunab’
äl che b’
oq’
ochaj una medicina para ojo.
Jun kunab’
äl che aqanaj
Jun kunab’
äl che palajaj
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
0 UroxlajTzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
¿Jas k’
ax chawe?
1 K’
ax ri nu __________________
ojo
2 K’
ax ri nu __________________
hombro
3 K’
ax ri nu __________________
naríz
4 Jun kunab’
äl che le a __________________
estómago
5 Jun kunab’
äl che le a __________________
pelo
6 Jun kunab’
äl che le a __________________
oído
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
UroxlajTzijonik !
7 K’
ax ri w __________________
pie
8 K’
ax ri a __________________
mano
9 K’
ax ri __________________ la
cabeza
0 K’
ax ri a __________________
rodilla
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
“ UroxlajTzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
UkajlajTzijonik #
UKAJLAJ TZIJONIK
K’
AK’TAQ TZIJ
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’ iche’ .
Chab’ij awe ri tzij kinb’ ij in.
nimaq’
ij = fiesta (día festivo)
cholq’
ij = calendario
xukik = arrodillar
kinxukik = me arrodillo
katxukik = te arrodillas
k’
ak’ = nuevo
junab’ = año
q’
el = viejo
k’
ak’junab’ = año nuevo
q’
el junab’ = año viejo
nik’
aj junab’ = medio año
k’
ojik = nacer
xink’
ojik = nací
xujk’
ojik = nacimos
utza q’
ij = día bueno
k’
axa q’
ij = día malo (difícil)
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
$ UkajlajTzijonik
alaxib’
äl = Navidad
Awas q’
ij = Semana Santa
Keq’
ij sant = Día de los Santos
Ajaw = Dios
tewechi’
nik = bendición
kamik = hoy
iwir = ayer
kab’
ajir = anteayer
wuqub’ixir = la semana pasada (hace siete
días)
chwe’
q = mañana
kab’
ij = pasado mañana
oxij = tras pasado mañana
wuqub’
ix = la otra semana (dentro de siete
días)
junab’
ir = hace un año
kab’
ir = hace dos años
pa jun junab’ = dentro de un año
pa keb’junab’ = dentro de dos años
iwir ri k’
ak’junab’ = ayer fue el año nuevo
kab’
ij ri k’
ak’junab’ = el año nuevo será pasado mañana
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
UkajlajTzijonik %
CHOLQ’
IJ
CALENDARIO MAYA
¿Jas kub’
ij? ¿Utz maltyox, ri at?
¿Cómo está? ¿Bien gracias y tú?
Utz xuquje’
. ¿Jawi’keb’
e wi le winaqib’
?
Bien, también. ¿A dónde va la gente?
Le winaqib’keb’
e pa ri nimaq’
ij. ¿Jas nimaq’
ij?
La gente va a la celabración. ¿Qué celebración?
Ri k’
ak’junab’
. ¿Jas k’
ak’junab’
?
El año nuevo. ¿Qué año nuevo?
¿...Aweta’
m taj? ...Ri Wajxaqib’B’
atz’
!
¿...No sabes? ...El Año Nuevo Maya Sagrado!
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
& UkajlajTzijonik
Je’kawilo aweta’
m. In xink’
oji’cho ri B’
elejeb’E.
Si, ves que sabes. Yo nací en el día Nueve E
¿Jas kab’
an chwe’
q? Kinxukik.
¿Que harás mañana? Me arrodillaré.
¿Jas kab’ij che ri Ajaw? Chi kujutewechij qonojel,
¿Qué le pedirás a Dios? … Tata’ib’, ixoqib’
, ak’
alab’
.
Que nos bendiga a todos,
… Hombres, mujeres, niños.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
CALENDARIO MAYA
A continuación, los veinte días del Calendario Maya con una breve
descripción etomológica del significado de cada día.
B’
atz’ = viene de hilo Imox = viene de mar, río
E = viene de camino Iq’ = viene de viento
Aj = viene de cañaveral y milpa Aq’
ab’
al = viene de aurora
I’
x = viene de tigre K’
at = viene de red
Tz’
ikin = viene de pájaro Kan = viene de serpiente
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
UkajlajTzijonik /
SUSTANTIVOS PLURALIZADOS
ak’
al ak’
alab’ = niños
ajtij ajtijab’ = maestros/profesores
winäq winaqib’ = personas
tata tata’
ib’ = señores
ixoq ixoqib’ = mujeres/señoras
achi achi’
ab’ = hombres
ajq’
ij ajq’
ijab’ = sacerdotes mayas
tob’
anel tob’
anelab’ = ayudantes
ilonel ilonelab’ = comadronas
awaj awajib’ = animales
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
( UkajlajTzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
¿Jas ri nimaq’
ij kamik?
1 Kamik ri __________________
navidad
2 Kamik ri __________________
año nuevo
3 Kamik ri __________________
bautismo
4 Kamik ri __________________
boda
5 ¿Jas kab’
an __________________ ?
mañana
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
5
UkajlajTzijonik )
6 ¿Jas kab’
an __________________ ?
la otra semana
7 ¿Jas kab’
an __________________ ?
ayer
¿Jas utz’
ib’
axik fiesta/celebración pa K’
iche’
?
8 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik me arrodillaré pa K’
iche’
?
9 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik año pasado pa K’
iche’
?
0 _____________________________
Instrucciones:
Rajawaxik kab’
an ri wuj re chak.
We xaweta’
maj ronojel, utz katq’
ax che le jun chik.
We maja’kaweta’
maj, chab’
ana chi jumul.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
= UkajlajTzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
Uro’lajTzijonik
q
URO’
LAJ TZIJONIK
K’
AK’TAQ TZIJ
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’ iche’ .
Chab’ij awe ri tzij kinb’ ij in.
Ch’
ab’
äl = Idioma
kinweta’
maj = aprendo
kaweta’
maj = aprendes
kaqeta’
maj = aprendemos
kaketa’
maj = aprenden (ellos)
xinweta’
maj = aprendí
xaweta’
maj = aprendiste
xqeta’
maj = aprendimos
xketa’
maj = aprendieron (ellos)
xuquje’ = también
in xuquje’ = yo también
at xuquje’ = tú también
lal xuquje’ = usted también
are’xuquje’ = él/ella también
uj xuquje’ = nosotros también
ix xuquje’ = ustedes también
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
2 Uro’lajTzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
Uro’lajTzijonik
6
3
CH’
AB’
ÄL PA PAXIL
IDIOMAS MAYAS
Inglés y
Castellano y Castellano
Q’ eqchi’
Itza’
na
n
ifu
pa
//////////// Zona Multilingüe
ar
Mo
G
Presencia de Dos Mopan
XXXXXXXXXXXXX
Idiomas Mayas
l
’a
Chuj
Popti’
job
Q’
eqchi’ Ga
an
Akateko rifu
Q’
na
Mam Ixil
Kaqchikel Poqomam
Tz’
utujil
Poqomam
Castellano
Xinka
¿Jawi’katpe’wi? In Cob’
an kinpe’wi.
¿De dónde eres? Soy de Cobán.
¿At Q’
eqchi’b’
a ri’
? Je’
.
¿Eres Q’
eqchi’entonces? Si.
¿La aweta’
m K’
iche’
? Je’weta’
m.
¿Sabes hablar K’
iche’
? Si sé.
¿Jawi’xaweta’
maj wi? Chwimiq’
ina’
.
¿Dónde aprendiste? En Totonicapán.
¿Chi janipa’junab’xaweta’
maj? Keb’junab’
.
¿A los cuántos años lo aprendiste? Dos años.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
4 Uro’lajTzijonik
Je’xaq junam.
Sí estamos iguales.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
Idiomas Mayas
A continuación, se presenta el listado de todos los idiomas existentes y
reconocidos en Guatemala
Ch’
ab’
äl pa Paxil
Achi Ixil Q’
anjob’
al
Akateko Jakalteko Q’
eqchi’
Awakateko Kaqchikel Sakapulteko
K’
iche’ Sipakapense Ch’
orti’
Mam Tektiteko Chuj
Mopan Tz’
utujil Poqoman
Uspanteko Itza’ Poqomchi’
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
Uro’lajTzijonik
6
5
Topónimos
Nab’
jul = Huehuetenango B’
okob’ = Chimaltenango
Panq’
an = Antigua G. Saqulew = Zaculeu
Paxil = Guatemala Chwimiq’
ina’ = Totonicapán
Chuwil = Chichicastenango Xe’
laju’ = Quetzaltenango
Gentilicios
Nab’
jul ajnab’
jul = huehueteco
Panq’
an ajpanq’
an = antigüeño
Paxil ajpaxil = guatemalteco
Chwimiq’
ina’ ajchuwimiq’
ina’ = totonicapense
Xe’
laju’ ajxe’
laju’ = quetzalteco
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
6 Uro’lajTzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
2 In __________________ xinpe’wi.
Antigua
3 In __________________ xinpe’wi.
Guatemala
4 In __________________ xinpe’wi.
Totonicapán
5 In __________________ xinpe’wi.
Huehuetenango
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
Uro’lajTzijonik
7
Chatz’
ib’
aj costa pa K’
iche’
.
6 _____________________________
Chatz’
ib’
aj Zaculeu pa K’
iche’
.
7 _____________________________
Chatz’
ib’
aj Castellano pa K’
iche’
.
8 _____________________________
Chatz’
ib’
aj Extranjero pa K’
iche’
.
9 _____________________________
Chatz’
ib’
aj Chichicastenango pa K’
iche’
.
0 _____________________________
Instrucciones:
Rajawaxik kab’an ri wuj re chak.
We xaweta’ maj ronojel, utz katq’ax che le jun chik.
We maja’kaweta’ maj, chab’ ana chi jumul.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
8 Uro’lajTzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
UwaqlajTzijonik
9
UWAQLAJ TZIJONIK
K’
AK’TAQ TZIJ
Chanim kaweta’
maj k’
ak’taq tzij pa K’ iche’ .
Chab’ij awe ri tzij kinb’ ij in.
waral = aquí
ajwaral = de aquí
in ajwaral = soy de aquí
at ajwaral = eres de aquí
uj ajwaral = somos de aquí
ix ajwaral = son de aquí (uds.)
Xe’
laju’ = Quetzaltenango
Ajxe’
laju’ = Quetzalteco
in Ajxe’
laju’ = soy de Quetzaltenango
at Ajxe’
laju’ = eres de Quetzaltenango
uj Ajxe’
laju’ = somos de Quetzaltenango
ix ajxe’
laju’ = son de Quetzaltenango (uds.)
k’
a = hasta
k’
a je la’ = hasta allá (visible)
k’
a je wa’ = hasta acá
k’
a je ri’ = hasta allá (no visible)
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
0 UwaqlajTzijonik
k’
a waral = hasta aquí
toq’
ob’ = ayuda
chakuyu’ = disculpa
choch = en frente de
chuxukut = al lado de
pwi’ = encima de
chuxe’ = debajo de
panik’
aj = en medio de
chupam = dentro de
chirij = detrás de
chinato’ = ayúdame
chujito’ = ayúdanos
chanim = ahora / ahorita
paq’
ij = de día
aq’
ab’ = en la mañana
chaq’
ab’ = en la noche
paq’
ij kamik = hoy por la tarde
paq’
ij chwe’
q = mañana por la tarde
paq’
ij iwir = ayer por la tarde
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
UwaqlajTzijonik
!
RI TINIMIT
EL PUEBLO
Ala, chakuyu’
. … Jaskuxik nan?
Joven, disculpa. ¿… Si señora?
Chab’
ana jun toq’
ob’chwe. ¿Jas lo ri’
?
Hazme un favor. ¿Que será?
¿Jawi’k’
owi ri q’
atb’
äl tzij? K’
a je ri’
.
¿Dónde queda el juzgado? Hasta por allá.
¿K’
a jawi’
? ¿Teq naqaj che le k’
ayib’
äl.
¿Hasta dónde? ¿Será cerca del mercado?
Naqaj jub’
iq’
. ¿La choch k’
o wi?
Casi cerca. ¿Hasta dónde?
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
“ UwaqlajTzijonik
Je’
, choch le k’
ayib’
äl. ¿E ri k’
exb’
al pwaq?
Si, en frente del mercado. ¿Y el banco?
Chuxukut le k’
ayib’
äl. ¿Xaq junam ek’
o wi?
Al lado del mercado. ¿Están en el mismo lugar?
Je’...sachib’
äl taj. Utz b’
a ri’
, kine’chanim.
Sí … no es confuso. Muy bien, me voy ahorita.
Je’
, jo’junam.
Sí, vamos juntos.
TZ’
AQATISAB’
ÄL
Derivación Sustantival
La dirivación sustantival se refiere a los afijos que se pueden agregar a los
sustantivos.
El sufijo -b’
äl funciona para indicar lugar o instrumento.
NOMBRE DE LUGARES
K’amb’ ejanik
EJEMPLOS
K’ayib’äl = Mercado
Etz’
anib’ äl = Complejo deportivo
Q’atb’äl tzij = Juzgado
Kexb’ äl pwaq = Banco
K’ayib’äl kunab’
äl = Farmacia
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
UwaqlajTzijonik
#
Tijob’äl = Escuela
Nima tijob’äl = Universidad
Sak’ ib’
äl wi’ = Barbería
Preposiciones
Palabra dentro de una oración que une dos palabras entre sí algunos
ejemplos de preposiciones relacionales
K’amb’ ejanik
EJEMPLOS
chuwach = frente a/de
chupam = dentro de
chuxe’ = debajo de
chuxukut = al lado de
chuchi’ = a orilla de
chuxo’ l = en medio de
chirij = detrás de
¿Jawi’k’
owi ri q’
atb’äl tzij?
Chuxukut le k’ayib’äl
¿Jawi’k’
owi ri sak’
ib’äl wi’
?
Chupam le k’ ayib’äl
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
$ UwaqlajTzijonik
WUJ RE CHAK
HOJA DE TRABAJO
Chatz’
ib’
aj ri tzij pwi’le juch’
.
2 ¿Jawi’kakanaj wi ri__________________ ?
barbería
3 ¿Jawi’kakanaj wi ri__________________ ?
banco
4 ¿Jawi’kakanaj wi ri__________________ ?
comedor
5 ¿Jawi’kakanaj wi ri__________________ ?
iglesia
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
UwaqlajTzijonik %
¿Jas utz’
ib’
axik hasta mañana pa K’
iche’
?
6 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik hasta el otro año pa K’
iche’
?
7 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik hasta arriba pa K’
iche’
?
8 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik hasta pasado mañana pa K’
iche’
?
9 _____________________________
¿Jas utz’
ib’
axik complejo deportivo pa K’
iche’
?
0 _____________________________
Instrucciones:
Rajawaxik kab’an ri wuj re chak.
We xaweta’ maj ronojel, utz katq’ax che le jun chik.
We maja’kaweta’ maj, chab’ ana chi jumul.
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
& UwaqlajTzijonik
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
Referencias
/
Lección 1 Lección 3
1 in 1 iw
2 uj 2 aw
3 ix 3 r
4 alaq 4 k
5 are’ 5 w
6 a’ re’ 6 w
7 lal 7 aw
8 in 8 r
9 uj 9 r
0 at 0 q
Lección 2 Lección 4
1 nu
1 tz’ib’anel
2 a
2 t’isomanel
3 u
3 ajanel
4 u
4 tob’ anel
5 qa
5 b’ ixonel
6 ki
6 q’ ojomanel
7 a
7 ilonel
8 i
8 kunanel
9 ki
9 loq’ omanel
0 nu
0 sak’ inel
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
( Referencias
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
6
Referencias )
Lección 10 5 ixoqil
6 mi’al
1 junam 7 k’ojol
2 chekaq’ al 8 ch’utinan
3 no’jim 9 chaq’
4 aninaq 0 wikan
5 kab’ ij
6 chanim
7 kamik Lección 13
8 wakatem
9 iwir 1 b’oq’ och
0 junab’ ir 2 teleb’
3 tza’m
4 pam
Lección 11 5 wi’
6 xikin
1 nim 7 aqan
2 nitz’ 8 q’ab’
3 je’lik 9 jolom
4 chom 0 ch’ ek
5 nitz’/ nim taj
6 sak’ aj
7 keq Lección 14
8 chaqi’ j
9 pim 1 alaxib’al
0 b’aq 2 k’ak’junab’
3 qamana’
4 k’ulanem
Lección 12 5 chwe’ q
6 wuqub’ ix
1 xib’äl 7 iwir
2 achajil 8 nimaq’ ij
3 tat 9 kinxukik
4 nan 0 junab’ir
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
7
= Referencias
Lección 15
1 Xe’laju’
2 Panq’ an
3 Paxil
4 Chwimiq’ ina’
5 Nab’jul
6 Taq’aj
7 Saqulew
8 Kaxlan tzij
9 Kaxlan
0 Chuwil
Lección 16
1 k’ayib’ äl
2 sak’ ib’äl wi’
3 Kexb’ äl pwaq
4 K’ayib’ äl wa
5 tyox
6 k’a chwe’ q chik
7 k’a junab’
8 k’a chikaj
9 k’a kab’ ij
0 etz’anib’ äl
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil
7
Conclusión
1
CONCLUSIÓ N
K’
ulb’
ilYolTw itz Paxil