GUÍA DE LATÍN

Antonio Tursi
2 Antonio Tursi

Laurent de La Hyre (1606-1656)

"Alegoría de Gramática",
detalle. British Museum

Para uso exclusivo de las cátedras de Latín (UBA/UNSAM).

® Antonio Tursi y UNSAM Edita-J. Baudino Editores
 Guía de latín 3

Índice

Abecedario, pronunciación y acentuación 6

Lecciones:

I Nombres tema o: amicus (m.), humus (f.), bonus (m.).

Presente del indicativo infecto de la voz activa de los verbos
de 1ra. conjugación, tema a: laudo, y 2da., tema e: video.
Infinitivos. Pronombres personales. Adverbios. Conjunciones.
Uso de casos nominativo: sujeto, predicativo; vocativo:
interpelación y acusativo: objeto directo, predicativo.
Oraciones simples enunciativas e interrogativas reales 8

II Nombres tema o: puer (m.), ager (m.), vir (m.), miser,

pulcher (m.). Presente del verbo sum 10

III Nombres tema o: donum (n.), bonum (n.).

Sustantivación del adjetivo neutro.
Apósito. Doble acusativo 12

IV Nombres tema a: vita (f.), poeta (m.), bona (f.) 14

V Uso del caso genitivo: complemento de especificación 16

VI Uso del caso dativo: objeto indirecto y dativo de interés 18

VII Uso del caso ablativo: complementos circunstanciales 20

VIII Verbos, pretérito y futuro del infecto 22

IX Complementos circunstanciales con preposición y caso.

Caso locativo. Pronombres demostrativos 24

X Nombres tema consonántico (3ra. declinación),

modelos consul (m.), honos (m.), legio (f.), lex (f.),
nomen (n.), homo (m.), frigus (n.), virtus (f.), princeps (m.),
senex (m.); vetus (adjetivo) 25

XI Verbos temas de infecto, consonántico, semiconsonántico

e i (3ra y 4ta. conjugaciones), modelos lego, facio,
minuo y audio 26

XII Sustantivos tema i (3ra. declinación), modelos civis (m.),

nubes (f.), mare (n.), animal (n.), urbs (f.), pater (m.) 27

XIII Adjetivos modelos acer (m.), acris (f.), acre (n.);

fortis (m. y f.), forte (n.); audax (m., f. y n.);
ingens (m., f. y n.) 28

XIV Sustantivos tema u (4ta. declinación), modelos motus (m.),

manus (f.), cornu (n.) 29

XV Sustantivos tema e (5ta. declinación), modelos res (f.),

4 Antonio Tursi

dies (m. o f). Pronombres interrogativos-indefinidos 30

XVI Tiempos y temas del perfecto del indicativo 31

XVII Proposiciones sustantivas de acusativo sujeto

e infinitivo verbo 32

XVIII Grados y aspectos del verbo. Oraciones enunciativas

e interrogativas, potenciales e irreales, volitivas
e imperativas. Objeto en genitivo 33

XIX Períodos adverbiales con prótasis modal-comparativa,

condicional, locativa y temporal; reales, potenciales,
irreales y eventuales 36

XX Períodos adverbiales con prótasis causal, concesiva,

consecutiva y final 38

XXI Infecto de la voz media (deponente) - pasiva. Complemento

del agente 39

XXII Sum y sus compuestos. Doble dativo 40

XXIII Grado comparativo del adjetivo y del adverbio 41

XXIV Proposiciones con pronombres relativos 42

XXV Participio pasado. Adjetivo. Perfecto de la voz media

(deponente) - pasiva. Con valor protásico (ablativo absoluto) 43

XXVI Participio presente. Adjetivo. Con valor protásico

(ablativo absoluto) 45

XXVII Participio futuro (activo). Adjetivo. Perífrasis con sum

con sentido de intención 46

XXVIII Gerundivo (participio presente pasivo). Adjetivo.

Perífrasis con sum con sentido de obligación 47

XXIX Gerundio y supino. Sustantivos 48

XXX Proposiciones sustantivas 49

Esquemas:

Morfología nominal

Sustantivos 50

Adjetivos 55

Morfología pronominal 60

Numerales 64
 Guía de latín 5

Morfología verbal 65

Morfología de los nombres verbales 76

Preposiciones 79

Conjunciones 80

Proposiciones sustantivas 81

Correspondencia de los tiempos 82

Apéndice: Términos y locuciones latinas usuales 83

6 Antonio Tursi

Abecedario, pronunciación y acentuación

Letra Sonido Nota

A a a Larga o breve
B b b
C c k Incluso delante de e e i: cena (kena), circus (kircus)
D d d
E e e Larga o breve
F f f
G g g Suave como en “gato”, incluso delante de e e i: gens (guens) girus
(guirus)
H h h Inicial con una leve espiración como en inglés have: hic, y
transcripción del espíritu áspero griego: harmonia
I i i Larga o breve
K k k Aparece solo en unas pocas palabras, como p.e. Kalendae
L l l
M m m
N n n
O o o Larga o breve
P p p
Qu qu cu
R r r
S s s
T t t
U u u Larga o breve. Suena siempre, incluso delante de e e i: aqua (acua),
eque (ecue), equi (ecui), equo (ecuo), equus (ecuus)
V v u/v Suena como vocal u: vinum (uinum) y como v delante de la vocal u:
novus (novus)
X x x Representa la unión de cs (dux) o de gs (lex), y transcripción de la xi
griega: Xerxes
Y y i Transcripción de la ypsilón griega: hymnus
Z z ds Transcripción de la dseta griega: zodiacus
Ch ch k Pulcher (pulker), y transcripción de la ji griega: chaos
Ph ph f Transcripción de la fi griega: philosophia
Rh rh r Transcripción de la rho inicial griega: Rhodas
Th th t Transcripción de la theta griega: theatrum

Las vocales latinas pueden ser largas o breves. Las largas son señaladas en gramáticas y diccionarios con
el signo ¯ sobre ellas, y las breves, con ˘. Nótese p. e. màlum (la manzana) frente a mâlum (el mal).

Los diptongos latinos son: ae, au, ei, eu, ui, oe. Suenan ambas vocales. En caso de tener acento
prosódico, el mismo cae sobre la primera vocal.

En latín hay una i vocálica y otra consonántica que algunos escriben j. Las dos suenan i y aparecen en los
ejercicios como I/i.

Respecto de la uve, hay también una vocálica y otra consonántica. Ambas aparecen en los ejercicios
diferenciadas, la vocálica como U/u, y la consonántica como V/v.

Las consonantes dobles (ll, nn, rr, cc, ss, ff, pp, tt...) suenan por separado: bellus (bel-lus). En el grupo gn
suenan ambas letras: cognatus (cog-natus).
 Guía de latín 7

El latín no utiliza tildes. No hay palabras acentuadas de manera aguda ni sobreesdrújula. Toda palabra
bisilábica, por tanto, es grave o llana. Respecto de las polisilábicas son graves si la penúltima sílaba
contiene una vocal larga o un diptongo. Si, en cambio, la penúltima sílaba contiene una vocal breve la
palabra es esdrújula.

Todo diptongo es largo. Las vocales son largas por naturaleza o por posición. Una vocal es larga por
posición cuando está seguida de dos o más consonantes o de una consonante doble (x, z). Pero el grupo
de oclusiva (p, t, c, b, d, g, f, ph, th, ch) más líquida (l, m, n, r) hace que la vocal que lo antecede pueda
ser larga o breve: tenëbra.
8 Antonio Tursi

sustantivos adjetivo masculino

sg. pl. sg. pl.
nominativo amicus (m.) amici bonus boni
humus (f.) humi
vocativo amice amici bone boni
hume humi
acusativo amicum amicos bonum bonos
humum humos

primera conjugación segunda conjugación

tema a tema e
laudare videre
ego laudo video
tu laudas vides
nom. sg. laudat videt
nos laudamus videmus
vos laudatis videtis
nom. pl. laudant vident

pronombres personales
singular plural
primera segunda primera segunda
persona persona persona persona
nominativo ego tu nos vos
acusativo me te nos vos
 Guía de latín 9

LECCIÓN I

Nombres tema o: amicus (m.), humus (f.), bonus (m.).

Presente del indicativo infecto de la voz activa de los verbos de 1ra. conjugación, tema a: laudo,
y 2da., tema e: video.
Infinitivos. Pronombres personales. Adverbios. Conjunciones.
Uso de casos nominativo: sujeto, predicativo; vocativo: interpelación; y acusativo: objeto
directo, predicativo.
Oraciones simples enunciativas e interrogativas reales.

1. Rusticus praeparat ulmos. (Hor. Epist. I, 7, 84)

2. Dei mundum administrant. (Cic. De nat. deor. I, 2, 4)
3. Populus minutus laborat. (Petr. XLIV, 3)
4. Solus ceno non libenter. (Mart. XI, 35, 4)
5. Belle cantas et saltas, Attice. (Mart. II, 7, 5)
6. Nullos habeo scriptos. (Plaut. Mil. glor., 48)
7. Stultum me putas, amice? (Mart. IV, 15, 5)
8. Pontum magnum Atlanticum oceanum appellatis. (Cic. De re publ. VI, 20, 6)
9. Animum debes mutare, non caelum. (Sen. Ad Luc. III, 28, 1)
10. Iuvat caesos videre iuvencos. (Verg. Georg. III, 23)
11. Grammatici certant et adhuc. (Hor. Ad Pis. 88)

EJERCITACIÓN:

12. Animus contemplat mundum. (Sen. Cons. ad Hel. 8, 4)

13. Deos ego invoco. (Plaut. Most. 528)
14. Filium unicum adulescentulum habeo. (Ter. Heaut. 93)
15. Tu me vituperas? (Plaut. Aulul. 325)
16. Patrium deus habet animum. (Sen. De prov. II, 5)
17. Semper avarus eget. (Hor. Epist. I, 2, 56)
18. Dei quoque habent oculos. (Ovid. Amor. III, 3, 42)
19. Quo properatis, amici? (Sid. Apoll. Carm. VIII, 4)
20. Te dignum putas. (Sen. Ad Luc. II, 20, 1)
21. Tu me mones? (Sen. Ad Luc. III, 27, 1)
22. Libitiarius solet regie cenare. (Petr. XXXVIII, 15)
23. Te nimium laudas. (Mart. I, 64, 3)
24. Declamas belle, Attice. (Mart. II, 7, 1)
25 Aliquando bonus dormitat Homerus. (Hor. Ad. Pis. 359)
10 Antonio Tursi

sustantivos adjetivo masculino

sg. pl. sg. pl.
nominativo amicus (m.) amici bonus boni
humus (f.) humi miser miseri
puer (m.) pueri pulcher pulchri
ager (m.) agri
vir (m.) viri
vocativo amice amici bone boni
hume humi miser miseri
puer pueri pulcher pulchri
ager agri
vir viri
acusativo amicum amicos bonum bonos
humum humos miserum miseros
puerum pueros pulchrum pulchros
agrum agros
virum viros

esse
ego sum
tu es
nom. sg. est
nos sumus
vos estis
nom. pl. sunt
 Guía de latín 11

LECCIÓN II

Nombres tema o: puer (m.), ager (m.), vir (m.), miser, pulcher (m.).
Presente del verbo sum.

1. Vir ego liberque non sum. (Petr. LXXXI, 6)

2. Servusne es an liber? (Plaut. Amph. 343)
3. Ubi tu es, Dore? (Ter. Eun. 472)
4. Puer meus modestissimus et suavissimus est. (Cic. Ad Att. V, 9, 3)
5. Nos religiosi non sumus. (Petr. XLIV, 18)
6. Ebrii estis, amici? (Petr. XCV, 2)
7. Mortui miseri sunt. (Cic. Tusc. disp. I, 5, 9)
8. Tu socius et conscius esse soles. (Cic. Ad Att. I, 18, 1)
9. Habeo magistrum Tullium. (Hier. Epist. 57, 5)
10. Soli sumus liberi. (Cic. Tusc. disp. V, 11, 33)

EJERCITACIÓN:

11. Tu nimis urbanus es. (Plin. Epist. II, 17, 29)

12. Stultus es an stultum me putas, amice? (Mart. IV, 15, 5)
13. Animus aeger semper errat. (Enn. Fragm. 360 en Cic. Tusc. disp. III, 3, 5)
14. Titus noster magnum animum habet et est caldicerebrius. (Petr. XLV, 5)
15. Agrum lustrare oportet. (Cato. De agricul. CXLI, 1)
16. Ego graecus non sum. (Aug. Contra Acad. II, 3, 7)
17. Esne tu Syracusanus? (Plaut. Men. 1109)
18. Ciceronianus es, non christianus. (Hier. Epist. 22)
19. Ego sum tu; tu es ego; unanimi sumus. (Plaut. Stich. 731)
20. Vir bonus gener tuus est. (Cic. Ad Att. X, 9, 2)
12 Antonio Tursi

sustantivos adjetivo neutro

sg. pl. sg. pl.
nominativo donum (n.) dona bonum bona
nihil (n.) miserum misera
pulchrum pulchra
vocativo donum dona bonum bona
miserum misera
pulchrum pulchra
acusativo donum dona bonum bona
nihil miserum misera
pulchrum pulchra
 Guía de latín 13

LECCIÓN III

Nombres tema o: donum (n.), bonum (n.).

Sustantivación del adjetivo neutro.
Apósito.
Acusativo de cosa y de persona.

1. Me praedium maternum parum commode tractat. (Plin. Epist. II, 15, 2)

2. Amice carissime, aedificas monumentum meum? (Petr. LXXI, 5)
3. Gaudia non remanent, sed fugitiva volant. (Mart. I, 15, 8)
4. Non accuso verba, quasi vasa lecta atque pretiosa, sed vinum. (Aug. Conf. I, 16, 26)
5. Magnum narras. (Hor. Sat. I, 9, 52)
6. Parva rogas magnos. (Mart. XI, 68, 1)
7. Amicos habere operosum est; satis est inimicos non habere. (Sen. Ad Luc. II, 14, 7)
8. Deus nihil habet; deus nudus est. (Sen. Ad Luc. IV, 31, 10)
9. Parva propria magna; magna aliena parva. (Frontispicio de la casa de Lope de Vega en
Madrid)

EJERCITACIÓN:

10. Nullum ego praemium, nullum monumentum postulo. (Cic. Catil. III, 11, 26)
11. Equidem nihil habeo. (Plin. Epist. IX, 7)
12. Verba aut latina aut peregrina sunt. (Quint. Inst. orat. I, 5, 55)
13. Dat signa deus. (Tibul. I, 5, 57)
14. Philosophi humana divinaque simul tractant. (Sen. Ad Luc. I, 8, 6)
15. Magni magna parant. (Cato. Monost. 74)
16. Longum est enumerare proelia. (Nepot. XXIII, 5)
17. Parvum parva decent. (Hor. Epist. I, 7, 44).
18. Fatum caelum ac astra movet. (Boe. Con. Phil. IV, 6, 18)
19. Otia me somnusque iuvant. (Mart. XII, 68, 5)
20. Praecepta sunt necessaria annon? (Sen. Ad Luc. XV, 94, 12)
14 Antonio Tursi

sustantivos adjetivo femenino

sg. pl. sg. pl.
nominativo vita (f.) vitae bona bonae
poeta (m.) poetae misera miserae
pulchra pulchrae
vocativo vita vitae bona bonae
poeta poetae misera miserae
pulchra pulchrae
acusativo vitam vitas bonam bonas
poetam poetas miseram miseras
pulchram pulchras
 Guía de latín 15

LECCIÓN IV

Nombres tema a: vita (f.), poeta (m.), bona (f.).

1. Bona conscientia turbam advocat. (Sen. Ad Luc. V, 43, 5)

2. Paratae lacrimae insidias indicant. (Publ. Syr. 536)
3. Iniuria malum non est. (Sen. De const. sap. VIII, 3)
4. Adversarii mei malitiam prudentiam vocant. (Hier. Epist. 57, 3)
5. Occupat totas nigra popina vias. (Mart. VII, 61, 8)

EJERCITACIÓN:

6. Tulliola, deliciae nostrae, tuum munusculum flagitat. (Cic. Ad Att. I, 8, 3)

7. Substantiae aut corporeae sunt aut incorporeae. (Boe. Contra Eut et Nest. 1)
8. Etiam capillus unus habet umbram suam. (Publ. Syr. 186)
9. Noster Ennius sanctos appellat poetas. (Cic. Pro Arch. 8)
10. Magnam fortunam magnus animus decet. (Sen. De clem. 3, 5)
11. Fossas puras habere oportet. (Cato. De agricul. CLV, 1)
12. Exiguum natura desiderat. (Sen. Ad Luc. II, 16, 8)
13. Ego tuas litteras vehementer exspecto. (Cic. Ad Att. XV, 9, 2)
14. Tabellas habeo et stilum. (Plaut. Mil. glor. 38)
15. Laudat, amat, cantat nostros mea Roma libellos. (Mart. VI, 60, 1)
16. Villa nostra mediterraneas copias praestat. (Plin. Epist. II, 17, 28)
17. Verae amicitiae sempiternae sunt. (Cic. De amic. IX, 32)
18. Sapientia est via recta. (Aug. Contra Acad. I, 5, 14)
19. Discipulos tumidus vocat magister castigatque moras. (Mart. X, 104, 16-7)
20. Caliculos equidem vulgus indoctum rosas laureas appellat. (Apul. Met. IV, 2, 8)
16 Antonio Tursi

sustantivos
1ra. declinación tema a segunda declinación tema o
sg. pl. sg. pl. sg. pl.
n. vita (f.) vitae amicus (m.) amici donum (n.) dona
poeta (m.) poetae humus (f.) humi nihil (n.)
puer (m.) pueri
ager (m.) agri
vir (m.) viri
v. vita vitae amice amici donum dona
poeta poetae hume humi
puer pueri
ager agri
vir viri
ac. vitam vitas amicum amicos donum dona
poetam poetas humum humos nihil
puerum pueros
agrum agros
virum viros
g. vitae vitarum amici amicorum doni donorum
poetae poetarum humi humorum
pueri puerorum
agri agrorum
viri virorum

adjetivos
masculinos femeninos neutros
sg. pl. sg. pl. sg. pl.
n. bonus boni bona bonae bonum bona
miser miseri misera miserae miserum misera
pulcher pulchri pulchra pulchrae pulchrum pulchra
v. bone boni bona bonae bonum bona
miser miseri misera miserae miserum misera
pulcher pulchri pulchra pulchrae pulchrum pulchra
ac. bonum bonos bonam bonas bonum bona
miserum miseros miseram miseras miserum misera
pulchrum pulchros pulchram pulchras pulchrum pulchra
g. boni bonorum bonae bonarum boni bonorum
miseri miserorum miserae miserarum miseri miserorum
pulchri pulchrorum pulchrae pulchrarum pulchri pulchrorum
 Guía de latín 17

LECCIÓN V

Uso del caso genitivo: complemento de especificación.

1. Sunt Segestani socii populi Romani atque amici. (Cic. Verr. II, 4)
2. Nec auguria novi nec mathematicorum caelum curare soleo. (Petr. CXXVI, 3)
3. Feminae naturam imperare desperare est otium. (Publ. Syr. 217)
4. Litterarum secreta viri pariter ac feminae ignorant. (Tac. Germ. XIX)
5. Nihil novi video. (Sen. Ad Luc. XIV, 9, 12)
6. Substantiarum aliae sunt corporeae; aliae incorporeae. (Boe. Contra Eut. et Nest. 2)
7. Sunt Gallorum subita et repentina consilia. (Caes. Bel Gal. III, 8)

EJERCITACIÓN:

8. Est profecto animi medicina philosophia. (Cic. Tusc. disp. III, 3, 6)

9. Lutetia est oppidum Parisiorum. (Caes. Bel. Gal. VII, 57, 1)
10. Iram Ennius initium iudicat insaniae. (Cic. Tusc. disp. IV, 52, 4)
11. Tacitum tormentum animi conscientia. (Publ. Syr. 490)
12. Ingenia maximorum virorum degustas. (Sen. Ad Luc. IV, 33, 5)
13. Cultura animi philosophia est. (Cic. Tusc. disp. II, 5, 13)
14. Orpheus veniam umbrarum dominos rogat. (Boe. Con. Phil. III, xii, 28)
15. Neque arma neque thesauri praesidia regni sunt, verum amici. (Sall. Bel. Iug. 10)
18 Antonio Tursi

sustantivos
1ra. declinación tema a segunda declinación tema o
sg. pl. sg. pl. sg. pl.
n. vita (f.) vitae amicus (m.) amici donum (n.) dona
poeta (m.) poetae humus (f.) humi nihil (n.)
puer (m.) pueri
ager (m.) agri
vir (m.) viri
v. vita vitae amice amici donum dona
poeta poetae hume humi
puer pueri
ager agri
vir viri
ac. vitam vitas amicum amicos donum dona
poetam poetas humum humos nihil
puerum pueros
agrum agros
virum viros
g. vitae vitarum amici amicorum doni donorum
poetae poetarum humi humorum
pueri puerorum
agri agrorum
viri virorum
d. vitae vitis amico amicis dono donis
poetae poetis humo humis
puero pueris
agro agris
viro viris

adjetivos
masculinos femeninos neutros
sg. pl. sg. pl. sg. pl.
n. bonus boni bona bonae bonum bona
miser miseri misera miserae miserum misera
pulcher pulchri pulchra pulchrae pulchrum pulchra
v. bone boni bona bonae bonum bona
miser miseri misera miserae miserum misera
pulcher pulchri pulchra pulchrae pulchrum pulchra
ac. bonum bonos bonam bonas bonum bona
miserum miseros miseram miseras miserum misera
pulchrum pulchros pulchram pulchras pulchrum pulchra
g. boni bonorum bonae bonarum boni bonorum
miseri miserorum miserae miserarum miseri miserorum
pulchri pulchrorum pulchrae pulchrarum pulchri pulchrorum
d. bono bonis bonae bonis bono bonis
misero miseris miserae miseris misero miseris
pulchro pulchris pulchrae pulchris pulchro pulchris
 Guía de latín 19

LECCIÓN VI

Uso del caso dativo: objeto indirecto y dativo de interés.

1. Litteras Valerio do. (Cic. Ad Att. XIII, 15, 2)

2. Germani agriculturae non student. (Caes. Bel. Gal. VI, 22, 1)
3. Malus malo nocet. (Sen. Ad Luc. XVIII, 109, 4)
4. Nullus enim terminus falso est. (Sen. Ad Luc. II, 16, 9)
5. Noster amicus, vir, mehercule, optimus et mihi amicissimus, sane tibi molestus est. (Cic. Ad Att.
I, 8, 1)
6. Habet Africanus milies, tamen captat. Fortuna multis dat nimis, satis nulli. (Mart. XII, 10)
7. Satis enim magnum alter alteri theatrum sumus. (Epicur. Frag. 208 en Sen. Ad Luc. I, 7, 11)
8. Oppidum est praediis nostris vicinum. (Plin. Epist. IV, 1, 1)

EJERCITACIÓN:

9. Dat veniam corvis, vexat censura columbas. (Iuv. 2, 62)

10. Nil mihi respondes? (Mart. VI, 5, 3)
11. An tibi non placent lautitiae domini nostri? (Petr. LVII, 2)
12. Sibi non cavere et aliis consilium dare stultum est. (Fedr. I, 9, 1-2)
13. Nefas est nocere patriae. (Sen. De ira II, 31, 7)
14. Parva insula est propinqua Aetoliae. (Tit. Liv. XXVI, 24, 15)
15. Alter alteri vitiorum exempla sumus. (Sen. De ira, II, X, 3)
16. Imperare sibi maximum imperium est. (Sen. Ad Luc. XIX, 113, 24)
17. Papirius Paetus, vir bonus noster, mihi libros donat. (Cic. Ad Att. I, 20, 7)
18. Nescii turpissima vota diis insusurrant. (Sen. Ad Luc. I, 10, 5)
19. An cara tibi est Fortuna? (Boe. Con. Phil. II, 1, 13)
20. Non vaco somno. (Sen. Ad Luc. I, 8, 1)
20 Antonio Tursi

sustantivos
1ra. declinación tema a segunda declinación tema o
sg. pl. sg. pl. sg. pl.
n. vita (f.) vitae amicus (m.) amici donum (n.) dona
poeta (m.) poetae humus (f.) humi nihil (n.)
puer (m.) pueri
ager (m.) agri
vir (m.) viri
v. vita vitae amice amici donum dona
poeta poetae hume humi
puer pueri
ager agri
vir viri
ac. vitam vitas amicum amicos donum dona
poetam poetas humum humos nihil
puerum pueros
agrum agros
virum viros
g. vitae vitarum amici amicorum doni donorum
poetae poetarum humi humorum
pueri puerorum
agri agrorum
viri virorum
d. vitae vitis amico amicis dono donis
poetae poetis humo humis
puero pueris
agro agris
viro viris
ab. vita vitis amico amicis dono donis
poeta poetis humo humus
puero pueris
agro agris
vito viris
 Guía de latín 21

LECCIÓN VII

Uso del caso ablativo: complementos circunstanciales.

1. Vix me teneo, nec sum natura caldicerebrius. (Petr. LVIII, 3)

2. Gaudet patientia duris. (Lucan. IX, 403)
3. Abundare oportet praeceptis institutisque philosophiae. (Cic. De offic. I, 1)
4. Edepol, memoria es optima. (Plaut. Mil. glor. 49)
5. Infima summis, summa infimis mutare gaudemus. (Boe. Cons. Phil. II, 2, 9)

EJERCITACIÓN:

6. Impius non placat donis iram deorum. (Cic. De leg. II, 22, 14)
7. Villa abundat porco, haedo, agno, gallina. (Cic. De senec. XVI, 56)
8. Vacare culpa magnum solacium est. (Cic. Ad fam. VII, 3)
9. Britanni capillo sunt promisso. (Caes. Bel. Gal. V, 14)
10. Non egeo medicina. (Cic. De amic. VI, 10)
22 Antonio Tursi

infecto
sum 1ra. conjugación 2da. conjugación
esse laudare videre
sum laudo video
es laudas vides
presente est laudat videt
sumus laudamus videmus
estis laudatis videtis
sunt laudant vident
eram laudabam videbam
eras laudabas videbas
pretérito infecto erat laudabat videbat
eramus laudabamus videbamus
eratis laudabatis videbatis
erant laudabant videbant
ero laudabo videbo
eris laudabis videbis
futuro infecto erit laudabit videbit
erimus laudabimus videbimus
eritis laudabitis videbitis
erunt laudabunt videbunt
 Guía de latín 23

LECCIÓN VIII

Verbos, pretérito y futuro del infecto.

1. Aniculam divinam ego putabam. (Petr. VII, 2)

2. Quattuor robustos filios, quinque filias Appius habebat. (Cic. De senec. XI, 37)
3. Mamertina improba antea non erat, etiam erat inimica improborum. (Cic. Verr. II, 4, 10)
4. Me totum philosophiae dabo. (Sen. Ad Luc. II, 17, 5)
5. Te tua fata docebo. (Verg. Aen. VI, 759)
6. Tu pudica, tu proba perambulabis astra. (Hor. Epod. 17, 40-1)
7. Fortunate amice, ergo tua pascua manebunt. (Verg. Ecl. I, 46)
8. Sapientia erit ultimum vitae instrumentum et additamentum? (Sen. Ad Luc. II, 17, 8)

EJERCITACIÓN:

9. Graecia enim antiqua tauros vocabat Italos. (Var. De re rust. II, 5, 3)

10. Fortunam Priami cantabo et durum bellum. (Hor. Ad Pis. 137)
11. Aegrum saepe te videbo. (Mart. VIII, 25, 2)
12. Amici cito aquam liberam gustabunt. (Petr. LXXI, 1)
13. Ego ero contentus. (Cic. Ad Att. III, 23, 4)
14. Tu aeternis suppliciis vivos mortuosque mactabis. (Cic. Catil. I, 12, 33)
15. Brutus erat cum litteris latinis, tum etiam graecis eruditus. (Cic. Brut. 107)
16. Me causa latebat. (Ovid. Fasti V, 361)
17. Ego me fortunatum numquam putabo. (Aug. Contra Acad. II, 7, 18)
18. Carolus Magnus erat eloquentia copiosus. (Einhard. Vit. Carol. Mag. 25)
19. Profecto beati erimus. (Cic. Tusc. disp. I, 19, 44)
20. Ego tibi gratiam non repensabo? An fortasse paululum debeo? (Aug. Contra Acad. II, 2, 3)
24 Antonio Tursi

LECCIÓN IX

Complementos circunstanciales con preposición y caso.

Caso locativo.
Pronombres demostrativos.

1. Habitabamus illis annis in vico angusto. (Petr. LXI, 6)

2. Humani nil a me alienum puto. (Ter. Heaut. 77)
3. Homunculus unus e multis sum. (Cic. Tusc. disp. I, 9, 17)
4. De me sententiam non do. (Sen. Ad Luc. II, 14, 16)
5. In nullum avarus bonus est, in se pessimus. (Publ. Syr. 273)
6. Ad summa per planum. (Sen. Ad Luc. XI, 84, 13)
7. Pulverulenta fuga Rutuli dant terga per agros. (Verg. Aen. XII, 463)
8. Non cenat sine apro noster, Tite, Caecilianus. Bellum convivam Caecilianus habet. (Mart.
VII, 59)
9. Maximum negotium tecum habes: tu tibi molestus es. (Sen. Ad Luc. II, 21, 1)
10. Haec studia adversis perfugium ac solacium praebent, delectant domi, pernoctant nobiscum.
(Cic. Pro Arch. 7)

EJERCITACIÓN:

11. In alio pediculum vides, in te ricinium non vides. (Petr. LVII, 7)

12. Multa in nostro collegio praeclara. (Cic. De senec. XVII, 65)
13. Romanum imperium a Romulo exordium habet. (Eutr. Brev. I, 1)
14. Helvetii fere cotidianis proeliis cum Germanis de imperio dimicant. (Caes. Bel Gal. I, 1, 4)
15. Germani arva per annos mutant. (Tac. Germ. XXVI)
16. Do litteras ad te Philogono, liberto tuo. (Cic. Ad Quint. frat. I, 3, 4)
17. Amicum enim nostrum in iudicium vocabas. (Cic. Verr. II, 4, 25)
18. Manifesta causa secum habet sententiam. (Publ. Syr. 396)
19. Probus libertus sine natura est filius. (Publ. Syr. 498)
20. Segusiavi sunt extra provinciam trans Rhodanum primi. (Caes. Bel. Gal. I, 10, 5)
21. Saepe domi non es. (Mart. II, 5, 5)
22. Romae sum. (Cic. Par. Stoic. IV, 32)
23. Nempe universa ex materia et ex deo constant. (Sen. Ad Luc. I, 65, 23)
24. Cenabis bene, mi Fabulle, apud me. (Catul. XIII, 1)
25. De otio meo gaudeo. (Aug. Contra Acad. II, 2, 4)
 Guía de latín 25

LECCIÓN X

Nombres tema consonántico (3ra. declinación), modelos consul (m.), honos (m.), legio (f.), lex
(f.), nomen (n.), homo (m.), frigus (n.), virtus (f.), princeps (m.), senex (m.); vetus (adjetivo).

1. Sol amplissima magnitudine ac potestate non solum temporum terrarumque sed etiam
siderum ipsorum caelique rector. (Plin. Hist. nat. II, 6)
2. Nulla enim virtus aliam mercedem laborum periculorumque desiderat praeter hanc laudis et
gloriae. (Cic. Pro Arch. 11)
3. Nil praeter domini mores mutant pauperes. (Fedr. I, 15, 2)
4. Lupus est homo homini, non homo. (Plaut. Asin. II, 4, 88)
5. Principes pro victoria pugnant; comites pro principe. (Tac. Germ. XIV)
6. Tam saeva et infesta virtutibus tempora! (Tac. Agric. I)
7. Germani, prope soli barbarorum, singulis uxoribus contenti sunt. (Tac. Germ. XVIII)
8. Summum ius; summa iniuria. (Cic. De offic. I, 10)
9. Sunt ingeniis nostris semina innata virtutum. (Cic. De leg. I, 13, 38)
10. Haud est hominis terga Fortunae dare. (Sen. Oedip. 86)

EJERCITACIÓN:

11. Eques Romanus es? (Petr. LVII, 4)

12. Amicus quidem Plato, sed magis amica veritas. (Ammon. Vit. Arist. p. 14)
13. Luxuria et neglegentia boni moris vitia hominum sunt, non temporum. (Sen. Ad Luc. XVI, 97, 1)
14. Adversarius magna inclamat voce. (Hor. Sat. I, 9, 75)
15. Adhuc sub iudice lis est. (Hor. Ad Pis. 78)
16. Matutina parum cautos iam frigora mordent. (Hor. Sat. II, 6, 45)
17. Ex animo constamus et corpore. (Cic. De fin. IV, 19)
18. Virtutem verba putas et lucum ligna. (Hor. Epist. I, 6, 31-2)
19. Ius summum saepe summa est malitia. (Ter. Heaut. 796)
20. In vino nimis vetere ipsa nos amaritudo delectat. (Sen. Ad Luc. VII, 63, 5)
21. Vitiosi mala sua virtutum loco numerant. (Sen. Ad Luc. III, 28, 10)
22. Bonus vir sine deo nemo est. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 2)
23. Catilina iuventutem mala facinora edocebat. (Sallust. Catil. XVI, 1)
24. Pueros vero magistri castigare etiam solent nec verbis solum, sed etiam verberibus. (Cic. Tusc. disp.
III, 27, 64)
25. Sapientiae studium vetus quidem in nostris. (Cic. Tusc. disp. IV, 3, 5)
26. Quam totus homuncio nil est! (Petr. XXXIV, 10)
27. Assem aerarium nemini debeo. (Petr. LVII, 5)
28. Animus tuus se iudicat divitem. (Cic. Par. Stoic. VI, 43)
29. In homine proprium est ratio. (Sen. Ad Luc. VII, 66, 10)
30. Non sum ego causidicus nec amaris litibus aptus. (Mart. XII, 68, 3)
26 Antonio Tursi

LECCIÓN XI

Verbos temas de infecto, consonántico, semiconsonántico e i (3ra y 4ta. conjugaciones),

modelos lego, facio, minuo y audio.

1. Posco librum Titi Livi et quasi per otium lego. (Plin. Epist. VI, 20)
2. Hoc mihi de te, nate, refers? (Verg. Aen. IX, 491)
3. Fert Britannia aurum et argentum et alia metalla pretium victoriae. (Tac. Agric. XI)
4. Nos autem philosophi esse cupimus. (Cic. De nat deor. III, 77, 2)
5. Germani deorum maxime (maximum) Mercurium colunt. (Tac. Germ. IX)
6. Deus et natura nil otiosum facit. (Dante Mon. I, 3; cf. Arist. De caelo I, 4, 271a35)
7. Non ex ebore tantum Phidias sciebat facere simulacra, faciebat ex aere. (Sen. Ad Luc. XI, 85,
40)
8. Ego ibo ad medicum. (Plaut. Menaech. 996)
9. Ego te et tu me feres. (Ter. Hec. 610)
10. Solebam haec ego puer apud Homerum legere. (Petr. XLVIII, 7)

EJERCITACIÓN:

11. Bene emo, bene vendo. (Petr. LXXV, 9)

12. Pace advenio et pacem ad vos fero. (Plaut. Amph. 32)
13. Deum agnoscis ex operibus eius. (Cic. Tusc. disp. II, 28, 70)
14. Aeneas oppidum condit, ab nomine uxoris Lavinium appellat. (Tit. Liv. I, 1, 11)
15. Obsequium amicos; veritas odium parit. (Ter. Andr. 68)
16. Multa senem circumveniunt incommoda. (Hor. Ad Pis. 169)
17. Labienus in Italiam magnis itineribus contendit duasque ibi legiones conscribit. (Caes. Bel. Gal. I, 10,
3)
18. Non scholae, sed vitae discimus. (Sen. Ad Luc. XIX, 106, 12)
19. Commius reliquique duces ad Alesiam perveniunt. (Caes. Bel. Gal. VII, 79, 1)
20. Germani reges ex nobilitate, duces ex virtute sumunt. (Tac. Germ. VII)
21. Decimae legioni Caesar propter virtutem confidebat maxime. (Caes. Bel. Gal. I, 40, 15)
22. Solum te in tanta pericula mittam? (Verg. Aen. IX, 200)
23. Carpent tua poma nepotes. (Verg. Ecl. IX, 50)
24. Mihi quidem Scipio vivit semperque vivet. (Cic. De amic. XXVII, 102)
25. Licet ad philosophiam etiam sine viatico pervenire. (Sen. Ad Luc. II, 17, 7)
26. Numquam aliud natura; aliud sapientia dicit. (Iuv. XIV, 321)
27. Facere docet philosophia, non dicere. (Sen. Ad Luc. II, 20, 2)
28. Fata viam invenient. (Verg. Aen. III, 395=X, 113)
29. Robur confirmat labor, at longa otia solvunt. (Cato. Monost. III, 71)
30. Semper labor siccat lacrimas et gaudia fundit. (Cato. Monost. III, 36)
 Guía de latín 27

LECCIÓN XII

Sustantivos tema i (3ra. declinación), modelos civis (m.), nubes (f.), mare (n.), animal (n.), urbs
(f.), pater (m.).

1. Mens enim et ratio et consilium in senibus est. (Cic. De senec. XIX, 67)
2. Mare non sane pretiosis piscibus abundat. (Plin. Epist. II, 17, 28)
3. Navis in mari parvula est. (Sen. Ad Luc. V, 43, 2)
4. Tu mediastinus tacita prece rura petebas, nunc urbem et ludos et balnea vilicus optas. (Hor.
Epist. XIV, 14-5)
5. Germani celebrant carminibus antiquis Tuistonem, deum terra editum, et filium Mannum
originem gentis conditoresque. (Tac. Germ. II, 10)
6. Nil igitur mors est ad nos neque pertinet hilum. (Lucr. III, 830)
7. Alii parentes, alii liberos, alii coniuges vocibus requirebant. (Plin. Epist. VI, 20)
8. Litus multa animalia maris siccis harenis detinebat. (Plin. Epist. VI, 20)
9. Partem noctium studiis vindico. (Sen. Ad Luc. I, 8, 1)
10. Navibus atque quadrigis petimus bene vivere. (Hor. Epist. XI, 28-9)
11. Caelum crebris imbribus ac nebulis foedum. (Tac. Agric. XII)
12. At sedare sitim fluvii fontesque vocabant. (Lucr. V, 945)

EJERCITACIÓN:

13. Numero hostes; virtute Romanus superat. (Tit. Liv. IX, 32)
14. Hominis autem finis est perfecte quaerere veritatem. (Aug. Contra Acad. I, 3, 9)
15. Et in mari et in terra multa possideo. (Petr. XXXIX, 8)
16. Antonius cogitabat legiones ad urbem adducere. (Cic. Ad fam. XII, 23, 2)
17. Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas regumque turres. (Hor. Od. I, 4, 13-4)
18. Non mortem timemus, sed cogitationem mortis. (Sen. Ad Luc. IV, 30, 17)
19. De tam magna nave ne tabulam quidem naufragus habes. (Petr. CXV, 13)
20. Ipse seram teneras maturo tempore vites. (Tibul. I, 1, 7)
21. Pan curat ovis (= oves) oviumque magistros. (Verg. Ecl. II, 33)
22. Iam navibus cinis incidebat. (Plin. Epist. VI, 16)
23. Alexander orbi magnus est; Alexandro orbis angustus est. (Sen. Ret. Suas. I, 3)
24. An tu civem ab hoste natura ac loco, non animo factisque distinguis? (Cic. Par. Stoic. IV, 29)
25. Eadem natura vi rationis hominem conciliat homini et ad orationis et ad vitae societatem. (Cic. De
offic. I, 4, 11)
26. Finem Britanniae non fama nec rumore, sed castris et armis tenemus. (Tac. Agric. XXXIII)
27. Tota enim philosophorum vita commemoratio mortis est. (Cic. Tusc. disp. I, 31, 74)
28. Tu soles locorum difficultates arte superare. (Plin. Epist. IV, 1)
29. Ipsae iam nubes ruptae super arma cadebant. (Petr. CXXIII, 199)
30. Haud multum tempus mentis simulata manebunt. (Cato. Monost. 68)
28 Antonio Tursi

LECCIÓN XIII

Adjetivos modelos acer (m.), acris (f.), acre (n.); fortis (m. y f.), forte (n.); audax (m., f. y n.);
ingens (m., f. y n.).

1. Ars longa; vita brevis; occasio praeceps; experimentum periculosum; iudicium difficile.
(Hipocr. Afor. 1, primera parte en Sen. De brev. vit. I, 1)
2. Brevis esse laboro, obscurus fio. (Hor. Ad Pis. 25)
3. Omne capax movet urna nomen. (Hor. Od. III, 1, 16)
4. Crudelem medicum intemperans aeger facit. (Publ. Syr. 104)
5. Egere enim necessitatis est, nihil necesse sapienti est. (Sen. Ad Luc. I, 9, 14)
6. Otium divos rogat in patenti Aegaeo nauta. (Hor. Od. II, 16, 1-2)
7. Omnia praeclara rara. (Cic. De amic. XXI, 79)
8. Audentis (=Audentes) Fortuna iuvat. (Verg. Aen. X, 284)
9. Et Venus in silvis iungebat corpora amantum (=amantium). (Lucr. V, 962)
10. Rex Iuppiter omnibus idem. (Verg. Aen. X, 112)

EJERCITACIÓN:

11. Omnis aetas gravis est. (Cic. De senec. II, 4)

12. Amicorum sunt communia omnia. (Cic. De orat. I, 16, 51)
13. Leve est miserias ferre; perferre est grave. (Sen. Thy. 307)
14. Naturae se sapiens accommodat. (Sen. Ad Luc. II, 17, 9)
15. Longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla. (Sen. Ad Luc. I, 6, 5)
16. Difficile est proprie communia dicere. (Hor. Ad Pis. 128)
17. Non deterret sapientem mors. (Cic. Tusc. disp. I, 38, 11)
18. Est patria parens omnium nostrorum. (Cic. De orat. I, 44, 196)
19. Omnia bona mea mecum sunt. (Sen. Ad Luc. I, 9, 18)
20. Finis pugnantium mors. (Sen. Ad Luc. I, 7, 4)
21. Sol omnibus lucet. (Petr. C, 1)
22. Mentem mortalia tangunt. (Verg. Aen. I, 462)
23. Non facit nobilem atrium plenum fumosis imaginibus. (Sen. Ad Luc. IV, 44, 5)
24. Ante omnia est mei cura. (Sen. Ad Luc. 121, 17)
25. Ante omnia necesse est se ipsum aestimare. (Sen. De tranq. anim. VI, 2)
26. Num iam sapientes et beati sumus? (Aug. De lib. arb. II, 15, 40)
27. Omnia aliena sunt; tempus tantum nostrum est. (Sen. Ad Luc. I, 1, 3)
28. Persona est naturae rationabilis individua substantia. (Boe. Contra Eut. & Nest. 3)
29. Omnis animi debilitata et humilis et fracta timiditas servitus est. (Cic. Par. Stoic. V, 41)
30. Omnia tamquam mortales timetis, omnia tamquam inmortales concupiscitis. (Sen. De brev. vit. III, 4)
 Guía de latín 29

LECCIÓN XIV

Sustantivos tema u (4ta. declinación), modelos motus (m.), manus (f.), cornu (n.).

1. Manus manum lavat. (Petr. XLV, 13)

2. Ego poeta sum et non humillimi spiritus. (Petr. LXXXIII, 8)
3. Caesar salutem suam Gallorum equitatui committere non audebat. (Caes. Bel. Gal. I, 42, 5)
4. In manu illius plumbum aurum fiebat. (Petr. XLIII, 7)
5. Morbos perturbatos motus philosophi appellant. (Cic. Tusc. disp. III, 5, 10)
6. Pro labore manuum ad officium linguae me compellebam. (Abael. Hist. cal. I, 11)
7. Dente lupus; cornu taurus petit. (Hor. Sat. II, 52)
8. Defendunt cornua cervum. (Mart. XIII, 94, 1)

EJERCITACIÓN:

9. Passibus ambiguis Fortuna volubilis errat. (Ovid. Trist. V, 8, 15)

10. Habebat dominus in minimo digito sinistrae manus anulum grandem subauratum. (Petr. XXXII, 3)
11. Initia in potestate nostra sunt; de eventu Fortuna iudicat. (Sen. Ad Luc. II, 14, 16)
12. Aves eventus significant aut adversos aut secundos. (Cic. De div. II, 37, 78)
13. In civitatibus omnia necessaria scholares ad manum habent. (Abael. Hist. cal. I, 11)
14. Natura est motus principium secundum se, non per accidens. (Boe. Contra Eut. & Nest. 1)
15. An non est omnis metus servitus? (Cic. Par. Stoic. V, 40)
16. Doctrina est fructus dulcis radicis amarae. (Cato. Monost. III, 40)
17. Criminis indultu secura audacia crescit. (Cato. Monost. III, 22)
18. Noster animus in motu est. (Sen. Ad Luc. IV, 39, 3)
19. Omne enim animal sensus habet. (Cic. De nat. deor. III, 13, 32)
20. Parvo cultu natura contenta est. (Cic. Tusc. disp. V, 34)
21. Corpus omne habet proprium motum. (Boe. Contra Eut. & Nest. 1)
22. Sat dulcis labor est cum fructu ferre laborem. (Cato. Monost. III, 73)
23. Ego in portu navigo. (Ter. Andr. 480)
24. Senatus huic rei idoneos homines deligebat. (Caes. Bel. Gal. VII, 31)
25. Equitatus nostri cum equitatu Helvetiorum proelium committunt, et pauci de nostris cadunt. (Caes
Bel. Gal. I, 15, 2)
30 Antonio Tursi

LECCIÓN XV

Sustantivos tema e (5ta. declinación), modelos res (f.), dies (m. o f).
Pronombres interrogativos-indefinidos.

1. Nulla dies sine linea. (Aforismo atribuido a Apeles por Plin. Hist. nat. XXXV, 36, 12)
2. Vitae summa brevis spem nos vetat inchoare longam. (Hor. Od. I, 4, 15-6)
3. Germani nihil neque publicae neque privatae rei nisi armati agunt. (Tac. Germ. XIII)
4. Helvetii postero die castra ex eo loco movent. (Caes. Bel. Gal. I, 15, 1)
5. Concordia parvae res crescunt. (Sal. Iugur. X, 6)
6. Quid est bonum? Rerum scientia. Quid est malum? Rerum imperitia. (Sen. Ad Luc. IV, 31, 6)
7. Non est philosophia populare artificium nec ostentationi paratum, non in verbis, sed in rebus
est. (Sen. Ad Luc. II, 16, 3)
8. Quid est ratio? Naturae imitatio. Quid est summum hominis bonum? Ex naturae voluntate se
gerere. (Sen. Ad Luc. VII, 66, 39)

EJERCITACIÓN:

9. Planities erat magna, et in ea tumulus terrenus satis grandis. (Caes. Bel. Gal. I, 43, 1)
10. Spem autem pacis habeo nullam. (Cic. Ad Att. IX, 13, 8)
11. Habes res urbanas, in vicem rusticas scribis. (Plin. Epist. II, 11, 25)
12. Germani nec dierum numerum sed noctium computant. (Tac. Germ. XI)
13. Sol lucem rebus ministrat aufertque tenebras. (Plin. Hist. nat. II, 6)
14. De minoribus rebus principes consultant, de maioribus omnes. (Tac. Germ. XI)
15. Aut ignorantia nos aut insolentia rerum iracundos facit. (Sen. De ira, II, XXXI, 4)
16. Res magna magnos viros desiderat. (Aug. Contra Acad. I, 2, 6)
17. Moribus antiquis res stat Romana virisque. (Cic. De re publ. V, 1, 1)
18. Naufragium rerum est mulier male fida marito. (Cato. Monost. III, 6)
19. Sapientia est rerum humanarum divinarumque scientia. (Aug. Contra Acad. I, 6, 16 = Cic. De off. II,
2, 5)
20. Quid est enim philosophia? Amor sapientiae. Quid philocalia? Amor pulchritudinis. (Aug. Contra
Acad. II, 3, 7)
21. Bona ergo fides est ex animi sententia. (Aug. Contra Acad. II, 5, 12)
22. Res est imperiosa timor. (Mart. XI, 58, 8)
23. Numerat paucos vix tua vita dies. (Mart. I, 15, 4)
24. Amicitia est rerum humanarum et divinarum cum benevolentia et caritate consensio. (Aug. Contra
Acad. III, 6, 13 = Cic. De amic. 6, 20)
25. Populus dabat olim imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se continet atque duas tantum res
anxius optat, panem et circenses. (Iuv. 10, 78-81)
 Guía de latín 31

LECCIÓN XVI

Tiempos y temas del perfecto del indicativo.

1. Exemplar testamenti misi tibi. (Plin. Epist. X, 70)

2. Cui deo crinem vovisti? (Petr. CVII, 15)
3. At tuba terribili sonitu taratantara dixit. (Enn. Frag. 375b)
4. At varios linguae sonitus natura subegit mittere, et utilitas expressit nomina rerum. (Lucr. V,
1028-9)
5. Tonanti sancta Mnemosyne Iovi fecunda novies artium peperit chorum Musarum. (Fedr. III,
Prol. 18-9)
6. Et ego et tua mater ambae meretrices fuimus. (Plaut. Cist. 39)
7. Quid habuistis in cena? (Petr. LXVI, 1)
8. Catonem exemplar sapientis viri nobis dii inmortales dederunt. (Sen. De const. sap. II, 1)
9. Alteri se in montem receperunt; alteri ad impedimenta et carros suos se contulerunt. (Caes.
Bel. Gal. I, 26, 1)
10. Urbem Romam a principio reges habuere. (Tac. Ann. I, 1)
11. Nearchus Tarentinus, hospes noster, in amicitia populi Romani permanserat. (Cic. De senec.
XII, 41)
12. Ego leve dixero. (Sen. Ad Luc. II, 13, 5)
13. Diligo praestantem, non odi, Cinna, negantem. (Mart. VII, 43, 3)
14. Novi enim moderationem animi tui et aequitatem, sed humanitatem et prudentiam intellego.
(Cic. De senec. I, 1)
15. Non discere debemus artes liberales, sed didicisse. (Sen. Ad Luc. XIV, 88, 1)
16. Haec olim meminisse iuvabit. (Verg. Aen. I, 203)

EJERCITACIÓN:

17. Ego multa tacui, multa pertuli, multa concessi. (Cic. Catil. IV, 1)
18. Hominem inter homines me feci. (Petr. LXXIV, 74)
19. Litteras Graecas senex didici. (Cic. De senec. VIII, 26)
20. Auxit benevolentiam consuetudo. (Cic. De amic. IX, 30)
21. Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes. (Cato. De re rust. III, 1)
22. Mercatorem in provinciam cum imperio ac securibus misimus. (Cic. Verr. II, 4)
23. Vos adhuc non cenastis (=cenavistis)? (Petr. LXXIV, 6)
24. Summum consilium maiores nostri appellarunt (=appellaverunt) senatum. (Cic. De senec. II, 6)
25. Aquila in sublimi quercu nidum fecerat. (Fedr. II, 4, 1)
26. Socrates supremo vitae die de inmortalitate animorum disseruerat. (Cic. De senec. XXI, 78)
27. Virtus est vitium fugere, et sapientia prima stultitia caruisse. (Hor. Epist. I, 41-2)
28. Non omnia memini et scio. (Plaut. Pers. 186)
29. Lupus villam intravit. (Petr. LXII, 11)
30. Servi vinum dedere in manus. (Petr. XXXIV, 4)
31. Omnia novit graeculus esuriens. (Iuv. III, 77-8)
32. Ego ruri cenavero. (Plaut. Cas. 781)
33. Nulla fides umquam miseros elegit amicos. (Luc. VIII, 535)
34. Sum semperque fui pauper. (Mart. V, 13, 1)
35. Somnum, hercle, ego hac nocte oculis non vidi meis. (Ter. Heaut. 941)
32 Antonio Tursi

LECCIÓN XVII

Proposiciones sustantivas de acusativo sujeto e infinitivo verbo.

1. Te fortunatum esse non aestimas? (Boe. Con. Phil. II, 3)

2. Pompeium nobis amicissimum constat esse. (Cic. Ad Att. I, 12, 3)
3. An clamant homines beatos se esse? (Aug. De lib. arb. II, 13, 35)
4. Bonum esse constat. (Boe. De hebdom.)
5. Fuisse apud eos et Herculem Germani memorant. (Tac. Germ. III)
6. Nolebam illum nostrum familiarem sermonem in alienas manus devenire. (Cic. Ad Att. I, 9, 1)
7. Quosdam ait Epicurus ad veritatem sine ullius adiutorio exisse, fecisse sibi ipsos viam.
(Epicur. Frag. 192 en Sen. Ad Luc. V, 52, 3)

EJERCITACIÓN:

8. Cupio me esse clementem. (Cic. Catil. I, 4, 1)

9. Video te alte spectare. (Cic. Tusc. disp. I, 34, 82)
10. Verbis abundare te semper putas, o Graecia. (Cic. Tusc. disp. II, 15, 35)
11. Clamabat ille miser se civem esse Romanum. (Cic. In Verr II, 5, 161)
12. Pisces natare oportet. (Petr. XXXIX, 3)
13. Placet Stoicis omnia peccata esse paria. (Cic. Acad. II, 133)
14. Est in animo quasi insculptum esse deos. (Cic. De nat. deor. II, 4, 12)
15. Constat nos beatos esse velle. (Aug. De lib. arb. II, 9, 26)
16. Sine ulla dubitatione dicimus beatos nos esse velle. (Aug. De lib. arb. II, 9, 26)
17. Summum bonum beatitudinem esse definivimus. (Boe. Cons. Phil. III, 2, 11)
18. Stoici omnia fato fieri dicunt. (Cic. De fato XV, 33)
19. Nescis exilium scelerum esse poenam? (Cic. Par. Stoic. IV, 30)
20. Me moderantissimum fuisse vehementissime gaudeo. (Cic. Ad Att. I, 20)
21. Numquam se cenasse domi Philo iurat. (Mart. V, 47 1)
22. Temere dedi Ciceronem fuisse sapientem. (Aug. Contra Acad. I, 3, 8)
23. Solemus dicere summum bonum esse secundum naturam vivere. (Sen. De otio, V, 1)
24. Dasne sapientiam rectam viam vitae esse? (Aug. Contra Acad. I, 5, 13)
25. Proinde putare aliquem tum nomina distribuisse rebus et inde homines didicisse vocabula prima
desipere est. (Lucr. V, 1041-1043)
 Guía de latín 33

LECCIÓN XVIII

Grados y aspectos del verbo.

Oraciones enunciativas e interrogativas, potenciales e irreales, volitivas e imperativas.
Objeto en genitivo.

I. Clasificación de las oraciones simples, según los modos verbales.

Clave de traducción con sum, es, esse, fui:

nega- Grados y pasados presentes futuros

ción aspectos pluscuamperfecto perfecto infecto infecto perfecto infecto
1. Reales con fueram fui eram sum fuero ero
indicativo (había sido) (fui/ (era) (soy) (seré) (seré)
he sido/ en prótasis
non hube eventual
sido)
fuero ero
(fuere) (fuere)
2. Potenciales perfecto infecto
con subjuntivo -- -- -- fuerim sim --
non (sería) (sería)
3. Irreales con fuissem -- essem -- --
subjuntivo (habría sido) (sería)*
4. Desiderativas perfecto infecto
potenciales fuerim sim
(exhortativas,
(sea) (sea)
permisivas) con -- -- -- --
en prótasis
ne subjuntivo
potencial
fuerim sim
(fuera) (fuera)
5. Desiderativas fuissem essem
irreales con (hubiera/hubiese -- (fuese) -- --
subjuntivo sido)
6. Deliberativas perfecto infecto
dubitativas -- -- -- --
fuerim sim
potenciales con
(soy) (soy)
non subjuntivo
7. Deliberativas fuissem essem
dubitativas (había sido) -- (era) -- --
irreales con
subjuntivo

* Nótese que el latín tiene dos irrealidades, la de un pasado cercano (essem) y la de un pasado remoto
(fuissem).

1. Reales con indicativo presente, pasados y futuros

(Lecciones I-XVII)

2. Potenciales con subjuntivo presente infecto o perfecto

1. Quid igitur faciam (haría yo)? (Ter. Eun. I, 1, 1)
2. Tu illi nihil dixeris (dirías)? (Cic. Ad Att. I, 11)
34 Antonio Tursi

3. Irreales con subjuntivo pasado infecto y pluscuamperfecto

3. Nemo umquam sine magna spe inmortalitatis se pro patria offerret (ofrecería) ad mortem.
(Cic. Tusc. disp. I, 5, 32)
4. Ego homuncio id non facerem (haría)? (Ter. Eun. 590)
5. Quis pertulisset (habría soportado) iniuriam? (Boe. Con. Phil. IV, 4, 35)

4. Desiderativas, exhortativas y permisivas potenciales con presentes del subjuntivo

6. Ut illum di deaeque perdant (pierdan). (Ter. Eun. 302)
7. Utinam dies iam venerit (venga). (Plin. Epist.. III, 18, 10)
8. Sit (sea) nox cum somno, sit (sea) sine lite dies. (Mart. II, 90, 10)
9. Vivorum meminerimus (acordémonos). (Petr. XLIII, 1)
10. Nomina declinare et verba in primis pueri sciant (sepan). (Quint. Inst. orat. I, 4, 22)
11. Ne sit (sea) sane summum malum dolor, malum certe est. (Cic. Tusc. disp. II, 14)

5. Desiderativas irreales con subjuntivo pasado infecto y pluscuamperfecto

12. Utinam te di perderent (perdiesen). (Plaut. Capt. 537)
13. Ut minus vitae cupidi fuissemus (hubiéramos/hubiésemos sido). (Cic. Ad fam. XIV, 4)
14. Utinam istam calliditatem hominibus dei ne dedissent (hubieran/hubiesen dado). (Cic. De
nat. deor. III, 75)

6. Deliberativas-dubitativas con subjuntivo presente o pretérito perfecto potenciales de presente

15. Adeam (voy) an fugiam (huyo)? (Plaut. Aul. IV, 9, 20)
16. Adierim (voy) an fugerim (huyo)?

7. Deliberativas-dubitativas irreales con subjuntivo pasado infecto y pluscuamperfecto

17. Utrum irem (iba) an redirem (volvía)? (Sen. Ad Luc. V, 53, 2)
18. Utrum ivissem (había ido) an redissem (había vuelto)?

8. Imperativas de presente y futuro

nega- modo presente futuro

ción (cordial) (orden perentoria)
-- --
<tu> es ("se") <tu> esto ("se")
ne imperativo -- <ille> esto ("sea")
-- --
<vos> este ("sed") <vos> estote ("sed")
-- < illi> sunto ("sean")

19. Es animo forti. (Cato. Disth. II, 14)

20. Procul este, profani. (Verg. Aen. VI, 528)
21. Salus populi suprema lex esto. (Cic. De leg. III, 3)
22. Regio imperio duo magistratus sunto. (Cic. De leg. III, 8)
23. Cogita te mortalem esse, me senem. (Sen. Ad Luc. IV, 35, 3)
24. Vos exemplaria Graeca nocturna versate manu, versate diurna. (Hor. Ad Pis. 268-9)
25. Ne time. (Plaut. Cas. 835)
26. Noli timere. (Sen. Ad Luc. I, 12, 10)
27. Confer nostram longissimam aetatem cum aeternitate. (Cic. Tusc. disp. I, 39)
28. Tolle, lege. (Aug. Conf. VIII, 12, 29)
29. Credite mihi: assem habeas, assem valeas. (Petr. LXXVII, 6)
30. Venite, mortales, ad philosophiam. (Aug. Contra Acad. III, 9, 20)
31. Hominem mortuum, inquit lex in XII tabulis, in urbe ne sepelito neve urito. (Cic. De leg. II,
58)
32. Aequam memento rebus in arduis servare mentem. (Hor. Od. II, 3, 1-2)
 Guía de latín 35

II. Forma externa de las oraciones interrogativas

1) simples
a) sobre la totalidad, con o sin adverbios
-- / -ne / non / an (no se sabe qué respuesta seguirá)
33. Tu me mones? (Sen. Ad Luc. III, 27, 1)
34. Videsne illam urbem? (Cic. De rep. VI, 11)
35. Non cinis ille poetae felix? (Pers. I, 36)
36. An medicina ars est? (Cic. De div. XIV, 24)

nonne (supone respuesta afirmativa)

37. Nonne vides guttas pertundere saxa? (Lucr. IV, 1287)

num (supone respuesta negativa)

38. Num aurea quaeris pocula? (Sen. Ad Luc. XX, 119, 13)

b) sobre un elemento de la oración

# con pronombres interrogativos: quis?; uter?, etc.
39. Vir bonus est quis? (Hor. Epist. I, 16, 40)
40. Uter vincat? (Sen. Ad Luc. II, 14, 13)

# con adverbios interrogativos: ubi?, quo?, quando?, quomodo?, cur?, etc.

41. Cur timeat (temería) mortem homo? (Sen. Ad Luc. XVII, 104, 25)
42. Quando tam multa disces? (Sen. Ad Luc. IX, 75, 9)
43. Quo tendis et in quod dirigis arcum? (Pers. III, 60)

2) dobles

primer miembro
---
-ne
uter, utra, utrum
utrum (adverbializado)

segundo miembro
an (no se sabe que respuesta seguirá)
annon (supone respuesta afirmativa)
necne (supone respuesta negativa)

44. Quam figuram habent ista animalia? Hominis an ferae? (Sen. Ad Luc. XIX, 113, 22)
45. Suntne dei necne sunt? (Cic. De nat deor. I, 61)
46. Utrum servus sum an liber? (Petr. LVII, 9)
47. Utrum autem mavis ex inopia saturitatem an in copia famem? (Sen. Ad Luc. II, 19, 7)
48. Uter maior aetate fuerit (es), Homerus an Hesiodus? (Sen. Ad Luc. 87, 6)
49. Utrum docent isti virtutem annon? (Sen. Ad Luc. 88, 4)
50. Sunt haec tua verba necne? (Cic. Tusc. disp. III, 18, 42)
36 Antonio Tursi

LECCIÓN XIX

Períodos adverbiales con prótasis modal-comparativa, condicional, locativa y temporal; reales,

potenciales, irreales y eventuales.

período prótasis apódosis ejemplo traducción

Rex es, si recte facis. Eres rey, si obras
rectamente.
Rex eras, si recte Eras rey, si obrabas
real indicativo oración faciebas rectamente
presente o simple Rex fuisti, si recte Fuiste rey, si
pasados fecisti obraste rectamente
Rex fueras, si recte Habías sido rey, si
feceras habías obrado
rectamente
Rex eris (=fueris), si Serás rey, si
recte facies obrares rectamente.
eventual futuros futuros (=feceris).
(Isid. Etym. IX, 3, 4)
subjuntivo subjuntivo Rex sis (=fueris), si Serías rey, si
potencial presente o presente o recte facias obraras rectamente.
pretérito pretérito (=feceris).
perfecto perfecto
de subjuntivo pretérito infecto Rex esses, si recte Serías rey, si
infecto faceres. obrases rectamente.
irreal de plus- subjuntivo pretérito Rex fuisses, si recte Habrías sido rey, si
cuam- pluscuamperfecto fecisses. hubieras (hubieses)
perfecto obrado rectamente.

1. Donec eris felix, multos numerabis amicos; tempora si fuerint nubila, solus eris. (Ovid. Trist.
I, 9, 5-6)
2. Libertas si aequa non est, ne libertas quidem est. (Cic. De re publ. I, 47)
3. Mulieres si non essent, omnia pro luto haberemus. (Petr. LXVII, 10)
4. Hectora quis nosset (=novisset), si felix Troia fuisset? (Ovid. Trist. IV, 3, 75)
5. Ut sementem feceris, ita metes. (Cic. De orat. II, 261)
6. Quot homines, tot sententiae. (Ter. Phorm. 454)
7. Dum Fortuna manet, vultum servatis, amici; cum cecidit, turpi vertitis ora fuga. (Petr. LXXX,
9)
8. Romani ubi solitudinem faciunt, pacem appellant. (Tac. Agric. XXX)
9. Pudet me generis humani, quotiens scholam intravi. (Sen. Ad Luc. IX, 76, 4)
10. Nubere Paula cupit nobis; ego ducere Paulam nolo: anus est. Vellem, si magis esset anus.
(Mart. X, 8)

EJERCITACIÓN:

11. Iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet. (Cic. Pro Arch. 6)
12. Si ad naturam vives, numquam eris pauper; si ad opiniones, numquam eris dives. (Epicur. Frag. 201
en Sen. Ad Luc. II, 16, 7)
13. Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem. (Cic. Ad fam. XIII, 1)
14. Qualis dominus, talis et servus. (Petr. LVIII, 3)
15. Omnia promittis, cum tota nocte bibisti. (Mart. XII, 12, 1-2)
16. Libitiarius sic solebat cenare, quomodo rex. (Petr. XXXVIII, 15)
17. Talis est sapientis animus, qualis mundus super lunam. (Sen. Ad Luc. VI, 59, 16)
 Guía de latín 37

18. Si tacuisses, philosophus mansisses. (Boe. Cons. Phil. II, 7, 20)

19. Aves si prosperos eventus ostenderunt, certe fefellerunt. (Cic. De divin. II, 37, 79)
20. Nihil est enim unum uni tam simile, tam par, quam omnes inter nosmet ipsos sumus. (Cic. De leg. I,
10, 28)
21. Dum te inanem videbo, divitem non putabo. (Cic. Par. Stoic. VI, 44)
22. Quando ego tuum non curo, ne cura meum. (Ter. Adel. 802)
23. Sic cum inferiore vivas, quemadmodum tecum superiorem velis vivere. (Sen. Ad Luc. V, 47, 12)
24. Qualis est arbor, talis est fructus. (Loth. De mis. hum. cond. VIII, 1)
25. Si magistratus hoc scierint, ibis in crucem. (Petr. CXXXVII, 2)
26. Antequam de re publica dicam, exponam vobis consilium meum. (Cic. Philip. I, 1)
27. Quocumque me verto, argumenta senectutis meae video. (Sen. Ad Luc. I, 12, )
28. Si deus est, unde mala? Bona vero unde, si non est? (Boe. Con. Phil. I, 4, 30)
29. Omnes aequo animo parent, ubi digni imperant. (Publ. Syr. 488)
30. Vinum si non placet, mutabo. (Petr. XLVIII, 1)
38 Antonio Tursi

LECCIÓN XX

Períodos adverbiales con prótasis causal, concesiva, consecutiva y final.

1. Non multum oportet consilio credere, quia suam habet Fortunam ratio. (Petr. LXXXII, 6)
2. Natura nos cognatos edidit, cum ex isdem et in eadem gigneret. (Sen. Ad Luc. XV, 95, 52)
3. Tiberis, quamquam fossam providentissimus imperator fecit, exhaustus premit valles. (Plin.
Epist. VIII, 17)
4. Pollio amat nostram, quamvis est rustica, musam. (Verg. Ecl. III, 84)
5. Nil bene cum facias, tamen magnus es ardelio. (Mart. II, 7, 7)
6. Nemo tam puer est, ut Cerberum timeat. (Sen. Ad Luc. III, 24, 18)
7. Ut celeriter rostrum barbatum haberem, labra de lucerna ungebam. (Petr. LXXV, 10)
8. Angusta est domus animae meae, quo venias ad eam. (Aug. Conf. I, 5, 6)
9. Sapiens exerceat amicitiam, ne tam magna virtus iaceat. (Sen. Ad Luc. I, 9, 8)

EJERCITACIÓN:

10. Non sumus in illius potestate, cum mors in nostra potestate sit. (Sen. Ad Luc. XIV, 91, 21)
11. Miserum te iudico, quod numquam fuisti miser. (Sen. De prov. 43)
12. Senectus enim quamvis non sit gravis, tamen aufert viriditatem. (Cic. De amic. 11, 16)
13. Quamquam tu bella es, malum tibi magnum dabo. (Plaut. Bacch. 1171)
14. Licet superbus ambules pecunia, Fortuna non mutat genus. (Hor. Epod. IV, 5-6)
15. Erus meus me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae. (Plaut. Amph. 195)
16. Non sum tam demens, ut aegrotare cupiam. (Sen. Ad Luc. V, 47, 4)
17. Utilis est ira, quia contemptum effugit, quia malos terret. (Sen. De ira XI, 1)
18. In omnem vitam unguento abstinemus, quoniam optimus odor in corpore est nullus. (Sen. Ad Luc.
XVII, 108, 16)
19. Ab hac divina contemplatione abductum animum in sordida et humilia pertraximus, ut avaritiae
serviret. (Sen. Ad Luc. XIX, 110, 9)
20. Confirmabis animum vel ad mortis vel ad vitae patientiam, et ne nimis amemus vitam et ne nimis
oderimus. (Sen. Ad Luc. III, 24, 24)
21. Quia lumen caecis oculis non videbam, non oculorum putabam culpam esse, sed solis. (Hier. Epist.
22)
22. Sic nos amantissima nostri natura disposuit, ut dolorem aut tolerabilem aut brevem faceret. (Sen. Ad
Luc. IX, 78, 7)
23. Quoniam iam nox est, vestra tecta discedite. (Cic. Catil. III, 29)
24. Explicavi sententiam meam, tuum iudicium ut cognoscerem. (Cic. De fin. I, 21, 72)
25. Numquam tam male est Siculis, quin aliquid facete et commode dicant. (Cic. Verr. II, 4, 95)
 Guía de latín 39

LECCIÓN XXI

Infecto de la voz media (deponente) - pasiva.

Complemento del agente.

1. Ubi arma non sunt, libere loquor. (Petr. XCI, 2)

2. De litterarum missione sine causa abs te accusor. (Cic. Ad Att. I, 5, 3)
3. Nemo nascitur dives. (Sen. Ad Luc. II, 20, 13).
4. Ego hoc tempore omni noctes et dies in omnium doctrinarum meditatione versabar. (Cic.
Brut. 308)
5. Non omnis moriar multaque pars mei vitabit Libitinam. (Hor. Od. III, 30, 6-7)
6. Habes, habeberis. (Petr. LXXVII, 6)
7. Tam bonae memoriae sum, ut frequenter nomen meum obliviscar. (Petr. LXVI, 1)
8. Zenoni stoico animus ignis videtur. (Cic. Tusc. disp. I, 10, 19)
9. Nec vivere nec mori volumus: vitae nos odium tenet; timor mortis. (Sen. Ad Luc. VIII, 74, 11)
10. Et spiritus dei ferebatur super aquas. (Gen. Hier. interpr. I, 2)
11. Sapiens in se reconditur. (Sen. Epist. I, 9, 16)
12. Pondus meum, amor meus, eo feror, quocumque feror. (Aug. Conf. XIII, 9, 10)

EJERCITACIÓN:

13. Huic ego me bello ducem profiteor. (Cic. Catil. II, 5)

14. Tu te ducem esse profiteris. (Cic. Par. Stoic. IV, 31)
15. Memoria minuitur, nisi eam exerceas. (Cic. De senec. VII, 21)
16. Maxima debetur puero reverentia. (Iuv. 16, 47)
17. Debemur morti nos nostraque. (Hor. Ad Pis. 63)
18. Omnia philosophiae praecepta referuntur ad vitam. (Cic. De nat. deor. I, 3, 6)
19. Omnes vici atque aedificia a nostris incendebantur. (Caes. Bel. Gal. VI, 43, 2)
20. Sanabimur, si volemus. (Cic. Tusc. disp. III, 6, 13)
21. Nos non poetarum voce moveamur? (Cic. Pro Arch. 19)
22. Nonne poetae post mortem nobilitari volunt? (Cic. Tusc. disp. I, 15)
23. Et monere et moneri proprium est verae amicitiae. (Cic. De amic. XXV, 91)
24. Non est facile consequi beatam vitam. (Sen. De vit. beat. I, 1)
25. Scis tu me non mentiri. (Petr. LXXIV, 15)
26. Irasci pro suis non est pii animi sed infirmi. (Sen. De ira, I, XII, 5)
27. Saepe adulatio, dum blanditur, offendit. (Sen. De ira, II, XXVIII, 5)
28. Iam tempus est me ipsum a me amari. (Cic. Ad Att., IV, 5, 3)
29. Fas est ab hoste doceri. (Ovid. Met. IV, 428)
30. De me silebo, de re loquar. (Cic. Par. Stoic. VI, 47)
31. Carneades tibi sapiens non videtur? (Aug. Contra Acad. I, 3, 7)
32. Tu si animo regeris, rex es; si corpore, servus. (Cato. Monost. III, 7)
33. Errasse (=Erravisse) humanum est, et confiteri errorem prudentis. (Hier. Epist. 59, 12)
34. Amicus certus in re incerta cernitur. (Cic. De amic. 17, 64)
35. Igitur domi militiaeque boni mores colebantur. (Sallust. Catil. 9)
40 Antonio Tursi

LECCIÓN XXII

Sum y sus compuestos.

Doble dativo.

1. Duae legiones praesidio impedimentis erant. (Caes. Bel. Gal. II, 19)
2. Magnae nobis est sollicitudini valetudo tua. (Cic. Ad fam. XVI, 8)
3. Adsum amicis. (Cic. De senec. XI, 38)
4. Remedia non prosunt, nisi inmorantur. (Sen. Ad Luc. IV, 40, 4)
5. Hoc opus multas manus poscit, at eae porro non desunt. (Plin. Epist. X, 41)
6. Abest a sapienti aegritudo. (Cic. Tusc. dips. III, 10, 2).
7. Liscius summo magistratui praeerat. (Caes. Bel. Gal. I, 16, 5)
8. Num tantum obsum rei publicae? (Cic. Ad Att. II, 1, 6)
9. Sententiae declarant inesse in animis hominum divina quaedam. (Cic. Tusc. disp. I, 56)
10. Non potest res tanta sine adminiculo numinis stare. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 5)
11. Quod enim munus rei publicae adferre maius meliusve possumus, quam si docemus atque
erudimus iuventutem? (Cic. De div. II, 2, 4)
12. Caesar negat se more et exemplo populi Romani posse iter ulli per provinciam dare. (Caes.
Bel. Gal. I, 7, 3)

EJERCITACIÓN:

13. Mihi legiones peditumque pugna curae erunt. (Tit. Liv. VIII, 38, 16)
14. Utinam ea res ei voluptati sit. (Cic. Ad fam. XIV, 1)
15. Cum libellis mihi plurimus sermo est. (Sen. Ad Luc. VII, 67, 2)
16. Tu non adfuisti. (Cic. De amic. 7)
17. Nullus est liber tam malus, ut non aliqua parte prodesset. (Plin. Epist. III, 5)
18. Peripateticis placet nihil interesse inter sapientiam et sapere. (Sen. Ad Luc. XIX, 117, 11)
19. Nihil tam utile est, ut in transitu prosit. (Sen. Ad Luc. I, 2, 3)
20. Nulla meis aberit titulis Romana potestas. (Lucan. V, 664)
21. Nemo potest personam diu ferre. (Sen. De clem. I, 6)
22. Tantus sum, ut possim excitare rumorem? (Sen. Ad Luc. V, 43, 1)
23. Numquam igitur digne satis laudari philosophia poterit. (Cic. De senec. I, 2)
24. Non omnia possumus omnes. (Verg. Ecl. VIII, 63)
25. Mons suberat circiter mille passuum. (Caes. Bel. Gal. I, 25, 5)
26. Animus tuus nihil sibi deesse putat. (Cic. Par. Stoic. VI, 43)
27. Tu vitam dedisti, ut mori possem. (Sen. De benef. I, 31)
28. Mundum temerariis agi fortuitisque casibus putas an ullum credis ei regimen inesse rationis? (Boe.
Con. Phil. I, 6, 3)
29. Multi beatam vitam in cantu vocum et nervorum et tibiarum sibi constituunt; et cum ea sibi desunt, se
miseros iudicant; cum autem adsunt, efferuntur laetitia. (Aug. De lib. arb. II, 13, 35)
30. Si miserum est voluisse prava, potuisse miserius est. (Boe. Con. Phil. IV, 4, 4)
 Guía de latín 41

LECCIÓN XXIII

Grado comparativo del adjetivo y del adverbio.

1. Deteriores omnes sumus licentia. (Ter. Heaut. 483)

2. Nihil est enim virtute amabilius. (Cic. De amic. VII, 28)
3. Qui me vir fortior? (Plaut. Asin. 557)
4. Turpitudo peius est, quam dolor. (Cic. Tusc. disp. II, 13)
5. Non faciunt meliorem equum aurei freni. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 6)
6. Ira saepius sibi exitio est. (Sen. De ira, I, XI, 2)

EJERCITACIÓN:

7. Nihil homine admirabilius. (Pico Mirand. De dig. hom. 1)

8. Natura infirmitatis humanae tardiora sunt remedia, quam mala. (Tac. Agric. III)
9. Video meliora proboque, deteriora sequor. (Ovid. Met. VII, 20-1)
10. Quid enim stultius, quam incerta pro certis habere, falsa pro veris? (Cic. De senec. XIX, 68)
11. Invidia Siculi non invenere tyranni maius tormentum. (Hor. Epist. I, 2, 58-9)
12. Homines amplius oculis, quam auribus, credunt. (Sen. Ad Luc. I, 6, 5)
13. Nihil deo melius excogitari queit. (Boe. Con. Phil. III, 10, 8)
14. Quanto maior eris, tanto modestior esto. (Cato. Monost. III, 20)
15. Orationem nullam putabant Stoici illustriorem ipsa evidentia reperiri posse. (Cic. Acad. II, 6, 17)
42 Antonio Tursi

LECCIÓN XXIV

Proposiciones con pronombres relativos.

1. Nusquam est, qui ubique est. (Sen. Ad Luc. I, 2, 2)

2. Ubi sunt ergo ii, quos miseros dicis? (Cic. Tusc. disp. I, 5)
3. Cui prodest scelus, is fecit. (Sen. Med. 500)
4. Neque di, quos tu castissime coluisti, neque homines, quibus ego semper servivi, nobis
gratiam retulerunt. (Cic. Ad fam. XIV, 4, 1)
5. Arbores seret diligens agricola, quarum aspiciet bacam ipse numquam. (Cic. Tusc. disp. I, 14,
31)
6. Accipe a me auxilia, quibus munire te possis. (Sen. Ad Luc. II, 13, 3)
7. Nihil mihi videtur infelicius eo, cui nihil umquam evenit adversi. (Sen. De prov. III, 3)
8. Hoc ego tuque sumus, sed quod sum, non potes esse. Tu quod es, e populo quilibet esse
potest. (Mart. V, 13, 9-10)
9. Numquam volui populo placere; nam quae ego scio, non probat populus; quae probat
populus, ego nescio. (Epicur. frag. 187 en Sen. Ad Luc. III, 29, 10)
10. Cum legere non possis, quantum habueris, satis est habere, quantum legas. (Sen. Ad Luc. I,
2, 3)
11. Quaecumque est hominis definitio, in omnes valet. (Cic. De leg. I, 10, 28)

EJERCITACIÓN:

12. Felix, qui potuit rerum cognoscere causas; fortunatus et ille, deos qui novit agrestis (=agrestes).
(Verg. Geor. II, 490, 493)
13. Alterum est, quod loquimur; alterum, de quo loquimur. (Quint. Inst. orat.. I, 4, 18)
14. Alteri ne feceris, quod tibi fieri non vis. (Vulg. Tob. 4, 15)
15. Spina etiam grata est, ex qua spectatur rosa. (Publ. Syr. 95)
16. Nec grata est facies, cui gelasinus abest. (Mart. VII, 25, 6)
17. Sic eat, quaecumque Romana lugebit hostem. (Tit. Liv. I, 26, 4)
18. Ira nocere ei, quem odit, non noceri vult. (Sen. De ira III, 5, 5)
19. Cum sis mortalis, quae sunt mortalia, cura. (Cato. Dist. II, 2)
20. Una est enim amicitia in rebus humanis, de cuius utilitate omnes uno ore consentiunt. (Cic. De amic.
XXIII, 86)
21. Sequamur Polybium nostrum, quo nemo fuit diligentior. (Cic. De re pub. II, 27)
22. Terra omnis patria est, qua nascimur et tumulamur. (Cato. Monost. III, 31)
23. Pericula timidus etiam, quae non sunt, videt. (Publ. Syr. 500)
24. Miser est, qui se non beatissimum iudicat, licet imperet mundo. (Sen. Ad Luc. I, 9, 21)
25. Possunt enim mala, quae minime valerent, si in bonorum efficientia manere potuissent. (Boe. Con.
Phil. IV, 2, 38)
 Guía de latín 43

LECCIÓN XXV

Participio pasado.
Adjetivo.
Perfecto de la voz media (deponente) - pasiva.
Con valor protásico (ablativo absoluto).

1. Disputationes et litterata conloquia et ex praeceptis sapientium verba collecta et eruditus

sermo non ostendunt verum robur animi. (Sen. Ad Luc. III, 26, 6)
2. Canis ingens catena vinctus in pariete erat pictus superque quadrata littera scriptum ‘cave
canem’. (Petr. XXIX, 1)
3. Increpuisti etiam vehementer iniusti factum senatus. (Boe. Con. Phil. I, 5, 9)
4. Magorum mos est non humare corpora suorum, nisi a feris sint ante laniata. (Cic. Tusc. disp.
I, 45, 109)
5. Ego hanc clementem vitam urbanam atque otium secutus sum et, quod fortunatum isti putant,
uxorem non habui. (Ter. Adel. 43)
6. Scitote homines in duas partes esse divisos, nam aut captantur aut captant. (Petr. CXVI, 7)
7. Dictum est ab eruditissimis viris nisi sapientem liberum esse neminem. (Cic. Par. Stoic. V,
33)
8. Sensus autem interpretes ac nuntii rerum in capite tamquam in arce mirifice ad usus
necessarios et facti et conlocati sunt. (Cic. De nat deor. II, 56, 140)
9. Acriter utrimque usque ad vesperum pugnatum est. (Caes. Bel. Gal I, 50, 2)
10. Urbe capta domum reduco exercitum. (Plaut. Bacch. 1070)
11. Helvetii omnibus rebus ad profectionem comparatis diem dicunt. Is dies erat a.d. V Kal.
Apr. L. Pisone, A Gabinio consulibus. (Caes. Bel. Gal. I, 6, 4)
12. Turribus autem excitatis tamen has altitudo puppium superabat. (Caes. Bel. Gal. III, 14, 4)
13. Quicquid bene dictum est ab ullo, meum est. (Sen. Ad Luc. II, 16, 7)

EJERCITACIÓN:

14. Dionysius quidem tyrannus Syracusis expulsus Corinthi pueros docebat. (Cic. Tusc. disp. III, 12, 27)
15. Ad rivum eundem lupus et agnus venerant siti compulsi. (Fedr. I, 1, 1)
16. Mens homines antea dissociatos iucundissimo inter se sermonis vinclo conligavit. (Cic. De re publ.
III, 2, 3)
17. Superstitio fusa per gentes oppressit omnium fere animos atque hominum imbecillitatem
occupavit. (Cic. De div. II, 72, 148)
18. Nisi crebris subsidiis ac totius diei labore milites essent defessi, omnes hostium copiae deleri
potuissent. (Caes. Bel. Gal. VII, 88)
19. Senex in patriam revertor, unde puer profectus sum. (Liv. XXX, 29)
20. A me Asia tota peragrata est. (Cic. Brut. 315)
21. Gradus templorum ab infima plebe completi erant. (Cic. Ad Att. IV, 1, 5)
22. Animadvertite, iudices, omnem accusatoris orationem in duas divisam esse partes. (Cic. Cluent. 1)
23. Gyges repente anuli beneficio rex exortus est. (Cic. De off. III, 38)
24. Dominus in domo factus sum. (Petr. LXXVI, 1)
25. Sophocles a filiis in iudicium vocatus est. (Cic. De senec. 14)
26. Menti regnum totius animi a natura tributum est. (Cic. Tusc. disp. III, 5, 11)
27. Ad altiora quaedam et magnificentiora nati sumus. (Cic. De fin. II, 34, 113)
28. Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum est. (Caes. Bel. Gal. I, 26, 1)
29. De morte satis dictum est. (Sen. Ad Luc. IX, 78, 6)
30. Intellectus universalium rerum ex particularibus sumptus est. (Boe. Contra Eut. & Nest. 3)
31. Tu sub principe duro temporibusque malis ausus es esse bonus. (Mart. XII, 3, 11-12)
32. Arma ab aliis posita ab aliis erepta sunt. (Cic. Marc. 10)
44 Antonio Tursi

33 Ergo regibus occisis subversa iacebat pristina maiestas soliorum et sceptra superba. (Lucr. V,
1136-7)
34. Quibus enim ratio a natura data est, iisdem etiam recta ratio data est. (Cic. De leg. I, 12, 33)
35. Illa iniusta bella sunt, quae sunt sine causa suscepta. (Cic. De re publ. III, 23, 35)
 Guía de latín 45

LECCIÓN XXVI

Participio presente.
Adjetivo.
Con valor protásico (ablativo absoluto).

1. Ranae vagantes liberis paludibus clamore magno regem petiere (= petivere/petiverunt) a Iove.
Pater deorum risit atque illis dedit parvum tigillum. (Fedr. I, 2, 10-11, 13-14)
2. Socratis morti illacrimari soleo Platonem legens. (Cic. De nat deor. III, 33, 82)
3. Utrum praecepta veras opiniones habenti de bonis malisque sunt necessaria an non
habenti? (Sen. Ad Luc. XV, 94, 12)
4. Veniebamus in forum deficiente iam die. (Petr. XII, 1)
5. Natura duce errari nullo pacto potest. (Cic. De leg. I, 20)

EJERCITACIÓN:

6. Fugientibus equites occurrunt. (Caes. Bel. Gal. VII, 88, 3)

7. Timeo Danaos et dona ferentis (= ferentes). (Verg. Aen. II, 49)
8. Quid possum praesertim nihil agens agere melius? (Cic. Tusc. disp. II, 1, 1)
9. Dies longa videtur opus debentibus. (Hor. Epist. I, 1, 21)
10. Ergo regibus occisis subversa iacebat pristina maiestas soliorum et sceptra superba. (Lucr. V,
1136-7)
11. Caesar oppidum Noviodunum propter latitudinem fossae murique altitudinem pauci defendentibus
expugnare non potuit. (Caes. Bel. Gal. II, 12, 2)
12. Brevitatem sum secutus te magistro. (Cic. Ad fam. XI, 28)
13. Dis adiuvantibus, nobis vigilantibus, populo Romano consentiente erimus brevi tempore liberi. (Cic.
Phil. III, 14)
14. Archias Romam venit Mario consule et Catulo. (Cic. Pro Arch. 3)
15. Vere dici potest magistratum legem esse loquentem. (Cic. De leg. III, 1, 3)
46 Antonio Tursi

LECCIÓN XXVII

Participio futuro (activo).

Adjetivo.
Perífrasis con sum, con sentido de intención.

1. Patet omnibus veritas, nondum est occupata; multum ex illa etiam futuris relictum est. (Sen.
Ad Luc. IV, 33, 11)
2. Victurus genium debet habere liber. (Mart. VI, 61, 10)
3. Sed mihi locum signare satis est: non enim doceo, sed admoneo docturos. (Quint. Inst. orat. I,
4, 17)
4. Hoc certe, Quirites, quod sum dicturus, neque praetermittendum neque relinquendum est.
(Cic. Catil. III, 19)
5. Carmina sublimis tum sunt peritura Lucreti, exitio terras cum dabit una dies. (Ovid. Amor. I,
15, 23)
6. Ergo cum sciamus nos morituros esse, quare non vivamus? (Petr. LXXII, 2)

EJERCITACIÓN:

7. Ave Caesar, morituri te salutant. (Suet. Claud. 21)

8. Omnia mortalium opera mortalitate damnata sunt; inter peritura vivimus. (Sen. Ad Luc. XI, 91, 12)
9. De re publica ex tuis litteris, ut antea tibi scripsi, cum praesentia, tum etiam futura magis expecto.
(Cic. Ad fam. II, 10, 4)
10. Sapiens nocituram potentiam vitat. (Sen. Ad Luc. II, 14, 8)
11. Eo die senatus erat futurus. (Cic. Ad fam. I, 2, 4)
12. Quamdiu haec curaturi sumus? (Cic. Ad Att. XII, 11)
13. Ego nihil dicturus sum, nisi quod a vobis didici. (Tit. Liv. XXI, 18)
14. Progrediente oratione plura me dicturum puto. (Cic. De rep. I, 62)
15. Spero me praeclaras de istis rebus epistulas ad te saepe missurum. (Cic. Ad Att. II, 7, 3)
 Guía de latín 47

LECCIÓN XXVIII

Gerundivo (participio presente pasivo).

Adjetivo.
Perífrasis con sum, con sentido de obligación.
Dativo agente.

1. In foro et in ipso Capitolio miranda multitudo fuit. (Cic. Ad Att. IV, 1, 5)

2. Regulus de captivis commutandis Romam missus est. (Cic. De off. I, 39)
3. Liber meus dabit populo patribusque equitique legendum. (Mart. XII, 2, 15)
4. Caesar navium parandarum causa moratur. (Caes. Bel. Gal. IV, 22, 1)
5. L. Brutus in liberanda patria est interfectus. (Cic. De senec. XIX, 75)
6. Omni autem in re consensio omnium gentium lex naturae putanda est. (Cic. Tusc. disp. I, 13,
30).
7. Pro Italia vobis est pugnandum. (Tit. Liv. XXI, 41)
8. Qua de re, iudices, magno opere vobis providendum est. (Cic. Verr. 2, 2)

EJERCITACIÓN:

9. Tumultus pro recuperanda re publica fuit. (Cic. Brut. 90)

10. Philosophia animum format et fabricat, agenda et omittenda demonstrat. (Sen. Ad Luc. II, 16, 2)
11. A rebus gerendis senectus abstrahit. (Cic. De senec. 6. 29)
12. Philosophia praeparat animos ad satus accipiendos. (Cic. Tusc. disp. II, 5, 13)
13. Severitas dei puniendos corripit malos. (Aug. De civ. dei I, 8, 1)
14. Et de reconciliandis inimicis et iungendis adfinitatibus et asciscendis principibus, de pace denique ac
bello plerumque in conviviis Germani consultant. (Tac. Germ. XXII)
15. Bonus iudex damnat inprobanda. (Sen. De ira I, XVI, 6)
16. Potest non paenitenda agi vita. (Sen. Ad Luc. XI, 92, 29)
17. Sapiens iram ipsam castigandam habet. (Sen. De ira II, VI, 2.)
18. Sapientia ars vivendi putanda est. (Cic. De fin. I, 42)
19. Omnia, quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis. (Cic. De senec. XIX, 71)
20. Ante ad mortem quam ad vitam praeparandi sumus. (Sen. Ad Luc. VI, 61, 4)
21. A Iove sunt nobis capienda primordia. (Cic. De leg. II, 3)
22. Sumendum tempus est non minus in animorum morbis, quam in corporum. (Cic. Tusc. disp. II, 31,
76)
23. Caesari omnia uno tempore erant agenda. (Caes. Bel. Gal. II, 20)
24. Tria ex praecepto vetere praestanda sunt, ut vitentur: odium, invidia, contemptus. (Sen. Ad Luc. II,
14, 10)
25. Fatendum est summum esse bonum iucunde vivere. (Cic. De fin. I, 13, 42)
26. Tu occupatus es; vita festinat; mors interim aderit, cui velis nolis vacandum est. (Sen. De otio 19, 5)
27. Cavebo, quae sunt cavenda, ac scribam alias ad te de meis consiliis capessendae rei publicae
plura. (Cic. Ad Att. I, 17)
28. Quid est vobis faciendum? (Cic. Ad fam. XIV, 14)
29. Post amicitiam nobis credendum est, ante amicitiam iudicandum. (Sen. Ad Luc. I, 3, 2)
30. At mihi perpetuo patria, tellure carendum est. (Ov. Trist. 1, 5, 83)
48 Antonio Tursi

LECCIÓN XXIX

Gerundio y supino.
Sustantivos.

1. Oportet etiam inter cenandum philologiam nosse. (Petr. XXXIX, 3)

2. Se contentus est sapiens ad beate vivendum, non ad vivendum. (Sen. Ad Luc. I, 9, 13)
3. Initium turbandi omnia a femina ortum est. (Tit. Liv. I, 46, 7)
4. Operarii struebant parietes vitandoque imbres tegebant arundinibus. (Vitr. II, 1, 3)
5. Scaevola, quamquam nemini se ad docendum dabat, tamen consulentibus respondendo
studiosos audiendi docebat. (Cic. Brut. de orat. 306)
6. Providentia ex providendo est appellata. (Cic. De leg. I, 27)
7. Haedui legatos ad Caesarem mittunt rogatum auxilium. (Caes. Bel. Gal. I, 11, 2)
8. De genere mortis difficile dictu est. (Cic. De amic. 12)

EJERCITACIÓN:

9. Nulla res tantum ad dicendum proficit, quantum scriptio. (Cic. Brut. 92)
10. Mons pecori bonus alendo erat. (Tit. Liv. XXIX, 21, 9)
11. Sum defessus quaeritando. (Plaut. Amph. 1014)
12. Multa de bene beateque vivendo a Platone disputata sunt. (Cic. De finib. I, 3. 6)
13. Scribendi recte sapere est et principium et fons. (Hor. Ad Pis. 309)
14. Meae gnatae oratum ierant deam, ut sibi esset propitia. (Plaut. Poen. 1134)
15. Pater ipse colendi haud facilem esse viam voluit. (Verg. Geor. I, 121-2)
16. Legati ab Roma venerunt questum iniurias. (Tit. Liv. III, 25, 6)
17. Vera libens dicas, quamquam sint aspera dictu. (Cato. Monost. III, 64)
18. Clementia est temperantia animi in potestate ulciscendi vel lenitas superioris adversus inferiorem in
constituendis poenis. (Sen. De clem. 3, 1)
19. Id probabile vel verisimile Academici vocant, quod nos ad agendum sine assensione potest invitare.
(Aug. Contra Acad. II, 11, 26)
20. Diem noctemque continuare potando nulli probrum est. (Tac. Germ. XXII, 2)
21. Dispar vivendi ratio est; mors omnibus una. (Cato. Monost. III, 3)
22. Breve enim tempus aetatis satis longum est ad bene honesteque vivendum. (Cic. De senec. 19, 70)
23. Quid est enim libertas? Potestas vivendi, ut velis. (Cic. Par. Stoic. V, 34)
24. Omnia quae sunt, deum esse dictu nefas est. (Boe. De hebdom.)
25. Difficilia sunt explicatu poetarum vocabula. (Varr. De lin. Lat. VII, I, 1)
 Guía de latín 49

LECCIÓN XXX

Proposiciones sustantivas.

1. Inclusus Domitius imperavit medico eidemque servo suo, ut sibi venenum daret. (Sen. De
benef. III, 24)
2. Hoc unum, Lucili, meditare, ne mortis nomen reformides. (Sen. Q. N. VI, 32, 12)
3. Nesciunt homines, quid velint, nisi illo momento, quo volunt. (Sen. Ad Luc. II, 20, 6)
4. Amicitiae nostrae memoriam spero sempiternam fore. (Cic. De amic. 15)
5. Lycurgi temporibus Homerus fuisse traditur. (Cic. Tusc. disp. 5, 7)
6. Druides magnum numerum versuum ediscere dicuntur. (Caes. Bel Gal. VI, 14, 2)
7. Hoc amo, quod possum qualibet ire via. (Petr. XVIII, 6)
8. Veritus sum, ne meus repentinus ad meos necessarios adventus suspicionis aliquid adferret.
(Cic. Phil. I, 7)
9. Omnes labores te excipere video; timeo, ut sustineas. (Cic. Ad fam. XIV, 2, 3)
10. Quis dubitare, mi Lucili, potest, quin deorum inmortalium munus sit, quod vivimus,
philosophiae, quod bene vivimus? (Sen. Ad Luc. XIV, 90, 1)
11. Non recusabo, quominus omnes mea legant. (Cic. De fin. I, 3)

EJERCITACIÓN:

12. Placuit enim Ciceroni nostro beatum esse, qui veritatem investigat. (Aug. Contra Acad. I, 3, 7)
13. Cura, ut vir sis, et cogita, quem in locum sis progressus. (Cic. Catil. III, 12)
14. Moneo, ne ista faciatis. (Cic. Rab. post. 18)
15. Aliqua die te persuadeam, ut ad villam venias et videas casulas nostras. (Petr. XLVI, 2)
16. Incertum est, quo loco te mors expectet. (Sen. Ad Luc. III, 26, 7)
17. Error mihi videtur esse falsi pro vero approbatio. (Aug. Contra Acad. I, 5, 13)
18. Gratum est, quod patriae civem populoque dedisti. (Iuv. 14, 70)
19. Timui ego, ne Eumolpus me poetam vocaret. (Petr. XC, 2)
20. Non dubitabam, quin eas litteras libenter lecturus esses. (Cic. Ad fam. XII, 19)
21. Nec aetas impedit, quominus et ceterarum rerum et in primis agri colendi studia teneamus. (Cic. De
senec. XVII, 60)
22. Principio huius urbis parens Romulus non solum auspicato urbem condidisse, sed ipse etiam optimus
augur fuisse traditur. (Cic. De divin. I, 2)
23. Philosophiae servias oportet, ut tibi contingat vera libertas. (Epicur. Frag. 199 en Sen. Ad Luc. I, 8, 7)
24. Xerxes inflamasse templa Graeciae dicitur, quod parietibus includerent deos. (Cic. De leg. II, 10, 26)
25. Natura videtur ad tolerandos labores musicam nobis dedisse. (Quint. Inst. Orat. I, 1, 10)
26. Dico esse iturum me mercatum. (Plaut. Merc. 83)
27. Quid facturus Caesar sit, magis opinari quam scire possumus. (Cic. Ad Att. IX, 1)
28. Id ne accidat, timemus. (Cic. Ad fam. II, 4)
29. Vereor, ut hoc placari possit. (Ter. Phorm. 72)
30. Quis dubitet, quin in virtute divitiae sint? (Cic. Par . Stoic. VI, 48)
31. Non potest fieri, ut non vir bonus irascatur malis. (Sen. De ira I, 14, 1)
32. Effice, ut ab omnibus et laudemur et amemur. (Cic. Ad Att. I, 15)
33. Cavebimus, ne munera supervacua mittamus. (Sen. De benef. I, 11)
34. Aristoteles ait adfectus quosdam, si quis illis bene utatur, pro armis esse. (Sen. De ira, I, XVII, 1)
35. Tu, si tibi placuerit liber, curabis, ut et Athenis sit et in ceteris oppidis Graeciae. (Cic. Ad Att. II, 1, 2)
36. Diem, quo Roma sis exiturus, cura, ut sciam. (Cic. Ad Att. II, 11)
37. Intellego, ut nihil a domesticis vulneris factum sit. (Cic. Ad Att. I, 17)
38. An, ne nummi vobis eriperentur, timebatis? (Cic. Ad Att. I, 16)
39. Vereor, ne putidum sit scribere ad te. (Cic. Ad Att. I, 14)
40. Peto abs te, ut haec diligenter cures. (Cic. Ad Att. I, 9)
50 Antonio Tursi

ESQUEMAS

MORFOLOGÍA NOMINAL

SUSTANTIVOS

1. Primera y segunda declinaciones, temas o y a

1ra. declinación tema a segunda declinación tema o

sg. pl. sg. pl. sg. pl.
n. vita (f.) vitae amicus (m.) amici donum (n.) dona
poeta (m.) poetae humus (f.) humi nihil (n.)
puer (m.) pueri
ager (m.) agri
vir (m.) viri
v. vita vitae amice amici donum dona
poeta poetae hume humi
puer pueri
ager agri
vir viri
ac. vitam vitas amicum amicos donum dona
poetam poetas humum humos nihil
puerum pueros
agrum agros
virum viros
g. vitae vitarum amici amicorum doni donorum
poetae poetarum humi humorum
pueri puerorum
agri agrorum
viri virorum
d. vitae vitis amico amicis dono donis
poetae poetis humo humis
puero pueris
agro agris
viro viris
ab. vita vitis amico amicis dono donis
poeta poetis humo humis nihilo
puero pueris
agro agris
viro viris

2. deus, -i; filius, -i

sg. pl. sg. pl.

n. deus (m.) dei > dii > di filius (m.) filii
v. deus dei > dii > di fili filii
ac. deum deos filium filios
g. dei deorum > deum filii > fili filiorum
d. deo deis > diis > dis filio filiis
ab. deo deis > diis > dis filio filiis
 Guía de latín 51

3. Tercera declinación, temas consonánticos. Clasificación de acuerdo con su composición en nominativo

a) puro: consul, consulis; dolor, doloris

b) puro y rotacismo: honos, honoris; ius, iuris; flos, floris
c) disminuido: legio, legionis; cor, cordis
d) sigmático: lex, legis; dux, ducis; hiems, hiemis
e) con alternancia vocálica: nomen, nominis; caput, capitis
f) disminuido con alternancia vocálica (c + e): homo, hominis; iter, itineris; caro, carnis
g) con rotacismo y alternancia vocálica (b + e): frigus, frigoris
h) sigmático disminuido (c + d): virtus, virtutis; supellex, supellectilis; bos, bovis
i) sigmático con alternancia vocálica ( d + e): princeps, principis
j) sigmático disminuido y alternancia vocálica (c + d + e): senex, senis; comes, comitis

4. Tercera declinación, temas consonánticos. Clasificación de los sustantivos de acuerdo con su tema
consonántico

velares (g, c): dux, ducis; lex, legis

dentales (d, t): merces, mercedis; cor, cordis; caput, capitis
labiales (b, p): caelebs, caelibis; princeps, principis
líquidos (l, r): sol, solis; fur, furis
nasales (n): legio, legionis; numen, numinis
silbantes (s): mus, muris; corpus, corporis

5. Modelos a y b

sg. pl. sg. pl.

n. consul (m.) consules honos (m.) honores
v. consul consules honos honores
ac. consulem consules honorem honores
g. consulis consulum honoris honorum
d. consuli consulibus honori honoribus
ab. consule consulibus honore honoribus

6. Modelos c y d

sg. pl. sg. pl.

n. legio (f.) legiones lex (f.) leges
v. legio legiones lex leges
ac. legionem legiones legem leges
g. legionis legionum legis legum
d. legioni legionibus legi legibus
ab. legione legionibus lege legibus
52 Antonio Tursi

7. Modelos e

sg. pl. sg. pl.

n. nomen (n.) nomina caput (n.) capita
v. nomen nomina caput capita
ac. nomen nomina caput capita
g. nominis nominum capitis capitum
d. nomini nominibus capiti capitibus
ab. nomine nominibus capite capitibus

8. Modelos f

sg. pl. sg. pl.

n. homo (m.) homines iter (n.) itinera
v. homo homines iter itinera
ac. hominem homines iter itinera
g. hominis hominum itineris itinerum
d. homini hominibus itineri itineribus
ab. homine hominibus itinere itineribus

9. Modelos g y h

sg. pl. sg. pl.

n. frigus (n.) frigora virtus (f.) virtutes
v. frigus frigora virtus virtutes
ac. frigus frigora virtutem virtutes
g. frigoris frigorum virtutis virtutum
d. frigori frigoribus virtuti virtutibus
ab. frigore frigoribus virtute virtutibus

10. Modelos i y j

sg. pl. sg. pl.

n. princeps (m.) principes senex (m.) senes
v. princeps principes senex senes
ac. principem principes senem senes
g. principis principum senis senum
d. principi principibus seni senibus
ab. principe principibus sene senibus
 Guía de latín 53

11. Tercera declinación, tema en i. Clasificación de acuerdo con su composición en nominativo

a) sigmático: civis, civis

b) sigmático con alternancia vocálica: nubes ( < nubis), nubis
c) puro con alternancia vocálica: mare ( < mari), maris
d) puro disminuido: animal ( < animali), animalis; exemplar ( < exemplari), exemplaris
e) sigmático disminuido: urbs (< urbis), urbis; gens ( < gents), gentis
f) puro con vocal de apoyo: pater ( < patr < patris), patris
g) doble: Iuppiter ( < Iovis + pater), Iovis

12. Modelos a y b

sg. pl. sg. pl.

n. civis (m.) cives nubes (f.) nubes
v. civis cives nubes nubes
ac. civem cives nubem nubes
g. civis civium nubis nubium
d. civi civibus nubi nubibus
ab. cive civibus nube nubibus

13. Modelos c y d

sg. pl. sg. pl.

n. mare (n.) maria animal (n.) animalia
v. mare maria animal animalia
ac. mare maria animal animalia
g. maris marium animalis animalium
d. mari maribus animali animalibus
ab. mari maribus animali animalibus

14. Modelos e y f

sg. pl. sg. pl.

n. urbs (f.) urbes pater (m.) patres
v. urbs urbes pater patres
ac. urbem urbes patrem patres
g. urbis urbium patris patrum
d. urbi urbibus patri patribus
ab. urbe urbibus patre patribus

15. Iuppiter, Iovis; vis

sg. sg. pl.

n. Iuppiter / Iupiter / Iovis vis (f.) vires
v. Iuppiter / Iupiter / Iovis --- ---
ac. Iovem vim vires
g. Iovis --- virium
d. Iovi --- viribus
ab. Iove vi viribus
54 Antonio Tursi

16. Cuarta declinación, tema u

sg. pl. sg. pl.

n. motus (m.) motus cornu (n.) cornua
manus (f.) manus
v. motus motus cornu cornua
manus manus
ac. motum motus cornu cornua
manum manus
g. motus motuum cornus cornuum
manus manuum
d. motui motibus cornui cornibus
manui manibus
ab. motu motibus cornu cornibus
manu manibus

17. Quinta declinación, tema e

sg. pl.
n. res (f.) res
dies (m. o f.) dies
v. res res
dies dies
ac. rem res
diem dies
g. rei rerum
diei dierum
d. rei rebus
diei diebus
ab. re rebus
die diebus
 Guía de latín 55

ADJETIVOS

18. Adjetivos de primera clase, temas o y a

masculinos femeninos neutros

sg. pl. sg. pl. sg. pl.
n. bonus boni bona bonae bonum bona
miser miseri misera miserae miserum misera
pulcher pulchri pulchra pulchrae pulchrum pulchra
v. bone boni bona bonae bonum bona
miser miseri misera miserae miserum misera
pulcher pulchri pulchra pulchrae pulchrum pulchra
ac. bonum bonos bonam bonas bonum bona
miserum miseros miseram miseras miserum misera
pulchrum pulchros pulchram pulchras pulchrum pulchra
g. boni bonorum bonae bonarum boni bonorum
miseri miserorum miserae miserarum miseri miserorum
pulchri pulchrorum pulchrae pulchrarum pulchri pulchrorum
d. bono bonis bonae bonis bono bonis
misero miseris miserae miseris misero miseris
pulchro pulchris pulchrae pulchris pulchro pulchris
ab. bono bonis bona bonis bono bonis
misero miseris misera miseris misero miseris
pulchro pulchris pulchra pulchris pulchro pulchris
56 Antonio Tursi

19. Adjetivos posesivos

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
meus mea meum mei meae mea
tuus tua tuum tui tuae tua
suus sua suum sui suae sua
n. noster nostra nostrum nostri nostrae nostra
vester vestra vestrum vestri vestrae vestra
v. mi mea meum --- --- ---
meum meam meum meos meas mea
tuum tuam tuum tuos tuas tua
ac. suum suam suum suos suas sua
nostrum nostram nostrum nostros nostras nostra
vestrum vestram vestrum vestros vestras vestra
mei meae mei meorum mearum meorum
tui tuae tui tuorum tuarum tuorum
g. sui suae sui suorum suarum suorum
nostri nostrae nostri nostrorum nostrarum nostrorum
vestri vestrae vestri vestrorum vestrarum vestrorum
meo meae meo meis meis meis
tuo tuae tuo tuis tuis tuis
d. suo suae suo suis suis suis
nostro nostrae nostro nostris nostris nostris
vestro vestrae vestro vestris vestris vestris
meo mea meo meis meis meis
tuo tua tuo tuis tuis tuis
ab. suo sua suo suis suis suis
nostro nostra nostro nostris nostris nostris
vestro vestra vestro vestris vestris vestris

20. Dos adjetivos en caso dual (en m. y n.)

m. f. n.
n. duo ambo duae ambae duo ambo
ac. duos ambos duas ambas duo ambo
g. duorum amborum duarum ambarum duorum amborum
d. duobus ambobus duabus ambabus duobus ambobus
ab. duobus ambobus duabus ambabus duobus ambobus
 Guía de latín 57

21. Segunda clase de adjetivos, temas en consonanate de una terminación

sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
n. vetus vetus veteres vetera
v. vetus vetus veteres vetera
ac. veterem vetus veteres vetera
g. veteris veteris veterum veterum
d. veteri veteri veteribus veteribus
ab. vetere vetere veteribus veteribus

22. Segunda clase de adjetivos, temas en i de tres terminaciones

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. acer acris acre acres acres acria
v. acer acris acre acres acres acria
ac. acrem acrem acre acres acres acria
g. acris acris acris acrium acrium acrium
d. acri acri acri acribus acribus acribus
ab. acri acri acri acribus acribus acribus

23. Segunda clase de adjetivos, temas en i de dos terminaciones.

sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
n. fortis forte fortes fortia
v. fortis forte fortes fortia
ac. fortem forte fortes fortia
g. fortis fortis fortium fortium
d. forti forti fortibus fortibus
ab. forti forti fortibus fortibus

24. Segunda clase de adjetivos, temas en i de una terminación

sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
n. audax audax audaces audacia
v. audax audax audaces audacia
ac. audacem audax audaces audacia
g. audacis audacis audacium audacium
d. audaci audaci audacibus audacibus
ab. audaci audaci audacibus audacibus
58 Antonio Tursi

25. Segunda clase de adjetivos, temas en i de una terminación

sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
n. ingens ingens ingentes ingentia
v. ingens ingens ingentes ingentia
ac. ingentem ingens ingentes ingentia
g. ingentis ingentis ingentium ingentium
d. ingenti ingenti ingentibus ingentibus
ab. ingenti ingenti ingentibus ingentibus

26. Grado comparativo del adjetivo

gratior, gratius
pulchrior, pulchrius
acrior, acrius
fortior, fortius
audacior, audacius
laudantior, laudantius

sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
n. gratior gratius gratiores gratiora
v. gratior gratius gratiores gratiora
ac. gratiorem gratius gratiores gratiora
g. gratioris gratioris gratiorum gratiorum
d. gratiori gratiori gratioribus gratioribus
ab. gratiore gratiore gratioribus gratioribus

27. Grado superlativo del adjetivo

gratissimus, gratissima, gratissimum

pulcherrimus, pulcherrima, pulcherrimum
facillimus, facillima, facillimum
laudantissimus, laudantissima, laudantissimum

sg. pl.
m. f. n. m f. n.
n. gratissimus gratissima gratissimum gratissimi gratissimae gratissima
v. gratissime gratissima gratissimum gratissimi gratissimae gratissima
ac. gratissimum gratissimam gratissimum gratissimos gratissimas gratissima
g. gratissimi gratissimae gratissimi gratissimorum gratissimarum gratissimorum
d. gratissimo gratissimae gratissimo gratissimis gratissimis gratissimis
ab. gratissimo gratissima gratissimo gratissimis gratissimis gratissimis
 Guía de latín 59

28. Comparativos y superlativos de formas de diferente raíz

grado positivo grado comparativo grado superlativo

bonus, -a, -um melior, melius optimus, -a, -um
malus, -a, -um peior, peius pessimus, -a, -um
magnus, -a, -um maior, maius maximus, -a, -um
parvus, -a, -um minor, minus minimus, -a, -um
multus, -a, -um plus (g. pluris) plurimus, -a, -um

29. melior, -ius; plus (pluris)

sg. pl. sg. pl.

m/f. n. m/f. n. m/f. n. m/f. n.
n. melior melius meliores meliora plus plus plures pluria
v. melior melius meliores meliora plus plus plures pluria
ac. meliorem melius meliores meliora plurem plus plures pluria
g. melioris melioris meliorum meliorum pluris pluris plurium plurium
d. meliori meliori melioribus melioribus pluri pluri pluribus pluribus
ab. meliore meliore melioribus melioribus pluri pluri pluribus pluribus
60 Antonio Tursi

MORFOLOGÍA PRONOMINAL

30. Pronombres personales

singular plural sg. y pl.

1ra. persona 2da. persona 1ra. persona 2da. persona 3ra. persona
n. ego tu nos vos ---
ac. me te nos vos se
g. mei tui nostri/nostrum vestri/vestrum sui
d. mihi tibi nobis vobis sibi
ab. me te nobis vobis se

31. Pronombres demostrativos y adverbios locativos

adverbios locativos
ubi? unde? quo? qua?
hic, haec, hoc ("este") hic hinc huc hac
is, ea, id ("ese"/"él") ibi inde eo ea
idem, eadem, idem ("el mismo") ibidem indidem eodem eadem
ille, illa, illud ("aquel"/"él") illic illinc illuc illac
iste, ista, istud ("ese") istic istinc istuc istac
ipse, ipsa, ipsum ("el mismo") --- --- --- ---

32. hic, haec, hoc

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. hic haec hoc hi hae haec
ac. hunc hanc hoc hos has haec
g. huius huius huius horum harum horum
d. huic huic huic his his his
ab. hoc hac hoc his his his

33. is, ea, id

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. is ea id ii eae ea
ac. eum eam id eos eas ea
g. eius eius eius eorum earum eorum
d. ei ei ei iis iis iis
ab. eo ea eo iis iis iis
 Guía de latín 61

34. idem, eadem, idem

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. idem eadem idem iidem eaedem eadem
ac. eundem eandem idem eosdem easdem eadem
g. eiusdem eiusdem eiusdem eorumdem earumdem eorumdem
d. eidem eidem eidem iisdem iisdem iisdem
ab. eodem eadem eodem iisdem iisdem iisdem

35. ille, illa, illud

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. ille illa illud illi illae illa
ac. illum illam illud illos illas illa
g. illius illius illius illorum illarum illorum
d. illi illi illi illis illis illis
ab. illo illa illo illis illis illis

36. iste, ista, istud

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. iste ista istud isti istae ista
ac. istum istam istud istos istas ista
g. istius istius istius istorum istarum istorum
d. isti isti isti istis istis istis
ab. isto ista isto istis istis istis

37. ipse, ipsa, ipsum

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. ipse ipsa ipsum ipsi ipsae ipsa
ac. ipsum ipsam ipsum ipsos ipsas ipsa
g. ipsius ipsius ipsius ipsorum ipsarum ipsorum
d. ipsi ipsi ipsi ipsis ipsis ipsis
ab. ipso ipsa ipso ipsis ipsis ipsis
62 Antonio Tursi

38. Pronombres indefinidos-interrogativos

m. f. n. composición traducción
aliquis aliqua aliquid ali + quis alguien
alius alia aliud otro (cualquiera)
alter altera alterum otro (entre dos)
alteruter alterutra alterutrum alter + uter uno de dos
neuter neutra neutrum ne + uter ninguno de los dos
nonnullus nonnulla nonnullus non + nullus alguno
nullus nulla nullum ne + ullus ninguno
ecquis? ecquae? ecquid? ec + quis ¿acaso quién?
quidam quaedam quidam quis + dam un tal
quilibet quaelibet quidlibet quis + libet quienquiera
quis quae quid alguien
quis? quae? quid? ¿quién?
quisnam? quaenam? quidnam? quis + nam ¿quién pues?
quispiam quaepiam quidpiam quis + piam alguien
quisquam quaequam quidquam quis + quam alguien
quisque quaeque quidque quis + que cada uno
quisquis quaequae quidquid quis + quis cualquiera
quivis quaevis quidvis quis + vis quienquiera
quiviscumque quaeviscumque quidviscumque quisvis + cum + que quienquiera
ullus ulla ullum un + lus uno, alguno
unus una unum un, uno
unusquisque unaquaeque unumquidque unus + quisque cada uno
uter utra utrum uno de los dos
uter? utra? utrum? ¿cuál de los dos?
utercumque utracumque utrumcumque uter + cum + que cualquiera de los dos
uterlibet utralibet utrumlibet uter + libet cualquiera de los dos
uterque utraque utrumque uter + que uno y otro
utervis utravis utrumvis uter + vis cualquiera de los dos

39. Pronombre indefinido alius, alia, aliud

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. alius alia aliud alii aliae alia
ac. alium aliam aliud alios alias alia
g. alius alius alius aliorum aliarum aliorum
d. alii alii alii aliis aliis aliis
ab. alio alia alio aliis aliis aliis

40. Pronombre indefinido ullus, ulla, ullum

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. ullus ulla ullum ulli ullae ulla
ac. ullum ullam ullum ullos ullas ulla
g. ullius ullius ullius ullorum ullarum ullorum
d. ulli ulli ulli ullis ullis ullis
ab. ullo ulla ullo ullis ullis ullis
 Guía de latín 63

41. Pronombre indefinido alter, altera, alterum

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. alter altera alterum alteri alterae altera
ac. alterum alteram alterum alteros alteras altera
g. alterius alterius alterius alterorum alterarum alterorum
d. alteri alteri alteri alteris alteris alteris
ab. altero altera altero alteris alteris alteris

42. Pronombre interrogativo-indefinido quis (qui), quae, quid (quod)

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. quis / qui quae quid / quod qui quae quae
ac. quem quam quid / quod quos quas quae
g. cuius cuius cuius quorum quarum quorum
d. cui cui cui quibus quibus quibus
ab. quo qua quo quibus quibus quibus

43. Pronombre relativo qui, quae, quod

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. qui quae quod qui quae quae
ac. quem quam quod quos quas quae
g. cuius cuius cuius quorum quarum quorum
d. cui cui cui quibus quibus quibus
ab. quo qua quo quibus quibus quibus

44. Pronombre relativo quicumque, quaecumque, quodcumque

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. quicumque quaecumque quodcumque quicumque quaecumque quaecumque
ac. quemcumque quamcumque quodcumque quoscumque quascumque quaecumque
g. cuiuscumque cuiuscumque cuiuscumque quorumcumque quarumcumque quorumcumque
d. cuicumque cuicumque cuicumque quibuscumque quibuscumque quibuscumque
ab. quocumque quacumque quocumque quibuscumque quibuscumque quibuscumque
64 Antonio Tursi

45. NUMERALES

Cardinales Ordinales Distributivos Adverbiales

quot? quotus? quoteni? quotiens?

I unus, -a, -um primus, -a, -um singuli, -ae, -a semel

II duo, -ae, -o secundus bini bis
III tres, tria tertius terni ter
IV quattuor quartus quaterni quater
V quinque quintus quini quinquies
VI sex sextus seni sexies
VII septem septimus septeni septies
VIII octo octavus octoni octies
IX novem novenus noveni novies
X decem decimus deni decies
XI undecim undecimus undeni undecies
XII duodecim duodecimus doudeni duodecies
XIII tredecim tertius decimus terni deni ter decies
XIV quattuordecim quartus decimus quaterni deni quater decies
XV quindecim quintus decimus quini deni quindecies
XVI sedecim sextus decimus seni deni sedecies
XVII septemdecim septimus decimus septeni deni septies decies
XVIII duodeviginti duodevicesimus duodeviceni duodevicies
XIX undeviginti undevicesimus undeviceni undevicies
XX viginti vicesimus viceni vicies
XXI unus et viginti vicesimus primus viceni singuli vicies semel
XXII duo et viginti vicesimus alter viceni bini vicies bis
XXVIII duodetriginta duodetricesimus duodetriceni duodetricies
XXIX undetriginta undetricesimus undetriceni undetricies
XXX triginta tricesimus triceni tricies
XL quadraginta quadragesimus quadrageni quadragies
L quinquaginta quinquagesimus quinquageni quinquagies
LX sexaginta sexagesimus sexageni sexagies
LXX septuaginta septuagesimus septuageni septuagies
LXXX octoginta octogesimus octogeni octogies
XC nonaginta nonagesimus nonageni nonagies
C centum centesimus centeni centies
CC ducenti, -ae, -a ducentesimus duceni ducenties
CCC trecenti, -ae, -a trecentesimus treceni trecenties
CCCC quadrigenti, -ae, -a quadringentesimus quadringeni quadringenties
D quingenti, -ae, -a quingentesimus quingeni quingenties
DC sescenti, -ae, -a sescentesimus sesceni sescenties
DCC septingenti, -ae, -a septingentesimus septingeni septingenties
DCCC octingenti, -ae, -a octingentesimus octingeni octingenties
DCCCC nongenti, -ae, -a nongentesimus nongeni nongenties
M mille millesimus singula milia milies
MM duo milia bis millesimus bina milia bis milies
CCICC decem milia decies millesimus cena milia decies milies
CCCICCC centum milia centies millesimus centena milia centies milies
 Guía de latín 65

MORFOLOGÍA VERBAL

46. Temas del infecto, indicativo, voz activa

1) tema en a
2) tema en e
3) tema en consonante y semiconsonante (u/j)
4) tema en i

1ra. 2da. 3ra. 3ra. 3ra. 4ta.

conjugación conjugación conjugación conjugación conjugación conjugación
tema a tema e tema conson. tema u tema j tema i
laudare videre legere minuere facere audire
laudo video lego minuo facio audio
laudas vides legis minuis facis audis
laudat videt legit minuit facit audit
presente laudamus videmus legimus minuimus facimus audimus
laudatis videtis legitis minuitis facitis auditis
laudant vident legunt minuunt faciunt audiunt
laudabam videbam legebam minuebam faciebam audiebam
laudabas videbas legebas minuebas faciebas audiebas
pretérito laudabat videbat legebat minuebat faciebat audiebat
infecto laudabamus videbamus legebamus minuebamus faciebamus audiebamus
laudabatis videbatis legebatis minuebatis faciebatis audiebatis
laudabant videbant legebant minuebant faciebant audiebant
laudabo videbo legam minuam faciam audiam
laudabis videbis leges minues facies audies
futuro laudabit videbit leget minuet faciet audiet
infecto laudabimus videbimus legemus minuemus faciemus audiemus
laudabitis videbitis legetis minuetis facietis audietis
laudabunt videbunt legent minuent facient audient
66 Antonio Tursi

47. Composición de los temas de perfecto

1) -v-: laudavi (laudo); delevi (deleo); audivi (audio); novi (nosco, -is)
2) -u-: cubui (cubo, -as); monui (moneo); latui (lateo)
3) sigmático: mansi (maneo); auxi (augeo); dixi (dico, -is); risi (rideo)
4) duplicado: dedi (do, das); steti (sto, stas); cecini (cano, -is); didici (disco, -is); tetigi (tango, -is)
5) alternancia vocálica respecto del infecto:
a) cantidad con alargamiento: legi (lego, -is); vidi (video); sedi (sedeo)
b) cantidad con alargamiento y timbre: feci (facio, -is, -ere); egi (ago, -is)
6) igual raíz que el infecto: respondi (respondeo); defendi (defendo, -is); volvi (volvo, -is); sidi (sido,
-is); liqui (linquo, -is); rupi (rumpo, -is)
7) polirrizos: tuli (fero, fers); fui (sum); potui (possum); protuli (profero, profers)

48. Temas del perfecto, indicativo, voz activa

-v- -u- sigmático duplicado

laudavi cubui mansi dedi
laudavisti cubuisti mansisti dedisti
laudavit cubuit mansi dedit
pretérito laudavimus cubuimus mansimus dedimus
perfecto laudavistis cubuistis mansistis dedistis
laudaverunt cubuerunt manserunt dederunt
(laudavere) (cubuere) (mansere) (dedere)
laudaveram cubueram manseram dederam
laudaveras cubueras manseras dederas
pretérito laudaverat cubuerat manserat dederat
pluscuam laudaveramus cubueramus manseramus dederamus
perfecto laudaveratis cubueratis manseratis dederatis
laudaverant cubuerant manserant dederant
laudavero cubuero mansero dedero
laudaveris cubueris manseris dederis
futuro laudaverit cubuerit manserit dederit
perfecto laudaverimus cubuerimus manserimus dederimus
laudaveritis cubueritis manseritis dederitis
laudaverint cubuerint manserint dederint
 Guía de latín 67

alargamiento alargamiento y igual al infecto polirrizo

timbre
legi feci respondi tuli
legisti fecisti respondisti tulisti
legit fecit respondit tulit
pretérito legimus fecimus respondimus tulimus
perfecto legistis fecistis respondistis tulistis
legerunt fecerunt responderunt tulerunt
(legere) (fecere) (respondere) (tulere)
legeram feceram responderam tuleram
legeras feceras responderas tuleras
pretérito legerat fecerat responderat tulerat
pluscuam legeramus feceramus responderamus tuleramus
perfecto legeratis feceratis responderatis tuleratis
legerant fecerant responderant tulerant
legero fecero respondero tulero
legeris feceris responderis tuleris
futuro legerit fecerit responderit tulerit
perfecto legerimus fecerimus responderimus tulerimus
legeritis feceritis responderitis tuleritis
legerint fecerint responderint tulerint
68 Antonio Tursi

49. Temas del infecto, subjuntivo, voz activa

a e cons. u j i
laudem videam legam minuam faciam audiam
laudes videas legas minuas facias audias
laudet videat legat minuat faciat audiat
presente laudemus videamus legamus minuamus faciamus audiamus
laudetis videatis legatis minuatis faciatis audiatis
laudent videant legant minuant faciant audiant
laudarem viderem legerem minuerem facerem audirem
laudares videres legeres minueres faceres audires
pretérito laudaret videret legeret minueret faceret audiret
infecto laudaremus videremus legeremus minueremus faceremus audiremus
laudaretis videretis legeretis minueretis faceretis audiretis
laudarent viderent legerent minuerent facerent audirent

50. Temas del perfecto, subjuntivo, voz activa

-v- -u- sigmático duplicado

laudaverim cubuerim manserim dederim
laudaveris cubueris manseris dederis
pretérito laudaverit cubuerit manserit dederit
perfecto laudaverimus cubuerimus manserimus dederimus
laudaveritis cubueritis manseritis dederitis
laudaverint cubuerint manserint dederint
laudavissem cubuissem mansissem dedissem
laudavisses cubuisses mansisses dedisses
pretérito laudavisset cubuisset mansisset dedisset
pluscuam laudavissemus cubuissemus mansissemus dedissemus
perfecto laudavissetis cubuissetis mansissetis dedissetis
laudavissent cubuissent mansissent dedissent

alargamiento alargamiento y igual al infecto polirrizo

timbre
legerim fecerim responderim tulerim
legeris feceris responderis tuleris
pretérito legerit fecerit responderit tulerit
perfecto legerimus fecerimus responderimus tulerimus
legeritis feceritis responderitis tuleritis
legerint fecerint responderint tulerint
legissem fecissem respondissem tulissem
legisses fecisses respondisses tulisses
pretérito legisset fecisset respondisset tulisset
pluscuam legissemus fecissemus respondissemus tulissemus
perfecto legissetis fecissetis respondissetis tulissetis
legissent fecissent respondissent tulissent
 Guía de latín 69

51. Modo imperativo, voz activa

Modo imperativo
presente lauda vide lege fac minue audi
laudate videte legite facite minuite audite
laudato videto legito facito minuito audito
futuro laudato videto legito facito minuito audito
laudatote videtote legitote facitote minuitote auditote
laudanto vidento legunto faciunto minuunto audiunto

52. Temas del infecto, indicativo, voz medio-pasiva

laudor videor legor facior minuor audior

laudaris videris legeris faceris minueris audiris
(laudare) (videre) (legere) (facere) (minuere) (audire)
presente laudatur videtur legitur facitur minuitur auditur
laudamur videmur legimur facimur minuimur audimur
laudamini videmini legimini facimini minuimini audimini
laudantur videntur leguntur faciuntur minuuntur audiuntur
laudabar videbar legebar faciebar minuebar audiebar
laudabaris videbaris legebaris faciebaris minuebaris audiebaris
pretérito (laudabare) (videbare) (legebare) (faciebare) (minuebare) (audiebare)
infecto laudabatur videbatur legebatur faciebatur minuebatur audiebatur
laudabamur videbamur legebamur faciebamur minuebamur audiebamur
laudabamini videbamini legebamini faciebamini minuebamini audiebamini
laudabantur videbantur legebantur faciebantur minuebantur audiebantur
laudabor videbor legar faciar minuar audiar
laudaberis videberis legeris facieris minueris audieris
futuro (laudabere) (videbere) (legere) (faciere) (minuere) (audiere)
infecto laudabitur videbitur legetur facietur minuetur audietur
laudabimur videbimur legemur faciemur minuemur audiemur
laudabimini videbimini legemini faciemini minuemini audiemini
laudabuntur videbuntur legentur facientur minuentur audientur

53. Temas del infecto, subjuntivo, voz medio-pasiva

voz medio-pasiva, subjuntivo, infecto

lauder videar legar faciar minuar audiar
lauderis videaris legaris faciaris minuaris audiaris
(laudere) (videare) (legare) (faciare) (minuare) (audiare)
presente laudetur videatur legatur faciatur minuatur audiatur
laudemur videamur legamur faciamur minuamur audiamur
laudemini videamini legamini faciamini minuamini audiamini
laudentur videantur legantur faciantur minuatur audiantur
laudarer viderer legerer facerer minuerer audirer
laudareris videreris legereris facereris minuereris audireris
pretérito (laudarere) (viderere) (legerere) (facerere) (minuerere) (audirere)
infecto laudaretur videretur legeretur faceretur minueretur audiretur
laudaremur videremur legeremur faceremur minueremur audiremur
laudaremini videremini legeremini faceremini minueremini audiremini
laudarentur viderentur legerentur facerentur minuerentur audirentur
70 Antonio Tursi

54. Perfecto, voz medio-pasiva

indicativo
laudatus, -a, -um* sum (fui)
laudatus, -a, -um es (fuisti)
pretérito laudatus, -a, -um est (fuit)
perfecto laudati, -ae, -a** sumus (fuimus)
laudati, -ae, -a estis (fuistis)
laudati, -ae, -a sunt (fuerunt/fuere)
laudatus, -a, -um* eram (fueram)
laudatus, -a, -um eras (fueras)
pretérito laudatus, -a, -um erat (fuerat)
pluscuam- laudati, -ae, -a** eramus (fueramus)
perfecto laudati, -ae, -a eratis (fueratis)
laudati, -ae, -a erant (fuerant)
laudatus, -a, -um* ero (fuero)
laudatus, -a, -um eris (fueris)
futuro laudatus, -a, -um erit (fuerit)
perfecto laudati, -ae, -a** erimus (fuerimus)
laudati, -ae, -a eritis (fueritis)
laudati, -ae, -a erunt (fuerint)
subjuntivo
laudatus, -a, -um* sim (fuerim)
laudatus, -a, -um sis (fueris)
laudatus, -a, -um sit (fuerit)
laudati, -ae, -a** simus (fuerimus)
laudati, -ae, -a sitis (fueritis)
laudati, -ae, -a sint (fuerint)
laudatus, -a, -um* essem (fuissem)
laudatus, -a, -um esses (fuisses)
laudatus, -a, -um esset (fuisset)
laudati, -ae, -a** essemus (fuissemus)
laudati, -ae, -a essetis (fuissetis)
laudati, -ae, -a essent (fuissent)

* visus, -a, -um; lectus, -a, -um; factus, -a, -um; minutus, -a, -um; auditus, -a, -um
** visi, -ae, -a; lecti, -ae, -a; facti, -ae, -a; minuti, -ae, -a; auditi, -ae, -a

55. Modo imperativo, voz medio-pasiva

voz medio-pasiva, imperativo

<tu> laudare videre legere facere audire
presente
<vos> laudamini videmini legimini facimini audimini
<tu> laudator videtor legitor minuitor auditor
futuro <ille> laudator videtor legitor minuitor auditor
--- --- --- --- ---
<illi> laudantor videntor leguntor minuuntor audiuntor
 Guía de latín 71

56. sum, es, esse, fui

infecto perfecto
indicativo subjuntivo indicativo subjuntivo
sum sim fui fuerim
es sis fuisti fueris
presente est sit pretérito fuit fuerit
sumus simus perfecto fuimus fuerimus
estis sitis fuistis fueritis
sunt sint fuerunt fuerint
(fuere)
eram essem (forem) fueram fuissem
eras esses (fores) fueras fuisses
pretérito erat esset (foret) pretérito fuerat fuisset
infecto eramus essemus (foremus) pluscuamperfecto fueramus fuissemus
eratis essetis (foretis) fueratis fuissetis
erant essent (forent) fuerant fuissent
ero fuero
eris fueris
futuro erit futuro perfecto fuerit
infecto erimus --- fuerimus ---
eritis fueritis
erunt fuerint
imperativo
presente futuro

<tu> es <tu> esto

<ille> esto

<vos> este <vos> estote

<illi> sunto
72 Antonio Tursi

57. Compuestos de sum

absum, abes, abesse, afui (<abfui)

adsum, ades, adesse, adfui
desum, dees, deesse, defui
insum, ines, inesse, fui... in
intersum, interes, interesse, interfui
obsum, obes, obesse, offui (<obfui)
possum, potes, posse (<potis, -e + sum), potui (<poteo, potes, potere, potui)
praesum, praees, praeesse, praefui
prosum, prodes, prodesse, profui
subsum, subes, subesse, fui... sub
supersum, superes, superesse, superfui

58. possum, potes, posse, potui

possum, potes, posse, potui

infecto perfecto
indicativo subjuntivo indicativo subjuntivo
possum possim potui potuerim
potes possis potuisti potueris
presente potest possit pretérito potuit potuerit
possumus possimus perfecto potuimus potuerimus
potestis possitis potuistis potueritis
possunt possint potuerunt potuerint
(potuere)
poteram possem potueram potuissem
poteras posses potueras potuisses
pretérito poterat posset pretérito potuerat potuisset
infecto poteramus possemus pluscuamperfecto potueramus potuissemus
poteratis possetis potueratis potuissetis
poterant possent potuerant potuissent
potero potuero
poteris potueris
futuro poterit futuro potuerit
infecto poterimus --- perfecto potuerimus ---
poteritis potueritis
poterunt potuerint
 Guía de latín 73

59. volo y sus compuestos

volo, vis, velle, volui

nolo (< non volo), non vis, nolle, nolui
malo (< magis volo) mavis, malle, malui

infecto
indicativo subjuntivo
volo nolo malo velim nolim malim
vis non vis mavis velis nolis malis
presente vult non vult mavult velit nolit malit
volumus nolumus malumus velimus nolimus malimus
vultis non vultis mavultis velitis nolitis malitis
volunt nolunt malunt velint nolint malint
pretérito volebam nolebam malebam vellem nollem mallem
infecto etc. etc. etc. etc. etc. etc.
futuro volam nolam malam
infecto etc. etc. etc.

imperativo
presente futuro
<tu> noli <tu> nolito
<ille> nolito
<vos> nolite <vos> nolitote
<illi> nolunto

60. fero, eo y edo

fero, fers, ferre, tuli, eo, is, ire, ivi (ii), itum edo, edis (es), edere (esse), edi,
latum esum (estum)
infecto infecto infecto
indicativo subjuntivo indicativo subjuntivo indicativo subjuntivo
fero feram eo eam edo edam
fers feras is eas edis (es) edas
presente fert ferat it eat edit (est) edat
ferimus feramus imus eamus edimus edamus
fertis feratis itis eatis editis (estis) edatis
ferunt ferant eunt eant edunt edant
pretérito ferebam ferrem ibam irem edebam ederem (essem)
infecto etc. etc. etc. etc. etc. etc. (etc.)
futuro feram --- ibo --- edam ---
infecto etc. etc. etc.

imperativo
presente futuro presente futuro presente futuro
<tu> fer <tu> ferto i ito ede (es) edito (esto)
<ille> ferto ito edito (esto)
<vos> ferte <vos> fertote ite itote edite (este) editote (estote)
<illi> ferunto eunto edunto
74
61. Perifrástica activa, infecto
indicativo
laudaturus, -a, -um* sum
laudaturus, -a, -um es
laudaturus, -a, -um est
presente laudaturi, -ae, -a** sumus
laudaturi, -ae, -a estis
laudaturi, -ae, -a sunt
laudaturus, -a, -um* eram
laudaturus, -a, -um eras
pretérito laudaturus, -a, -um erat
infecto laudaturi, -ae, -a** eramus
laudaturi, -ae, -a eratis
laudaturi, -ae, -a erant
laudaturus, -a, -um* ero
laudaturus, -a, -um eris
futuro laudaturus, -a, -um erit
infecto laudaturi, -ae, -a** erimus
laudaturi, -ae, -a eritis
laudaturi, -ae, -a erunt
62. Perifrástica activa, perfecto
indicativo
laudaturus, -a, -um* fui
laudaturus, -a, -um fuisti
pretérito laudaturus, -a, -um fuit
perfecto laudaturi, -ae, -a** fuimus
laudaturi, -ae, -a fuistis
laudaturi, -ae, -a fuerunt (fuere)
laudaturus, -a, -um* fueram
laudaturus, -a, -um fueras
pretérito laudaturus, -a, -um fuerat
plscuamperfecto laudaturi, -ae, -a** fueramus
laudaturi, -ae, -a fueratis
laudaturi, -ae, -a fuerant
laudaturus, -a, -um* fuero
laudaturus, -a, -um fueris
futuro laudaturus, -a, -um fuerit
perfecto laudaturi, -ae, -a** fuerimus
laudaturi, -ae, -a fueritis
laudaturi, -ae, -a fuerint
* visurus, -a, -um; lecturus, -a, -um; facturus, -a, -um; minuturus, -a, -um; auditurus, -a, um
** visuri, -ae, -a; lecturi, -ae, -a; facturi, -ae, -a; minuturi, -ae, -a; audituri, -ae, -a
Antonio Tursi
subjuntivo
laudaturus, -a, -um* sim
laudaturus, -a, -um sis
laudaturus, -a, -um sit
laudaturi, -ae, -a** simus
laudaturi, -ae, -a sitis
laudaturi, -ae, -a sint
laudaturus, -a, -um* essem
laudaturus, -a, -um esses
laudaturus, -a, -um esset
laudaturi, -ae, -a** essemus
laudaturi, -ae, -a essetis
laudaturi, -ae, -a essent
perfecto
subjuntivo
laudaturus, -a, -um* fuerim
laudaturus, -a, -um fueris
laudaturus, -a, -um fuerit
laudaturi, -ae, -a** fuerimus
laudaturi, -ae, -a fueritis
laudaturi, -ae, -a fuerint
laudaturus, -a, -um* fuissem
laudaturus, -a, -um fuisses
laudaturus, -a, -um fuisset
laudaturi, -ae, -a** fuissemus
laudaturi, -ae, -a fuissetis
laudaturi, -ae, -a fuissent
 Guía de latín
63. Perifrástica pasiva, infecto
indicativo
laudandus, -a, -um* sum
laudandus, -a, -um es
laudandus, -a, -um est
presente laudandi, -ae, -a** sumus
laudandi, -ae, -a estis
laudandi, -ae, -a sunt
laudandus, -a, -um* eram
laudandus, -a, -um eras
pretérito laudandus, -a, -um erat
infecto laudandi, -ae, -a** eramus
laudandi, -ae, -a eratis
laudandi, -ae, -a erant
laudandus, -a, -um* ero
laudandus, -a, -um eris
futuro laudandus, -a, -um erit
infecto laudandi, -ae, -a** erimus
laudandi, -ae, -a eritis
laudandi, -ae, -a erunt
64. Perifrástica pasiva, perfecto
perfecto
indicativo
laudandus, -a, -um* fui
laudandus, -a, -um fuisti
pretérito laudandus, -a, -um fuit
perfecto laudandi, -ae, -a** fuimus
laudandi, -ae, -a fuistis
laudandi, -ae, -a fuerunt (fuere)
laudandus, -a, -um* fueram
laudandus, -a, -um fueras
pretérito laudandus, -a, -um fuerat
plscuamperfecto laudandi, -ae, -a** fueramus
laudandi, -ae, -a fueratis
laudandi, -ae, -a fuerant
laudandus, -a, -um* fuero
laudandus, -a, -um fueris
futuro laudandus, -a, -um fuerit
perfecto laudandi, -ae, -a** fuerimus
laudandi, -ae, -a fueritis
laudandi, -ae, -a fuerint
* videndus, -a, -um; legendus, -a, -um; faciendus, -a, -um; minuendus, -a, -um; audiendus, -a, -um
** videndi, -ae, -a; legendi, -ae, -a; faciendi, -ae, -a; minuendi, -ae, -a; audiendi, -ae, -a
75
subjuntivo
laudandus, -a, -um* sim
laudandus, -a, -um sis
laudandus, -a, -um sit
laudandi, -ae, -a** simus
laudandi, -ae, -a sitis
laudandi, -ae, -a sint
laudandus, -a, -um* essem
laudandus, -a, -um esses
laudandus, -a, -um esset
laudandi, -ae, -a** essemus
laudandi, -ae, -a essetis
laudandi, -ae, -a essent
subjuntivo
laudandus, -a, -um* fuerim
laudandus, -a, -um fueris
laudandus, -a, -um fuerit
laudandi, -ae, -a** fuerimus
laudandi, -ae, -a fueritis
laudandi, -ae, -a fuerint
laudandus, -a, -um* fuissem
laudandus, -a, -um fuisses
laudandus, -a, -um fuisset
laudandi, -ae, -a** fuissemus
laudandi, -ae, -a fuissetis
laudandi, -ae, -a fuissent
76 Antonio Tursi

MORFOLOGÍA DE LOS NOMBRES VERBALES

65. Infinitivos

activo medio-pasivo
esse ---
laudare laudari
videre videri
presente legere legi
facere faci
minuere minui
audire audiri
fuisse ---
laudavisse laudatum, -am, -um esse
laudatos, -as, -a esse
vidisse visum, -am, -um esse
visos, -as, -a esse
pasado legisse lectum, -am, -um esse
lectos, -as, -a esse
fecisse factum, -am, -um esse
factos, -as, -a esse
minuisse minutum, -am, -um esse
minutos, -as, -a esse
audivisse auditum, -am, -um esse
auditos, -as, -a esse
fore /
futurum, -am, -um esse ---
futuros, -as, -a esse
laudatum iri /
laudaturum, -am, -um esse laudandum, -am, -um esse
laudaturos, -as, -a esse laudandos, -as, -a esse
visum iri /
visurum, -am, -um esse videndum, -am, -um esse
visuros, -as, -a esse videndos, -as, -a esse
lectum iri /
futuro lecturum, -am, -um esse legendum, -am, -um esse
lecturos, -as, -a esse legendos, -as, -a esse
factum iri /
facturum, -am, -um esse faciendum, -am, -um esse
facturos, -as, -a esse faciendos, -as, -a esse
minutum iri /
minuturum, -am, -um esse minuendum, -am, -um esse
minuturos, -as, -a esse minuendos, -as, -a esse
auditum iri /
auditurum, -am, -um esse audiendum, -am, -um esse
audituros, -as, -a esse audiendos, -as, -a esse
 Guía de latín 77

66. Participio presente

laudans, -ntis
videns, -ntis
legens, -ntis
faciens, -ntis
minuens, ntis
audiens, ntis

sg. pl.
m. y f. n. m. y f. n.
n. laudans laudans laudantes laudantia
v. laudans laudans laudantes laudantia
ac. laudantem laudans laudantes laudantia
g. laudantis laudantis laudantium laudantium
d. laudanti laudanti laudantibus laudantibus
ab. laudanti / -e laudanti / -e laudantibus laudantibus

67. Participio pasado

laudatus, -a, -um
visus, -a, -um
lectus, -a, -um
factus, -a, um
minutus, -a, -um
auditus, -a, -um

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. laudatus laudata laudatum laudati laudatae laudata
v. laudate laudata laudatum laudati laudatae laudata
ac. laudatum laudatam laudatum laudatos laudatas laudata
g. laudati laudatae laudati laudatorum laudatarum laudatorum
d. laudato laudatae laudato laudatis laudatis laudatis
ab. laudato laudata laudato laudatis laudatis laudatis

68. Participio futuro activo

laudaturus, -a, -um
visurus, -a, -um
lecturus, -a, -um
facturus, -a, -um
moniturus, -a, -um
auditurus, -a, um

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. laudaturus laudatura laudaturum laudaturi laudaturae laudatura
v. laudature laudatura laudaturum laudaturi laudaturae laudatura
ac. laudaturum laudaturam laudaturum laudaturos laudaturas laudatura
g. laudaturi laudaturae laudaturi laudaturorum laudaturarum laudaturorum
d. laudaturo laudaturae laudaturo laudaturis laudaturis laudaturis
ab. laudaturo laudatura laudaturo laudaturis laudaturis laudaturis
78 Antonio Tursi

69. Gerundio

ac. laudandum videndum legendum faciendum minuendum audiendum

g. laudandi videndi legendi faciendi minuendi audiendi
d. laudando videndo legendo faciendo minuendo audiendo
ab. laudando videndo legendo faciendo minuendo audiendo

70. Gerundivo (participio futuro pasivo)

laudandus, -a, -um
videndus, -a, -um
legendus, -a, -um
faciendus, -a, -um
minuendus, -a, -um
audiendus, -a, -um

sg. pl.
m. f. n. m. f. n.
n. laudandus laudanda laudandum laudandi laudandae laudanda
v. laudande laudanda laudandum laudandi laudandae laudanda
ac. laudandum laudandam laudandum laudandos laudandas laudanda
g. laudandi laudandae laudandi laudandorum laudandarum laudandorum
d. laudando laudandae laudando laudandis laudandis laudandis
ab. laudando laudanda laudando laudandis laudandis laudandis

71. Supino

ac. laudatum visum lectum factum minutum auditum

ab. laudatu visu lectu factu minutu auditu
 Guía de latín 79

72. PREPOSICIONES

a, ab, abs + ablativo

ad + acusativo
adversus + acusativo
ante + acusativo
apud + acusativo
circa + acusativo
circum + acusativo
cis + acusativo
citra + acusativo
clam + ablativo
contra + acusativo
coram + ablativo
cum + ablativo
de + ablativo
erga + acusativo
e, ex + ablativo
extra + acusativo
in + ablativo
in + acusativo
infra + acusativo
inter + acusativo
intra + acusativo
iuxta + acusativo
ob + acusativo
palam + ablativo
penes + acusativo
per + acusativo
prae + ablativo
post + acusativo
praeter + acusativo
pro + ablativo
procul + ablativo
prope + acusativo
propter + acusativo
secundum + acusativo
sine + ablativo
sub + ablativo
sub + acusativo
subter + ablativo
subter + acusativo
super + ablativo
super + acusativo
supra + acusativo
tenus + ablativo
trans + acusativo
ultra + acusativo
versus + acusativo
80 Antonio Tursi

CONJUNCIONES

73. Conjunciones coordinantes

copulativas: et, -que, ac, atque, nec, neque

disyuntivas: an, aut, vel, -ve, seu, sive
causales: nam, enim, namque, etenim
adversativas: sed, vero, verum, at, attamen, tamen, autem, ceterum, atqui
consecutivas: ergo, itaque, igitur, dein, deinde

74. Conjunciones subordinantes adverbiales modal-comparativas, condicionales, locativas y temporales

prótasis apódosis
1. modal-comparativa
quam tam
ut, velut, sicut ita, sic
quantus, -a, um tantus,-a, -um
qualis, -e talis, -e
quotiens totiens
quot tot
quomodo, quemadmodum eo modo
quantopere tantopere
2. condicional
si, nisi, ni, sin
3. locativa
ubi
unde
quo
qua
4. temporal
antequam, quam prius, ante, post
dum, donec, quoad, quamdiu
simul ac, cum, quando

75. Conjunciones subordinantes adverbiales causales, concesivas, consecutivas y finales

prótasis apódosis
1. causal
quod, quia, quoniam, cum
2. concesiva
quamvis, quamquam, licet, etsi, etiamsi, tamen
tametsi, ut, cum
3. consecutiva
ut, ut non, quin sic, ita, tam, eo, adeo, usque eo
4. final
ut, ne, quo
 Guía de latín 81

76. ESQUEMA DE LAS PROPOSICIONES SUSTANTIVAS

dependientes de construcción tipo

1. verba putandi, dicendi et
eventus (puto, credo, scio, dico, sujeto en acusativo y verbo en enunciativas
nuntio, nego, evenit, oportet, infinitivo
necesse est, etc.)
2. verba voluntatis, postulandi,
curandi et eventus (volo, oro,
moneo, video, curo, precor, ut / ne y verbo en subjuntivo volitivas
postulo, accidit etc.)
3. verba interrogandi (rogo, pronombres o adverbios
quaero, inquiro, scio, nescio, interrogativos y verbo en interrogativas
ignoro, intellego, etc.) subjuntivo
4. verba “videor, putor, trador, sujeto en nominativo e enunciativas
dicor, reperior, feror” infinitivo
5. verba eventus (accedit, quod y verbo en indicativo enunciativas
accidit, etc.)
7) 6. verba timendi et impediendi
(timeo, metuo, vereor, ne / ut y verbo en subjuntivo volitivas
periculum est, etc.)
8) 7. verba dubitandi, impediendi et
recusandi (impedio, recuso, quin / quominus y verbo en potenciales
prohibeo, obsto, dubito, etc.) subjuntivo
82 Antonio Tursi

77. Correspondencia de tiempos (consecutio temporum) en formas verbales conjugadas

verbo verbo
principal acción subordinado en ejemplo
subjuntivo
simultánea presente opto/optabo/optaveris (quiero/querré) ut sit
presente (sea) tibi terra levis.
o futuro anterior perfecto opto/optabo/optaveris (quiero/querré) ut fuerit
(haya sido) tibi terra levis.
simultánea infecto optabam/optavi/optaveram (quería/quise/había
pasados querido) ut esset (fuera) tibi terra levis.
anterior pluscuamperfecto optabam/optavi/optaveram (quería/quise/había
querido) ut fuisset (hubiera sido) tibi terra levis.

78. Correspondencia de tiempos en sustantivas de acusativo más infinitivo

verbo acción infinitivo ejemplo

principal
simultánea presente scis/scies/sciveris (sabes/sabrás) Epicurum esse (es)
hominem divinum. (Petr. CIV, 3)
presente anterior pasado scis/scies/sciveris (sabes/sabrás) Epicurum fuisse
o futuro (era) hominem divinum.
posterior futuro scis/scie/sciveris (sabes/sabrás) Epicurum
fore/futurum esse (será) hominem divinum.
simultánea presente Sciebas/scivisti/sciveras (sabías/supiste/habías
sabido) Epicurum esse (era) hominem divinum.
anterior pasado Sciebas/scivisti/sciveras (sabías/supiste/habías
pasados sabido) Epicurum fuisse (había sido) hominem
divinum.
posterior futuro Sciebas/scivisti/sciveras (sabías/supiste/habías
sabido) Epicurum fore/futurum esse (sería) hominem
divinum.
 Guía de latín 83

APÉNDICE
TÉRMINOS Y LOCUCIONES LATINAS USUALES
(ordenados por casos)

Nominativo onus probandi

addenda petitio principii
agenda Nominativo + ablativo
alma mater deus ex machina
c. / cap. (capitulum /capitula) e pluribus unum
corrigenda (conditio) sine qua non
curriculum /curricula terminus a quo
desideratum Acusativo
ecce homo ad arbitrium
emeritus ad astra (per aspera / ardua)
equus Troianus ad augusta per angusta
et al. (et alii / alia) ad gloriam
etc. (et cetera) ad hoc
laesa maiestas ad honorem
locus amoenus ad invicem
mare magnum ad kalendas Graecas
memorandum ad libitum
nolens volens ad litem
N. N. (nomen nescio/non nominatus/Numa ad litteram
Nigerius) ad marginem
omittenda ad notam
p. /pp. (pagina /paginae) ad nutum
persona non grata ad referendum
Punica fides ad rem
quid a. m. (ante meridiem)
rara avis ante portas
res, non verba ante rem
semel dictum contra naturam
S. P. Q. R. (Senatus Populusque Romanus) extra muros
sq. /sqq. (sequens / sequentes) in aeternum
solarium in medias res
tabula rasa in memoriam
ultimatum per accidens
Nominativo + acusativo per capita
(argumentum) ad hominem per diem
reductio ad absurdum per saltum
primus inter pares per se
spa (salus per aquam) p. d. (post data)
terminus ad quem p. m. (post meridiem)
Nominativo + genitivo post hoc, (ergo) propter hoc
casus belli post mortem
c.v. (curriculum vitae) post rem
dramatis personae p. s. (post scriptum)
flatus vocis Acusativo + genitivo
lapsus calami ad maiorem Dei gloriam
lapsus linguae ad usum Delphini
lapsus memoriae per saecula saeculorum
mapamundi Genitivo
modus operandi quorum
pater familias sui generis
84 Antonio Tursi

sui iuris sub voce

Dativo summa cum laude
urbi et orbi vice versa
Ablativo Ablativo + genitivo
ab absurdo a. D. (anno Domini)
ab aeterno artis gratia
ab initio e. g. (exempli gratia)
a contrario (sensu) / a contrariis honoris causa
ab (ex) abrupto v. g. (verbi gratia)
ab integro Adverbios
ab intestato alias
ab origine alibi
ab ovo usque ad mala bis
ab utraque parte hic et nunc
a die ib. / ibid. (ibidem)
a divinis ne (non) plus ultra
a fortiori interim
a latere item
a limine passim
a novo qua
a posteriori quasi
a priori tandem
a. u. c. (ab urbe condita) ut infra
bona fide ut supra
ceteris paribus verbatim
(in) crescendo vs. (versus)
de dicto vulgo
de facto Formas verbales
de iure accesit
de plano cf. /cfr. (confer / conferatur)
de profundis (magister) dixit
ex cathedra imprimatur
ex professo memento
illo tempore placebo
in mente rp. / (recipe)
in pectore v. (vide)
in re velit nolit (velint nolint)
in situ Frases
interposita persona Alea iacta est. (Suet. Caes. 32)
in vitro do ut des
ipso iure habeas corpus
ipso facto habeas data
loc. cit. (l. c.) (loco citato) factotum
manu militari i. e. (id est)
mea culpa n. b. (nota bene)
mutatis mutandis nihil obstat
op. cit. (o. c.) (opere citato) para bellum
prima facie quid pro quo
pro bono r. i. p. (requiescat in pace)
pro domo sua tibidabo
pro forma vademecum
sine die veni, vidi, vici (Suet. Iul. 37)
(in) statu quo vade retro (Satana)
stricto sensu