Vous êtes sur la page 1sur 28

EL ORIGEN DE

NUESTROS PUEBLOS
MANUEL BENITO

En vista de las ú ltimas investiga - Por otro lado, los nombres de


ciones y aportaciones de Julio Caro topó nimos antiguos recogidos en
Baroja y Gerhard Rohlfs en el cartularios, monedas, inscripciones,
campo de la romanizaci ó n , parece etc. , deben servir para ayudarnos a
aconsejable iniciar cualquier tipo comprender la evolució n del primi -
de estudio topon í mico con una vi - tivo nombre ( casi siempre ignora -
si ó n global y comparativa ; teniendo do ) hasta el que hoy conocemos.
en cuenta los avatares hist ó ricos en Pocas veces nos servir á n para dar -
los que el topó nimo se vio envuel - los con seguridad como nombre
to, la lengua que pudo darle forma original. Cada pueblo que llega y
y las caracter ísticas locales, esta - permanece el tiempo suficiente
bleciendo comparaciones con top ó- para imponer su lengua o a menos
nimos semejantes que pudieron ges- para que ésta influya en las existen -
tarse en condiciones similares hasta tes, no só lo crea nueva tiponimia ,
obtener un significado lo m ás uni - sino que adapta la vieja a su forma
versal posible . Por ejemplo , si de hablar y de escribir . Huesca fue
tomamos el topó nimo ORTILLA Bolsean en época ilergete, Osea con
aisladamente, pensaremos r á pida - romanos y visigodos y Wascha con
mente en la traducci ó n « huerta los á rabes ( 1 ). Este fen ó meno se
pequeñ a ». Sin embargo, observan -
do las caracter ísticas locales vemos ( 1 ) El origen de Huesca es muy contro
-
có mo esta etimolog ía no encaja vertido y nos lleva a diferentes soluciones
para un pueblo que est á enclavado seg ú n el punto de partida que escojamos.
As í, algunos autores utilizan la ra íz « SCA »
en plena zona de secano. Si busca - para explicar la expansi ó n ligur por la
mos topó nimos semejantes, con pen í nsula ( Osea , Adahuesca , Vipasca , Viro-
igual ra íz , tendremos: ORDAS, vesca , Brihuesca , etc. ). Men éndez Pidal la
ORDOVES, URDUES, diferencia - relaciona con los ilirios, y aunque su plan -
teamiento ( la colonización por el pueblo
dos por los sufijos que habremos de oseo ) fue rechazado, nuevas b ú squedas est á n
estudiar bajo el punto de vista de llevando al mismo resultado. En primer lu -
las cuatro lenguas que m ás se utili- gar todo apunta a que el pueblo ilergete fue-
zaron en nuestra provincia : vasco- ra de origen ilirio y en segundo lugar la voz
« BOLSCAN » tiene similitudes con otros
na , latina , celta y á rabe. pueblos ilirios ( osci, volsei, volci ).

13
repite incluso en é poca moderna: caci ó n el antrotopó nimo. Al igual
bajo el dominio francés, el pueblo que ya se demostr ó la procedencia
de CHISTEN o XISTEN pasa a romana de los topó nimos en sufijos
denominarse GISTAIN en los ma - « ANUS » y de otros en « ACUS »
pas franceses, constituyendo este ( 2 ) que indican una celtificaci ó n de
hecho una simple adaptaci ó n al la zona en el momento de ser ro-
francés del nombre, para que suene manizada , Caro Baroja propone
igual en esta lengua que en la origi - tambié n el origen romano de los
nal . Curiosamente esta adaptaci ó n sufijos en « OZ- IZ- AZ » , tan abun -
francesa ha pervivido hasta nues- dantes en Navarra y Alava que
tros d ías desplazando para verg ü en - derivar ían de las formas latinas
za nuestra al primitivo nombre. « OTIUM - ICI - ATIUM » , respecti -
Estudiemos ahora someramente vamente. Si cogemos un mapa y
los pueblos que se afincaron en el vamos viendo los topó nimos nava -
Alto Arag ó n . rros, observaremos có mo estas for-
mas en « OZ- IZ- AZ » al llegar al
Alto Aragó n se transforman en
VASCONES O
VASCOPIRENAICOS
-
« OS- UES ES- IES- IAS- AS». Esta -
mos, pues, ante antiguos « fundus »
romanos con antropó nimo conoci-
Se puede hablar de ellos como el do en muchos casos pero con sufi -
primer pueblo que como tal ocupó jos diferentes a los que hasta ahora
nuestro territorio. Su lengua fue el se ten ían como latinos: GABIN =
Euskera , pensá ndose que gran par - G A B A S. O R U E N - A U R I N =
te de nuestra toponimia hab í a co- O R O S- O R U S. A C I N - A S I N -
brado forma bajo este idioma , as í ASUN - ASAN = ASOS- ASUAS.
todas las poblaciones con nombre L U R I N = LORES- LAURES-
acabado en « OS- UES » vendr ían LORBES ( LORUES). ABENA -
del vasco « OTZ » ( fr ío ) y todos A B I E G O - A B A O = A B O S-
aquellos en « ES- IES » de la ra íz A P I E S- AGUAS. AREN =
« ITZ » ( piedra ). Sin embargo , tal ARUES- ARUEJ .
afirmaci ó n nos llevar ía a pensar
,
De todo esto se desprende, por
que gran n ú mero de nuestros pue- un lado, que el euskera no ha sido
blos ser ían fundados en los m á s tan influyente en nuestra toponimia
crudos meses de invierno, poco y, por otro, la existencia de unas
propicios para ello, o bien sobre o diferencias en cuanto a pronuncia -
junto a una piedra que tendr ía algo ci ó n , ya sea por circunstancias
de especial por su tama ñ o o por su intr í nsecas a nuestra lengua vascó-
car á cter m ágico y que desde luego nica o bien por haber ca ído el uso
no han llegado hasta nosotros.
Julio Caro Baroja , al estudiar la ( 2 ) Derivados d e « A N U S » son: A N O-
toponimia navarro-alavesa , se per - A N O S- A f t A - A N - A I N - E N A - I N A - E N-
cata de que las coincidencias no -
I N I N O - O N A - O N S- O N - U N . L o s d e
« A C U S » : A C O - A G O - A O - E C O- I G O-
est á n só lo en el sufijo sino tambié n E O- E U - I U - E C A - A C A - E C U A - A C U A -
en la ra í z y propone para su expli - A G A.

14
de este idioma mucho m ás r á pida- parcialmente: Exaver Pekera se co-
mente en el Alto Aragó n . noce en el siglo XII como Casa -
Por otro lado hay que analizar nueva , igual ocurrir ía con Casanue-
tambié n los topó nimos « ETXA » va de Ena . Parcialmente tenemos a
(casa ): ECHO, EGEA , CHIA y los JANOVAS. Todo esto unido a la
m ás abundantes « ETXA - BERRI » existencia de una forma arabizada :
(casa nueva ): JABARRET en S. ALCUBIERR E, y al deterioro de
Esteban de Litera , JABERRAZA las formas originales: « etxa » y
en Laru é s , CHABARREL LA , etxa - berri » , en plena reconquista ,
CHABARRIL LO , ALCUBIE - nos hace pensar que estos topó ni -
RRE, CHUBIERRE en Castej ó n mos fueron utilizados durante el
de Monegros, GABARRE, EJEP y Bajo Imperio , en pleno biling ü is-
los JABIERRE o mejor dicho mo, para denominar nuevas funda-
CHABIERRE de Echo , Fiscal , ciones humanas de las que hablare-
Bielsa , Sobrarbe, Bailo , Oliv á n , mos m á s adelante al hablar de esta
Ballobar y Bolta ñ a. Para unos au- época .
tores estos top ó nimos ser ían pre-
rromanos, otros sugieren su intro- Siguiendo con los vasco- pirenai -
ducció n durante la reconquista cris- cos, diremos que la terminaci ó n
tiana . « OI - UE- UA » , frecuente en ambos
Si bien los Egea , Echo , Ch ía y la lados de los Pirineos e inexistente
forma Calachoa (casa fuerte o en en nuestra tierra baja ( mucho me-
lo alto) pueden ser anteriores a la nos poblada en la antig ü edad ), va
llegada de los romanos, las formas siempre precedida de un antrotop ó-
« ETXA - BERRI » ofrecen muchas nimo, muchas veces romano: PA-
dudas. En primer lugar porque la TERNAIN - PADARNIU = PA -
misma palabra « casa nueva » presu - TER NO Y - PATER NU E - P ATE R -
pone la existencia de otras casas o NUEY . MONTA Ñ ANA - MON -
poblados « viejos » cuyos nombres TA Ñ ANO = MONTANUY . SE-
han llegado hasta nosotros en algu- SUN -SIESO-SIESTE = SESUE.
nos casos: JABIERREM ARTES, NOVES = NOVE. ERES- ERIS-
cerca de Martés; JABIERREGA Y , TE = ERESUE. ACIN - ASIN -
no lejos de Abay ; JABIERRELA - ASO - ASAN - ASUN - ASUAS =
TRE, junto a Latre, y EXAVER ACUE - ASUE. Esta desinencia
PEKERA , hoy Casanueva , cerca « OI » no sé hasta qu é punto po-
de Casa Pequera , en la Sierra de dr ía considerarse propia de zonas
Loarre. Martés ( MARTETIUM o vasconizadas, al igual que el sufi -
MARTICI ) , Abay ( ABAIN o jo « ACUS » lo es de zonas celti-
ABOY ), Latre ( LATERETIUM - ficadas. Es innegable tambié n la
LATEREM ) y Pequera ( PEKE- relaci ó n fon ética entre la voz OS-
TIAM ) son formas romanas. En CA o BÓ LSCAN con el propio
segundo lugar porque en algunos nombre de los vascones. Esta sim -
casos el topó nimo no persiste en su ple relaci ó n fon é tica ha servido en
idioma original , sino que llega a muchos casos para relacionar a un
nosotros en lengua romance total o pueblo con una ciudad : Ilergetes-

15
Ilerda , Iacentani - Jaca , Suessetani - go, estas propiedades ser ían roma -
Sos, etc. nizadas tanto en su estructura
Resulta muy interesante el estu - como en su administració n .
dio de la ra íz vascó nica « BERRI » ,
de la que ya hemos visto algunos CELTAS
ejemplos en cuanto a su uso. Esta
Llegaron a nuestra tierra en di -
ra íz no tuvo siempre el esclusivo sig-
nificado de « nuevo » sino que se utili - versas oleadas y son conocidos
zó para indicar la misma idea de fun - topon í micamente con el nombre de
« GALLI » o galos. Se repartieron
dació n pertenencia que los ya conoci-
por todo el Alto Aragó n , adopta -
dos: « ATIUM » - « ANUS » - « OI » ,
etc. Esta ra í z est á emparentada con
ron la lengua local , o sea , el euske-
el « BERRI » ibé rico ( ILIBERRIS
ra , y se produjo un intercambio
cultural dando como resultado un
por Granada ) y con el « BARRI »
substrato vascó nico-celta que en el
que dio lugar a la voz actual « barrio ».
Esta voz « BERRI » sufri ó varias norte pudo dar origen al pueblo
transformaciones ( ver apé ndice n .° IACETANI , emparentado con el
1 ), conservá ndose íntegra tras una AQUITANI del otro lado de los
vocal: LOBARRE, LUBIERRE, Pirineos, en donde se produjo un
BENABARRE . En todos los casos fen ó meno de culturaci ó n similar .
va antecedido de un antrotopó nimo Se asentaron preferentemente sobre
( tenemos un BARRI , un BARRE, oteros que les proporcionaban una
y un YERRI que lo perdieron ): defensa natural . T í picos ejemplos
ALARRI - ALERRE = ALLUE- de estos asentamientos los tenemos
ALOS. BELEZCARRA lleva un en Berbegal , Berd ú n , Tiermas ( aun -
antrotopó nimo BELASCO, BLAS-
que en é poca romana perdiera su
primitivo nombre ). Su legado llega
CO . BElSIERRE = BIELSA - hasta nosotros por medio de la to-
BELSUE. BENABARRE = BIE- ponimia , de la etnolog ía ( no olvide-
NIES- BINUE- BINUEL. BIZCA - mos nuestra gaita y algunos de
RRA = BISCARRUES. ESPIE- nuestros dances ) y de la arqueolo-
RRE = ESPIN - ESPES. NAVA - g ía , que en nuestra tierra a ú n est á
RRI = NAVASA - NAVAL. SIS- por conocer o por reconocer .
CARRI = CISCAR , etc. Como ya Sabemos de algunos topó nimos
hemos dicho, los romanos respeta - celtas:
ron propiedades ind ígenas, así tene-
mos nombres de origen vascó nico —
1. Derivados de « DUNUM »
( fortaleza ): BERDUN , NAVAR -
con BIZCAR , BELASCO, BAS- DUN; GORDUN ( 3) y quizá EM -
CO y topó nimos con posible antro- BUN .
topó nimo celta como BELSUE,
BELSIERRE , BIELSA ; OTO , ( 3) Este ú ltimo topó nimo nos ofrece
OTAL, OTIN , OTELLA (Cornu - algunas dudas dado que muy cerca de é l
della de Baliera ) ; BERGUA , existe otro romano con igual ra íz: GOR -
DUES, y por el resto del Alto Arag ó n
BROTO, BARBUES, BERBUES; varios m á s: GORDITO, GORDEYA y
NAVARRI , NAVAL, NAVAS- GUARDIA . Siendo tambi é n el sufijo « UN »
CUES, NAVASA , etc. Sin embar- propio de top ó nimos romanos.

16
2. — De « VIRI » ( poblaci ó n ) :
BERBEGA L, BERDUN y LA - mv
PERDIGUE RA ( 4 ).
. *» •

- *
3. — De « CORI » ( poblaci ó n ):
GORDUN (CORI - DUNUM ).
V.

4. — De « BRIGA » ( poblaci ó n ):
BALLABR IGA , uno al norte de la * 18®
Sierra de Guara , junto a S. Hipó li -
to y Letosa , otro en la Ribagorza
( 5) . Recienteme nte hemos localiza -
111 IIP
M
w
m
do un LLOBRIGA tambi é n en Ri - :
,.
bagorza, en el antiguo municipio de i

Cornudella de Baliera .
5. — De « TREBA » ( poblaci ó n ):
y,
Y
*“
y
; .y
-
i ;
k
y - 3
JÉYa
-y .JB
'
'

. Y
*
I
TRABA , junto a Zaid í n .
,
^
6. — De « SAMA » (aumentati -
vo ): MONESM A ( gran monte ),
V

uno cerca de Berbegal y otro en la


Ribagorza ( 6 ).
Ultimamen te se viene sugiriendo
el origen celta, del topó nimo PIE-
DRAFITA , de igual significado Casa del Marqués de Lapenilla con la iglesia
que PERALTA , ambos ser ían tra - adosada. Al llegar a la Edad Media se cons-
ducidos a lengua romance de for - truyen junto o en los mismos « palacios»
mas cé lticas antiguas. Este tipo de ( Casa principal del fundo o villa ) la iglesia ,
configurando una geograf í a urbana peculiar.
traduccion es topon í micas se ha po-
27- marzo- 1983. C. Mart ínez.
dido constatar en algunos casos
( CARNUNT UM , hoy PETRO-
NELL, por ejemplo ). La proceden - JACA , DE RASAL ( desapareci -
cia celta de estos topó nimos puede do), DE ESPES ( tambié n desapa -
aceptarse con las naturales reser - recido ) y otros que son microtop ó-
vas, citaremos: PIEDRAFI TA DE nimos en Lanuza , Secastilla , Villa -
nueva de Sigena , Panillo, Bisaurri ,
Ansó , etc. PERALTA DE ALCO-
( 4) Berbegal y Laperdiguera , dos locali - FEA , DE LA SAL, DE CAMPO
dades continuas, tienen el mismo origen ( hoy restos de un castillo ), DE LA
« VIRIGALLA » ( pueblo galo, celta ). Tam
- PUEBLA DE CASTRO (desapare-
bié n anotamos la posibilidad de un origen
« BEBRIGALLA » , los bebrices fueron
un cido ), PERALTIL LA y microtopó-
pueblo celta . nimos en HUERTA DE VERO,
( 5 ) La coincidencia en la ra íz de las dos
formas, nos hace pensar en una corrupci ó n
CASTILLO NROY , LINAS DE
de « GALLA ». Es decir, que originalmente BROTO, etc. ( 7 ).
ser ían « GALLABRIGA » ( pueblo galo o
celta ). ( 7 ) La voz preindoeuropea « CALA » fue
( 6 ) Estos dos ú ltimos puntos deben tra- utilizada por los celtas y viene a estar rela-
tarse con precauci ó n y desde luego no son cionada con « piedra » , pero siempre en rela -
muy fiables. ci ó n con un concepto de defensa , bien por

17
Tenemos dos zonas con una den - Monzó n , Sta . Agueda y Alcateu ,
sidad de asentamiento celtas bas- ambos por Berbegal ) tapá ndolos
tante aceptable: la ya conocida con barro o argamasa . Estos ilerge-
noroccidental de Berd ú n , Navar - tes dominaron todo el sur de la
d ú n , Grod ú n , Emb ú n y Tiermas, y provincia , aunque no sabemos si lo
otra en la antigua Barbitania ( 8 ) hicieron por federaci ó n con los vas-
con Berbegal , Peralta de Alcofea , cones de Huesca ( 10) o por someti -
Laperdiguera , Monesma , Peraltilla miento de éstos.
y Laluenga (9 ).
LA ROMANIZACION
ILERGETES
La romanizaci ó n supuso el cam -
De origen ilirio y por tanto por bio de muchas denominaciones en
muchos puntos en com ú n con los unos casos y la adaptaci ó n al lat í n
celtas ( los ilirios son considerados en otros. Sin embargo, es en este
protoceltas) . Los hombres de sus per íodo cuando se origina la mayo-
caudillos m á s afanados: IND1 B 1 L r ía , por no decir toda , de nuestra
toponimia .
y MANDONIO , son celtas. Que-
maban a sus muertos y met ían sus Vencidos por los romanos los
pueblos altoaragoneses: Suessetani
cenizas en urnas de barro que eran
( pueblo belga que anduvo por las
enterradas o inhumadas en aguje-
ros previamente practicados en me- Cinco Villas, Sos se escribe Sossitu
galitos ( Ntra . Sra . de la Alegr ía en en la Edad Media ), Iacetani e 11er-
getes ( 11 ), se inicia una colabora -
ci ó n paulatina que llegar á hasta el
su situaci ó n en alto o por estar fortificada . ú ltimo rincó n de nuestra provincia .
En la pen í nsula tenemos, entre otros, un
CALATRAVA y un CALADUNU M , am - La forma de colonizar consist ía en
bos de claro origen celta . En Huesca exis- la creaci ó n de « fundus » , que llega -
ten : CLAMOSA ( asentamiento t í pico celta ), ron a constituir en occidente la
CALVERA , CALADRON ES y CALA - base econ ó mica . Depend ían en lo
SANZ. Este ú ltimo no puede venir de « Cas-
tillo del santo», pues si es el « cala » prein - administrativo de una ciudad o mu -
doeuropeo no se hab í an inventado los santos nicipio, en nuestro caso fueron cua -
todav ía , y si es el « Qala » á rabe es sabido
que éstos tampoco sol ían encontrarse muy
« cat ó licos » . ti 0 ) Estos vascones estar í an celtificados
(8 ) El propio nombre de Barbastro y en modo y grado que desconocemo s, pero
Barbitania pueden tener antrotoponimo cel - aunque no han llegado noticias ni datos es
ta « BERGI », que en lat í n y en genitivo dio de suponer que Huesca y su zona no fueron
« BERGOTIUM », origen de varios pueblos un reducto infranqueable para los celtas,
( Broto , Bergua , etc. ), entre los que se en - que debieron extenderse por nuestra tierra
cuentra Barbastro ( BARBOTIUM ) , que dio sin grandes problemas , produci é ndose un in -
lugar a su vez a denominación del «Territo- tercambio cultural dando un substrato vas-
rio Barbutanum » o Barbitania . có nico-celta con varios puntos en com ú n
( 9 ) No encaja para este pueblo el signifi - con los ilergetes.
( 11 ) Algunos autores se ñalan la existen -
cado de « la larga ». Me inclino , dada la cel -
tificaci ó n de la zona , por un top ó nimo cia de otro pueblo poco conocido: los ARE-
romano LONECA ( en relaci ó n con Luesia , NOSIOS, que ocuparon la zona de Aré n y
Luna ). Valle de Ar á n .

18
tro circunscripcione s: Boletania , MIVOCALE » , constituido por los
dependiente de Bolta ñ a , Jacetania animales.
de Jaca , Barbitania de Barbastro y
el territorio Oscensi u Oscitania de-
3. — «INSTRUMENTUM
MUTUUM » , formado por las he-
pendiente de Huesca . El fundador rramientas.
o primer propietario da su nombre Los colonos y esclavos depend ían
al « fundus» ( 12 ) a ñ adié ndose habi - totalmente del amo o se ñ or, que no
tualmente un sufijo que indica po- ten ía por qu é residir en é l sino que
sesi ó n o pertenencia a aqu é l . El habitualmente lo hac ía en una ciu -
hombre del « fundus » era inaltera - dad o en Roma, y viv ían en un
ble , aunque cambiara de due ñ o régimen cuartelado en las peque ñ as
persist ía la denominaci ó n primitiva , propiedades, siendo menos severo
era tambié n una propiedad inagre- en las grandes.
gable, es decir, que si un propieta - Tenemos, pues, a los « fundi »
rio compraba otro « fundi » junto al como base de romanizaci ó n , siendo
suyo, no pod í a unirlos. Igualmente al mismo tiempo fuente de riqueza
si fundaba dos propiedades juntas, agropecuaria, medio de sosteni -
ambas recib ían el mismo nombre, miento y entretenimiento para el
pero siempre por separado , por ind í gena y forma de defensa del
ejemplo: OROS ALTO y BAJO, territorio ( 13 ) . Esta defensa se de -
ALBERO ALTO y BAJO, etc. La sarrollaba sobre todo contra ban -
extensi ó n oscilaba entre las 500 y doleros que actuaban por las zonas
las 1.500 Has. , pudiendo aumentar m ás agrestes, que no era solamente
o disminuir esta cifra seg ú n se en
contrara en el llano o en la mon -
- el Pirineo, sino tambié n las sierras
del sur ( Alcubierre, Lanaja ), ata -
ta ñ a . cando propiedades y personas ( 14 ).
Sidonio Apolinar, al hablar de Durante esta é poca se estableci ó
los « fundi » galos, nos ofrece los un biling ü ismo , hablaban euskera
siguientes datos: unas 1.500 Has. los ind ígenas que constitu ían el es-
de extensi ó n que se repart í an de trato social inferior : esclavos, servi -
esta forma : 200 Ha . para tierra dores de la gleba , pastores y ba ñ -
de labor , 100 para vi ñ as, 500 para
prados y 700 para monte y bosque. il 3) En estas propiedades resid í a gente
Varró n nos relata los tres elemen - armada , los propios colonos y esclavos. Se
tos necesarios para su funciona - explica as í que dos propietarios pudieran
defender durante tres a ñ os los pasos del Pi -
miento: rineo frertte a los v á ndalos.
1. — « INSTRUMENT UM VO-
CALE » , que son los esclavos, la -
( 14 ) Como se apreciar á , esta zona fue
propicia para el bandolerismo en todas las
é pocas. En la Edad Media Alfonso 11 dona
bradores, pastores, etc. a una orden militar la torre de Perarola
2. — « INSTRUMENT UM SE-
para vigilar y proteger a los que transitaban
por La Violada. Todav ía recientes son las
haza ñ as , que por aqu í desarroll ó el famoso
« Cucaracha ». Por otro lado las acciones de
( 12 ) Con el tiempo los fundos pasar á n estos bandoleros justificar ían la existencia
-
tambié n a ser propiedad imperial y eclesi ás de los castillos romanos de Gabarda ( Mar-
tica . cé n ), Curbez y alg ú n otro.

19
didos. Las clases altas romanas: da del antrotopo nimo LICINIO,
que ser ía su primer propietar io.
nobleza y clero (éstos en el Bajo
Imperio ); y las medias: peque ñ os Otros topó nimos de este per íodo
propietar ios como soldados jubila- son de origen agr ícola, de servicios
dos y jefes o pr í ncipes ind ígenas a o numerale s. Entre los primeros te-
los que los romanos permitier on nemos los derivado s de « CONCI -
seguir disfrutan do de propieda des y LIUM » = reuni ó n agr ícola : CON -
de algunas prerrogat ivas, hablar ían CILIO y CONCH EL, y los HUE-
lat í n como signo de superiori dad y RRIOS Y CILLAS ( estos ú ltimos
cultura , un lat í n que poco a poco pudieron originars e tambié n en un
pasar ía a lengua romance . De lo antrotopo nimo ): HUERRI OS en
expuesto tenemos un ejemplo claro Huesca , Acumuer, Berbegal , y CI -
actualme nte: A finales de la Edad LLAS en Cortillas, Monz ó n , Hues-
Media las clases alta ? aragones as ca , Las Cedas y Fontellas. En
adoptan el castellano, quedando el cuanto a los referente s a servicios,
aragon és relegado y utilizado sola - tenemos dos a la entrada de Hues-
mente por las clases bajas hasta su ca viniendo de Zaragoza por la V ía
« Lata » , uno es Tabernas, que se
casi extermin aci ó n . A ú n hoy d ía
personas fatuas considera n el ara - puede interpreta r como un estable-
gon és como un signo de ordinarie z cimiento de artesanos , comercia n -
e incultura . tes, etc., o como lugar dedicado al
Por aquellas fechas la riqueza hospedaj e de viajeros; el otro es
maderera del Alto Arag ó n debi ó Bu ñ ales, que fue un lugar de ba ñ os,
ser mucho m á s extensa y abundan - como su propio nombre indica . Por
te que hoy . Los romanos comercia - ú ltimo , hablarem os de los numera -
lizaban nuestra madera en merca - les que indicaban distancia milarias
dos especiali zados y localizad os y que se encuentra n en v ías secun -
junto a las v ías m ás importan tes. darias que part ían de Huesca :
Estos mercados se denomin aban —
1. En la que comunica ba con
no y Barbastro, te-
« FORUM LIGNUM » = FORNI - el Bajo Somonta
LLOS, y tenemos conocimi ento de nemos un TIERZ , un QUINTO
cuatro: uno en el Pirineo, en la v ía ( Estrecho Quinto ) y un SIE -
de Zaragoza al Bearn ; otro ( Forni - TAMO.
lios de Apiés) en la v ía que comu - —
2. En la que un ía Huesca con
los vades Jacetanos, siguiendo un
nicaba Huesca con el Alto Somon -
tano ( parcialme nte conserva da con trayecto similar a la actual carrete-
un puente de esta é poca ); otro ra Huesca -Sabi ñá nigo , en ella exis-
( Fornidos de Ilche ) junto a Berbe- ten un SEPTIMO ( que fue monas-
gal , en la v í a que un ía Huesca con terio y m á s tarde almunia ) y un
Lé rida , y por ú ltimo otro ( Fornidos NUENO.
de Violada ) en la v ía « Lata », que —
3. En la que partiendo de
Huesca deb ía alcanzar la que iba
iba de Zaragoza a Huesca . Santa
Lecina (en el Bajo Cinca ) debió de Zaragoza al Bearn . En ella tene-
originars e por la voz « SALTUS » = mos un SIESTO, un OCTURA y
explotaci ó n forestal , acompa ñ a- un NUEVA , hov los tres son casti-

20
l í os, o sea , explotaciones agrarias. EL BAJO IMPERIO

4. En la que de Huesca iba a
la calzada mencionada en el punto Durante el Bajo Imperio se pro-
anterior , pero esta vez por los lla - dujo un gran aumento en el n ú me-
nos de la Violada ( colindante con ro de fundaciones, llegando a afir -
la Sotonera ) , en ésta tenemos un marse: « Nunca los ricos fueron
CUARTE. m á s ricos ni los pobres m á s pobres
Hemos hablado ya algo sobre que en el Bajo Imperio » . Poco a
los s u f i j o s « O T I U M - A T I U M poco se fue imponiendo la voz « VI -
( ETIUM ) ICI » , que sufrir ían una LLAE » , que antecedida del nombre
ca ída final de vocales dando lugar del fundador serv ía para denomi -
a las formas navarro- alavesas: nar las nuevas explotaciones: MO-
« OZ-AZ- IZ » ( 15) y a las altoara - RAN = MORILLA . GORDUES =
gonesas « OS- UES- UAS- IS- IES » , GORDEYA . OBANO = OBEL-
etc . La forma « OTIUM » ser ía pro- BA . LASIESO = LASIELLA .
pia de los nombres en « I » . BESCOS = BESCASIELLA .
Hemos de se ñ alar que la ca ída FRAGEN = FRA( G ) ELLA , etc.
vocá lica no se produce siempre, as í etc.
de un primitivo ALCATIUM ( si En algunos top ó nimos se conser -
no est á arabizado con el art ículo va el sufijo í ntegro, siempre que
« al » ), tenemos , hoy un ALCATEU éste vaya precedido de una vocal
(despoblado cerca de Berbegal ), de (como vimos ya en la ra íz « BE-
un ESCUSABOTIUM , un ESCU - RRI » ): NORAVILLA , MEDIA -
SA BU AT, etc. Otras veces la pé r - VILLA , MALAVILLA , etc. Si va
dida final es a ú n m á s amplia , as í precedido de una consonante, el so-
de SUNETIUM pasamos a SU -
NIETH ( que sonar ía SUNIEZ ) en
-
nido « V U » se pierde: COTIELLA
( despoblado cerca de Bandaliés ),
la Edad Media y a SOME ( hoy CORNUDELLA , CELADILLA ,
castillo en la Sotonera ). NOCELLAS, etc. En otros casos
Para ver los nombres derivados esta ra íz sufre diversas transforma -
de estos sufijos mirar apé ndice ciones, por contracci ó n , pé rdida
n .° 2 , para los originados en vocá lica , etc . ( ver apé ndice n .° 7 ).
« ANUS » ver apé ndice n .° 3, las Dentro de algunas propiedades
formas celtificadas en « ACUS » es - con gran extensi ó n o con dificulta -
t á n en el apé ndice n .° 4 , y las que des orogr á ficas y para subsanar
contienen la desinencia « OI » en el deficiencias en su explotaci ón , se
apé ndice n .° 5. En el apé ndice n .° 6 crearon nuevas fundaciones que
se pueden observar las relaciones y como era perceptivo no perdieron
semejanzas entre estos topó nimos su primitivo nombre, persistiendo
de origen romano ( aunque no siem - el topó nimo antiguo pero con el su -
pre de ra íz romana ). fijo « VILLA » . Así nacieron : ES-
( 15) « ETIUM » e « ICI » dieron lugar a
TADILLA , NAVASILLA
NILLA , BERGUATELLA , AL-
.
formas « ES- EZ - IES » , siendo imposible di-
ferenciar en estos casos la procedencia de BAL ATITLO, etc. En las Zonas
uno u otro sufijo . donde se hablaba euskera , este mis-

21
mo fen ó meno produjo los ya estu - para fundar nuevos establecimien -
diados « ETXA - BERRI » , que tam - tos. De esta é poca son los CAS-
bié n iban unidos al nombre ori - TRO, CASTROCIT, ALACAS-
ginal . TRO ( por Alqu ézar ), MALACAS-
TRO ( uno en Ena y otro en Rasal )
y MAMACASTRO ( hoy Mome-
LA ALTA EDAD MEDIA gastre ). De otro lado tenemos los:
VILARI Ñ O o BALDEARI Ñ O ,
La denominaci ó n visigó tica en ARI Ñ O, VILLACAMPA , VIA -
nuestra provincia no supuso ning ú n CAMP, VILLAREAL, VILLA -
cambio notable, la pol í tica funda - CARLI , VISALISBONS , etc .
cional se vio frenada fuertemente Tambié n los CASTELMANGO,
tanto por la exhaustiva explotaci ó n CASTELFLORITE , MONFLO-
que hab í a alcanzado nuestra tierra , RITE , MONGAY , PALACIO ,
como por las diversas revueltas de PALACIO DE ALMAZORRE,
vascones y baugadas ( campesinos, PALAZUELO, PALLARUELO,
esclavos,r etc.), que junto al bandi - PALLAROL, etc.
daje ya existente y que probable- Los topó nimos « VILLAR » son
mente se ver ía ahora incrementado , algunos de este tiempo, otros, aun -
no creaban una situaci ó n propicia que no lo son , se formaron siguien -

frm
£ lO guL,
- **
'
.
7
* 4- 'i ^- Wt
r
7
rr >
i
i

m
'

V
L*
I
>

-
*
ti i,
m ir-
5 V* Á

£
m.
r
mxr 'í

i *
m r
1
*

%
t i ^
.

*
- f r-
:J
82; .
1% "t
*•
I

*• '
, -
J. 7
i

r
r*V
•Jr
»

/ 7
.0

' * r- i
'

f.
í)
At '
frft »
i -- *

• lí

Primer tramo de la torre parroquial de Angüés, se observan los vanos con arcos de herradura ,
rasgos que corresponden a la Alta hilad Media. 6 febrero 1983 M Benito - - . . .

22
do la tradici ó n goda , durante la siempre ), as í sabemos de la AL-
reconquis ta , pues , aparecen en MUNIA DE ABINATI E, DE
zonas fronteriza s ( Sierras exterio- ABINAH UT ( cerca de Barbastro ),
res ) junto a otros top ó nimos de etc. Esta denomina ci ó n contin ú a
santos como Sta . Eufemia , Sta . incluso tras la reconquis ta , cam -
Leocadia , S. Pelayo, etc., que se- biando el nombre del propietari o:
r ían tra ídos por visigodos y mozá -
rabes fugitivos de los musulman es.
ALMUNI A DE DO Ñ A ALTA
BELLA ( cerca de Pertusa ), AL -
-
MUNIA DE S. JUAN ( o del Hos-
LOS ARABES pital que perteneci ó a esta orden ),
ALMUNI A DE D. FERRAN DO
Es bien sabido que la invasi ó n ( hoy de Romeral ), etc.
á rabe no supuso ning ú n trauma Debido a la guerra que hubieron
para nuestras gentes, las clases ba - de mantener con los cristianos y
jas, que ya ven ían soportand o el para controlar las incursion es de
dominio de otros pueblos durante é stos, fortificar on las poblacion es
cientos de a ñ os, siguieron trabajan - m á s important es y las m á s estrat é-
do para los mismos se ñ ores. Las gicas, como Huesca , Bolea , Bar -
clases altas y medias cambiaron en bastro , Piracés , Novales, Labata ,
su mayor ía la biblia por el cor á n . etc., constituye ndo castillos en
La afluencia a» nuestra tierra de in - aquellos sitios m á s necesarios: Al -
,

vasores fue tan escasa , que, como cal á (de Gurrea ) y Almudé var , en
dicen las cr ó nicas musulman as, no la desproteg ida zona que va del
hab ía nadie en la ciudad de Huesca G á llego a la Violada . En la v ía de
que pudiera probar la ascendenc ia Huesca a Lé rida construyer on otro
isl á mica pura . Pervivi ó la delimita -» Alcal á (el castillo ), hoy del Obispo .
ci ó n territorial y administr ativa con Otros macrotopó nimos de car á c-
una pol ítica fundacion al pr á ctica - ter ar á bigo existentes en nuestra
mente nula , algunos antiguos « fun - provincia son :
d í » y « villae » venidos a menos se — ALMUDA FAR , que al igual
que en el menciona do ALMUDE-
denomina n ahora « ALMUNI AS »
( 16 ), que aunque se traduce por VAR significa : « el redondo », «el
huerta , su sentido era mucho m á s cercado o amurallad o » , algo pare-
amplio. A la palabra almunia se le cido a lo que los cristianos expresa-
a ñ ade el nombre del propietari o ( se ron con sus top ó nimos MON -
sigue, pues , la misma mec á nica de CLUS ( monte cerrado, fortificad o).
— ALMUNI A , citaremos aqu í
LAS ALMUNI AS DE RODE-
daciones casi despoblada s « PARDINAS » .
-
( 16 ) Los cristianos llamar á n a estas fun
LLAR , ALMUNI ENTE ( otras
No obstante, la utilizaci ó n m á s frecuente de muchas forman parte de nuestra
la voz Almunia fue para designar nuevas microtopo nimia ) .
explotacion es generalmen te de una sola casa
con tierra alrededor y dentro de los t é rmi - —
pi ñ en .
MEZQUIT A , cerca de Lu -
nos de una villa ( igual que los etxaberri , Es-
tadilla , Puebla , ya vistos), a los que hay que
a ñ adir los « Cuadra » ribagorzano s.
— ALFANT EGA al - hondiga ),
casa dedicada a la compraven ta de

23
cereal es y tambi é n de otras espe- LA RECONQUISTA Y LA BAJA
cies. El microt opó nimo Alfond iga , EDAD MEDIA
referen te a un barranc o de la capi-
tal oscens e, provie ne de al - handec a : El estado de guerra contin uo, du -
hondo nada o barranc o . rante este per í odo, produc e un
replan teamie nto en la pol ítica crea -
— ALGA R (almacé n ), abund an -
te en la microt oponim ia , en la So- dora de nuevos asenta miento s.
tonera tenemo s una explota ci ó n Ahora lo import ante es la defens a
agr ícola con el nombr e de « Castill o del territo rio y la constr ucci ó n de
de Algar » . posicio nes aventa jadas que permi -
tan rompe r la resiste ncia musulm a -
( la
— AZAR A , AZLO R y AZOR
casa ). na e ir incorp orando paulati namen -
te nuevas tierras hasta config urar
— RASA L ( la cabeza ) encaja
perfect amente con la situació n geo-
lo que hoy conoce mos como Ara -
g ó n . Bajo esta pol í tica guerre ra y
pol í tica en que se encontr ó este al amparo de castillo s, podios, etc.,
pueblo en é poca musulm ana , pues naciero n nuevas poblac iones. En un
era el territo rio de domin io á rabe princip io la guerra no fue una lu -
m ás avanza do. cha de razas, ni de nacion es, fue un
choque entre dos cultura s cuyo
— ALQU EZAR ( alcá zar ).
Alguno s top ó nimos preexis tentes m á ximo expone nte era la religi ó n ,
fueron arabiza dos al a ñ adirles el los que huyero n a las monta ñ as sa -
art ículo « AL » , siendo su origen ro- b ían que hubier an podido manten er
mano: ALME RIZ, ALME RGE su situaci ó n previa con só lo conver -
( los dos de una forma MERI CI ), tirse o con pagar un impues to ( aun -
ALCO RAZ (CORA TIUM ), AL - que gravos o ) por manten er su fe .
MALE CH ( MALE TIUM o MA - La religi ó n era , pues, la doctrin a
LICI ). Por otro lado, aquello s pol ítica del nacien te reino de Ara -
nombre s de corrien tes, fuentes, cue- g ó n y como tal se f ó mentab a desde
vas, piedra s, etc., que van unidos a innum erable s monas terios, que tra -
moros y basado s en una leyend a taban de cristia nizar cultos , ritos,
( por ejempl o , La Basa Mora, La fiestas y leyend as. « Promo viendo »
Piedra Mora , etc. ), no deben enten - ( por decirlo de alguna forma ) entre
derse como á rabes, ya que son mu - la poblac i ó n el culto a santos y v í r -
cho m á s antiguo s, concre tament e genes de car á cter local (S. Urbez ,
son parte de la cultura vasca , cono- S. Victor i á n , Sta . Orosia, S. Blas-
cié ndose en el Pa ís Vasco y Nava - cut y numer osas v í rgenes ), m á s
rra como MAUR 1 AK , que eran accesi bles para la compr ensi ó n po-
unos poblad ores antiguo s, ricos y pular . Otros santos como S. Mi-
cultos. Aqu í se ha perdid o la con - guel, S. Mart í n , etc., vendr ían a
ciencia de este origen probab lemen - sustitu ir antigu as divinid ades.
te por la confus i ó n que supone en Existi ó, como ya comen tamos ,
J*-"nreñle popula r el que nuestr o una afluen cia de moz á rabes del res-
- territo rio fuera m á s tarde ocupad o to de Espa ñ a que foment ó el culto
por un pueblo de similar nombr e . a santos m á rtires hispan os como S.

24
Pelayo, Sta . Eulalia , Sta . Engracia , GINES; Pozá n , POZ SANT ( pozo
etc. Toda esta fiebre religiosa se del santo ), etc.
reflejar á en los nombres de algunos Para terminar se ñ alaremos que
pueblos que durante este per íodo se la mayor parte de los topó nimos
ir á n creando ( ver apé ndice n .° 8 ). generados en esta é poca , ser ían cla -
La estrategia militar desarrollada sificares dentro del denominador
durante estas guerras produjo nu - com ú n de « descriptivos». Estos
merosos emplazamientos fortifica - topó nimos descriptivos nos infor-
dos de nueva creaci ó n , que se con - man sobre alguna caracter ística del
vertir í an m á s tarde en n ú cleos lugar donde se halla el pueblo
poblados. La denominaci ó n de ( Barluenga , Laguarta , Fosado , Fo-
estos enclaves se puede dividir en radada , La Corona , etc. ), o de
cuatro grupos: alg ú n suceso acaecido ( Mullermor -

1 . « CASTILLO». ta , Asnamuerta , Bacamorta , Lagu -

2. « PODIO » ( indica una posi-
ci ó n fuerte y estrat égica construida
narrota , etc. ) , o bien de su actua-
ci ó n respecto a un accidente del
terreno que marca la topograf ía del
para conquistar o dominar algo
concreto ). lugar ( Entrambasaguas, Sorripas,
3. —— « TORRE ».
4. « MURO» .
Capdesaso, etc.) . Sobre esto ver
apé ndice n .° 10.
Finalizada la Edad Media pode-
( V é r apé ndice 9 . ) mos dar tambi é n por terminados
De esta é poca datan tambié n los asentamientos humanos en el
los topó nimos « VILLANOVA »: Alto Aragó n ( si exceptuamos los
VILLANOVA , VILLANUA , VI - todav ía recié n construidos pueblos
LLANOVILLA , VILLANUEVA de colonizaci ó n en los Monegros ) .
DE SIGENA , etc. As í como los Es ahora cuando se alcanza en
« VILLAR » ya comentados. El fe- nuestra tierra el punto m á s alto en
n ó meno explicado, de nuevos asen - cuanto a n ú mero de poblaciones , a
tamientos dentro de la misma pro- partir de este momento la cifra va
piedad ( ahora t é rmino municipal ) , bajando paulatinamente llegando a
dio los top ó nimos « PUEBLA » nuestros d ías sin detener su voraz
acompa ñ ados del nombre original descenso . La superpoblaci ó n en
o de procedencia , tenemos: PUE- zonas de recursos escasos, la peste
BLA DE CASTRO, DE PANI - (sobre todo la negra del XIV ) y el
LLO, DE FANTOVA , DE RODA desarrollo de las ciudades, con la
y DEL MONT. atracci ó n de gentes de toda condi -
El fervor religioso creado en este ci ó n que esto lleva consigo , ir á aca-
tiempo produjo una tendencia a bando con los n ú cleos m á s peque -
identificar topó nimos preexistentes ñ os y algunos de mediana pobla -
con nombres de santos: Sangarré n ció n .
se escribe SANT GARREN; Salto El proceso de despoblaci ó n co-
Lecina , SANTA LECINA ; Sandi- menzó en el norte, que siendo la
ni és ( existe un microtopó nimo de zona m ás poblada en la antig ü edad
igual origen : SANDUNIEZ ), SAN tuvo que soportar una afluencia de

25
gentes durante la reconquista por las tierras recié n conquistadas, co-
las condiciones pol íticas comenta - lonizaci ó n que unas veces era pro-
das. Una vez establecida la paz en movida por el Rey (cartas pueblas)
el territorio, comenzó un trasiego de y otras por los monasterios ( por
gentes hacia el sur para colonizar ejemplo , Candasnos ).

APENDICE N .° 1

ua: a - ba
gua
be- bie
ue: ie-e-o
güe

Ejemplos:

L A S C U A R R E: L U S A R R E- L O B A R R E
LAGUARRES
LUBIERRE
S I S C U E R R E: L A S I M I E R R E- A L E R R E- A L M A Z O R R E
LIGÜ ERRE

ALARRI LAGUARRES ZUFERRI ,


ALERRE LASCUARRE BERRECHU
ALMAZORRE LASECUERRI CHAMBARRA
BARRE LASIMIERRE CHUBARRAZ
BARRI LASUERRI ZABURRI
BELARRA LIGÜ RRI GABARRE
BELEZCARRA LOBARRE JABIERRE
BELSIERRE LUBIERRE ALCUBIERRE
BENABARRE LUSARRE CHUBIERRE
BIG Ü ERRI LLAGUARRIS EJEP
BISAURRI NASARRE JABIER REMARTES
BIZCARRA NAVARRI JABIERREGAY
BORRASTRE OBARRA JABIERRELATRE
CAZCARRA OBARRI EXAVERPEKERA
ESPIERRE SAGARRAS ECHO
IGUARRA SAYERRI EGEA
IG Ü ERRE SICUERRI CHIA
ISARRE SISCARRI IXEIA
ISUERRE SUERRI CALACHOA
LABAG Ü ERRE YERRI

26
APENDICE N .° 2

oso-osa- usa -os- us


otium ues- ueste- uas
o-ora , etc.

Ejemplos:
-
COFOSO- BERGOSA - ARCUSA - ABOS ORUS
BROTO- BIOTA ANGUES- BINUESTE- ALBAS
ANSO- BUERA - LALUEZA , etc.

ACUMUER ARUEJ OSSO


AG Ü ERO ARUES SOSO
BAG Ü ER ASQUES BIOTA
BERGOTO ATAGUES BUETAS
COFOSO BAGUES LACUETA
COZO BAG Ü ESTE LALUEZA
ERUXO BARBUES LANUZA
ESCUER BASCUES LECUITA
ESCUSABUAT BERBUES MOZA
IG Ü ER BERNUES RODA
LASTUR BINUESTE ABENOZAS
LATERC Ü TI BISCARRUES ARCUSA
LUESO BRUIS BERGOSA
MIRALSOT CHISAGUES BOSOSA
RADIQUERO ESCAGUES BUESA
ABOS ESTIGUES BUSA
ARCOS GUESUESE CLAMOSA
ASOS JAVARDUES ESPOSA
ATOS LARUES FENILLOSA
BAROS LIGUES GROSA
BESCOS LUXUES GUASA
COZOS MATAGUES JOSA
DOS NAVASCUES LACARROSA
ESPLUS NOVES LARROSA
FENEROS NUEZ LARTOSA
GRAUS NUAZ LASAOSA
LASUS ORDOVES LASTANOSA
MONREPOS SALUEX LETOSA
OROS SAQUES MARIPOSA
ORUS SARUES PANTICOSA
REPEROS SCORRUES PERTUSA
RIGLOS SILVES SUESA
SOS SINUES YOSA
SUS DEL PUEYO SIVESSE BUERA
ALAVES SUELVES BUIRA
ALBAS URDUES . SORA
ANG Ü ES ANSO SEGURA
ARAG Ü ES BARO
ARASCUES CHIRO
ARBUES ESCO

27
APENDICE N .° 2

oso- osa - usa -os- us


otium ues- ueste- uas
o-ora , etc .
Ejemplos :
COFOSO- BERGOSA - ARCUSA - ABOS-ORUS
BROTO- BIOTA ANGUES- BINUESTE- ALBAS
ANSO- BUERA - LALUEZA , etc.

ACUMUER ARUEJ OSSO


AG Ü ERO ARUES SOSO
BAG Ü ER ASQUES BIOTA
BERGOTO ATAGUES BUETAS
COFOSO BAGUES LACUETA
COZO BAG Ü ESTE LALUEZA
ERUXO BARBUES LANUZA
ESCUER BASCUES LECUITA
ESCUSABUAT BERBUES MOZA
IG Ü ER BERNUES RODA
LASTUR BINUESTE ABENOZAS
LATERC ÜTI BISCARRUES ARCUSA
LUESO BRUIS BERGOSA
MIRALSOT CHISAGUES BOSOSA
RADIQUERO ESCAGUES BUESA
ABOS ESTIGUES BUSA
ARCOS GUESUESE CLAMOSA
ASOS JAVARDUES ESPOSA
ATOS LARUES FENILLOSA
BAROS LIGUES GROSA
BESCOS LUXUES GUASA
COZOS MATAGUES JOSA
DOS NAVASCUES LACARROSA
ESPLUS NOVES LARROSA
FENEROS NUEZ LARTOSA
GRAUS NUAZ LASAOSA
LASUS ORDOVES LASTANOSA
MONREPOS SALUEX LETOSA
OROS SAQUES MARIPOSA
ORUS SARUES PANTICOSA
REPEROS SCORRUES PERTUSA
RIGLOS SILVES SUESA
SOS SINUES YOSA
SUS DEL PUEYO SIVESSE BUERA
ALAVES SUELVES BUIRA
ALBAS URDUES . SORA
ANG Ü ES ANSO SEGURA
ARAG Ü ES BARO
ARASCUES CHIRO
ARBUES ESCO

27
ero- era -er
etium es- ies- ieste- ias-esa - isa
eto-et -eta -eda -e , etc .

Ejemplos:
ALBERO- AYERA - BELVER
BECHA ESPES- ABARIES- YESTE-CANIAS- BETESA - ARDISA
CANETO- AULET- BURETA - YEQU EDA - BURG ASE

ATIART MONTORNERO CASTARNES


AULET SOLER CATAMESES
BENAVENTE SOTERO CIRES
CURBEZ YESERO ERES
ESCALETE ABARIES ESPANES
ESPORRET ANIES ESPES
ESTET APIES FALCES
IBORT ARBANIES FENES
LACORT AYES FOCES
LARTE BALLARIES FORMIGALES
LASCORZ BANARIES ISCLES
LIERDE BANDALIES LABRES
LUCIENTES BIES LARDANES
MARGURGUED BINIES LARRES
MERIETES CAMPIES LAURES
MUYET CANIAS LERES
OLOASTE ERISTE LORBES
ORANTE IGRIES LORES
ORASTE IPIES MARTES
TAMARITE LARDIES NOVALES
TRAMACED LAYES NOVES
USED OMISTE ORDANES
BETORZ ORNIES OSTES
BIARZ SABAYES ROBRES *
CALATAREZ SANDIAS SARNES
CANNEF SIESTE SENES
FAJARNEZ TENIAS SENES
FREALEZ URRIES SERES
LASCORZ YESTE SOMANES
SALZ ANCILES AINETO
SENZ ARATORES ALSETO
ALBERO ARDENES ARTETO
BELEDER ARRES ASTORITO
BELVER ASQUES AZANCITO
BIBERO ATARES CANETO
BARBASTRO ATES CANARDO
BORRASTRE AUNES CERCITO
CANCER AZPE CHETO
CENTENERO BAILES EXENETO
CERLER BANDRES FRAGINETO
LAVADERO BERGES MAZANITO
LOSIER BETES MEDIANETO
MELERO BIBILES NASARRE
MINISTERIO BORRES NOCITO

28
OLIVITO ALCANE GINASTE
PREVEDO ARCARANE ISCODIE
SODETO AUNE NOVE
TOLEDO BURGASE SARVISE
TRONCEDO ESCALE SASE
URGELLETO ESCANE SOME
USIETO GERE ULLE

at - ata - ada
atium az-as-aso - asa
ara - ar

Ejemplos :
BURCEAT- LABATA - ESTADA
ALCATBU JAZ- LUZAS- ASCASO-GABASA
-
ASCAR CISCAR

ALBALATE ORDAS ARTASO


ALCATEU RUFAS ARNASO
BETATO SUBASCH ASCASO
BURCEAT SOBAS ASO
CIVITAT TRICAS BISUASO
ENATE FATAS GUASO
FRABUCATU AGUILAR ORZASO
GRADO ARRARO ORGASO
MORCAT AZONAR SUASO
ORLATO BELLESTAR YASO
ORNATI BILLARE ESTADA
OZCATU B1 NEFAR ESDOLOMADA
FORCAT BOTARTARO JARLATA
SERRATE CISCAR LABATA
ALCORAZ COSTEARO LAMATA
ARCAS CHARO ASA
ARPAS ECAR ASCASA (?)
BELLOSTAS EXECHARI BESCASA
BOLAS CERTARS ( Loscertales) BIESCAS
CASBAS LISKARE GABASA
CUARNAS LISUARI IRAZA
GABAS LOZARES JASA
JAZ POMAR NAVASA
LATAS RARO SARASA
LATRAS RODELLAR SASA
LONGAS ARASO ASCARA
LUZAS ARRASO BARA

29
ici : che- iz - is- i - ies-es
Ejemplos :
PETRASICILI ( Piracés ): ILCHE- MIZ-OBIS- MERLI - ARBANIES(?)- LORES(?)

ALMALECH BIERGE MERLI


ALMERGE ESTICHE MIZ
ALMERIZ ILCHE PIRACES
ARRASCUSULITI LIRI MAYEZ
BANIZ LOSANGLIS

APENDICE N .° 3

ABELLANA MONESMA OBANO


ARANA NUETINA PANO
BOLTARA ODINA PANZANO
CAPANAS SEN POZAN
CARTIRANA SENA PONZANO
CITRANA SOPE Ñ A QUINZANO
ESTARA ARTASONA SELVAZANO
FARANAS AVITONA VIVITANO ( Vio?)
FILIZANA BARASONA ABRISEN
GORIANA LABARONA AREN
LAMIANA LASPURA BAIBEN
LARDANA LUNA BESPEN
LAYANA
LIZANA
TIERRANTONA
ANZANO ( Ainzano )
BUEN -
CALLEN >
MAZANA COSCULLANO CERREIZEN
MIPANAS FANLO CHISTEN
MONTARANA JUNZANO FISCAL
MORANA GALLINANO FLOREN
OZAMA MALTRAY FRAGEN
SALAMARA MONGAY GRAREN
SERRAMIANA NAVAIN HIGIREM
SIBRANA ARIRO LATRE
SODORANA COFIRO LUPIREN
SORIANA CORBINOS MALLEN
TOLOSANA FRASCINO MARCEN
TURURANA POLERINO MARGUILLEN
URTANA GERMANIANO OGARREN
USANA LASTANO ORUEN
VIVIARA LAZANO POMPIEN
BOLTURINA LOPORZANO SANGARREN
BORTINA MEDIANO VICIEN
CORTALAVI Ñ A ( Villa ) MONTARANO AONES
FONCHANINA MORRANO ARARONES
LACASTENA NISANO BARBARUENS
LECINA NOVELLANO MAJONES

30
MASONES MORAN SUSIN
MOCORONES OLIVAN ZAIDIN
MU ÑONES ORSAN ALTORRICON
RACONS OSAN ALGAYON
ASAN PARZAN ANTILLON
BALLARAN PERMISAN ASAON
BASARAN PILZAN BANASTON
BIBAN SIPAN BAON
BORJAMAN ARASAN ESCORON
ASUN ACIN MONZON
BOCUM ASIN OLSON
CELUN AURIN PELEGRlftON
ESCUN BAILIN USON
ESTA UN BARBARIN VENCILLON
ESTERUN BERIN ABAY
ISUN ESCARTIN AIN
LASTUNE ESPIN BADAIN
BUISAN ESPORRIN ESCUAIN
COSTEAN GABIN PRESUN
CREGENZAN GROSIN SAHUN
ESTOPEAN LURIN SECORUN
FRONTINAN NERIN SERCUN
GAYAN RANIN SESCUN
GRUSTAN SANGORRIN SOPERUN
GUARAGUAN SEftlN RUN ( EL )
LUZAN SIN
«i

APENDICE N .° 4

A BAO TALASACO ROSICO


ARTAO ABARGO SABINANIGO
BOLAO ABIEGO UBIERGO
BORAU AGUINALIU BINACUA
CLARACO ANZANIGO BLECUA
CHIBLUCO AYERBE BOTIGA
ERDAO BARCABO COLONICA
FAGO BARDEVEU FRAGA
FAU BIEO ( Viu ) FRAUCA
FRAGO BONO IBIECA
COLUNGO ' LAMORCA
LANAU
MARRACOS FOCHECO LANAJA
MONACO JUSEU NACHA (? )
OBAGO LEU (Castigaleu ) RABAGA
RUBINACO PADARNIU SELGUA
SALTAGO

31
APENDICE N .° 5
ACUE BINUE SADARRUE
ALASTRUE GILLUE SALICUE
ALLUE GROMESTUE SASABE
AQUILUE GUE SATUE
ARDANUE IBIRQUE SEMOLUE
ARINZUE IZALBE SENEGUE
ASQUE IZARBE SERCUE
ASUE LAQUE SERVE
BELSUE LARBE SESUE
BENASQUE LIGUE TORUNZUE
BENTUE MALLUE VIVISUE
BESTUE MARTILLUE ALISOVA
BARASTUE MONOSTUE BARANGUA
CENARBE NORUE BUARBA
COSTADUE NOVE ESPIERBA
ERESUE ORCANTUE SADABA
ESCOMENTU E ORZANDUE YEBA
ESCUE PATERNUE ABI
GALLISUE PEDRALLUE ALASTRUEY
GABARDUE RAMASTUE ARDANUY
GERBE RENANUE ASCANY
GERMELLUE SABALUE AZANUY
BAFALUY ESTANY NESTUY
BERANUY ' LABAZUY PATERNUEY
BERGANUY LACUI PATERNOY
CATERNUY LIRI PEDRUY
DENUY MALMARRU Y RALUY
ESCANUY MERLI SATARUI
ESPOY MONTANUY TABACOY

APENDICE N .° 6
1
2
—— IPAS -
IPIES
BORJAMAN - BURGASE- BURETA -
3
4 —— LASIESO
BANASTON - BANASTAS
- LASIELLA
( LA ) BUERDA

——— BESCOS -ARBEYA


5 ARBUES
6 - BASCUES- BESCASIELL A - BIESCAS- BESCASA - BESCANSA
7 BOLAS- BOLEA - BOLIHUELA - BOLAO
8
9
—— MEDI ANO - MEDI A VILLA - MEDI ANETO
BINIES- BINUE- BINUEL -

——— PATERNUE
BINUESTE
10 OROS-ORUS-ORUEN - AURIN
11 ACIN -ACUE- ASIN -ASUE- -ASOS-ASAN-
ASO ASUN -ASUAS
12 - PATERNUEY - PATERNOY
13
— ALASTRUE -ALASTRUEY
14
is
—— -
ARDANUE ARDANUY
MONTANUY - MONTANA NA - MONTA ñ ANO- MONZON

32
16 — -
ABOS- ABENA ABIEGO- ABI - ABELLA - ABAO- APIES- AGUERO- AGUAS ABAY
-
17 — - -
ARRES ARRESELLA ARRASO- ARASO- ARRARO- ARRIVIELLA - ARRO-
ARRIELLO

—— SESUN
18 URDUES-ORDOVES-ORDAS-ORTILLA
19 LORES- LORESELLA - LAURES- LORETO- LURIN- LORBES
20 — SERCUN-SESUE -SIESO-SIESTE-SESA
21
22
—— USED- USON -SERCUE-CERCITO
-OSSO- USANA- USIETO-OSAN-OSIA
23 MA I O N F S- M ASONFS
24 — CALLEN -GAELINANO-GAYAN GALLISUE-GALLINERO
25 — FRAGEN-FRA (G )ELLA- FRAGINITO- FRAGA - FRAGO- FRAGINAL-
FRAGENATIE LLO
26 — CISCAR -SISCARRI
27 — GABIN -GABAS-GABASA -GABARRETO-GABARRE
28 — LANAJA - LANAVE- LANAU
29 — ISUN - ISIN - ISARRE- ISUERRE- AISOLA - IZUEL-SUERRI
30 — BALLARIES- BALLARAN
31 — ESCANILLA - ESCANE- ASCANY - ESCANUY
32 — NOVE- NOVES- NOVILLA
— SOS
33 _
34
-SUESA -SOSO
ATOS- ATES
35 — BARO- BAROS
36 — ARUES- ARUEJ - AREN
37 — ERES- ERISTE- ERESUE- ERLA
38 — LUJAN - LUZAS- LUXUES
39 SABAYES-SABAS-SABALUE
40 — MORAN - MORANA - MORA - MORES- MORILLA- MORRANO- MORENS- MORECA

41
_ GORDUN
( LA MORCA )
-GORDUES-GORDEYA-GORDITO- GUARDIA
42 — BAGUES- BAGUESTE
43 — BERGOTO- BERGUA - BERGUATELL A - BERBUES- BARBUES- BERGOSA -
BERGOSAL- BERBUSA
44 — CHIRO -CIRES-CIRESA -SIRESA-GIRAL
45 — ARTAO
NOCELLAS- NOCITO

——— ESPORRETO
46 - ARTASO- ARTASONA - ARTETO
47 MARRACOS- MARRASE
48 - ESPORRIN
49 — CANETO -CANNEF-CANIAS
—— GISO
50 OL 1 VAN -OLIVITO-OLA - AULET
51 -GUE-GUELL
52
53
—— ESTET - ESTADA - ESTA Ñ A - ESTAUN - ESTALL- ESTANY - ESTANES- ESTICHE
NASCARA - ASCASO- ASCASAS(? )- ESCAGUES- ESCUN - ESCUER - ESCUE-
ESCUA1 N
54 — AYERA - AYES
55 — LABATA - LABAZUY - LABAGUERRE
56 — BELSIERRE- BIELSA- BELSUE
57 — OBARRA -OBAGO-OBANO-OBELBA - UBIETO-OBIS-OBATO OBARR 1
58 — SAGARRAS-SAGARILLO
-
59 — BIZCARRA- BISCARRUES
60 — ALERRE- ALLUE- ALBELLA - ALER
61 — ESPIERRE- ESPES- ESPU LA - ASPE- ESPOSA - ESP IN - ASPER A ASPER ELLA
62 — COSCOJUELA -COSCOLLA -COSCU LLANO
-
63 — CORBINOS- CURBE
64 — SALAS-SALUEX -SALILLAS
65 — YESERA - YESERO-GESERA
66 — SOPEIRA -SOPENA

33
67 —— -
MARCE N - MARGU ILLEN MARCU ELLO
68 SANGA RREN -SANGO RRIN
69
70
——
BA I LO- BA I LIN - BA I LES
BA DA IN - BA DI AS- BEDI ELLO
71
72

LASTA NO- LASTA NOSA
LAYES- LAYAN A
73 BELILL A - BLECU A - BELAR RA - LA BELILL A
— BELILLUASE--AGUIL
74
75
—AQUIL
— GABAR
AR
DA GABAR DUE-GABER DOLA -GABAR DILLA -GABAR -
- RE GABAR RET-
JAVAR DUES

76 ALMER GE ALMER IZ -
77 — CASBA S-CASOV ILLAS
78 — CAJAL CAJOL -

79 CAM POS-CAMPA NA -CAM PIES
-
80 — ALBAL ATE- ALBAS-ALBER O ALBER UELA - ALBEL
DA
——
81 GRADO - GRAUS
82 BETAT O- BETES *

83 ABARG O- ABARI ES
84 AINSA AIN - AINIEL LE- ANESA - ANIES- ANETO
- - AINETO
85 — BINAC ED- BINEFA R - BINAC UA - BENAB ARRE
86 ARAUL- ARAGU ES- ARAGU AS- ARA - ARUES
——
87 LARRE S- LARRO SA - LARRE SELLE- LARRE DE
88 — LERES LERESA -
——
89 CENTE NERO-CENTE NERA
90 SERCU N -CERCIT O-SERCU E
91 MAZAN A - MAZAN ITO
—— -
92 SENA -SINUE S-SEN -SIN -SE Ñ ES-SENES SEftlN -SINUES-
SENEG UE
93 SA LAS-SALI LLAS-SALU EX

94 COSTE AN -COSTE ARO
95 — SERUE-SERES-SERVE TO ) YEBRA ( IEBORA -
96 YEBA ( IEBA )- YOSA ( IEBOSA )- IBORT ( IEBORE TIUM -

IEBOTI AM - ) IBIECA ( IEBECA - IEBLUC O )
97 — SELGU A -SELZ (SILICI = PIRACE S)
98 ——
ANZAN O- AINZA NO- ANZAN IGO
99 OTO-OTAL-OTIN OTELL A -OZ -
100 — ARGUI S- ARGUI SAL
101
102
——
RIPOL- ERIPOL
FAGO- FAU
103 — MARTE S- MARTI LLUE
104
105
——
BARBA RUENS- BARBA RIN
-
BUETA S- BUERA - BUIRA - BUESA - BIESA - BUSA BIUSAN
106
107
——
BIBAN - BIBERO
HUMO- FUMAN AL
108
109
——
URRIES- URRIA LES-ORRIT ORRIO LS -
NAVAR RI - NAVAS A - NAVAL - NAVAS CUES

110 SANDI NIES-SANDU NIEZ
111
112
——
YEQUE DA - YEQUE RA
Y ASO- Y ESA- Y ESTE-J AZ

114
——
113 QUINZA NO-QUICEN A
ALMER IZ-ALMER GE- ALMAL ECH
115 — -
BOLTU RINA BOLTU RELLA
116
117
——
PINETA - PINIES- PINILL A - PINEVA RRA
LECINA -STA LECINA .
118
119
——
LUNA - LUESIA - LUENG A ( LA )
TOLED O-TOLOS A -TOLOS ANA -TOLVA -TOLAT O

120 ESCAL O Ñ A - ESCAL ETE

34
APENDICE N . ° 7

ola - uela - uel - ual - al - uil-ol


iel -el -elle- il
illa -ela-ella
villa - villa illo uelo il ulo
- --
ia -ea
elba elga
*

YESPOLA -CERESUELA - PEDRUEL- NAVAL- VERAL- BUIL- RIPOL


BIEL- ROSEL- AINIELLE- NERIL
LASILLA - ER ( E ) LA -GORDEYA
MEDIAVILLA TRILLO BUJARUELO BAILO BORBULO
- - -
NAYA - BOLEA
OBELBA - BAYELGAS

ALBALATILLO GUIDIVILLA BUIL


ARRIELLO MALAVIELLA ESPILLS
BAYO ( EL ) MARAVILLA IGUACEL
BEDIELLO MEDIAVILLA LARRESELLE
CACABIELLO NORAVILLA ROSEL
KADILO ' NAVIELLA NERIL
CONCILIO NOVILLA BAYELGAS
ESPECIELLO REVILLA BLECUA (?)
ESPLUGUIELLO SERRAVILLA OBELBA
FANLILLO SOBREVILLA SELGUA (?)
FR AGEN ATI LLO SOLDEVILLA ALBELDA
GUASILLO VERALAVILLA ERLA
MARCUELLO ABENILLA ESTELELA ( Estall )
MERCATELLO ARABINELLA TORLA
ORTELIELLO ARASILLA ARAUL
PAMPORCIELLO ARNILLAS ARANSUL
PANILLO ARRESELLA BATUL
SAGARILLO ASPERALLA BATULI
SARAVILLO ARTOSILLA CAJOL
TRILLO BELILLA CAMPOL
TURILLOS BELILLAS CILLA
TORMILLO BERGUATELLA CILLAS
ARREGAZUELO BESCASILLA CORNUDELLA
BAILO BOLTURELLA CORTILLAS
BENTAYUELO CELADIELLA COTIELLA
BORBULO OLERDOLA CHIMILLAS
BUJARUELO YESPOLA ESCANILLA
FERNADELO PALO ESCARRILLA
MESTRIBUELO FABLO ESPATELLA
ABELLA AINIELLE ESTADILLA
ALBELLA ALCAMPEL FRAELLA
ARANOVILLA BAELLS GABARDILLA
ARRIVIELLA BANGILE GORDEYA
CARCAVILLA BIEL LABATILLA
CASOVILLAS BINUEL LASCELLAS
ERESUNIVILLA BOIL LASIELLA

35
LORESELLA ARGUISAL NOVALLA
LOSILLA BARRACAL OSIA
MORILLA BATAL ORCHEIA
NADILLA BERGOSAL VEIA
NAVASILLA BUBAL ALBERUELA
NOCELLAS CAJAL AISUELA
NOVARILLA FRAGINAL ARI ESTOLAS
ORTILLA FUMANAL ASTEROLAS
OTELLA GIRAL BORIGUELA
PINILLA ( La Pinilla ) GRATAL BOTAYUELA
PITIELLAS GRIEBAL CERESOLA
SALILLAS ISABAL COSCOJUELA
SOLANILLA NAVAL COSLLUELA
TELLA ORCAL ESPUENDOLAS
TORTIELLAS OTAL ESPULA
URMELLA SASAL FIGUEROLA
RIGUALA SEGARAL FIGUERUELAS
CARDIEL VERAL GABARDOLA
ERIPOL URRIALES HUHULLA
GARDIEL USUELLA LACERULLA
GINUABEL ALCOFEA LANAZUELAS
GUELL ARBEA LARBESOLA
GRACIONEPEL BADIAS LOPARUALA
IZUEL BOLEA NUEBLAS
PEDRUEL COSCOLLA OLA
RIPOL GURREA
ARAGAL NAYA

APENDICE N .° 8
S. AVENTIN STA . CECILIA DE FANTOVA
S. CIPRIAN STA . CILIA DE JACA
S. CLEMENTE DE FANTOVA STA . CILIA DE PANZANO
S. CLEMENTE DE RASAL STA . CRUZ DE ERESUN
S. CLEMENTE DE GARCIPOLLER A STA . CRUZ DE LA SEROS
S. ESTEBAN DE CASTARO STA . CRUCELLA ( ATARES)
S. ESTEBAN DE AG Ü ERO STA . ENGRACIA DE JACA
S. ESTEBAN DE LITERA STA . ENGRACIA DE LOARRE
S. ESTEBAN DEL MALL STA . EUGENIA ( LINAS DE BROTO )
S. ESTEBAN DEL VALLE STA . EULALIA DE FISCAL
S. ESTEBAN DE SOLANILLA STA . EULALIA DE GALLEGO
S. FELICES ( JANOVAS) STA . EULALIA DE HUESCA (SANTOLARIETA )
S. FELICES DE GORIANA STA . EULALIA DE LA MAYOR
S. JULIAN DE BASA STA . EULALIA DE ULLE
S. JULIAN DE BANZO STA . EULALIA DE PEKERA
S. JUSTE DE FISCAL STA . JUSTA
S. LORENZO STA . LIESTRA Y S. QUILEZ
S. MARTIN STA . LISA
SAMITIER
S. PELEGRIN
!
STA MARIA DE ARGUISAL
STA . MARIA DE BASARAN
S. PEDRO DE TOLEDO STA . MARIA DE BELSUE
SAMPER STA . MARIA DE GERMELLUE
S. POLIT (S. HIPOLITO ) STA . MARIA DE LAPENA
SANTORENS (S. ORENCIO ) STA . MARIA DE OROEL
S. VICENTE DE LABUERDA STA . MARIA DE PUERTOLAS
S. VICENTE DE SERUE

36
APENDICE N .° 9

CASTILLO - -
MURO MORILLO TORRE
ARACASTILLO MORILLO DE S. PIETRO
CASERRAS MORILLO DE MONCLUS
CASTEJON DE ARBANIES MORILLO DE OCTOVE
CASTEJON DE CEPOLLARIA MORILLO DEL TOU
CASTEJON DE MONEGROS MURO DE RODA
CASTEJON DE SI ESTO MURO DE SOLANA
CASTEJON DE SOBRARBE MURO ( LARRES)
CASTELLAR MURO DE BELLOS
CASTEL LORES MURO DE SALINAS
CASTELLAZO MURILLO DE GALLEGO
CASTILLAZUELO LATORRE
CASTILLOS DE ARBOS TORRALBA
CASTELNOU TORRE
CASTIELLO DE JACA TORULLA
CASTIELLO DE JUBIERRE TORRELLUELA
CASTIGALEU TORRES DE BARBUES
CASTELILLO TORRENTE
CASTILSABAS TORRECILLA
CASTARLENAS TORRELLOLA
SECASTILLA (siete castillos ) TORRES DE ALCANADRE
SOBRECASTELL TORRES DE ESERA
TORROLLUALA
TORRUELL
TORRAZA

-
PODIO ( PUEYO PUY )
DE CINCA
VERO
VIRIDI ( PUIGVERT)
FANO
JACA
FANANAS
BOLEA
YEQUEDA
MORCAT
SANCHO (S. JORGE, HUESCA )
STA . CRUZ
ANSANONS
LAMPA
VICIEN
HECHO
MORCAT

37
APENDICE N ° 10 .
FONTELAT A PERARRUA
AGUASCA LDAS PETRASEC A
AGUASLIM PIAS FONTELLA S
FONTFRIA PETRAPISA TA
AGUATUER TA PIEDRAMO RRERA
ARRIPAFRE CTA FONZ
FORADADA PIEDRATAJ ADA
ASNAMUA RTA PLANILLO
BACAMOR TA FORCAS
FORCAT PORTASPA NA
BALPALMA S PORTELLA S
BALLOBAR FORNONES
FOSADO PUYARRUE GO
BARBENUT A PUYAZUEL OS
BARLUENG A FUEBAS
FUENCALD ERAS PUYUELO
CABA Ñ AS RIOPETROS O
CACHICOR BA FUENDECA MBO
HUERTA ROCAFORT
CAJIGAR ROCATALL ADA
CAJIGOSA HUERTALO
HUERTO ROMPESAC OS
CAMPO SALAFONT ES
CAMPODA RVE LACLAUST RA
LAGUARTA SALANOVA
CAMPORR ELLS SALAVERT
CAMPORR OTUNO LAGUNARR OTA
LOSCORRA LES SALINAS
CANFRANC SALVATIE RRA
CA Ñ AS ( LAS) MOLINOS
MONTALB AN SALLENT
CAPDESAS O SIETEFUEN TES
CARBONER A MONTEAR RUEGO
MONTMESA SORRIPAS
CARBONER AS SOTO
CARRASQU ERO MULLERM UERTA
NOVECIER COS SUBRIPA
CLARAVA LLS TORMOS
COLLS NOVEFUEN TES
PACOPARD INA TORRUECO
CORONA ( LA ) TURMO
ENTRAMB ASAGUAS PARDINA
VALFARTA
ESTA RONILLO ( Balsa negra ) PAULES VALONGA
FANTOVA PE Ñ A ( LA )
PE Ñ ALBA VILLAMAN A ( Valle Magna )
FERRERA VILLARRU E
FINESTRAS PE Ñ ARROA

38
...

i
*

^4*
V'

id y
I ¡

i
> m-.vitó
V *<•

•«i

?4ÍMSÍé
BfijBF|g
ft ***'
'

Broto. Cascada de Sorrosal , vista desde la carretera. 16-agosto-1905. L. Briet.


V

39

Vous aimerez peut-être aussi