Vous êtes sur la page 1sur 10

ANTIBIOTIK PROFILAKSIS

Dewa Putu Engga Candranata

Definisi antibiotik profilaksis


Antibiotik profilaksis adalah antimikroba yang digunakan sebelum prosedur dengan tujuan
sebagai agen preventif. Antibiotik profilaksis adalah salah satu modalitas untuk mencegah IDO
profilaksis antibiotik, yang dipelopori dari beberapa percobaan acak pada tahun 1970-1980 dengan
penurunan tingkat IDO sebesar 5-68% (Dor et al., 1973; Johnson et al., 1984). Baru-baru ini,
sebuah meta analisis Vila et al. (2017) pada 4 RCT dengan 340 pasien menunjukkan bahwa dengan
antibiotik profilaksis, terdapat penurunan risiko relatif IDO sebesar 0,98.

Indikasi antibiotik profilaksis pada pembedahan


Indikasi antibiotik profilaksis pada pembedahan bervariasi sesuai dengan lokasi
pembedahan. Berikut tabel pedoman antibiotik profilaksis berdasarkan lokasi pembedahan :

Tabel 1 Pedoman antibiotik profilaksis pada pembedahan


Jenis operasi PPRA SIGN (UK) ASHP (USA, IDSA Penelitian lain
(Indonesia, (Rekomenda Rekomendasi (Internasional,
Rekomendas si, OR) jenis antibiotik) Rekomendasi
i, level of jenis
evidence) antibiotik)
Sistem saraf
Kraniotomi A, SR, 1 A, 0.24 Cefazolin Cefazolin, Cefazolin
clindamycin, (Liu et al.,
vancomycin 2014)
VP shunt A, SR, 1 A, 0.48 Cefazolin Vancomycin,
carbapenem
(Wu et al.,
2015)
Spinal A, SR, 1 A, 0.36 Cefazolin Cefazolin,
cefuroxime
(Nishant et al.,
2013)
Oftalmologi
Katarak A, SR, 1 A, 0.36 Topical Topical Moxifloxacin,
Glaukoma B, R, 1 B neomisim- neomisim- cefuroxime,
Graft kornea B, R, 1 B polimiksin B- polimiksin B- vankomisin
Saluran C, R, 2 C, 0.03 gramsidin, topikal gramsidin, (Haripriya et
lakrimalis kuinolon, bila topikal al., 2017)
Luka laserasi B, R, 1 B, 0.2 perlu tambahkan kuinolon, bila
bola mata cefazolin 100 mg perlu
via injeksi tambahkan
subkonjungtiva cefazolin 100
mg via injeksi
subkonjungtiv
a
Fasialis
Fraktur A, R, 1 A, 0.26 Cefazolin Cefazolin Cefazolin,
terbuka clindamycin
mandibula (Mundinger et
dengan fiksasi al., 2014)
internal
Bone grafting A, R, 1 A, 0,21 Cefazolin Cefazolin
intra oral
Fasialis TR, 1 TR TR TR TR
(bersih)
Fasialis bedah R, 4 Cefazolin, Cefazolin/cefu Cefazolin,
plastik dengan ampicillin- roxime plus clindamycin
pemasagnan sulbactam metronidazole, (Mundiger et
implan ampicillin- al., 2014)
sulbactam
THT
Telinga A, TR, 1 TR TR TR TR
(bersih/BK)
Hidung, sinus, A, TR, 1 TR TR TR TR
atau
endoskopi
rutin
Septorhinopla A, R, 1 A Cefazolin cefazolin Cefazolin
sty (graft) (Ottoline et al.,
2013)
Tonsilektomi TR TR TR TR TR
Adenodektom A, TR, 1 TR TR TR TR
i (kuretase)
Tumor fasialis D, TR, 4 TR TR Cefazolin/cefu Cefazolin,
dan leher roxime + ampicillin-
(jinak) metronidazole, sulbactam,
Tumor fasialis C, R, 1 C, 1.28 Cefazolin + ampicillin- clindamycin,
dan leher metronidazole, sulbactam, cefazolin +
(ganas) cefuroxime _+ klindamisin + metronidazole
metronidazole, aminoglikosid (Langerman et
ampicillin- a asl., 2016)
sulbactam
Fasialis dan C, R 24 jam, A, 0.37 Cefazolin
leher (BK/K) 2
Toraks
Ca mammae A, R, 1 A Cefazolin + Cefazolin, Cefazolin,
metronidazole, clindamycin, ampicillin-
cefuroxime + vancomycin sulbactam
metronidazole, (Baghaki et al.,
ampicillin + 2014)
sulbactam
Mammae C, R, 2 C, 0.66 Cefazolin
reduksi
Implan C, R, 1 C Cefazolin
mammae
Pacemaker A, R, 1 A, 0.26 Cefazolin, Cefazolin, Cefazolin,
jantung cefuroxime cefuroxime, ceftriaxone,
Operasi C, R, 48 jam, C, 2,52 Cefazolin, clindamycin, cefuroxime
jantung 2 cefuroxime vancomycin (Lador et al.,
terbuka 2012)
Reseksi paru A, R, 1 A, 0.2 Cefazolin,
ampicillin-
sulbactam
GI
Esofagus D, R, 4 D, Cefazolin Cefazolin, Cefazolin,
Gastroduoden A, R, 1 A, 0.17 Cefazolin clindamycin, ampicillin-
al vancomycin + sulbactam
Gastric bypass D, R, 4 D Cefazolin gentamycin (Chang et al.,
Ileum D, R, 4 D Cefazolin 2013)
Bile duct A, R, 1 A, 0.3 Cefazolin, Cefazolin, Cefazolin
cefoxitin, ampicillin- (Kim et al.,
cefotetan, sulbactam, 2017)
ceftriaxone, cefotetan,
ampicillin- cefoxitin,
sulbactam ceftriaxone
Pankreas B, R, 1 B Cefazolin Cefazolin
Open A, R, 1 B Cefazolin, Cefazolin,
kolesistektomi cefoxitin, ampicillin-
cefotetan, sulbactam,
ceftriaxone, cefotetan,
ampicillin- cefoxitin,
sulbactam ceftriaxone
Laparoskopik A, TR, 1 A, 0.3 TR TR TR
kolesistektomi
risiko rendah
Laparoskopi A, R, 1 A Cefazolin, Cefazolin,
kolesistektomi cefoxitin, ampicillin-
high risk cefotetan, sulbactam,
ceftriaxone, cefotetan,
ampicillin- cefoxitin,
sulbactam ceftriaxone
Apendektomi A, SR, 1 A, 0.33 Cefoxitin, Cefoxitin, Cefotetan,
cefotetan, cefoteta, cefoxitin
cefazolin + cefazolin + (Daskalakis et
metronidazole metronidazole al., 2013)
Kolorektal A, SR, 1 A, 0.24 Cefazolin + Aminoglikosid Cefoxitin,
metronidazole, a + cefotetan,
cefoxitin, eritromisin/me cefazolin +
cefotetan, tronidazole/tet metronidazole,
ampicillin- rasiklin, ampicillin-
sulbactam, ceftriazone + sulbactam
ceftriaxone + metronidazole (Ongom et al.,
metronidazole, 2013)
ertapenem
Hernia (mesh A, TR, 1 TR TR TR TR
+/-)
Laparoskopi B, TR, 1 TR TR TR TR
Laparoskopi B, R, 1 B Cefazolin, Cefazolin, Cefazolin
risiko tinggi cefoxitin, ampicillin- (Kim et al.,
cefotetan, sulbactan 2017)
ceftriaxone,
ampicillin-
sulbactam
Endoskopi D, TR, 4 TR TR TR TR
Splenektomi TR TR TR TR TR
Splenektomi R B Cefazolin, Cefazolin, Cefazolin,
risiko tinggi cefoxitin, ampicillin- ampicillin-
cefotetan, sulbactam sulbactam
ceftriaxone, (Enzler et al.,
ampicillin- 2011)
sulbactam
Obgyn
Histerektomi A, R, 1 A, 0.17 Cefazolin Cefazolin, Cefazolin,
abdominal/va cefoxitin, ampicillin-
ginal cefotetan, sulbactam
ampicillin- (vaginal),
sulbactam, cefuroxime +
metronidazole
(abdominal)
(Eyk et al.,
2012)
Seksio sesarea A, SR, 1 A, 0.41 Cefazolin Cefazolin, Cefazolin,
Forseps/vaku A, TR, 1 A Cefazolin clindamycin + clindamycin,
m ekstraksi gentamycin, eritromisin
Repair ruptur D, R, 4 D Cefazolin bisa (Schallwyk et
perneum ditambahkan al., 2010)
III/IV metronidazole/
Plasenta D, R, 4 D Cefazolin azitromisin/
manual doksisiklin
Induced A, SE, 1 A, 0.58 Cefazolin
abortion
Kuretase A, TR, 1 A Cefazolin
abortus
Insersi IUD A, TR, 1 A Cefazolin
Urogenital
Biopsi prostat A, R, 1 A, .76 Cefazolin Cefazolin, Ciprofloxacin,
transrektal vancomycin, cefazolin,
Litotripsi AM RM 1 A, 0.45 Cefazolin clindamycin, ceftazidime,
shock wave aminolgikosid cefotaxime
Nefrolitotomi B, R, 1 B, 0.24 Cefazolin a + (Cek et al.,
Endoscopik B, R, 1 B, 0.13 Cefazolin metronidazole/ 2013).
uretral stone klindamisin
removal
TUR prostat A, SR, 1 A, 0.35 Cefazolin
TUR tumor D, TR, 4 TR TR TR TR
buli
Radikal R, 3 - Cefazolin, Cefazolin, cefazolin,
sistektomi cefoxitin cefoxitin vancomycin,
clindamycin +
gentamycin
(Sen et al.,
2017)
Ekstremitas
Artroplasti B, SR, 1 B, 0.27 Cefazolin Cefazolin, Cefazolin,
Fraktur A, SR, 1 A, 0.41 Cefazolin clindamycin, cefuroxime,
terbuka vancomycin ceftriaxone,
Fraktur A, SR, 1 A, 0.36 Cefazolin cefoperazone
tertutup (Dhammi et
Fraktur pelvis A, SR, 1 A, 0.55 Cefazolin al., 2015)
Amputasi A, R, 1 A, 0.32 Cefazolin
ekstremitas
bawah
Operasi A, R, 1 A, 0.12 Cefazolin
vaskular
Operasi R, 1 TR TR TR TR
jaringan lunak
Umum
CVC D, TR, 4 TR TR TR TR
Prosedur BK D, R, 4 TR TR TR TR
Insersi implan D, R, 4 TR TR TR TR

Jenis antibiotik
Sejak tahun 1982, penelitian Wideman et al. tentang penggunaan cefazolin versus
sefotaksim sama-sama efektif dan penggunaan bergantung pada biaya dan ketersediaan (Wideman
et al., 1982). Namun, antibiotik sefalosporin generasi pertama dan kedua, terutama cefazolin
adalah obat pilihan untuk penggunaan antibiotik profilaksis untuk profilaksis bedah di berbagai
pedoman dengan memeprtimbangkan potensi resistensi antibiotik (Chambers et al., 2011; PPRA,
2016). Tourmousoglou et al. pada 898 pasien (44,8% dalam operasi bersih dan 55,2% dalam
operasi yang terkontaminasi bersih) menunjukkan bahwa sefalosporin generasi kedua (cefazolin)
adalah antibiotik yang paling sering diresepkan (67%) dan yang paling efektif. Peresepan
profilaksis clindamycin dikaitkan dengan risiko infeksi bedah situs yang jauh lebih tinggi
dibandingkan dengan cefazolin dan metronidazole (OR 3,78; 95% CI, 1,37-10,47) (Poeran et al.,
2016).
Pada sebagian besar tindakan bedah, antibiotik rekomendasinya adalah cefazolin, dengan
level of evidence sebagian besar A dan B. Pada beberapa kasus, dapat juga digunakan ampicillin-
sulbactam, ceftriaxone atau kombinasi dengan metronidazole. Salah satu penelitian epidemiologi
di Solo menunjukkan bahwa antibiotik profilaksis yang paling sering digunakan di senter mereka
yaitu: antibiotik tunggal: sefositin (1%) pasien, sefotetan (1%) pasien, sefuroksim (7%) pasien,
sefotaksim (11%) pasien, seftizoksim (2%) pasien, seftriakson (11%) pasien, dan antibiotik
kombinasi: sefazolin dan metronidazol (47%) pasien, sefotetan dan metronidazol (1%) pasien,
sefuroksim dan metronidazol 1 (%) pasien, sefotaksim dan metronidazol 18 (%) pasien (UNS,
2006). Di RSUP Sanglah, mengikuti pedoman Permenkes, jenis dan dosis antibiotik profilaksis
yang digunakan dapat dilihat pada

Tabel 2 Jenis dan Dosis Antibiotika Profilaksis (Depkes, 2016)


Antibiotik Dewasa Anak Keterangan
Cefazolin 1-2 g 50 mg/kgBB
Cefuroksim 1-1,5 g 25-50 mg/kgBB Urologi dan Bedah Anak
Ceftriakson 1-2 g 25-50 mg/kgBB Kraniotomi
Metronidazol 0,5 g 1-6 th: 250 mg/dosis, 3x/24 jam Digestif (kombinasi
7-14 th: 500 mg/dosis, 3x/24 jam dengan cefazolin)
Gentamisin 3-5 mg/kgBB <10 th: 6-8 mg/kgBB Alergi cefalosporin
>10 th: 5-7 mg/kgBB

Pengecualian bila sudah terdapat hasil kultur mengenai bakteri yang potensial menginfeksi
dapat mengikuti tabel berikut.

Tabel 3 Pemilihan antibiotik berdasarkan jenis mikroba penginfeksi (SIGN, 2016)


Waktu administrasi antibiotik profilaksis untuk pembedahan
Penelitian pertama oleh Classen menunjukkan bahwa infeksi paling sedikit ketika
profilaksis antibiotik diberikan dalam 120 menit sebelum insisi (Claasen et al., 1992). Sejak itu,
banyak penelitian yang dilakukan untuk menilai hal sama dengan penemuan interval waktu
optimal yang bervariasi dari 1,5 jam sampai 30 menit sebleum insisi (Weber et al., 2008). Pedoman
Internasional IDSA dan CDC menganjurkan pemberian antibiotik profilaksis 0-30 menit sebelum
insisi dengan batas maksimal 1 jam sebelum insisi. Di Amerika, ASHSP menganjurkan antibiotik
diberikan 1 jam sebelum insisi. Khusus vankomisin dan kuinolon diberikan 1,5 jam sebelum insisi.
Di Indonesia dan RSUP Sanglah, antibiotika profilaksis diberikan saat mempersiapkan tindakan
pembedahan, dosis tunggal melalui drip intravena dalam larutan infus 100 ml dan diberikan 30
menit sebelum insisi dengan lama pemberian 15-30 menit. Pemberian tunggal (sekali pemberian).
Berikan tambahan dosis intra operatif jika operasi berlangsung lama (>3 jam) atau jika terjadi
kehilangan darah yang sangat banyak (>1500 ml). Jenis dan dosis antibiotik yang diberikan sama.
Bila perlu, dapat diberikan paska bedah dan tidak melebihi 24 jam
Sebuah meta analisis yang membandingkan pemberian antibiotik profilaksis >120 jam, 120
jam, 60 menit, 30 menit, sampai sesaat sebelum insisi menunjukkan bahwa administrasi >120
menit sebelum inisisi menunjukkan tingkat IDO yang secara signifikan lebih tinggi dibandingkan
<120 menit (OR: 5.26; 95%CI 3.29-8.39). Tingkat IDO tidak berbeda pada administrasi antibiotik
profilaksis yang diberikan setelah insisi. Dari keseluruhan kelompok, pemberian antibiotik yang
paling superior adalah bila diberikan 60 menit sebelum insisi walaupun kejadian IDO nya tidak
terlalu berbeda dengan kerjaidan IDO pada subjek yang menerima antibiotik profilaksis 120-60
menit sebelum insisi. Tingkat IDO pada pemberian antibiotik profilaksis 30-0 menit sama dengan
pemberian 60-30 menit sebelum insisi. Koch et al (2012 and 2015) pada dua studi observasional
menunjukkan bahwa pemberian antibiotik profilaksis 60-30 menit sebelum insisi memiliki 30%
peningkatan risiko IDO dibandingkan administrasi 30-0 menit sebelum insisi (p=0.01). Pada
penelitian baru-baru ini oleh de Jonge et al. (2017) ada penurunan tingkat IDO pada subjek yang
menerima antibiotik profilaksis 60-0 menit dibandingkan 120-60 menit sebelum insisi, terlebih
lagi duplikasi risiko IDO bila antibiotik diberikan setelah insisi dan risiko meningkat 5 kali bila
diberikan >120 menit sebelum insisi (de Jonge et al., 2017). Penelitian di atas menunjukkan bahwa
paling efektif bila antibiotik diberikan 30-0 menit sebelum insisi untuk memberikan efek
pencegahan infeksi yang optimal. Bila operasi memanjang >3 jam, dapat dipertimbangkan untuk
dosis tambahan.
DAFTAR PUSTAKA

Anderson, D. J. 2011. Surgical site infections. Infect Dis Clin North Am, 25, 135-53.
Ashp 2013. Clinical Practice Guidelines for
Antimicrobial Prophylaxis in Surgery. ASHP Therapeutic Guidelines, 1.
Avenia, N., Sanguinetti, A., Cirocchi, R., Docimo, G., Ragusa, M., Ruggiero, R., et al. 2009.
Antibiotic prophylaxis in thyroid surgery: a preliminary multicentric italian
experience. Ann Surg Innov Res, 3, 10.
Berríos-Torres, S. I., Umscheid, C. A., Bratzler, D. W. & Et Al. 2017. Centers for disease control
and prevention guideline for the prevention of surgical site infection, 2017. JAMA
Surgery, 152, 784-791.
Cdc 2017. Surgical site infection event. CDC, 1, 1-32.
Coskun, H., Erisen, L. & Basut, O. 2000. Factors affecting wound infection rates in head and
neck surgery. Otolaryngol Head Neck Surg, 123, 328-33.
Dionigi, G., Rovera, F., Boni, L., Castano, P. & Dionigi, R. 2006. Surgical site infections after
thyroidectomy. Surg Infect (Larchmt), 7 Suppl 2, S117-20.
Dionigi, G., Rovera, F., Boni, L. & Dionigi, R. 2008. Surveillance of surgical site infections after
thyroidectomy in a one-day surgery setting. Int J Surg, 6 Suppl 1, S13-5.
Duerink, D. O., Roeshadi, D., Wahjono, H., Lestari, E. S., Hadi, U., Wille, J. C., et al. 2006.
Surveillance of healthcare-associated infections in Indonesian hospitals. J Hosp Infect,
62, 219-29.
Fachinetti, A., Chiappa, C., Arlant, V., Kim, H. Y., Liu, X., Sun, H., et al. 2017. Antibiotic
prophylaxis in thyroid surgery. Gland Surg, 6, 525-9.
Horan, T. C., Gaynes, R. P., Martone, W. J., Jarvis, W. R. & Emori, T. G. 1992. CDC definitions of
nosocomial surgical site infections, 1992: a modification of CDC definitions of surgical
wound infections. Infect Control Hosp Epidemiol, 13, 606-8.
Idsa 2013. Clinical Practice Guidelines for Antimicrobial Prophylaxis in Surgery. American
Journal of Health-System Pharmacy, 70, 195 -283.
Jenks, P. J., Laurent, M., Mcquarry, S. & Watkins, R. 2014. Clinical and economic burden of
surgical site infection (SSI) and predicted financial consequences of elimination of SSI
from an English hospital. J Hosp Infect, 86, 24-33.
Johnson, J. T., Myers, E. N., Thearle, P. B., Sigler, B. A. & Schramm, V. L., Jr. 1984. Antimicrobial
prophylaxis for contaminated head and neck surgery. Laryngoscope, 94, 46-51.
Leaper, D. J. & Edmiston, C. E. 2017. World Health Organization: global guidelines for the
prevention of surgical site infection. J Hosp Infect, 95, 135-136.
Lee, K., Kim, S., Kim, S., Chang, H., Kim, B., Lee, Y., et al. 2017. Perioperative Antibiotic
Prophylaxis May Not Be Required Routinely in Thyroid Surgery. J Endocr Surg, 17(4),
160-7.
Mossanen M Fau - Mossanen, M., Calvert Jk Fau - Calvert, J. K., Holt Sk Fau - Holt, S. K., James
Ac Fau - James, A. C., Wright Jl Fau - Wright, J. L., Harper Jd Fau - Harper, J. D., et al.
Overuse of Antimicrobial Prophylaxis in Community Practice Urology.
Ppra, T. 2016. Laporan tahunan RSUP Sanglah Tahun 2016 [Online]. Available:
http://sanglahhospitalbali.com/v1/file/Laporan%20Tahunan%202016.pdf
[Accessed].
Qin, Q., Li, H., Wang, L. B., Li, A. H., Chen, L. J. & Lu, Q. 2014. Thyroid surgery without antibiotic
prophylaxis: experiences with 1,030 patients from a teaching hospital in China. World
J Surg, 38, 878-81.
Rosato, L., Avenia, N., Bernante, P., De Palma, M., Gulino, G., Nasi, P. G., et al. 2004.
Complications of thyroid surgery: analysis of a multicentric study on 14,934 patients
operated on in Italy over 5 years. World J Surg, 28, 271-6.
Selwyn, O. & Rogers, J. 2017. Surgical Perspective: Centers for Disease Control and
Prevention Guideline for the Prevention of Surgical Site Infection 2017. Surgical
Infections, 18(4), 383-404.
Seven, H., Sayin, I. & Turgut, S. 2004. Antibiotic prophylaxis in clean neck dissections. J
Laryngol Otol, 118, 213-6.
Shea 2013. Clinical Practice Guidelines for Antimicrobial Prophylaxis in Surgery. SHEA, 1, 1-
58.
Tourmousoglou, C. E., Yiannakopoulou, E., Kalapothaki, V., Bramis, J. & St Papadopoulos, J.
2008. Adherence to guidelines for antibiotic prophylaxis in general surgery: a critical
appraisal. J Antimicrob Chemother, 61, 214-8.
Vamvakidis, K., Rellos, K., Tsourma, M., Christoforides, C., Anastasiou, E., Zorbas, K. A., et al.
2017. Antibiotic prophylaxis for clean neck surgery. Ann R Coll Surg Engl, 99, 410-2.
Vila, P. M., Zenga, J. & Jackson, R. S. 2017. Antibiotic Prophylaxis in Clean-Contaminated Head
and Neck Surgery: A Systematic Review and Meta-analysis. Otolaryngol Head Neck
Surg, 157, 580-588.
Who 2016. Global guidelines on the prevention of surgical site infection. WHO, 1, 1-184.
Wick, E. C., Vogel, J. D., Church, J. M., Remzi, F. & Fazio, V. W. 2009. Surgical site infections in
a "high outlier" institution: are colorectal surgeons to blame? Dis Colon Rectum, 52,
374-9.

Vous aimerez peut-être aussi