IDE svMMARvM PoTESTATvM.

317

nempè Democraticum, Ariftocraticum et Monarchi

cum, in Art. τ7. Cap. praeced. diximus. Jam ante
quam de nnoquoque , feorfim agere incipiam, , illa.
prius demonftrabo, quae ad ftatum civilem in gene
re pertinent; quorum ante omnia confiderandum
venit fummum Civitatis, feu fummarum poteftatum
Jus, - - - - -

',

' §. II. . . Ex Art. I 5. praeced. Cap. patet imperii,

feu fummarum poteftatum Jus nihil effe praeteripfum
naturae Jus, quod potentia, , non quidem uniuscu
jufque; fed multitudinis, quae una • veluti mente
ducitur, determinatur, hoc eft, quod unus- [***]
quifque in ftatm naturali, fic etiam totius imperii cor
pus et mens tantum juris habet, quantum potentia
valet ; atque adeo unusquifque civis, feu fubditus
tanto minus juris habet, quanto ipfa Civitas ipfo po
tentior eft, (vid.' Art. 16. praeced. Cap.) et confe
quenter unusquifque civis nihil jure agit, nec ha
bet praeter id, quod communi Civitatis decreto de
fendere poteft. -

§. III. Si Civitas alicui concedat Jus et confe

quenter poteftatem (nam alias per Art. 12. praeced.
Cap. verba tantum dedit) vivendi ex fuo ingenio, eo
ipfo fuo jure cedit et in eum transfert, cui talem po
teftatem dedit. Si autem duobus, aut pluribus hanc
poteftatem dedit, ut fcilicet unusquifque ex fuo in
genio vivat, eo ipfo imperium divifit et fi denique
unicuique civium hanc eandem poteftatem dedit, eo
ipfo fefe deftruxit, meo manet amplius Civitas ; fed
redeunt, omnia ad ftatum naturalem, quae omnia
ex praecedentibus manifeftiffima fiunt ; atque adeo
fequitur, nulla ratione pofTe concipi, quod unicui
que civi ex Civitatis inftituto liceat ex fuo ingenio
vivere et confequenter hoc Jus naturale, quod fci
licet unusquifque fui judex eft, in ftatu civili necef
fario cefTat. Dico exprefTe ex Civitatis inftituto ; nam
Jus
- -

318 TaAcTAr. PoLIT. CAP. III.-

Jus naturae uniuscujufque (fi recte rem perpendamus)
in ftatu civili non cefTat. Homo namque tam in
fìatu naturali, quam civili ex legibus fuae naturae
agit, fuaeque : utilitati confulit. Homo, iriquam,
in utroque ftatu fpe, aut metu ducitur ad hoc, aut
illud agendum, vel omittendum; fed. praecipua
inter utrumque ftatum differentia eft, quod in ftatu
civili omnes eadem metuant et omnibus una, * ea
demque fecuritatis, fit caufa et-vivendi: ratìo, quod
fane judicandi facultatem uniuscujufque non, tollit.
Qui enim omnibus Civitatis mandatis, obtemperare
conftituit, five ejus potentiam metuit, vel quia tran
quillitatem amat, . is profecto fuae fecuritati, fuae
que utilitati ex fuo ingenio confulit.
-

§. IV. Praeterea concipere etiam non poffumus,

quod unicuique civi liceat Civitatis decreta, feu jura
interpretari. Nam fi hoc unicuique liceret, eo ipfo
fui judex efTet; quandoquidem unusquifque facta
[ua fpecie juris nullo negotio excufare, feu adornare
[**] pofTet et confequenter ex fuo ingenio vitam in
Tiitueret, quod (per Art. praeeed.) eft abfurdum.
§. V. Videmus itaque, unumquemque civem
non fui; fed Civitatis juris effe, cujus omnia man
data tenetur exequi, nec ullum habere jus decernen
di, quid aequum, quid iniquum, quid pium, quid
ve impium fit; fed contra, quia imperii corpus una
veluti mente duci debct et confequenter Civitatis vo
luntas pro omnium voluntate' habenda eft, id quod
Civitas juftum et bonum effe decernit,' tanquam ab
unoquoque decretum effe, cenfendum eft; atque adeo,
quamvis fubditus Civitatis decreta iniqua efTe cen
Ieat, tenetur nihilominus eadem exequi,
§. VI. At objici poteft, an non contra ratio
nis dictamen eft, fe alterius judicio omnino fubjice
re et confequenter, an ftatus civilis rationi non re
pugnat; ex quo fequeretur fiatum civilem irratio
• . nalem
 •
- .

T)e IvRE svMMARvM poTEsTArvM. 319

nalem efTe, nec pofTe creari nifi ab hominibus ratio
ne deftitutis; at minime ab iis, qui ratione ducun
tur. Sed quoniam ratio nihil contra naturam docet,
non poteft ergo fana ratio dictare, ut unusquifque
fui juris maneat, quamdiu homines affectibus funt
obnoxii, (per Art. 15. praeced. Cap.) hoc eft, (per
4rt. 5. Cap. 1.) ratio hoc pofTe fieri negat. -Adde,
quod ratio omnino docet pacem quaerere, quae qui
dem obtineri nequit, nifi communia Civitatis jura
inviolata ferventur, atque adeo quo homo ratione
magis ducitur, hoc eft, (per 4rt. 1 1. praeced. Cap.)
quo magis liber eft, eo conftantius Civitatis jura [er
vabit et fummae poteftatis, cujus fubditus eft, man
data exequetur. Ad quod accedit, quod ftatus civi
lis naturaliter inftituitur ad metum communem adi
mendum et communes miferias propellendum, ac
proinde id maxime intendit, quod unusquifque, qui
ratione ducitur, in fiatu naturali conaretur ; fed
fruftra: (per Art. 15. praeced. Cap.) quapropter fi
homini, qui ratione ducitur, id a!iquando ex civita
tis mandato faciendum eft, quod rationi repugnare
novit, id damnum longe compenfatur bono, quod
ex ipfo ftatu civili haurit: nam rationis etiam lex
eft, ut ex duobus malis minus eligatur, ac proinde
concludere pofTumus, neminem quicquam contra
Tuae rationis praefcriptum agere, quatenus id agit,
quod jure Civitatis faciendum eft: quod nobis fa
cilius unusquifque concedet, poftquam expli- [***]
cmerimus, quo ufque Civitatis potentia et coufequen
ter Jus Te exlendit.

§. VII. Nam confiderandum primum venit,

quod ficuti in fiatu naturali (per Art. 1 1. praeced.
Cap.) ille homo maxime potens, maximeque fui ju
ris eft, qui ratione ducitur ; fic etiam illa Civitas
maxime erit potens et maxime fui juris, quae ratio
ne fundatur et dirigitur. Nam Civitatis Jus potentia
multitudinis, quae una veluti mente ducitur, deter
Immlna
-
32o . *TRACTAT. PoLiT. CAP. III. * '*
minatur. - Adhaec animorum unio concipi nulla ra
tione pofTet, nifi Civitas id ipfum maxime intendat,
quod fana ratio omnibus hominibus utile efTe docet.
- - - t- ... : '• •

• §. VIII. Secundo* venit etiam confiderandum,

'quod fubditi eatenus non fui ; fed Civitas juris fint,
quatenus, ejus potentiam, feu minas metuunt, vel
quatetaus ftatum civilem amant (per Art. 1o. praeced.
«Cap.). Ex quo fequitur, quod ea omnia, àd quae
agenda nemo praemiis, aut minis induci poteft, ad
jura Civitatis non pertineant. Ex. gr. judicandi fa
cultate nemo cedere poteft : quibus enim praemiis,
aut minis induci poteft homo, ut credat, totum non
efTe fua parte majus, aut quod Deus non exiftat, aut
quod corpus, quod videt finitum, Ens infinitum.
•fTe credat et abfolute ut aliquid contra id, quod fen
tit, vel cogitat, credat? Sic etiam quibus praemiis,
aut minis induci poteft homo, ut amet, quem odit,
vel ut odio habeat, quem amat? Atque huc etiam
illa referenda funt, a quibus humana natura ita ab
horret, ut ipfa omni malo pejora habeat, ut quod
homo teftem contra fe agat, ut fe cruciet, ut paren
tes interficiat fuos, ut mortem vitare non conetur
et fimilia, ad quae nemo praemiis, nec minis induci
poteft. Quod fi tamen dicere velimus, Civitatem
jus, five potefiatem habere talia imperandi, id nullo
alio fenfu poterimus concipere, nifi quo quis diceret,
hominem jure poffe infanire et delirare; quid enim
aliud mifi delirinm jus illud effet, cui memo adftrictus
eße poteft? Atque hic de iis exprefle loquor, quae
Juris Civitatis efTe nequeunt et a quibus natura hu
mana plerumque abhorret. Nam quod ftultus, aut
vefanus nullis praemiis, neque munis induci poffit
ad exequenda mandata et quod unus, aut alter ex
eo, quod huic, aut illi Religioni addictus fit, im
[*] perii jura omni malo pejora judicat; jura tamen
Civitatis irrita non funt, quandoquidem iisdem ple
vique cives continentur ; ac proinde, quia ii, qui
nihil
 T)e IvRE svMMARvM PoTESTATvM. 32 1

nihil timent, neque fperant, eatenus fui juris funt;

(per Art. 1o. praeced. Cap.) funt ergo (per Afrt. 14.
praeced. Cap.) imperii hoftes, quos jure cohibere
licet. -

§. IX. Tertio denique confiderandum venir,

ad Civitatis Jus ea minus pertinere, quae plurimi
indignantur. Nam certum eft, homines naturae
ductu in unum confpirare, vel propter communem
metum, vel defiderio damnum aliquod commune
ulcifcendi; et, quia Jus Civitatis communi multitu
dinis potentia definitur, certum eft, potentiam Ci
vitatis et Jus eatenus minui, quatenus ipfa caufas
praebet, ut plures in unum confpirent. Habet cer-`
te Civitas quaedam fibi metuenda et ficut unusquif
que civis, five homo in ftatu naturali, fic Civitas
eo minus fui juris elt, quo majorem timendi caufam
habet. Atque haec de Jure fummarum poteftatum
in fubditos; jam antequam de earundem in alios ju
re agam, folvenda videtur quaeftio, quae de fleli
gione moveri folet.,
§. X. Nam objici nobis poteft, an Status civi
lis et fubditorum obedientia, qualis in ftatu civili
requiri oftendimus, non tollat Religionem, qua
Deum colere tenemur. Sed si rem ipfam perpenda
mus, nihil reperiemus, quod poflit fcrupulum inji
cere. Mens enim , quatenus ratione utitur, non
fummarum poteftatum, fed fui juris eft (per 4rt. 1 1.
Cap. praeced. ). Atque adeo vera Dei cognitio et
amor nullius imperio [ubjici poteft, ut nec erga pro
ximum charitas ; (per Adrt. 8. hujus Cap.) et fi prae
terea confideremus fummum charitatis exercitium
efTe illud, quod ad pacem tuendam et concordiam
conciliandam fit, non dubitabimus, illum revera
fuo officio functum efTe, qui unicuique tantum auxi
lii fert, quantum jura Civitatis, hoc eft, concordia
et tranquillitas concedunt. Ad externos cultus quod
X attinet,
 32» TaAcTAcr. PoLiT. CAP. III.
attinet, certum eft, illos ad veram Dei cognitionem
et amorem, qui ex ea necefTario fequitur, nihil pror
fus juvare, nec n9cere pofTe ; atque adeo non tanti
faciendi funt, ut propter ipfos pax et tranquillitas
publica perturbari merentur. Caeterum certum eft,
[***] me Jure naturae, hoc eft, qmer Art. 3. praec. Cap.)
ex divino decreto, non effe religionis vindicem ;
nam nulla mihi eft, ut olim Chrifti Difcipulis pote
ftas fuit, ejiciendi fpiritus immundos et faciendi mi
racula, quae fane poteftas adeo necefTaria eft ad pro
pagandam Religionem in locis, ubi interdicta eft,
ut fine ipfa non tantum oleum et opera, ut ajunt,
perdatur, fed plurimae infuper creentur moleftiae ;
cujus rei funeftiffima exempla omnia viderunt fae
cula. Unufquifque igitur, ubicunque fit, Deum
poteft vera Religione colere, fibique profpicere,
quod viri privati officium eft. Caeterum cura Reli
gionis propagandae Deo, vel fummis poteftatibus,
quibus folis incumbit Reipublicae habere curam,
committenda eft. Sed ad propofitum revertor.

§. XI. Jure fummarum poteftatum in cives et

fubditorum officio explicato, fupereft, ut earum Jus
in reliqua confideremus, quod jam ex dictis facile
*.
cognofcitur. Nam, quandoquidem (per Aert. 2. hu
jus Cap.) Jus fummae poteftatis nihil eft praeter ipfum
naturae Jus, fequitur duo imperia ad invicem fefe
habere, ut duo homines in ftatu naturali, excepto
hoc, qnod Civitas fibi cavere potefi, ne ab alia op
primatur, quod homo in fiatu naturali non poteft,
nimirum qui quotidie fomno, faepe morbo, aut ani
mi aegritudine et tandem fenectute gravatur et prae
ter haec aliis incommodis eft obnoxius, a quibus
Civitas fecuram fe reddere poteft.
§. XII. Civitas igitur eatenus fui juris eft, qua
tenus fibi confulere et cavere poteft, ne ab alia op
primatur, (per 4rt. 9. et 15. praec. Cap.) et (per
Art.
 *-

'IDE IVRE svMMARvM PoTESTATvM, 525

Art. 1 o. et I 5. praec. Cap.) eatenus alterius juris,

quatemus alterius Civitatis potentiam timet, vel qua
tenus ab ea impeditur, quo minus id, quod vult,
exequatur, vel denique quatenus ipfius, auxilio ad
fui confervationem, vel incrementum indiget; nam
dubitare nequaquam pofTumus, quin, fi duae Civi
tates invicem mutuum auxilium praeftare volunt,
ambae fimul plus poffint et confequenter plus juris
fimul habeant, quam alterutra fola. Vid. Art. 13.
Cap. praec. -

§. XIII, Haec autem clarius intelligi poffunt,

fi confideremus, quod duae Civitates natura hoftes
funt. Homines enim (per Art. 14. praec. Cap.) in
ftatu naturali hoftes fumt. Qui igitur Jus naturae ex
tra Civitatem retinent, hoftes manent. Si itaque
altera Civitas alteri bellum inferre et extrema adhi
bere media velit, quo eam fui juris faciat, id ei jure
tentare licet, quandoquidem, ut bellum geratur,
ei fufficit ejus rei habere voluntatem. At de pace
nihil ftatuere poteft, nifi connivente alterius Civi
tatis voluntate. Ex quo fequitur Jura belli unius
cujufque Civitatis efTe ; pacis autem non unius, fed
duarum ad minimum Civitatum efTe Jura, quae pro
pterea confoederatae dicuntur.

§. XIV. Hoc foedus tamdiu fixum manet, quam.

diu caufa foederis pangendi, nempe metus damni
feu lucri fpes in medio eft ; hac autem, aut illo Ci
vitatum alterutri adempto, manet ipfa fui juris,
(per Art. 1o. praec. Cap.) et vinculum, quo Civita
tes invicem adftrictae erant, fponte folvitur, ac pro
inde unicuique Civitati jus integrum eft folvendi
foedus, quandocunque vult, nec dici poteft, quod
dolo, vel perfidia agat, propterea quod fidem fol
vit, fimulatque metus vel fpei caufa fublata eft,
quia haec conditio unicuique contrahentium aequa
lis fuit, ut fcilicet quae prima extra metum efTe pof
X 2 fet,
524 , TRACTAT. PoLIT. CAP. III.

fet, fui juris effet, eoque ex fui animi fententia uteretur

et praeterea quia nemo in futurum contrahit, nifi
pofitis praecedentibus circumftantiis: his autem mu
tatis totius ftatus etiam mutatur ratio et hac de cau
fa unaquaeque confoederatarum Civitatum jus reti
net fibi confulendi et unaquaeque propterea, quan
tum poteft, conatur extra metum et confequenter
fui juris effe et impedire, quo minus altera poten
tior evadat. Si quae ergo Civitas, fe deceptam efTe,
quaeritur, ea fane non confoederatae Civitatis fidem,
fed fuam tantummodo ftultitiam damnare poteft,
quod fcilicet falutem fuam alteri, qui fui juris et
cui fui imperii falus fumma lex eft, crediderit.
§. XV. Civitatibus, quae una pacem contraxe
runt, jus competit dirimendi quaeftiones, quae mo
veri pofTunt de pacis conditionibus feu legibus, qui
bus fibi invicem fidem adfirinxerunt, quandoquidem
pacis jura non unius Civitatis, fed contrahentium
'fimul funt; (per Art. 15. hujus Cap.) quod fi de iis
convenire inter ipfas non poteft, eo ipfo ad belli Ita
tum redeunt. -

§ XVI. Quo plures Civitates fimul pacem com

[***] trahunt, eo unaquaeque reliquis minus timen
da, five unicuique minor eft poteftas bellum infe
rendi ; fed eo magis pacis tenetur conditiones fer
vare, hoc eft, (per Art. 13. hujus Cap.) eo minus
fui juris eft, fed eo magis conmmuni foederatorum
voluntati fefe accommodare tenetur.
_»

§. XVII. Caeterum fides, quam 'fana ratio et

Religio fervandam docet, hic minime tolJitur: nam
nec ratio, nec Scriptura omnem datam fidem fervare
docet. Cui enim pollicitus fum, argentum ex. gr.
quod mihi fecreto fervandum dedit, cuftodire, fidem
praeftare non teneor, fimulac noverim, aut fcire
crediderim, furtum effe, quod mihi fervandum de
dit; fed rectius agam, fi dem operam, ut fuis refti
tuatur. •
 IDE xvRE svMMARvM poTESTATvM. 325

ttiatur. Sic etiam fi fumma poteftas aliquid alteri

fe facturam promifit, quod poftea tempus feu ratio
docuit, aut docere videbatur, communi fubditorum
faluti obefTe, fidem fane folvere tenetur. Cum ita
que É; non nifi in genere doceat fidem fervare
et cafus fingulares, qui excipiendi funt, uniuscu
jusque judicio relinquat, nihil ergo docet, quod iis, .
uae modo oftendimus, repugnat.
§. XVIII. Sed ne toties opus fit fermonis filum
interrumpere et fimiles pofthac objectiones folvere,
monere volo, me haec omnia ex naturae humanae
quomodocumque comfideratae neceffitate demonftraf
fe, nempe ex univerfali omnium hominum, conatu
fefe confervandi, qui conatus omnibus hominibus
ineft, five ignari, fivi fapientes fint, ac proinde quo
modocunque homines, five affectu, five ratione duci
confiderentur, res eadem erit, quia demonftratio,
ut diximus, univerfalis eft.

C A P v T IV.

§. I. Jus fummarum poteftatum, quod earum

potentia determinatur, in praec. Cap. oftendimus,
idque in hoc potiffimum confiftere vidimus, nempe
quod imperii veluti mens fit, qua omnes duci de
bent; adeoque folas jus habere decernendi, quid
bonum, quid malum, quid aequum, quid iniquum,
hoc eft, quid fingulis, vel omnibus fimul agendum,
vel omittendum fit, ac proinde vidimus iis folis [*]
jus competere leges condendi, eafque, quamdo de
iis quaeftio eft, in quocunque fingulari cafu interpre
tandi et decernendi, an datus cafus contra, vel fe
cundum jus factus fit; (vide Art. 5, 4, 5. praec. Cap.)
deinde bellum inferendi, vel pacis conditiones fta
tuendi et offerendi, vel oblatas acceptandi. /ide
Art. 12. et 13. praec. Cap. -

§. II. Cum haec omnia, ac etiam media, qua

ad eadem exequenda requiruntur, omnia negotia
•
fiat,
 326 TRACTAT. ' PoLIT. CAP. IV.

fint, quae ad integrum imperii corpus, hoc eft, quae

ad Rempublicam fpectant, hinc fequitur, Rempubli
cam ab ejus folummodo directione pendere, qui
fummum habet imperium ; ac proinde fequitur fo
lius fummae poteftatis Jus efTe de factis uniuscujuf
que judicandi, de factis cujuscunque rationem exi
gendi, delinquentes poena mulctandi et quaeftiones
inter cives de jure dirimendi, vel legum latarum pe
ritos ftatuendi, qui haec ejus loco adminiftrent;
deinde omnia ad bellum et pacem media adhibendi
et ordinandi, nempe urbes condendi et muniendi,
milites ducendi, officia militaria diftribuendi et
quid factum velit imperandi et pacis caufa legatos
mittendi et audiendi et denique fumptus ad haec
omnia exigendi. - -

III. Quoniam itaque folius fummae poteftatis

Jus fit negotia publica tractandi, vel miniftros ad
eadem eligendi, fequitur, fubditum imperium affe
ctare, qui fuo folo arbitrio, fupremo Concilio in
fcio, negotium aliquod publicum aggrefTus eft, tam
etfi id, quod intenderat agere, Civitati optimum
fore crediderit. -

§. IV. Sed quaeri folet, an fumma poteftas le

gibus adftricta fit et confequenter an peccare poffit?
Verum quoniam legis et peccati nomina non tantum
Civitatis Jura, fed etiam omnium rerum naturalium
et apprime rationis communes regulas refpicere fo
lent, non pofTumus abfolute dicere, Civitatem nul
lis adftrictam effe legibus, feu peccare non poffe.
Nam fi Civitas nullis legibus, feu regulis, fine qui
bus Civitas non efTet Civitas, adftricta effet, tum
*. Civitas non ut res naturalis, fed ut chimaera effet
contemplanda. Peccat ergo Civitas, quando ea agit,
vel fieri patitur, quae caufa efTe pofTunt ipfius ruinae,
atque tum eandem eo fenfu peccare dicimus, quo
[**] Philofophi, vel Medici naturam peccare dicunt
et hoc fenfu dicere poffumus, Civitatem peccare,
quando contra rationis dictamen aliquid agit, Eft
- Cen1I\\
 T)e NEGoTIIS pvBLicis PoLIT. 327

enim Civitas tum maxime fui juris, quando ex dicta

mine rationis agit; (per Art. 7. praeced. Cap.) qua
tenus igitur contra rationem agit, eatenus fibi defi
cit, feu peccat. Atque haec clarius intelligi pote
runt, fi confideremus, quod, cum dicimus unum•
quemque pofTe de re, quae fui juris eft, ftatuere,
quicquid velit, haec poteftas non fola agentis poten
tia, fed etiam ipfius patientis aptitudine definiri de
bet. Si enim ex. gr. dico, me jure pofTe de, hac
menfa, quicquid velim, facere, non hercle intelligo,
quod jus habeam cfficiendi, ut haec menfa herbam
comedat; fic etiam, tametfi dicimus homines non
fui, fed Civitatis juris effe, non intelligimus, quod
homines naturam humanam amittant et aliam in
duant; atque adeo quod Civitas jus habeat efficiendi,
ut homines volent, vel quod aeque impoflìbile eft,
ut homines cum honore adfpiciant ea, quae rifum
movent, vel naufeam ; fed quod quaedam circum
fiantiae occurrant, quibus pofitis ponitur fubdito
rum erga Civitatem reverentia et metus, et ' quibus
Tublatis metus et reverentia et cum his Civitas una
tollitur. Civitas itaque , ut fui juris fit, metus et
reverentiae caufas fervare tenetur ; aliâs Civitas e{Te
definit. Nam iis, vel ei, qui imperium tenet, ae
que impoflibile eft, ebrium, aut nudum cum fcor
tis per plateas currere, hiftrionem agere, leges ab
ipfo latas aperte violare, feu contemnere et cum his
majeftatem fervare, ac impoflibile eft, fimul , effe et
non efTe ; [ubditos deinde trucidare, fpoliare, vir
gines rapere et finilia, metum in indignationem et
confequenter flatum civilem in ftatum hoftilitatis
vertunt. -

§. V. Videmus itaque, quo fenfu dicere poffu*

mus, Civitatem legibus teneri et peccare pofTe, Ve
rum fi per legem intelligamus Jus civile, quod ipfo
Jure civili vindicari poteft et peccatum id, quod Jure
civili fieri prohibetur, hoc eft, fi haec nomina ge
nuino
 -

328 TRAGTAT. PoLIT, CAP. IV,

nuino fenfu fumantur, nulla ratione dicere pofTu

mus, Civitatem legibus adftrictam' efTe, aut pofTe
peccare, Nam regulae et caufae meuus et reveren
tiae, quas Civitas fui caufa fervare tenetur ; non ad
Jura civilia, fed ad Jus naturale fpectant ; quando
[488] quidem (per Art. praeced.) non Jure civili, fed
Jure belli vindicari pofTunt et Civitas nulla alia ra
tione iifdem tenetur, quam homo in ftatu naturali,
ut fui juris efTe poffit, five ne fibi hoftis fit, cavere
tenetur, * ne fe ipfum interficiat, quae fane cautio
non obfequium, fed humanae naturae libertas eft:
at Jura civilia pendent a folo Civitatis decreto, atque
haec memini, nifi fibi, ut fcilicet libera maneat, mo
rem gerere tenetur, nec aliud bonum, aut malum
habere, nifi quod ipfa fibi bonum, aut malum efTe
decernit ; ac proinde non tantum jus habet fefe vin
dicandi, leges condendi et interpretandi ; fed etiam
eafdem abrogandi et reum quemcunque' ex plenitu
dine potentiae condonandi, - -

• §. VI. Contractus, feu leges, quibus multitudo

jus fuum in unum Concilium, vel hominem trans
ferunt, non dubium eft, quin violari debeant, quan
do communis falutis intereft eafdem violare. At ju
dicium de hac re, an fcilicet communis falutis inter
fit, eafdem violare, an fecus, nemo privatus, fed
is tantum, qui inperium tenet, jure ferre poteft ;
(per Art. 3. huius Cap.) ergo Jnre civili is folus, qui
imperium tenet, earum legum interpres manet, Ad
quod accedit, quod nullus privatus eafdem jure vin
dicare poflit, .atque adeo eum, qui imperium tenet,
revera non obligant. Quod fi tamen ejus naturae
fint, ut violari mequeaqt, nifi fimul Civitatis robur
debilitetur, hoc eft, nifi fimul plerorumque civium
communis metus in indignationem vertatur, eo ipfo
Givitas difTolvitur et contractus cefTat, qui propter
ea non Jure civili, fed Jure belli vindicatur, At
que adeo is, qui imperium teaet, nulla. etiam
-
•};®
 T)e svMMo societAtis FINE. 329

decaufa hujus contractus conditiones fervare tenetur,

quam homo in ftatu naturali, ne fibi hoftis fit, tene
tur cavere, ne fe ipfum interficiat, ut in praeced.
Art. diximus,

C A P v T V.

§. I. *In Art. 1 1. Cap. 2. oftendimus hominem

tum maxime fui juris efTe, quando maxime ratione
ducitur et confequenter (vid. Art. 7. Cap. 3.) Civita
tem illam, maxime potentem, maximeque fui [*°]
juris e{fe, quae ratione fundatur et dirigitur. Cum
autem optima vivendi ratio ad fefe, quantum fieri
poteft, confervandum ea fit, quae ex praefcripto ra
tionis inftituitur; fequitur ergo id omne optimum
efTe, quod homo vel Civitas agit, quatenus maxi
me fui juris eft. Nam non id omne, quod jure fieri
dicimus, optime fieri affirmamus: aliud namque eft
agrum jure colere, aliud agrum optime colere ; aliud,
inquam , eft fefe jure defendere, confervare, judi
cium ferre etc. aliud fefe optime defendere, confer
vare, atque optimum judicium ferre ; et confequen
ter aliud eft jure imperare et Reipublicae curam ha
bere, aliud optime imperare et Rempublicam optime
gubernare. Po[tquam itaque de jure cujuscunque
Civitatis in genere egimus, tempus eft, ut de opti
mo cujuscunque imperii fiatu agamus,
§. II, Qualis autem cujuscunque imperii fit fta
tus, facile ex fine ftatus civilis cognofcitur: qui fci
licet nullus alius,eft, quam pax, vitaeque fecuritas; ,
Ac proinde illud imperium optimum eft, ubi homi
nes concorditer vitam tranfigunt et cujus jura invio
lata fervantur. Nam certum eft, quod feditiones,
bella, legumque contemptio five violatio non tam
fubditorum malitiae, quam pravo inperii ftatui im
putanda funt. Homines enim civiles non nafcun
tur, fed fiunt, Hominum praeterea naturales affe
Ctu8
 83o ' TRACTAT. PoLiT. CAP. V.

ctus ubique iidem funt ; fi itaque in una Civitate

malitia magis regnat, pluraque peccata committun
tur, quam in alia, certum eft, id ex eo oriri, quod
talis Civitas non fatis concordiae providerit, nec
jura fatis prudenter inftituerit et confequenter neque
Jus Civitatis abfolutum obtinuerit. Status enim civi
lis, qui feditionum caufas non abftulit et ubi bel
lum continuo timendum et ubi denique leges fre
quenter violantur, non multum ab ipfo naturali fta
tu differt, nbi unusquifque ex fuo ingenio magno
vitae periculo vivit.
§. III. At ficut fubditorum vitia, nimiaque
licentia et contumacia Civitati imputanda funt, ita
contra eorum virtus et conftans legum obfervantia
maxime Civitatis virtuti, et juri abfoluto tribuenda
eft, ut patet ex Art. 15. Cap. 2. Unde Hannibali me
[**] rito eximiae virtuti ducitur, quod in ipfius ex
- ercitu nulla unquam feditio orta fuerit.
• §. IV. Civitas, cujus fubditi metu territi, ar
ma non capiunt, potius dicenda eft, quod fine bel
lo fit, quam quod pacem habeat. Pax enim non
belli privatio, fed virtus eft, quae ex animi forti
tudine oritur: eft namque obfequium (per Art. 19.
Cap. 2 ) conftans voluntas id exequendi, quod ex
communi Civitatis decreto fieri debet. Illa praeter
ea. Civitas, cujus pax a fubditorum inertia pendet,
qui fcilicet veluti pecora ducuntur, ut tantum fer
vire difcant, rectius Solitudo, quam Civitas] dici
poteft.
, V. Cum ergo dicimus, illud imperium opti
mum effe, ubi homines concorditer vitam tranfigunt,
vitam humanam intelligo, quae non fola fanguinis
circulatione et aliis, quae omnibus animalibus funt
communia, fed quae maxime ratione, vera Mentis
virtute et vita definitur.
§. VI,
 • IDE svMMo socIETATIS FINE. 351

§. VI. Sed notandum, imperium, quod in

hunc finem inftitui dixi, a me intelligi id, quod
multitudo libera inftituit, non autem id, quod in,
multitudinem jure belli acquiritur. Libera enim
multitudo majori fpe, quam metu ; fubacta autem
majori metu, quam fpe ducitur: 'quippe illa vitam
colere; haec autem mortem tantummodo vitare ftu
det; illa, inquam, fibi vivere ftudet, haec victoris
elTe cogitur, unde hanc fervire, illam liberam efTe
dicimus. Finis itaque imperii, quod aliquis Jure
belli adipifcitur, eft dominari et fervos potius, quam
fubditos habere. Et quamvis inter imperium, quod
a libera multitudine creatur et illud, quod jure belli
acquiritur, fi ad utriufque jus in genere attendamus,
nulla efTentialis detur differentia, finem tamen, ut
jam ofiendimus, et praeterea media, quibus, unum
quodque confervari debeat, admodum diverfa habent.

§. VII. Quibus autem mediis Princeps, qui

fola dominandi libidine fertur, uti debet, ut impe
rium ftabilire et confervare pofIit, acutiflîmùs Ma
chiavellus prolixe ofiendit; quem autem in finem,
non fatis conftare videtur. Si quem tamen bonum
habuit, ut de viro fapiente credendum eft, fuifTe
videtur, ut oftenderet, quam imprudenter multi Ty
rannum e medio tollere conantur, cum tamen cau
fae, cur princeps fit Tyrannus, tòlli nequeant, [***]
fed contra eo magis ponantur, quo principi major
timendi caufa praebetur: quod fit, quando multi
tudo exempla in principem edidit et parricidio, quafi
re bene gefta, gloriatur. Praeterea oftendere forfan
voluit, quantum libera multitudo cavere debet, ne,
falutem fuam uni abfolute credat, qui nifi vanus fit
et omnibus fe pofTe placere exiftimet, quotidie infi
dias timere debet, atque adeo fibi potius cavere et
multitudini contra infidiari magis, quam confulere
cogitur ; et ad hoc de prudentiflimo ifto viro creden
- * •
dum
- -
.-
 …

332 TRACTAT. PoLIT. CAP. VI.

dum magis adducor, quia pro libertate fuifTe con

ftat, ad quam etiam tuendam faluberrima confilia
dedit. * . . *-

C A p v T VI.

§. I. Quia homines, uti diximus, magis affe

ctu, quam ratione ducuntur, fequitur multitudinem
non ex rationis ductu, fed ex communi aliquo affe
ctu naturaliter convenire et una veluti mente duci
velle, nempe (ut Art. 9. Cap. 5. diximus) vel ex com
muni fpe, vel metu, vel defiderio commune ali
quod damnum ulcifcendi. Cum autem [olitudinis
metus omnibus hominibus infit, quia nemo in foli
tudine vires habet, ut fefe defendere et quae ad vi
tam necefTaria funt, comparare poffit, fequitur fia
tum civilem homines natura appetere, nec fieri pofTe,
ut homines eundem unquam penitus difTolvant.
§. II. Ex difcordiis igitur et feditionibus, quae
in Civitate faepe concitantur, nunquam fit, ut ci
ves Civitatem difTolvant, (ut in reliquis focietatibus
faepe evenit) fed ut ejufdem formam in aliam mu
tent; fi himirum contentiones fedari nequeunt fer
vata Civitatis facie. Quare media, quae ad impe
rium confervandum requiri dixi, ea intelligo, quae
ad imperii formam abfque ulla ejus notabili mutatio
me confervandam neceffaria funt.

§. III. Quod fi cum humana natura ita compa

ratum efTet, ut homines id, quod maxime utile eft,
maxime cuperent, nulla efTet opus arte ad concor
diam et fidem ; fed quia longe aliter cum natura hu
mana conftitutum effe'conftat, imperium necefTario
ita inftituendum eft, ut omnes, tam qui regunt,
[**] quam qui reguntur, velint nolint, id tamen
âgant, quod conmunis falutis intereft, hoc eft, ut
omnes, fponte, vel vi, vel neceffitate coacti fint ex
rationis praefcripto vivere ; quod fit, fi imperii res
ita
 I)E MoNARCHiA. - 333

ita ordinentur, ut nihil, quod ad communem falu

•.

tem fpectat, ullius fidei abfolute committatur. Ne

mo enim tam vigilans eft, qui aliquando non dor
mitet et nemo tam potenti tamque integro animo
'fuit, qui aliquando, et praefertim quando maxime
animi fortitudine opus eft, non frangeretur, ac pa
teretur vinci. Et fame fiultitia eft ab alio id exigere,
quod nemo a fe ipfo impetrare poteft, nempe, ut
alteri potius, quam fibi vigilet, ut avarus non fit,
neque invidus, neque ambitiofus etc. pracfertim is,
qui omnium affectuum incitatuenta maxima quotidie.
habet. -

IV. At experientia contra docere videtur, pa

cis et concordiae interefTe, ut omnis potefias ad
unum conferatur. Nam nullum imperium tamdiu
abfque nlla notabili mutatione ftetit, quam Turca
rum et contra nulla minus diuturna, quam popula
ria, feu Democratica fuerunt, nec ulla, ubi tot fedi- ,
tiones moverentur. Sed fi fervitium, barbaries et
folitudo pax appellanda fit, nihil hominibus pace
miferius. Plures fane et acerbiores contentiones
inter parentes et liberos, quam inter dominos et fer
vos noveri folent, nec tamen Oeconomiae inter
eft, Jus paternum in dominium mutare et liberos per
inde, ac fervos habere. Servitutis igitur, non pa
cis, interefi, omnem poteftatem ad unum transfer
re: nam pax, ut jam diximus, non in belli priva
tione, fed in animorum unione five concordia
confiftit.

$. V. Et fane, qui credunt pofTe fieri, ut unus

folus fummum Civitatis Jus obtineat, longe errant.
Jus enim fola potentia determinatur, ut Capite 2.
oftendimus: at unius hominis potentia longe impar
eft tantae moli fufiinendae. Unde fit, ut, quem
multitudo Regem elegit, is fibi Imperatores quaerat,
feu Confiliarios, feu amicos, quibus fuam et omnium
falu
a.

33* TRACTAT. PoLIT. CAP. VI.

tem committit, ita ut imperium, quod abfolute Mo
marchicum efTe creditur, fit revera in praxi Ariftocra
ticum ; non quidem manifeftum, fed latens, et pro
pterea peffimum. Ad quod accedit, quod Rex, puer.
aeger, aut fenectute gravatus, precario rex fit;
[393] fed ii revera fummam poteftatem habeant, qui
fumma imperii negotia adminiftrant, vel qui Regi
funt proximi ; ut jam taceam, quod Rex, libidini
obnoxius, omnia faepe moderetur ex libidine unius
aut alterius pellicis, aut cinaedi. Audieram, inquit
Orfines, in Afia olim regnafTe faeminas: hoc vero
novum eft, regnare caftratum. Curtius lib. X. Cap. 1.
§. VI. Eft praeterea hoc certum, quod Civitas
femper magis propter cives, quam propter hoftes pe
riclitetur: rari quippe boni. JEx quo fequitur, quod
is, in quem totum imperii Jus delatum eft, magis
cives, quam hofies femper timebit et confequenter
fibi cavere et fubditis non confulere, fed infidiari co
mabitur, iis praecipue, qui fapientia clari, vel divi
tiis potentiores funt. i.

§. VII. – Accedit praeterea, quod Reges filios

etiam plus timent, quam amant, et eo magis, quo
pacis bellique artes magis callent et fubditis ob vir
tutes dilectiores funt. Unde fit, ut eos ita educare
ftudeant, ut caufa timendi abfit. Qua in re officia
rii promptiffime Fìegi obfequuntur et ftudium adhi
bebunt fummum, ut Regem fuccefTorem rudem ha
beant, quem arte tractare poflint.
§. VIII. Ex quibus omnibus fequitur, Regem
eo minus fui Juris, et fubditorum conditionem eo mi
feriorem efTe, quo magis abfolute Civitatis Jus in
eundem transfertur: atque adeo neceffe eft, ad im
perium Monarchicum rite ftabiliendum, fundamenta
jacere firma, quibus fuperftruatur; ex quibus Mon
archae fecuritas et multitudini pax fequátur, ac pro
inde, ut Monarcha tum maxime fui juris fit, cum
„ IlaXl*
 T)E MoNARCIIIA, - 335,

amaxime multitudinis faluti confulit. Quaenam au

tem haec Imperii Monarchici fundamenta fiat, pri
«dam. breviter proponam et deinde ordine ea often
mum • ,

§. IX. Urbs una, aut plures condendae et mu

niendae funt, quarum omnes cives, five ii intra
moenia, five extra propter agricnlturam habitent,
eodem Civitatis jure gaudeant; ea tamen conditione,
ut unaquaeque certum civium numerum ad fui et
communem defenfionem? habeat; quae autem fid
praeftare nequit, aliis conditionibus in ditione ha
benda. -

§. X. Militia ex folis civibus, nullo excepto,

formanda eft et ex nullis aliis ; atque adeo omnes ar
ma habere teneantur et nullus in civium numerum
recipiatur, nifi poftquam exercitium militare [***]
.didicerit, illudque fignatis anni temporibus exercere
pollicitus fuerit. Deinde, uniuscujufque familiae
militia in cohortes et legiones divifa, nullius cohor
tis dux eligendus, nifi qui Architecturam miiitarem
noverit i'orro cohortium et legionum duces ad vi
tam quidem, fed qui familiae unius integrae militiae
imperet, in bello tantummodo eligendus, qui annum
ad fummum imperium habeat, nec continuari in im
perio, nec poftea eligi poflit. Atque hi eligendi funt
ex Regis Confiliariis, (de quibus Zlrt. 15. et feqq. di
cendum) vel qui officio Confiliarii functi funt.

$. XI. Omnium urbium incolae et agricolae,

hoc eft, omnes Cives in familias dividendi funt, quae
nomine et infigni aliquo diftinguantur et omnes ex
aliqua harum familiarum geniti in civium numerum
recipiantur, eorumque nomina in catalogum eorum
familiae redigantur, fimulac eo aetatis pervenerint,
ut arma ferre et officium fuum nofcere pofIint; iis
tamen exceptis, qui ob fcelus aliquod infames, vel
qui