fey $6432 (7-2013) Serre uel ToS eee Chi shige PHAMMAI HUNG Toi bién 1p DUONG TRUNG QUO. Pho Ting bien tap AO HUNG - NGUYEN HANIT ‘Thu ky Toa soon DAO THE DUC ‘Trong od quan dai dign phia Nam 'THALNHAN HOA Trist TRAN HONG DUC Trinh bay ‘TRANHONGK Giy php sat bain 363/GPXB BQ VEITT ngly 83-1994 Tia sogn 216 Tein Quang Kh, HAN IT; 38256588. Ti khoin s6:030.01.01.000781.9 Email: tapchixuanay@gmailcom Nigin hing’ Thuong mi Cé phén Hing hii Chinhinh Ha Ne Coquat doi dign phia Nam 181 DéThim-QU-TRHICM Fea aes iweiaes Email: uaray@yahoacom Ti khodn s6; 1600.311,0004853 Ngia hing. Ning nghigp & Pht rin Nang thin Viet Narn Chinhind Intai Cong ty in Bio Nhan din TPHCM "ing phat anh (Cong ty Trang Pst 179 Ly Chinh Thing, P9, Q3, DT: 393817 Phat hanh made ngoat INHASABA.-25A-B ‘Nguyén Binh Khiém, QI, TPHCM 1: 38241320- 38292900 Fax: 84388 Gi: 10.0004 meu ‘Bia I Sg Home, Pa An: Bc Hanh NhaNguyn vi vigebio vg chi quyén.. 3 BO VAN DONG Nguyén Hoang-400 nlm nhin ai 6 ‘TRAN VIET NGAC Va Minh Ménh wi nguoi no ti a LB QUANG CHAN Din bign quan he Xiem - Viet cud thé kj XVIIL.,..13 NGUYEN DUY CHINH Gido su Tran Die Thao. 18 HOANG HONG Dai hoe Dong Duong qua ti ia WME eg 20 HOANG HANG ‘Thy ning ving Déng Thip Mutts. .uoenso 22 HOU THANG ‘Tinh than vo nga vitha iia "Bé tat” Quing Biic...26 NGUYEN CONG LY ‘Gd ma’ hai qua chuéng nha MRC. on 28 NGUYEN MINH DUC Hoe Bio- Gio trio sarpham ta tiém ng Ving TON THAT THO Nha Nguyén vi viéc bao vé cht quyén bién gidi va bién dao Do Van Ding it-yén vimng bién gidi duge xem la mét yéu té quan Nguyén nhu Gia Long, Minh Ménh, Thiéu Tri, Tw Diic ban hanh nhiéu dao du véi nhiéu chinh séch va bién phap nhiim quan ly bien gidi, chong cc cue xam lain ctia ngoai quée. Tir dei vua Gia Leng, nha vua da cho dat nhing don bio, ci quan Iai, quan si triéu dinh Ten phoi hop vai dan binh lo viée gitr gin bien giéi, Triéu Nguyén da cho xay dung mot hé thong eae dén béo 6 ede viung bien giéi nhiim jem tra tink hinh nguoi nuse ngoai xm nhap vio nue ta. GO bien gidi phia Bac, ede dén duge xay dung thanh mat hé théng. Chi tinh riéng @ viing bién gi6j Lang Son vén duuoe coi la xung y chuc dén, O mién bién giéi phia Tay, nhat la Ngho Tinh, noi tiép gidp véi Ai Lao (Lao), vua Minh Ménh da cho dat hang loat s0. Viée ete quan Iinh di a i mién bien gidi dua lambing su vide nhé nh xay ra cudp bée 6 ving bién gidi hoae e6 ngubi xam pham vao dia phan thi chi ding linh sitai, khong diung Iinb tink dé tranh cam mao khi dée nui rung ma higu qua khéng cao. Nha Nguyén thiét lap quyén cai tri dan toc trong diéu kign xa hoi phong kién Viet Nam dang trai qua nhing bien dong sau sae. Cé nhiéu nguyén nhan din dén shat Gn dinh vé trat tur xa hoi, trong dé ¢6 nguyén nhan t@ nan SO 432 THANG 7 NAM 2013,xa héi khéng ngiing gia tang. Nam 1839, vua Minh ‘Mang dinh ré lai diéu lé céim thuce phién: Pham cde thuyén buén ngoai quoc dén dau cia bién, vién cot dén cia bién déu chiéu theo Ié ca than mang theo Jai, xuding thuyén kiém tra, Néu trong thuyén ¢6 mang theo thuéc phién hay chia gidu thude phién js dau, hode thué muon hang thuyén nao mang giip thi cam chit t6i chét. Thuyén va hang héa cua can pham déu tich thu sung edng. Nhing ngudi phai phai di bat thuée phién ma an tién, c0 y tha ra, hay bon ly dich sb tai an tién ma trang trai riéng y6i nhau, Ichi truy etfu duoe edn nguyén, déu bi xik toi nhw ké pham, nhat thiét khong duge giam bie. Nhitng nguoi vu edo cho nguoi huit vung thuée phién nau bén, mang theo hay ting tri thude phién, déu chidu lnat“vu cao” gidm kém mot bae ma xét nghi”, Day la thoi ky & phuong Tay chit nghia tu ban 4a ra di va phat trién, thee din Phép da tién hanh, hoat déng gisin digp, diéu tra tinh hinh nuée ta phuc yu cho 4m muu xm luge lau dai, The dan dén nude ta bing duong bién va x4m luge nuse ta tir dung bién, Thue té dé bude naa Nguyén phai chi ¥ dén san ninh ving bién, chong gidin diép xdm ship, oliong et jit nase. Nam 1841, vua Thigu Tri ra du: Cuong giéi vé hai phan cia ban triéu rong, dai, nhamg ché xung yéu noi ven bién déu dat phao dai dé nghiém vide phong git. Hau h&t ede ca biéa, cita sng quan trong nha Nguyén cho xy dung dén bao hay phao dai, Tai vinng bien vinh Ha Long, nha Nguyén cho xay dumg nhiéu dén bao, phao dai nh Loai thuyén di bién quan trong nhdt ctia nha Nguyén trong thé ki 19 dege kh trén citu dinh & Hué. Anh: That Léc ao Ngoe; dén Ngpe Ving xay dumg nim 1840, ede dén Thiép Hai, Chang Son®... Mot trong nhiing eo sirphiong thi quan trong duoe nha Nguyén eli trong xay dung Ia pho dai Tran Hai é phia Bac cia Thuan ‘An, mot cia bién ¢6 vai tro to 1én di véi kinh thanh Phui Xuan, Nam 1847, vua Thigu Tri cho xy dung 7 dén Tréin Duong & ven bién tinh Quang Nam. Tir hi ngubi Tay duong gay chuyén, vua chil ¥ dén vie phiong thi mat bién, sai quan tinh Quing Nam la bon Mai Cong Ngén xem xét hinh thé ehé vung Tra ‘Son, dat them nétuimg @ dai thanh, khen bin sting ephéo dai. Tix linh binh, quan vé, quan eo dén phi. huyén va bién binh, ai phai déng lau dé lam vige, éu thuing truée mot thang luong bang tién”. Nha Nguyén tigp tue vide fam ctia Ong cha, vuon ‘wi quan ly, giv cae mién hai do nhurPhui Que, Con Dao, dc bigt la Hoang Sa va Truong Sa. Nam 1711, Nguyén Phiie Chu da timg sai do bai est Tromg Sa dai ngiin ring hep bao nhieu’. Séch Qude sit quan triéu Nguyén 6 doan viét: Mia thu, thang 7 nam 1754, dan doi Hoang Sa 6 Quang Ngai di thuyén ra dito Hong Sa, gp gid dat vio hai phn Quynh Chéu nude Thanh. Tong dée Thanh haw ep roi cho dua vé. Chtia Nguyén Phiic Khost sai viet thir cm on. O ngoai bién, xa An Vinh, huyén Binh Son, tinh Quang Ngai, e6 hon 130 bai cat cach nhaw oie di m6t ngay duimg, hode vai tring canh, kéo dai Idhéng biét may nghin dim, tue goi Ta “Van 15 truimg sa”. Trén bai eo gidng nuse ngot. San vat e6 hai sm, déi méi, 6c hoa, vich, ba ba... Budi quée . SO 432 THANG 7 NAM 2013so dat doi Hoang Sa 70 ngubi, lay dan xa An Vinh sung vao, hing nim, dén thsing 3 thi di thuyén ra, a6 ba dém ngay thi | thang 8 thi vé nop. Lai od doi Bac Hai, md ngubi 6 thon Tit Chénh thude Binh Thuan hoje xa Cnh Duong sung vao, sai di thuyén nhd dén ede mi Bic Hai, Con Lon, dé tim luom héa vét; d6i nay eung do 40i Hoang Sa kiém quan. Nim 1815, vua Gia Long sai doi Hoang Sa Ta bon Pham Quang Anh ra dio Hoang Sa thm do duimg bién®. Dusi thoi vua Minh Ménh, nam 1834, nha la nam 1836, thay quan v BO Cong cing hop tafe thuc hién mot chuong trim ké hoach ve ban dé quin sy ti mi, guy mé, lau d Jam hang nm, di dén dau dung mée 26 (goi 18 ba aén day, Nam 1857, Tw Disc cho ring tinh Thuan, Khanh bo bign dai xa ma thuyén di tuan chi o6 3-4 chiée, it qua khé di khdp dupe. Chusin cho 2 tinh ty theo kiéu mau thuyén nao bén ma di nhanh thi ding them lay 2-3 chiée dén nam 12 phai xong, 2 dui ding vao vige di tuén tiéu. Ngoai viée tuan tiéu, nha Nguy8n con dé ra nhimg chinh sich va bien phap quan ly ea bién, ciia song. Nam 1839, vua Minh Mang dinh ro lai diéw Ie ep gidly thong himh di qua ese dn ai cia bién. Nhing quan chiie van vo, lai dich, binb linh 6 Kinh hod nhan duoc phai di vige cong hod viec céng tro vé, vi 06 vide riéng vé qué, di qua noi dén ai, ctra ign, duimg bo, duimg thay thi vain do BO Lai, vo do bé Binh chiéu edp gidy thong hanh. Nam 1867, vua Ty Diie dinh lé xét hbi & cua bién. Pham ee dao truimg nude Tay duong mai dén ch6 bén pha di qua, ngam theo ven bién len dén dn 6 eéc Rang, ma vién coi cia bién va sb tai biét ma of ¥ dung thing, ciing la khong xét hai thi phai ti (Ngubi c6 chiie teach biét ma e6 ¥ dung ting thi phat trim truong ya cach che, khong xét hoi thi giam 3 bac phat 70 truong ging 1 cap lum tai chife, phit huyén khong x6t hoi thi gidm dang phat bong | nam hay 9 thang 6 tung bac)”. Nhiéu sic du eita trigu Nguyén 48. n6i lén thue té rang, vige bio vé bien gisi tai ede tran thude phia Nam va mién Trung duge triéu dai nay dac biét chii trong hon so véi mién Bic, Do tinh chat phite tap phai doi dien v6i dan Cao Mien (Campuchia), rnén s6 binh linh duge tuyén mo dé canh git tai cde Bike. Déi v6i Ai Lao (tiép gidp véi mién Trung) va Cao Mién (tiép gidp voi mién Nam), Nam 1860, ngudi Cao Mién vao cusp An Giang, H2 Tidn, vua Tyr Die cho trigu dai than vat ndi: nay gide Man am logn, tréim cho Nam ky rat Ta quan ngai, nén tri tinh thé no cho yon edi ngo&i hién, dé dan duoe yén 8°. Doi véinnha Min Thanh (Trung Qué) phia Bac, nha Nguyén dae bigt coi trong moi quan hé nay. Ngoai chin sw tuyén phong ciing nbw déu din gi cng nép dé edu mong ¢6 moi quan hé hoa hiéu, nha. Nguyén con phéi hop vei nha Thanh, gop phiin dam bio an ninh quée gia. Nam 1871, thuyén eta gite bign & vung Cat Ba (¢6 18 nguibi @ Ma Lai, hon 20 chige thuyén) quay nhiéu cusp bée ede thuyén buén ngoai bién. Téng d6e Luong Quang ea nue Thanh turgidy sang yeu céu hop quan dé cling dénh. Vua Tw Dife ndi: nuge ta ciing véi nude Thanh tinh hw nghi rit hau, pham vige g1e6 nén cung lam, ta khong nen tir chéi. Ben sai Huu tham tri B6 Céng la Nguyén Van Thiiy, Thuy su Chuimg vé Ia Nguyén Hiru Lac di thu thay Thuan Ti8p dén ngay edc tinh Ngh@ An, ‘Thanh Héa, Nam Dinh, Hai Duong, Quing Yen theo thif tw chon lay thuyén chién, thuyén di tuéin vi quan suat, bién binh, sting I6n, hoi véi thuyén ciia nude Thanh ban tin vige dnh, Tir Quang Binh tro‘ra ngoai Béc, nhiing ché thuyén e6 thé &n dé thi phai chin bit, dimg dé cho bon gide trén thosit"™ Quan nha Thanh tién dén dén Quang Lang, tinh Lang Son, todn gidc sg hai chay tan, Vua mat du cée tuong: ton gide déu long mudng da this... ede nguoi phai xét ky, bon nao nen danh phai diet. cho sach, bon nao nén phit du, phai cé dau méi, Tam tap tau lén doi tram quyét dink; nhung phai ban voi quan nude Thanh hop ste ma lam cho duoc Sn théa, edt cho mém mong bon t9i de hét han, noi bién gigi duve yén tinh liu dai, a6 a Tong rét mong muén ciia tram", Nhu vay, qua khao ctu tu liéu cho thay, ede triéu dai phong kién Viét Nam trong lich st tir lau da chi ¥ dén curmg vue Minh thd dat lién va trén bién, ma dae biét la khu vue hai quan dao Hoang Sa va Truong Sa. Bing cdc hoat dong cu thé, duve siz ligu ghi chép day du, triéu dai nha Nguyén da xdc lap, thue thi cha quyén bién gidi dat lign va bign, dao mot cach hoa binh va lien tue trong suét nhiéu nim. Bien gii dat lién va bién, dao Viét Nam la mot bé phan lanb thé thiéng ligng eta TS quéc, 06 vi tri dic biét quan trong trong su nghiép xay dung, phat trién va bao ve dat nude hien nay va mai sau, Bao vé toan ven chi quyén lanh tho bien gisi va bign, dao quoe gia 1a nhiém vu nding né nhung hét atte thiéng Tieng va cao ca. Ml CHU THICH: 1. Qué sit quin triéu Nguyén, Dai Nam tue luc, tip 5, Nxb. Gido due, Ha Noi-2006, te.584 2. Nguyén Hing Duong- Phan Dai Doan, So thdo lie sit bio v6 an ninh qui gia vi givt ein trat tu xa hoi Viet ‘Nam ¢6- trang dai, Nxb CAND, Hx Noi 1990, tr 319, 8. Dai Nam thute luc, tap 6, Sad, tr.1002, 4. Dai Nam thue luc, tap 1, SA, 1126. Beent, t.898, 6. Neuyén Hing Duong- Phan Dai Doan, Sd, t.319:320, 7. Dai Nam the luc tap 7, Sd, 1.588. S.-nt-, tr 1088; 9. nt tr.652 410, = nt -, tr 1268, LL. nt, tr 1278. SO 432 THANG 7 NAM 2013