Ribano, Ma. Celine Joyce T.

Filipinolohiya
at Pambansang Kaunlaran June 26, 2019
Assignment No. 1

Why Are Filipinos So Poor?

By F. Sionil José

What did South Korea look like after the Korean War in 1953? Battered, poor – but look at Korea now.
In the Fifties, the traffic in Taipei was composed of bicycles and army trucks, the streets flanked by tile-
roofed low buildings. Jakarta was a giant village and Kuala Lumpur a small village surrounded by jungle
and rubber plantations. Bangkok was criss-crossed with canals, the tallest structure was the Wat Arun,
the Temple of the Sun, and it dominated the city’s skyline. Rice fields all the way from Don Muang airport
– then a huddle of galvanized iron-roofed bodegas, to the Victory monument.

Visit these cities today and weep – for they are more beautiful, cleaner and prosperous than Manila. In
the Fifties and Sixties, we were the most envied country in Southeast Asia. Remember further that
when Indonesia got its independence in 1949, it had only 114 university graduates compared with the
hundreds of Ph.D.’s that were already in our universities. Why then were we left behind? The economic
explanation is simple. We did not produce cheaper and better products.

The basic question really is why we did not modernize fast enough and thereby doomed our people to
poverty. This is the harsh truth about us today. Just consider these: some 15 years ago a survey showed
that half of all grade school pupils dropped out after grade 5 because they had no money to continue
schooling. Thousands of young adults today are therefore unable to find jobs. Our natural resources have
been ravaged and they are not renewable. Our tremendous population increase eats up all of our
economic gains. There is hunger in this country now; our poorest eat only once a day. But this physical
poverty is really not as serious as the greater poverty that afflicts us and this is the poverty of the spirit.

Why then are we poor? More than ten years ago, James Fallows, editor of the Atlantic Monthly, came
to the Philippines and wrote about our damaged culture which, he asserted, impeded our development.
Many disagreed with him but I do find a great deal of truth in his analysis.

This is not to say that I blame our social and moral malaise on colonialism alone. But we did inherit from
Spain a social system and an elite that, on purpose, exploited the masses. Then, too, in the Iberian
peninsula, to work with one’s hands is frowned upon and we inherited that vice as well. Colonialism by
foreigners may no longer be what it was, but we are now a colony of our own elite.

We are poor because we are poor – this is not a tautology. The culture of poverty is self-perpetuating.
We are poor because our people are lazy. I pass by a slum area every morning – dozens of adults do
nothing but idle, gossip and drink. We do not save. Look at the Japanese and how they save in spite of
the fact that the interest given them by their banks is so little. They work very hard too.
We are great show-offs. Look at our women, how overdressed, over-coiffed they are, and Imelda
epitomizes that extravagance. Look at our men, their manicured nails, their personal jewelry, their
diamond rings. Yabang – that is what we are, and all that money expended on status symbols,
on yabang. How much better if it were channeled into production.

We are poor because our nationalism is inward looking. Under its guise we protect inefficient industries
and monopolies. We did not pursue agrarian reform like Japan and Taiwan. It is not so much the
development of the rural sector, making it productive and a good market as well. Agrarian reform
releases the energies of the landlords who, before the reform, merely waited for the harvest. They
become entrepreneurs, the harbingers of change.

Our nationalist icons like Claro M. Recto and Lorenzo Tanada opposed agrarian reform, the single most
important factor that would have altered the rural areas and lifted the peasant from poverty. Both of
them were merely anti-American.

And finally, we are poor because we have lost our ethical moorings. We condone cronyism and
corruption and we don’t ostracize or punish the crooks in our midst. Both cronyism and corruption are
wasteful but we allow their practice because our loyalty is to family or friend, not to the larger good.

We can tackle our poverty in two very distinct ways. The first choice: a nationalist revolution, a
continuation of the revolution in 1896. But even before we can use violence to change inequities in our
society, we must first have a profound change in our way of thinking, in our culture.

My regret about EDSA is that change would have been possible then with a minimum of bloodshed. In
fact, a revolution may not be bloody at all if something like EDSA would present itself again. Or a dictator
unlike Marcos.

The second is through education, perhaps a longer and more complex process. The only problem is that
it may take so long and by the time conditions have changed, we may be back where we were, caught
up with this tremendous population explosion which the Catholic Church exacerbates in its conformity
with doctrinal purity.

We are faced with a growing compulsion to violence, but even if the communists won, they will rule as
badly because they will be hostage to the same obstructions in our culture, the barkada, the vaulting
egos that sundered the revolution in 1896, the Huk revolt in 1949-53.

To repeat, neither education nor revolution can succeed if we do not internalize new attitudes, new
ways of thinking. Let us go back to basics and remember those American slogans: A Ford in every garage.
A chicken in every pot. Money is like fertilizer: to do any good it must be spread around. Some Filipinos,
taunted wherever they are, are shamed to admit they are Filipinos.

I have, myself, been embarrassed to explain, for instance, why Imelda, her children and the Marcos
cronies are back, and in positions of power. Are there redeeming features in our country that we can be
proud of? Of course, lots of them. When people say, for instance, that our corruption will never be
banished, just remember that Arsenio Lacson as mayor of Manila and Ramon Magsaysay as president
brought a clean government.

We do not have the classical arts that brought Hinduism and Buddhism to continental and archipelagic
Southeast Asia, but our artists have now ranged the world, showing what we have done with Western
art forms, enriched with our own ethnic traditions. Our professionals, not just our domestics, are all over,
showing how accomplished a people we are!

Look at our history. We are the first in Asia to rise against Western colonialism, the first to establish a
republic. Recall the Battle of Tirad Pass and glory in the heroism of Gregorio del Pilar and the 48 Filipinos
who died but stopped the Texas Rangers from capturing the president of that First Republic. Its
equivalent in ancient history is the Battle of Thermopylae where the Spartans and their king Leonidas,
died to a man, defending the pass against the invading Persians.

Rizal – what nation on earth has produced a man like him? At 35, he was a novelist, a poet, an
anthropologist, a sculptor, a medical doctor, a teacher and martyr. We are now 80 million and in another
two decades we will pass the 100 million mark.

Eighty million – that is a mass market in any language, a mass market that should absorb our increased
production in goods and services – a mass market which any entrepreneur can hope to exploit, like the
proverbial oil for the lamps of China.

Japan was only 70 million when it had confidence enough and the wherewithal to challenge the United
States and almost won. It is the same confidence that enabled Japan to flourish from the rubble of defeat
in World War II.

I am not looking for a foreign power for us to challenge. But we have a real and insidious enemy that we
must vanquish, and this enemy is worse than the intransigence of any foreign power. We are our own
enemy. And we must have the courage, the will, to change ourselves.
Posisyong Papel ng Kagawaran ng Filipinolohiya ng PUP hinggil sa Pagtatanggal ng Filipino sa mga
Kolehiyo at Unibersidad

PANATILIHIN ANG ASIGNATURANG FILIPINO SA KOLEHIYO: HUWAG PATAYIN ANG PAMBANSANG

KARAPATAN NG WIKANG FILIPINO, MGA GURO NG FILIPINO, KABATAANG PILIPINO AT
MAMAMAYANG PILIPINO

Posisyong Papel na nauukol sa CHED Memorandum Order No. 20 Series of 2013

Paninindigan ng Kagawaran ng Filipinolohiya ng Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas (PUP),

Samahan ng mga Dalubguro sa Filipino (SADAFIL), Samahan ng mga Batang Edukador ng Wikang
Filipino at mga Sining sa Pilipinas, PUP Sentro sa Malikhaing Pagsulat, at PUP Ugnayan ng Talino at
Kagalingan

Peligrosong hakbang ang ginawa ng Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon (CHED) nang alisin ang
asignaturang Filipino sa inilabas nilang Memorandum Order Blg. 20 na may petsang hunyo 28 serye 2013.
Bagaman sinasabi ng komisyong nabanggit na maaaring maituro sa Ingles o Filipino ang mga
asignaturang binalangakas nila, bilang halimbawa ay ang Purposive Communication na nakapaloob sa
nilikha nilang bagong kurikulum, nababatid namin na pag-aagaw-agawan pa ito ng napakaraming guro
sa Filipino at Ingles sa mga kolehiyo at unibersidad, at magdudulot pa ito ng hindi pagkakaunawaan,
pagtatalo at ang masaklap pa pa'y aangkinin lamang ito ng mga Departamento ng Ingles sa mga
unibersidad at kolehiyong mabuway ang Filipino dahil halata namang nakakiling ang Purposive
Communication sa Ingles. Sa hakbang na ito, tila unti-unting nilulusaw ang mga natatag na
Kagawaran/Departamento ng Filipino sa mga kolehiyo at unibersidad sa Pilipinas. Higit pa rito, maraming
mga guro sa Filipino, partikular na sa PUP ang mawawalan ng trabaho at mababawasan ng kita. Hindi
pumapayag ang Kagawaran ng Filipinolohiya ng PUP na mangyari ang mga bagay na ito. Sapagkat
malinaw na isinasaad sa 1987 Konstitusyon ng Pilipinas Artikulo XIV, itinakda ang Filipino bilang wikang
pambansa ng Pilipinas. Kung susuriing mabuti ang CHED Memorandum, malinaw na lihis sa hangarin at
konteksto ng Pangkalahatang Edukasyon ang pagtatanggal ng asignaturang Filipino dahil nakasaad sa
pahina apat (4) ng memorandum ang ganito: "General education enables the Filipino to find and locate
her/himself in the community and the world, take pride in and hopefully assert her/his identity and sense
of community and nationhood amid the forces of globalization. As life becomes more complex, the
necessity of appreciating the gifts of nature and addressing social problems in the general
education program increasingly become more pressing." Hindi ba't ang asignaturang Filipino ang
pangunahing tiyak na tutugon sa hangarin at kontekstong isinasaad? Sapagkat ang mga asignaturang
Filipino ay nakatuon sa pagtuklas at inobatibong pag-aaral hinggil sa kalinangang Pilipino (wika, kultura
at kabihasnan), nasa Filipino ang identidad ng mamamayan sa bansang Pilipinas, nasa Filipino ang diwang
makabansa na makatutugon sa mga kahingiang panlipunan at makatutulong sa pangangailangan ng
mamamayang Pilipino, at makapag-aambag ng kalinangan at karunungan sa daigdig. Hindi ito simpleng
maibibigay lamang ng mga asignaturang tila pira-pirasong kinopya sa dayuhang kaisipan na pilit
binibigyan ng malaking puwang na kung tutuusi'y hindi naman makatuwiran.
Sa pangunguna ng Kagawaran ng Filipinolohiya ng Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas (PUP) na
tinaguriang "largest state university in the country" na binubuo ng humigit kumulang 70, 000 na mga
mag-aaral na nagmula sa iba't ibang panig ng bansa katuwang ang iba pang mga organisasyon ay
matatag na naninindigan na panatilihin ang Filipino bilang asignatura sa Kurikulum ng Pangkalahatang
Edukasyon sa kolehiyo.

Sa halip na alisin, hindi ba't nararapat na lalo pang patatagin ang disiplinang Filipino sa kurikulum ng
kolehiyo sa pamamagitan ng mga asignaturang Filipino na magiging pundasyon nito. hindi ba't paurong
na hakbang ng Pilipinas nang alisin ang asignaturang Filipino ng technical panel ng pangkalahatang
edukasyon ng CHED na binuo lamang ng iilang mga tao na at walang malinaw na konsultasyong
isinagawa. Samantalang sa maraming unibersidad sa labas ng ating bansa ay pinatatatag ang disiplinang
Filipino gaya sa University of Hawaii at University of Michigan sa U.S.A, Osaka University at Tokyo
University sa Japan, St. Petersburg University at University of Moscow sa Russia.

Ang Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas sa pangunguna ng Kagawaran ng Filipinolohiya nito ay

patuloy na nagsusulong ng kalinangang pangwika, pangliteratura, pangkultura at pansining sa
pamamagitan ng mga pananaliksik at pagdarao ng mga kumperensiya at talakayan sa Wikang Filipino sa
iba't ibang larangan. Taong 2013 nang hirangin ng CHED ang PUP Kagawaran ng Filipinolohiya
bilang Sentro ng Pagpapahusay ng Programang Filipino, bago pa ito, natamo na nito mula sa Accrediting
Agency of Chartered Colleges and Universities in the Philippines (ACCUP) ang pinakamataas na
akreditasyon (Antas 3) at kasalukuyang nakasalang sa internasyonalisasyon ang programang AB
Filipinolohiya na inihahain nito. Ginawaran na rin ito ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) ng Gawad
Sagisag Quezon sa Pagpapaunlad ng Wikang Filipino. Bukod pa rito, ang mga batikang manunulat sa
Filipino at dekalibreng guro sa Filipino sa bansa ay kabilang sa Kagawaran ng Filipinolohiya ng PUP.
Ngunit, ang lakas at pagsisikap ng mga Departamento/Kagawaran ng Filipino gaya ng sa PUP ay
mawawalan ng kabuluhan kung sa bagong kurikulum na binalangkas ng CHED para sa kolehiyo ay
tinanggalan ng kongkreto at malinaw na puwang ang disiplinang Filipino. Manghihina at malulusaw ang
Wikang Filipino kung hindi tuloy-tuloy ang paglinang nito hanggang sa kolehiyo. Sa ganitong punto, muli't
muli naming igigiit ang karapatan ng Wikang Filipino bilang Wikang Pambansa na nakasaad sa
Kontitusyon ng Pilipinas.

Pangunahing gawain ng PUP Kagawaran ng Filipinolohiya ay ang pagpapaunlad at pagpapaigting ng

puwersa para huwag isantabi at tuluyang mapanatili ang Filipino sa kolehiyo. Bilang hakbang,
magsasagawa ito ng Pambansang Talakayan Ukol sa mga Pananaliksik Pangwika, Pangkultura at
Pansining sa Wikang Filipino na may temang "Mga Mananaliksik Bilang Pagtutol sa Pag-aalis ng
Asignaturang Filipino sa Kolehiyo at ang Magiging Kalagayan ng mga Guro sa Filipino sa Hamon ng
Programang K-12" kasabay ng Pagdiriwang ng Buwan ng Wikang Pambansa sa Agosto 28-30, 2014 sa
suporta ng Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining (NCCA) na kasasangkutan ng mga guro,
mga mag-aaral, at mga mamamayang nagsusulong ng Filipino.

Kikilos at kikilos ang PUP upang ipagtanggol ang Wikang filipino. Maghahain ito ng mga mungkahing
asignaturang Filipino sa pakikipag-ugnayan na rin ng iba't ibang mga unibersidad at kolehiyo na maaaring
tumugon sa mga inalis na asignaturang Filipino sa Kolehiyo.
Kung hindi pa magbabago ang ihip ng hangin, at hindi pa rin matitiyak ng CHED ang malinaw na
puwang ng asignaturang Filipino sa kurikulum ng kolehiyo hanggang sa Agosto, tiyak na gagawa ng
malaking hakbang ang pinakamalaking pang-estadong unibersidad sa bansa sa pangunguna ng
Kagawaran ng Filipinolohiya nito para manatili ang asignaturang Filipino sa kurikulum ng kolehiyo.

Umiiral sa realidad sa Pilipinas na ang Filipino ay wikang panlahat. Nandyan ito, umiiral at ginagamit sa
araw-araw na pakikipagtalastasan ng mga Filipino. Mga Pilipino ang kusang tumanggap nito bilang
wikang pambansa at naging katangi-tangi ang tatag nito dahil ito ang identidad ng lipunang Pilipino.
Mahalaga ang pagpapaunlad nito sa bawat Pilipino, kaya kung ihihiwalay sa mga mag-aaral ng kolehiyo
sa Pilipinas ang patuloy na pag-aaral ng Wikang Filipino, tinanggal natin ang identidad natin bilang
Pilipino. Dahil kung ano ang wika mo, iyon ang identidad mo!

Pinagtibay ngayong Hunyo 19, 2014.

Pantayong Pananaw: Isang Paliwanag
Zeus A. Salazar
Sa lahat ng mga wikang Pilipino, may mga konseptong katumbas ng “tayo,” “kami,” “sila,” at “kayo” na
tumutukoy sa mga nagsasalita at lahat ng kanyang kausap, kasama kahit na iyong wala. Halimbawa,
“tayong mga Pilipino,” kung ihahambing sa “kaming mga Pilipino,” ay nangangahulugang ang
nagkakausap-usap ay mga Pilipino mismo at implisitong hindi kasali ang mga banyaga. Sa sitwasyong ito,
ang bagay, konsepto, kaisipan at ugali na maaaring pagtuunan ng pansin ay madaling maintindihan, dahil
sa napapaloob sa ating sariling lipunan at kultura. Mapag-uugnay natin sila sa isa’t isa na hindi kailangan
magkaroon pa ng pantukoy sa iba pang mga konsepto, tao, ugali at kaisipan na kaugnay nila. Katunayan
nga, maraming bagay ang implisito nating nauunawaan.
Ibig sabihin, kung ang isang grupo ng tao ay nag-uusap lamang hinggil sa sarili at sa isa’t-isa, iyan ay
parang sistemang “closed circuit,” pagka’t nagkakaintindihan ang lahat. Samakatuwid, ang lipunan at
kultura natin ay may “pantayong pananaw” lang kung tayong lahat ay gumagamit ng mga konsepto at
ugali na alam natin lahat ang kahulugan, pati ang relasyon ng mga kahulugan, pati ang relasyon ng mga
kahulugang ito sa isa’t isa. Ito ay nangyayari lamang kung iisa ang “code” -- ibig sabihin, may isang
pangkabuuang pag-uugnay at pagkakaugnay ng mga kahulugan, kaisipan at ugali. Mahalaga (at
pundamental pa nga) rito ang iisang wika.
Madaling makita ito kung titingnan natin ang mga grupong etno-lingguwistiko sa atin. Halimbawa, ang
mga Tagalog ay may iisang wika at nagkakaintindihan sila sa loob ng wikang Tagalog kung ano ang ibig
sabihin ng lahat ng may kaugnayan sa kanilang kaugalian at kaisipan. Kaya noong araw, pati ang kanilang
relihiyon ay iisa -- nananalig sa anito, at sa mga mitolohikal na personahe na ang pinakasentral ay
tinatawag nilang “Bathala.” Ang mitolohikal na tauhang ito ay siya ring prinsipal na katauhan ng kanilang
epiko. Nang mawala ang epikong ito ni Bathala noong panahon ng Kastila, ang ipinalit ay ang pasyon, na
ang pangunahing katauhan ay isa ring “bathala” -- ang diyos ng mga Kastila, si Kristo. Makikita natin na
bago pa dumating ang mga Kastila sa kapuluan, bawa’t isa sa mga grupong etniko ay may sarili nang
“pantayong pananaw,” o sariling kabuuan na nakasalalay sa pagkakabit-kabit ng mga elementong
kultural at panlipunan sa isa’t isa, na naipapamahagi at naiintindihan ng taga grupong etniko sa iisang
wika: ang sarili.
Sa ganitong pagkakaunawaan, ang pantayong pananaw kadalasan ay hindi hayag sa mga tao kung buo
ang lipunan at kalinangan, pagka’t iyon na ang kinagisnan nila at wala nang iba pang kulturang
natututunan, maliban sa mga elementong nakakapasok sa (at inaangkin ng) kanilang batayang
kalinangan. Nakikita ito sa kanilang mga ugali, kilos at gawain na nakasalalay sa iisang wika. Para silang
mga isda sa tubig. At kung mapapalabas sila sa kanilang kultura at lipunan, kailangan pang maipaliwanag
sa kanila ang mga gawain at ugali sa ibang kultura at lipunan. Kailangan nilang ibahagi ito sa kanilang
kakultura sa pamamagitan ng kanilang sariling wika. Sa pagpapaliwanag na ito, ang pananaw ay
masasabing “pansila” --ibig sabihin, patukoy sa iba at hindi sa kapwa: “ganito sila,” “ganito ang ugali
nila,” “ganito ang mga tagalabas banyaga.”
Kung patungo naman sa labas, sa banyaga, ang pagpapaliwanag, ang punto-de-bistang ginagamit nila ay
“pangkami,” dahil sa pagpapaliwanag dito ng isa tungkol sa kanyang sariling lipunan at kultura.
Kakailanganing ikumpara ito sa ibang sistema ng pag-uugali. Maaaring gamitin dito ang wikang sarili o
iba pang wika. Halimbawa, kung ang isang Tagalog noon ay pupunta sa Brunei o sa Malaka kaya, ang mga
paliwanag niya hinggil sa sariling kaugalian at kalinangan ay maaaring sa wikang Malayo (ang lingua
franca noon) o sa Tagalog din (kung nakakaintindi ng Tagalog ang kausap).
Halimbawa naman, kung makikipag-away ang mga Tagalog sa mga taga-Brunei at nagapi nila ang mga
ito ng ilang panahon, pagsasabihan nila ang mga ito na “kayong mga tagaBorneo ay iba. Ganito kayo,
hindi kagaya naming mga Tagalog. Iba kayo.” Iyon ay maaari nating tawaging “pangkayong pananaw.”
Pangkayo ang pananaw ng nakikipag-usap mula sa labas tungo sa mga tagaloob ng isang partikular na
kalinangan.
Ang pinakabuod ng pantayong pananaw sa kasaysayan ay ang pangyayari na nawala (o unti-unting
nawasak) ang kabuuan ng maraming mga grupong etnolingguwistika sa atin dahil sa kolonyalismo. Ang
napalit o nailipat sa ibabaw ng lahat ay ang kabuuang kolonyal, na pagkatapos ay ang siyang magiging o
kaya gagamiting batayan ng bansang Pilipino, na dahil dito’y lalabas na lipos ng kontradiksiyon. Kaya ang
bansang Pilipino ngayon ay wala (o wala pang) pantayong pananaw (na bumabalot) sa buong bansa.
Kung nais nating mabuo ang bansang Pilipino, samakatuwid, kailangang pausbungin at pagyamanin natin
ang pantayong pananaw.
Ang Pantayong Pananaw sa Kasaysayan ng Pilipinas
Bago dumating ang mga Kastila, wala pang iisang pananaw ang buong arkipelago, dahil wala pa ang
bansang Pilipino. Ang bansang Pilipino ay nabuo lang sa ikalawang bahagi ng nagdaang dantaon. Ito ay
nabuo sa pamamagitan ng mga elite ng bahaging Kristiyano ng kolonyang Kastila. Nabuo lang ito sa isang
bahagi ng Kapilipinuhan na na-expose nang husto sa kanluran, ng mga natuto ng Kastila at napapasok sa
kabihasnang Kastila.
Ang tawag ko sa mga ito ay mga akulturadong tao, na nagsimula sa isang grupong panlipunan noong
panahon ng unang pagkatagpo ng mga Pilipino at Kastila. Tinatawag na ladino ang mga ito, sapagka’t sila
ay natuto ng Kastila, kaya ginawang tagasalin ng mga prayle. Isinalin nila sa kanilang katutubong wika
ang mga konsepto at kaisipang ipinasasalin ng prayle, at isinalin din nila ang mga konsepto, ideya at
kaisipang katutubo sa wikang Kastila para sa mga prayle. Sa madaling salita, ang mga ladinong ito ang
nakipagtulungan sa mga Kanluranin sa proseso ng pagkolonisa sa kanila mismo at sa kanilang kakultura.
Napakasalimuot ng pagtatagpong ito ng Kastila at ladino, at ang ginawa nilang pagsasalin ay
napakahalagang aspeto ng kolonyalismong Kastila, pagka’t ang ginawa nila ay isa ring pagsasakatutubo
ng diwa at kulturang kanluranin at bise-bersa, ang pagsasakanluranin ng diwang katutubo. Isang
aspetong intelektuwal ng pagtatagpong ito ay napagtuunan ng pansinng historyador na si Vicente Rafael
sa kanyang kalalathalang disertasyon na pinamagatang Contracting Colonialism.
Simula noong ikatlong dekada ng ika-18 ng dantaon ay unti-unting pumasok nang mas maramihan ang
mga ladino sa sistemang kolonyal ng mga Kastila. Sila ay naging mga escribanos (klerk, sektaryo, atbp.),
mga abu-abugado (abogadicillos) o di kaya mga katuwang ng mga alkalde at iba pang opisyal na Kastila.
Ang iba naman ay pumasok sa sistemang pangrelihiyon; naging mga pare sila, mga pareng sekular. Noong
dantaon, nagsimula nang magtatag ang rehimeng Kastila ng mga seminaryo, dahil sa masidhing
pangangailangan at sa patakaran ng Hari. Kaya nakapasok sa mga Simbahan at namahala sa mga parokya
simula noon ang mga pareng Pilipinong ito -- mga Indio, Sangley (mestisong Instik), at mestisong Kastila.
Humantong ang penomenong ito noong ika-19 na dantaon sa paglitaw ng mga ilustrado, mga ladinong
pormal na nakapag-aral -- ibig sabihin, mga “naliwanagan.” Ang diretsong pinagmulan ng uring ito ay ang
mga pareng sekular. Ang mga pare ay naghangad na maging kaparis ng mga Kastila (mga monghe). Higit
sa lahat, ayaw nilang malamangan. Kaya ang gusto nila ay sekularisasyon. Ayaw nilang agawan ng mga
parokya sa pagbabalik ng mga Kastilang Hesuita noong kalagitnaan ng ika-19 na dantaon.
Ang bagong anyo ng ladinong naging pareng sekular, ang ilustrado, ay iba, dahil talagang edukado na sila
at edukado sa labas ng Simbahan. Noong ika-19 na dantaon, nagkaroon ng mga Kolehiyo sa Unibersidad
na napasukan ng mga Indio, mestisong Sangley at mestisong Espanyol, na nasamahan na rin ng tinatawag
na kreolyo (mga Kastilang ipinanganak dito sa Pilipinas na tinatawag na “Hijos de Pais,” o mga anak ng
bayan). Dahil sa ang edukasyon nila ay hindi sa seminaryo, mas nakatuon sa tunay na daigdig (sa
kalagayang panlipunan at pampulitika) ang kanilang pag-iisip. At dahil sila ang pinaka-intelektuwal at
edukado sa mga “katutubo” sa Pilipnas, sila ang pinakamadaldal, pagka’t puwede silang makipag-usap
sa Kastila. Sila rin ay puwedeng pagbuntunan ng mga alipusta ng mga Kastila hinggil sa mga “katutubo”
(na, para sa mga kolonyalista ay tulad nila), dahil nakakaintindi at nakakausap sila ng mga Kastila.
Sinabi ng mga Kastila sa kanila, “Kayo ay mga Indio lamang, at lahat ng nalalaman ninyo ay utang ninyo
sa amin, sapagka’t ang kasaysayan ng inyong bansa ay may dalawang bahagi lamang: una, ang panahon
na hindi pa kayo Kristiyano at sibilisado, kung kailan lugmok pa kayo sa kadiliman; pangalawa, dumating
kaming mga Kastila dala namin ang kabihasnan at ang aming relihiyong Kristiyano upang kayo ay bigyan
ng liwanag.” Ganoon palagi ang direksyon ng paglait.
Walang pakialam ang 95% o 98% ng mga Kristiyano sa mga insultong ito; dahil hindi nila ito naiintindihan
(pagka’t ginagawa kadalasan sa banyagang wika). At lalong walang pakialam ang mga Moro -- ang Bangsa
Moro natin ngayon -- at ang mga grupong etnikong nanatiling katutubo, sapagka’t sila ay hindi pa
lumalabas sa kanilang sariling kultura, o hindi pa napapahiwalay dito, ibig sabihin, ang malaking
porsiyento ng Kapilipinuhan ay mayroon pang pantayong pananaw na hindi pa naapektuhan ng kultura
ng mga kolonyalistang Kastila, o di kaya ng mala-Kastilang kultura ng akulturadong elite, kung saan ang
nangunguna sa pagiging mala-Kastila ay ang mga ilustrado, mga “naliwanagang katutubo.”
Ano naman ang naging reaksyon ng mga akulturadong ilustradong iyon na ang wika at kultura ay Kastila
na at ang katayuang panlipunan sa sistemang kolonyal ay hindi nila mismo malaman kung saan o alin?
Wala na sila sa kanilang sariling kultura, pero hindi naman sila matanggap ng mga Kastila sa matataas na
baitang ng lipunang kolonyal, sapagka’t kahit na sila nakapagsasalita ng magaling na Kastila, paminsan-
minsan ay may punto naman (gaya, halimbawa, ni Lopez Jaena na puntong Bisaya o ng mga Luna na
puntong Ilokano). Nakapagsasalita nga sila ng Kastila, nakabihis na parang Kastila at lahat ay Kastila ang
asta, pero hindi pa rin Kastila dahil pango ang ilong, kayumanggi, di-sibilisado ang kalahi, Indio pa rin,
atbp. (alinsunod sa paglalait ng Kastila).
Itong kalagayang ito ng mga ilustrado ay laging inuulit sa kanila ng mga Kastila, kapag gusto silang ilagay
sa kanilang lugar. Ang naging reaksiyon nila ay lumaban sa opinyon ng mga Kastila tungkol sa kawalang-
halaga ng mga katutubo o Indio at tawagin ang sarili na mga Pilipino. (Naipaliwanag ko na ito sa isang
artikulong may pamagat na “A Legacy of the Propaganda: the Tripartite Division of Philippine History.”)
Ang punto-de-bista ng mga Pilipinong ito ay “pangkami,” kaya ang sinasabi nila ay ganito: “Hindi totoo
na bago dumating ang mga Kastila ay walang kabihasnan ang mga Pilipino. Katunayan, may kultura na
kami, nakikipag-ugnayan na sa Indotsina, sa India, atbp., bago dumating ang mga Kastila.” Ito ang
pinakabuod ng kamalayang iginiit at pinalaganap ng mga propagandista sa Espanya.
Ayon kay Rizal, nang dumating ang mga Kastila, nagkaroon pa nga ng pagbagsak ang kabihasnang
katutubo dahil sa nawalan ng interes ang mga Pilipino na pagyamanin ito. Lagi na lamang silang nilulusob
o isinasama sa mga kampanya militar na inilulunsad ng mga Kastila sa loob man o sa labas ng arkipelago,
at ang ginagapas nila sa kanilang mga ginagawa ay hindi napupunta sa kanilang sarili. Ang linya ng
kaisipan ni Rizal (at ng iba pang propagandista) ay: “Pag nawala na ang mga Kastila, sisikat muli ang
kabihasnan sa Pilipinas.” Kaya, mula sa kadilimang dala ng Kastila, babalik ang dating kaliwanagan sa
Pilipinas. Samakatuwid, ito ang pangkaming pananaw ng hanay ng mga propagandista sa hanay ng
ideolohiyang pangkasaysayan ng mga Kastila na nagsasaad na napalitan ng kaliwanagan ng relihiyon at
kabihasnang Kastila ang kadiliman at kamangmangan ng panahon bago sila dumating. At sapagka’t
ipinatutungkol ng mga propagandista ang pagwawalang-katuturan sa ideyang ito, kinailangan nilang
sabihin at ikalat sa wikang Kastila para sa Kastila. Samakatuwid, nasa “pangkaming pananaw” ang
kanilang sariling lipunan at kultura. Hindi ang mga kabalat at kasapi ng dati nilang kulturang katutubo
ang kanilang kinakausap. Kaya nasimulan ang isang tradisyon ng pagbubuo ng kabihasnang pambansa
(at Pilipino) sa wikang banyaga, at batay sa mga konseptong banyaga. Ibig sabihin, ang kabuuang
pangkalinangan na tinukoy, ipinagmalaki at nilikha ng mga propagandista, sa katunayan, ay bahaging
lokal lamang ng kabihasnang Kastila: gawa-gawa lamang ng mga naging Kastilang mga Indio’t mestiso,
na may ilang mga elementong naaalaala mula sa mga katutubong kultura.
Nang dumating ang mga Amerikano, ang inatupag naman ng mga ilustrado ay ipakita sa mga banyaga na
ang Pilipino ay puwede -- puwedeng maging doktor, abogado, inhinyero, at pati na bomba star -- kaya
sa kamalayan ng kulturang elitista, laging ipinamamalas ang pagsulpot ng “Filipino” (unang Pilipino) sa
kung anu-anong larangan! Kung baga, laging kulelat tayo; kasi naroon na ang iba bago tayo nakagawa ng
ganoong naging una roon. Kaya mula noon, hanggang ngayon, sinisikap nating ipakita na hindi naman
talagang huli ang Pinoy. Ibig sabihin, dapat lang hatulan ang gawain ng Pinoy mula sa patakaran at sa
pamantayan ng tagalabas o banyaga. Dapat basbasan ng banyaga ang anumang gawa o gawaing Pinoy,
bagoito ituring na magaling. Kaya mula noong propaganda, hanggang kasalukuyan, ang nilikha ng Pilipino
ay sa loob ng isang wika at kulturang banyaga: ang wika at kulturang iniwan (o ipinamana) ng
kolonyalista. Mas madali kasing lumikha roon.
Mula noong panahon ng Kastila, hanggang ngayon, sumusulat ang mga propagandista (at mga humahalili
ritong mga intelektuwal na mga ilustradong nadagdagan ng mga pensionado, Fulbright scholars at iba
pang inisponsor ng Amerika) sa wikang dayuhan, para ipakita na puwede rin sila, at puwede nga. Iyon
lang, upang makalikha sa Kastila (o Amerikanong Ingles) kakailanganin munang maging Kastila (o
Amerikano) ang mga nagmimithing maging “Pilipino.” Ibig sabihin, kailangan munang humiwalay sila at
iwanan nila ang katutubong kultura. Kakailanganin ang mga iyon na mapahiwalay sa katutubong kultura,
at mamaya-maya ay bumalik dito para gamitin sa kanilang paglikha at upang bigyan ito ng ibang
kaayusan. Maaaring ito ay idealization process o kaya pag-aalipusta sa dating kultura. Ngunit, anuman
ang bagong kaayusang kultural nilikha nila ay batay sa banyaga at hindi bukal sa sarili.
Sa panahon ng Amerikano, tulad ng naipahiwatig na, ay ipinasok naman ang wikang Ingles sa
pagpapatuloy ng gawain ng mga propagandista: ang pagbubuo ng kulturang “Pilipino” para sa Pinoy na
ang wika ay Ingles at para sa mga banyagang Amerikano at iba pang marunong mag-Ingles at natural
lamang, sa loob ng mga pamantayang banyaga.
Sa madaling salita, ang namamayani sa panahong kolonyal ay ang pansila at pangkaming pananaw,
samantalang nanatili ang pantayong pananaw sa loob ng mga grupong etniko, pananaw na hindi
naisipang gamitin sa pangkabuuan, para sa kabuuan ng bansang itinatag.