Dyskurs o bezpieczeństwie

z perspektywy lingwosecuritologii
NR 3479
 Jadwiga Stawnicka

Dyskurs o bezpieczeństwie
z perspektywy lingwosecuritologii

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2016

Recenzent
Artur Dariusz Kubacki
Spis treści

Wstęp����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������7
Cel pracy oraz zawartość treściowa rozdziałów�����������������������������������������������������������������7
Konceptualizacja pojęcia lingwosecuritologia����������������������������������������������������������������������8

Rozdział 1
W kręgu dyskursu kryzysowego. Konceptualizacja pojęć ����������������������������������������������� 17
1.1. Pojęcia dyskursu i dyskursu kryzysowego����������������������������������������������������������������� 17
1.2. Aspekt pragmalingwistyczny dyskursu kryzysowego ������������������������������������������� 20
1.3. Wykorzystanie wiedzy psycholingwistycznej w sytuacjach kryzysowych ��������� 25

Rozdział 2
Wybrane obszary dyskursu kryzysowego����������������������������������������������������������������������������� 35
2.1. Negocjacje kryzysowe z perspektywy teorii aktów mowy
Wybrane aspekty zagadnienia (kierunek negocjator – sprawca)������������������������� 35
2.2. Negocjacje kryzysowe z perspektywy teorii aktów mowy
Wybrane aspekty zagadnienia (kierunek sprawca – negocjator)������������������������� 46
2.3. Akt mowy obietnicy w negocjacjach kryzysowych ����������������������������������������������� 51
2.4. Kłamstwo w negocjacjach? Skalarny charakter kłamstwa������������������������������������� 56
2.5. Przepływ informacji w sytuacjach kryzysowych
(na przykładzie wojewódzkich wieloszczeblowych ćwiczeń
z zakresu zarządzania kryzysowego „Lotnisko 2011” i „Lotnisko 2013”)���������� 60

Rozdział 3
Perspektywy badawcze lingwosecuritologii ������������������������������������������������������������������������ 77
3.1. Opis projektu badawczego Profesjonalna komunikacja
w sytuacjach kryzysowych������������������������������������������������������������������������������������������ 77
3.2. Opis projektu badawczego Tłumacz w negocjacjach kryzysowych
Recepcja tłumacza w przestrzeni międzykulturowej. Wybrane problemy
językowo-kulturowe z zakresu przekładu środowiskowego������������������������������������� 88
3.3. Opis projektu badawczego Język przemocy. (Anty)terrorystyczna propaganda
Manipulacja w przekładzie ���������������������������������������������������������������������������������������� 95
3.4. Opis projektu badawczego Studium grup pseudokibicowskich z perspektywy
socjologiczno-psycholingwistyczno-prawnej. Historia, diagnoza i działania
prewencyjno-profilaktyczne w aspekcie kryminalistycznym i kryminologicznym ������� 102
Zakończenie ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 111

Literatura���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 119

Summary����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 129

Zusammenfassung������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 130
Wstęp

Cel pracy oraz zawartość treściowa rozdziałów

W niniejszej książce pragnę podjąć próbę wskazania możliwości wykorzy-

stania wiedzy lingwistycznej w ramach podejmowanych przez Policję działań
na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego, między innymi sposobu pro-
wadzenia rozmowy ze sprawcą sytuacji kryzysowej z wykorzystaniem teorii ak-
tów mowy, a także optymalizacji procesu przepływu informacji podczas sytuacji
zagrożeń między różnymi służbami zaangażowanymi w działania na rzecz roz-
wiązania zaistniałej sytuacji kryzysowej. Zaproponowane przeze mnie zostanie
stworzenie subdyscypliny: lingwosecuritologii – teorii i praktyki języka bezpie-
czeństwa.

Przestrzenią pojęciową lingwosecuritologii jest zbiór wszelkich terminów sym-

bolizujących myślowe odzwierciedlenie całościowych ujęć istotnych cech sytuacji
kryzysowej przez wszystkich jej uczestników.

Efektem prowadzonych do tej pory przeze mnie badań w zakresie problema-

tyki bezpieczeństwa jest 8 monografii poświęconych różnym obszarom funkcjo-
nowania Policji:
• Bezpieczeństwo uczestników interakcji – „Kiedy słowo jest bronią”. Dąbrowa
Górnicza, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej 2012.
• Modele komunikacji w negocjacjach kryzysowych. Dąbrowa Górnicza, Wydaw-
nictwo Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej 2012.
• Dialogiczny wymiar bezpieczeństwa. Rzecz o polskiej Policji. Katowice, Wydaw-
nictwo Uniwersytetu Śląskiego 2013.
• Bezpieczeństwo w negocjacjach kryzysowych. Między rytuałem, rutyną a kre-
atywnością. Gliwice, WiS Opcjon, Uniwersytet Śląski 2013.
• Strategia marketingu narracyjnego w Policji. Nowoczesny wymiar kreowania wi-
zerunku. Dąbrowa Górnicza, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbro-
wie Górniczej 2014.
8 Wstęp

• Doskonalenie lokalne a współpraca z podmiotami zewnętrznymi. Efekt synergii

(podręcznik szkoleń dla funkcjonariuszy Policji). Katowice, Wydawnictwo Uni-
wersytetu Śląskiego 2015.
• Polityka bezpieczeństwa w województwie śląskim. Dąbrowa Górnicza, Wydaw-
nictwo Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej 2015.
• Kultura organizacyjna Policji [w druku]
oraz liczne artykuły poświęcone tej tematyce1.
Książka składa się ze wstępu, trzech rozdziałów oraz zakończenia. W części
wstępnej określono cel pracy oraz zawartość treściową rozdziałów. Dokonano tak-
że konceptualizacji pojęcia lingwosecuritologia. W rozdziale 1 pt. W kręgu dyskur-
su kryzysowego. Konceptualizacja pojęć omówiono pojęcie dyskursu oraz dyskursu
kryzysowego z perspektywy pragmalingwistycznej, wskazano możliwości wyko-
rzystania wiedzy psycholingwistycznej w sytuacjach kryzysowych. Tematem roz-
działu 2 jest specyfika dyskursu kryzysowego ze sprawcą z uwzględnieniem teo-
rii aktów mowy. Omówiono sposoby komunikowania się negocjatora ze sprawcą,
kwestie obiecywania oraz przemilczania i kłamstwa w negocjacjach. Rozdział ten
zawiera także uwagi ogólne na temat przepływu informacji w sytuacjach kryzy-
sowych. Scharakteryzowano w nim ponadto przepływ informacji podczas woje-
wódzkich wieloszczeblowych ćwiczeń z zakresu zarządzania kryzysowego „Lot-
nisko 2011”. W rozdziale 3 pt. Perspektywy badawcze lingwosecuritologii. Opis
projektów badawczych omówiono kilka autorskich projektów lingwosecuritolo-
gicznych w kontekście perspektyw rozwoju tej subdyscypliny.
Książka przeznaczona jest dla szerokiego kręgu odbiorców: dla przedstawicieli
instytucji powołanych do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego,
środowisk akademickich i naukowych, studentów i wykładowców poruszających
się w dziedzinach bezpieczeństwa, sytuacji kryzysowych, psychologii i – co należy
szczególnie podkreślić – lingwistyki. Książka jest bowiem kontynuacją moich ba-
dań i stanowi próbę wykorzystania wiedzy lingwistycznej do optymalizacji proce-
su przepływu informacji w sytuacjach kryzysowych.

 M.in. Komunikacja społeczna Policji. Historia, stan obecny i perspektywy. Opis projektu badaw-
1

czego (Stawnicka, 2013d: 15–37); Budowanie autorytetu Policji (przez pryzmat założeń projektu ba-
dawczego „Komunikacja społeczna Policji”) (Stawnicka, 2013b: 116–139); Zarządzanie informacją
w sytuacjach kryzysowych w kontekście zagrożeń bezpieczeństwa państwa (Stawnicka, 2014e: 107–
115); Lingwistyka w służbie kryminalistyki. Diagnozy i prognozy (Stawnicka, 2015c: 9–27); Efektyw-
ne zarządzanie informacją w sytuacjach kryzysowych. Ćwiczenia z zakresu zarządzania kryzysowego –
diagnozy i prognozy (Stawnicka, 2015b: 229–253).
Konceptualizacja pojęcia lingwosecuritologia 9

Konceptualizacja pojęcia lingwosecuritologia

Słowo securitologia ukształtowało się na bazie łacińskiego securus: se ‘oddziel-

nie, osobno’, cura ‘dbałość, opieka, troska’. Przyrostek -logos pochodzi od greckie-
go -logía, a to od lógos oznaczającego m.in. ‘zbiór, rozum’. Z tego powodu -logos
występuje jako ostatni człon wyrazów złożonych, wskazując na ich związek zna-
czeniowy z doktryną, nauką, teorią. Securit(o)logia jest zatem nauką o bezpie-
czeństwie (Korzeniowski, 2008: 32–33)2. Przedmiotem jej badań są współczesne
systemy bezpieczeństwa oraz ich funkcjonowanie na różnych poziomach organi-
zacyjnych. Obiekt badań nauk o bezpieczeństwie stanowią zarówno systemy o wy-
miarze militarnym, jak i niemilitarnym. Systemy bezpieczeństwa obejmują działa-
nia instytucji o charakterze państwowym, rządowym i samorządowym, obejmują
także działania przedsiębiorców i organizacji społecznych funkcjonujących w ob-
szarze bezpieczeństwa.
Nauki o bezpieczeństwie stały się w Polsce dyscypliną naukową od 2011 roku,
najpierw w dziedzinie nauk humanistycznych, potem w dziedzinie nauk społecz-
nych. Bezpieczeństwo jako obiekt badań ma charakter multi- i interdyscyplinar-
ny, co determinuje konieczność przekraczania granic między dziedzinami nauki
i dyscyplinami naukowymi, a także możliwości korzystania z warsztatu metodo-
logicznego i dorobku teoretycznego innych nauk: filozofii, psychologii, socjolo-
gii, historii, nauk ekonomicznych, politycznych, prawnych i technicznych, nauk
o kulturze fizycznej, w niektórych zagadnieniach także nauk przyrodniczych, rol-
niczych, leśnych, górniczych, medycznych, wojskowych, pedagogicznych, a nawet
teologicznych i artystycznych. Należy jednak w tym miejscu szczególnie podkre-
ślić, iż bezpieczeństwo powinno korzystać z warsztatu metodologicznego i dorob-
ku teoretycznego lingwistyki (językoznawstwa).
Badacze podejmujący problem bezpieczeństwa z pozycji securitologii w cen-
trum uwagi stawiają człowieka, jego potrzeby i wyznawane przez niego warto-
ści (Korzeniowski, 2008: 32). Securitologia nie tylko dostrzega, ale i eksponuje
podmiotowość człowieka. Wyznacznikiem tożsamości securitologii jest podej-
ście transdyscyplinarne, podkreślające związki między psychospołecznymi, eko-
nomicznymi, techniczno-wytwórczymi i innymi aspektami rozwoju człowieka
i funkcjonowania organizacji stanowiących obiekt badań nauki o bezpieczeństwie
(Korzeniowski, 2008: 48). Securitologia wskazuje perspektywę niwelowania za-
grożeń dla istnienia, rozwoju i normalnego funkcjonowania człowieka i organiza-
cji społecznych (Korzeniowski, 2008: 50).

2
 Termin securitologia ma swoje źródło w łacińskim słowie securitas (‘bezpieczeństwo’, ‘pew-
ność’) i greckim logos (‘słowo’, ‘nauka’), co należy interpretować jako naukę o bezpieczeństwie
(Hofreiter, 2012: 36).
10 Wstęp

Takie wielozakresowe podejście do bezpieczeństwa jest punktem wyjścia do

zdefiniowania securitologii jako kompleksowej nauki o bezpieczeństwie3.
Pisze Ladislav Hofreiter (2012: 37)4:

Z pozycji sekuritologii można analizować bezpieczeństwo jako zjawisko

wszechstronne, wieloczęściowe, o pionowej i poziomej strukturze. Bez-
pieczeństwo jest traktowane jako całokształt działań, którego wartość jest
nie tylko podsumowaniem każdego z czynników, ale jest rezultatem ich
wzajemnych relacji. W sekuritologii każdy wymiar bezpieczeństwa ana-
lizuje się jako zbiór nawzajem na siebie wpływających czynników, któ-
re charakteryzują się wspólnymi uwarunkowaniami i przyczynowością.

Securitologia jest zatem nauką o prawidłowościach i mechanizmach zagwaran-

towania bezpieczeństwa człowieka, grupy społecznej, państwa lub ludzkości w sto-
sunku do licznych zewnętrznych i wewnętrznych zagrożeń oraz dynamiki rozwoju
środowiska bezpieczeństwa, a także nauką o przyczynach i skutkach braku prawi-
dłowości i mechanizmów zagwarantowania bezpieczeństwa człowieka (Hofreiter,
2006; za Hofreiter, 2012: 37). Celem tej nauki jest m.in. opisywanie i analizowanie
rzeczywistych przykładów, które są dostępne na podstawie obserwacji świata. A za-
tem w ramach badań securitologii dąży się do opracowania koncepcji zapewnienia
jednostce kompleksowego bezpieczeństwa. Jest to możliwe do osiągnięcia poprzez
analizę procesów zapewnienia bezpieczeństwa człowiekowi w różnych sferach jego
życia. Na podstawie uzyskanych wiadomości oraz ich teoretycznego uzasadnienia
w ramach securitologii ustala się wzajemne relacje między pojedynczymi elemen-
tami i wymiarami bezpieczeństwa, metodami ich analizy. Na tej podstawie dopiero
możliwe jest zbudowanie uniwersalnej teorii bezpieczeństwa poprzez skonstruowa-
nie całościowego systemu związków (Hofreiter, 2012: 37).
Leszek Korzeniowski w książce Securitologia. Nauka o bezpieczeństwie czło-
wieka i organizacji społecznych pisze, iż securitologia podejmuje badania zagro-
żeń dla istnienia rozwoju i normalnego funkcjonowania człowieka i organizacji
społecznych (Korzeniowski, 2008: 53). Securitologia uwzględnia bezpieczeństwo
podmiotu (człowieka), bezpieczeństwo małej grupy społecznej, bezpieczeństwo
społeczeństwa (wielkiej grupy społecznej) i bezpieczeństwo ludzkości (Korze-
niowski, 2008: 52). Badacz pisze o związkach securitologii z socjologią, ekono-

3
  Taki też tytuł ma podrozdział rozdziału Nowoczesne nauki o bezpieczeństwie: Sekuritologia –
kompleksowa nauka o bezpieczeństwie (Hofreiter, 2012: 31–47). Autor przyjmuje spolszczoną pi-
sownię przez k.
4
 Autor używa zapisu sekuritologia. Takiego też terminu używa P. Tyrała w książce Sekuritolo-
gia: bezpieczeństwo kompleksowe (2011). W literaturze przedmiotu używane są oba warianty pisowni.
Książka L. Korzeniowskiego ma tytuł Securitologia: nauka o bezpieczeństwie człowieka i organizacji
społecznych. Podobnie zeszyty naukowe European Association for Security mają tytuł „Securitolo-
gia”. Taką też pisownię zachowałam w niniejszej książce, nie wykluczając dwóch możliwości zapisu
terminu: securitologia oraz sekuritologia.
Konceptualizacja pojęcia lingwosecuritologia 11

mią, filozofią, informatyką, kryminologią, naukami technicznymi, pedagogiką

i psychologią (Korzeniowski, 2008: 43–44).
Warto przytoczyć także słowa Hofreitera (2012: 38):

Przedmiotem sekuritologii jako nauki jest bezpieczeństwo człowie-

ka i różnorodnych systemów niezbędnych do życia (ale też globu, pań-
stwa, grupy społecznej, organizmów żywych, systemów technicznych,
infrastruktury, sfer produkcyjnych, rynku, środowiska naturalnego itp.)
w warunkach rozmaitych negatywnych sytuacji oraz przy ograniczeniach
czasowych i przestrzennych. Takie podejście do analizowania bezpieczeń-
stwa musi być oparte na wiedzy przyrodniczej, społecznej i technicznej.

Przedmiot zainteresowania securitologii stanowią:

• podstawowa terminologia z zakresu bezpieczeństwa;
• charakter środowiska bezpieczeństwa i tendencje jego rozwoju;
• płaszczyzna analityczna, podstawowe jednostki i uczestnicy procesu poprawy
bezpieczeństwa;
• rodzaje ryzyka i zagrożenia bezpieczeństwa człowieka, grup społecznych,
państw, ludzkości, ich charakterystyka i właściwości;
• źródła i sprawcy zagrożeń bezpieczeństwa;
• przyczyny i skutki zjawisk i procesów poprawiających bezpieczeństwo;
• czynniki wpływające na ryzyko i zagrożenia bezpieczeństwa;
• systemy bezpieczeństwa, możliwości i środki pomocnicze do ich tworzenia,
struktura, cele i zadania, zasady i formy ich skutecznego działania (Hofreiter,
2012: 38).
Securitologia jako nauka kompleksowa proponuje holistyczne badania nad
bezpieczeństwem. Powstała na pograniczu nauk przyrodniczych, społecznych
i technicznych i zajmuje się analizowaniem praw i mechanizmów ochrony czło-
wieka, grup społecznych i środowiska społecznego i przyrodniczego. „Ponadto na-
uka ta musi stworzyć własny język naukowy, czyli aparat kategorialny (terminy
i pojęcia), własne metody i technikę badawczą, a także nieustannie pracować nad
sformułowaniem przedmiotu swoich badań oraz teoretycznej i praktycznej komu-
nikacji z innymi dziedzinami nauki” (Hofreiter, 2012: 46).
Przyglądając się publikacjom w obszarze nauk o bezpieczeństwie, należy stwier-
dzić, iż w większości publikacji obszar tych nauk dotyczy zagadnień współczesnego
bezpieczeństwa, a w szczególności bezpieczeństwa wewnętrznego. Zapotrzebowa-
nie na takie publikacje determinuje także dydaktyka szkoły wyższej. Wszechstron-
ne zainteresowanie bezpieczeństwem jest wyrażane przez kierunki studiów, głów-
nie bezpieczeństwo narodowe, bezpieczeństwo wewnętrzne, a także inżynierię
bezpieczeństwa. Rozwojowi dydaktyki towarzyszą zmiany w wykazie obszarów
wiedzy, dziedzin nauki i dyscyplin naukowych (Sulowski, Brzeziński, 2014: 7).
Centralne problemy tworzące grupę nauk o bezpieczeństwie powinny być ob-
jęte wspólnym obiektem badania (przedmiotem materialnym) w ramach działań
12 Wstęp

zespołów charakteryzujących się wysokim stopniem zhierarchizowania (np. woj-

skowych, policyjnych, straży pożarnej, ratowniczych itp.) w środowisku społecz-
nym (humanistycznym).
Celem moim nie są szczegółowe, teoretyczne rozważania na temat definicji
bezpieczeństwa, a nawet nie przegląd najważniejszych aspektów tej tematyki. Na-
leży zaznaczyć jedynie, iż pojęcie bezpieczeństwa ewoluuje wraz z rozwojem cywi-
lizacji. Obecnie bezpieczeństwo obejmuje nie tylko aspekty polityczny i militarny,
ale i ekonomiczny, ekologiczny, społeczny. Termin bezpieczeństwo jest wieloaspek-
towy i stosowany zarówno w opracowaniach naukowych, jak i w języku potocz-
nym w wielu znaczeniach i kategoriach. Mówi się m.in. o bezpieczeństwie eko-
logicznym, bezpieczeństwie ideologicznym, bezpieczeństwie informatycznym,
bezpieczeństwie ekonomicznym, bezpieczeństwie powszechnym, bezpieczeństwie
publicznym, bezpieczeństwie kulturowym i bezpieczeństwie militarnym.
Metodologia securitologii została oparta na metodologii nauk społecznych.
Podstawą metodologiczną securitologii jest podejście dialektyczne i holistyczne,
analiza systemowa, przekraczanie granic pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami
naukowymi (transdyscyplinarność) (Korzeniowski, 2008: 47–48). Wśród metod
i technik badawczych securitologii Leszek Korzeniowski wymienia: metody od-
czytu dokumentów, techniki opisowe, metodę obserwacji, eksperyment, metodę
wywiadu, metodę panelu (zogniskowany wywiad grupowy – focus group research),
metodę badań ankietowych, studium przypadku (Korzeniowski, 2008: 161–
168). Andrzej Urbanek podkreśla, iż traktowanie securitologii jako nauki o bez-
pieczeństwie człowieka i organizacji społecznych jest zbieżne z ogólnym kierun-
kiem rozwoju nauk o bezpieczeństwie, które wymiar teoretyczny budują w oparciu
o dokonania szkoły kopenhaskiej, a wymiar pragmatyczny na koncepcji human se-
curity (Urbanek, 2012: 35).
Bezpieczeństwo ma niewątpliwie charakter wielozakresowy i podejście do tej
kwestii powinno uwzględniać zastosowanie teorii psychologii, filozofii, nauk woj-
skowych, prawa, socjologii, historii, ekonomii, polityki, pedagogiki, nauk przyrod-
niczych, rolniczych, leśnictwa, górnictwa, medycyny, teologii, sztuki (Hofreiter,
2012: 36). Badacze, podkreślając charakter wielozakresowy bezpieczeństwa i jego
związek z innymi naukami, nie wymieniają jednak lingwistyki (językoznawstwa).
Zdają się nie dostrzegać tego, iż podejście do tak kompleksowej analizy bezpieczeń-
stwa musi być oparte nie tylko na wiedzy przyrodniczej, społecznej i technicznej, ale
także na wiedzy lingwistycznej, psycholingwistycznej oraz wiedzy z zakresu nauk
o komunikowaniu. Takie podejście starałam się uzasadnić w swoich publikacjach,
które traktowały – najogólniej rzecz ujmując – o języku bezpieczeństwa, o bezpie-
czeństwie uczestników interakcji, o komunikacyjnym aspekcie bezpieczeństwa.
Propozycja zawarta w niniejszej książce związana jest z wyodrębnieniem w ra-
mach dyscypliny naukowej nauki o bezpieczeństwie m.in. takiej specjalności na-
ukowej, jak lingwosecuritologia. Lingwosecuritologia jako dziedzina z pogranicza
nauk humanistycznych i społecznych otwiera przed badaczami nowe możliwości
opisu języka bezpieczeństwa. Badacz uzyskuje możliwości wykorzystania szero-
Konceptualizacja pojęcia lingwosecuritologia 13

kiego spektrum metod: lingwistycznych, socjologicznych, nauk o bezpieczeństwie,

psychologicznych, zarządzania. Lingwosecuritologia zorientowana zatem jest na
badanie języka bezpieczeństwa. Takie podejście do badań jest zgodne z antropo-
centrycznym paradygmatem w nauce.
Dyscyplina naukowa to doniosła społecznie, ukształtowana i wyodrębniona ze
względu na przedmiot i cel badań lub kształcenia część nauki w znaczeniu insty-
tucjonalnym i uznana za podstawową jednostkę jej klasyfikacji (Krzyżanowski,
1999: 130). Proponuję uzasadnienie nazwy lingwosecuritologia na zasadzie ana-
logii do nazwy lingwokulturologia (lingwistyka kulturowa)5 czy też lingwokrymi-
nalistyka (lingwistyka kryminalistyczna). Lingwosecuritologia jako specjalność
naukowa powinna umożliwiać realizację określonych celów i funkcji. Jako cele
można przyjąć:
• wykrywanie prawidłowości i nieprawidłowości przepływu informacji w sytu-
acjach kryzysowych;
• wypracowanie metod zdobywania wiedzy w oparciu o możliwości zastosowa-
nia podejścia pragmalingwistycznego w sytuacjach kryzysowych;
• rozwijanie aparatu pojęciowego;
• wyjaśnianie i usprawnianie procesów informacyjno-decyzyjnych;
• wykrywanie prawidłowości zachodzących w pionowych i poziomych relacjach
interpersonalnych;
• doskonalenie form i metod przekazywania i przyswajania wiedzy o roli użycia
języka w sytuacjach kryzysowych.
Lingwosecuritologia ma cele zarówno poznawcze, jak i praktyczne6. Przestrzeń
pojęciowa lingwosecuritologii jest zbiorem wszelkich terminów symbolizujących
myślowe odzwierciedlenia całościowych ujęć istotnych cech sytuacji kryzysowej
przez wszystkich jej uczestników.
Uogólniając, funkcje lingwosecuritologii można sprowadzić do funkcji po-
znawczych i funkcji praktycznych. Do grupy funkcji poznawczych można zaliczyć:
funkcję diagnostyczną – polegającą na badaniu, opisywaniu i wyjaśnianiu zjawisk
związanych z komunikowaniem się w sytuacjach kryzysowych; funkcję progno-
styczną – polegającą na wykrywaniu ogólnych praw przebiegu sytuacji kryzysowej
w zależności od przyjętych strategii komunikacyjnych. Prognozowanie związa-
ne jest z konsekwencjami wynikającymi z użycia poszczególnych strategii komu-
nikacyjnych w sytuacjach kryzysowych. Do grupy funkcji praktycznych można
zaliczyć funkcję dydaktyczną oraz funkcję racjonalizującą. Funkcja dydaktycz-
na polega na działaniach zmierzających do przyswojenia wiedzy o komunikowa-
niu kryzysowym i doskonalenia umiejętności komunikacji interpersonalnej przez

5
  Lingwokulturologia – dziedzina z pogranicza nauk humanistycznych i społecznych (zob. Zi-
nowjewa, Jurkow, 2009).
6
  Ze względu na cele, jakie stoją przed naukami, i rozwiązywane problemy, wyróżniane są: nauki
teoretyczne (nazywane inaczej podstawowymi albo czystymi) i nauki praktyczne (nazywane również
stosowanymi albo wdrożeniowymi). Nauki teoretyczne, mając cele czysto poznawcze, dostarczają
naukom praktycznym wiedzy wdrażanej następnie do praktyki.
14 Wstęp

podmioty zaangażowane w działania związane z wszystkimi fazami sytuacji kry-

zysowej. Funkcja racjonalizująca polega natomiast na zastosowaniu zdobytej wie-
dzy do optymalizacji procesu przepływu informacji w sytuacji kryzysowej. Ogól-
nym punktem widzenia, z jakiego dany przedmiot jest analizowany w odniesieniu
do lingwosecuritologii, jest skuteczność komunikowania się w sytuacjach kryzy-
sowych. Lista obszarów, w ramach których można rozpatrywać przedmiot badań
lingwosecuritologii, nie jest zamknięta, gdyż wraz z rozwojem tej specjalności na-
ukowej mogą zarysowywać się inne aspekty.
W obrębie specjalności można wyróżnić obszary problemowe stanowiące
strukturę lingwosecuritologicznej specjalności naukowej w obszarze nauki o bez-
pieczeństwie. Obszar zainteresowania związany z aspektem ogólnoteoretycznym
może przyjąć nazwę np. podstawy lingwosecuritologii, ogólna teoria lingwosecuri-
tologii itp. Nazwa obszaru zainteresowania w specjalności lingwosecuritologia po-
winna swym zakresem obejmować możliwie dokładnie treści – problemy w niej
rozwiązane i rozwiązywane, charakteryzujące specjalność naukową lingwosecuri-
tologii i dotyczące ogólnych zagadnień komunikowania kryzysowego. Obszar za-
interesowania naukowego o nazwie teoria lingwosecuritologii powinien objąć hi-
storię komunikowania kryzysowego, metateorię lingwosecuritologii (miejsce we
współczesnej klasyfikacji nauk, cele i funkcje, przedmiot badań i jego aspekty, czę-
ści składowe – strukturę wiedzy o komunikowaniu kryzysowym), podstawowy
aparat pojęciowy lingwosecuritologii i jej funkcje, formy i metody kształcenia oraz
szkolenia służb zaangażowanych w przebieg sytuacji kryzysowej, a także kierunki
rozwoju lingwosecuritologii.
Lingwosecuritologia zajmuje się zatem analizą zachowań komunikacyjnych
w sytuacjach kryzysowych z perspektywy securitologii. Związana jest z psycho-
lingwistyką, psychologią, filozofią, naukami o zarządzaniu, a nawet biolingwisty-
ką7. Małgorzata Święcicka, autorka książki Pieniądz we współczesnej polszczyźnie
(2012), postuluje wprowadzenie nowego działu językoznawstwa – ekonomolingwi-
styki. Lingwosecuritologia byłaby dyscypliną heterogenicznego opisu języka, a jej
obiektem badawczym jest język w jego uwarunkowaniach zewnętrznych, podob-
nie zresztą jak obiekt badań ekolingwistyki, psycholingwistyki, socjolingwistyki.
W dobie kształtowania się takich dyscyplin, jak lingwistyka genetyczna (czy gene-
tyka lingwistyczna), lingwistyka ewolucyjna, lingwistyka molekularna, w przekona-
niu piszącej te słowa najwyższy czas, by do tego typu badań nad bezpieczeństwem
na większą niż dotąd skalę włączyli się językoznawcy. Właściwie śladów włączenia
się lingwistów w badania nad bezpieczeństwem próżno szukać. Wyzwanie to nieła-
twe, bo paradygmat nauk o bezpieczeństwie różni się od paradygmatu tradycyjnie
pojętego językoznawstwa jako nauki należącej do obszaru nauk humanistycznych.

7
  Biolingwistyka to dyscyplina zajmująca się nie tylko badaniem biologicznych podstaw języka,
ale we współczesnym rozumieniu próbująca opisywać i wyjaśniać fakty oraz procesy językowe, a tak-
że zachowania komunikacyjne zwierząt (w tym człowieka) z wykorzystaniem aparatu pojęciowego
i procedur nauk przyrodniczych (Nowakowski, 2006: 143–155).
Konceptualizacja pojęcia lingwosecuritologia 15

Rozwój lingwosecuritologii powinien odbywać się w ramach akceptacji inter-

dyscyplinarnego modelu prowadzenia badań naukowych. Lingwosecuritologia
powinna stać się nowym kierunkiem (subdyscypliną, specjalnością) nauczania.
Zachodzi zatem potrzeba wyodrębnienia części securitologii zajmującej się teorią
i praktyką języka bezpieczeństwa – lingwosecuritologii. Wyodrębnienie lingwose-
curitologii może stanowić kontynuację dyskusji na temat określenia obszarów gru-
py nauk wchodzących do nowo powołanych dyscyplin naukowych i wyodrębnie-
nia w nich podstawowych specjalności naukowych.
Językoznawstwo to nauka o języku. Jak pisze Kazimierz Polański (red., 1999: 279):

Z uwagi jednak na to, iż językiem zajmują także inne dyscypliny nauko-

we (logika, filozofia, psychologia i in.), językoznawstwo często określa się
jako naukę, dla której język jest głównym przedmiotem badań. Należy za-
znaczyć, że ostrej granicy między aspektem językoznawczym a aspekta-
mi niejęzykoznawczymi badań nad językiem przeprowadzić się nie da,
zwłaszcza w obecnych czasach, które charakteryzują się między innymi
tendencją do integracji nauk.

Nie chodzi tutaj bynajmniej o zacieranie się granic między dyscyplinami, lecz
o zespolenie konkretnych podejść badawczych.
Jadwiga Stawnicka
Security discourse from the perspective of linguisecuritology

Summary
In the following book, an attempt has been made to indicate practical application of
linguistic knowledge in actions undertaken by law enforcement and aimed at public secu-
rity and public order. The book puts forward a proposition to create a sub-field of linguis-
tics under the term „linguisecuritology” – theory and practice of the langugae of security.
A semantic field of linguisecuritology encompasses all terms related to vital characteris-
tics of a crisis situation conceptualized by its every participant. It has been indicated how
to conduct talks with the perpetrator of a crisis situation with use of the theory of speech
acts, and how to optimalize the flow of information between all the public service forces
involved in a threat situation.
The book consists of an introduction, three chapters and a conclusion. The intro-
duction specifies the purpose of the book and the contents of the chapters. A conceptu-
al framework of the term „linguisecuritology” has been proposed. In chapter one W kręgu
dyskursu kryzysowego. Konceptualizacja pojęć (Within crisis discourse. Conceptualization
of notions), the notions of discourse and crisis discourse have been discussed from the
perspective of pragmatic linguistics, and the possiblilities of use of the psycholinguistic
knowledge in crisis situations have been indicated. The subject of chapter two is the spec-
ificity of the crisis discourse with the perpetrator considering the theory of speech acts.
Strategies of communicating with the perpetrator have been discussed, including issues of
promising, witholding information and lying during negotiations.
This chapter also contains general remarks on the subject of the flow of information
in crisis situations. Next, the flow of information during regional multi-level simulations
in crisis management „Lotnisko 2011”(„Airport 2011”) has been characterized. In chapter
three Perspektywy badawcze lingwosecuritologii. Opis projektów badawczych (Research per-
spectives of linguisecuritology. Description of research projects), a few linguisecuritolog-
ical projects by the author have been discussed in the context of perspectives for develop-
ment of this sub-field. The book is addressed for a broad circle of recipients including law
enforcement, academic and research environment, students and lecturers involved in the
fields of security, crisis situations, psychology and notably linguistics. The book is a con-
tinuation of my research and an attempt at applying linguistic knowledge for the optimal-
ization of the flow of information in crisis situations.
Jadwiga Stawnicka
Diskurs über Sicherheit aus der Sicht der linguistischen Securitologie

Zusammenfassung
Im vorliegenden Buch hat sich die Verfasserin bemüht, alle Möglichkeiten der Aus-
nutzung des linguistischen Wissens in den Polizeihandlungen zugunsten der öffentlichen
Sicherheit und Ordnung zu schildern. Sie schlägt dabei vor, eine neue Subdisziplin „Lin-
guosecuritologie“ – Theorie und Praxis der Sicherheitssprache, zu bilden. Der Begriffs-
raum der Lehre ist eine Sammlung von allen Termini, welche eine ganzheitliche Auffas-
sung von wesentlichen Eigenschaften der Krisensituation von deren allen Teilnehmern
widerspiegeln. Genannt werden u.a. verschiedene Methoden der Gesprächsführung mit
dem Verursacher der Krisensituation mittels der Sprechakttheorie und die den Prozess des
Informationsflusses zwischen den einzelnen in die Krisensituation eingesetzten Diensten
zu optimierenden Methoden.
Der Band besteht aus einer Einleitung, drei Kapiteln und einem Abschluss. In der
Einführung werden das Ziel der Abhandlung und der Inhalt von den einzelnen Kapiteln
auf den Punkt gebracht. Hier konzeptualisiert man auch den Begriff Linguosecuritologie.
In dem I. Kapitel Im Bereich des Krisendiskurses. Konzeptualisierung der Begriffe werden
die Termini: Diskurs und Krisendiskurs aus pragmalinguistischer Perspektive behandelt.
Es wird dabei auf verschiedene Möglichkeiten, psycholinguistisches Wissens in Krisensi-
tuationen anzuwenden, hingewiesen. Zum Thema des II. Kapitels wird die Spezifizität des
Krisendiskurses mit dem Täter unter Berücksichtigung der Sprechakttheorie. Besprochen
werden verschiedene Methoden der Kommunikation zwischen dem Verhandlungsführer
und dem Täter, als auch die mit Versprechen, Verschweigen und Lügen während der Ver-
handlungen verbundenen Fragen. Das Kapitel beinhaltet auch allgemeine Bemerkungen
zum Informationsfluss in Krisensituationen und den Bericht über den Informationsfluss
während der mehrstufigen Übungen aus dem Bereich des Krisenmanagements „Lotnisko
2011“. Im III. Kapitel Forschungsperspektiven der Linguosecuritologie. Beschreibung der For-
schungsentwürfe präsentiert man einige linguosecuritologische Entwürfe, welche die Aus-
sichten auf weitere Entwicklung der Subdisziplin berücksichtigen. Das Buch ist an weite
Leserkreise gerichtet: Vertreter der Institutionen für Sicherheit und öffentliche Ordnung,
akademisches und wissenschaftliches Milieu, Studenten und Hochschullehrer, welche auf
dem Gebiet der Sicherheit, der Krisensituationen, Psychologie und – was hier stark zu be-
tonen ist – Linguistik tätig sind. Das Buch als die Fortsetzung der von der Verfasserin
durchgeführten Forschungen ist ein Versuch, linguistisches Wissen für Optimierung des
Informationsflusses in Krisensituationen auszunutzen.
 Redaktor:
Katarzyna Wyrwas

Projektant okładki:
Emilia Dajnowicz

Redaktor techniczny:
Andrzej Pleśniar

Łamanie:
Grzegorz Bociek

Copyright © 2016 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-8012-894-1
(wersja drukowana)
ISBN 978-83-8012-895-8
(wersja elektroniczna)

Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 8,25 Ark. wyd. 9,0
Papier offset III 90 g Cena 20 zł (+ VAT)
Druk i oprawa:
„TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.”, Sp. K.
ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław