TABEL SINUS, COSINUS, DAN TANGEN

α sin α cos α tan α α sin α cos α tan α α sin α cos α tan α α sin α cos α tan α
o o o o
0 0.000 1.000 0.000 45 0.707 0.707 1.000 90 1.000 0.000 ##### 135 0.707 -0.707 -1.000
o o o o
1 0.017 1.000 0.017 46 0.719 0.695 1.036 91 1.000 -0.017 -57.29 136 0.695 -0.719 -0.966
o o o o
2 0.035 0.999 0.035 47 0.731 0.682 1.072 92 0.999 -0.035 -28.64 137 0.682 -0.731 -0.933
o o o o
3 0.052 0.999 0.052 48 0.743 0.669 1.111 93 0.999 -0.052 -19.08 138 0.669 -0.743 -0.900
o o o o
4 0.070 0.998 0.070 49 0.755 0.656 1.150 94 0.998 -0.070 -14.30 139 0.656 -0.755 -0.869
o o o o
5 0.087 0.996 0.087 50 0.766 0.643 1.192 95 0.996 -0.087 -11.43 140 0.643 -0.766 -0.839
o o o o
6 0.105 0.995 0.105 51 0.777 0.629 1.235 96 0.995 -0.105 -9.514 141 0.629 -0.777 -0.810
o o o o
7 0.122 0.993 0.123 52 0.788 0.616 1.280 97 0.993 -0.122 -8.144 142 0.616 -0.788 -0.781
o o o o
8 0.139 0.990 0.141 53 0.799 0.602 1.327 98 0.990 -0.139 -7.115 143 0.602 -0.799 -0.754
o o o o
9 0.156 0.988 0.158 54 0.809 0.588 1.376 99 0.988 -0.156 -6.314 144 0.588 -0.809 -0.727
o o o o
10 0.174 0.985 0.176 55 0.819 0.574 1.428 100 0.985 -0.174 -5.671 145 0.574 -0.819 -0.700
o o o o
11 0.191 0.982 0.194 56 0.829 0.559 1.483 101 0.982 -0.191 -5.145 146 0.559 -0.829 -0.675
o o o o
12 0.208 0.978 0.213 57 0.839 0.545 1.540 102 0.978 -0.208 -4.705 147 0.545 -0.839 -0.649
o o o o
13 0.225 0.974 0.231 58 0.848 0.530 1.600 103 0.974 -0.225 -4.331 148 0.530 -0.848 -0.625
o o o o
14 0.242 0.970 0.249 59 0.857 0.515 1.664 104 0.970 -0.242 -4.011 149 0.515 -0.857 -0.601
o o o o
15 0.259 0.966 0.268 60 0.866 0.500 1.732 105 0.966 -0.259 -3.732 150 0.500 -0.866 -0.577
o o o o
16 0.276 0.961 0.287 61 0.875 0.485 1.804 106 0.961 -0.276 -3.487 151 0.485 -0.875 -0.554
o o o o
17 0.292 0.956 0.306 62 0.883 0.469 1.881 107 0.956 -0.292 -3.271 152 0.469 -0.883 -0.532
o o o o
18 0.309 0.951 0.325 63 0.891 0.454 1.963 108 0.951 -0.309 -3.078 153 0.454 -0.891 -0.510
o o o o
19 0.326 0.946 0.344 64 0.899 0.438 2.050 109 0.946 -0.326 -2.904 154 0.438 -0.899 -0.488
o o o o
20 0.342 0.940 0.364 65 0.906 0.423 2.145 110 0.940 -0.342 -2.747 155 0.423 -0.906 -0.466
o o o o
21 0.358 0.934 0.384 66 0.914 0.407 2.246 111 0.934 -0.358 -2.605 156 0.407 -0.914 -0.445
o o o o
22 0.375 0.927 0.404 67 0.921 0.391 2.356 112 0.927 -0.375 -2.475 157 0.391 -0.921 -0.424
o o o o
23 0.391 0.921 0.424 68 0.927 0.375 2.475 113 0.921 -0.391 -2.356 158 0.375 -0.927 -0.404
o o o o
24 0.407 0.914 0.445 69 0.934 0.358 2.605 114 0.914 -0.407 -2.246 159 0.358 -0.934 -0.384
o o o o
25 0.423 0.906 0.466 70 0.940 0.342 2.747 115 0.906 -0.423 -2.145 160 0.342 -0.940 -0.364
o o o o
26 0.438 0.899 0.488 71 0.946 0.326 2.904 116 0.899 -0.438 -2.050 161 0.326 -0.946 -0.344
o o o o
27 0.454 0.891 0.510 72 0.951 0.309 3.078 117 0.891 -0.454 -1.963 162 0.309 -0.951 -0.325
o o o o
28 0.469 0.883 0.532 73 0.956 0.292 3.271 118 0.883 -0.469 -1.881 163 0.292 -0.956 -0.306
o o o o
29 0.485 0.875 0.554 74 0.961 0.276 3.487 119 0.875 -0.485 -1.804 164 0.276 -0.961 -0.287
o o o o
30 0.500 0.866 0.577 75 0.966 0.259 3.732 120 0.866 -0.500 -1.732 165 0.259 -0.966 -0.268
o o o o
31 0.515 0.857 0.601 76 0.970 0.242 4.011 121 0.857 -0.515 -1.664 166 0.242 -0.970 -0.249
o o o o
32 0.530 0.848 0.625 77 0.974 0.225 4.331 122 0.848 -0.530 -1.600 167 0.225 -0.974 -0.231
o o o o
33 0.545 0.839 0.649 78 0.978 0.208 4.705 123 0.839 -0.545 -1.540 168 0.208 -0.978 -0.213
o o o o
34 0.559 0.829 0.675 79 0.982 0.191 5.145 124 0.829 -0.559 -1.483 169 0.191 -0.982 -0.194
o o o o
35 0.574 0.819 0.700 80 0.985 0.174 5.671 125 0.819 -0.574 -1.428 170 0.174 -0.985 -0.176
o o o o
36 0.588 0.809 0.727 81 0.988 0.156 6.314 126 0.809 -0.588 -1.376 171 0.156 -0.988 -0.158
o o o o
37 0.602 0.799 0.754 82 0.990 0.139 7.115 127 0.799 -0.602 -1.327 172 0.139 -0.990 -0.141
o o o o
38 0.616 0.788 0.781 83 0.993 0.122 8.144 128 0.788 -0.616 -1.280 173 0.122 -0.993 -0.123
o o o o
39 0.629 0.777 0.810 84 0.995 0.105 9.514 129 0.777 -0.629 -1.235 174 0.105 -0.995 -0.105
o o o o
40 0.643 0.766 0.839 85 0.996 0.087 11.430 130 0.766 -0.643 -1.192 175 0.087 -0.996 -0.087
o o o o
41 0.656 0.755 0.869 86 0.998 0.070 14.301 131 0.755 -0.656 -1.150 176 0.070 -0.998 -0.070
o o o o
42 0.669 0.743 0.900 87 0.999 0.052 19.081 132 0.743 -0.669 -1.111 177 0.052 -0.999 -0.052
o o o o
43 0.682 0.731 0.933 88 0.999 0.035 28.636 133 0.731 -0.682 -1.072 178 0.035 -0.999 -0.035
o o o o
44 0.695 0.719 0.966 89 1.000 0.017 57.290 134 0.719 -0.695 -1.036 179 0.017 -1.000 -0.017
o o o o
45 0.707 0.707 1.000 90 1.000 0.000 ##### 135 0.707 -0.707 -1.000 180 0.000 -1.000 0.000

MGMP Fisika SMA Negeri 9 Kota Tangerang Selatan

Page 1 of 2 http://mgmpfisikasma9.wordpress.com
 TABEL SINUS, COSINUS, DAN TANGEN
α sin α cos α tan α α sin α cos α tan α α sin α cos α tan α α sin α cos α tan α
o o o o
180 0.000 -1.000 0.000 225 -0.707 -0.707 1.000 270 -1.000 0.000 ##### 315 -0.707 0.707 -1.000
o o o o
181 -0.017 -1.000 0.017 226 -0.719 -0.695 1.036 271 -1.000 0.017 -57.29 316 -0.695 0.719 -0.966
o o o o
182 -0.035 -0.999 0.035 227 -0.731 -0.682 1.072 272 -0.999 0.035 -28.64 317 -0.682 0.731 -0.933
o o o o
183 -0.052 -0.999 0.052 228 -0.743 -0.669 1.111 273 -0.999 0.052 -19.08 318 -0.669 0.743 -0.900
o o o o
184 -0.070 -0.998 0.070 229 -0.755 -0.656 1.150 274 -0.998 0.070 -14.30 319 -0.656 0.755 -0.869
o o o o
185 -0.087 -0.996 0.087 230 -0.766 -0.643 1.192 275 -0.996 0.087 -11.43 320 -0.643 0.766 -0.839
o o o o
186 -0.105 -0.995 0.105 231 -0.777 -0.629 1.235 276 -0.995 0.105 -9.514 321 -0.629 0.777 -0.810
o o o o
187 -0.122 -0.993 0.123 232 -0.788 -0.616 1.280 277 -0.993 0.122 -8.144 322 -0.616 0.788 -0.781
o o o o
188 -0.139 -0.990 0.141 233 -0.799 -0.602 1.327 278 -0.990 0.139 -7.115 323 -0.602 0.799 -0.754
o o o o
189 -0.156 -0.988 0.158 234 -0.809 -0.588 1.376 279 -0.988 0.156 -6.314 324 -0.588 0.809 -0.727
o o o o
190 -0.174 -0.985 0.176 235 -0.819 -0.574 1.428 280 -0.985 0.174 -5.671 325 -0.574 0.819 -0.700
o o o o
191 -0.191 -0.982 0.194 236 -0.829 -0.559 1.483 281 -0.982 0.191 -5.145 326 -0.559 0.829 -0.675
o o o o
192 -0.208 -0.978 0.213 237 -0.839 -0.545 1.540 282 -0.978 0.208 -4.705 327 -0.545 0.839 -0.649
o o o o
193 -0.225 -0.974 0.231 238 -0.848 -0.530 1.600 283 -0.974 0.225 -4.331 328 -0.530 0.848 -0.625
o o o o
194 -0.242 -0.970 0.249 239 -0.857 -0.515 1.664 284 -0.970 0.242 -4.011 329 -0.515 0.857 -0.601
o o o o
195 -0.259 -0.966 0.268 240 -0.866 -0.500 1.732 285 -0.966 0.259 -3.732 330 -0.500 0.866 -0.577
o o o o
196 -0.276 -0.961 0.287 241 -0.875 -0.485 1.804 286 -0.961 0.276 -3.487 331 -0.485 0.875 -0.554
o o o o
197 -0.292 -0.956 0.306 242 -0.883 -0.469 1.881 287 -0.956 0.292 -3.271 332 -0.469 0.883 -0.532
o o o o
198 -0.309 -0.951 0.325 243 -0.891 -0.454 1.963 288 -0.951 0.309 -3.078 333 -0.454 0.891 -0.510
o o o o
199 -0.326 -0.946 0.344 244 -0.899 -0.438 2.050 289 -0.946 0.326 -2.904 334 -0.438 0.899 -0.488
o o o o
200 -0.342 -0.940 0.364 245 -0.906 -0.423 2.145 290 -0.940 0.342 -2.747 335 -0.423 0.906 -0.466
o o o o
201 -0.358 -0.934 0.384 246 -0.914 -0.407 2.246 291 -0.934 0.358 -2.605 336 -0.407 0.914 -0.445
o o o o
202 -0.375 -0.927 0.404 247 -0.921 -0.391 2.356 292 -0.927 0.375 -2.475 337 -0.391 0.921 -0.424
o o o o
203 -0.391 -0.921 0.424 248 -0.927 -0.375 2.475 293 -0.921 0.391 -2.356 338 -0.375 0.927 -0.404
o o o o
204 -0.407 -0.914 0.445 249 -0.934 -0.358 2.605 294 -0.914 0.407 -2.246 339 -0.358 0.934 -0.384
o o o o
205 -0.423 -0.906 0.466 250 -0.940 -0.342 2.747 295 -0.906 0.423 -2.145 340 -0.342 0.940 -0.364
o o o o
206 -0.438 -0.899 0.488 251 -0.946 -0.326 2.904 296 -0.899 0.438 -2.050 341 -0.326 0.946 -0.344
o o o o
207 -0.454 -0.891 0.510 252 -0.951 -0.309 3.078 297 -0.891 0.454 -1.963 342 -0.309 0.951 -0.325
o o o o
208 -0.469 -0.883 0.532 253 -0.956 -0.292 3.271 298 -0.883 0.469 -1.881 343 -0.292 0.956 -0.306
o o o o
209 -0.485 -0.875 0.554 254 -0.961 -0.276 3.487 299 -0.875 0.485 -1.804 344 -0.276 0.961 -0.287
o o o o
210 -0.500 -0.866 0.577 255 -0.966 -0.259 3.732 300 -0.866 0.500 -1.732 345 -0.259 0.966 -0.268
o o o o
211 -0.515 -0.857 0.601 256 -0.970 -0.242 4.011 301 -0.857 0.515 -1.664 346 -0.242 0.970 -0.249
o o o o
212 -0.530 -0.848 0.625 257 -0.974 -0.225 4.331 302 -0.848 0.530 -1.600 347 -0.225 0.974 -0.231
o o o o
213 -0.545 -0.839 0.649 258 -0.978 -0.208 4.705 303 -0.839 0.545 -1.540 348 -0.208 0.978 -0.213
o o o o
214 -0.559 -0.829 0.675 259 -0.982 -0.191 5.145 304 -0.829 0.559 -1.483 349 -0.191 0.982 -0.194
o o o o
215 -0.574 -0.819 0.700 260 -0.985 -0.174 5.671 305 -0.819 0.574 -1.428 350 -0.174 0.985 -0.176
o o o o
216 -0.588 -0.809 0.727 261 -0.988 -0.156 6.314 306 -0.809 0.588 -1.376 351 -0.156 0.988 -0.158
o o o o
217 -0.602 -0.799 0.754 262 -0.990 -0.139 7.115 307 -0.799 0.602 -1.327 352 -0.139 0.990 -0.141
o o o o
218 -0.616 -0.788 0.781 263 -0.993 -0.122 8.144 308 -0.788 0.616 -1.280 353 -0.122 0.993 -0.123
o o o o
219 -0.629 -0.777 0.810 264 -0.995 -0.105 9.514 309 -0.777 0.629 -1.235 354 -0.105 0.995 -0.105
o o o o
220 -0.643 -0.766 0.839 265 -0.996 -0.087 11.430 310 -0.766 0.643 -1.192 355 -0.087 0.996 -0.087
o o o o
221 -0.656 -0.755 0.869 266 -0.998 -0.070 14.301 311 -0.755 0.656 -1.150 356 -0.070 0.998 -0.070
o o o o
222 -0.669 -0.743 0.900 267 -0.999 -0.052 19.081 312 -0.743 0.669 -1.111 357 -0.052 0.999 -0.052
o o o o
223 -0.682 -0.731 0.933 268 -0.999 -0.035 28.636 313 -0.731 0.682 -1.072 358 -0.035 0.999 -0.035
o o o o
224 -0.695 -0.719 0.966 269 -1.000 -0.017 57.290 314 -0.719 0.695 -1.036 359 -0.017 1.000 -0.017
o o o o
225 -0.707 -0.707 1.000 270 -1.000 0.000 ##### 315 -0.707 0.707 -1.000 360 0.000 1.000 0.000

MGMP Fisika SMA Negeri 9 Kota Tangerang Selatan

Page 2 of 2 http://mgmpfisikasma9.wordpress.com
 Teorema Pythagoras Teorema Pythagoras
Apabila diketahui panjang dua sisi segitiga siku-siku, maka panjang Contoh Soal:
sisi yang ketiga dapat dihitung dengan Teorema Pythagoras. Hitunglah panjang sisi x yang belum diketahui, pada
segitiga siku-siku berikut ini :
B Teorema Pythagoras : Jawab :
(a) x
x2 = 122 + 52
AB2 = AC2 + BC2 = 144 + 25
c atau 12 = 169
5
a x = √169 = 13
c2 = a2 + b2 Jawab :
(b) 432 = x2 + 192
x
C b A x2 = 432 - 192
= 1849 – 361
43 19 = 1488
x = √1488 = 38,57460
1 2
≈ 38,57

Perbandingan Trigonometri Perbandingan Trigonometri

B
Sinus, Cosinus dan Tangen g Hubungan perbandingan trigonometri segitiga siku-siku pada
irin
im koordinat Cartesius ditunjukkan sbb. :
= sis
sa
depan

nu y
ote
hip B(x,y)
sisi depan y
sin θ = sisi miring = r
θ ) r
A y sisi samping x
samping C cos θ = sisi miring = r
sisi depan θ)
BC x
sin θ = sisi miring = sisi depan y
AB O x A tan θ = samping = x
sisi samping AC
cos θ = sisi miring = Catatan:
AB
sisi depan Hubungan nilai sin θ dan besar sudut θ dapat dilihat pada tabel sinus
BC
tan θ = samping = 3 4
AC

Perbandingan Trigonometri Perbandingan Trigonometri

y
Secan, Cosecan dan Cotangen (sec, csc dan cot) B(x,y)

Perbandingan trigonometri selain sinus, cosinus y Hubungan r

dan tangen ada perbandingan yang lain, yaitu B(x,y) y
secan, cosecan dan cotangen. antara cos, sin, dan tan
dengan sec, csc dan cot θ) x
Perbandingan secan, cosecan dan r adalah kebalikannya. O x A
cotangen tersebut adalah sbb. : y
1 1 r
sec θ = = x/ = 1 x r/x = θ)
cos θ r x x
x
cos θ = r
sec kebalikan dari cos sec θ = r
O x A x
1 1 r
csc θ = = = 1 x r/ y = y r
sin θ y/
r y csc kebalikan dari sin csc θ =
sin θ =
r y
1 1 x
cot θ = = y = 1 x x/ y =
tan θ /x y y x
tan θ = x cot kebalikan dari tan cot θ = y
5 6
 Vektor Y
Komponen
VEKTOR KOMPONEN F
Fy Vektor Komponen
DAN F adalah:
RESULTAN BEBERAPA VEKTOR

Trigonometri
Pendekatan
Fx dan Fy.
α
Besar vektor
Fx X
DENGAN PENDEKATAN komponen.
Fx = F.cos α
Fy = F.sin α
TRIGONOMETRI

7 8

Kwadran II Kwadran I Kwadran II Kwadran I

Y Y
Sinus Æ positif Semua Æ positif sin Æ positif sem Æ positif
F
Hubungan antara Fy Fx = F.cos α
besar sudut (α), jari-
jari (r), komponen x,
Trigonometri

Trigonometri
Pendekatan

Pendekatan

r
dan komponen y.
90o 90o α α
90o 90o X Sinus Æ sin α=y/r Fx X Fy = F.sin α
360o
Cosinus Æ cosα=x/r
Tangen Æ tanα=y/x

Kwadran III Kwadran IV Kwadran III Kwadran IV

Tangen Æ positif Cosinus Æ positif tan Æ positif cos Æ positif
9 10

Kwadran II Kwadran I Kwadran II Kwadran I

Y Y
sin Æ positif sem Æ positif sin Æ positif sem Æ positif

Fx = F.cos α Fx = F.cos α
F Fy
F.(-cos(180o-α)) F.(-cos(α-180o))
Trigonometri

Trigonometri
Pendekatan

Pendekatan

α F.(-cos β) F.(-cos β)
β Fx
Fx X Fy = F.sin α βα X Fy = F.sinα
F.sin(180o-α) F.(-sin(α-180o))
F Fy
F.sin β F.(-sin β)
Kwadran III Kwadran IV Kwadran III Kwadran IV
tan Æ positif cos Æ positif tan Æ positif cos Æ positif
11 12
 Kwadran II Kwadran I
Y
sin Æ positif sem Æ positif Sudut Istimewa
Fx = F.cos α
α 0o 30o 45o 60o 90o
F.cos(360o-α)
Trigonometri

Trigonometri
Pendekatan

Pendekatan
F.cos β sin 1/ √0
2
1/ √1
2
1/ √2
2
1/ √3
2
1/ √4
2

β Fx X Fy = F.sin α cos 1/ √4
2
1/ √3
2
1/ √2
2
1/ √1
2
1/ √0
2
α
F.(-sin(360o-α)) tan sin/
F.(-sin β) cos
Fy F
Kwadran III Kwadran IV Untuk besar sudut yang lain (0o s/d 360o) lihat pada tabel !
tan Æ positif cos Æ positif
13 14

Resultan Y
Resultan Y
Vektor Komponen FR. Resultan dari
Vektor adalah Fx dan Fy. Beberapa
FR F1 vektor F1, F2, F3, dan
Fy Vektor F4 adalah FR.
Resultan Vektor F2
Trigonometri

Trigonometri
Pendekatan

Pendekatan

Komponen Fx dan Fy Besar FR.

adalah FR.
α β α FR2 = ΣFx2+ ΣFy2
Fx X j θ X FR = √ ΣFx2+ ΣFy2
Besarnya:
FR2 = Fx2+Fy2 F3 Besar ΣFx dan ΣFy.
FR = √Fx2+Fy2 F4
ΣFx=F1x+F2x+F3x+F4x
ΣFy=F1y+F2y+F3y+F4y

15 16

Perhatikan gambar di
Arah Y
Ingat! Contoh Soal Y samping!
Resultan Besar FR : Diketahui:
F1 FR = √ ΣFx2+ ΣFy2 F1
Vektor F1=20 N, F2=25 N
F3=30 N, F4=40 N,
F2 F2 sedangkan besar
Trigonometri

Trigonometri

Arah FR :
Pendekatan

Pendekatan

sudutnya α=60o,
β α β α β=30o, j=45o, θ=60o.
tan σ = ΣFy / ΣFx
j θ X j θ X Hitunglah:
σ = …. derajat a.Komponen masing-
(lihat tabel)
F3 F3 masing vektor.
F4 F4 b.Besar ΣFx.
Jadi arah FR =
σ derajat terhadap c.Besar ΣFy.
sumbu X positif.
d.Besar FR
17 18
e.Arah FR