ŁUKASZ QUIRINI-POPŁAWSKI

Muzeum Huculskie w Żabiem

Historia powstania, funkcjonowanie, współczesne
próby reaktywacji1

Wste˛p
Huculi sa˛ nieodła˛cznie zwia˛zani z Czarnohora˛ — najwyższym masywem gór-
skim Beskidów Wschodnich. Góry te posiadaja˛ unikatowa˛ wartość przyrod-
nicza˛i długa˛historie˛ ruchu turystycznego przerywana˛działaniami dwóch wo-
jen światowych, ale o ich atrakcyjności stanowi na równi bogata i ciekawa
kultura huculska. Kultura ta budziła zachwyt od pocza˛tków zorganizowa-
nego turystycznego poznania tych terenów, co miało miejsce w latach sie-
demdziesia˛tych XIX w.
Przed przejściem do tematu głównego należy wspomnieć, iż już w 1880 r.
Oddział Towarzystwa Tatrzańskiego w Kołomyi (drugi po stanisławowskim od-
dział TT w Karpatach Wschodnich) zorganizował wystawe˛ etnograficzna˛, pod-
czas której prezentowane były m.in. wyroby bednarskie i kuśnierskie, ozdoby
ludowe, ubrania i stroje, narze˛dzia gospodarskie i muzyczne, jak również płody
rolne. Ekspozycja, której program ułożył etnograf Oskar Kolberg, odbiła sie˛
szerokim echem, odwiedził ja˛nawet cesarz Franciszek Józef I. To pionierskie
przedsie˛wzie˛cie, propaguja˛ce mało znany i biedny lud Hucułów, jako całość

1 Artykuł powstał dzie˛ki współpracy z prof. Michajłem Dejnega˛(dyrektorem Muzeum Sztuki

w Iwano-Frankiwsku), Łarysa˛ Berizka˛ (Wydział Kultury w Kosowie), Dmytrem Wata-
maniukiem (redaktorem czasopisma i przewodnicza˛cym stowarzyszenia „Huculszczyna”
w Werchowynie), Mychajłem Pankiwem (dyrektorem Muzeum Krajoznawczego w Iwano-
-Frankiwsku), Jurijem Kreczunikiem (Werchowyna), Robertem Kubitem (Muzeum Podkar-
packie w Krośnie) oraz dr. Rafałem Quirini-Popławskim (Instytut Historii Sztuki UJ). Za
poświe˛cony czas i cenne uwagi chciałbym wymienionym osobom serdecznie podzie˛kować.
Pragne˛ ponadto szczególnie podzie˛kować dyrekcji i pracownikom Państwowego Archiwum
Obwodu Iwano-Frankowskiego za wszelka˛pomoc i udoste˛pnione materiały archiwalne.
112 Łukasz Quirini-Popławski

nie miało sobie równych co najmniej do końca XIX w.2 Spora cze˛ść ekspozycji
została zakupiona do zbiorów im. Dzieduszyckich w Lwowie. Wystawa etno-
graficzna stała sie˛ bodźcem do dalszych działań. W tym samym czasie Oddział
Stanisławowski TT zaczyna gromadzić zbiory biblioteczne dotycza˛ce przyrody
górskiej i przy poparciu bratniego oddziału z Kołomyi otwiera skład (bazar)
wyrobów górskich w Kołomyi pod nazwa˛ „Wystawa nieustaja˛ca”.3 W 1892 r.
hrabia Edmund Starzeński zakłada Muzeum Pokuckie w Kołomyi. 4
Po I wojnie światowej zainteresowanie Huculszczyzna˛ i zbiorami etno-
graficznymi, zarówno w niepodległej już Polsce, jak i za granica˛, wyraźnie
wzrosło. Jako przykład można podać kolekcje w Krakowie, Lwowie (Muzeum
Przemysłowe Miejskie), Wiedniu, Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki
oraz dział huculski zorganizowany w Szwajcarskim Muzeum Historycznym
w Bernie. Pierwsze muzeum sztuki i rzemiosła na Huculszczyźnie powstało po
czechosłowackiej stronie Karpat w 1931 r. w Rachowie. 5 Mniejsze zbiory gro-
madziły osoby prywatne z Holandii, Belgii, Anglii czy Stanów Zjednoczonych.6

Powstanie Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny

Dopiero w okresie niepodległej Polski, w latach 30. XX w., powstała or-
ganizacja, która za swój główny cel obrała promowanie szeroko rozumia-
nej Huculszczyzny. W 1933 r. zarejestrowano Towarzystwo Przyjaciół Hu-
culszczyzny (TPH). Jego prezesem został generał dywizji Tadeusz Kasprzycki,
równocześnie prezes Zwia˛zku Ziem Górskich, a od 1935 r. minister obrony
Rzeczpospolitej Polskiej. 7 Nowo powstała organizacja miała silne poparcie
we wpływowych kre˛gach wojskowych i rza˛dowych. W listopadzie 1933 r.
w Stanisławowie odbyło sie˛ zebranie władz wojewódzkich, samorza˛dowych
i wojskowych, dyrekcji kolei oraz przedstawicieli towarzystw turystycznych
i izb przemysłowo-handlowych w celu powołania sekcji TPH dla koordynacji
wysiłków i prac na terenie Huculszczyzny.

2 Turkawski 1880, s. 100.

3 Sprawozdanie z czynności... 1879, ss. XLVIII. Szerzej na temat XIX-wiecznych badań et-
nograficznych i historii poznania Huculszczyzny pisze W. Blacharska w artykule „Dorobek
polskich etnografów i muzealników w poznawaniu Huculszczyzny” (Płaj nr 25, 2002, ss. 25–
–38).
4 Ke˛piński 2007, s. 24.
5 Pankiw 2001, s. 212.
6 Kaczmarzewski 1985, s. 4; Projekt organizacji... 1934, s. 2.
7 Wiadomości Ziem Górskich 1939, s. 4.
 Muzeum Huculskie w Żabiem 113

Budowa Muzeum Huculskiego

Jednym z pierwszych zadań, jakie postawiło przed soba˛ Towarzystwo Przy-
jaciół Huculszczyzny, było zorganizowanie własnego, centralnego ośrodka
naukowego na Huculszczyźnie.8 Przy Zarza˛dzie TPH w kwietniu 1934 r.
zawia˛zano Koło Naukowe dla koordynacji prac organów państwowych i sa-
morza˛dowych, instytucji społecznych i osób prywatnych. Koło postawiło so-
bie również za cel doprowadzenie do publikacji wielkiego zbiorowego dzieła
o Karpatach Wschodnich jako efektu współpracy polskich i zagranicznych śro-
dowisk naukowych9 oraz stworzenie ośrodka naukowo-muzealnego w Żabiem
pod nazwa˛ Muzeum Huculskiego. Dotychczas nie było bowiem placówki,
która zajmowałaby sie˛ wyła˛cznie badaniami naukowymi i gromadzeniem zbio-
rów kultury materialnej. Co wie˛cej, na terenie południowo-wschodniej Polski
nie funkcjonował żaden znacza˛cy ośrodek pełnia˛cy równocześnie role˛ naukowa˛
i muzealna˛. Istnieja˛ce w Truskawcu i Samborze muzea posiadały jedynie zbiory
sztuki ludowej. 10
W ramach Koła Naukowego powstały komisje tematyczne: geograficzna,
historyczna, gospodarcza, etnograficzna, przyrodnicza oraz muzealna. Zgod-
nie z założeniami Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny placówka miała za
zadanie:
(1) ześrodkować twórczość ludu huculskiego obecna˛, jak i miniona˛ z wszelkich dzie-
dzin życia, sztuki — oraz przyrody martwej i żywej, celem podtrzymania podupadaja˛cej
odre˛bności folklorystycznej tej pie˛knej cze˛ści kraju; (2) utworzyć w centrum Huculsz-
czyzny ośrodek badań naukowych, przez co da sie˛ możność bezpośredniego zetknie˛cia
uczonych z przedmiotem badań we wszelkich jego przejawach, a wyniki tych badań,
zebrane na miejscu, dadza˛ materiał do dalszych prac naukowych; (3) utworzyć w cen-
trum Huculszczyzny jako dopełnienie terenu turystycznego pokaz wartości naturalnych,
doste˛pny dla wszystkich, co ma wielkie znaczenie propagandowe nietylko dla obywa-
teli Polski, a również dla coraz liczniej przybywaja˛cych cudzoziemców; (4) zache˛cić
miejscowa˛ludność huculska˛do zachowania swojej odre˛bności w dziedzinie sztuki, bu-
downictwa, ubioru i obrze˛dów, a przez wykazanie państwowej opieki i zainteresowania
nimi — przywia˛zanie ich temsamem do Macierzy Polski; (5) przez możność zbytu miej-
scowych wyrobów ludowych uszlachetnionych obecnościa˛ eksponatów muzealnych —

8 Należy powiedzieć, że postulat stworzenia muzeum o podobnym charakterze wysuna˛ł już
w 1932 r. Henryk Ga˛siorowski w ramach „Ankiety w sprawie Karpat Wschodnich” (Orłowicz,
Lenartowicz 1932, s. 154.).
9 Postulat wydania „poważnej monografii” Huculszczyzny sformułowano już w listopadzie
1933 r. na zebraniu Sekcji Turystycznej TPH.
10 Projekt organizacji... 1934, s. 4.
114 Łukasz Quirini-Popławski

podniesienie produkcji ludowej w różnych gałe˛ziach pracy; (6) utworzenie w centrum

Huculszczyzny ośrodka pracy państwowo-twórczej, promieniuja˛cego na cała˛ połać tej
dzielnicy, w kierunku wychowawczo-państwowym. 11
Na pierwsze efekty pracy Koła Naukowego i samej komisji muzealnej
nie trzeba było długo czekać. Rychło powołano Komitet Wykonawczy Bu-
dowy Muzeum w Żabiu. W jego skład weszli: gen. Tadeusz Kasprzycki
(przewodnicza˛cy), wojewoda stanisławowski Zygmunt Jagodziński (zaste˛pca),
ppłk dypl. Janusz Dżugay (skarbnik), rtm. Edward Woyzbun (sekretarz) oraz
jako członkowie przedstawiciele władz samorza˛dowych, wojskowych, instytu-
cji społecznych i różnych sfer nauki. Komitet miał za zadanie gromadzenie
środków finansowych na budowe˛, wyposażenie i późniejsze funkcjonowanie
palcówki. Dodatkowo powołano Honorowy Komitet Budowy Muzeum, który
obja˛ł patronat nad całym przedsie˛wzie˛ciem. 12
Jak już wcześniej wspomniałem, Muzeum Huculskie planowano wznieść
w Żabiu — powszechnie uważanym za serce Huculszczyzny — a konkretnie
w cze˛ści o nazwie Ilcia, przy skrzyżowaniu dróg z Burkutu, Worochty i Ko-
sowa. Na ten cel zakupiono od miejscowych Żydów Sury Ostersemsera, Lejby
Schisela, Jankiela Miglbauera i Petra Weicha grunty za pokaźna˛kwote˛ około
90 000 zł. 13 W maju 1934 r. ogólny projekt i wste˛pny kosztorys obiektu wy-
konał jeden z czołowych warszawskich architektów okresu mie˛dzywojennego,
prof. Zdzisław Ma˛czeński, 14 jednakże ostatecznie zrealizowano koncepcje˛
inż. Stefana Listowskiego z Warszawy i inż. Cybulskiego. 15 Plan szczegółowy
11 PAOI-F, Pismo Ekspozytury w Stanisławowie Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny do Wo-
jewódzkiego Komitetu Funduszu Pracy w Stanisławowie, 27 IX 1934.
12 PAOI-F, Notatka w sprawie Muzeum Huculskiego w Żabiem, ss. 1, 11.
13 Huluk 2004, s. 71. Inne źródła podaja˛ kwote˛ około 13 000 zł (Olszański, Rymarowicz 1993,
s. 36; Szkriblak 2003, s. 73).
14 Zdzisław Ma˛czeński — profesor Politechniki Warszawskiej, w latach 30. XX w. naczelnik Wy-
działu Budowlanego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, kierował
pracownia˛projektowa˛budynków szkolnych typowych (Polski słownik biograficzny 1975, s. 327;
Słownik biograficzny techników polskich 2007, ss. 99–103).
15 Stefan Listowski — absolwent Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, w latach 30.
XX w. zaproszony do konkursu na projekt gmachu obserwatorium astronomicznego na Po-
pie Iwanie, współautor wne˛trza Sali Honorowej Pawilonu Polskiego na Wystawie Światowej
w Nowym Jorku w 1939 r. (Czerner 1970). Pewne jest, że inż. Listowski nie był jedynym
autorem projektu Muzeum. W dokumentach TPH widnieje także nazwisko inż. Cybul-
skiego (PAOI-F, Komunikat Informacyjny ZG TPH 1935, s. 3). Z kolei w spisie opubliko-
wanym przez T. Baruckiego znajduje sie˛ zapis: „Żabie, Muzeum regionalne, przed 1939,
Z. Karpiński, S. Listowski” (Barucki 2006, s. 54). Z informacji uzyskanej od p. Tadeusza
Baruckiego wynika, że chodzi o Zbigniewa Karpińskiego, znanego architekta warszawskiego
i profesora Politechniki Warszawskiej (PW). Przed 1939 r. jeszcze jako student Wydziału Ar-
chitektury PW pracował w zespole Bohdana Pniewskiego i uczestniczył w wielu konkursach
architektonicznych.
 Muzeum Huculskie w Żabiem 115

otoczenia Muzeum opracowany został przez Biuro Planu Regionalnego Hu-

culszczyzny i grupe˛ urbanistów Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny.16

Przebieg budowy Muzeum

Bardzo szybko przysta˛piono do budowy Muzeum Huculskiego w Żabiu.
Wste˛pny plan rozpisano na dwa-trzy lata. Zasadnicze prace rozpocze˛to już
16 Biuro Planu Regionalnego Huculszczyzny powstało z inicjatywy grupy urbanistów z ramienia
Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny i zaje˛ło sie˛ planowaniem regionalnym na Huculszczy-
źnie. Trzeba podkreślić, że w latach 30. XX w. tworzyła sie˛ współczesna szkoła planowania
regionalnego w Polsce (PAOI-F, Notatka w sprawie Muzeum Huculskiego w Żabiem, s. 1).
116 Łukasz Quirini-Popławski

pod koniec 1935 r. Przed sezonem zimowym ukończono fundamenty i roboty

ziemne. 17 Pierwszym problemem okazało sie˛ tymczasowe zmagazynowanie na-
bytych dota˛d zbiorów muzealnych. Z pomoca˛ przyszedł dyrektor Państwowej
Żupy Solnej w Kosowie, który przekazał na ten cel cze˛ść niezamieszkanego
budynku. 18 W 1936 r. wzniesiono zasadnicza˛, kamienna˛ cze˛ść gmachu w sta-
nie surowym. Wiosna˛ 1937 r. całkowicie gotowe były skrzydła wschodnie
i południowe z dachem i wieża˛ astronomiczno-meteorologiczna˛. Z powodu
dużych kosztów zakupu i przewozu cegły z Worochty Komitet Budowy po-
stanowił uzyskać ja˛ bezpłatnie, jeśli nie liczyć robocizny, dzie˛ki polowemu
systemowi wypalania na miejscu w Żabiu. W tym celu przeprowadzono odpo-
wiednie analizy gliny w Politechnice Warszawskiej.19 Naste˛pnie zamontowano
urza˛dzenia wodocia˛gowe i kanalizacyjne, centralne ogrzewanie,20 instalacje˛
elektryczna˛, wstawiono okna wyprodukowane w Zakładach Starachowickich,
a także przysta˛piono do urza˛dzania wne˛trza. 21 Z powodu stale wzrastaja˛cych
kosztów budowy w 1937 r. prace straciły nieco na rozmachu. 22
Dzie˛ki zaangażowaniu wielu środowisk, w tym instytucji państwowych, sto-
warzyszeń naukowych oraz Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny, a zwłaszcza
wójta Żabiego — Petra Szekeryka-Donykiwa oraz członka Komitetu Wyko-
nawczego TPH — ppłk. Norberta Okołowicza, nieukończony w pełni gmach
Muzeum uroczyście otwarto 18 lutego 1938 r. 23 Oddano do użytku mniejsza˛
cze˛ść, przeznaczona˛na cele muzealne, oraz cze˛ść mieszkalna˛.

Koszty budowy Muzeum

Koszty budowy Muzeum Huculskiego w Żabiu okazały sie˛ ogromne. Pierw-
szy kosztorys, sporza˛dzony przez prof. Ma˛czyńskiego w maju 1934 r. dla bu-
dynku o kubaturze 8740 m3 (1100 m2 powierzchni zabudowanej) opiewał na
235 740 zł. Jednakże budżet dla przyje˛tego do realizacji projektu o kuba-
turze około 14 000 m3 (1650 m2) zamkna˛ł sie˛ w kwocie 420 000 zł, później

17 PAOI-F, Komunikat Informacyjny ZG TPH 1935, s. 1.

18 PAOI-F, pismo Zarza˛du Głównego Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny do Dyrekcji
Państwowego Monopolu Solnego w Warszawie, 4 V 1934 r.
19 PAOI-F, Sprawozdanie Zarza˛du Głównego Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny na IV Wal-
ny Zjazd Delegatów 13 XII 1936 r., ss. 23–24.
20 Centralne ogrzewanie zamontowano mimo dwukrotnie wyższych kosztów (24 000 zł) w po-
równaniu z rozwia˛zaniem alternatywnym w postaci ok. 40 pieców kaflowych po 300 zł za
sztuke˛ (PAOI-F, Notatka w sprawie Muzeum Huculskiego w Żabiem, ss. 30–31).
21 PAOI-F, Sprawozdanie Zarza˛du Głównego Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny na IV Wal-
ny Zjazd Delegatów, 13 XII 1936 r., ss. 23–24.
22 PAOI-F, Notatka w sprawie Muzeum Huculskiego w Żabiem, ss. 30–31.
23 Szkriblak 2003, s. 73.
 Muzeum Huculskie w Żabiem 117

525 000 zł. 24 Warto podkreślić, iż w 1934 r. Towarzystwo Przyjaciół Huculsz-
czyzny dysponowało kwota˛ zaledwie 50 000 zł na budowe˛ i wyposażenie tego
obiektu. Pozyskiwaniem funduszy zajmował sie˛ zarówno Zarza˛d Główny TPH,
jak i ekspozytura TPH w Stanisławowie z prezesem gen. Kazimierzem Łuko-
skim. Czyniono intensywne starania o wsparcie finansowe, m.in. w Minister-
stwie Przemysłu i Handlu, Ministerstwie Spraw Zagranicznych, Banku Pol-
skim, Funduszu Kultury Narodowej. Wydatnej pomocy udzieliła Naczelna
Dyrekcja Lasów Państwowych, ofiarowuja˛c 100% drewna budowlanego i me-
blowego. Cement dostarczył Zwia˛zek Fabryk Portland, elementy konstruk-
cyjne — Zwia˛zek Hut Żelaznych. Finansowego wsparcia udzieliły banki:
Rolny, Akceptacyjny, Cukrownictwa, Gospodarki Komunalnej i Polska Kasa
Oszcze˛dności. 25 Wojewoda stanisławowski Zygmunt Jagodziński przekazał
z Funduszu Pracy 40 000 zł na pokrycie kosztów robocizny, Ministerstwo Wy-
znań Religijnych i Oświecenia Publicznego — 5000 zł.26

Architektura Muzeum
Monumentalny gmach muzeum był pie˛trowy, cze˛ściowo podpiwniczony,
z wysokim poddaszem, kryty gontem. Charakterystycznym elementem było
zwieńczenie wieży astronomiczno-meteorologicznej o wysokości około 13 m.
Jako głównego budulca użyto miejscowego kamienia łamanego, obłożonego
od wewna˛trz cegła˛. 27 Stropy wykonano z żelazobetonu, podłogi ze świerko-
wych desek heblowanych. Obiekt był wyposażony w nowoczesna˛ instalacje˛
wodocia˛gowo-kanalizacyjna˛. Na strychu zainstalowano zbiornik wody o po-
jemności 1500 l, ska˛d za pomoca˛ motoru rozprowadzano ja˛ po budynku.
Nieczystości trafiały do centralnego zasobnika, z którego po oczyszczeniu od-
prowadzano je do Czarnego Czeremoszu. Agregat o mocy 5 kW nape˛dzany
ropa˛dostarczał energii elektrycznej dla oświetlenia i 100 gniazdek wtykowych.
Ponadto zastosowano centralne ogrzewanie opalane drzewem. Do ukończenia

24 PAOI-F, Pismo Ekspozytury w Stanisławowie Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny do Wo-

jewódzkiego Komitetu Funduszu Pracy w Stanisławowie, 27 IX 1934. Dla porównania: koszt
budowy obserwatorium na Popie Iwanie wyniósł ostatecznie około 1 mln zł, zaś dworku
Czarnohorskiego w Worochcie — 45 000–50 000 zł (Olszański, Rymarowicz 1993, s. 165;
ACOTGKr, T1, pismo Oddziału Czarnohorskiego do Zarza˛du Głównego w Krakowie,
25 V 1931).
25 PAOI-F, Sprawozdanie Zarza˛du Głównego Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny na IV Wal-
ny Zjazd Delegatów 13 XII 1936 r., s. 24.
26 PAOI-F, Notatka w sprawie Muzeum Huculskiego w Żabiem, s. 3.
27 Architekci wyszli z założenia, że kamień, jako materiał przepuszczaja˛cy wilgoć i zimno, musi
zostać obłożony od wewna˛trz cegła˛w celu łatwiejszego zapewnienia odpowiednich warunków
dla eksponatów muzealnych (PAOI-F, Notatka w sprawie Muzeum Huculskiego w Żabiem,
s. 2.).
118 Łukasz Quirini-Popławski

gmachu Muzeum wykorzystano w przybliżeniu: 1000 m3 kamienia, około

400 000 sztuk cegły, 35 ton cementu i 350 m3 drewna. 28

Projekt wne˛trza, ekspozycja

Projekt Muzeum Huculskiego zakładał podział wne˛trza na kilka segmentów,
zgodnie z potrzebami. Najwie˛ksza˛ cze˛ść zajmował dział muzealny, który po-
dzielony został na sekcje, Sekcja historyczna zawierała głównie mapy i foto-
grafie (m.in. dotycza˛ce walk II Brygady Legionów). Warto podkreślić, iż duży
nacisk kładziono na prezentacje˛ tych zdarzeń historycznych, które wia˛zały
Huculszczyzne˛ z Polska˛. Naste˛pna była sekcja krajoznawczo-turystyczna, na
która˛ składały sie˛ w dużej mierze fotografie krajobrazów i zabytków re-
gionu. Spełniała ona role˛ promocyjna˛ — swoistego informatora turystyczno-
-krajoznawczego. Dział muzealny dopełniała sekcja poświe˛cona zagadnieniom
gospodarczym na terenie Karpat Wschodnich. Znaczna˛ cze˛ść eksponatów
skompletowano dzie˛ki darom Wydziału Turystyki Ministerstwa Komunikacji

28 PAOI-F, Sprawozdanie Zarza˛du Głównego Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny na IV Wal-

ny Zjazd Delegatów 13 XII 1936 r., ss. 23-24.
 Muzeum Huculskie w Żabiem 119

i Koła Legionowego. Niestety, nie przetransportowano ich do gmachu Mu-

zeum przed wybuchem II wojny światowej.29
Drugi dział przedstawiał przyrode˛ Karpat Wschodnich. Na jego ekspo-
zycje˛ składały sie˛ zbiory zoologiczne, botaniczne, mineralogiczne, geologiczne
i paleontologiczne. Wie˛ksza cze˛ść została podarowana przez instytucje na-
ukowe (Dyrekcja Lasów Państwowych we Lwowie, Zakład Doświadczalny
Lasów Państwowych w Warszawie) i osoby prywatne. 30 Eksponaty dobierało
grono wybitnych naukowców, m.in. prof. Władysław Szafer, Stanisław Kul-
czyński, Bohdan Świderski i Benedykt Fuliński. Już przygotowane czekały na
ukończenie budowy w Krakowie i Lwowie (skompletowane zbiory fauny). Ich
także nie udało sie˛ przewieźć do Żabiego przed wybuchem wojny.31
Niezwykle efektownie (na powierzchni 150 m2) prezentował sie˛ dział etno-
graficzny, poświe˛cony kulturze materialnej Hucułów i zawieraja˛cy: ubiory,
ceramike˛, kafle, instrumenty muzyczne, broń, narze˛dzia, rzeźby, wyroby
z skóry i metalu. Tworzeniem tego działu zajmował sie˛ wybitny etnograf Jan
Falkowski. 32 Eksponaty zakupiono dzie˛ki subwencjom z Ministerstwa Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Funduszu Kultury Narodowej. 33
Z końcem 1936 r. zbiory liczyły ponad tysia˛c pozycji, a w 1939 r. już pie˛ć
tysie˛cy. 34 Noszono sie˛ z zamiarem przeniesienia typowej zagrody hucul-
skiej wraz z całkowicie urza˛dzonym wne˛trzem jako uzupełnienie zbiorów
znajduja˛cych sie˛ wewna˛trz muzeum. Ponadto projekt przewidywał organi-
zacje˛ stałej wystawy wyrobów huculskich wraz z bazarem (50 m2), co dałoby
możliwość zarobkowania miejscowej ludności.

29 PAOI-F, Notatka w sprawie Muzeum Huculskiego w Żabiem, s. 4; Olszański, Rymarowicz

1993, s. 137; Szkriblak 2003, s. 73.
30 Wielu naukowców przekazywało na rzecz Muzeum okazy fauny i flory w zamian za popar-
cie wniosków o udzielenie subwencji na badania Huculszczyzny w Ministerstwie Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Funduszu Kultury Narodowej (PAOI-F, Notatka
w sprawie Muzeum Huculskiego w Żabiem, s. 4).
31 Olszański, Rymarowicz 1993, s. 136.
32 Jan Falkowski — uczeń Adama Fischera (autora monografii Rusini), w latach 30. pracownik
zakładu etnologicznego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, członek Towarzystwa
Ludoznawczego we Lwowie.
33 PAOI-F, Notatka w sprawie Muzeum Huculskiego w Żabiem, s. 4. Przy zbieraniu przed-
miotów sztuki ludowej oraz zabytków etnograficznych Huculszczyzny dla organizuja˛cego
sie˛ Muzeum współpracowały także wschodniobeskidzkie oddziały PTT (AMTZ, Protokół
z XIII posiedzenia Mie˛dzyoddziałowej Komisji Wschodnio-Beskidzkiej odbytego w Wo-
rochcie dnia 3 lutego 1934 r. w Dworku Czarnohorskim, s. 8).
34 PAOI-F, Sprawozdanie Zarza˛du Głównego Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny na IV Wal-
ny Zjazd Delegatów 13 XII 1936 r., s. 24; Olszański, Rymarowicz 1993, s. 136.
120 Łukasz Quirini-Popławski

Drugim ważnym elementem

działalności ośrodka w Żabiu była
stacja naukowa. Składały sie˛ na
nia˛: biblioteka 35 dzieł nauko-
wych z czytelnia˛ (100 m2), maja˛ca
na celu ułatwienie badaczom
pracy w terenie, odpowiednio wy-
posażona pracownia przyrodnicza
(konserwatorsko-badawcza), ar-
chiwum etnograficzne ze zbiorami
legend, pieśni, opisów zwycza-
jów huculskich, a także z kolekcja˛
fotografii i rysunków (30 m2).
Urza˛dzono także pracownie˛ etnograficzna˛ celem konserwacji i badania oka-
zów z muzeum (30 m2). Dla badaczy zorganizowano specjalnie wyposażona˛
ciemnie˛ fotograficzna˛(10 m2). W ramach stacji naukowej funkcjonowała stacja
meteorologiczna umieszczona w najwyższej cze˛ści obiektu oraz archiwum.36
Oprócz pomieszczeń bezpośrednio zwia˛zanych z funkcjonowaniem mu-
zeum i stacji naukowej budynek wyposażony był w obszerna˛ sale˛ odczytowo-
-wystawowa˛(100 m2), 8 pokoi gościnnych dla pracowników naukowych (10 m2
każdy) oraz liczne pomieszczenia gospodarcze (magazyny, kuchnie, pralnia).
Całości dopełniały pokoje mieszkalne, gabinety dyrektora i kustosza oraz kan-
celaria (razem 160 m2). Ponadto w obre˛bie muzeum funkcjonowało schronisko
turystyczne (stacja noclegowa). 37

35 Warto podkreślić fakt, iż Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ze-
zwoliło bibliotekom uniwersyteckim na ofiarowanie dubletów niektórych ksia˛żek na rzecz
biblioteki muzealnej.
36 PAOI-F, Notatka w sprawie Muzeum Huculskiego w Żabiem, s. 5.
37 PAOI-F, Notatka w sprawie Muzeum Huculskiego w Żabiem, s. 5; Blacharska 2002, s. 34; Mi-
lata 1937, s, 202. Warto w tym miejscu dodać, że już w 1933 r. Oddział Czarnohorski Polskiego
Towarzystwa Tatrzańskiego zakupił za kwote˛ 1500 zł grunt w Żabiu Ilci nad potokiem Ilcia
(około 500 m na północny zachód od lokalizacji Muzeum). Planowano wznieść tu duże schro-
nisko turystyczne dla 100 osób oraz przygotować teren pod kemping. Obiekt ten miał pełnić
role˛ punktu wyjścia dla wycieczek na Huculszczyzne˛, w doline˛ Czeremoszu i wschodnia˛cze˛ść
pasma Czarnohory. Koszt budowy (według wste˛pnego kosztorysu 35 000 zł) okazał sie˛ jednak
zbyt wysoki i obiekt nie powstał (AMTZ, Protokół z XI posiedzenia Mie˛dzyoddziałowej Ko-
misji Wschodnio-Beskidzkiej odbytego we Lwowie dnia 26 czerwca 1933 r. w lokalu Oddziału
Lwowskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, s. 6).
 Muzeum Huculskie w Żabiem 121

Funkcjonowanie Muzeum Huculskiego i stacji

naukowej w latach 1938–39
Otwarty w lutym 1938 r. budynek Muzeum w Żabiu był w połowie w sta-
nie surowym. Borykaja˛c sie˛ z trudnościami finansowymi, wykończone pokoje
gościnne wydzierżawiono Oficerskim Domom Wypoczynkowym, gdyż insty-
tucja ta wspierała budowe˛ w poprzednich latach. Jednakże już w lipcu tego
samego roku Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zor-
ganizowało w Muzeum spotkanie o tematyce kulturalnej, tzw. Wakacyjny In-
stytut Sztuki. Żabie, po Gdyni i Wiśle stało sie˛ trzecim miejscem tego typu
zjazdu. Były to swoiste warsztaty na temat sztuki huculskiej z udziałem 70 wy-
bitnych naukowców, poła˛czone z odczytami, prelekcjami i wycieczkami.38
Koło Naukowe TPH od momentu powołania (1934 r.) uczestniczyło w pra-
cach naukowych na terenie Huculszczyzny. Studia te prowadzone były przede
wszystkim przez naukowców z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie
w oparciu o dotacje Funduszu Pracy i Funduszu Kultury Narodowej. Ana-
lizie poddano wyste˛powanie źródeł mineralnych (szczawy alkaliczne) w re-
jonie Burkutu i Szybenego celem racjonalnego ich pozyskiwania i wykorzy-
stania (A. Tokarski). W ramach badań geologicznych nad mapa˛ polskich
Karpat dokonano odwiertów pokładów ropnych (doc. Z. Pazdro, dr J. Wdo-
wiarz, mgr K. Guzik). W zwia˛zku z rozwojem przemysłu naftowego i sol-
nego przeprowadzono poszukiwania paleontologiczne w Karpatach Pokuckich
(K. Kowalewski). Wieloaspektowe prace badawcze dotyczyły także: ochrony
zabytków architektury i sztuki, przemysłu garncarskiego (prof. M. Kamieński,
dr W. Wawrzyk, inż. Z. Tokarski z Politechniki Lwowskiej) oraz morfologii
koryta Prutu (prof. J. Tokarski, dr S. Biskupski — pracownia petrograficzna
UJK). W zakresie geografii osadnictwa pracownicy Zakładu Geografii UJK
zinwentaryzowali, opisali i zebrali dokumentacje˛ dla szeregu miejscowości
na terenie Huculszczyzny (prof. A. Zierhoffer z zespołem). Zaawansowane
studia nad botanika˛, zoologia˛i ochrona˛przyrody zrealizowano w latach 1936–
–37. Zajmuja˛ca sie˛ etnografia˛, muzyka˛ i sztuka˛ ludowa˛ Komisja Ochrony
Swojszczyzny obje˛ła swoim zasie˛giem powiat kosowski. Ponadto pracownicy
z Zakładu Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej
prowadzili badania nad budownictwem ludowym, których efekty były publi-
kowane w „Biuletynie Historji Sztuki i Kultury” (m.in. J. Żukowski Hucul-

38 Gudowski 1997, s. 100; Olszański, Rymarowicz 1993, s. 137.

122 Łukasz Quirini-Popławski

szczyzna). W celu ułatwienia powyższych prac naukowych udoste˛pniono jesz-

cze nieukończony budynek Muzeum, który służył jako baza dla badaczy Hucul-
szczyzny. 39

Podsumowanie
Budowa Muzeum Huculskiego w Żabiu wymagała wielkiego nakładu finan-
sowego, a wie˛c współpracy i współdziałania wielu środowisk naukowych,
społecznych, administracji różnego szczebla i osób prywatnych. Podkreślenia
wymaga fakt, iż inicjatywa Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny położyła bez
wa˛tpienia wielkie zasługi dla propagandy południowej cze˛ści przedwojennego
województwa stanisławowskiego nie tylko w kraju, lecz także za granica˛. Rola,
jaka˛ pełniło Muzeum Huculskie, nie ograniczała sie˛ jedynie do zagadnień
naukowych. Był to przez ponad rok funkcjonowania ośrodek o znaczeniu
ponadlokalnym, dbaja˛cy o sprawy kultury i sztuki z jednej strony, ale także
gospodarki i położenia ekonomicznego ludności miejscowej z drugiej.
W okresie mie˛dzywojennym Huculszczyzna należała do najuboższych re-
gionów w całej II Rzeczpospolitej. Jednakże w miare˛ zwie˛kszaja˛cego sie˛ ruchu
turystycznego wzrastała zamożność miejscowej ludności, zwłaszcza w porów-
naniu z pozostała˛ cze˛ścia˛ ziem wschodnich. Przegla˛daja˛c prase˛ z tego okresu
nietrudno natrafić na wzmianke˛ o południowo-wschodnich krańcach Rzecz-
pospolitej, ich propaganda w prasie codziennej i czasopismach o tematyce
turystycznej była naprawde˛ widoczna. Towarzystwo Przyjaciół Huculszczyzny
w cia˛gu niespełna sześciu lat swojej działalności zrealizowało szereg ważnych
przedsie˛wzie˛ć. Oprócz wybudowania imponuja˛cego gmachu Muzeum Hucul-
skiego zaangażowało sie˛ w sprawy turystyki (m.in. ustalenie dogodnych dla
turystów rozkładów jazdy kolejek leśnych w Czarnohorze), gospodarki (bu-
dowa drogi z Worochty do Żabiego i projekt przedłużenia jej do Burkutu),
propagandy (Marsz Huculskim Szlakiem II Brygady organizowany wraz z Pol-
skim Towarzystwem Tatrzańskim), oświaty i pomocy dzieciom huculskim (ak-
cja dożywiania, przekazywanie ciepłej odzieży i sprze˛tu sportowego).40 Przy
budowie dróg kołowych, sieci elektrycznej czy obiektów turystycznych zatrud-
nienie znajdowali mieszkańcy podgórskich osad. Przed 1939 r. w Żabiu Ilci

39 PAOI-F, Sprawozdanie Zarza˛du Głównego Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny na IV Wal-

ny Zjazd Delegatów 13 XII 1936 r., ss. 19–23.
40 AMTZ, Protokół z XIII posiedzenia Mie˛dzyoddziałowej Komisji Wschodnio-Beskidzkiej
odbytego w Worochcie dnia 3 lutego 1934 r. w Dworku Czarnohorskim, s. 17; PAOI-F, Plan
Akcji Pomocy Dzieciom na Huculszczyźnie, s. 1.
 Muzeum Huculskie w Żabiem 123

obok muzeum zaprojektowano interesuja˛ce osiedle letniskowo-uzdrowiskowe,

składaja˛ce sie˛ z kilku murowanych budynków.41

Losy Muzeum Huculskiego po 1939 roku

Niestety, wybuch II wojny światowej uniemożliwił finalizacje˛ śmiałego pro-
jektu Muzeum. Nie ukończono zespołu głównych pomieszczeń wystawienni-
czych z biblioteka˛. Dalsze, ambitne plany przewidywały oddanie do użytku
sal odczytowej i teatralnej, jak również urza˛dzenie działu archeologicznego
i ogrodu botanicznego z alpinarium. Podkreślić trzeba, iż latem 1939 r. w zbio-
rach Muzeum znajdowało sie˛ już około 5 tysie˛cy eksponatów.42
41 Quirini-Popławski 2004, s. 157.
42 Blacharska 2002, s. 34.
124 Łukasz Quirini-Popławski

We wrześniu 1939 r. budynek Muzeum Huculskiego wraz z schroniskiem

turystycznym został zaje˛ty przez sowiecki urza˛d bezpieczeństwa wewne˛trznego
(NKWD). Niejasne pozostaja˛ jego dalsze dzieje. Przypuszczalnie po wojnie
funkcjonowała w jego cze˛ści szkoła, dopiero w 1953 r. został rozebrany.43
Podobno do budowy gmachu rejonowego komitetu partii komunistycznej
i cerkwi w Żabiu Słupejce użyto kamienia z Muzeum Huculskiego.44 Być
może też kompletnego zniszczenia obiektu dokonały tuż po wkroczeniu woj-
ska sowieckie. 45 Do dnia dzisiejszego przetrwały jedynie zarośnie˛te przy-
ziemia. Bogate i cenne zbiory uległy rozproszeniu prawdopodobnie jeszcze
w latach 1939–44. Cze˛ść, która przetrwała, znajduje sie˛ obecnie w Muzeum
Krajoznawczo-Przyrodniczym w Iwano-Frankiwsku (Stanisławowie).

43 Olszański, Rymarowicz 1993, s. 137; Watamaniuk 2007. Być może budynek stał opuszczony
i nie był użytkowany przez kilka lat po wojnie (Szkriblak 2003, s. 73).
44 Szkriblak 2003, s. 73; Watamaniuk 2007.
45 Gudowski 1997, s. 18; Szekeryk-Donykiw 2007, s. 492.
 Muzeum Huculskie w Żabiem 125

Współczesne próby reaktywacji idei Muzeum

Huculskiego
Wraz z utworzeniem w 1991 r. państwa ukraińskiego dla ponad 500 tys.
Hucułów ważne stało sie˛ odnowienie idei muzeum, które niegdyś funkcjo-
nowało w Żabiu Ilci. W latach 90. XX w. gromadzone dota˛d w ukryciu
przez prywatnych kolekcjonerów46 zbiory sztuki huculskiej ujrzały światło
dzienne, m.in. w 1997 r. powstało znane prywatne muzeum Romana Kumłyka
w Werchowynie47 oraz rodziny Korneluków w Kosowie. 48
Pierwszym krokiem w kierunku utworzenia placówki z prawdziwego zda-
rzenia było wydanie przez Mychajła Wyszywanika, zwierzchnika obwodu

46 Szerzej na temat sytuacji muzealnictwa na Huculszczyźnie po 1945 r. pisze I . H r e c z k o

w artykule „Ratowanie lokalnej kultury ludowej na Huculszczyźnie pod władza˛ sowiecka˛”,
Płaj nr 25, 2002, ss. 117–121.
47 W latach 60. władze sowieckie zmieniły nazwe˛ Żabie na Werchowyna.
48 Szkriblak 2003, s. 73.
126 Łukasz Quirini-Popławski

iwano-frankowskiego, rozporza˛dzenia z 29 sierpnia 2001 r. w sprawie odno-

wienia muzeum huculskiego w Werchowynie. 49 Dokument ten poparty został
przez uczestników konferencji, która odbyła sie˛ jeszcze w tym samym roku
w Krzyworówni. Zakończyła sie˛ ona wydaniem swojego rodzaju odezwy. W jej
punkcie 15 zapisano apel do Państwowej Rady Obwodowej o otwarcie re-
gionalnego, historyczno-krajoznawczego muzeum huculskiego, w którym zo-
brazowana be˛dzie duchowa i materialna kultura Huculszczyzny. Dodatkowo
poproszono o stworzenie filmu o „zapomnianych przodkach”. 50
Przez kilka lat szukano pomieszczenia i zbierano fundusze na zakup zbio-
rów. Ostatecznie wybrano pie˛trowy gmach szkoły w centrum Werchowyny
(Żabie Słupejka), obok cerkwi. Formalne otwarcie pierwszej sali z ekspo-
zycja˛ nasta˛piło w 2005 r., gdy jeszcze trwały prace remontowe drewnianego
budynku. Na urza˛dzenie i niezbe˛dne prace adaptacyjne z budżetu obwodo-
wego wyasygnowano kwote˛ 45 000 hrywien. W wrześniu 2007 r. oddano do

49 Ciekawe, że w 1991 r. zrodził sie˛ pomysł, aby muzeum zorganizować w budynku rejonowego
komitetu partii w Ilci (Watamaniuk 2007).
50 Szkriblak 2001, ss. 240–243; Szkriblak 2003, s. 73.
 Muzeum Huculskie w Żabiem 127

użytku kolejne trzy sale na parterze, które sukcesywnie sa˛ zagospodarowy-

wane. W pierwszej sali prezentowana jest m.in. drewniana sztuka sakralna,
wyroby skórzane i malarstwo, w drugiej elementy ubioru huculskiego, wyroby
tkane, rzeźbione naczynia domowe, literatura dotycza˛ca gospodarki rolnej i tu-
rystyczna. Na planszach z fotografiami przedstawiono faune˛, flore˛ i obszary
chronione regionu. Ciekawe, że zachowała sie˛ oryginalna tablica metalowa
z napisem: Państwowa Szkoła Przysposobienia Rolniczego w Żabiu. Kolejna
sala mieści ceramike˛ huculska˛(głównie współczesna˛, wykonana˛przez uczniów
szkół z Werchowyny) oraz pamia˛tki zwia˛zane z zespołem muzycznym „Wip-
cze”. Dodatkowa sala przeznaczona została na dział turystyczny z mapami.51
Eksponaty — niektóre ponadstuletnie — pochodza˛z Muzeum Krajoznaw-
czo-Przyrodniczego w Iwano-Frankiwsku (ubiory kompletowano na miejscu,
w Werchowynie) oraz z gromadzonej przez trzydzieści lat prywatnej kolekcji
Jurija Kreczunika, entuzjasty z Werchowyny. Dodatkowo organizowane sa˛

51 Kreczunik 2008.
128 Łukasz Quirini-Popławski

lekcje, warsztaty w terenie dla młodzieży i grup turystycznych. Przedwojennym

wzorem planuje sie˛ zawia˛zanie instytucji naukowej w oparciu o już istnieja˛ca˛
sekcje˛ ludowa˛. Całość przedsie˛wzie˛cia finansowana jest prawie wyła˛cznie
z budżetu wojewódzkiego. 52
Muzeum huculskie w Wer-
chowynie (filia Muzeum Krajo-
znawczo-Przyrodniczego w Iwano-
-Frankiwsku) czynne jest od po-
niedziałku do pia˛tku w godzi-
nach 9–18 (13–14 przerwa obia-
dowa). Za wste˛p nie jest po-
bierana opłata, można natomiast
złożyć dobrowolny datek na utrzy-
manie i rozbudowe˛ obiektu. Inte-
resuja˛ce, że gotowy jest już projekt
adaptacji drugiego pie˛tra, a także
powie˛kszenia — w perspektywie
10–20 lat — istnieja˛cego gma-
chu o kolejny pie˛trowy budynek,
maja˛cy mieścić dział historyczny,
przyrodniczy oraz restauracje˛. W obecnym zaś ma być zaaranżowana grażda
huculska. 53
Istotna˛ role˛ w odrodzeniu i ochronie kultury huculskiej odgrywa powstałe
w 1990 r. stowarzyszenie „Huculszczyna”. Jest to społeczna organizacja sku-
piaja˛ca Hucułów z różnych rejonów Ukrainy i z Rumunii. Prowadzi szeroka˛
działalność wydawnicza˛, organizuje festiwale i warsztaty huculskie w różnych
miejscowościach. Z jej inicjatywy powstała Rada Oświecenia Huculskiego,
która wprowadziła do programu nauczania szkolnego elementy huculskie wraz
z odpowiednimi podre˛cznikami. W Werchowynie działa także pomaturalna
szkoła turystyczno-hotelarska. 54
Warto dodać, że pokaźne zbiory sztuki huculskiej prezentowane sa˛w muze-
ach państwowych (m.in. w Kołomyi, Kosowie, Iwano-Frankiwsku) oraz prywat-
nych (m.in. w Jaremczu, Krzyworówni, Werchowynie, Kosmaczu, Jabłonicy).55
Dobra˛okazje˛ do promowania re˛kodzieła huculskiego stanowia˛ targi w Koso-
wie, Kutach i Kołomyi. W Polsce zbiory huculskie sa˛rozproszone. Najwie˛ksza
52 Watamaniuk 2007; Pankiw 2007; Kreczunik 2008.
53 Watamaniuk 2007, Pankiw 2007.
54 Watamaniuk 2007.
55 Watamaniuk i in. 2004, s. 159.
 Muzeum Huculskie w Żabiem 129

i najstarsza kolekcja znajduje sie˛ w Muzeum Etnograficznym w Krakowie

(ceramika pokucka, tkaniny, rzemiosło drewniane), ponadto w Grudzia˛dzu
(kolekcja Henryka Ga˛siorowskiego), w Muzeum Narodowym w Krakowie
(ceramika, malarstwo), Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, a także w Muzeum
Historycznym w Sanoku. 56

Bibliografia
Źródła archiwalne
ACOTGKr — Archiwum Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej Polskiego
Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Krakowie, teczka 1: Oddział
Czarnohorski PTT.
AMTZ — Archiwum Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem,
PAOI-F — Państwowe Archiwum Obwodu Iwano-Frankowskiego.

Publikacje
Barucki T. (2006): „Architektura II Rzeczpospolitej na jej wschodnich zie-
miach”, Komunikat SARP, 3 marca, Warszawa, ss. 53–55.
Blacharska W. (2002): „Dorobek polskich etnografów i muzealników w po-
znawaniu Huculszczyzny”, Płaj nr 25, ss. 25–38.
Czerner O. (1970): Konkursy architektoniczne w Polsce w latach 1918–1939,
Wrocław.
Szekeryk-Donykiw S. (2007): Dido Iwanczyk, Werchowyna, s. 498.
Gudowski J. (1997): Ukraińskie Beskidy Wschodnie. Tom 2. Na beskidzkich
szlakach, cz. 1, Warszawa, s. 134.
Huluk J. (2004): Żabie, Werchowyna, s. 176.
Kaczmarzewski A. (1985): Sztuka Hucułów, Rzeszów, s. 40.
Ke˛piński E. (2007): „Zbiory biblioteczne okresu okupacji”, Kronika Chrza-
nowska, R. XVI, nr 149, ss. 24–25.
Mielczewska A. (2000): „Kolekcja huculska Muzeum w Grudzia˛dzu”, Płaj
nr 25, ss. 177–189.
Milata W. (1937): „Nowości turystyczne z Karpat”, Wierchy, R. 15, ss. 202–203.
Olszański M., Rymarowicz L. (1993): Powroty w Czarnohore˛, Pruszków, s. 262.

56 Kaczmarzewski 1985, ss. 4–5; Kubit 2008.

130 Łukasz Quirini-Popławski

Orłowicz M., Lenartowicz S. (1932): Ankieta w sprawie Karpat Wschodnich,

Warszawa, s. 252.
Pańkiw M. (2001): „Probłemy muzejefikaciji istoriji, kultury, pobutu ta pry-
rody Huculszczyny” [w:] Materiały XI Huculśkoho Miżnarodnoho Festywalu,
red. P. Szkriblak, Werchowyna.
Polski słownik biograficzny (1975), T. XX/2, z. 85, Warszawa.
Projekt organizacji stacji naukowej i muzeum huculskiego w Żabiem (1934),
maszynopis w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej, Warszawa, s. 10.
Quirini-Popławski Ł. (2004): Działalność Towarzystwa Tatrzańskiego – Polskiego
Towarzystwa Tatrzańskiego w Czarnohorze do końca II wojny światowej, praca
magisterska napisana w Instytucie Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ
pod kierunkiem prof. A. Jackowskiego, Kraków.
Słownik biograficzny techników polskich (2007), tom 18, Warszawa, s. 480.
„Sprawozdanie z czynności Zarza˛du Oddziału Towarzystwa Tatrzańskiego
w Stanisławowie za rok 1878” (1879), Pamie˛tnik Towarzystwa Tatrzańskiego,
R. IV, Kraków, ss. XVII–XVIII.
Szkriblak P. (2001): „Rekomendaciji naukowo-praktycznoji konferenciji «Pro-
błemy widrożdennia ta rozwytku materialnoji i duchownoji kultury hucu-
liw»” [w:] Materiały XI Huculśkoho Miżnarodnoho Festywalu, red. P. Szkri-
blak, Werchowyna.
Szkriblak P. (2003): Huculśkyj muzej. Huculśkyj Kałendar 2003, Iwano-
-Frankiwśk, s. 104.
Turkawski M. A. (1880): „Wystawa etnograficzna w Kołomyi”, We˛drowiec,
T. VII, nr 163, ss. 99–100.
Watamaniuk D., Kapczuk J., Zieleńczuk W. (2004): Werchowyno, switku ty
nasz, Werchowyna, s. 162.
Wiadomości Ziem Górskich (1939), R. II, nr 7, 1 lipca, s. 60.
Wielocha A. (2006): „O Huculszczyźnie” [w:] Góry Huculszczyzny, red. A. Wie-
locha, COTG PTTK, Kraków, ss. 49–88.

Informacje ustne
Kubit R. (2008): informacja uzyskana od p. Roberta Kubita, kuratora wy-
stawy „Szlakami Huculszczyzny” w Muzeum Podkarpackim w Krośnie we
wrześniu 2008 r.
Kreczunik J. (2008): informacja uzyskana od p. Jurija Kreczunika, opiekuna
Muzeum Huculskiego w Werchowynie, w lipcu 2008 r.
 Muzeum Huculskie w Żabiem 131

Pankiw M. (2007): informacja uzyskana od p. Mychajła Pankiwa, dyrektora

Muzeum Krajoznawczego w Iwano-Frankiwsku, w lipcu 2007 r.
Watamaniuk D. (2007): informacja uzyskana od p. Dmytra Watamaniuka,
redaktora czasopisma i przewodnicza˛cego stowarzyszenia „Huculszczyna”
w Werchowynie w lipcu 2007 r.