WWW.VBO.
BE
FOCUS CONCURRENTIEKRACHT
VBO – Economisch departement
Bijlage bij Infor VBO – nr. 37 – 18 november 2010
Sociale partners staan voor scharniermoment
Elk jaar publiceert de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) een
rapport over de concurrentiekracht van de Belgische economie. Het rap-
port van dit jaar bevat een aantal frappante vaststellingen. Ten eerste
zijn de Belgische loonkosten al voor het derde loonakkoord op rij snel-
ler gestegen dan het gemiddelde van onze drie buurlanden. Sinds 1996
is onze loonkostenhandicap opgelopen tot maar liefst 3,9%. Ten twee-
de, voor de periode 2011-2012 is de verwachte loonkostenontwikke-
ling bij onze drie buurlanden (3,9%) exact gelijk aan de verwachte
indexering bij ons (3,9%). Ten derde is de koopkracht van de Belgische
gezinnen in vergelijking met onze drie buurlanden aanzienlijk gestegen.
Voornamelijk de lagere lonen zijn veel sterker gestegen dan de inflatie.
Deze drie elementen maken dat voor de komende twee jaar ‘business-
as-usual’ geen haalbare optie is.
Volgens de wet van 26 juli 1996 tot bevordering van de werkgele-
genheid en tot preventieve vrijwaring van het concurrentievermogen,
moet de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) elk jaar een rap-
port opstellen betreffende de concurrentiekracht van de Belgische
economie. In de even jaren (2008, 2010,…) vormt de publicatie
ervan het startschot voor de interprofessionele onderhandelingen tus-
sen werkgevers en vakbonden. In de oneven jaren (2007, 2009,…)
vormt het een tussentijds verslag, waarin de impact van het lopend
loonakkoord op de Belgische concurrentiepositie wordt geëvalueerd.
Verschillende onderwerpen komen in het CRB-rapport aan bod: loon-
kosten, koopkracht, vorming, innovatie,…
Loonkostenontwikkeling
Loonkostenhandicap neemt al gedurende 3 akkoorden toe
Volgens de wet van ’96 mogen de Belgische loonkosten sinds 1996
niet sneller evolueren dan het gemiddelde van onze drie buurlanden,
zijnde Duitsland, Frankrijk en Nederland. Tot en met 2005 werd
deze wet goed nageleefd, maar sindsdien stellen we vast dat de
Belgische loonkosten jaar na jaar terug sneller zijn gestegen. Het
resultaat is dat we gedurende de laatste drie loonakkoorden een loon-
kostenhandicap met onze drie buurlanden hebben opgebouwd van
maar liefst 3,9%1. Ten opzichte van Duitsland, onze voornaamste
handelspartner, bedraagt deze loonkostenhandicap zelfs al meer
dan 13%. Dit is de sterkste ontsporing sinds de invoering van de wet
van 1996! De bewering dat deze loonkostenontsporingen wel gecom-
1 | VBO - FOCUS CONCURRENTIEKRACHT - NOVEMBER 2010
penseerd zullen worden door onze sterkere productiviteitsontwikke-
ling, gaat bovendien niet meer op. Ons land kan inderdaad vandaag
nog teren op zijn hoge productiviteitsniveau dat voornamelijk gedu-
rende de jaren ’70 en ’80 werd opgebouwd, maar het verschil met
onze drie buurlanden is aan het verminderen. De productiviteit
groeit dus trager in België dan in onze drie buurlanden, waardoor de
loonkostenhandicap gecorrigeerd voor productiviteit zelfs hoger uit-
komt dan de loonkostenhandicap uit het rapport van de CRB.
105 Grafiek 1
Loonkosten-
104 handicap van
België ten
103 opzichte van
onze drie
102 buurlanden
(1996 = 100;
101 Bron: CRB)
100
99
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010p
Verwachte loonkostenontwikkeling drie buurlanden =
verwachte indexering bij ons
Voor de periode 2011-2012 voorspelt de CRB met hoeveel de lonen
in de drie buurlanden zullen stijgen. Voor 2011 doet hij hiervoor een
beroep op de cijfers van de respectievelijke nationale instituten2 en
voor 2012 op de middellange-termijnvooruitzichten van de OESO
(Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling). Op
basis hiervan schat de CRB dat de loonkosten in onze drie buur-
landen over de komende twee jaar met gemiddeld 5% zullen stijgen.
Het verleden heeft echter geleerd dat de CRB er in zijn prognose
vaak naast zat: de uiteindelijke loonkostenontwikkeling bij onze drie
buurlanden bleek immers systematisch onder de CRB-prognose te
liggen. Het is zeer waarschijnlijk dat dit in de periode 2011-2012
opnieuw zal gebeuren. Voor 2012 gaat de CRB voor Duitsland
immers uit van een stijging van de loonkosten met 3,6%. Een der-
gelijk hoog cijfer is sinds 1996 niet meer gezien in Duitsland en ligt
maar liefst meer dan vier keer hoger dan de verwachte loonkosten-
ontwikkeling in 2011 (0,8%). Daarom heeft de CRB voor de eerste
keer ook berekend hoe omvangrijk zijn voorspellingsfout in het ver-
leden is geweest. De conclusie luidt dat de loonkostenontwikkeling >
 FOCUS CONCURRENTIEKRACHT
Bijlage bij Infor VBO – nr. 37 – 18 november 2010

90 Grafiek 3
Werkgelegen-
80
heidsgraad
> in onze drie buurlanden voor gemiddeld 1,1% door de CRB werd over- 70 bij de 15-64-
schat. Rekening houdend met deze voorspellingsfout van 1,1% is de 60
jarigen in 2009
(in %; Bron: Eurostat)
verwachte loonkostenontwikkeling bij onze drie buurlanden dus niet 50
gelijk aan 5%, maar aan slechts 3,9%. Dit is exact gelijk aan de ver- 40 75,7 77,0
69,9 70,0 70,9 71,6 72,2
wachte indexering in België voor de komende twee jaar (3,9%). 64,2 66,3 67,6 68,7
30 57,5 59,8 61,2 61,6 61,8

20

‘Business-as-usual’ is geen haalbare optie 10

De combinatie van een steeds verder oplopende loonkostenhandicap 0

IT ES GR BE IE FR PT US FI UK JP DE AT SE DK NL
en de vaststelling dat de verwachte loonkostenontwikkeling bij onze
drie buurlanden exact gelijk is aan de verwachte indexering bij ons, welvaartsmodel, maar ook minder armoede, daar we weten dat het uit-
maakt dat ‘business-as-usual’ voor de komende twee jaar geen haal- oefenen van een job hiertegen nog altijd de beste bescherming biedt.
bare optie is. In dat geval zou de loonkostenhandicap immers zo goed
als zeker verder ontsporen en zouden we in een negatieve dynamiek
terechtkomen gelijkaardig aan deze die we hebben gekend in het
begin van de jaren ’90. We zouden dan aandeel op de internationa- Koopkracht
le exportmarkten blijven verliezen en de industriële basis van onze
economie op een sluipende manier verder zien verzwakken. De socia-
De koopkracht is tijdens de crisis nog sterk toegenomen
le partners staan dus voor een belangrijk scharniermoment: er is
Hierboven hebben we gezien dat het pleidooi om via loonmatiging
nood aan een slim loonakkoord, waarbij de loonkostenhandicap daad-
onze loonkostenhandicap opnieuw af te bouwen op stevige funda-
werkelijk wordt afgebouwd en de fundamenten van onze economie
menten is gebaseerd. Bovendien bestaat er hiervoor vandaag ook een
terug worden hersteld.
unieke ‘window of opportunity’. De reden is dat er in de afgelopen
jaren een belangrijke koopkrachtbuffer is opgebouwd, waardoor loon-
3
2,3 2,5 Grafiek 2
2,0 matiging vandaag geen nefaste impact moet hebben op de con-
2 Verloop van de
marktaandelen sumptie van de gezinnen. Het rapport van de CRB toont bijvoorbeeld
0,7
1 tussen 1995
aan dat tijdens de crisis de koopkracht van de gezinnen nog zeer sterk
0,0 en 2008
0 is toegenomen. In de periode 2008-2009 is het beschikbaar inko-
-0,1 (gemiddeld jaarlijks
-0,5 veranderingspercenta-
-1
-1,0
men per persoon in België immers nog met 1,8% bovenop inflatie
ge; Bron: NBB)
-2 gestegen tegenover slechts 0,5% bij onze drie buurlanden. Deze
-2,1 -1,9 -1,9
-3
-2,4 extra koopkracht is in België echter voor een groot deel naar meer spa-
-4
ren gegaan: tussen 2007 en 2009 nam de spaarquote van de
Belgische gezinnen bijvoorbeeld toe van 16,4% naar 18,3% van het
-5 -4,5
UK IT GR BE FR SE FI PT DE ES AT IE NL beschikbaar inkomen, wat het hoogste niveau is van de hele Europese
Unie. Bij onze drie buurlanden lag de gemiddelde spaarquote niet
alleen lager in 2007 (15,8%), de toename was er bovendien ook veel
meer bescheiden (16,3% in 2009). De hoge spaarquote in België
Afbouwen loonkostenhandicap = meer jobs in de privésector vormt echter vandaag een belangrijke reserve: indien, zoals het
Het opnieuw afbouwen van onze loonkostenhandicap zal bovendien Federaal Planbureau verwacht, de spaarquote terug afneemt, dan kan >
niet alleen onze concurrentiepositie opnieuw verstevigen, het zal
tegelijkertijd ook meer jobs in de privésector helpen creëren. Eén van 107 Grafiek 4
Verloop van de
de redenen is dat, omdat mensen minder door machines zullen wor- 106 koopkracht per
den vervangen, onze economische groei hierdoor een meer arbeids- persoon
105
intensief karakter zal krijgen. Simulaties van het Federaal Planbureau (2005 = 100; Bron: CRB)

104
en de KU Leuven hebben bijvoorbeeld berekend dat met elke 1%-cor-
rectie van de loonkostenhandicap uiteindelijk zo’n 15.000 à 20.000 103
extra jobs kunnen worden geschapen. Wanneer de volledige loon-
102
kostenhandicap van 3,9% zou worden weggewerkt, dan zou men dus
101
aan 60.000 tot 80.000 werkzoekenden op de arbeidsmarkt bijko- BE
mende kansen kunnen geven. En meer mensen aan het werk bete- 100 GEM3
2005 2006 2007 2008 2009
kent niet alleen een breder financieel draagvlak voor ons sociaal

2 | VBO - FOCUS CONCURRENTIEKRACHT - NOVEMBER 2010

 FOCUS CONCURRENTIEKRACHT
Bijlage bij Infor VBO – nr. 37 – 18 november 2010

76% Grafiek 6
74% Loonaandeel in
de industrie
> de consumptie van de gezinnen worden gestimuleerd, zonder dat de 72% (in % van de toege-
koopkracht via buitensporige loonsverhogingen nog eens massaal voegde waarde;
70%
Bron: CRB)
moet toenemen.
68%

66%
De lage lonen zijn in reële termen sterk gestegen
64%
De koopkracht kende niet alleen op korte termijn een dynamisch ver-
loop, ook over een iets langere periode werd ze sterk ondersteund. Een 62%

belangrijke reden hiervoor zijn de fiscale en parafiscale hervormin- 60%

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
gen (met name de werkbonus) die de regering in het verleden heeft
doorgevoerd. Deze hebben tot gevolg gehad dat de gemiddelde aan-
prestatie, van de ondernemingen verbeteren. Ten tweede zal dit ook
slagvoet gevoelig kon verminderen, waardoor de nettolonen sterker
een positieve invloed uitoefenen op de rendabiliteit, en dus de inves-
konden stijgen dan de brutolonen. Voor een alleenstaande zonder kin-
teringen, van de ondernemingen. Grafieken 6 en 7 tonen onder ande-
deren tewerkgesteld aan 50% van het gemiddeld brutomaandloon viel
re welke klap de industrie in 2009 te verwerken heeft gekregen: het
de gemiddelde aanslagvoet bijvoorbeeld terug van 26,0% in 1996
loonaandeel is er bijvoorbeeld gestegen tot het hoogste niveau in 25
naar 15,9% in 2009, waardoor het nettoloon voor deze categorie
jaar en de rendabiliteit bereikte er een dieptepunt dat nooit is gezien
werknemers kon toenemen met een extra (d.w.z. bovenop de reële
in de afgelopen 40 jaar! Loonmatiging kan deze trend helpen keren,
brutoloonsverhogingen) 13,8% bovenop inflatie. Voor iemand tewerk-
de industrie terug sterker in de Belgische economie helpen veranke-
gesteld aan 100% van het gemiddeld brutomaandloon kwam de
ren en onze economische groei opnieuw op meer stevige fundamen-
daling van de gemiddelde aanslagvoet neer op 2 pct. (i.e. van 40,5%
ten helpen baseren: in dit scenario zouden immers zowel de
naar 38,5%) en de extra stijging van het nettoloon op 3,2% boven-
consumptie van de gezinnen, als de investeringen van de onderne-
op inflatie. Ten slotte, voor iemand tewerkgesteld aan 200% van het
mingen, als de export een belangrijke bijdrage aan het economisch
gemiddeld brutomaandloon bedroegen deze cijfers respectievelijk
herstel blijven leveren.
1,6 pct. (i.e. van 49,9% naar 48,3%) en 3,4%. Voor gezinnen met
of zonder kinderen zijn de conclusies gelijkaardig. Met andere woor- 28% Grafiek 7
den, ook over een iets langere periode is dus de koopkracht van de Rendabiliteit in
26%
werknemers aanzienlijk toegenomen en zijn het voornamelijk de lage de industrie
24% (in % van het geïnves-
lonen die hiervan het meest geprofiteerd hebben. teerde kapitaal; Bron:
22% CRB)

0% Grafiek 5 20%
-3,0% -2,8% -2,5% -2,4% Vermindering
-2% 18%
van de gemid-
-6,1%
delde aanslag- 16%
-4%
voet tussen
14%
-6% -12,1% 1996 en 2009
voor een gezin 12%
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008

-8% met kinderen

(in pct.; Bron: CRB)
-10%

-12%

-14%
1457€/1457€ 1457€/2915€ 2915€/2915€ 4372€/4372€
Brutomaandloon in EUR
5829€/5829€
Loonmatiging zal het economisch herstel bestendigen
Dankzij de koopkrachtbuffer die in de afgelopen jaren is opgebouwd
en de extra koopkracht die in de komende twee jaar als gevolg van
de extra jobcreatie voor de outsiders zal worden gecreëerd, moet het
afbouwen van de loonkostenhandicap geen negatieve impact hebben
op de consumptie van de gezinnen. Op het vlak van de andere
bestanddelen van het bbp is het effect van een loonmatiging dan weer
duidelijk positief. Ten eerste zal het afbouwen van onze loonkosten-
handicap de internationale concurrentiepositie, en dus de export-
7287€/7287€
Vorming en innovatie
Vormingsinspanningen houden goed stand tijdens de crisis
Verleden jaar had de CRB al voorlopige cijfers gepubliceerd betreffen-
de de vormingsinspanningen van de ondernemingen in 2008. De
definitieve cijfers voor 2008 die in het rapport van dit jaar terug te
vinden zijn, komen uit op 1,68% van de loonkosten, ofwel 0,11%
hoger dan het voorlopige cijfer van verleden jaar. Voor de onderne-
mingen met meer dan 10 werknemers (ofwel dezelfde referentiegroep
waaruit ook de doelstelling van 1,9% is afgeleid) bedroeg dit cijfer
zelfs 1,88%! Voor 2009 zijn er opnieuw slechts voorlopige cijfers
beschikbaar. Deze bedragen respectievelijk 1,59% voor alle onder- >

3 | VBO - FOCUS CONCURRENTIEKRACHT - NOVEMBER 2010

 Grafische productie: The Mailshop - T 03 771 12 30 - mail@themailshop.be
FOCUS CONCURRENTIEKRACHT
Bijlage bij Infor VBO – nr. 37 – 18 november 2010

> nemingen en 1,78% voor de ondernemingen met meer dan 10
werknemers. Rekening houdend met het feit dat het voorlopige cij-
fer voor 2009, net als verleden jaar, mogelijk nog opwaarts zal wor-
den bijgesteld, kunnen we vaststellen dat de vormingsinspanningen
van de ondernemingen goed stand hebben gehouden tijdens de cri-
sis. Voor de ondernemingen met meer dan 10 werknemers ligt het
voorlopige cijfer zelfs zeer dicht bij de doelstelling van 1,9% die de
sociale partners in het verleden zijn overeengekomen.
feit dat de Belgische ondernemingen minder in innovatie zouden
investeren in vergelijking met hun concurrenten in het buitenland
(wel integendeel!), maar meer aan het feit dat de kennisintensieve
sectoren in ons land vaak een relatief kleinere omvang hebben dan
in sommige andere landen. De uitdaging voor België bestaat er dan
ook voornamelijk in om nieuwe kennisintensieve activiteiten tot ont-
wikkeling te laten komen.

Investeringen in onderzoek en ontwikkeling stijgen in 2008

Wat we zien op het vlak van vorming, merken we ook op het vlak van
innovatie. In 2008 zijn de investeringen in onderzoek en ontwikke-
ling in België bijvoorbeeld nog gestegen van 1,9% naar 1,92% van
het bbp. Duitsland kende een sterkere toename (van 2,53% in
2007 naar 2,63% in 2008), terwijl Frankrijk (van 2,04% naar
2,02%) en Nederland (van 1,71% naar 1,63%) dan weer een daling
registreerden. Het gemiddelde van onze drie buurlanden kende een
gelijkaardige stijging (van 2,25% naar 2,28%) dan wij, maar bevond
zich wel op een hoger niveau.
In een vroegere Focus Concurrentiekracht3 hebben we echter al uit-
gelegd dat dit niveauverschil voornamelijk verklaard wordt door ver-
schillen in economische structuur tussen landen: de mindere
prestatie van België op dit vlak is dus niet direct te wijten aan het
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
Conclusie
Het opnieuw afbouwen van onze loonkostenhandicap vormt zowel
economisch als maatschappelijk vandaag de juiste keuze. Niet alleen
zullen we hierdoor vermijden dat we in een gevaarlijke negatieve
dynamiek terechtkomen gelijkaardig aan deze in het begin van de
jaren ’90, het zal ook toelaten om een aantal gemeenschappelijke
doelstellingen te realiseren. Ten eerste zal het vele tienduizenden
extra jobs in de privésector helpen creëren, waardoor we bijkomen-
de kansen kunnen bieden aan de vele outsiders vandaag op de
arbeidsmarkt. Meer mensen aan het werk zal niet alleen het finan-
cieel draagvlak van ons sociaal welvaartsmodel helpen vrijwaren, het
zal ook de koopkracht van diegenen die hierdoor een job zullen vin-
den gevoelig verhogen en dus het risico op armoede aanzienlijk ver-
Grafiek 8 minderen. Ten tweede zullen we hiermee ook de concurrentiepositie
Investeringen
van de ondernemingen opnieuw versterken, wat een positieve impact
in onderzoek
en ontwikkeling zal hebben op onze exportprestatie en de investeringen. We zouden
(in % van het bbp; hiermee bovendien ook het signaal geven dat we de sluipende ver-
Bron: CRB)
zwakking van de industriële basis van onze economie een halt wen-
sen toe te roepen. Ten derde is de tijd vandaag rijp om dit te doen.
Loonmatiging remt normaal de stijging van de koopkracht van de
insiders op de arbeidsmarkt af, maar in het verleden is er in verge-
2008 lijking met de buurlanden zo’n belangrijke koopkrachtbuffer opge-

Verbond van Belgische Ondernemingen – Redactie: Geert Vancronenburg – T 02 515 09 77 – gva@vbo-feb.be

2007
0,0 bouwd dat loonmatiging vandaag geen nefaste impact moet hebben
BE GEM3 DE FR NL
op de consumptie van de gezinnen.

(1) Van dit cijfer mogen de toegekende loonsubsidies (bv. voor ploegen- en nachtarbeid, overuren, onderzoekers, interprofessionele correctie) niet worden afgetrokken. Verschillende
redenen kunnen hiervoor worden aangehaald. Ten eerste doet men dit ook niet voor onze drie buurlanden, waardoor men appelen met peren zou vergelijken. Ten tweede zou
hiermee de marge voor loonsverhogingen worden verhoogd, waardoor deze lastenverlagingen niet meer ten gunste van onze concurrentiepositie zouden komen. Ten derde mag
in deze context ook de loonkostenhandicap niet uit het oog worden verloren die vóór 1996 werd opgebouwd.
(2) Zijnde het Centraal Planbureau in Nederland, de Projektgruppe Gemeinschaftsdiagnose in Duitsland en de Minefi in Frankrijk.
(3) Focus Concurrentiekracht, november 2009: ‘Economisch draagvlak als basis voor meer welvaart blijft uitermate fragiel’.

4 | VBO - FOCUS CONCURRENTIEKRACHT - NOVEMBER 2010