Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
daGdNh
rg yok
fi!Nd.Hfha ±lau
Y%S ,xldj iïu; wd¾Ól o¾Yl wkqj ÿmam;a rgla f,i lr .ekSu i`oyd fmdÿ ck iyNd.S;j a fhka hq;a meyeos,s
ye¢kajj Q ;a udkj ixj¾Ok o¾Yl w;ska ÈhqKq f,dalh yd iu m%;m
s ;a;h
s la iy jev ie,iqula wm ilia lr we;'
uÜgul isák rgls' tfy;a wjdikdjlg fuka miq.h s
jir lsym s h ;=< § f,dal m%cdj yuqfõ Y%S ,xldjg oreKq zTn b,a,k rgZ kï jQ m%;m
s ;a;s yd ie,iqï iïmdokh lrkq
miqnEulg ,laùug isÿ úh' tu ld,h ;=< wfkla fndfyda rgj,a ,enQfha jirlg wêl ld,hla mqrd fï rfÜ .ï 25"000l §
wm miqlr bÈßhg f.dia we;' ol=Kq wdishdfõ rgj,a w;r mj;ajkq ,enQ z.u iuÕ ms<is |rlaZ jevigykaj,ska ,nd.;a
jd¾Isl wd¾Ól j¾Okh w;ska wm isákafka ;%i; a jdofhka neg ck;djf.a fhdackd w;ßka h' ta wkqj rfÜ iEu .ulg u wjYH
lk we*a.ksi: a dkhg;a my<ska h' tu ksid f,dalfha fiiq rgj,a ksjdi ixLHdj" úÿ,sh" c,h yd msúiSfï ud¾." w¿;ajeähd l<
iuÕ bÈßhg hdu ;j ÿrg;a m%udo lsÍu wmg l< fkdyels h' hq;= jeõ wuqKq iy we< ud¾. m%udKh" w¨;ska wdrïN l< hq;=
jHdmD;s ixLHdj y÷kdf.k we;' ta wkqj wfma bosß whjeh
f,daljdiSkga miq.h
s ld,fha § uqyK
q §ug isÿ jQ wNsfhda. ch ie,iqï ilia jkafka tu wjYH;d mdolj h'
.ekSu Wfoid uq¿ uy;a f,dalh u oeka w¨;a udj;lg meñK
we;' wd.ñl wka;jdoh ksid f,dj mqrd ;%i;a jdoh fkdis;+ tu ck;d woyiaj,g wu;rj" úúO ud¾. Tiafia wm fj;
úrE wdldrfhka jHdma; ù kùk wú wdhqOj,ska uq¿ uy;a bosßm;a l< úúO mqo. a ," foaYh S yd cd;Hka;r ixúOdk bosßm;a
YsIg
a dpdrh u úkdY ùfï wjodkula u;= j ;sfí' isÿfjñka l< fhdackd o mokï lrf.k fuu m%;m s ;a;s m%ldYkh ilia
mj;sk uyd ffcj úúO;aj úkdYh ksid ñksidg Ôj;aùug lrk ,oafoa úYajúoHd, wdpd¾h uydpd¾hjre" tlS lafIa;j % ,g
fkdyels mßirhla ks¾udKh fjñka mj;S' uyd mßudKfhka wh;a úúO úoaj;=k"a jD;a;h S fõoSk"a fÊHIaG mßmd,k ks,OdÍka"
fmdis, bkaOk Ndú;h ksid wo jk úg jdhqf.da,fha WIaK;ajh kS;{s hka" bxðfkarejka" jHdmdßlhka" l¾udka;lrejka"
fikaÜf.%âa wxYlhlska by< f.dia we;' foaY.=‚l úm¾hdihka úúO foaYmd,k mlaI" jD;a;h S iñ;s iy úúO isú,a ixúOdk
ksid kshÕh" .xj;=r" jix.; frda." j.d úkdYh wd§ iajdNdúl ksfhdað;hka" ;reKhka iy ldka;djka wdosS 540 fofkl=f.ka
Wjÿrej,g ,laI .Kka ck;dj f.dÿre fjñka we;' wksis iukaú; fCIa; a % 28la wdjrKh jk úfYAI{ lñgq uÕska h'
wd¾Ól ;r.h yd jd‚c wNsu;d¾: ksid iudc idrO¾u ì| jeà úfYaIfhka u .u iu. ms<i s `orla jevigyk hgf;a uq`M rgu
ck;dj wdOHd;añl j msßySu ksid jxpdj" ¥IKh" /já,a, yd wdjrKh jk mßos iïuka;K % " idlÉPd yd jevuq`M mj;ajñka
ïf,aÉP;ajh rchk iudchla ìysfjñka ;sfnk nj meyeos,s h' uyck;djf.ka tl;= lr .;a f;dr;=re fuu m%;m s ;a;s m%ldYh
tfia fyhska tlS wNsfhda. ch .ekSu Wfoid f,dj mqrd z;sridr ilia lsÍu i`oyd WmldÍ úh' Bg wu;rj úh;auÕ ixúOdkh
úma,jhlaZ werö ;sfí' úiska ia:dmkh l< lñgq ta yd iudk WmfoaYl lñgq 27la u.ska
jir ;=kl muK ld,hla uq¿,af,a ilia l< l%h s dldÍ ie,iqï
tu ksid wo ish¨ f,daljdiSkfa .a wjYH;dj jkqfha ld¾ñl fhdackd o fuys we;=<;a fõ'
úma,jfhka ,enqKq m%;,
s dN /lf.k" f;dr;=re ;dlaIKh Wmßu
f,i Ndú;d lrñka" ;sridr ixj¾Ok b,lal idlaId;a lr .ekSu fuu m%;m s ;a;s iy l%h
s dldÍ ie,iqï l%h
s d;aul lsÍu u.ska
h' f,dj ish¨ rchhkaf.a m%Odk j.lSu ù we;af;a ÿmam;alu Y%S ,xldj i;= iajdNdúl iïm;a" ffcj úúO;ajfhka"a Lksc
yd we;s ke;s mr;rh ke;s lsÍu" jiúi ke;s f.dú;ek iq,N iïm;aj,ska yd mqk¾ckkSh n,Yla;fs hka Wmßu M, fk<d
lr ksfrda.S ck;djla ìys lsÍu" ieug fyd| wOHdmkhla .ekSug yels jkq we;' tu.ska Y%S ,xldfõ W.;a nqoê a u;a udkj
,nd§u" msßisÿ j;=r yd msßisÿ n,Yla;hs iEu fokdg u ,nd§u" iïm; ksis f,i l<ukdlrKh lr Y%S ,xldj ;sridr ixj¾Ok
;reKhkag yß; l¾udka; yryd yß; /lshd ,nd §u" ñksia hq.fha fmr.ukalrefjl= njg m;a lsÍu wmf.a wNs,dYh fõ'
jdihg iqÿiq yß; k.r bÈlsÍu" iliqrejïlug yqre ck;djla iyÔjkfha udj; újr lrfok" w;s OdjkldÍ ;r.h fjkqjg
ìys lsÍu" ldka;djkag idOdrK bvla ,ndoSu" foaY.=Kls wdOHd;añl ixis`§u uq,a lr.;a Ôjk l%uhlg uÕ fmkajk"
úm¾hdih yd id.r ¥IKh je<elaùu" ffcj úúO;ajh /l fn!oaO o¾Ykfhka yd fiiq wd.ïj,ska fmdaIKh jQ ksjerÈ
.ekSu yd iduh rchk iudchla ìys lsÍu wd§ tlai;a cd;Skfa .a oelaula iy wNS; kdhl;ajhla iys;j tlS .uk hdu Wfoid
;sridr ixj¾Ok b,lal 17 imqrd .ekSu h' tu b,lal idlaId;a wk.s wjia:djla Y%S ,dxflah ck;djg Wod lr fokafkuq'
ksIm
a , wdodhu we'fvd'1"242la f,i igyka úh' 2006 isg 2014
olajd jir 9 ;=< oS wd¾Ólfha iS>% j¾Okh ksid o< foaYh S
a dokh we'fvd'ì'79'4 olajd 221]lska j¾Okh úh' 2014 oS"
tal mqo. a , wdodhu idudkH jYfhka jirlg we'fvd' 287lska jeä
2018 - we'fvd'ì' 32'6
2014 - we'fvd'ì' 23'7
38 ]
úfoaY Kh
ù we'fvd' 3"821 olajd by< f.dia ;snK q 's 2015 isg 2018 olajd
ld,h ;=<" tal mqo. a , wdodhu by< hk ,oafoa we'fvd'4"102 f;la
muKs' tkï" jir 4gu" 7] lska we'fvd'281 la muKs'
13'5 la j;a YS% ,xldj i;=j ;sìh hq;= ksid" wo jk úg we'fvd'ì'
rfÜ uyck;dj iy jHdmdßlhsk'a 2014 oS rchg f.jQ iuia; nÿ 7'5 muK oejeka; ixÑ; ys`.hla mj;S'
yd ikaikaokh lrk úg" 2019 oS ta jdf.a fo.=Khl nÿ f.ùug
kshñ; h' 2006 oS rdcH Kh re'ì' 2"222 la úh' th" o< foaYh S uy nexl=fõ ne`ÿïlr jxpdj ksid fmd,S wkqmd;h by< hEu
ksIm
a dokhg idfmalI a j Kh m%udKh 91] l b;d by< w.hla úh' yryd isÿ jQ mdvqj re'ì' 145ls' fiajl w¾:idOl wruqof,a mdvqj
2014 w. olajd wjqreÿ 9l ld,h ;=< oS rdcH Kh re'ì' 5"169 re'ì' 20 ls' remshf,a w.h oejeka; f,i lvd jeàu Tiafia
lska jeä ù re'ì' 7"391 njg m;a úh' tfy;a" tu ld,h ;=< rfÜ fyda rdcH iïm;aj,g lsiÿs fN!;sl w.hla tl;= lsÍula
rfÜ o< foaYh S ksIm
a dos;h we'fvd'ì' 24 isg 79 olajd iS>% f,i fkdue;sj" rdcH Kh m%udKh jeä jQ ksid" ú`oskk a g isÿ jQ mdvqj
j¾Okh jQ ksid o'foa'ks'g idfmalIa j" rdcH Kh m%udKh 71] olajd re'ì' 1"760 ls' úfoaY Kh f.ùfï oS fhoSug wjYH jeämqr uqo,
wvq úh' 2018 w.jk úg" uq¿ Kh m%udKh re'ì'13"182 olajd re'ì' 280 ls' Y%S ,xld thd¾ ,hski
a a iud.u" weKjqï lrk ,o kj
jeä ù we;s nj uy nexl=j mejiQ w;r" o< foaYh S ksIma dokhg wyia hdkd lSmhla u" mokï rys;j w;ayg s ùq u i`oyd f.jkakg
idfmalIa j" Kh m%udKh 91] olajd b;d Nhdkl uÜgulg jeä isÿ jQ jkaoh
s re'ì' 17 ls' fld<U —fmda¾Ü isᘠjHdmD;sh mokï
ù we;' 2014 w. isg 2018 w. olajd úfoaY Kh m%udKh rys;j w;ayg s ù
q u ksid" Ök iud.ug jkaoh s la jYfhka f.dv
we'fvd'ì' 23'7 isg 32'6 olajd 38] lska jeä lr .;a fï rch lrk N+ñfhka fokakg isÿ jQ jeämqr fylaghdr 5l jákdlu
úYd, Kh w¾nqohlg YS% ,xldj f.dÿre fldg wjika h' re'ì' 23 ls' by; lS mdvq" w,dN iy jkaos Tiafia j¾;udk rcfha
m<uqjeks jir 4l ld,h ;=< oS muKls' rgg isÿ ù we;s mdvqj
2014 w. jk úg" udi ;=fka NdKavd.dr ì,am;aj, isg wjqreÿ re'ì' 1"971'1 ls'
;sfya NdKavd.dr ne`ÿïlr olajd" iq/l=ïm;aj, fmd,S wkqmd;hka
;ks b,lalïj mej;s ksid" wd¾Ólfha j¾Okhg úYd, rel=,la rfÜ iïm;a l=Kq fld,a,hg úlsKfS ï j¾;udk m%;m s ;a;h
s Tiafia
iy Yla;h s la ,enqK's tfy;a" 2018 jk úg ne`ÿïlr jxpdfõ rfÜ ;sfnk iSñ; bvï úfoaYl s hkag lsiÿs ndOdjlska f;drj
whym;a m%;ú s mdl iy wksl; = a wkqjK m%;m
s ;a;s ksid" rdcH ñ,oS .ekSug yels úh' rfÜ ck;djg iy u;= mrïmrdj,g
iqrl=ïm;aj, fmd,S wkqmd;hka oejeka; f,i jeä úh' wd¾Ólfha whs;s Wmdhud¾.sl iïm;a jk yïnkaf;dg jrdh" u;a;, .=jka
wolaI mßmd,kh iy jxpksl f,i fmd,S wkqmd;h jeä lsÍu f;dgqfmd<" fjr< ;Sre" wyia wjldYh" uyd mßudKfha bvï"
ksid 2015 isg w;s úYd, fmd,S msßjehla oeÍug wmg isÿ úh' rdcH ixia:d iy rdcH nexl= l=Kq fld,a,hg úlsKfS ï m%;m s ;a;h
s
fuf,i orkakg isÿ ù we;s jeä fmd,S msßjeh we'fvd'ñ'834'6 oekgu;a lsh% d;aul fjñka mj;S'
fyda re'ì'151'1 ls' th fld<U-lgqkdhl wêfõ.S ud¾.hla
^re'ì'48& iy fu.d fjdÜ 900l fkdfrdÉfpdaf,a ;dm n,d.drhla Tn b,a,k rg
^re'ì'103& boslßs ug yels jk uqo,a m%udKhls' M,odhS mqrjeisfhla" i;=áka Ôj;ajk mjq,la" úkh .rel
iudchla iy fi!Nd.Hj;a foaYhla '''
2015 isg fï olajd wjqreÿ 4l ld,hla ;=< oS /lshd wjia:d fï idrj;a uõìu u; fjfik isxy," fou<" uqi, a ïs " uef,a" n¾.¾
409"000la wysñ fldg we;' 2014 oS wdishdfõ ;sridru fldgia wdoS ish¨ ck fldgia wo Ôj;a jkafka wdishdfõ wdYap¾hh f,i
fj<`ofmd< f,i jd¾;d jQ fld<U fldgia fj<`ofmd<" 2006 isg oshK
q q fjñka mej;s rg RK wd¾Ólhla lrd .uka lrdúoehs
2014 olajd" we'fvd'ì' 5'7 isg we'fvd'ì' 23'7 olajd 4 .=Khlska hk miq;eú,af,ka iy ksoyfia .;a yqiu a ljr kï fudfyd;l
muK j¾Okh úh' 2015 isg fldgia fj<`ofmd< oejeka; f,i ;%i; a fndaïn m%ydrhlska wjika fõo hk ìfhks' ¥IKfhka iy
lvd jeà" wo jk úg" tys m%d.aOkh we'fvd'ì' 15'3 w.hla olajd wld¾hlaIu;djfhka msß wid¾:l rdcHhla lrd rg f.k hEu
wvq ù we;' tmuKla fkdj" osfkka osku" ;j ÿrg;a my; jeàula ms<ns `o ms<l
s ,
= la o ck;dj ;=< we;' tu wúpdrj;a hq.h ksudlr
fmfkkakg we;' tu ;;a;j a h fjkia lsÍug lsiÿs lsh % d ud¾.hla fi!Nd.Hj;a foaYhla WodlsÍfï iqN fudfyd;g wm <Õd fjñka
.kakd njla o fkdfmfka' isà' M,odhS mqrjeisfhla" i;=áka Ôj;ajk mjq,la" .=K.rel"
úkh.rel" idOdrK iudchla iy fi!Nd.Hj;a foaYhla hk
2005 oS" ;snQ úfoaYh
S ixÑ; m%udKh we'fvd'ì' 2'7la muKs' 2014 p;=¾úO wruqKq ch .ekSu i`oyd oi m%;m s odjka Tiafia .uka l<
wjidkh jk úg" tu ixÑ; we'vd'ì' 8'2 olajd by< kxjd ;snK q 's hq;= jevms<fs j<la foaYmd,k{hsk"a úoaj;=kAa iy jD;a;h S fõoSkfa .a
2015 isg úfoaY ixÑ; YS>f% hka lvd jegqKq w;r 2018 wjidkh tlÕ;dj we;sj ilia lr ;sfí' by< u uyck iyNd.s;j a hla
jk úg we'fvd'ì' 6'9 olajd wvq úh' 2019 fmnrjdß 28 osk Y%S iys;" m%cd;ka;j % doS m%fõYhla uÕska tys iY%l
S m%;M s , Tng Wreu
,xldj i;=j ;snQ úfoaY ixÑ; m%udKh we'fvd'ì' 6'0 olajd my; lr fok iu!oaêu;a wkd.;hla Wod lsÍug wm m%;{ s d fokafkuq'
nei ;snQ w;r" tu w.h 2010 foieïn¾ 31 osk ;snQ we'fvd'ì'
7'2 w.hg;a jvd fnfyúka wvqh' 2019 oS wju jYfhka we'fvd'ì'
kujk fldgi
yhjk fldgi .=K.rel úkh.rel kS;s.rel iudchla 70
;dlaIKh u; mokïjk iudchla 50 .=K.rel úkh.rel idOdrK iudchla 71
;dlaIKh u; mokïjk iudchla 50 wd.u oyug m%uqLia:dkh 71
cd;Hka;r kj ksmehqï flakaøia:dkhla 50 kS;sh" iudc idOdrK;ajh Wfoid 71
ck;d flakaøSh äðg,a wdKavq l%uhla 50 meyeos,s ckudOH m%;sm;a;shla 72
äðg,alrKh jQ ,xldjla 51 b;sydih" mqrd úoHdj iy cd;sl Wreuhka 72
f;dr;=re ;dlaIK jHjidhl;ajhla 51 ixialD;sh" idys;Hh iy l,dj 73
idys;H fCIa;%h 73
fõosld kdgH fCIa;%h 73
y;ajeks fldgi iskud fCIa;%h 73
fN!;sl wjldY Ndú;fha kj m%fõYh 54 ix.S; fCIa;%h 74
fN!;sl wjldY Ndú;fha kj m%fõYh 56 k¾;k fCIa;%h 74
A9 iuÕ C9 ( iS yevfha wd¾Ól fldßfvda kuhla 56 Ñ;% yd uQ¾;s ks¾udK fCIa;%h 74
kd.ßl m%;sjHqy.;lrKh 56 Ydka;sl¾ufõoSka 74
isõuy jdksc k.r 56 iudc wdrlaIKh iy iqNidOkh 74
cd;sl k.r (National Cities) 56 wvq wdodhï,dNSka jeä wdodhï,dNSka
iyiïnkaê; k.r (Connecting Cities) 56 njg m;alsÍfï jevigyk 74
fmdl=re k.r (Cluster Cities) 56 iudc wdrlaIKh 75
w¨;a fld<U - fjf<| iy uq,H mqrjrh 56 wmrdO md,kh 75
iqj myiq .ukla - mßir ys;ldó m%jdyk moaO;shla 57 ud¾. wk;=re md,kh 75
iyiïnkaê; kùk ud¾. moaO;shla 57 i;d iSmdjdg o fifkyi 75
ud¾.ia: m%jdyk fiajd 57
ÿïßh fiajd 58
jrdh iy .=jka fiajd 58 oyjk fldgi
fld<U jrdh 58 .u iuÕ ms<si|r 78
yïnkaf;dg jrdh 58 .u iuÕ ms<si|r 78
.=jkaf;dgqfmd< ixj¾Okh 58 ckuQ, uKav,h iy ckuQ, uOHia:dkh 78
mqk¾ckkSh n,Yla;sh fmruqKg 59 .eñ ,shg rfÜ iúh 78
mqk¾ckkSh n,Yla;s m%Njhkag udreùu 59 m%dfoaYSh ixj¾Okh 79
c, iïm; 60 oñ< uqia,sï ifydaor;ajh 79
wdmod l<ukdlrKh 60 j;= wdY%s; m%cdj 80
•• w,a,ia iy ¥IKfhka f;drj rdcH fiajh mj;ajdf.k •• cd;sl jHjidh wêldßhla (National Enterprises Authority)
hdu yd fm!oa.,sl wxYh Bg wkqrEm ish lghq;= we;s lsÍu u.ska fuu jHjidhka ,dnodhS jHdmdr f,i
fufyhùfuka cd;sl jevms<sfj<la ls%hd;aul lsÍug mj;ajd .ekSug wjYH jdKscuh mßirhla we;s lrkq
w,a,ia fyda ¥IK fomd¾;fïka;=fõ ld¾h Nd¾h mq`M,a ,efí'
wdh;ksl yd kS;suh jHqyhla ;=< Yla;su;a lrkq ,efí'
•• oekg mj;sk ksYaÑ; yd ld,Sk wjYH;djla fkdue;s
tl yd iudk ld¾hhka bgq lrk rdcH jHjidhhka jeä
rdcH jHjidh l<ukdlrK m%;sm;a;sh M,odhS;djla iy ld¾hlaIu;djla w;am;a lr .ekSu
rfÜ wd¾Ól ixj¾Ok l%shdj,sh ;=< Yla;su;a fm!oa.,sl i`oyd taldnoaO lsÍug n,dfmdfrd;a;= fõ'
wxYhla fuka u Yla;su;a rdcH wxYhla o mej;Su wjYH •• .%dóh ixj¾Ok" lDIsl¾u" ixpdrl" jeú,s l¾udka;"
fõ' wfma rdcH jHjidhhka lsisfia;a fm!oa.,SlrKhg ,la m¾fhaIK" boslsÍï iy wmkhk jeks fCIa;%j, we;s úúO
lrkafka ke;' ta fjkqjg iEu rdcH jHjidhla u M,odhS rdcH wdh;k lghq;= ld¾hlaIu f,i bgq lsÍu i`oyd tla
iy ld¾hlaIu wdh;k njg m;a lsÍu i`oyd wjYH mshjr tla fCIa;% b,lal lr .;a taldnoaO hdka;%K jHqyhla we;s
.kq ,efí' lrkq ,efí'
•• lsisÿ rdcH jHjidhla os.ska os.g u rdcH wh - jehg •• rdcH jHjidhkays jd¾Isl jd¾;d ms<sfh, lsÍu úêu;a l<
nrla fkdjk wdh;k jYfhka mj;ajdf.k hdug ksYaÑ; hq;= w;r ta ta wdh;kj, l%shdldÍ;ajh ms<sn`o wdh;k
iy úêu;a jevms<sfj<la y÷kajd fokq ,efí' ld¾h idOkh we.hSu i`oyd úêu;a l%ufõohla ia:dms;
lrkq ,efí' ta w;ßka rchg uQf,damdhsl j jeo.;a hehs
ta hgf;a' uyd NdKaavd.drh úiska y÷kd.kq ,en we;s wdh;kj,
l%shdldß;ajh ms<sn|j oeä wjOdkhla fhduq lsÍug
•• rdcH jHjidhkays iNdm;sjreka iy wOHlaIl uKav, wfmalaId flf¾'
;u md,kh hgf;a we;s wdh;kj, ,dNodhS;ajh iy
uQ,H ;;a;ajfha m%.;sh iïnkaOfhka j.lsj hq;= jk •• uyd mßudK jdKscuh rdcH jHjidh mßmd,khg olaI
w;r Tjqkaf.a ld¾hidOkh jd¾Isl j we.hSug ,la m<mqreÿ l<ukdlrejka n|jd.ekSfï § fjf<|fmd<g
flfrkq we;' iß,k jegqmla f.ùug yelsjk wdldrhg oekg mj;akd
wdh;ksl kS;s ixfYdaOkh flfrkq we;' tfia n|jd .kakd
•• tu wdh;kj, jxpd iy ¥IK iïmQ¾Kfhka u ;=rka l<ukdlrejkaf.a j.lSï ksjeros j bgq lrkafka o hkak
lsÍfï j.lSu iNdm;sjrhdg iy wOHlaIl uKav,hg fidhd n,d wjYH mshjr .ekSug miqqúmrï l%ufõohla
mejf¾' ia:dmkh flf¾'
•• rdcH jHjidhka l<ukdlrKh lsÍu i`oyd fcHIaG •• ;r.ldÍ jHdmdßl fCIa;%j, jdKsc lghq;=j, fhoS isák
l<ukdlrejka f;dard .ekSfï oS foaYmd,k ys;j;alï rdcH jHjidhka ta ta fCIa;%j, l%shd;aul jk fm!oa.,sl
u; fkdj wod< j.lSï oeÍug we;s iqÿiqlï u; tu jHjidhhka iuÕ ;r. lsÍfï § rdcH jHjidhlhkag
f;dard.ekSï isÿ flf¾' úfYaI rdcH wkq.%yhla ,nd oSu u.ska fjf<|fmd<
•• rdcH nexl=" m%Odk fomd¾;fïka;= iy ixia:d i`oyd idudkH l%shdldÍ;ajhg ndOd fkdlsÍug lghq;= iïmdokh
jHjydßl ú.Kk isÿ lr úksúo Ndjfhka hq;a wdodhï flf¾'
yd úhoï ms<sn`o l<ukdlrK l%ufõohla we;s lrk •• rdcH jHjidhj,g foaYmd,k ueosy;aùï i`oyd we;s
w;r kshñ; jHjia:dms; wjYH;djkag wkqj jd¾Isl bvlv ÿrelsÍu i`oyd wjYH kS;s iïmdokh flfrkq we;'
.sKqï bosßm;a lsÍfï j.lSu meyer yßk wOHlaI
uKav, fjkia lsÍug lghq;= flf¾'
wfm%a,a 21 isoaêh •• u;aøjH fyda tjekss úúO u;a wdfoaYl fj; orejka
fmd<Ujk" úfYAIfhka u mdi,a wjg tajd wf,ú lrk"
f,dj mqrd úúO uqyqKqjßka jHdma; fjñka mj;sk bia,dï
mqoa.hska iy l=vd lv" T!IO wf,úie,a iy cx.u
rdcH ;%ia;jdoh oeka oeka uyd mßudK uÜgñka Y%S ,xldj
fjf<kaoka ksrka;rfhka mÍlaIdjg ,la lssÍfï l%ufõohla
;=<g o lvd jeo we;s nj wfm%a,a 21 od isÿ jqKq nrm;<
ilia flf¾'
;%ia; m%ydrh ksid meyeos,s fõ' ;%ia;jdoh mrdchg
m;a lsÍfuka jir 10la we;=<; h<ss;a tjka jQ ìysiqKq •• u;aøjHj,g wíneysjQjka iïmQ¾Kfhka u thska uqojd
;%ia;jdohlg rg f.dÿre ùfï m%Odk fya;=j wdrlaIl .ekSu i`oyd wjYH zcd;sl mqkre;a;dmk jevigyklaZ
lafIa;%fha isÿjQ nrm;< lvd jeàu h' wfkla fya;=j kï wdrïN lrkq we;' ta hgf;a w;s kùk m%;sldr iy
;%ia;jdohg Wvf.ä fok foaYmd,k yd iudc miqìula Y%S úfYdaOk l%uj,ska iukaú; cd;sl u;a ksjdrK uOHia:dk
,xldj ;=< f.dvkeÕS ;sîu h' tneúka wka;jdoh fmdaIKh 4la uq¿ rgu wdjrKh jk f,i wdrïN flf¾'
lrkq ,nk ish¨ u ud¾. iy l%shdldrlï wyqrd,Sug wjYH
ksYaÑ; mshjr .ekSug wm miqng jkafka ke;'
wdrlaIl fiajd ( fiajhg wdrlaIdjla
•• fuu isoaêhg iïnkaO ish¨ kS;s W,a,>kh lr we; ienE rg ;%ia;jdofhka uqodf.k rfÜ talShNdjh iy cd;sl
wmrdOlrejka" yjq,aldrjka" wkqn, ÿka iy j.lSï meyer wdrlaIj iy;sl lsÍu i`oyd wNS;j l%shd l< wfma ;%súO
y< ish¨ fokd u rgg fy<sorõ lsÍug iy fkdmud j yuqodj f,dalfha isák úkh.rel wNS; yuqodjls' miq.sh
o~qjï ,nd oSu i`oyd mQ¾K n,;, iys; iajdëk fldñIka jir lSmh ;=< tu yuqodjkaf.a iy ks,OdÍkaf.a lS¾;shg
iNdjla m;a lrk w;r tu fldñIfï fhdackd läkñka wf.!rj jk fndfyda foa isÿ úh' wm kej;;a wdrlaIl
ls%hd;aul lsÍug mshjr .efka' yuqodjkaf.a" fmd,Sisfha iy isú,a wdrlaIl n,ldfha f.!rjh
•• tu m%ydrh ksid wdmodjg ,la jQjkaf.ka › ,xldj ;=< wdrlaId lsÍug mshjr .kafkuq'
m%;sldr l< fkdyels whg rcfha mQ¾K wkq.%yfhka úfoaY
m%;sldr ,nd oSug lghq;= lrkq ,efí' •• wN+; fya;= u; ksis wdldrfha fpdaokdjla mjd rys;j
foaYmd,k m<s.ekSu i`oyd nkaOkd.dr Ndrfha r|jd isák
•• iodld,sl wl¾uKH;djhg m;a jQjka oS¾> ld,Skj / ish¨ wdrlaIl fmd,sia fyda isú,a wdrlaIl n,ld fin¨ka
ln,d .ekSu i`oyd jevms<sfj,la ilia flfrkq we;' yd ks,OdÍka jydu ksoyia lsÍu i`oyd wjYH mshjr
jydu .kq ,efí'
•• tu m%ydrh ksid fouõmshka wysñ jQ orejka /ln,d
.ekSug bosßm;a ù isák Tjqkaf.a {d;Skag udisl oSukdjla •• ;%ú
s O yuqodfõ" fmd,Sifs ha iy isú,a wdrlaIl n,ldfha oekg
,nd oSug lghq;= flf¾' mj;sk jegqm"a oSukd" Wiiaùï fuka u úY%du jegqma ms<n
s |j
we;s ish¨ u .eg¨ fkdmud j úi|Sug lghq;= flf¾'
•• tu isoaêh ksid ñh.sh mqoa.,hkag iy mjq,aj,g fuf;la
f.jd fkdue;s jkaos udi folla ;=< ,nd oSug lghq;= •• l%shdkaú; fiajfha kshq;=j isá 2009 j¾Ihg fmr fiajhg
iïmdokh flf¾' ne÷Kq ish¨ ks,hkaf.a m%udo ù we;s Wiiaùï kshñ; Èkg
ysñjk mßÈ ,nd §u i`oyd fkdmud j lghq;= flf¾'
wmg we;s jákdu iïm; jkqfha udkj iïm; hs' tu udkj iïm; ixj¾Okh l<
yelafla ksfrda.S iy M,odhS mqoa.,fhla iy i;=áka cSj;ajk mjq,la hk ixl,amh u;
mokï jQ oekqï flakaøSh wd¾Ólhla f.dvke`.Sfuka nj wfma ms<s.ekSu h' iuDoaêu;a
foaYhla f.dvke`.Sfï uQ,sl wä;d,u jkafka o th hs' tu ksid udkj iïm;
ixj¾Okh lsÍu wmf.aa rcfha uQ,sl j.lSu hs'
•• YsIHhkag" mdi,g fukau .=rejrekag o widOdrKhla •• jpkfha mßiudma; w¾:fhka u YsIH flakaøSh wOHdmk
fkdjk mßÈ cd;sl mdi,a iy m<d;a iNd mdi,a w;r l%uhla ia:dmkh lsÍu wfma rcfha wruqK hs' ta i`oyd
.=rejrekag ia:dk udre ,ndoSu i`oyd wjYH ffk;sl mdi,a orejkag ldhsl udkisl oKavk oSu iy úúO
fjkialï isÿ lrkq ,efí' wmfhdackhkag Ndckh ùu j<lajd .ekSu i`oyd mshjr
.ekSug wjYH úêúOdk iïmdokh lrkq ,efí'
•• mdi,a YsIHhkag iy .=rejrekag ksis l<ukdlrKhlska
hq;a mdi,a m%jdyk fiajhla rch iy fm!oa.,sl wxYh
taldnoaO j ilia lrkq ,efí' úYajúoHd, iy Wiia jD;a;Sh wOHdmkh
•• wOHdmk fCIa;%fha kj ÈhqKqjla f.dvke`.Sug kï m%Odk ;u orejkag Wmdêhla ,nd oSu iEu fouõmsfhl=f.a
jYfhka fCIa;% ;=kla ioyd wjOdkh l< hq;= hehs wm u wfmalaIdj fj;;a oekg Wiia fm< iu;a isiqkaf.ka
úYajdi flf¾' tu fCIa;% jkafka ^1& úIh ud,d ixj¾Okh úYajúoHd, jrï ,nk m%udKh ms<sn`o lsisfia;a iEySulg
^2& .=re mqyqKqj ^3& mdie,a moaO;sfha há;, myiqlï m;aúh fkdyels h' ta ksid fndfyda fouõmshkag isÿ ù
j¾Okh hk l,dm ;=khs' fuu flIa;% ;=k ms<snoju kj ;sfnkafka ;ukag oeßh fkdyels nrla ordf.k" úYd,
oDIaÀfldaKhlska n,k kQ;k úoHd;aul l%ufõohla ilikq iudc wd¾Ól .eg¨ j,g uqyqK foñka orejkag Wiia
we;' wOHdmkh ,ndoSu i`oyd úfoaY úYajúoHd,j,g heùuh'
ta ksid úYajúoHd, m%fõY iqÿiqlï ,nk ish¨ fokdg u
Wmdêhla fyda Wmdêhla olajd hdug wjYH jems<sfj<la ilia
úNd. flakaøSh wOHdmk l%uh fjkqjg lsÍug lghq;= fhfoa' WmdêOrhd /lshdjla b,a,d mdrg
YsIH flakaøSh wOHdmk l%uhla fkdnisk" /lshd fjf<|fmd< WmdêOdßhd fidhd tk" kQ;k
f,dal wjYH;dj,g wkq.; úh yels úkh.rel" ld¾hY+r
fuu oekqï ishji ;=< oekg l%shd;aul jk isiqka" .=rejreka
WmdêOdßfhl= ks¾udKh lsÍu Wiia wOHdmkh ms<sn`o wfma
iy foudmshka u; nr megfjk idïm%odhsl wOHdmk
wfmalaIdj h'
l%uhg ;j ÿrg;a we;af;a iSñ; bosß .ukla muKs' ta
fjkqjg f,dalh mqrd oskm;d ks¾udKh jk w;suy;a oekqï
•• oekg rcfha úYajúoHd, iy úúO Wiia wOHdmk
iïNdrh fj; YsIHhdg" .=rejrhdg fuka u fouõmshkag;a
wdh;kj,g we;=¿ lr .kakd YsIH ixLHdj jeä lsÍu
fudfyd;lska msúish yels" ysi nßka f;dr j ieye,a¨fjka
i`oyd wjYH úYajúoHd, wdpd¾hjreka" iy ld¾huKav,
wOHdmkh ,eìh yels" kfjda;amdokh mokï lr.;a oekqfï
idudcslhkaf.a m%udKh iy wjYH lrk wfkl=;a há;,
iy m%{dfõ wjldYhlg wfma B<Õ mrïmrdj /f.k hd
myiqlï b;d flá ld,hla ;=< ,ndoSu i`oyd úYd,
hq;= h'
wdfhdackhla lsÍug lghq;= fhdokq we;'
•• fm!oa.,sl wruqKq lrd muKla ;r.ldÍ j yUdhk" •• ish¨ u úYajúoHd, —iqyqre wOHdmk úYajúoHd,˜ (Smart
fmd;mf;ys oekqfuka muKla iukaú; wkd.; mrmqrla Learning University) njg m;alsÍu i`oyd wjYH ish¨
fjkqjg ieye,a¨ ukiska hq;a" Wiia úkaok yelshdfjka iy ;dlaIKsl myiqlï ,nd foa'
ksfrda.S" .=K.rel mrmqrla ìyslsÍu mdi,a wOHdmkfha
wruqK úh hq;= h' ta i`oyd l%Svd iy fi!kao¾h lghq;= •• bÈß oYlh ;=< 21 jk ishjfia wkd.;h i`oyd jeä
fuka u úfoaY NdId iy mqia;ld, mßyrKh i`oyd o jeäfhka b,a,d isák ;dlaIKfõoSka (technocrats) ìyslsÍu
mdi,a ld, igyfka bvlv fjka l< yels wdldrhg úIh i`oyd iEu úYajúoHd,hlg u wkqnoaO j ;dlaIK mSG
ks¾foaY iy mejreï wksjd¾hfhka u ieye,a¨ l< hq;= h' wdrïN lsÍug lghq;= fhfoa' ta i`oyd jeh lrk úYd,
m%d.aOk wdfhdackh rfÜ wkd.;h i`oyd jk bosß msïu
Wfoid w;HjYH fhojqula f,i wm i,lkafkuq'
•• úYajúoHd, YsIH YsIHdjkag;a Tjqkaf.a leue;a; u; •• foaYSh iy f.da,Sh /lshd fjf<|fmdf<ys by< b,a¨ula
/lshd fjf<|fmd<g wjYH oekqu iy l=i,;dj ,nd we;s jD;a;Sh fCIa;% i`oyd Wiia ämaf,daud mdGud,d
.ekSu i`oyd f;dr;=re ;dlaIKh u; mokï j 21 jk W.kajk jr,;a .KldêldÍ wdh;kh" .Kl Ys,amS
ishjfia fj<`ofmd<g wejeis kQ;k mdGud,d yeoEÍug wdh;kh (AAT) iy nexl=lrejkaf.a wdh;k we.hSulg
wjYH myiqlï ie,iSug lghq;= flf¾' isiqkag ta i`oyd ,lalr kj úIh mdGud,d y÷kajd §u iy mqyqKq
wjYH ld,h iy wruqo,a imhd .; yels wdldrhg lÓldpd¾hjre wkqhqla; lsÍu wdoS fjkialï we;s lsÍug
wOHdmk ld,igykaj, iqÿiq fjkialï isÿ l< hq;= h' lghq;= fhdokq ,efí'
•• fkdmud j uyfmd< iy YsIHdOdr m%udKj;a f,i jeä •• kjljoh úYajúoHd, m%fõY ,nk YsIH YsIHdjkag
lsÍug lghq;= flf¾' muKla fkdj fouõmshkag;a uq¿uy;a iudchg;a mSvdjla
njg m;a ù we;' kjlhkag uy;a udkisl NS;sldjla fuka
•• oekgu;a úYajúoHd, isiqkaf.ka lsishï msßila úYajúoHd, u YdÍßl yd ,sx.ssl ysßyer ,nd fok kjljo ixialD;sh
wOHdmkhg iu.dój fjk;a jD;a;Sh iy cd;Hka;r ish¨ úYajúoHd, iy Wiia wOHdmk wdh;kj,ska uq¿ukska
m%ñ;slrK mdGud,d yodrk w;r úYd, msßilg tu u ;=rka flf¾' ta i``oyd wejis n,;, úYaj úoHd, md,l
wjYH;dj we;;a uqo,a f.ùug yelshdj fkdue;s ksid iNdjkag ,ndfokq ,efí'
tjeks w;sf¾l iqÿiqlï imqrd .ekSug fhduqjkafka ke;'
tjeks isiqka i`oyd /lshdjla lrk úg f.ùfï fmd<s
rys; úfYAI Kh l%uhla y÷kajd oSug lghq;= flf¾' jD;a;Sh ;dlaIKfõoSka ìyslrk Wiia wOHdmk l%ufõohla
•• úYajúoHd, isiqka iy fjk;a wOHdmk lghq;=j, ksr; j foaYSh iy f.da,Sh fjf<|fmdf<a we;s b,a¨ug iß,k mßos
isák isiqka úYd, ixLHdjla i`oyd iyk ñ,g myiqlï wkd.; f,dalfha fufyhqïlrejka njg m;ajk cd;Hka;r
iys; fkajdisld.dr moaO;s wod< m%foaY wdY%s; j rch iy m%ñ;sfhka iy ms<s.ekSfuka hq;a iqyqre ;dlaIKfõoSka (Smart
fm!oa.,sl wxY tla j f.dvke`.Sug ie,iqï lrk w;r Technocracts) ks¾udKh lsÍu wfma m%uqL wjYH;djls' ta
fuu fkajdisld.dr j,ska ,efnk wdodhu wdodhï nÿj,ska yryd kfjda;amdok wxYfhka by<ska u isák rgla njg
ksoyia l< hq;= fõ' m;aùu i`oyd wjYH mßirh ks¾udKh l< hq;= h' by<
fõ;k iy iudc .re;ajh ysñ iudc cSú;hla .; lrk kj
•• idudkH fm< iy Wiia fm<g k¾;kh" ix.S;h" Ñ;% ksmqK;d Y%u n<ldhla ìyslsÍu wmf.a wruqK fõ'
iy uQ¾;s jeks fi!kao¾hd;aul úIhhka yodrk YsIH
YsIHdjkag wod< fCIa;%fhka Wiia ämaf,daud mdGud<d •• idudkH fm< fyda Wiia fm< iu;a wiu;a iEufokdg u
yeoEÍu i`oyd mj;sk fi!kao¾h úYajúoHd,j,g wkqnoaO ;dlaIKfõoh iy Wiia jD;a;Sh wOHdmkh ,ndoSu i`oyd
úYajúoHd, úoHdh;k 10la (University College) wdrïN kj jevms<sfj<la wdrïN flf¾'
lsÍug lghq;= fhdokq ,efí'
•• oekg we;s ish¨ u jD;a;Sh wOHdmk wdh;k iy
•• /lshd fjf<|fmd<g wdl¾IKSh jk ks¾udKYS,S tajdfha ;;a;ajh ms<sn`o we.hSula m<uq udi 06 oS isÿ
Y%ñlfhl= ìys lsÍu i`oyd idïm%odhsl b.ekaùfï l%uj,ska flf¾' tlS we.hSï jd¾;dj wkqj iqÿiq wdh;k iïmQ¾K
neyer fjñka iajhx wOHdmkh (Self-Learning)" kùlrKhlg ,la lr ;dlaIKfõoS Wmdê wdh;k njg
ud¾f.damfoaYs; wOHdmkh (Guided Learning)" iduQysl m;a lsÍug lghq;= fhdok w;r kQ;khg .e<fmk mßos
wOHdmk (Group Learning)" jHdmD;s iy mqyqKq (Project mdGud,d kùlrKh lsÍug iy w¨;ska y÷kajd oSug
and Training)" u; mokï jk ksmqK;d mdol /lshdNsuqL lghq;= fhfoa' wdpd¾h uKav," YsIH ld¾h uKav,j,
wOHdmk l%ufõohla iys; (Job Oriented Higher Education jegqma oSukd iy wfkl=;a jrm%ido úYaj úoHd, uÜgug
System)" kj ;dlaIKh u; mokï jk ÿria: wOHdmkh by< oeóug lghq;= fhfoa'
,nd osh yels f,i újD; úYajúoHd, wOHdmkh mq¿,a
flf¾' •• rg mqrd úysÿKq kj —;dlaIKsl iy ld¾ñl úYajúoHd,
úoHdh;k˜ moaO;shla wdrïN lsÍug lghq;= flf¾'
•• id.r úYajúoHd,h (Maritime University) cd;Hka;r
m%ñ;sfhka hq;a iuqø flakaøSh úYajúoHd,hla njg m;a •• c¾udkq ld¾ñl wdh;kfha wkqnoaO wdh;k 04la ud;r"
lsÍug lghq;= fhdokq ,efí' isiqka w;r úYd, b,a¨ula ukakdru" uvl<mqj iy nÿ,af,a wdrïN lsÍug wjYH
we;s fld;,dj, wdrlaIl úYajúoHd,h mq¿,a lsÍug mshjr .kq ,nk w;r ±kg l%shd;aul úsYAj úoHd,
jevms<sfj<la fkdmud j we;s flf¾' úoHd;k m%udKh 6 isg 20 olajd j¾Okh fldg jD;a;Sh
;dlaIKsl úsYAj úoHd,hg (Univotech) wkqnoaO wdh;k
njg m;a lrkq ,efí'
•• jevìfï iy ld¾hd,fha isáh oS u wmf.a Y%u n<ldfha •• ck;d iyNd.s;ajfhka l%shd;aul lrk wfma ;sridr mÍir
wjYH;d wkqj wka;¾cd,.; wOHdmkh (Online m%;sm;a;sh hgf;a y÷kajd oS we;s jevms<sfj< l%shd;aul
Education)' i;s wka; mdGud,d wOHdmkh (Weekend lsÍfuka yqiaug .kakd jd;h;a" îug .kakd c,h;a" j.d
Education) iy újD; wOHdmkh (Open learning) jeks úúO lrk N+ñh;a' ÿIKfhka f;dr j mj;ajdf.k hdfuka
l%ufõo Tiafia ksmqK;d iy mqyqKqj ,nd fokq we;" ksfrda.SNdjh we;slsÍfï jevms<sfj<la'
•• cd;sfha cSjkd,sh n`ÿ jQ jD;a;Sh yd ;dlaIKsl lafIa;%jk •• ms<sld" yDo frda." jl=.vq iy oshjeähdj jeks fnda fkdjk
bf.kqu ,nk ish¨u isiq orejkag uyfmd< jeks YsIHdOdr frda. j<lajd .ekSu iy y÷kd .ekSu i`oyd iuia;
l%uhla" iykodhS m%jdyk fiajdjla" ks,w`ÿï iy mß.Kl fi!LH fiajh taldnoaO j wjYH mshjr .eksfï läkï
,nd §ug lghq;= lrkq we;' cd;sl jevms<sfj<la'
•• úYajúoHd," jD;a;Sh wOHdmk wdh;kj, YsIH m%cdj" •• rfÜ ish¨ m%;sm;a;s iïmdokfha oS ck;djf.a ksfrda.Slu
;reK ;reKshka iy Y%u n<ldfha bx.%Sis NdId" úfoaY wdrlaId lsÍu i`oyd odhl;ajh imhk jevms<sfj<la'
NdId iy .Ks; oekqu j¾Okh lsÍug iy kj ksmehqï
fidhk orejkag úfoaYSh YsIH;aj iy jHjidhl= ùu •• iudch ;=< YSS>% j jHdma; fjñka hk ÿïmdkh iy
i`oyd wjYH rdcH wkq.%y ,nd fokq ,efí' u;ameka mdkh ÿr,Su iy u;aøjH Ndú;h uq,skqmqgd oeófï
jHdmD;shla f,dal fi!LH ixúOdkfha m%{ma;shg wkqj
•• TVET lafIa;%h ;=< we;s ish¨ wdh;khkays l%shdldrlï ieliSug lghq;= flf¾'
iufhdackh fldg One TVET ixl,amh hgf;a úfYAI
md,k jHqyhla wdrïN flf¾' •• fld<U iy ta wjg k.r wdY%s; j wm úiska wdrïN lrk
,o ck;d m%idohg fya;= jQ weúosk ux;Sre iy jHdhdu
•• fï ish¨ l%shdldrlï ys wjidk m%;sMh f,i OQrld,fha uOHia:dk rg mqrd kd.ßl ixj¾Ok wêldßfha Rcq
fojk jir wjika jk úg Y%S ,xld Y%u n,ldfha ksmqk;d wëlaIKh hgf;a wdrïN fldg tajd mj;ajdf.khdu iy
rys; (Unskilled Labour) msßi 20] olajd wvq lsÍu o kv;a;=j m<d;a md,k wdh;kj,g mjrk w;r ta u`.ska
2025 jir jk úg th 10] olajd wvq lsÍuo rcfha m%uqL jHdhdu lsÍu cSjk mqreoaola njg m;a lsÍug lghq;=
wruqKhs' wmg ixj¾Ok foaYhla Wodlr .; yelafla iïmdokh lrk jevms<sfj<la'
tu.sks'
•• kSfrda.ls u /l.ekSu Ôú;fha tla m%Odk wx.hla njg m;a
lrk jevms<f s j<la fuu iqjÈú uÕ jevigykg iu.dój
ksfrda.Slug uq,a ;ek l%h
s d;aul lsÍug lghq;= flf¾'
udkj m%d.aOk ixj¾Okfha oS jeo.;ajk wfkla m%Odk
l=¨k fi!LH wxYh fõ' ksfrda.S fi!LHh fya;=fjka ldhsl' fi!LH fiajd myiqlï ixj¾Ok jevigyk
udkisl' iudchSh iqj;dj muKla fkdj wOHd;añl iqj;dj
o j¾Okh jk ksid ksje/È cd;sl fi!LH m%;sm;a;shla •• ksoyia fi!LH fiajh iïmQ¾Kfhka u iqrlaIs; fldg
u; mokï j cd;sl iy m%dfoaYSh uÜgfuka l%shd;aul jk jd¾Isl j fi!nHh i`oyd fjka lrk whjeh m%;smdok
;sridr fi!LH jevms<sfj<la we;s lrkq ,efí' miq.sh ld,h m%udKh by< kxjd fjka l< ish,q uqo,a frda.S fiajdfõ
;=, foaYmd,ksl jqjukd u; fi!LH fCIa;%h ;=< isÿ jQ hym;g fhoùug lghq;= flf¾' wfma rfÜ mqrjeishka
jHQyd;aul fjkialï kej; iudf,dapkh lr frda.S i;aldr i`oyd fkdñf,a ,nd fok fi!LH fiajd myiqlï
fiajfha m%.ukhg wjYH f,i m%;sjHqy.; flf¾' úfoaYslhkag fkdñf,a ,nd §u k;r flf¾'
•• ish¨ u rcfha iy fm!oa.,sl frday,a iy ridhkd.dr •• zfi!Lh flakaøSh ixpdrl l¾udka;hZ (Health Tourism)
ISO ;;a;aj iy;sl m%ñ;sj,g wkqj mj;ajdf.k hdu by< kexùu u`.ska rgg wdodhula bmhSug fi!LH fiajh
wksjd¾h lsÍu u.ska frda.Skag iy ld¾h uKav,gj,g tlalr .ekSug lghq;= flf¾'
fi!LHdrlaIs; mßirhla we;s flf¾'
•• mYapd;a Wmdê wjia:d jeä lrñka ffjoHjrekaf.a
•• ish¨ frday,a" fnfy;a Yd,d iy ridhkd.dr kshdukh jákdlu cd;Hka;r j by<u uÜgulg f.kf.dia
i`oyd zkshduk wêldßhlZ ia:dmkh lr ck;djf.a fi!LH rgg wNsudkj;a f,i uq,H bmhSu l< yels zoekqu uq,sl
fiajdjka ms<s.;a m%ñ;Ska ;=< ls%hd;aul lsÍug wjYH wd¾ÓlZ (Knowledge Economy) jevm<ssfj<la weröug
kshduk mßirhla we;s flf¾' lghq;= flf¾'
•• w;HjYH T!IOj, wju wdrlaIl f;d. uÜgï mj;ajd •• ffjoH jD;a;shg yd ffjoH wOHdmkhg we;s cd;Hka;r
.ekSu wksjd¾h lsÍu u`.ska ysÕhlska f;dr j T!IO ms<s.ekSu wdrlaId lr .ksñka foaYmd,k w;fmúïj,ska
we;=¿ ish¨ NdKav frday,aj,g iemhSu iy;sl flf¾' f;dr ksjy,a fi!LH fiajhla we;s lsÍfï jevms<sfj<la
ìys flf¾'
•• ;reKhska i`oydiaudÜ cx.u ÿrl:khla" geí tlla fyda keKn, iys; <ud mrmqrla
,emafgdma mÍ.Klhla myiq f.ùfï l%uhg ,nd .ekSfï
rfÜ wkd.; wiajekak ore mrmqr hs' rfÜ ;sridr meje;au"
l%ufõohla y÷kajd fokq ,efí'
cd;sfha wkd.;h" u;= wNsudkh r`od mj;skafka ore mrmqr
•• jD;a;Sh Wiia wOHdmkh yeoEÍu i`oyd /lshdjla lrk u; h' oE l=, f.d;ska f;dr j ksfrda.S YÍr fi!LHhlska iy
ld,fha oS f.ùug yels wdldrfha remsh,a ñ,shkh olajd ukd jQ fm!reIhlska hq;a wkd.; › ,dxlslfhl= ks¾udKh
uqo,la fmd,S rys; Khla jYfhka ,nd fokq ,efí' l< yelafla <ud mrmqrg ksjeros j u`. fmkaùfuka muK h'
ta i`oyd wm uy;a ´kElñka lrkafkuq'
cj iïmkak ;dreKHhg l%Svdfõ iún,h •• rfÜ ish¨ orejkag cd;Hka;r <ud whs;sjdislï m%{ma;sh
l%Svdj hkq ;reK mrmqf¾ NdIdj jk w;r l%Svdj ;reKHh wkqj ysñúh hq;= jrm%ido yd whs;sjdislïj,g we;s
wjos lrkakg fya;= fõ' cj iïmkak" ksfrda.Su;a iy úkh ysñlï iy;sl flf¾'
.rel iudchla ìys lsÍu i`oyd l%SvdYS,S cSjk rgdjlska hq;a
•• fï rfgys fjfik ish¨ u orefjkaf.a ukao fmdaIKh
mrmqrla ks¾udKh lsÍu wfma wfmalaIdj h'
bosß jir 05 ;=< ksud lsÍu úfYAI <ud fmdaIKh
jevigykla y`ÿkajd fokq ,efí' tjeks orejka i`oyd
•• mdi,a uÜgfï isg l%SvdYS,S;ajh yqre lsÍu i`oyd i;shg
wjYH ;%sfmdaI m%udKh ffjoHjrekaf.a ks¾foaYh wkqj
osk folla WoEik ld,mßÉfþoh YdÍßl jHdhdu i`oyd
wLKavj ,nd oSug lghq;= flf¾'
fjka flf¾'
•• <ud oßø;dj ksud lsÍu i`oyd tjeks orejka isák iEu
•• osjhsk mqrd u mdi,aj, l%Svdjg olaI;d olajk orejka l=vd
mjq,lgu osúkeÕ=u jevigyk yryd <ud fmdaIK
ld,fha isg u f;dardf.k Tjqkg wjYH ksis fmdaIKh iy
oSukdjla f.ùug lghq;= lrk w;r iEu orefjl=g u
mqyqKqj we;=¿ myiqlï imhk jevigykla fkdmud j
cSú;h id¾:l lr .ekSu i`oyd wjYH ish¨ wjldY
wdrïN flf¾'
újD; flf¾'
•• cd;Hka;r m%ñ;sfhka hq;a l%Svd úYajúoHd,hla (Sports
•• orejka ldhsl oKavkhg" udkisl mSvkhg" ,sx.sl
University) wdrïN flf¾'
iy fjk;a wdldrfha wmfhdackhg' kS;s úfrdaë jdKsc
•• tu úYajúoHd,hg wkqnoaê; j lS%vd úYajúoHd, lghq;= i`oyd <uhska fhdod .ekSug (Child Trafficking)"
úoHdh;k (Sports University Colleges) kjhla tl <ud Y%ñlhska f,i Ndú; lsÍug iy fkdi,ld
m<d;g tl ne.ska wdrïN lsÍug lghq;= flf¾' yeÍug n÷kaùu uq¿ukska u ;=rka lsÍu i`oyd wjYH
•• fmr mdi,a" osjdiq/l=ï uOHia:dk iy mdi,aj, oS orejka •• wo wfma rfÜ ldka;d ysxikh yd <ud wmpdr fnfyúka
lsisÿ wdldrfha fjkialulg Ndckh lsÍu" ldhsl jeä ù we;' fmdÿ m%jdyk fiajdj, lka;djlg ksoyfia
oKavkhlg fyda ,sx.sl wmfhdackhkag ,la lsÍu uq¿ukska .uka l< fkdyels ;rug iodpdrh msßyS we;s nj
u je<elaùu i`oyd mq¿,a jevms<sfj<la l%shd;aul flf¾' fmfkkakg ;sfnk lreKls' fï ;;a;ajh md,kh fldg
ldka;djf.a f.!rjh iqrlsk" úkh .rel" .=K .rel"
•• os.ska os.g u mud fjñka we;s orejka iïnkaO ish¨ kvq iodpdr iïmkak iudch wm h<s f.dvkexùug lghq;= l<
úi|Su i`oyd iEu osia;%sla wêlrKhl u fldgila fjka hq;= h'
flf¾'
•• ldka;dj iudk whs;sjdislï we;s ;eke;a;shl f,i
•• ljr fya;=jla ksid fyda <orejka uyuÕ oud hdu" urd fkdi,ld kS;sh l%shd;aul lrk ks,OdÍkag úreoaO j o
oeóu je<elaùug mshjr .kakd w;r orejka" orelug fkdmud j úkh l%shdud¾. .ekSu i`oyd fjk u tallhla
yodjvd .ekSu i`oyd we;s ixlS¾K l%ufõoh ir, flf¾' fmd,sia fldñiu ;=< msysgqùug lghq;= flf¾'
•• ish¨ u <ud ksjdi.; orejkag zlemldr mjq,Z •• ldka;djla lsishï lrorhlg uqyqKmdk ´kE u
y÷kajdoSfï cd;sl jevms<sfj<la ilia flf¾' wjia:djl ;u cx.u ÿrl:kh u.ska läkñka <Õu we;s
fmd,sia:dkhg tu f;dr;=r okajd heúh yels ÿrl:k
l%ufõohla y÷kad fokq ,efí'
iudc wd¾Ólhg odhl jk ldka;d mrmqrla
orefjl= M,odhS mqrjeisfhl= lsÍfï w;afmd; ;eîu isÿjkafka •• hï ldka;djlg lsishï .eg¨jla" udkisl jHdl+,;ajhla"
uj w;ska jk w;r mjq,l i;=g r|d mj;skafka .DysKsh Ñ;a; mSvdjl" mSvkhla we;s jQ wjia:djl ta .ek lshd
u; h' iudchla úkh .rel jkafka ksjfia isg u orejkag ys; ieye,a¨ lr .ekSug fyda wjYH WmfoaYkh ta i`oyd
ksjerÈ u`. fmkaùu ,nd ÿka úg h' fï ksid wfma §¾> ld,Sk .;hq;= l%shdud¾. fj; fhduq lsÍug cx.u ÿrl:kh
wruqK bgqlr .ekSug ldka;djf.ka ,efnk odhl;ajh b;d u.ska ojfia ´kE u wjia:djl iïnkaO úh yels WmfoaYk
jeo.;a fõ' /lshd fj<|fmd, ;=< muKla fkdj fm!oa.,sl fiajdjla <ud yd ldka;d lghq;= wud;HdxYh hgf;a
jHjidhlhka jYfhkq;a ldka;djkaf.a odhl;ajh wfma wdrïN flf¾'
wd¾Ólhg b;d jeo.; fõ' fjk;a l,dmSh rgj,g idfmalaI
j oekgu;a wfma rfÜ W.;a ldka;d mrmqrla we;' W.;a
uj cd;shg iïm;ls' wkd.; wNsfhda.j,g uqyqK §fïoS;a úfYaI yelshdjka iy wdndO iys; mqoa.,hska
orejka wkd.;h i`oyd iQodkï lsÍfï§;a wehf.a W.;alu úfYaI yelshdjka iys; iy wdndO iys; mqoa.,hka wm
myiqjla jkq we;' i,lkafka iudk whs;sjdislï we;s msßila f,i h' Tjqkg
wjYH jkafka wmf.a wkqlïmdj fkdj iudk cSjk wjia:d
•• ldka;djka újdy ù orejka ìyslsÍu iy /ln,d .ekSug mq¿,a lr oSu h' ta i`oyd jevms<sfj<la ilia lsÍug wjYH
ld,h jeh lsÍug isÿùu ksid jD;a;Sh cSú;h id¾:l lr lghq;= iïmdokh flf¾'
.ekSug ldka;djkag ,efnk wjia:dj wvq h' tu ksid l=vd
orejka we;s ldka;djka /lshdj lrk ld,h ;=< Tjqkaf.a •• tlai;a cd;Skaf.a wdndO iys; mqoa.,hka i`oyd jk
orejka /l n,d.ekSfï myiqlï wm rgmqrd m%p,s; l< m%{ma;sh Y%S ,xldfõ o kS;suh f,i ms<s.ekSug wjYH
hq;= w;r tjeks uOHia:dk úêu;a kshdukhlg hg;a j mshjr .efka'
b;d by< m%ñ;shlska mj;ajdf.k hdug lghq;= flf¾'
•• wdndO iys; mqoa.,hkag mdi,a iy úYajúoHd,j,
•• jefvk orefjl=g ujlf.a fifkyi /ljrKh w;HjYH wOHdmk ,eîfï oS iy fmdÿ úNd. m%Yak m;%j,g uqyqK
h' ta ksid ;reK uõjrekag ;u orejka /ln,d .ekSu oSfï oS isÿjk ÿIAlr;d bj;a lsÍu i`oyd iqÿiq l%ufõohla
i`oyd ;djld,sl j /lshdfjka bj;a ùug iy h<s y÷kajd fokq ,efí'
/lshdjlg tl;=ùug l%ufõohla ilia flf¾'
•• Y%jHdndê;hska Ndú; lrk ix{d ms<sn`o NdId
•• tfuka u f,dalfha by< u b,a¨ula we;' jeä jegqmla mßj¾;lhskaf.a ixLHdj lsisfia;a m%udKj;a fkdjk ksid
,nd.; yels fyo fiajh jeks wxY i`oyd ldka;djka úêu;a f,i i{d NdId mßj¾;lhska mqyqKq lsÍfï mq¿,a
mqyqKq lsÍfï l%uj;a jevms<sfj<la wm wdrïN flf¾' jevigykla wdrïN flf¾'
•• /lshdjlg hkjd fjkqjg .Dyia: jHjidhhka yryd •• ikaksfõok myiqlï we;s lsÍug weu;=ï uOHia:dk (call
wdodhï bmhSug .%dóh ldka;djkag úúO jHjidhhkag center) wdrïN lrk w;r úoHq;a NdId l%u fhdod .ekSu
fhduq ùug we;s wjYH;d iïmQ¾K lr .ekSu i`oyd wvq iy ta i`oyd cx.u ÿrl:k wema tlla y÷kajd fokq
fmd,S Kh myiqlï i,id §u' wjYH lrk jHdmdßl ,efí'
mqyqKqj ,nd§u yd fjf<|fmd< iïnkaëlrKhg ksis
•• wdndO iys; m%cdj i`oyd kj f,djg .e<fmk mdGud,d •• wjqreÿ 65g jeä fcHIaG mqrjeishka i`oyd ks¾foaYs;
y÷kajd oSug lghq;= lrk w;r m<d;a iNd yd fm!oa.,sl T!IO ñ,oS .ekSfï oS iykdOdr l%uhla we;s flf¾'
wxYfha /lshd ,ndoSu i`oyd mj;sk pl%f,aL ksis
wdldrhg l%shd;aul flf¾' •• fouõmshkag wdjrKh iemfhk kj rlaIKdjrK l%uhla
orejkag y÷kajd fokq ,efí'
•• wdndO iys; mqoa.,hskag riúkaokh l< yels f,i
iïmdokh lrkq ,nk iskud yd kdgH ks¾udK i`oyd •• iEu fPHIAG mqrjeisfhl=g u iEu udi 6lg jrla tla
úfYaI nÿ iyk meflachla y÷kajd oSug lghq;= flf¾' iïmQ¾K ffjoH mÍlaIKhla lr .ekSu i`oyd wjYH
l%ufõohla ilia lsÍfï j.lSu fi!LH wud;HdxYhg
•• wdndO iys; mqoa.,hskaf.a iqNidOk lghq;= i`oyd úfoaY mjrkq ,efí'
wdOdr yd m%odkhka msÍkeófï oS whlrkq ,nk nÿ wfydais
flf¾' •• jeäysáhkaf.a myiqj iy wdrlaIdj ie,fik wdldrhg
ish¨ u jeäysá ksjdi i`oyd ksis m%ñ;shla we;s lrk w;r
•• wju jYfhka ish m%jD;a;s úldYkj, oS fyda yia; ix{d oekg mj;sk jeäysá ksjdi tu m%ñ;shg wkqj kùlrKh
Ndú;h fhdod .ekSu ish,q rEmjdyskS udOH wdh;kj,g flf¾'
wksjd¾h flf¾'
•• jeäysá ksjdi i`oyd rch fjka lrk uqo, jeä lsÍug
lghq;= flf¾'
f.!rjdkaú; fcHIaG mqrjeis iudchla
•• fm!oa.,sl wxYhg jHdmdrhla f,i ksis m%ñ;sfhka hq;a
jeäysá ck.ykh by< hñka ;sfnk rgla f,i › ,xldfõ jeäysá ksjdi wdrïN lsÍug rcfha wkq.%yh ,nd oSug
jeäysá ck.ykh o ixlS¾K;d rdYshlg uqyqK foñka lghq;= flf¾'
we;' orejka wOHdmkh fyda /lshd i`oyd úfoaY.; ùu" ÿr
neyer kd.ßl m%foaYj, /lshdj, fhoSu" fouõmshka .fuka •• fcHIaG mqrjeishkag ;u ;ukaf.a wd.ug wkql+, m%Odk
msg; hdug fyda kd.ßl mßirhl cSj;aùug wlue;s ùu" wd.ñl isoaOia:dk ^nqoaO.hdj" j;sldkqj" ulalu wdoS& jeo
ÿmam;a mjq,aj, orejkag frda.S fyda iodld,sl tla;eka jQ mqod .ekSu i`oyd wvq fmd,S iykodhS Kh ,nd oSu i`oyd
fouõmshka /ln,d .ekSug we;s fkdyelshdj jeks lreKq lghq;= iïmdokh flf¾'
ksid fï ixlS¾K;dj n,j;a iudc .eg¨jla njg m;afjñka
we;' fuu fogq mqrjeishkaf.ka w;suy;a nyq;rhlg
;ukaf.a meje;au i`oyd úY%du jegqmla fyda fjk;a rlaIK zrg fjkqfjka jevZ ixialD;shla
wdjrKhla ke;' jeäysáhka jeäysá ksjdi.; lsÍu ;ju;a rgl wd¾Ólfha .dul n,fõ.h cd;sl Y%u n<ldh h' rgl
wfma rfÜ ie,flkafka iudc kskaodjla f,i h' ta flfia jqj;a ixj¾Okh r|d mj;skafka tys M,odhS l%shdldÍ;ajh u; h'
ish¨ u fPHIAG mqrjeishkaf.a /ljrKh rcfha j.lSula tu ksid wm iQodkï jk ixj¾Okfha fhdaO msïu i`oyd
f,i i,lk w;r Tjqka ish¨ fokdg u f.!rjfhka hqla; j wjYH mqyqKq, ld¾hYS,S iy rg fjkqfjka lemfjk zjev
cSj;aùug wjYH jgmsgdjla we;s flf¾' lsÍfï ixialD;shlaZ we;s l< hq;= h' wvqfjka jevlrk"
ÿmam;a j cSj;ajk Y%ñlfhl= fjkqjg jeäfhka jev lrk"
•• jeäysáhka ms<sn`o cd;sl m%;sm;a;sh kej; wëlaIKh fmdfydi;a cSú;hla .; lrk Y%ñlfhla ks¾udKh lsÍu
fldg l%shdjg kexùu i`oyd mshjr .kq ,efí' wmf.a j.lSu fõ'
•• úhm;aNdjfha wNsfhda. ch.ekSu i`oyd iliafldg we;s
uyck ysff;IS rdcH fiajhla fjkqfjka
mia wjqreÿ ie,eiau úêu;alr jvd;a M,odhS f,i l%shdjg
kxjkq ,efí' •• rdcH fiajfha ld¾hlaIu;dj iy M,odhS;ajh by<
kexùu i`oyd fiajd wjYH;djh wkqj fN!;sl jHdma;sh
•• y÷kd.;a iqug ixj¾Ok jHdmD;s iy wkd.; mrïmrdjg u; mokï j 'os.= ld,Sk udkj iïm;a ie,eiaula' ilia
;u cSjk w;aoelSï iy rfÜ b;sydih ms<sn`o oekqu lsÍug mshjr .efka' ta hgf;a ld¾h uKav, wjYH;dj,
,ndfok jevigyka i`oyd fcHIaG mqrjeishka odhl fiajlhska fnoS hd hq;= wdldrh iy tu ld¾h uKav, l%shd
lr .ekSu wruqKq lr .ksñka ziaafõÉPd fiajd n<ldhlZ l< hq;= wdldrh tu ie,eiaulg we;=<;a flf¾'
wdrïN flf¾'
•• rdcH fiajd wLKav j mj;ajdf.k hdu iy;sl lsÍu
•• ksIAmdok ld¾hhg odhlùug leu;s fcHIaG mqrjeishka i`oyd 'oS¾> ld,Sk wkqm%dma;sl ie,eiaula' ilia flf¾'
i`oyd rdcH yd fm!oa.,sl wxYh taldnoaO j cSjfkdamdh
ixj¾Ok mqyqKqj ,ndoSug;a ta i`oyd wjYH iïm;a •• iajdëk rdcH fiajhla we;s lsÍu i`oyd wjYH kj fiajd
odhl;ajh ,ndoSug;a fjf<|fmd< y÷kajd oSug;a mshjr wdpdr O¾u moaO;shla' y÷kajd fokq ,efí'
.kq ,efí'
wd¾Ólfha whs;sh ck;djg ysñjk" ck;d flakaøSh cd;sl wd¾Ól ms<sfj;la lrd
f.khdfuka rfÜ iïm;a iy wd¾Ól u¾uia:dk úfoaYhka i;= lsÍu fjkqjg rg ;=<
u b;sß lrñka" foaYSh jHjidhlhd Yla;su;a lrk" j;auka md,kh hgf;a wmg wysñ
lr we;s cd;sl wd¾Ól m%;sm;a;shla wmg yd wkd.; mrmqrg Wreu lr oSug wmf.a
wruqK fõ'
ixpdrl l¾udka;h
ixpdrl l¾udka;h Tiafia by< u úfoaY úksuh
rg ;=<g f.k wd yels wfma rfÜ wd¾Ólfha
jeo.;a fldgils' ta jdf.a u myiqfjka oshqKq l<
yels fCIa;%hls' ta hgf;a jd¾Isl j weußldkq
fvd,¾ ì,shka 10 la cd;sl wd¾Ólhg tla
lsÍu wmf.a wruqK fõ' tu j¾Okfha m%;s,dN
ixpdrl l¾udka;h wdY%s; j iajhx /lshdjl
fhfokakdf.a isg uyd mßudK jHdmdßlhd olajd
úyso hd hq;= h'
weÕ¨ï l¾udka;h
weÕ¨ï l¾udka;h ;ju;a wfma rfÜ
iuia; wmkhk m%udKfhaka 43] la muK
ksfhdackh lrk" wmkhk wdodhug
weußldkq fvd,¾ ì,shk 5la muK jd¾Isl
j tla lrk m%Odk;u ksIm A dok l¾udka;h
fõ' tfuka u rfÜ o< cd;sl ksIm a dokhg
ie,lsh hq;= odhl;ajhla imhk w;r
/lshd iemhSfï oS iy m%dfoaYhS ixj¾Okfha
oS mqfrda.dó fufyjrla o bgq flf¾'
boslsÍï l¾udka;h
oekqu" w;aoelSï iy ;dlaIK Ndú;h
weiqßka ,ndf.k we;s mßK;Ndjh
ksid oekgu;a wm fuu fCIa;%h ;=<
cd;Hka;r ;,hg f.dia we;' ›
,xldjg wdfõKsl jkakd jQ mßir
ys;ldó udkj ys;ldó boslsÍï
l¾udka;hla weiqßka cd;Hka;rh
ch .ekSug wjYH mßirh ieliSu
wmf.a wfmalaIdj fõ'
•• jirlg fvd,¾ ì,shk 10 blaujd we;s fj<`o ys`.h oekg l%shd;aul jk foaYSh wdodhï mk; fjkqjg kj nÿ
rgg ord .;yels uÜgulg wvq lr úfoaY Kh u; r`od mk;la f.k tk w;r ks;r ks;r fjkia fkdù jir lSmhla
mj;sk wd¾Ólh fjkqjg foaYSh iïm;a mokï lr.;a wLKav j mj;sk ir, ñ;%YS,S kj nÿ l%uhla ia:dmkh
wmkhkh yd wdkhk wdfoaYk ksIamdok mq`M,a flf¾' flf¾' ta hgf;a"
•• ksIamdok jHdmdr i`oyd wh lrk wdodhï noao 28] isg
•• foaYSh j ksIAmdokh l< yels NdKav ksIAmdokh lsÍug 18] olajd wvq flf¾'
wjYH wuqøjH wdkhkh lsÍu i`oyd whlrk nÿ tlS
ksIamdok wdkhkh lsÍug jvd by< uÜgul mj;S' tu •• wd¾Ól fiajd .dia;= (ESC) yd r`ojd.ekSfï nÿ (WHT)
ksid foaYSh ksIamdok osß .ekaùu msKsi jyd u wuqøjH wfydais flf¾'
wdkhk nÿ my< oeóug mshjr .kq ,efí'
•• lDIs ld¾ñl ksIAmdok wmkhkh m%j¾Okh lsÍu •• wod< m¾fhaIlhskag fyda wdh;kj,g ;u kfjda;amdok
i`oyd w;HjYH jk fjf<| ikakdulrKh (Branding)" fidhd.ekSï iy m¾fhaIKj, ks¾udK whs;sh iy;sl
weiqreïlrKh iy ksIamdok ia:dk y÷kd.ekSfï iy;sl lrk fmagkaÜ n,m;% (Patent License) ,ndoSfï l%ufõoh
(Geographical Indication Certificate) mokï lr.;a —kj ld¾hlaIu flf¾'
ksIamdok wf,úlrK Wmdh ud¾.sl ie,eiaula˜ y÷kajd
fokq ,efí' •• lDIs wOHdmkh mq¿,a lsÍu i`oyd oekg msysgqjd we;s lDIs
úoHd, ;dlaIKfhka n,.kajk w;r tajdfha bf.kqu ,nk
•• foaYSh ksIAmdolhdg fuka u mdßfNda.slhdg o idOdrK iy b.ekaùfï fhfok ish¨ fokdg ksis wjYH myiqlï
iy ia:djr fjf<|fmd< ñ, l%uhla mj;ajdf.k hdug;a ,ndoSug mshjr .kq ,efí'
yelsjk mßos foaYSh j ksIamdokh l< yels lDIs ksIamdok
wdkhkh Wmßu jYfhka iSud flf¾' jir 2025 jkúg •• lDIs ld¾ñl fCIa;%hg wod< ish¨ u wka;¾cd;sl
tu ksIamdokj,ska rg iajhxfmdaIs; lsÍu wmf.aa m¾fhaIK wdh;k iuÕ tla j lghq;= lsÍu i`oyd wjYH
n,dfmdfr;a;=j fõ' rdcH;dka;%sl iïnkaO;d oshqKq lsÍug mshjr .kq ,efí'
•• foaYSh iy wmkhk fjf<|fmd<g .e<fmk mßos •• lDIsld¾ñl m¾fhaIK i`oyd odhljk fm!oa.,sl
jiúfika f;dr ldnksl lDIs ksIAmdok i`oyd cd;Hka;r jHjidhlhkag m¾fhaIK i`oyd jehjk uqo,g wod<j nÿ
uÜgfï ;;a;aj iy;slhla ,ndoSug;a" lDIs ksIamdok iyk ,nd fokq ,efí'
wdkhkfha oS m%ñ;s iy;slhla wksjd¾h lsÍug;a mshjr
.kq ,efí' tys j.lSu › ,xld m%ñ;s wdh;khg mjrkq w¨;a iy,a ux.,Hh
,nk w;r Bg .e<fmk wdldrhg tu wdh;kfha
;;a;ajh iïmQ¾Kfhka u kùlrKh flf¾' wfma f.dúhdg ù j.dj cSjfkdamdh ud¾.hla muKla fkdj
ixialD;shls' ù f.dú;ek wdodhï ud¾.hla muKla fkdj
•• wiajkq fk<SfïoS;a" m%jdykfhaoS;a" f.dvnEfïoS;a isÿjk Tjqkaf.a wNsudkh ms<sn`o ixfla;hls' f.dú;ek f.dúhdf.a
wmf;a hdu j<lajd .ekSu i`oyd rdcH iy fm!oa.,sl yoj;g u ne|S we;af;a ta ksid h' wm tu wNsudkh iqrlsñka
wxYh taldnoaO lr kj jevms<sfj<la y÷kajd fokq ,efí' B<Õ w¨;a iy,a ux.,Hhg rgmqrd iEu f.dú f.orl u
wgqfldgq mqrjkakg wjYH lghq;= i`oyd jev ms<sfj<la ilia
•• NdKav m%jdykh i`oyd ÿïßh Ndú;h mq¿,a lsÍu i`oyd flf¾'
wjYH wdrlaIs; kj ÿïßh ueosß y÷kajd fokq ,efí' Bg
idfmalaI j iy .e<fmk mßos ÿïßh ia:dk" m%fõY ud¾." •• foaYSh f.dúhd wdrlaId lrkq msKsi kdvq ù lsf,dajla
iy wjYH wfkl=;a há;, myiqlï oshqKq lsÍug;a lghq;= re'52$- lg;a" iïnd lsf,dajla re'57$- g;a" lSß iïnd
flf¾' lsf,dajla re'63$- g;a jk iy;sl ñ,lg ñ, oS .kq ,efí'
•• úYd, m%udKfha nyqosk ëjr hd;%d boslsÍu iy kv;a;= lsfrka imsfrk rgla
lsÍu i`oyd ;%sl=Kdu, jrdh wdY%s; l,dmhla boslsÍug › ,xldfõ jd¾Isl lsß wjYH;dfjka ;ju;a ksIAmdokh lrkq
lghq;= flf¾' ,nkafka 40] lg jvd wvq m%udKhls' ta ksid fmdaIodhl kejqï
•• ,xldfõ ish¨ ëjr jrdhka" ceá iy ud¿ f.dvnEfï oshr lsß mdkh i`oydwmg we;s wjia:dj wysñ ù ;sfnkjd' ta
ia:dk kQ;k ikaksfõok myiqlï" YS;d.dr myiqlï" wkqj bosß oYlh ;=< rgg wjYH oshr lsß ksIamdokh by<
bkaOk iemhSu iy ikSmdrlaIl myiqlï wdosfhka kexùug mshjr .kq ,efí'
iukaú; uOHia:dk njg m;a flf¾'
•• rfÜ úúO m%foaYj,g .e<fmk lsß .j m%fNao y÷kajdoSu
•• u;aiH wiajkq wdrlaIs; j fjr<g /f.k tau" wdrlaIs; i`oyd wjYH m¾fhaIK osß .kajk w;r wvq bv
f.dvnEu" m%jdykh iy l,a;nd .ekSfï l%ufõo oshqKq m%udKhla ;=< jeä .jhka ixLHdjla we;slr .ekSu i`oyd
lsÍu i`oyd fmd,S rys; Kh uqo,la ëjr wud;HdxYh —isria .jy,a l%uhla— y÷kajd fokq ,efí'
yryd ,ndfokq ,efí'
•• W;=re m<df;a lsß ksIamdok l%shdj,sh n,.ekaùu i`oyd
•• c,cSù ksIamdok" uqyqÿ wdydr iy ldnksl u;aiH lsß ksIamdokd.drhla" tl;= lsÍfï l%ufõohla iy lsß
ksIamdokh" uqyqÿ fn,a,ka" uqyqÿ l+ve,a,ka iy biaika .nvd lsÍfï YS;d.dr wdoS myiqlï j¾Okh fldg
j.dj" úis;=re u;aiH ksIamdok iy wNHka;r ñßosh ëjr .Dyia: iy iq¿ mßudK l¾udka;hla f,i jHdma; lsÍug
l¾udka;h oshqKq lsÍu i`oyd wvq fmd,S Kh" nÿ iyk iy lghq;= flf¾'
rlaIK wdjrK" ;dlaIKh" WmfoaYkh iy fjf<|fmd<
iïnkaëlrK myiqlï i,id fokq ,efí' •• lsß f.dúhdg by< ñ,la ,ndoSu i`oyd lsßj,
.=Kd;aulNdjh mokï lr.;a kj ñ, l%uhla y÷kajd
•• ieuka u;aiH j.dj oshqKq lsÍu iy áka ud¿ l¾udka;h fokq ,efí'
m%j¾Okh lsÍu i`oyd fm!oa.,sl iud.ï iy wdfhdaclhska
i`oyd wjYH bvï" wdfhdack iy ;dlaIKsl myiqlï •• lsß ksIamdokh by< kexùu i`oyd by<
rcfha ueosy;aùfuka ,ndfokq ,efí' .=Kd;aulNdjfhka hq;a ;DK j¾. j.d lsÍug wjYH
myiqlï cd;sl mY+ iïm;a uKavh yryd ,ndfok w;r
•• ëjr ldka;djka flakaølr .;a ëjr l¾udka;h wdY%s; .=Kd;aulNdjfhka hq;a .j wdydr ,ndoSu i`oyd tu
.Dyia; l¾udka; y÷kajdoSfï jevigykla ëjr ksIamdok wdydr f.kaùu fjkqfjka nÿ iykhla ,ndfokq ,efí'
iuQmldr yryd l%shd;aul flf¾'
•• uydmßudK iy uOH mßudK lsß f.dúfmd< we;s lsÍu
•• W;=re iy kef.kysr m%foaYj, wkjir uiqka we,a,Su i`oyd bosßm;a jk foaYSh fm!oa.,sl jHjidhlhkag
keje;aùu i`oyd › ,xldfõ kdúl yuqodj iy fjr< wjYH bvï iy wdfhdack myiqlï imhkq ,efí'
wdrlaIl n<ldh Yla;su;a lrk w;r bkaoshdkq rch
iuÕ taldnoaO kj fíreïldr jevigykla b;d blaukska •• lsß tl;= lsÍu iy .nvd lsÍu i`oyd .nvd lsÍfï
l%shd;aul flf¾' uOHia:dk ixLHdj by< oeóu i`oyd iQ¾h n,fhka l%shd
lrk l=vd mßudK lsß YS; lsÍfï ;dlaIKsl l%u y÷kajd
•• lrosh iy ñßosh u;aiH wNsckkh jdKsc uÜgñka fokq ,efí'
jHdma; lsÍu i`oyd ëjr m%cd iñ;s iy ëjr yd c,cSù
j.d ixj¾Ok wêldßh taldnoaO j mq¿,a jevms<sfj<la •• ksjeros wdldrhg iy kshñ; m%udKhg lsß fodjd .ekSu
l%shd;aul flf¾' i`oyd hdka;%sl lsß foùfï WmlrK lsß f.dúhkag iy
f.dú iuqmldrj,g iyk ñ,g iy myiq f.ùfï l%uhg
•• ëjr c%cdj i`oyd jvd;a M,odhS rlaIK l%uhla y÷kajd ,ndoSug lghq;= lrkq ,efí'
oSug lghq;= flf¾'
A9 iuÕ C9 ( iS yevfha wd¾Ól fldßfvda kuhla w¨;a fld<U - fjf<| iy uq,H mqrjrh
fld<U k.rh" jrdh iy lgqkdhl cd;Hka;r .=jka oyila úfrdaO;d uOHfha wm wdrïN lrk ,o jrdh k.rh
f;dgqfmd< flakaø lr.;a" bkaoshdkq id.r l,dmfha jdksc úfrdaO;d ±lajQ md¾Yjhka úiska u f.dvk.ñka isákq ±lSu
iy uqo,a flakaøia:dkh;a" yïnkaf;dg jrdh iy u;a;, w;sYhska i;=gg lreKls' wms tod ie,iqï l< mßÈu yqÿ
cd;Hka;r .=jka f;dgqfmd< uq,alr .kakd cd;Hka;r ld¾ñl jdksc flakaøh f,i ie,l=Kq fld<U k.rh jrdh k.rhg
iy fiajd iemhqï flakaøia:dkh f,i;a" ;%sl=Kdu, jrdh iy tlafldg cd;Hka;r fjf<| iy uQ,H mqrjrh njg m;a
.=jkaf;dgqfmd<;a" lkalika;=r jrdh iy .=jkaf;dgqfmd<;a lsÍug lghq;= lrkafkuq' wms th —w¨;a fld<U˜ f,i kï
flakaø lr f.k rfÜ isõfldK hdfjk —iS yevh .kakd˜ fldg › ,xldfõ wkd.; wd¾Ól ixj¾Ok l%shdj,sfha
(C Shape) wd¾Ól fldßfvda kuhla wm ks¾udKh lrkafkuq' uQf,damdhsl uOHia:dkh f,i l%shd;aul lrkafkuq' ;jo tu
k.rh cd;Hka;r uQ,H flakaøhla njg m;a lsÍu i|yd
kd.ßl m%;sjHqy.;lrKh wjYH kS;s iy fr.=,dis läkñka y÷kajd fokq ,efí'
Y%S ,xldfõ mj;sk kd.ÍlrK l%shdj,sh ;=< we;s wiu
ixj¾Okh ksid tlu m<df;a osia;s%lal w;r fukau tlu •• w¨;a fld<U k.rh wdY%s; Wmkd.ßl moaO;Ska yd hd
osia;%slalfha k.r w;r;a mj;sk mr;rh iy úIu;djka lrñka oekg Ndú; lrk idudkH ÿïßh moaO;sh u.S
ms<sn| wms b;d fyd|ska wjOdkh fhduq lr we;af;uq' wms ys;ldó wdldrhg jeä oshqKq lr" fld<U wdY%s; j —kj
fhdackd lrk taldnoaO fN!;sl wjldY Ndú;h u`.ska kd.ßl ÿïßh moaO;shla˜ (MRT) ia:dmkh flf¾' fuu
wfmalaId lrkafka fuu wiu kd.ÍlrK ls%hdj,sh fjkqjg wdldr foflkau ffokslj fld<U k.rhg weoS tk
uq¿ rgmqrd me;sreKq iS yevfha wd¾Ól fldßfvda¾ l%uhg ck;djf.a iqjmyiqj i|yd jgrjqï ieye,a¨ ÿïßh ud¾.
Wmßu jYfhka odhl fjñka wfma k.rj, merKs yevh moaO;shla (LRT) f.dvk.kq ,efí'
fjkqjg kj jákdlula tl;= lsÍug h'
•• fld<U k.rh wdY%s; j oskm;d iy ks;r mj;sk wêl
isõuy jdksc k.r jdyk ;onoh 50] lska wvq lsÍu i|yd ;ks w;g
Èfjk jgrjqï ud¾. Odjk (Radial and Circular) ie,eiau
fld<U" yïnkaf;dg" hdmkh" ;%sl=Kdu,h hk isõuy jdksc fkdmud j Èh;a lrk w;r m%Odk uxikaêj, we;s jk
k.rhka jrdh iy .=jkaf;dgqfmd< iys; k.r ksid tajd jdyk ;onoh wju lsÍu i|yd m%fõY ud¾. i|yd l=vd
wd¾Ól fldßfvda kufhys cd;sl iy cd;Hka;r jYfhka .=jka md,ï moaO;shla ks¾udKh lsÍug iy iEu m%Odk
iyiïnkaëlrKh uOHia:dk f,i l%shd;aul flf¾' k.rlgu hdka;%sl isria jdyk wx.k moaO;shla tla lrkq
,efí'
•• jir 40 lg;a jvd merKs fldf,dkakdfõ f;,a msßmyÿj •• iEu m<d;lu kd.ßl wmøjH Ndú;fhka n,Yla;s
läkñka kùlrKh lr OdÍ;dj by< kexùug lghq;= ksIamdok jevigykla y÷kajd fokq ,efí'
lrk w;r ;%sl=Kdu,fha f;,a gexls m%;sixialrKh lr •• rfÜ ish¨ f.dvke.s,s b|slsÍfïoS n,Yla;s kdia;sh
Ndú;hg .kq ,efí' wjujk wdldrhg iy n,Yla;s ld¾hlaIu;dj by<
•• oekg mj;sk ie,iqu wkqj 2020 oS fn%daâ,kaâ kexùug wjYH m%;sm;a;s iy kS;sÍ;s y÷kajd fokq ,efí'
n,d.drh;a" 2021 oS Wud Th;a" 2023 oS fudrf.d,a,
n,d.drh;a" 2024 § ;,msá., iy iS;djl .Õ n,d.dr
hk c,úÿ,s n,d.dr yryd bosß isõjir ;=<oS fu.dfjdaÜ
230 l muK úÿ,sn, ksmojkq we;'
•• lDIsld¾ñl ìïj,ska .x.d" we<fod<, jeõ iy c, •• fláld,Sk úi÷ula f,i oekg kj;d oud we;s w,s
uQ,dY%j,g ridhksl øjH fyda ñksiqkag .yfld<g fyda jeg bos lsÍfï jHdmD;sh fkdmud j wdrïN lrk w;r
i;d iSmdjdg wys;lr fjk;a øjH tlaùu je<elaùu i|yd w,s .ïjeoSu kj;d oeóu i|yd jvd;a kùk ;dlaIKsl
kj l%ufõohla wksjd¾hfhkau l%shd;aul lrk w;r tu l%ufõohla fkdmudj y÷kajd fokq ,efí'
jevms<sfj, oekg jl=.vq iy ms<sld jeks frda. nyq,j
•• jk i;=ka ixrCIKh i`oyd fjkalr we;s jkcSú N+ñ
me;sÍ we;s m%foaYj,ska wdrïN flf¾'
m%foaYhka iy tu i;=kaf.a c,h wdydr yd iajNdúl
•• N+.; c, OdÍ;dj m%udKj;a fkdùu ksid wNHkakr mdxY+ mßirh wdrCId fldg w,s uxlvj,aj, we;s ndOd bj;a
;Ügqj, oeä úh<S hdula isÿù we;' tu ksid mdxY=, c, lr w,skag myiqfjka hdïBï lsÍfï myiqj i,ikq
iy ;sridr mßir ixrlaIK l%shd ud¾.hla f,i wmf;a we;'
hk jeis c,fhka N+.; c, Odß;dj by< kexùu i|yd
•• jk i;=ka u.ska .ïudk j, jeishkag isÿjk ydks
w¨;ska boslrk iEu ksjilgu jeis c,h .nvd lsÍfï
wjulr .ekSu i`oyd l%shd;aul jk id¾:l jevigyka
l%ufõohla y÷kajd oSug lghq;= flfrkq we;' bosß jir
j,g rcfhka wdOdr imhk w;r w,s m%ydrj,ska
5 ;=< tu jevigyk iEu ksjilgu y÷kajdoSu i|yd
ì`ojeà we;s ish`Mu ksjdi rcfha úhofuka boslr fok
wjYH myiqlï iemfha'
w;r urKhg m;a jQ iy wdndê;jQjka i|yd jkaos
•• wêl j¾Idj;a iuÕ le,Ks" l¿" .sx iy ks,aj,d .xÕd f.ùfï jevms<sj, jvd;a ld¾hlaIu lrkq we;'
wdYs%; j §¾> ld,hla ;siafia mj;sk .xj;=r .eg`Mj
ksid;a úh<s l,dmfha c, ysÕh ksid;a jd¾Islj isÿjk
cSú;" foafmd<" j.d ydks iy wmf;a hk iM<;d meh
.Kk ksid jd¾Islj ì,shka .Kkla uqo,a jeh lsÍug isÿ
ù ;sfí' tu uqo, jehlr .xj;=r md,kh lsÍu i|yd;a"
c, W!k m%foaYj,g f.khdu i|yd;a .nvd lsÍu" fmdïm
ffcj f.da,h lD;su fjkia lsÍulg fyda n,mEulg ,la lsÍfuka mßirfha
iunr;djh ì`ojeàu ie,flkafka mßir ¥IKhla f,i h' j¾;udkfha isÿjk
fndfyda ukqIH l%shdldrlï ksid mßir moaO;shg isÿjk úkdYh w;s úYd, h' tu
ksid wkd.; mrmqrg iqrlaIs; mßir moaO;shla ;=< ðj;aúug we;s whs;sh wdrlaId
lsÍfï j.lSu wmyg mejÍ ;sfí' ;sridr mßir m%;sm;a;shla hkq mßir ixrlaIKh
muKla fkdj iunr jQ iudc" wd¾Ól mqreÿ l%shdjg kexùu h'
rgl ienE ixj¾Okh we;s jkafka wd¾Ól fi!Nd.Hh iuÕ wOHd;añl ixj¾Okhla
o we;s jk úgh' hï mqoa.fhl= fld;rï OkOdkH" ñ,uqo,a /ial<;a Tyqf.a is; msÍ
we;af;a ìfhka" ieflka" B¾IHdfjka iy ffjrfhka kï Tyq ienE Okjf;la fkdfõ'
ta i`oyd Tyqf.a is; i;=áka msÍ ;sìh hq;= h' .=Kj;alïj,ska fmdfydi;a úh hq;= h'
tlsfkld foi ohdfjka n,k" tlsfkldg .re lrk" tlsfkldg Woõ Wmldr lrk
iudchla ìys jkafka túg h' ta ksid wms mqrjeishd wd¾Ól jYfhka fmdfydi;a lrk
w;r u úkh.rel j yeisfrk" .=Kj;a mqoa.,fhl= ìys lsÍu i`oyd ksn`oj lem
fjkafkuq'
•• iuDoaê ixj¾Ok fomd¾;fïka;=fõ fiajfha kshq;= •• ßh wk;=re u.ska isÿjk urK iy iodld,sl
ks,OdÍka iïnkaOj mj;sk jegqm"a oSukd" Wiiaùï iy wndê;Ndjhjg m;a jQjka io`yd m%udKj;a jkaos uqo,la
úY%du jegqma ms<sn`o .eg¨ úi|Su i`oyd fkdmud j lghq;= fkdmud j ,ndoSfï l%ufõohla we;s lsÍu i`oyd wjYH
flf¾' kS;s ixfYdaOka f.fkkq ,efí'