GOSPODARKA

1. Po co ludziom pieniądze?

W czasach prehistorycznych funkcję środka płatniczego pełniły różne przedmioty, np.

naczynia, narzędzia czy broń. Używano ich podczas wymiany towaru za towar. Z czasem
rolę tę przejęły najbardziej poszukiwane towary uniwersalne, takie jak zboże czy sól. W
starożytności środkiem płatniczym stały się metale szlachetne (srebro i złoto), które
przekształciły się ostatecznie w monety. W czasach nowożytnych pojawiły się pieniądze
papierowe – banknoty. Obecnie używa się także pieniądza elektronicznego, m.in. w
postaci kart płatniczych.
Pieniądz pełni kilka podstawowych funkcji: służy jako środek płatniczy,
pozwala mierzyć wartość towarów oraz umożliwia gromadzenie oszczędności.

2. ABC gospodarki
Jako gospodarkę określa się wszystkie działania związane z wytwarzaniem dóbr i
świadczeniem usług w danym państwie. Do jej najważniejszych działów
należą przemysł, usługi oraz rolnictwo. Wszystkie dziedziny gospodarki są ze sobą
powiązane, dzięki czemu może ona prawidłowo funkcjonować.
Rozróżnia się dwa podstawowe systemy gospodarcze. W gospodarce centralnie
planowanej produkcja przemysłowa i rolna oraz świadczenie usług są ściśle kontrolowane
przez władze. Większość przedsiębiorstw należy do państwa. Taki typ organizacji życia
ekonomicznego istniał w PRL-u.
Funkcjonowanie gospodarki wolnorynkowej jest natomiast uzależnione wyłącznie od
zapotrzebowania na dany towar lub usługę. Dlatego wytwarza się jedynie produkty,
których oczekują klienci. W tym typie gospodarki dominuje własność prywatna.
Jako popyt określa się zapotrzebowanie klientów na konkretny towar bądź usługę (chęć
kupna). Natomiast podaż to ilość towaru wytworzonego i dostarczonego na rynek przez
producentów (chęć sprzedaży).
O konkurencji mówi się, gdy dostarczaniem danego produktu lub świadczeniem
określonej usługi zajmuje się wiele przedsiębiorstw. Walczą one wówczas
o przychylność klientów. Sytuacja taka jest korzystna dla konsumentów.
Natomiast monopol występuje wtedy, gdy na rynku istnieje tylko jeden dostawca danego
produktu bądź usługi. Nie musi on w związku z tym zabiegać
o klientów i może dowolnie ustalać cenę towaru.

3. Ekonomia w moim domu

Gospodarstwo domowe tworzą osoby mieszkające razem i dysponujące wspólnymi
pieniędzmi. Gospodarstwa dzielimy na indywidualne, np. małżeństwo
z dziećmi, i zbiorowe, w których skład wchodzą m.in. mieszkańcy internatu lub koszar
wojskowych.
 Dochody gospodarstwa domowego
pochodzą z różnych źródeł:
• z zatrudnienia na podstawie umowy o Wydatki gospodarstwa domowego:
pracę,
• z prowadzenia działalności stałe: np. czynsz, media, benzyna, bilety
gospodarczej, miesięczne, żywność,
• z posiadanego majątku (np. zyski z lekarstwa
lokaty bankowej),
zmienne: np. kupno pralki, wizyta u
• z emerytury,
fryzjera, bilety do teatru,
• z renty,
remont
• z zasiłków,
• z prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Wszystkie dochody i wydatki gospodarstwa domowego w ciągu miesiąca tworzą budżet

domowy. Jeżeli kwota otrzymana po zsumowaniu tych liczb jest dodatnia, oznacza to, że
gospodarstwo ma nadwyżkę budżetową. Gdy otrzymamy wynik ujemny, powstanie „dziura
budżetowa”.
Nabywając dowolny towar, klient zawiera ze sprzedawcą umowę kupna--sprzedaży.
Dzięki temu ma prawo do reklamacji produktu, gdy jest on uszkodzony. Może wówczas
powołać się na niezgodność towaru z umową.
W przypadku odmowy przyjęcia reklamacji przez sprzedawcę można skorzystać z
pomocy Miejskiego lub Powiatowego Rzecznika Konsumentów. Instytucje te zajmują
się ochroną praw konsumenta.

4. Podatki i budżet państwa

Dany kraj, aby sprawnie funkcjonować i spełniać obowiązki wobec obywateli, musi
posiadać odpowiednie fundusze. Pochodzą one z podatków, czyli obowiązkowych
świadczeń pieniężnych na rzecz państwa. Każdemu obywatelowi Polski płacącemu
podatki nadawany jest numer identyfikacji podatkowej (NIP).
W Polsce istnieje m.in.
•podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT - 18% i 32%)
•podatek dochodowy od firm (CIT - 19% liniowy)
•oraz podatek od towarów i usług (VAT - najczęściej 23%)

Świadczenia te są głównym źródłem dochodów budżetu państwa. Budżet państwa

to wszystkie dochody i wydatki danego kraju w ciągu roku. W Polsce
przygotowaniem budżetu zajmuje się rząd, natomiast akceptuje go parlament.
Wysokość płaconego podatku oblicza się, wypełniając zeznanie podatkowe. W Polsce
obowiązują dwie stawki podatkowe: 18% i 32%. Są one zależne od wysokości
uzyskiwanych dochodów.

BUDŻET PAŃSTWA
Dochody Wydatki
• VAT • dotacje, m.in. na oświatę i służbę zdrowia
 • akcyza • emerytury, renty, zasiłki
• PIT • wydatki na administrację (urzędy)
• CIT • obsługa długu (odsetki od pożyczek od innych
• inne krajów)

5. System bankowy
Każde państwo posiada walutę, w której rozlicza się wszelkie płatności na jego terenie. W
Polsce jest nią złoty, dzielący się na 100 groszy.
Emisją złotego zajmuje się bank centralny – Narodowy Bank Polski. Do jego
podstawowych zadań należą: prowadzenie polityki pieniężnej Polski, sprawowanie
nadzoru nad działalnością banków prywatnych oraz obsługa bankowa budżetu państwa.
Instytucja ta jest niezależna od władz.
Obsługą finansową obywateli bankową obywateli i przedsiębiorstw zajmują się banki
prywatne, które oferują m.in. prowadzenie konta osobistego
lub firmowego. Na rachunek bankowy wpływa np. comiesięczna pensja danej osoby.
Można też przelać z niego pieniądze na inne konto, np. podczas
dokonywania zakupu w sklepie internetowym. Instytucje te udzielają również kredytów i
umożliwiają inwestowanie oszczędności, np. poprzez założenie
lokaty bankowej.

6. Giełda papierów wartościowych

Handel na dużą skalę odbywa się w miejscach zwanych giełdami. Wyróżnia się ich dwa
podstawowe rodzaje: giełdy towarowe, na których sprzedaje się towary, takie jak ropa,
zboże czy mięso, oraz giełdy papierów wartościowych. Dokonywane tam transakcje
dotyczą akcji i obligacji.
Jako akcje określa się papiery wartościowe, po których nabyciu dana osoba staje się
współwłaścicielem firmy i ma prawo do udziału w przyszłych zyskach przedsiębiorstwa.
Obligacjami nazywa się papiery wartościowe, których wystawca stwierdza, że nabywca
pożyczył mu pieniądze i zobowiązuje się do ich zwrotu wraz
z ustalonymi odsetkami po określonym czasie.
Wprowadzenie na giełdę akcji lub sprzedaż obligacji określa się jako emisję. Aby
rozpocząć grę na giełdzie, należy założyć rachunek inwestycyjny,
na którym przechowywane są informacje o posiadanych środkach oraz zakupionych
papierach wartościowych.

GIEŁDA
PAPIERÓW
WARTOŚCIOWYCH HOSSA - ceny akcji rosną, a gospodarka się rozwija
 BESSA - ceny akcji spadają, w gospodarce następuje
spowolnienie

7. Ożywienie gospodarcze i kryzys

Gospodarka stale ulega zmianom. W okresie ożywienia gospodarczego następuje
rozwój ekonomiczny oraz wzrost płac i dochodów budżetu państwa.
Rośnie także produkcja i zwiększa się liczba miejsc pracy. W
czasie kryzysu gospodarczego zmniejsza się produkcja, wzrasta bezrobocie oraz
spadają dochody państwa.
Z kryzysem gospodarczym wiąże się m.in. inflacja. Prowadzi do wzrostu cen dóbr i usług
oraz do spadku wartości pieniądza – za tę samą kwotę można kupić mniej towaru niż
wcześniej.
Do oceny stanu gospodarki państwa służy wskaźnik ekonomiczny – produkt krajowy
brutto (PKB). Jest to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych
w danym kraju pomniejszona o wartość dóbr i usług zużytych do ich produkcji. Porównując
wartość PKB z kolejnych lat, można ocenić, czy gospodarka rozwija się czy też zwalnia.
Produkt krajowy brutto na osobę (PKB na osobę) to wartość PKB podzielona przez
liczbę mieszkańców danego kraju. Wskaźnik ten umożliwia dokonanie dokładniejszej
oceny stanu gospodarki państwa.