Mikroekonomia

dr Renata Pęciak
Wykłady przygotowane na podstawie m.in.
 B. Klimczak, Mikroekonomia. Wyd. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu,
Wrocław, 2015.
 Z. Dach (red.), Mikroekonomia dla studiów licencjackich, Wydawnictwo Naukowe Synaba, Kraków,
2007.
 E. Kwiatkowski, R. Milewski (red.), Podstawy ekonomii. Wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa, 2014.
 D. Begg, S. Fischer, G. Vernasca, R. Dornbusch: Mikroekonomia. Wyd. PWE, Warszawa, 2015

Wykład I. Wprowadzenie do ekonomii

1. Geneza ekonomii jako nauki
2. Przedmiot badań ekonomii
3. Definicja ekonomii
4. Podział ekonomii
5. Funkcje ekonomii
6. Przedmiot i metoda ekonomii
7. Problemy myślenia ekonomicznego
8. Narzędzia analizy ekonomicznej

Geneza ekonomii jako nauki

oikos – dom, gospodarstwo domowe
nomo – prawo
w sensie etymologicznym oikosnomos, oikonomikos oznaczało rozważania dotyczące praw
gospodarstwa domowego
Ksenofont (432-353 p.n.e.) (V i IV w. p.n.e.) - ekonomia jest wiedzą o działalności w oikosie, dającą
się ująć w postaci praw naukowych
Arystoteles (IV w. p.n.e.) (384-322 p.n.e.) - przewyższył Ksenofonta stopniem uogólnienia zjawisk
ekonomicznych; pierwszy (jeszcze w ramach filozofii) zwrócił uwagę na pewne problemy
ekonomiczne: dotyczyły one cen i pracy niewolniczej
Antoine de Montchrétien (1615 r.) - Traktat o ekonomii politycznej poświęcony polityce skarbowej i
administracyjno-gospodarczej państwa
Adam Smith (1723-1790) 1776 r. - Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów
 Bardzo ważne tło epoki: początek rewolucji przemysłowej, rozwój przemysłu
manufakturowego, wynalazki w przemyśle, „kapitał potrzebuje uzasadnienia”
 „Ekonomia polityczna” jako nazwa nowej, samodzielnej dyscypliny naukowej, pojmującej
prawa w gospodarce nie jako pewne normy postępowania, lecz jako obiektywne zależności
przyczynowo-skutkowe
Założenia ekonomii Adama Smitha
 homo oeconomicus
 niewidzialna ręka
 państwo „stróż nocny”
 wolna konkurencja
 laissez-faire, laissez passer (leseferyzm)
 liberalizm gospodarczy

1
Homo oeconomicus jest abstrakcyjną konstrukcją pojęciową i oznacza człowieka, który żyje w
świecie niedoborów, a w swym postępowaniu kieruje się motywacją ekonomiczną
Homo oeconomicus podejmuje wybory według zasady racjonalnego postępowania, czyli dąży do
osiągnięcia maksymalnych korzyści przy danych, obiektywnie istniejących ograniczeniach lub dąży
do minimalizowania strat ponosząc z góry wiadome nakłady.
Homo oeconomicus (człowiek ekonomiczny, jednostka gospodarująca) działa w idealnych
warunkach, na które składają się:
 własność prywatna
 wolność zawierania umów
 doskonała znajomość sytuacji na rynku
 racjonalne postępowania

Ekonomia Adama Smitha

 Teoria Adama Smitha była pierwszą, która w sposób kompleksowy starała się wyjaśnić proces
gospodarowania
 Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów - biblia liberalizmu gospodarczego
 Teoria uzasadniająca liberalizm ekonomiczny, hołdująca wolności gospodarczej, wolności
kapitału, nieskrępowanej konkurencji i zwalczająca przeżytki feudalizmu
 Smith zapoczątkował budowę nowego systemu ekonomii i nurt nazwany później ekonomią
klasyczną (David Ricardo, Thomas Malthus, John Stuard Mill, Jean Baptiste-Say, Frédéric
Bastiat, Jean Charles Simonde de Sismondi

Przedmiot badań w ekonomii

 Każda nauka ma swój przedmiot badań i swoją metodę
 Przedmiotem badań ekonomii jest społeczny proces gospodarowania
 Ekonomia jest nauką zajmującą się badaniem gospodarczej działalności ludzi

Definicja ekonomii
 Ekonomia to nauka społeczna zajmującą się badaniem zachowania podmiotów gospodarczych
w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity sposób
zastosowane w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji
 EKONOMIA JEST NAUKĄ WYBORÓW
 Ekonomia to nauka społeczna, o tym jak jednostki i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu
rzadkich zasobów – które mogą mieć także inne, alternatywne, zastosowania – w celu

2
 wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję, obecną lub przyszłą, pomiędzy
różne osoby i różne grupy w społeczeństwie (wg. P. Samuelsona)
 Ekonomia to nauka społeczna, której celem jest sformułowanie teorii racjonalnego
(efektywnego) gospodarowania rzadkimi środkami (zasobami) mającymi alternatywne
zastosowanie
Fundamentalne dla ekonomii pytania: co, ile, jak i dla kogo wytwarzać, aby uzyskać największą
efektywność ekonomiczną?
 Ekonomia w badaniach stara się ustalić określone prawidłowości ekonomiczne, którym próbuje
się nadać rangę obiektywnych praw ekonomicznych
 W badaniach odwołuje się do innych nauk społecznych (np. prawo, zarządzanie, nauki
polityczne, socjologia, antropologia, psychologia, historia gospodarcza, geografia) i ścisłych
(np. matematyka, statystyka)

Podział ekonomii
Mikroekonomia
 zajmuje się badaniem zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w poszczególnych
obszarach gospodarki, np. analizą działania podmiotów gospodarczych jak gospodarstwa
domowego, przedsiębiorstwa, rządu czy też analizą działania rynków np. rynku towarowego,
kapitałowego, pracy, etc.
 Dział ekonomii zajmujący się badaniem i opisem zjawisk gospodarczych związanych z
indywidualnymi decyzjami producentów i konsumentów oraz wzajemnych zależności między
tymi zjawiskami
 Zajmuje się teorią rynku analizującą zależności pomiędzy popytem i podażą, a także problemem
równowagi na poszczególnych rynkach
Makroekonomia
 Zajmuje się gospodarką w makroskali , zagadnieniami dotyczącymi gospodarki narodowej
bądź integrującej się
 Bada wzajemne zależności pomiędzy agregatowymi wielkościami ekonomicznymi oraz
czynniki wpływające na ich kształtowanie się
Mezoekonomia
 Dział ekonomii zajmuje się opisem i analizą zjawisk związanych ze zmianami w gałęziowo-
branżowej, sektorowej i regionalnej strukturze produkcji i zatrudnienia
 Zajmuje się pośrednimi wielkościami ekonomicznymi nie będącymi ani agregatami makro-, ani
wielkościami mikroekonomicznymi
 Obejmuje ekonomiki branżowe i gałęziowe gospodarki narodowej, a także ekonomikę ochrony
środowiska, regionów czy konsumpcji
Megaekonomia
Globalna wioska (H.M. McLuhun) – wiek XX w. to wiek informacji, w którym środki masowego
przekazu stworzyły globalną wioskę
Przedmiot badań – gospodarka globalna
Ważniejsze problemy badawcze:
 globalizacja
 gospodarowanie zasobami Ziemi
 wymiana światowa i globalne przypływy finansowe
 problem ubóstwa, niedożywienia i przyrostu naturalnego

3
Nowa systematyka ekonomii
Dział (poziom, wymiar) Przedmiot badań (lub Problemy badawcze
ekonomii podmiot gospodarowania)

Mikroekonomia Gospodarstwo domowe, Teoria konsumenta, producenta, równowagi

przedsiębiorstwo ogólnej

Mezoekonomia Sektory, działy, gałęzie; Ekonomiki branżowe, sektorowe; studia

regiony geograf.-ekonom.; regionalne; teoria zachowania grup społ.
grupy społeczne (socjologia ekonomiczna)

Makroekonomia Gospodarka narodowa, Teoria rozwoju gospodarczego, polityka

gospodarki integrujące się ekonomiczna, integracja ekonomiczna
(np. UE)

Megaekonomia Gospodarka globalna Globalizacja, gospodarowania zasobami Ziemi,

wymiana światowa, globalne przepływy
finansowe

Podejście do analiz ekonomicznej

John Neville Keynes w The Scope and Method of Economic Science (1891 r.) wprowadził pojęcie
ekonomia pozytywna [„wiedza o tym, co jest”], w odróżnieniu od dążenia do określenia co powinny
być:
 ekonomia pozytywna – podejścia pozytywne (jak jest)
 ekonomia normatywna – podejście normatywne (jak powinno być)

Ekonomia pozytywna
 Zajmuje się obiektowym, naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki w celu
bezstronnego uogólniania procesów gospodarczych i mechanizmów ekonomicznych
 Ustala, jaka jest rzeczywistość gospodarcza, jakie są jej cechy i jakie występują w niej zależności
 Ogranicza się do empirycznej analizy i do wyjaśnienia tego co jest
 np. Stopa bezrobocia w Polsce w sierpniu 2019 r. wyniosła 5,2%

Ekonomia normatywna
 Ocenia rzeczywistość gospodarczą według wartości i norm etycznych
 Ustala normy i zasady, którym winny odpowiadać zjawiska i procesy ekonomiczne i analizuje to,
co powinno być
 Dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących
 Tworzy określony system poglądów wartościujących
 np. Podatki w Polsce są za wysokie

Ekonomia deskryptywna
 Głównym jej założeniem jest teza o niepowtarzalności świata zjawisk gospodarczych
w czasie i przestrzeni
 Zajmuje się w swoich badaniach czynnikami o charakterze zarówno ekonomicznym, jak również
czynnikami o charakterze socjologicznym, psychologicznym, kulturowym, etycznym, etc.

Funkcje ekonomii jako nauki

 opisowa (poznawcza, eksplanacyjna, deskryptywna) – polega na tworzeniu obiektywnej
wiedzy o stanie rzeczywistości gospodarczej, czyli pozwala wyjaśnić procesy gospodarcze
 prognostyczna – (przewidywania, predykatywna) – polega na wyciągnięciu wniosków z
odkrytych praw i prawidłowości w celu formułowania hipotez dotyczących przyszłych tendencji i
stanów w gospodarce.

4
  prakseologiczna (aplikacyjna) - polega na świadomym wykorzystaniu wiedzy ekonomicznej w
przekształcaniu rzeczywistości gospodarczej w skali mikro, a w skali makroekonomicznej ma
przede wszystkim zastosowanie w polityce gospodarczej rządu

Przedmiot i metoda ekonomii

Zjawiska ekonomiczne
 Zdarzenia i fakty związane z działalnością gospodarczą człowieka i odnoszące się do szeroko
pojętych stosunków produkcji
 Wszelkie fakty empiryczne, zdarzenia, które można zaobserwować w rzeczywistości
gospodarczej, np. zmiany cen, popytu i podaży towarów żywnościowych, zjawisko wahania cen
papierów wartościowych na giełdzie, wzrost liczby osób bezrobotnych, etc.
 To ogólnie wszelka zmiana dostrzeżona w otaczającej nas rzeczywistości społecznej czy
przyrodniczej
 To podstawowe pojęcia wyrażające ogólną treść zjawiska gospodarczego; odzwierciedlają
najogólniejsze i najistotniejsze związki zachodzące w gospodarce np. towar rynek, popyt podaż,
zysk pieniądz, cena i inne
 Kategorie ekonomiczne są ze sobą powiązane – nie występują niezależnie od siebie (np. popyt,
podaż, cena; jakość-cena-popyt; podatek-zysk pzredsiębiosrtwa - inwetycje-zatrudnienie-
bezrobocie)
Teoria ekonomii
 Twierdzenia wyjaśniające zjawiska i procesy ekonomiczne ujmowane w modelu
 Analogicznie jak inne teorie jest odzwierciedleniem w świadomości społecznej pewnego
fragmentu lub całości obiektywnej rzeczywistości gospodarczej
 Jest uproszczonym wyjaśnieniem tego, jak funkcjonuje gospodarka lub jej fragment
 Z metodologicznego punktu widzenia, teoria ekonomii stanowi system twierdzeń logicznie i
rzeczowo uporządkowanych oraz spełniających przyjęte w niej kryteria
 Np. neoklasyczna teoria cen Alfreda Marshalla, teoria inflacji, teoria popytu Johna Maynarda
Keynesa, teoria bezrobocia Edmunda Phelpsa
Prawa ekonomiczne
 Procesy gospodarcze podlegają działaniu praw ekonomicznych
 Stale powtarzające się wzajemne więzi między istotnymi cechami różnych zjawisk
ekonomicznych, mające ogólny, konieczny, stosunkowo trwały i powtarzalny charakter (np.
prawo popytu, prawo podaży)
 Zdania stwierdzające, że w danej klasie przypadków zachodzi określone zjawisko lub proces
Prawa ekonomiczne są:
 obiektywne (są rzeczywistą cechą procesów gospodarczych)
 niezależne od woli i świadomości ludzi (nie są tworem umysłu ludzkiego, działają w gospodarce
niezależnie od naszej świadomości czy chęci
 mają charakter statystyczny (stochastyczny) (przejawiają się w dużej ilości zjawisk; w dużej
ilości zjawisk można zaobserwować pewne prawidłowości)

Metoda ekonomii
Metoda ekonomii – metoda naukowego badania zjawisk i procesów gospodarczych przy pomocy
określonych zasad i narzędzi

 Metoda indukcji – wnioskowanie na podstawie zaobserwowanych faktów; wprowadzenie

uogólnień na podstawie eksperymentów i obserwacji faktów, formułowania i weryfikacji hipotez
 Metoda dedukcji – polega na wnioskowaniu ze zdań uznanych za bezwzględne prawdziwe;
rozumowanie polegające na wyprowadzaniu z przesłanek (zdań) uznanych za prawdziwe
następstwa będącego logicznym i prawdziwym wnioskiem

5
Obecnie budowanie teorii naukowych ….
1. Obserwacja życia gospodarczego
2. Konstruowanie modelu ekonomicznego i wyprowadzanie z niego teorii
3. Ustalanie naukowej poprawności teorii
4. Dokonywanie syntezy teorii ekonomicznych

Metody opisowe dla zjawisk jakościowych metody jakościowe (badania jakościowe), metody
ankietowe, badania terenowe, metoda badania preferencji konsumenta, badania opinii
przedsiębiorców
Metody ilościowe dla zjawisk mierzalnych
metody badawcze, w których określa się parametry liczbowe (w odpowiednich jednostkach: w
jednostkach fizycznych- sztukach, metrach, litrach, lub w porównywalnych jednostkach
pieniężnych , np. w PLN, USD, EUR ), charakteryzujące badane zjawisko lub obiekt badań;
korzystają z narzędzi statystyki i ekonometrii
Obserwacja życia gospodarczego
 obserwacja wielkiej liczby zjawisk ekonomicznych
i wydobycie z nich poprzez stosowanie myślenia abstrakcyjnego najistotniejszych ich cech
(kategorie ekonomiczne i prawa ekonomii politycznej)
 myślenie abstrakcyjne (abstrahowanie) polega na odrzucaniu cech przypadkowych
charakteryzujących zjawiska ekonomiczne i ujawnianie w ten sposób istoty danego zjawiska

Problemy myślenia ekonomicznego

klauzula ceteris paribus (wszystkie czynniki pozostają bez zmian)
Zasada ta oznacza, że wszystkie zjawiska i procesy w obrębie modelu, oprócz badanych, nie
zmieniają się, a zatem nie wywierają wpływu na zachodzące w modelu zmiany
Post hoc ergo propter hoc
 błąd logiczny post hoc ergo propter hoc (ponieważ nastąpiło to po to, przeto na pewno z powodu
tego) - fakt, że wystąpienie zjawiska A zaobserwowano przed wystąpieniem zjawiska B, nie
stanowi dowodu, że zjawisko A jest przyczyną zjawiska B
 wnioskowanie „po czymś”, oznacza „z powodu czegoś” jest równoznaczne z popełnieniem błędu
logicznego post hoc
Błąd założenia
Błąd założenia ma miejsce gdy, to co jest prawdziwe w odniesieniu do części, z tej wyłącznie
przyczyny jest uznawane za nieuchronnie prawdziwe do całości.
To co wydaje się być prawdziwe w odniesieniu do poszczególnych jednostek, nie zawsze bywa
prawdziwe w odniesieniu do społeczeństwa jako całości. I na odwrót (np. paradoks zapobiegliwości)

Narzędzia analizy ekonomicznej

Analiza modelowa – polega na przyjęciu określonych założeń upraszczających i koncentrowaniu
uwagi na wybranych problemach
Metody matematyczne (modele matematyczne) - podstawą są równania i nierówności
matematyczne oraz wykresy
i schematy
Wielkości marginalne (krańcowe) stanowią miarę dodatnich lub ujemnych zmian wielkości
globalnych znajdujących się we wzajemnej zależności funkcyjnej
W tradycyjnym ujęciu modelu ekonomicznego wyłącza się nie tylko nieistotne zmienne
ekonomiczne, ale także wszystkie zmienne pozaekonomiczne
Ujęcie holistyczne – podejście całościowe; wszelkie zjawiska tworzą układ całościowy
Analiza systemowa - metoda badawcza polegająca na ujmowaniu opisywanych obiektów nie jako
elementów niezależnych, lecz jako części składowych określonej całości, np. systemu społecznego

6
Model ekonomiczny
Model ekonomiczny zawiera szereg założeń upraszczających, dotyczących sposobu zachowania
się podmiotów gospodarczych; stanowi więc świadome uproszczenie rzeczywistości gospdarczej
Model ekonomiczny jest teoretycznym, schematycznym uogólnieniem określonego fragmentu
badanej rzeczywistości, który w sposób uproszczony przedstawia zachodzące procesy w
gospodarce, np. model równowagi rynkowej, model popytu, model podaży
Subiektywność
Te same fakty mogą być odmiennie interpretowane w zależności od przyjętych założeń polityki
gospodarczej czy systemu społeczno-ekonomicznego (np. interwencjonizm państwowy versus
liberalizm gospodarczy)
Niepewność w życiu gospodarczym
Ekonomia nie jest nauką ścisłą, dlatego prawa ekonomiczne sprawdzają się jedynie jako pewna
przeciętna, nie jako ścisła i dokładna zależność
Niepewność a ryzyko
Niepewność panuje, gdy prawdopodobieństwo wydarzeń w przyszłości jest nieokreślone lub
niemożliwe do obliczenia, natomiast ryzyko jest obecne, gdy przyszłe zdarzenia występują z
prawdopodobieństwem, które daje się zmierzyć Frank H. Knight, Ryzyko, niepewność i zysk

Wykład II. Podstawowe problemy gospodarowania

1. Gospodarowanie
2. Potrzeby i dobra
3. Czynniki produkcji
4. Gospodarowanie jako proces podejmowania wyborów
5. Struktura podmiotowa gospodarki
6. Problem rzadkości i alokacji zasobów, racjonalności, kosztów komparatywnych
7. Granica możliwości produkcyjnych

Gospodarowanie
 Gospodarowanie to działalność indywidualna i zbiorowa, która prowadzi do zaspokojenia
potrzeb człowieka.
 Gospodarowanie polega na porównywaniu korzyści oraz kosztów i jest połączona z wyborem
najlepszej dostępnej możliwości.
Przedmiotem działania gospodarczego jest osiąganie celu za pomocą określonych środków

Proces gospodarowania
 Produkcja dóbr i usług - celowa działalność, przebieg zdarzeń, w których czynniki wytwórcze
zostają przekształcone w dobra ekonomiczne (produkty i usługi); wytwarzanie dóbr i usług;
 Podział wytworzonych dóbr i usług- określony udział ludzi (gospodarstw domowych),
przedsiębiorstw i rządu (państwa) w sumie wytworzonych dóbr i usług przez społeczeństwo;
rozdysponowanie rzadkich zasobów pomiędzy różne podmioty gospodarcze
 Wymiana podzielonych dóbr i usług
 Konsumpcja dóbr i usług - ostateczny cel produkcji, akt zaspokajania potrzeb
Uniwersalny cel działalności gospodarczej - konieczność lub chęć zaspokojenia potrzeb

Potrzeby
 Stan braku czegoś lub niezaspokojenia czegoś oraz dążenie do jego zaspokojenia, co jest
równoznaczne
z wytyczeniem określonego celu działania – dążenia do zaspokojenia potrzeb

7
  Subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków lub
rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu
rozwoju, realizowania ról społecznych, itp.
Źródła potrzeb
 biologiczna struktura ludzi
 społeczna struktura ludzi
 ekonomiczna struktura ludzi
 ekologiczne uwarunkowania
 psychiczna struktura człowieka
 polityczna struktura ludzi

Właściwości (cechy) potrzeb

 subiektywne, indywidualne
 nieograniczone pod względem rodzajów (ulegają rozwojowi)
 ograniczone w swej pojemności w danym czasie, co oznacza, że w miarę zaspokajania słabnie
intensywność ich odczuwania
 substytucyjne - możliwe są do zaspokojenia różnymi dobrami
 komplementarne
 mają charakter społeczny i zmienny historycznie, czyli zmieniają się w czasie i przestrzeni pod
wpływem uwarunkowań społecznych i zwrotnie oddziałują na przemiany tych uwarunkowań
 stale się odradzają

Rodzaje potrzeb
 pierwotne (podstawowe, biologiczne) i wtórne (wyższe)
 materialne i niematerialne
 indywidualne i społeczne (jednostkowe i zbiorowe)
 potencjalne (nieujawnione) i efektywne (ujawnione)
 bieżące i przyszłe
 fizyczne i duchowe
 niezbędne i luksusowe (niższego i wyższego rzędu)
 jednorazowe /lub rzadko występujące/ i stale występujące /odnawiające się
 konsumpcyjne i inwestycyjne

Hierarchiczna teoria potrzeb Abrahama Maslowa (Piramida Maslowa

1. Potrzeby fizjologiczne (pragnienie,

głód, posiłek)
2. Potrzeby bezpieczeństwa (pewność,
ochrona)
3. Potrzeby społeczne (kontaktów
społecznych: przyjaźń, miłość,
poczucia przynależności)
4. Potrzeby szacunku (uznania, poczucia
własnej wartości, status)
5. Potrzeby samorealizacji (praca nad
sobą i samorealizacja)

8
 Zachowanie człowieka według teorii potrzeb określone jest przez dwa prawa: prawo homeostazy i
prawo wzmocnienia
 Prawo homeostazy - dążenie do równowagi potrzeb niższego rzędu (niezaspokojenie potrzeb
niższego rzędu narusza ustaloną równowagę organizmu człowieka)
 Prawo wzmocnienia – odnosi się do potrzeb wyższego rzędu (zaspokojenie wyższych potrzeb
nie powoduje ich zaniku, lecz wręcz przeciwnie dążenie do ich wzmocnienia)

Dobra
Dobro – każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio zaspokojeniu potrzeb ludzkich, w
formie rzeczy, usług lub stanu (np. książka, wykład, wiedza)
Rodzaje dóbr
Dobra pierwotne - korzystanie z takich dóbr nie jest uwarunkowane uprzednią działalnością
produkcyjną ludzi, są dostarczane nieodpłatnie przez naturę
Dobra gospodarcze (ekonomiczne), czyli produkty będące efektem działalności gospodarczej
człowieka i mogące zaspokoić potrzeby gospodarcze w sposób bezpośredni

Klasyfikacja dóbr w szerokim znaczeniu

Klasyfikacja dóbr z uwagi na stopień rzadkości

 Dobra wolne istnieją w przyrodzie w formie gotowej
i w ilościach w zasadzie nieograniczonych, np. powietrze, grawitacja, ciepło słoneczne
 Dobra rzadkie – znajdują się w ilości ograniczonej względem ludzkich potrzeb
Wszystkie dobra gospodarcze są rzadkimi
 Dobra prywatne – dobro, które jest własnością prywatną, ponieważ określona osoba ma wobec
tego dobra uznawane i wyłączne prawa własności
 Dobra publiczne – dobro, z użytkowania którego nikogo nie można wykluczyć; użytkownicy
korzystają z tego dobra nie konkurując między sobą

Czynniki produkcji Czynniki wytwórcze, Zasoby produkcji

 Czynniki produkcji to wszystkie zasoby materialne i niematerialne użyte w procesie produkcji
 Czynniki produkcji to nagromadzenie różnych elementów (składników) niezbędnych w procesach
produkcyjnych

Klasyfikacja czynników produkcji

Tradycyjny podział wg. A. Smitha (podział kalsyczny)
 ziemia – (dobra pierwotne: surowce mineralne, lasy, użytki rolne, wody, etc.)
 praca
 kapitał (rzeczowy i finansowy)

9
W neoklasycznym podziale dodano nowy czynnik:
organizacja (Alfred Marshall)
przedsiębiorczość (Joseph Schumpeter)
Późniejszy podział:
ziemia, praca, kapitał, technologia (ew. organizacja, przedsiębiorczość, wiedza, informacja)

Klasyfikacja zasobów

Współczesna klasyfikacja zasobów

 Z - zasoby ludzkie (podaż pracy, systemy organizacji
i motywacji ludzi do pracy)
 K - zasoby kapitału rzeczowego (fizycznego), włącznie
z ziemią i bogactwami naturalnymi
 T - technologia, czyli stan i organizacja wiedzy służącej celom produkcyjnym
 H - kapitał ludzki, czyli stan wiedzy oraz umiejętność
i zdolność pracowników do posługiwania się dostępnymi technologiami, których poziom jest
odzwierciedleniem możliwości kapitału rzeczowego

Nakłady i wyniki
 W danych warunkach i w danym czasie używa się określonych proporcji czynników produkcji w
celu uzyskania określonej ilości produktów
 Ilość czynników produkcji zastosowanych w danym czasie w danej produkcji nazywa się
nakładem (input), a ilość uzyskanego produktu wynikiem (output)

Struktura podmiotowa gospodarowania

 Podmiot gospodarczy – to podstawowa jednostka ekonomiczna podejmująca autonomiczne
decyzje o zastosowaniu rzadkich dóbr będących ich własnością
 Podmiotem życia gospodarczego jest człowiek, który występuje w wielu funkcjach
na poziomie mikroekonomicznym: konsument, producent, nabywca, sprzedawca
na poziomie makroekonomicznym: państwo, organizacje, zagranica

10
Gospodarowanie jako proces dokonywania wyborów
 Gospodarowanie polega na porównywaniu korzyści oraz kosztów i jest połączona z wyborem
najlepszej dostępnej możliwości
Ekonomia jest nauką o dokonywaniu wyborów dlaczego? - nieograniczone potrzeby versus rzadkość
(ograniczone zasoby)

Fundamentalne dla ekonomii pytania co, ile, jak i dla kogo wytwarzać, aby uzyskać największą
efektywność ekonomiczną?
 Ekonomia bada rynkowy podział, czyli rozdysponowanie rzadkich środków:
 Producenci decydują co, ile, jak i dla kogo produkować, aby osiągnąć największe korzyści
 Suwerenność konsumenta oznacza, że w procesie dokonywania wyborów ekonomicznych
jako przesłanki występują decyzje konsumenta, co, ile i jak konsumować

Implikacje definicji ekonomii

 środki pozostające do dyspozycji zarówno poszczególnych podmiotu gospodarczego,
jak i całego społeczeństwa są ograniczone (rzadkie)
 rzadkość - odnosi się do luki między ogólną sumą dóbr i usług, których ludzie potrzebują, aby
zaspokoić swoje różnorodne potrzeby, a możliwościami ich wytworzenia

Problem rzadkości i alokacji zasobów

 rzadkość dóbr oznacza występowanie większych potrzeb, niż wynoszą zdolności ich
zaspokajania i w związku z tym zużycie czynników produkcji dla jednych celów wymaga
rezygnacji z realizacji innych
 konieczność alokacji - rozdział czy też rozdysponowanie środków pomiędzy różne konkurujące
cele
 alternatywny sposób zastosowania zasobów - ograniczone środki mogą być zastosowane w
rozmaity sposób

Wnioski wypływające z istnienia rzadkości

1. Zawsze istnieje więcej niż jeden sposób wykorzystania zasobu.
2. Musimy wybierać spośród alternatywnych sposobów wykorzystania zasobów.
3. Z każdym wyborem wiąże się koszt tzw. koszt alternatywny

Koszty wynikające z rzadkości

Koszt alternatywny
 to wartość najbardziej cennej niewykorzystanej alternatywy
 to koszt utraconych korzyści z odmiennych zastosowań posiadanych zasobów, czyli oznacza
rezygnację z innych celów, na których osiągnięcie można by przeznaczyć posiadane zasoby
Korzyść alternatywna

Racjonalność
 Racjonalność działania polega na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego
działania dla osiągnięcia preferowanego celu (prakseologia – T. Kotarbiński)
 W gospodarowaniu oznacza to takie działania, które przy danym nakładzie środków
pozwalają osiągnąć w maksymalnym stopniu cel (maksymalizacja zysku) lub odwrotnie
przy założonym stopniu osiągnięcia celu pozwalają użyć minimalnego nakładu środków
(minimalizacja strat)

11
Dwa warianty racjonalności
 Zasada maksymalizacji efektu (największej wydajności) - taki dobór metod działania, by za
pomocą danych, określonych nakładów, uzyskać jak największy efekt
 Zasada minimalizacji kosztów /środków (zasada oszczędności środków, zasada najmniejszego
kosztu) - przy danym stopniu realizacji celu, należy użyć minimalnego nakładu środków
Granica możliwości produkcyjnych
 Krzywa transformacji jest graficznym przedstawieniem różnych kombinacji dwóch produktów,
które mogą być wytworzone przez poszczególne podmioty gospodarcze lub jakiś kraj, gdy
wszystkie zasoby pracy, ziemi i kapitału oraz technologie produkcji są w pełni wykorzystane
Krzywa możliwości produkcyjnych oddziela dwa zbiory kombinacji: kombinacje osiągalne oraz
kombinacje nieosiągalne przy najbardziej efektywnym wykorzystaniu dostępnych czynników
produkcji (również technologii)

Indywidualna krzywa możliwości produkcyjnych

 Graficzne przedstawienie różnych kombinacji dwóch produktów, które mogą być wytworzone
przez poszczególne podmioty gospodarcze
 Krzywa nachylona w dół ilustruje podstawową zasadę rosnącego kosztu alternatywnego

Rosnący koszt alternatywny

Nachylenie w dół ilustruje podstawową zasadę produkcji, że większa produkcja jednego dobra
może być uzyskana tylko przy wzrastającym koszcie dodatkowym (alternatywnym) – rosnący
koszt alternatywny
Prawo rosnącego kosztu alternatywnego - w celu uzyskania dodatkowych ilości jednego dobra,
trzeba poświęcić kolejno coraz większe ilości drugiego dobra

Społeczna krzywa możliwości produkcyjnych

Zbiór różnych kombinacji dwóch dóbr, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w danym czasie,
wykorzystując do tego w całości i w najlepszy sposób posiadane zasoby

12
Społeczna krzywa możliwości produkcyjnych

Zbiór różnych wybór między np.: usługami publicznymi a dobrami prywatnymi dobrami
inwestycyjnymi i konsumpcyjnymi bronią a żywnością

Optimum Pareto
 Znajdowanie się gospodarki na społecznej krzywej możliwości produkcyjnych oznacza
optymalne wykorzystanie czynników produkcji
 Optymalne (najbardziej efektywne) wykorzystanie czynników produkcji – oznacza, że został
dokonany wybór najlepszy –

Kryterium optymalności Pareto (optimum Pareto)

 Wybór (decyzja) jest optymalny w sensie Pareto, jeżeli każda decyzja lepsza od niej pod pewnym
względem, jest pod innym względem gorsza (np. nie można poprawić położenia jednej grupy
społecznej bez pogorszenia sytuacji innej grupy)

Przesunięcie krzywej możliwości produkcyjnych w długim okresie

Przesuniecie KMP w prawo możliwe jest w długim okresie i oznacza relatywne zmniejszenie
rzadkości dóbr (rzadkość nie zanika)
Czy indywidualna krzywa możliwości produkcyjnych może przesunąć się w lewo? Czy społeczna
krzywa możliwości produkcyjnych może przesunąć się w lewo?
Możliwość przesunięcia krzywej w prawo
intensywna droga wzrostu (inwestowanie, wprowadzanie postępu technologicznego, techniczno-
organizacyjnego do procesów gospodarowania, które pozwalają na bardziej intensywne
wykorzystywanie danych zasobów)
ekstensywna droga wzrostu (w wyniku zwiększenia ilości dostępnych zasobów przy
wykorzystaniu dotychczasowej technologii produkcji)

13
Wykład III. Rynek i gospodarka rynkowa
1. Gospodarka rynkowa
2. Proces wymiany
3. Proces wymiany w ujęciu historycznym (gospodarka naturalna, gospodarka towarowa/ towarowo-
pieniężna)
4. Rynek
5. Typy systemów gospodarczych

Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa, to gospodarka, w której sterowanie procesami gospodarczymi odbywa się
poprzez rynek jako koordynatora działalności występujących na nim podmiotów.
Podstawowe decyzje gospodarcze są podejmowane przez gospodarstwa domowe (w ramach
decyzji konsumpcyjnych) i przedsiębiorstwa (w ramach decyzji produkcyjnych i inwestycyjnych).
Producenci decydują co, ile, jak i dla kogo produkować, aby osiągnąć największe korzyści
Konsument dokonuje wyboru wyłącznie w oparciu o swoje preferencje w ramach ograniczenia,
jakim są dochody (suwerenność decyzji konsumanta)
Dane dla tych decyzji pochodzą z rynku, na którym kształtują się ceny, będące nosicielami
informacji o rzadkości występowania dóbr.

Proces wymiany: Wymiana bezpośrednia (barter: towar za towar) i pośrednia (środkiem wymiany
jest pieniądz)

Proces wymiany w ujęciu historycznym

Gospodarka naturalna
 Gospodarka naturalna - typ gospodarki, w której producent wytwarza produkty w celu
bezpośredniego zaspokojenia swoich potrzeb; nie występuje więc wymiana i rynek, gdyż
producent jest jednocześnie konsumentem wytworzonych przez siebie produktów
 Gospodarka naturalna występowała prawie wyłącznie
w okresie wspólnoty pierwotnej i dominowała
w niewolnictwie i feudalizmie
 Współczesnym przykładem gospodarki naturalnej są gospodarstwa rolne w tej części, w jakiej
wytwarzają produkty na własne potrzeby

Gospodarka towarowa
 Następna forma przejawiania się działalności produkcyjnej człowieka
 Gospodarka towarowa/towarowo-pieniężna pojawiła się u schyłku okresu wspólnoty
pierwotnej; w niewolnictwie i feudalizmie występowała na marginesie działalności ludzkiej, a
zwyciężyła w systemie gospodarki kapitalistycznej - początki gospodarki towarowej sięgają 6-
8 tys. lat p.n.e.
 Typ gospodarki, w której producenci wytwarzają produkty
z przeznaczeniem ich wymiany, czyli na sprzedaż
 Przedmiot wymiany - produkt pracy ludzkiej - staje się towarem
 Gospodarka barterowa - wymiana towar za towar
 Gospodarka towarowo-pieniężna - wytwarzanie produktów przeznaczonych do wymiany
dokonuje się przez różnego typu transakcje kupna-sprzedaży
 Przesłanką powstanie gospodarki towarowej jest społeczny podział pracy i wyodrębnieniem
się producentów

14
Przesłanki powstania gospodarki towarowej
 Społeczny podział pracy – w społeczeństwie wyodrębniają się pewne grupy ludzi trudniące
się określoną produkcją
 Ekonomiczne wyodrębnienie się producentów na bazie prywatnej własności środków
produkcji

Społeczne podziały pracy

 I podział - wyodrębnienie rolnictwa z pasterstwa - pod koniec wspólnoty pierwotnej
(rewolucja neolityczna)
 II podział - wyodrębnieniu się rzemiosła z rolnictwa - w okresie niewolnictwa
 III podział - wyodrębnienie klasy kupców pośredniczących w wymianie między różnymi
producentami, oddzielanie miast od wsi - pod koniec okresu niewolnictwa
 Techniczny podział pracy – związany z wdrażaniem postępu technicznego

Rynek
 Z j. niem. ring – określenie miejsca dokonywania wymiany handlowej
 Ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów dokonujących się w sposób dobrowolny i
ciągły, w których wyniku określone zostają ceny oraz ilości nabywanych
i sprzedawanych dóbr
 Ogół stosunków wymiennych oraz warunków umożliwiających ich realizację
 Forma nawiązywania kontaktów między kupującymi
i sprzedającymi, w celu ustalenia warunków transakcji: sposobu, miejsca i czasu jej realizacji
oraz wysokości ekwiwalentu (ceny)

Klasyfikacje rynku
 kryterium kontaktów między sprzedawcą a nabywcą: rynki bez kontaktów między
kontrahentami, transakcje są nawiązywane w efekcie kontaktu między kontrahentami;
 kryterium zakresu kontroli: rynek wolny i regulowany
 kryterium stopnia legalności: rynki legalne (białe), półlegalne (szare) i nielegalne (czarne)
 kryterium liczby podmiotów występujących na rynku: wolnokonkurencyjny i
zmonopolizowany
 kryterium równowagi rynkowej: rynek zrównoważony oraz rynek niezrównoważony
 kryterium zw. z sytuacją rynkową w zakresie relacji popytu i podaży: rynek sprzedawcy
(producenta) i rynek nabywcy (konsumenta)
 kryterium zasięgu terytorialnego (zakres przestrzenny transakcji): lokalny, krajowy,
międzynarodowy i światowy;
 kryterium branżowe: rynki poszczególnych towarów: owoców, obuwia, zboża, materiałów
budowlanych, paliwa, etc.
 kryterium przedmiotu wymiany: rynek dóbr i usług konsumpcyjnych i rynek czynników
wytwórczych
 kryterium rodzaju transakcji: transakcje natychmiastowe, średni- długookresowe lub nie
mające żadnego terminu

Mechanizm rynkowy
 Proces wzajemnego oddziaływania na siebie elementów rynku (popytu i podaży) w dążeniu
do równowagi rynkowej
 Proces regulowania decyzji konsumentów i producentów, który dokonuje się poprzez rynek
niezależnie od woli poszczególnych podmiotów gospodarczych

15
Funkcje rynku (mechanizmu rynkowego)
 forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia
warunków wymiany, przede wszystkim ilości i ceny towarów
 za pośrednictwem cen relatywnych rozdziela zyski i straty w taki sposób, by indywidualne
decyzje koordynowały się w skali gospodarki, tworząc ład ekonomiczny
 eliminuje najmniej efektywne podmioty gospodarcze, co sprzyja wzrostowi ogólnej
efektywności gospodarczej
 struktura produkcji podporządkowana jest ujawniającym się, przede wszystkim za
pośrednictwem rynku, potrzebom poszczególnych konsumentów i producentów
 zachęca (zmusza) producentów i konsumentów do oszczędnego używania dóbr
 sprzyja konkurencji – producenci muszą konkurować z innymi producentami, by dostarczyć
swoje dobra i usługi w sposób najbardziej efektywny (pod względem ilości i jakości); w ten
sposób sprzyja poprawie jakości towarów
 zakłada, że sprzedawcy i nabywcy mogą swobodnie reagować na bodźce cenowe i inne oraz,
że mają wiele możliwości rozwiązań (w o l n o ś ć wyboru)
 kreuje i stymuluje innowacyjność i rozwój postępu technicznego
 zapewnia właściwą, efektywną alokację zasobów (kapitału, pracy, ziemi, technologii)
 dostarcza bodźców do nabywania użytecznych kwalifikacji

Typy systemów gospodarczych

System gospodarczy
 Zespół instytucji związanych z podejmowaniem i realizacją decyzji gospodarczych
 Układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa
i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników
produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji oraz
rozstrzyga kwestie co, jak i dla kogo ma być produkowane

Modele systemów gospodarczych

 System rynkowy
 System nakazowo-rozdzielczy
 System gospodarki mieszanej
 Społeczna gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa - rynek, na którym ceny kształtują się pod wpływem popytu i podaży. Jest
systemem samoregulacyjnym, ograniczającym ingerencję centralną w mechanizm gospodarczy.
Rynek podejmuje decyzje co do podstawowych pytań: co, jak i dla kogo produkować

Cechy gospodarki rynkowej

 własność prywatna, w tym własność czynników wytwórczych
 wolność wyboru
 interes własny (homo oeconomicus)
 rynkowy mechanizm cen
 konkurencja
 ograniczona rola rządu w wymiarze gospodarczym

16
Gospodarka centralnie planowana
System nakazowy nakazowo-rozdzielczy
Gospodarka kierowana scentralizowana, centralnie planowana
Socjalizm planowy i socjalizm rynkowy – decydenci (rząd) podejmują decyzje co, jak, dla kogo,
ile i za ile produkować
Cechy:
 dominacja państwowej (społecznej) własności czynników wytwórczych
 monocentryczny ład społeczny
 likwidacją rynkowego charakteru gospodarki
 centralne planowanie i zarządzanie gospodarką (przez dyrektywy rządowe, planowanie
dystrybucji, ustalanie cen)
 alokacja czynników wytwórczych i oddziaływaniem na zachowania podmiotów
gospodarczych poprzez narzędzia administracyjne: dyrektywy, nakazy, zakazy, przydziały,
limity, koncesje, etc.
 nierynkowa alokacja zasobów
 gospodarka niedoborów

Gospodarka mieszana
System gospodarki mieszanej – to system z dualnym układem regulacji, zawiera zarówno
samoczynnie działający mechanizm rynkowy, jak
i centralny układ regulacji.
Współczesne rozwinięte gospodarki rynkowe mają charakter mieszany (mixed economy)
Gospodarka mieszana – podstawowym mechanizmem rozwoju jest mechanizm rynkowy, a
wspomagającym, uzupełniającym i korygującym - ingerencja państwa w procesy gospodarcze.
Rząd i rynek podejmują decyzje ekonomiczne

Społeczna gospodarka rynkowa

 Społeczna gospodarka rynkowa – to system gospodarki rynkowej z zabezpieczeniem

socjalnym obywateli przed negatywnymi skutkami działania mechanizmu rynkowego (np.
inflacji i bezrobocia), realizowany metodami nie podważającymi reguł gospodarki rynkowej
(Niemcy)

 Tyle rynku ile możliwe, tyle ingerencji państwa ile konieczne

17