6.

WOJNY Z ZAKONEM KRZYŻACKIM – NOTATKA

_________________________________________________________________________________
1. Wielka Wojna z Zakonem 1409 – 1411
a) geneza konfliktu
 Władysław Jagiełło podpisując układ w Krewie zobowiązał się między innymi do odzyskania
utraconych wcześniej przez Polskę ziem. Unia była więc sojuszem zbrojnym przeciwko
Zakonowi Krzyżackiemu, z którym zarówno Królestwo Polskie jak i Wielkie Księstwo Litewskie
miało problemy. Do wojny z Zakonem musiało dojśd wcześniej czy później.
 Sytuacja ulegała ciągłemu zaostrzeniu wskutek polityki Zakonu:
 Unia polko-litewska pokrzyżowała plany Zakonu, związane z chrystianizacją Litwy.
Jednocześnie połączone unią paostwa stanowiły zagrożenie dla Zakonu. Chrzest Litwy
podważał zasadnośd istnienia paostwa zakonnego – nie ma już pogan, których trzeba
chrystianizowad. Dlatego też Zakon Krzyżacki starał się zanegowad prawdziwośd chrztu
Litwy. Szerzył antypolską i antylitewską propagandę głosząc, że Litwa jest nadal pogaoska i
wzywając rycerzy Europy Zachodniej do świętej krucjaty przeciwko Litwinom,
 Zakon Krzyżacki zakupił od Zygmunta Luksemburczyka Nową Marchię (1402 r.). po jej
zakupie odmówił Polakom prawa do posiadania kilku pogranicznych miejscowości, które
przyłączył do Polski Kazimierz Wielki (Santok, Osieczna, Drezdenko). Co więcej
 Spór o ziemię dobrzyoską. Ludwik Węgierski przekazał ziemię dobrzyoską w lenno księciu
Władysławowi Opolczykowi, który najpierw częśd jej oddał w zastaw Krzyżakom, a
następnie ją im sprzedał, nie mając ku temu prawa. Na mocy układu w Raciążu Krzyżacy
opuścili ziemię dobrzyoską, ale za jej zwrot żądali wysokiego odszkodowania.
 Zakon Krzyżacki wykorzystał spór między Jagiełłą i Witoldem. Za udzielenie pomocy
Witoldowi otrzymał od niego Żmudź w 1398 r. Od tej pory starano się odzyskad tak ważną
dla Litwinów ziemię. W 1401 r. wybuchło na Żmudzi antykrzyżackie powstanie. Witold
udzielił pomocy powstaocom na Żmudzi, co doprowadziło do wybuchu wojny litewsko –
krzyżackiej zakooczonej pokojem w Raciążu (1404 r.), który nie przyniósł rozstrzygnięcia
sporu. Podczas wojny Jagiełło ściśle współpracował z Witoldem.
 W 1409 r. ponownie wybuchło powstanie przeciwko Krzyżakom na Żmudzi. Władysław
postawił Zakonowi ultimatum – próba stłumienia powstania przez Krzyżaków zostanie
uznana za casus belli (przyczynę wojny). W odpowiedzi wielki mistrz Zakonu – Ulrich von
Jungingen wypowiedział wojnę Polsce w sierpniu 1409 r.
b) przebieg wielkiej wojny 1409 – 1411.
1409 r.
 We wrześniu 1409 r. wojska krzyżackie zaatakowały z kilku kierunków ziemie polskie:
 zajęły sporną ziemię dobrzyoską,
 wkroczyły do Wielkopolski z obszaru Nowej Marchii i ją spustoszyły,
 wkroczyły na Mazowsze z obszaru Prus,
 spustoszyły Kujawy i zajęły Bydgoszcz.
 Na początku października siłom polskim udało się odzyskad Bydgoszcz.
 W tym samym czasie wojska litewskie wraz z powstaocami opanowały całą Żmudź.
 Podpisano rozejm, który obowiązywał do lata 1410 r.

1
1410 r.
 W lutym sprawą sporu polsko – krzyżackiego zajął się król czeski Wacław Luksemburski, który
miał rozstrzygnąd spór. Wydał on wyrok korzystny dla Krzyżaków w zamian za korzyści
materialne. Władysław Jagiełło go nie uznał.
 Obie strony przygotowywały się do działao zbrojnych:
 Krzyżacy zawarli sojusz z Zygmuntem luksemburczykiem, który zobowiązał się zaatakowad
Polskę od południa. Oprócz tego wezwali rycerstwo Europy Zachodniej do kolejnej krucjaty.
 Strona polska próbowała zniechęcid rycerzy zachodnich do udziału w krucjacie. Zaczęła
również mobilizowad armię ściągając wojska lenników: książąt mazowieckich, hospodara
mołdawskiego. Sprowadzono najemników z Moraw, Czech i Śląska. Do wojsk polskich miały
również dołączyd wojska litewsko – ruskie wspomagane przez Tatarów.
 Działania wojenne zostają wznowione latem 1410 r. Punktem zbiórki sił sprzymierzonych był
obóz pod Czerwioskiem. Połączone wojska przekroczyły Wisłę pod Czerwioskiem, po moście
zbudowanym z łodzi, na początku lipca 1410 r. i wkroczyły w granice paostwa Zakonu
Krzyżackiego.
 Do rozstrzygającego starcia doszło 15 lipca 1410 r. pod wsią Grunwald (Tanenberg). W bitwie
pod Grunwaldem połączone wojska polsko-litewsko-tatarsko-rusko-morawskie pokonały
wojska krzyżackie wspomagane przez rycerzy europejskich. W bitwie poległ wielki mistrz Ulrich
von Jungingen.
 Spod Grunwaldu Jagiełło ruszył pod Malbork. Wiele miast i twierdz pruskich poddawało mu się
bez walki jednak Malborka nie udało mu się zdobyd gdyż:
 wojska polsko – litewskie składały się głównie z konnicy, nie przygotowanej do oblegania
twierdz,
 Malborka broniła silna załoga dowodzona przez komtura Świecia Henryka von Plauena,
 polskie pospolite ruszenie chciało jak najszybciej wrócid do domu wraz ze zdobytymi
łupami,
 brakowało pieniędzy na żołd dla żołnierzy zaciężnych,
 do Prus przybyła odsiecz z Inflant i Rzeszy – Zakon zaczął odzyskiwad zamki i miasta,
 król polski dowiedział się o koncentracji wojsk węgierskich za południową granicą (wojska
Zygmunta Luksemburskiego, króla Węgier – od września 1410 r. króla Niemiec)
 Wojska węgierskie wkroczyły na ziemie polskie i spaliły Nowy Sącz, zostały jednak pokonane.
Również wojska nadciągające z Rzeszy zostały rozbite w bitwie pod Koronowem (październik )
1411 r.
c) I pokój w Toruniu i jego znaczenie.
 Żmudź powróciła do Litwy, tylko do śmierci Witolda.
 Do Polski powróciła ziemia dobrzyoska.
 Mazowsze odzyskało terytoria zawkrzaoskie (tereny za rzeką Wkrą).
 O przynależności Sanoka i Drezdenka miał zadecydowad arbitraż.
 Zwrócono Zakonowi Krzyżackiemu zamki obsadzone polską załogą podczas wojny,
 Zakon Krzyżacki miał zapłacid Polsce odszkodowanie (100 tys. kop groszy czeskich).
 Ziemia chełmioska i Pomorze Gdaoskie miało pozostad przy Zakonie Krzyżackim.
d) znaczenie:
 Jaki widad pokój toruoski nie wykorzystał w pełni zwycięstwa pod Grunwaldem. Co prawda
potęga Zakonu Krzyżackiego została na zawsze złamana, a Władysław Jagiełło z Witoldem
osiągnął większośd celów, które postawili sobie przed wojną.

2
  Wielka wojna umocniła więzi między Polską a Litwą jednak zadecydowano o odrębności
politycznej Wielkiego Księstwa Litewskiego i Królestwa Polskiego. Suwerennośd Litwy została
potwierdzona unią w Horodle w 1413 r. Litwa władad miał wielki książę powoływany przez
króla polskiego. Sojusz polsko-litewski miał przetrwad do kooca XVIII wieku.

2. Dalsze walki z Krzyżakami 1412 – 1435 kalendarium

a) 1412 r. – zjazd w Lubowli – rozwiązanie sojuszu krzyżacko – luksemburskiego; sukces polskiej
dyplomacji
b) 1414 r. – Władysław Jagiełło zażądał od Zakonu zwrotu wszystkich ziem polsko – litewskich:
Pomorza Gdaoskiego, ziemi chełmioskiej, michałowskiej, a także posiadłości Zakonu na Kujawach,
drezdenka i Santoka, oraz Żmudzi i Jadwieży (Sudowii)
c) 1414 r. – wojna głodowa – Po odrzuceniu żądao przez Zakon Jagiełło wypowiedział mu wojnę i w
kroczył do Paostwa Zakonnego. Spustoszył południowo – zachodnią częśd paostwa z Warmią,
zdobył m.in.: Olsztyn, Nidzicę, Ostródę, Dobre Miasto, nie udało mu się zdobyd Brodnicy nad
Drwęcą. Rycerze zakonni unikali otwartej bitwy i schronili się w zamkach trudnych do zdobycia.
Zniszczenia Paostwa Zakonnego były ogromne. Ludnośd opuszczała ziemię. Jagiełło miał trudności
aprowizacyjne. Po interwencji nuncjusza apostolskiego zgodził się by spor rozstrzygnął sobór w
Konstancji i zawarł rozejm.
d) 1414 – 1418 r. – sobór w Konstancji – rozpatrywano tam spór polsko – krzyżacki jednak nie
podjęto żadnych wiążących decyzji. Rozejm polsko krzyżacki trwał do 1418 r.
e) 1419 r. – 1422 .
 Jagiełło wznowił wojnę zawierając antykrzyżacki sojusz z Danią, Norwegią, Szwecją i Pomorzem
Zachodnim, a w 1421 r. nawet z Brandenburgią. Działania wojenne były przerywane
rozejmami z inicjatywy nuncjusza papieskiego.
 Sprawa polsko – krzyżacka była ponownie rozpatrywana przez nuncjusza papieskiego czy
Zygmunta Luksemburskiego, jednak podejmowane przez nich decyzje nie satysfakcjonowały
albo jednej albo drugiej strony.
 w 1422 r. Jagiełło z armią polsko – litewską wkroczył na ziemię chełmioską. Krzyżacy ponownie
zamknęli się w zamkach. Pod wpływem zniszczeo Zakon Krzyżacki zgodził się na pewne
ustępstwa i zawarł pokój nad Jeziorem Melno:
 Polska zyskała posiadłości kujawskie Zakonu z Nieszawą jednak Pomorze Gdaoskie i ziemia
chełmioska nadal pozostawała przy Zakonie
 Żmudź wieczyście zostaje zwrócona Litwie; oprócz tego Litwa zyskała większośd Jadwięży
(Sudowii) oraz dostęp do Bałtyku – zostało przerwane połączenie między Paostwem
Zakonnym w Prusach i Inflantach
f) 1431 r. – 1435 r. wojna polsko – krzyżacka
 geneza – wielki książę litewski Witold zmarł w 1430 r. Na Litwie wybuchła walka o tron litewski
między Świdrygiełłą a Zygmuntem Kiejstutowiczem. Walkę tą zamierzał wykorzystad cesarz
Zygmunt Luksemburski chcąc oderwad Litwę od Polski i w ten sposób osłabid oba paostwa.
Również Zakon zamierzał skorzystad z tej sytuacji. Zawarł przymierze ze Świdrygiełłą, który
został wielkim księciem. Nominacja ta nastąpiła bez zgody panów polskich, którzy pragnęli by
tron litewski objął Zygmunt Kiejstutowicz. Świdrygiełło zbuntował się przeciwko Jagielle.
 przebieg :
 W 1431 r. Jagiełło wyprawił się wraz wojskami polskimi na Wołyo by zdyscyplinowad
Świdrygiełłę.

3
  Jednoczesny atak wojsk krzyżackich i Nowej Marchii na Kujawy, ziemię dobrzyoską,
Wielkopolskę. Po spustoszeniu tych ziem Krzyżacy i wojska Nowej Marchii wycofały się.
 Atak wojsk krzyżackich i inflanckich na województwo kaliskie. Zwycięstwo wojsk polskich
pod Dąbkami (niedaleko Nakła).
 1433 r. – Jagiełło sprzymierzył się z czeskimi husytami i księciem pomorskim Bolesławem IX.
Zorganizował wyprawę odwetową chcąc ukarad Zakon Krzyżacki za najazd z 1431 r. Wojska
polskie, czeskie i pomorskie spustoszyły Nową Marchię, a następnie wkroczyły na Pomorze
Gdaoskie gdzie obległy Chojnice, których nie udało się zdobyd. Wojska sprzymierzone
spustoszyły Pomorze Gdaoskie i dotarły aż do Bałtyku. Zawarto rozejm w Łęczycy kooczący
ten etap walk.
 1435 r. – Świdrygiełło sprzymierzył się z inflancką częścią Zakonu i wraz z nim zaatakował
częśd Litwy, którą władał Zygmunt Kiejstutowicz. Wojska polsko - litewskie pokonały wojska
zakonne i Świdrygiełły w bitwie pod Wiłkomierzem.
 1435 r. – pokój wieczysty z Zakonem w Brześciu Kujawskim
 Zakon zobowiązał się zerwad sojusz ze Świdrygiełłą i uznad władzę Zygmunta Kiejstutowicza
jako wielkiego księcia Litwy
 Zakon miał oddad Zamek Dybów (Nieszawa) i zapłacid 9500 złotych węgierskich za złamanie
traktatu melneoskiego.
 stany pruskie zostały gwarantem pokoju – mały wypowiedzied posłuszeostwo Zakonowi w
razie złamania postanowieo przez Zakon.

3. Opozycja stanowa w Paostwie Zakonnym

a) przyczyny powstania opozycji
 Po przegranej wojnie z Polską Krzyżacy dążyli do wzmocnienia swojego autorytetu:
 represjonowali rycerstwo chełmioskie, oskarżając je o opuszczenie pola bitwy pod
Grunwaldem; w 1411 r. w Grudziądzu ścięto Mikołaja z Ryoska, chorążego ziemi
chełmioskiej;
 represjonowali miasta pruskie, które poddały się wojskom polskim,
 anachroniczny ustrój paostwa Zakonu Krzyżackiego; w przeciwieostwie do inny krajów, w
których wykształciła się monarchia stanowa (mieszkaocy uzyskali liczne przywileje
gwarantujące im prawo do własnych sądów i prawo współdecydowania o podatkach) w
paostwie Zakonu Krzyżackiego:
 wyroki sądowe były wydawane arbitralnie przez braci zakonnych,
 ciągle zwiększano podatki, nie licząc się ze zdaniem ludności,
 brak przywiązania braci zakonnych do ziem pruskich; pochodzili oni głównie z Frankonii i
Szwabii,. W przeciwieostwie do nich rycerstwo i mieszczanie byli bardzo związani z ziemiami,
na których mieszkali.
b) skład społeczny opozycji w paostwie zakonnym:
 bogaty patrycjat miast pruskich, które należały do Hanzy (m.in. Gdaosk, Elbląg, Królewiec,
Toruo, Chełmo); mieszczanom zależało na związkach ekonomicznych z Królestwem Polskim,
 rycerstwo pruskie – pragnęło uzyskad przywileje wzorowane na przywilejach uzyskanych przez
rycerstwo polskie
c) organizacja opozycji:
 1397 r. – powstał Związek Jaszczurczy – reprezentował interesy rycerstwa pruskiego. Jednym z
jego założycieli był Mikołaj z Ryoska. Jego celem była ochrona przed uciskiem ze strony Zakonu.

4
 Po Wielkiej Wojnie i ścięciu Mikołaja z Ryoska, Związek działał tajnie dążąc do przyłączenia
ziemi chełmioskiej do Polski. Wszedł w skład Związku Pruskiego.
 1440 r. – utworzono Związek Pruski – konfederacja stanów pruskich, która piętnowała liczne
nadużycia Zakonu Krzyżackiego. Związek dążył do uzyskania wpływu na rządy w paostwie
krzyżackim i przywilejów stanowych, podobnych do posiadanych przez szlachtę i
mieszczaostwo w krajach sąsiednich. Sprzeciwiał się dotychczasowemu monopolowi Zakonu
Krzyżackiego w życiu politycznym i gospodarczym.
d) stosunek Zakonu do Związku Pruskiego – Wielki mistrz chciał zlikwidowad Związek Pruski. Zwrócił
się do cesarza Fryderyka III Habsburga i papieża. Sąd cesarski w 1453 r. nakazał rozwiązad
Związek Pruski, a papież obłożył go klątwą. W przypadku nie podporządkowania się tej decyzji
zapowiedziano dalsze represje. Związek Pruski nie przyjął wyroku. To oraz wysoka kontrybucja
wywołały bunt i wybuch powstania w Prusach przeciwko Zakonowi.

4. Wojna trzynastoletnia 1454 – 1466

a) geneza wojny
 sytuacja Zakonu Krzyżackiego :
 zmalała liczba rycerzy z Europy Zachodniej, którzy chcieli wziąd udział w walce z poganami;
liczebnośd Zakonu znacznie się zmniejszyła,
 Zakon nie mógł liczyd na pospolite ruszenie rycerstwa pruskiego, dlatego zaczął sprowadzad
żołnierzy zaciężnych, bardzo dobrze wyposażonych i wyszkolonych; Krzyżacy potrzebowali
funduszy na żołd dla nich gdyż ich utrzymywanie było bardzo kosztowne; byli zmuszeni
podwyższyd podatki,
 sytuacja gospodarcza Zakonu bardzo się pogorszyła ze względu na zniszczenia wojenne i
politykę celną Zakonu.
 napięte stosunki polsko – krzyżackie z lat 1411 – 1454 związane z tym, że żadna ze stron nie
była zadowolona z postanowieo I pokoju toruoskiego.
 delegacja Związku Pruskiego (na jej czele stał Jan Barzyoski) poprosiła Kazimierza
Jagiellooczyka o przyłączenie Prus i Pomorza Gdaoskiego do Królestwa Polskiego.
 bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny było wydanie aktu inkorporacji Prus i Pomorza
Gdaoskiego do Polski przez króla polskiego 6 marca 1454 r.
b) przebieg wojny:
 1454 r. – już na początku wojny ukazana została słabośd polskiej armii. Pospolite ruszenie z
Wielkopolski zebrane w obozie pod Cerekwicą wymusiło na królu przywileje (przywileje
cerkwico – nieszawskie) uzależniając od nich swój udział w wojnie. Ta sama szlachta została
całkowicie rozbita pod twierdzą krzyżacką Chojnice co spowodowało przedłużenie wojny i
spadek popularności Polski wśród powstaoców pruskich. Krzyżacy pokonali również
powstaoców pruskich.
 W 1456 r. pobita została flota duoska koło wyspy Bornholm, która wspierała Krzyżaków.
Zwycięzcami byli kaprowie gdaoscy.
 Kazimierz Jagiellooczyk po klęsce pod Chojnicami zwrócił się do stanów pruskich o pomoc.
Zyskał znaczne nakłady finansowe od powstaoców pruskich, głownie Gdaoska, Elbląga czy
Torunia. Dzięki tym funduszom zaczął wykupywad zamki krzyżackie od załóg, które nie
otrzymywały od Zakonu żołdu (wojska najemne = zaciężne). M.in. w w 1457 r. wykupiono z rąk
najemników czeskich Malbork.

5
  W 1461 r. stworzono armię zaciężną, na czele której stanął podkomorzy sandomierski Piotr
Dunin.
 1462 r. – bitwa koło Świecina (nad Jeziorem Żarnowieckim). Armia zaciężna pod
dowództwem Dunina robiła w niej liczniejszą armię krzyżacką. Bitwa ta była punktem
zwrotnym wojny.
 1463 r. – flota krzyżacka została pokonana w bitwie na Zalewie Wiślanym przez połączone
floty Gdaoska i Elbląga. To przeważyło szalę na stronę Królestwa Polskiego.
 W 1464 r. rozpoczęto rokowania pokojowe, które zakooczyły się podpisaniem II pokoju
toruoskiego w 1466 r.
c) postanowienia II pokoju toruoskiego 1466 r.
 do Polski powróciły: Pomorze Gdaoskie, ziemia chełmioska, ziemia michałowska
 do Polski przyłączono: Warmię, Żuławy, Malbork i Elbląg. Od tej pory wszystkie te ziemie nosiły
nazwę Prus Królewskich.
 Pozostała częśd paostwa zakonnego została nazwana Prusami Zakonnych (stolicą Królewiec) i
na mocy pokoju stała się lennem Królestwa Polskiego.
 Każdy wielki mistrz Zakonu miał obowiązek składad hołd lenny królowi polskiemu i wspomagad
go w czasie wojny, a także podporządkowad się w kwestii polityki zagranicznej.
 od tej pory do Zakonu Krzyżackiego mogli również wstępowad Polacy.
d) skutki i znaczenie:
 nadanie przez Kazimierza Jagiellooczyka przywilejów cerekwicko – nieszawskich przyczyniło się
do dalszego ograniczenia władzy królewskiej,
 paostwo polskie odzyskało dostęp do morza, dzięki czemu mógł się rozwijad handel; skutkiem
– wzbogacenie się portowych miast pruskich (szczególnie Gdaoska),
 Wisła stała się najważniejszym polskim szlakiem handlowym –spław zboża