Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
o As definicións da educación
o Os pilares da educación
3. O pensamento pedagóxico
2
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
tema 1
Documentos de traballo
Punto 1
• Vila, E. S. (2019) Repensar la relación educativa desde la pedagogía de la alteridad. TERI (Teoría de la
Educación. Revista Interuniversitaria) 31, 2, jul-dic, pp. 177-196
• Romero, C. e Núñez, L. (2017) Reformular la práctica a través de las filosofías educativas. En Teoría de la
Educación. Capacitar par la práctica (pp. 38-55). Madrid: Pirámide (puntos 1 e 3)
Punto 2
• Comisión Europea (2004). Competencias clave para un aprendizaje a lo largo de la vida. Un marco de referencia
europeo (resumo) http://lascompetenciasbasicas.files.wordpress.com/2008/01/competenciasclave.pdf
Punto3
• Ayuste, A. et al. (2005): Educación y enfoques críticos [e] Un nuevo enfoque crítico: la pedagogía comunicativa.
En Ayuste, A. et al: Planteamientos de la Pedagogía Crítica: comunicar y transformar (pp. 35-52).Barcelona,
Graó
Colofón do tema
• Díez, E.J. (2018). Otra educación es posible. En Neoliberalismo educativo. Educando al nuevo sujeto neoliberal
(pp. 83-103). Madrid: Octaedro editorial.
3
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Práctica 1 (bloque 1)Concepto de educación
1. Descrición
Elaborar unha presentación argumentada (soporte a elixir) do concepto de educación que integre:
definición, finalidade/s, orientación pedagóxica e política, características…
Subtarefas
1. Philips 66 concepto de educación /
2. Competencias básicas na educación secundaria
3. Política educativa e educación secundaria
2. Obxectivos
- Afondar no concepto de educación, as súas funcións sociais e significado no ámbito académico –
escolar e social.
- Reflexionar desde unha perspectiva crítica sobre a educación no contexto actual.
- Situarse no concepto que fundamentará a acción pedagóxica como orientadoras e orientadores.
3. Presentación
- O traballo presentarase ao final do bloque 1
- O formato será opción da creatividade del grupo (mural, diapositivas de PPT, etc.)
- O valor máximo asignado á práctica é 2,5 puntos
4
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Philips 66: educación é…
1
• 6 persoas
• 6 minutos Secretaria/o
• 1 secretaria/o
6 2
• Promover expresión de ideas e
opinións
• Estimular a comunicación
• Respectar os tempos
• Escoita activa
• Capacidade de síntese
• Debater e consensuar 5
• Capacidade de argumentación 3
5
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Rita Pierson
https://www.ted.com/talks/rita_pierson_every_kid_needs_a_champion?language=es
6
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
1. Teoría da educación
fundamentos, conceptos e procesos educativos
7 7
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
8
1 educación …
Proceso inherente ao ser humano,
Conscientes de ser
incompletos, inacabados Mundo “non
Posibilidade de
terminado” en
perfeccionamento ao movemento, en
longo do ciclo vital permanente evolución
Capacidade Capacidade
comprensión Capacidade intervención
comunicación
Opción ética
10
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Características dos procesos educativos
5
de aprendizaxe
4
6 intelixente
optimizador
3
7 intencional
orientado
axioloxicamente
1
proceso 2 comunicativo
8
crítico
9 Complexo
integral
10
innovador 11
funcional
11 Colom, J.A., Núñez, L. (2001)
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Dimisión educativa...
Enfermar de educabilidade...
“Se o axente educativo non ten conciencia de que o educando ten un espazo
propio de decisión e que, ao mesmo tempo, ten outras vivencias diferentes
a aquelas que se lle propoñen dende un contexto educativo, pódese
enfermar de educabilidade”
12
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Perspectiva etimolóxica
• Educo-educare • Educo-educere
Alimentar Extraer
13
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
1 Definicións de educación F. Tonucci
14
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
1 Definicións de educación
… é desenvolver, mediante a aprendizaxe, un proceso permanente de formación
persoal, social e cultural, orientado por un sistema axiolóxico e moral que propicie a
capacidade crítica e de adaptación innovadora na persoa.
15
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
1 Definicións de educación
…Tarea compleja y difícil por la cual un hombre introduce a otro en el mundo y lo ayuda
a construir su diferencia. (65) (70)
Meirieu, P. (2007). Frankenstein educador. Barcelona: Laertes
16
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Revolución Copernicana en Pedagoxía
1
renunciar á causalidade
ou posesión do alumnado
7
Insostible lixeireza da 2
Pedagoxía renunciar a moldear
esixencias
6
3
Autonomía como
proceso O saber como
proxecto persoal
5 4
Creación de “espazos Aprendizaxe: decisión
de seguridade” para persoal de quen
aprender aprende
18
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
• Desenvólvese ao longo de todo o ciclo da VIDA
Educación. unha necesidade VITAL
• En todos os ámbitos de VIDA: integral
sistema escolar
Obxecto
Colectividade Intencionalidade
Respecto Influencia
Disciplina Responsabilidade
Liberdade Autoridade
Autonomía Confianza
Funcionalidade Singularidade
Suxeito
1 Pero…un proceso complexo
Aséntase no axiolóxico
o E, polo tanto, cuestionable en sociedades abertas e plurais.
Dáse na sociedade
o Multiplicidade de contextos e axentes
21
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Puzle de Aronson
Vila (2019) Repensar la relación educativa desde la
pedagogía de la alteridad.
• Subtarefa Práctica 1 3
22
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
2. Saberes e competencias para a educación
no s. XXI
23 23
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
2 Los cuatro pilares de la educación
Delors, J. (1999) La educación encierra un tesoro. UNESCO
Instrumentos da
comprensión
aprender a
coñecer
Aplicación
de todos os
saberes
Influir sobre
o contorno
aprender a aprender a
ser facer
Transferibles
o Aplicable a moitas situacións e contextos
Competencia
Multifuncionais Combinación de
o Útiles para diversos obxectivos e actividades destrezas, actitudes,
aptitudes e
coñecementos
25
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Competencias-clave: oito dominios
Comisión Europea (2004 )
1
• Reflexión crítica Comunicación
lingua materna
• Creatividade 8 2
Conciencia e Comunicación
expresión lingua
• Iniciativa estranxeira
cultural
• Resolución de
problemas
7 3
Espírito Matemática,
emprendedor ciencia e tecnoloxía
• Avaliación de riscos
6
4
• Toma de decisións Interpersoais Dixital
e cívicas
• Xestión sentimentos
5
Aprender a “solapamento”
aprender nos dominios
26
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
MEyFP España: Competencias básicas
Condición indispensable para lograr que los individuos alcancen un pleno desarrollo personal,
social y profesional que se ajuste a las demandas de un mundo globalizado y haga posible el
desarrollo económico, vinculado al conocimiento.
27
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
MEyFP España: Competencias básicas
http://www.educacionyfp.gob.es/contenidos/estudiantes/educacion-secundaria/informacion-
general/competencias-basicas.html
• a) Comunicación lingüística
• c) Competencia digital
• d) Aprender a aprender
• Orden ECD/65/2015, de 21 de enero, por la que se describen las relaciones entre las
competencias, los contenidos y los criterios de evaluación de la educación primaria, la
educación secundaria obligatoria y el bachillerato.
https://www.boe.es/eli/es/o/2015/01/21/ecd65
28
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Competencias, criterios de avaliación e
estándares de aprendizaxe
Orden ECD/65/2015, de 21 de enero, por la que se describen las relaciones entre las
competencias, los contenidos y los criterios de evaluación de la educación primaria, la educación
secundaria obligatoria y el bachillerato. https://www.boe.es/eli/es/o/2015/01/21/ecd65
• 5. Los criterios de evaluación deben servir de referencia para valorar lo que el alumnado sabe
y sabe hacer en cada área o materia. Estos criterios de evaluación se desglosan en estándares
de aprendizaje evaluables. Para valorar el desarrollo competencial del alumnado, serán estos
estándares de aprendizaje evaluables, como elementos de mayor concreción, observables y
medibles, los que, al ponerse en relación con las competencias clave, permitirán graduar el
rendimiento o desempeño alcanzado en cada una de ellas.
29
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
España: Competencias básicas
30
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
3. O pensamento pedagóxico. Perspectivas
críticas na renovación educativa
31 31
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Filosofías educativas
Romero, C. e Núñez, L. (2017) Reformular la práctica a través de las
filosofías educativas. En Teoría de la Educación. Capacitar para la
práctica (pp. 38-55). Madrid: Pirámide
Tener un fin es actuar con sentido, no como una máquina automática; es tener el propósito de
hacer algo y percibir el sentido de las cosas a la luz de aquel intento. Dewey, 1995
32
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Filosofías educativas
Romero, C. e Núñez, L. (2017) Reformular la práctica a través de las
filosofías educativas. En Teoría de la Educación. Capacitar para la
práctica (pp. 38-55). Madrid: Pirámide
Ecosociales
Académicas
Sociocríticas
Humanistas “educar para a democracia e a
“Formar mentes ben feitas” xustiza social”
o o
Funcionais-instrumentais Ecológicas
“Formar mans expertas” “educar para a sostenibilidade”
Individualistas
Hedónicas
“Promover benestar emocional”
o
Eudemónicas
“Cultivar a persoalidade moral”
33 33
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Filosofías
ACADÉMICAS
Humanistas
Funcionais-
instrumentais
34
Filosofías
INDIVIDUALISTAS
Hedónicas
Eudemónicas
35
Filosofías
ECOSOCIALES
Sociocríticas
Ecológicas
36
Perspectivas pedagóxicas.
Palacios, J. (1978) La cuestión escolar. Barcelona, Paidós
Tradicional
P. Reformadora P. Antiautoritaria
Escola Nova
P. Sociopolítica
Enfoque comunicativo
37
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
P. Reformadora “Escola Nova”
• Rousseau (XVIII)
• Etapa individualista
Pestalozzi (XVIII)
Dewey Fröbel (XIX) Rousseau
1712-1778
• Novas orientacións
Freinet
Freinet 1896-1966
Montessori
38
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
P. antiautoritaria
• A.S. Neill: Summerhill
• C. Freinet Neill
Na actualidade
• Summerhill http://www.summerhillschool.co.uk/
Ferrer
• http://www.airesdecambio.com/summerhill-una-escuela-donde-lo-mas-importante-son-los-ninos/
• http://vimeo.com/22205368 0:28:35
• Makarenko 1888-1939
• Baudelot 1938
Baudelot Blonskij
40
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Enfoque comunicativo (Ayuste et al. 2005)
Escola de Frankfurt. Adorno, Horkheimer, Fromm, Marcuse
Competencia comunicativa:
• pregunta + reflexión + crítica + disenso + consenso
Acción comunicativa:
• posibilidade de cambio social (emancipación) a partir do acto comunicativo
Educación:
proceso dialóxico intersubxectivo en condicións de democracia e igualdade, que
pode -e debe- superar o espazo aula favorecendo accións de
cambio/transformación social
41 Carr W. e Kemmis S. (1988) Teoría crítica de la enseñanza. La investigación-acción en la formación del profesorado Barcelona: Martínez Roca
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Enfoque comunicativo (Ayuste et al. 2005)
Escola de Frankfurt. Adorno, Horkheimer, Fromm, Marcuse
42 Carr W. e Kemmis S. (1988) Teoría crítica de la enseñanza. La investigación-acción en la formación del profesorado Barcelona: Martínez Roca
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Enfoque comunicativo (Ayuste et al. 2005)
Características
• Escola como esfera pública democrática debate temas de interese e actualidade social.
Incorpora diversos puntos de vista.
• Acción educativa:
o establecer as condicións e habilidades ideais para o diálogo
o asegurarse que todas/os participan: todos aprendemos, todos temos algo que ensinar
43
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Representantes
• FREIRE 1921-1997
Educación como acción política de toma de conciencia e acción
o http://www.youtube.com/watch?v=Ul90heSRYfE&feature=related (1 Freire, 9:32)
• GIROUX 1943
Educación: afondamento nos valores e no proceso democrático
• APPLE 1942
Curriculum oculto e poder na institución escolar
• WILLIS 1933
Escola: espazo creador de cultura e ideoloxía
• BERNSTEIN 1924
Procesos de transmisión e de interacción na aula e outros espazos educativos
44 44
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Achegas por vir
• Enfoque comunicativo
Reivindicación
o do papel da persoa
o do diálogo intersubxectivo
o Atención ao estudo de transmisión transformación
do poder na escola
Educación
o instrumento de transmisión ideolóxica, pero…
o con posibilidade de resistencia e cambio da realidade
Escola:
o Aparato de reprodución da orde social dominante, pero…
o Espazo para a creación cultural
Aprendizaxe:
o Proceso de interación comunicativa
Educador/a
o Facilitador/a do diálogo
45
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
Meirieu (2006: 95)
“Quizá otra escuela es posible. Una especie de escuela
con una especie de gente que no hace nunca lo que se
espera de ella. Una especie de escuela que existe con
tal de que en ella se aprenda a acoger lo imprevisto, no
para erradicarlo, sino para observarlo con curiosidad”
46
Arredor do tema 1
47 47
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
“O muro” Pink Floyd 1980
http://www.tu.tv/videos/pink-floyd-the-wall
http://www.dailymotion.com/video/xatipn_pink-floyd-another-brick-in-the-wal_music
48
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
La educación prohibida
http://educacionprohibida.com/pelicula/que/
http://www.youtube.com/watch?v=8GcxTsTxnoY
http://www.youtube.com/watch?v=-1Y9OqSJKCc
(2:25:18 completa)
• Sinopsis
La escuela ha cumplido ya más de 200 años de existencia y es aun considerada la principal forma de acceso a la educación. Hoy en día, la
escuela y la educación son conceptos ampliamente discutidos en foros académicos, políticas públicas, instituciones educativas, medios de
comunicación y espacios de la sociedad civil.
Desde su origen, la institución escolar ha estado caracterizada por estructuras y prácticas que hoy se consideran mayormente obsoletas y
anacrónicas. Decimos que no acompañan las necesidades del Siglo XXI. Su principal falencia se encuentra en un diseño que no considera la
naturaleza del aprendizaje, la libertad de elección o la importancia que tienen el amor y los vínculos humanos en el desarrollo individual y
colectivo.
A partir de estas reflexiones críticas han surgido, a lo largo de los años, propuestas y prácticas que pensaron y piensan la educación de una
forma diferente.
“La Educación Prohibida” es una película documental que propone recuperar muchas de ellas, explorar sus ideas y visibilizar aquellas
experiencias que se han atrevido a cambiar las estructuras del modelo educativo de la escuela tradicional.
Más de 90 entrevistas a educadores, académicos, profesionales, autores, madres y padres; un recorrido por 8 países de Iberoamérica pasando
por 45 experiencias educativas no convencionales; más de 25.000 seguidores en las redes sociales antes de su estreno y un total de 704
coproductores que participaron en su financiación colectiva, convirtieron a “La Educación Prohibida” en un fenómeno único. Un proyecto
totalmente independiente de una magnitud inédita, que da cuenta de la necesidad latente del crecimiento y surgimiento de nuevas formas de
49 educación. 49
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
• Escola da Ponte: Especial José Pacheco
https://www.youtube.com/watch?v=53bNtzTVix4 0:22:57
• Paulo Freire
https://www.youtube.com/watch?v=Uixem8Hah6U
Pedagogía de la esperanza
http://www.youtube.com/watch?v=GjKWoP6uV2o 0:11:48
• Philippe Meirieu
https://www.youtube.com/watch?v=UHhKjKYGfhw 0:23:01
http://www.youtube.com/watch?v=b9_nuLWlms4
http://www.youtube.com/watch?v=Z78aaeJR8no 0:11:40
http://elpaissemanal.elpais.com/documentos/ken-robinson/ 0:13:41
http://www.rtve.es/alacarta/videos/redes/redes-sistema-educativo-anacronico/1044110/
http://www.youtube.com/watch?v=MyjUyzTOX5s 0:12:42
50 50
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
“O MURO” COMENTADO
http://www.youtube.com/watch?v=MmEFefoe-9U&feature=player_embedded#at=73
http://www.youtube.com/watch?v=IvZgJnxiwJs&feature=related
LA ESCUELA EXPANDIDA IES Antonio Domínguez Ortiz. Barrio de las Tres Mil Viviendas (Sevilla)
HTTP://WWW.ZEMOS98.ORG/EDUEX/SPIP.PHP?ARTICLE133
Pozo, M.M. del (Ed.) (2004) Teorías e instituciones contemporáneas de educación. Madrid:
Biblioteca Nueva.
51 51
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a
http://www.edu.xunta.es/web/diversidadeorientacion/411
52
Práctica 1
53 53
U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a