DEKLINACJA II RZECZOWNIKÓW i PRZYMIOTNIKÓW

Do deklinacji II należą rzeczowniki i przymiotniki rodzaju męskiego zakończone w nom. sing.

na -us i -er oraz rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone w nom. sing. na -um.

W gen. sing. mają one zakończenie -i .

Nota bene!
Zakończenie nom. sing. wskazuje na rodzaj rzeczownika, a zakończenie gen. sing. na
przynależność do deklinacji.

Formy podstawowe rzeczowników deklinacji II, które podaje słownik i których należy
uczyć się na pamięć:

Rodzaj męski (masculinum)

Np.:
 amicus, -i przyjaciel amicus (nom. sing.), -i (zakończenie gen. sing.)
 discipŭlus, -i uczeń
 servus, -i niewolnik

 puer, -ěri chłopiec (-e- jest zachowane )

 gener, -ěri zięć (-e- jest zachowane )

 liber, -bri książka (-e- zanika )

 magister, -tri nauczyciel (-e- zanika )

Nota bene!
Niektóre rzeczowniki zakończone w nom. sing. na -er zachowują -e- w odmianie, inne tracą -e-.
Rozpoznajemy to zjawisko po zapisie gen. sing. w formie podstawowej
np.:
 puer, -eri (-e- jest zachowane)
 liber, -bri (-e- zanika)

Rodzaj nijaki (neutrum)

Np.:
 verbum, -i słowo
 templum, - i świątynia
 praeceptum, -i wskazówka, rada

1
Zakończenia przypadków rzeczowników (i przymiotników) deklinacji II

Rodzaj męski (masculinum)

a) rzeczowniki zakończone w nom. sing. na -er

singularis (sing.) pluralis (plur.)

Nom. – er Nom. –i
Gen. –i Gen. – ōrum
Dat. –o Dat. – is
Acc. – um Acc. – os
Abl. –o Abl. – is
Voc. – er (Nom.= Voc.) Voc. –i (Nom. = Voc.)

Nota bene!
Należy pamiętać o zasadzie, iż w języku łacińskim (w każdej deklinacji) Nominativus i
Vocativus są sobie równe, oprócz 4 wyjątków, o których będzie mowa później.

b) rzeczowniki zakończone w nom. sing. na –us

singularis (sing.) pluralis (plur.)

Nom. – us Nom. –i
Gen. –i Gen. – ōrum
Dat. –o Dat. – is
Acc. – um Acc. – os
Abl. –o Abl. – is
Voc. –e* Voc. –i (Nom. = Voc.)

* Rzeczowniki (i przymiotniki) zakończone w nom. sing. na -us, w voc. sing.

mają zakończenie -e. Jest to pierwszy wyjątek (spośród 4), kiedy Vocativus nie
jest taki sam, jak Nominativus (zobacz nota bene powyżej!).

Rodzaj nijaki (neutrum)

singularis (sing.) pluralis (plur.)

Nom. – um Nom. –a
Gen. –i Gen. – ōrum
Dat. –o Dat. – is
Acc. – um Acc. –a
Abl. –o Abl. – is
Voc. – um Voc. –a

singularis pluralis
Nom. = Acc. = Voc. Nom. = Acc. = Voc.
a = a = a

2
Nota bene!
Rzeczowniki (i przymiotniki) rodzaju nijakiego mają zawsze równe przypadki: Nominativus,
Accusativus, Vocativus zarówno w singularis, jak i w pluralis. Ponadto w pluralis w tych trzech
przypadkach zawsze występuje zakończenie –a. Jest to tzw. REGUŁA NEUTRÓW, która
będzie obowiązywała w każdej deklinacji, w której występuje rodzaj nijaki, tj. jeszcze w III i IV.

Wzór odmiany rzeczownika deklinacji II

Nota bene!
W genetiwie singularis, po ‘odcięciu’ zakończenia (w deklinacji II -i), otrzymuje się tzw.
podstawę do dodawania pozostałych zakończeń. Zasada ta dotyczy wszystkich pięciu deklinacji
rzeczowników oraz odmiany przymiotników.

Rodzaj męski (masculinum)

rzeczownik zakończony w nom. sing. na -er, (-e- jest zachowane)

sing. plur.
Nom. puer Nom. puěr -i
Gen. puěr -i (puer- , podstawa) Gen. puer -ōrum
Dat. puěr -o Dat. puěr -is
Acc. puěr -um Acc. puěr -os
Abl. puěr -o Abl. puěr -is
Voc. puer ! (Nom. = Voc.) Voc. puěr -i ! (Nom.= Voc.)

rzeczownik zakończony w nom. sing. na -er, (- e- zanika)

sing. plur.
Nom. liber Nom. libr -i
Gen. libr -i (libr- , podstawa) Gen. libr -ōrum
Dat. libr -o Dat. libr -is
Acc. libr -um Acc. libr -os
Abl. libr -o Abl. libr -is
Voc. liber ! (Nom. = Voc.) Voc. libr -i ! (Nom. = Voc.)

rzeczownik zakończony w nom. sing. na -us

sing. plur.
Nom. discipŭlus Nom. discipul -i
Gen. discipul -i (discipŭl- , podstawa) Gen. discipul -ōrum
Dat. discipul -o Dat. discipul -is
Acc. discipul -um Acc. discipul -os
Abl. discipul -o Abl. discipul -is
Voc. discipul -e ! * (wyjątek) Voc. discipul -i ! (Nom. = Voc.)

3
Rodzaj nijaki (neutrum)
sing. plur.
Nom. templ um Nom. templ -a
Gen. templ -i (templ- , podstawa) Gen. templ -ōrum
Dat. templ -o Dat. templ -is
Acc. templ -um Acc. templ -a
Abl. templ -o Abl. templ -is
Voc. templ -um ! Voc. templ -a !

(Nom. = Acc. = Voc.) REGUŁA NEUTRÓW (Nom. = Acc. = Voc.)

a = a = a
Wyjątki w odmianie deklinacji II

1. Do deklinacji II należy również rzeczownik rodzaju męskiego: vir, -i mąż, mężczyzna.

2. Imiona własne męskie zakończone w nom. sing. na –ius (np. Publius, -i), oraz
rzeczownik filius, -i w voc. sing. mają zakończenie -i. Jest to drugi (**) i trzeci (***)
wyjątek, kiedy Vocativus nie jest taki sam, jak Nominativus.

Np.:
sing. sing.
Nom. Publius (Publiusz) Nom. filius (syn)
Voc. Publi !** Voc. fili !***

Wyjątki rodzajowe deklinacji II

Wyjątki rodzaju żeńskiego

a) rodzaju żeńskiego są rzeczowniki zakończone w Nom. sing. na –us oznaczające nazwy

drzew, krajów, wysp i miast (Drzewa, kraje, wyspy, miasta mają rodzaj, jak niewiasta),
np.:

popǔlus, -i topola
Aegyptus, -i Egipt
Cyprus, -i Cypr
Corinthus, -i Korynt

b) rodzaju żeńskiego są dwa rzeczowniki:

humus, -i ziemia, gleba

alvus, -i brzuch, żołądek

c) rodzaju żeńskiego są także rzeczowniki pochodzenia greckiego, np.:

dialectus, -i dialekt
paragraphus, -i paragraf
crystallus, -i kryształ
methǒdus, -i metoda

4
 Wyjątki rodzaju nijakiego

Rodzaju nijakiego są trzy rzeczowniki:

vulgus, -i pospólstwo, tłum

virus, -i jad, trucizna
pelăgus, -i morze

Nota bene!
Rzeczowniki te odmieniają się zgodnie z ich rodzajem gramatycznym, czyli według reguł
deklinacji II, ale przymiotnik je określający będzie musiał być zgodny z ich rodzajem
naturalnym, czyli będzie w rodzaju żeńskim.

Pluralia tantum deklinacji II

Pluralia tantum (plurale tantum) czyli rzeczowniki, które występują tylko w liczbie mnogiej,
występują również w deklinacji II.
Np.:
Nom.pl Gen.pl (są to pluralia tantum rodzaju męskiego)
liběri -orum dzieci
fasti -orum kalendarz, wykaz
Delphi -orum Delfy
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
castra -orum obóz wojenny (są to pluralia tantum rodzaju nijakiego)
arma -orum broń, oręż

W związku z tym, że rzeczowniki te nie posiadają form liczby pojedynczej, jako formę
podstawową podaje się Nominativus pluralis i zakończenie Genetivus pluralis.

PRZYMIOTNIKI DEKLINACJI I i II
Przymiotniki łacińskie, podobnie jak polskie, występują w trzech rodzajach gramatycznych:
męskim – masculinum (m), żeńskim – femininum (f), nijakim – neutrum (n).

Zestawienie przymiotników deklinacji I i II, przedstawiające równocześnie formy

podstawowe przymiotników

Przymiotniki podane są w słowniku w formie Nom. sing.:

I grupa (Nom. sing. -us, -a, -um)

np.: (m) (f) (n)

bonus -a -um
(bonus bona bonum) dobry, dobra, dobre

II grupa (Nom. sing. -er, -a, -um)

np.: (m) (f) (n)

misěr -ěra -ěrum (-e- jest zachowane)
(miser misera miserum) biedny, biedna, biedne

5
 (m) (f) (n)
pulcher -chra -chrum (-e- zanika)
(pulcher pulchra pulchrum) piękny, piękna, piękne

Nota bene!
Przymiotniki z drugiej grupy o zakończeniach w Nom. sing. -er, -a, -um zachowują się tak, jak
rzeczowniki deklinacji II rodzaju męskiego, zakończone w nom. sing. na -er, czyli w większości
-e- zanika, a w kilku -e- jest zachowane:

miser, misěra, misěrum – biedny

asper, aspěra, aspěrum – trudny, szorstki
liber, liběra, liběrum – wolny
tener, teněra, teněrum – delikatny

Tworzenie i odmiana związku zgody rzeczownika i przymiotnika deklinacji II

Przymiotniki tworzą wraz z określanym rzeczownikiem związek zgody, tzn. przymiotnik
dostosowuje się do określanego rzeczownika w przypadku, liczbie i rodzaju.

Np.: discipŭlus, -i bonus, -a, -um

discipulus, -i jest rzeczownikiem rodzaju męskiego (poznajemy to po zakończeniu w Nom.

sing. -us). Dobieramy do niego przymiotnik w tym samym rodzaju, tj. w rodzaju męskim. Forma
przymiotnika „bonus” jest w rodzaju męskim. Otrzymujemy więc związek zgody:

discipŭlus bonus dobry uczeń

Inne przykłady:
(m)
annus, -i (m) prosper, -ěra, -ěrum

annus prosper pomyślny rok

(m)
liber, -bri (m) prohibǐtus, -a, -um

liber prohibǐtus zakazana księga

(m)
gener, -i (m) impǐger, -gra, -grum

gener impǐger pracowity zięć

(n)
templum, -i (n) antiquus, -a, -um

templum antiquum starożytna świątynia

(f)
Corinthus, -i (f) opulentus, -a, -um

Corinthus opulenta bogaty Korynt (WYJĄTEK RODZAJU ŻEŃSKIEGO !)

6
 Przykładowa odmiana rzeczownika z przymiotnikiem deklinacji II
sing. plur.

Nom. annus prosper Nom. anni prosperi

Gen. anni prosperi (ann-, prosper-) Gen. annorum prosperorum
Dat. anno prospero Dat. annis prosperis
Acc. annum prosperum Acc. annos prosperos
Abl. anno prospero Abl. annis prosperis
Voc. anne prosper ! Voc. anni prosperi !

ZAIMKI DZIERŻAWCZE (PRONOMINA POSSESSIVA)

W ten sam sposób, co przymiotniki deklinacji I i II, odmieniają się zaimki dzierżawcze:

meus, -a, -um (meus, mea, meum) mój, moja, moje

tuus, -a –um (tuus, tua, tuum) twój, twoja, twoje
suus, -a, -um (suus, sua, suum) swój, swoja, swoje; jego, jej, jego

noster, -a, -um (noster, nostra, nostrum) nasz, nasza, nasze

vester, -a, -um (vester, vestra, vestrum) wasz, wasza, wasze
suus, -a, -um (suus, sua, suum) swój, swoja, swoje; ich

Zaimki te również tworzą związek zgody z określanym rzeczownikiem oraz zgadzają się co do
osoby z podmiotem zdania.

Ja czytam swoją książkę. Ego librum meum lego.

Ty czytasz swoją książkę. Tu librum tuum legis.
Kwintus czyta swoją książkę. Quintus librum suum legit.

My czytamy swoje ksiązki. Nos libros nostros legimus.

Wy czytacie swoje książki. Vos libros vestros legitis.
Chłopcy czytają swoje książki. Pueri libros suos legunt.

Nota bene!
Powyższe przykłady pokazują różnicę w użyciu zaimka w stosunku do języka polskiego. We
wszystkich zdaniach, niezależnie od ich podmiotu w zdaniu polskim, występował zaimek
„swój”. W zdaniach łacińskich zaimek był dostosowany do podmiotu zdania:
Ego… meum …, Tu … tuum …, itd.

7
Wyjątek w odmianie !

Wszystkie przedstawione powyżej zaimki dzierżawcze odmieniają się regularnie według reguł
deklinacji I i II. Wyjątek stanowi zaimek rodzaju męskiego: meus.

Vocativus singularis tego zaimka brzmi: mi !****

Jest to czwarty (****), ostatni wyjątek, kiedy Vocativus nie jest taki sam, jak Nominativus.

Zestawienie wszystkich wyjątków, kiedy Vocativus nie jest taki sam, jak Nominativus

SINGULARIS

NOM. meus filius Publius (Marcus) mój syn Publiusz (Marek)

VOC. mi**** fili*** Publi ** (Marce)* ! (o) mój synu Publiuszu (Marku) !

* rzeczowniki zakończone w nom. sing. na -us, np. imię: Marcus

** imiona własne męskie zakończone w nom. sing. na -ius, np.: Publius
*** rzeczownik filius
**** zaimek dzierżawczy meus