Informacje dodatkowe

Formuła Radbrucha
Po zakończeniu II wojny światowej w Niemczech osądzono zbrodniarzy nazistowskich oraz
unieważniono wiele krzywdzących aktów prawnych, wyroków i decyzji wydanych w III
Rzeszy. Powojenne niemieckie sądy cywilne i karne powoływały się wówczas na formułę
z dziedziny filozofii prawa, stworzoną przez niemieckiego prawnika Gustawa Radbrucha
(1878–1949). Głosiła ona, że prawo może przestać obowiązywać, jeśli w drastyczny sposób
łamie podstawowe normy moralne, a zasada, która nie zyskuje godności bycia prawem, może
zostać odrzucona przez obywateli. Administracja państwowa i sądownictwo nie mogą jej
wówczas stosować. W 1946 r. Gustaw Radbruch określił sytuację prawną III Rzeszy jako
ustawowe bezprawie. W powojennej historii Niemiec zastosowano to rozwiązanie również
ponad 40 lat później, po połączeniu RFN oraz NRD. Postawiono wówczas przed sądem
i skazano NRD-owskich strażników granicznych strzelających do ludzi uciekających przez
mur berliński. Ten przykład dowodzi, że zasada o niedziałaniu prawa wstecz nie zawsze
zyskuje uznanie, zdarza się to jednak bardzo rzadko.
Delikt
Czyn niedozwolony, za który można ponieść odpowiedzialność. Według prawa cywilnego
stanowi on rezultat zawinionego lub niezawinionego działania prowadzącego do wyrządzenia
szkody majątkowej albo niemajątkowej wobec innej osoby fizycznej czy prawnej. Sprawcą
czynu nie musi być człowiek (np. w sytuacji pogryzienia przez psa, narażenia na szkodliwe
działanie zjawisk atmosferycznych), ale prawo cywilne poszukuje osoby, która odpowiada za
zdarzenie (np. właściciela psa) i jest zobowiązana do zadośćuczynienia, np. odszkodowania.
Z perspektywy prawa karnego delikt przybiera charakter czynu bezprawnego; może zostać
określony jako przestępstwo lub wykroczenie. Złamanie zakazu albo naruszenie nakazu
określonego dyspozycją normy prawnej, niepodporządkowanie się orzeczeniu sądowemu lub
decyzji administracyjnej prowadzi do wszczęcia postępowania karnego i może spowodować
ukaranie sprawcy. W obszarze prawa konstytucyjnego delikt oznacza naruszenie przepisów
konstytucji albo ustaw, które nie może zostać uznane za przestępstwo lub wykroczenie
według prawa karnego. Dotyczy to wyłącznie najważniejszych urzędników państwowych
umyślnie albo nieumyślnie naruszających konstytucję w związku z zajmowanymi stanowi-
skami. Sprawy takie rozstrzyga Trybunał Stanu. W prawie międzynarodowym delikt wiąże
się z łamaniem praw człowieka oraz czynami przeciw ludzkości (jak zbrodnie wojenne,
ludobójstwo, terroryzm, piractwo, fałszowanie pieniędzy, handel ludźmi). Takie czyny są
ścigane niezależnie od miejsca i czasu ich popełnienia.