Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA
LECH MORAWSKI
1. POJĘCIE PRAWA
Prawo natury
zbiór norm słusznych, które wynikają z tak lub inaczej rozumianej natury człowieka
1. rozkaz
2. suwerenność władzy
3. obowiązek wykonania
4. sankcja przymusu
1
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Katolicka koncepcja prawa natury – pisma św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu
Laicka koncepcja prawa natury – L. Fuller (Moralność prawa, 1978)
2
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
3
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
3. FUNKCJE PRAWA
1. Kontrola zachowań
2. Rozdział dóbr i ciężarów
3. Regulacja konfliktów
Oddziaływanie normatywne
każdemu do zasług
każdemu stosownie do pozycji społecznej
każdemu to samo (sprawiedliwość egalitarystyczna) – skrajna interpretacja
równości
MORALNOŚĆ – obejmuje te normy społeczne, które kwalifikują zachowania jako dobre lub
złe, słuszne lub niesłuszne
PRAWO MORALNŚĆ
PORÓWNANIE
(norma prawna) (norma moralna)
Bardziej sformalizowane
i zinstytucjonalizowane
Specjale procedury tworzenia System niesformalizowany
i stosowania norm i niezinstytucjonalizowany
Stopień Skomplikowane układy Brak możliwości zmian
formalizacji instytucji i procedur (parlament, Proces powstawania norm
i instytucjonalizacji administracja, sądy, więzienia) moralnych – spontaniczny
Może być tworzone, zmieniane Nie podlega dekretowaniu
i uchylane Bardzo ogólne wskazania;
Są bardziej precyzyjne
i określone.
Uzasadnienie aksjologiczne -
zaczyna obowiązywać, gdy
upowszechni się przekonanie,
Uzasadnienie tetyczne – że określone zachowanie jest
źródłem jest akt władzy dobre (złe), słuszne
Obowiązywanie kompetentnego organu (niesłuszne)
norm państwowego (ustawa-Sejm, W związku z tym norma
rozporządzenie - Rada moralna określa sposób
Ministrów); zachowania
Źródło – spontanicznie
rozwijające się oceny, oparte
o aprobatę społeczną
Sankcje skupione - Sankcje rozsiane –
sformalizowane niesproceduralizowane,
Sankcje i zinstytucjonalizowane, wyczerpują się w różnego
wymierzane przez specjalne rodzaju aktach społecznego
organy (sądy), w specjalnym potępienia i dezaprobaty
6
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
trybie (proces), po
zastosowaniu przewidzianej
procedury
Odpowiedzialność
Zewnętrzne zachowania ludzi doxatyczna –
Przedmiot (przede wszystkim) odpowiedzialność za motywy,
regulacji wina – podstawowa forma intencje i przekonania (nie
odpowiedzialności prawnej; życz bliźniemu, co tobie nie
miłe)
Osoby fizyczne; organizacje,
Osoby fizyczne
Podmioty instytucje (osoby prawne)
Wina – wyłącznie człowiek
Wina – także osoby prawne
Nie jest strukturalnie
Strukturalnie powiązane
powiązana z państwem
Stosunek do z państwem - organy
Współistnienie różnych
państwa państwowe tworzą, zmieniają
moralności w pluralistycznych
i uchylają normy prawne;
społeczeństwach
1. przedmiotowe
2. walidacyjne
3. funkcjonalne
RELACJE PRZEDMIOTOWE
gdzie prawo i moralność regulują zachowania tak samo – sfera regulacji zbieżnej
gdzie regulują zachowania odmiennie – sfera regulacji rozbieżnej
Gdy dochodzi do zbiegu tych systemów uważa się, iż prawo powinno respektować
przekonania moralne większości społeczeństwa, przy jednoczesnej ochronie praw
mniejszości
RELACJE WALIDACYJNE
7
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
RELACJE FUNKCJONALNE
Czyli, jak normy moralne wpływają na treść norm prawnych i odwrotnie – jak prawo
wpływa na treść przekonań moralnych
Prawo jako system otwarty na wartości moralne - techniki włączania wartości moralnych:
derogacja wyraźna – to uchylenie normy lub aktu normatywnego przez inna normę
prawną nazywaną przepisem lub klauzulą derogacyjną (zawartą w przepisach
końcowych aktu normatywnego)
derogacja milcząca – derogacja przez sam fakt odmiennego uregulowania –
normodawca wprowadza nowe przepisy i nie uchyla poprzednich.
Reguła Lex specialis derogat legi generali nie jest regułą derogacyjną,
a jedynie regułą wskazującą, jak stosować przepisy ogólne i specjalne
w przypadku kolizji.
reguła desuetudo – norma prawna traci moc obowiązującą (wychodzi z użycia) wskutek
niestosowania przez dłuższy czas lub radykalnej zmiany okoliczności, np. zmiany
ustroju politycznego czy ekonomicznego
formuła Radbrucha – nie obowiązują te normy prawne, nawet jeżeli nie zostały
formalnie uchylone, które w rażący sposób naruszają elementarne i niekontrowersyjne
zasady moralne
Wyjście w życie
z momentem ogłoszenia w oficjalnym dzienniku promulgacyjnym albo
w momencie późniejszym, który sama określa – po określonym vacatio legis.
Terytorium lądowe
Terytorium powietrzne
Terytorium morskie (wody wewnętrzne oraz morze terytorialne maksymalnie do 12 mil)
10
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
1. SYSTEMY - TYPY
KAPITALIZM SOCJALIZM
Podstawa ustroju ekonomicznego:
Podstawa ustroju ekonomicznego:
Własność państwowa (nazywana
Własność prywatna
społeczną lub ogólnonarodową)
Gospodarka wolnorynkowa
Gospodarka planowa
Podstawa ustroju politycznego: Podstawa ustroju politycznego:
Demokracja parlamentarna Dyktatura partii komunistycznej
Podstawa porządku społecznego:
Podstawa porządku społecznego:
Negacja podstawowych praw
System praw i wolności
i wolności obywatelskich,
obywatelskich z wolnością słowa
w szczególności wolności słowa
i zrzeszania się
i zrzeszania się
11
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Ustawa (statute) najwyższym źródłem prawa – może uchylić każdy precedens, a żaden
precedens nie może uchylić ustawy
Precedens – decyzja sądu, która tworzy prawo, sformułowana w toku jego stosowania
(nie cały wyrok, ale sformułowana w wyroku reguła ogólna - ratio decidendi,
w oparciu o którą sąd rozstrzygnął dana sprawę i która staje się wiążąca przy
rozstrzyganiu spraw tego samego rodzaju w przyszłości, pozostałe elementy wyroku
(obiter dicta) są niewiążące.
Zasada stare decisis – zasada związania precedensem – od precedensu może odstąpić
tylko sąd, który go ustanowił albo sąd od niego wyższy
Wywodzi się z prawa zwyczajowego
Precedens de jure – precedens formalnie wiążący, który może tworzyć nowe normy
prawne
12
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
2. SYSTEMY KONKRETNE
SYSTEMATYZACJA PIONOWA
1. KONSTYTUCJA
najwyższa moc prawna
tworzy ją parlament w specjalnym trybie
reguluje podstawy ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego w państwie
zawiera zwykle katalog podstawowych praw obywatelskich. (mogą być one
uregulowane także w osobnym akcie prawnym uważanym za składnik konstytucji)
2. USTAWY
podstawowy instrument legislacji
tworzą je parlamenty
reguluje materie szczególnie istotne z punktu widzenia obywatela, które nie mogą
być uregulowane w akcie niższego rządu (tzw. materie ustawowe)
3. AKTY PODUSTAWOWE
zwykłe akty wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania
akty organów administracji publicznej noszą nazwę rozporządzeń, uchwał lub
zarządzeń
służą wykonaniu ustaw, a do ich wydania jest potrzebne szczegółowe upoważnienie
ustawy
akty normatywne zajmujące wyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych mają wyższą
moc prawną od aktów, które zajmują miejsce niższe
13
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
SYSTEMATYZACJA POZIOMA
1. Kryterium przedmiotowe
Podstawą podziału jest treść regulowanych stosunków społecznych
2. Kryterium podmiotowe
Odgrywało ważna rolę w średniowieczu
Każdy stan rządził się własnym prawem – stanowa stratyfikacja społeczeństwa
i prawa
Metoda cywilna
stosowana wtedy, gdy prawo respektuje autonomię woli stron i, w granicach
określonych przez normy imperatywne (Ius cogens), pozwala podmiotom
swobodnie kształtować stosunki prawne
podmioty danego stosunku są sobie w sensie prawnym równorzędne i nie
zachodzi miedzy nimi relacja hierarchicznego podporządkowania
Metoda administracyjna
posługujemy się nią wówczas, gdy jeden z podmiotów jest hierarchicznie
podporządkowany drugiemu – podstawą regulacji stosunków są władcze
decyzje
Metoda karna
stosowana wtedy, gdy mamy pewne czyny są zabronione przez ustawę
(przestępstwa, wykroczenia) pod groźbą kary
podstawą odpowiedzialności karnej jest wina indywidualnego sprawcy
14
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Polskie kodeksy:
PRAWO KONSTYTUCYJNE
PRAWO ADMINISTRACYJNE
POSTĘPOWANIE CYWILNE
16
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Prawo publiczne – zbiór norm odnoszących się do interesu państwa (sfera, w której
obywatel podlega poleceniom władzy publicznej)
Prawo prywatne – zbiór norm odnoszących się do interesów jednostki (sfera, w której
obywatel jest wolny, tj. nie podlega poleceniom władzy publicznej)
KRYTERIA
PRAWO PUBLICZNE PRAWO PRYWATNE
PODZIAŁU
Reguluje stosunki między
1. PODMIOTOWE organami państwa oraz Reguluje stosunki między
(E. Bierling, F. Somló) między organami państwa obywatelami;
i obywatelami;
Reguluje stosunki władcze,
2. PRZEDMIOTOWE w których jeden podmiot jest Reguluje stosunki między
– typu regulowanych podporządkowany drugiemu - pod miotami równorzędnymi
stosunków (G. Jelinek) stosunki hierarchicznego - stosunki równorzędności
podporządkowania
Roszczenia prywatno-
3. SPOSOBU
Roszczenia publiczno-prawne prawne dochodzone
DOCHODZENIA
są dochodzone z urzędu; (z inicjatywy)
ROSZCZEŃ (A.Thon)
zainteresowanych stron
Prawo konstytucyjne, karne,
Przykłady administracyjne, finansowe, Prawo cywilne
działy prawa procesowego;
17
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
AKT TWORZENIA PRAWA – władczy akt organu władzy państwowej, który składa się
z norm ogólnych (istnieją wyjątki od tej reguły)
PRAWO KONTRAKTOWE
Umowa, której stronami są organy państwowe i/lub upoważnione przez nie instytucje
Jeżeli jedną ze stron takiej umowy jest organ państwowy to można mówić
o współstanowieniu prawa przez państwo
Umowa jest rzadko bezpośrednim źródłem prawa, ALE: tryb negocjacyjny w dalszym ciągu
ogrywa ważną rolę w procesie stanowienia prawa (np. Magna Charta Lliberatum (1215),
Pacta Conventa, Artykuły henrykowskie (1573), a obecnie – układy zbiorowe pracy)
W prawie międzynarodowym publicznym (prawo traktatowe) tryb negocjacyjny to
podstawowa procedura tworzenia prawa, kontraktowy charakter tego prawa:
Umowy dwustronne (bilateralne)
Umowy wielostronne (multilateralne) nazywane traktatami/konwencjami
Prawo pierwotne UE jako prawo traktatowe, prawo wtórne = prawo stanowione
PRAWO PRECEDENSOWE
powstanie prawa w drodze decyzji sądowej lub administracyjnej, jeżeli zawartą w tej
decyzji normę ogólną uważa się za wiążącą
PRECEDENS – zawarta w decyzji sądowej norma ogólna, która de iure (precedens
formalnie wiążący) lub de facto (precedens formalnie niewiążący) wpływa na
podejmowanie innych decyzji przez sądy
W praktyce precedensy są najczęściej tworzone przez najwyższe instancje sądowe
Zasada stare decisis – zasada związania sądu precedensem w krajach anglosaskich, gdzie
precedens jest formalnym źródłem prawa, jednak ustawa może uchylić precedens
18
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
PRAWO ZWYCZAJOWE
Organ państwa nie tworzy, ale uznaje określone normy za normy prawne
Odgrywa znaczącą rolę w państwach azjatyckich i afrykańskich oraz jest oficjalnym
źródłem prawa międzynarodowego publicznego
W niektórych państwach – subsydiarność prawa zwyczajowego, która polega na tym, iż
wolno jest je zastosować pod warunkiem, iż dane zagadnienie nie jest uregulowane przez
ustawy lub inne akty normatywne
Kryteria uznania normy za normę prawa zwyczajowego ( nauka niemiecka):
PRAWO RELIGIJNE
organ państwa uznaje za normy prawne pewne normy religijne – prawo Islamu
tzw. szariat – zespół wskazań, co do postępków ludzkich zawarty w Koranie
olbrzymia rola szkół prawa zajmujących się interpretacją Koranu
PRAWO PRAWNICZE
2. ŹRÓDŁA PRAWA
ŹRÓDŁA PRAWA W SENSIE FORMALNYM (fontes iuris oriundi) – każdy akt, dokument,
decyzja, którą w danym systemie prawa uważa się za źródło norm prawnych; np. ustawa,
rozporządzenie, uchwała odpowiedniego organu państwowego (Polska), precedens, decyzja
sądu lub innego organu uznająca zwyczaj za normę prawnie wiążącą (inne państwa)
Konstytucja
Ustawy
Akty legislacji delegowanej, tj. akty wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego;
Normy prawa międzynarodowego publicznego (traktaty, rozporządzenia unijne)
Prawo zwyczajowe
Precedensy
Akty legislacji autonomicznej (sporne) – wszelkie formy tworzenia ogólnych reguł przez
instytucje pozapaństwowe
20
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
NIESAMOISTNE ŹRÓDŁA PRAWA – wszystkie normy i materiały, które nie mogą stanowić
wyłącznej podstawy aktu stosowania prawa, a tym samym nie mogą być samodzielnym
źródłem naszych uprawnień lub obowiązków; dostarczają jednak dodatkowego wsparcia dla
takich decyzji (jest ona lepiej uzasadniona); przykłady:
Orzeczenia sądowe
Materiały przygotowawcze (sprawozdania komisji legislacyjnych)
Poglądy doktryny, zwłaszcza jednolite – communis opinio doctorum
Materiały komparatystyczne (orzeczenia sądów zagranicznych, poglądy obcej doktryny,
zagraniczne akty normatywne)
Reguły egzegezy (dyrektywy wykładni, reguły wnioskowań prawniczych, reguły kolizyjne
Zasady i reguły pozaprawne (zwyczaje, zasady współżycia społecznego, zasady słuszności)
Zalecenia i opinie instytucji międzynarodowych i europejskich
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
1. prawo międzynarodowe
2. prawo europejskie
3. prawo wewnętrzne
PRAWO WEWNĘTRZNE
1. konstytucja
2. ustawy
3. ratyfikowane umowy międzynarodowe i akty prawa europejskiego
22
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
4. rozporządzenia
5. akty prawa miejscowego (terenowego, lokalnego)
KONSTYTUCJA
akt normatywny o najwyższej mocy prawnej: może uchylić każdy akt i nie może zostać
uchylony przez żaden akt
reguluje podstawy ustroju politycznego, społecznego i ekonomicznego w państwie oraz
formułuje katalog podstawowych praw i wolności obywatelskich
przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba, że Konstytucja stanowi inaczej
USTAWY
podstawowa forma legislacji we wszystkich demokratycznych społeczeństwach
sprawy szczególnie ważne dla obywateli mogą być uregulowane wyłącznie w ustawie
(tzw. materie ustawowe) – w Polsce zalicza się do nich m.in.:
ROZPORZĄDZENIA
akt wykonawczy w stosunku do ustawy – wolno je wydawać wyłącznie na podstawie
szczegółowego upoważnienia ustawowego
prawo wydawania: Prezydent, Rada Ministrów i ministrowie
23
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Brak jednego uniwersalnego sposobu tworzenia prawa, bowiem zależy on od rodzaju systemu
prawa i podmiotu, mającego kompetencję prawotwórczą (podmioty o formalnej kompetencji ≠
podmioty faktycznie biorące udział w tworzeniu prawa)
Procedura tworzenia ustaw – droga/tryb ustawodawczy:
Inicjatywa ustawodawcza
Dyskusja nad projektem
Głosowanie
Podpisanie i ogłoszenie
DYSKUSJA NAD PROJEKTEM – czytania projektu ustawy, 3 czytania projektu; prace nad
projektem w komisjach sejmowych lub na plenum Sejmu oraz zgłaszanie do niego poprawek
GŁOSOWANIE
ciała kolegialne mogą funkcjonować w sposób ważny tylko przy założeniu obecności
pewnej minimalnej liczby swoich członków (quorum)
Reguła większości jako zasada głosowania w demokracji parlamentarnej
Większość bezwzględna (absolutna) – suma głosów „za” jest większa niż suma głosów
„przeciw” i wstrzymujących się.
Większość zwykła – suma głosów „za” jest większa niż głosów „przeciw”, nie licząc
wstrzymujących się.
Większość względna – najwyższa liczba głosów uzyskana w przypadku wyborów
między przynajmniej trzema kandydatami.
Większość kwalifikowana – większość wyższa od bezwzględnej, ale mniejsza od
jednomyślności (2/3, 3/4 itd. ważnie oddanych głosów).
Ustawę uchwaloną przez sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi, który w ciągu
30 dni ustawę może przyjąć, wprowadzić poprawki lub odrzucić.
Uchwałę Senatu odrzucającą lub wprowadzającą poprawki może Sejm odrzucić
bezwzględną większością głosów
24
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Referendum w sprawach szczególnie ważnych dla państwa – może zarządzić Sejm lub
Prezydent za zgodą Senatu; wynik staje się wiążący, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż
połowa uprawniona do głosowania.
Ten podział nie jest rozłączny, gdyż wiele dyrektyw ma charakter mieszany np. dyrektywy
dotyczące przepisów przejściowych, które zaliczyliśmy do dyrektyw systematyki wewnętrznej,
mogą być zaliczane do systematyki dyrektyw zewnętrznej, skoro dotyczą także relacji między
różnymi aktami normatywnymi. Z kolei dyrektywy odnoszące się do przepisów odsyłających
mogą być zaliczone albo do dyrektyw systematyki wewnętrznej albo zewnętrznej w zależności
od tego czy mamy do czynienia z odesłaniem w ramach danego aktu czy z odesłaniem do
innego aktu normatywnego.
25
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Akt normatywny powinien możliwie wyczerpująco normować daną dziedzinę spraw, nie
pozostawiając poza zakresem swojego unormowania istotnych fragmentów tej dziedziny
W akcie normatywnym należy unikać wyjątków
Akt normatywny powinien określać swój zakres przedmiotowy (stosunki, które reguluje)
i podmiotowy (podmioty, do których się odnosi)
Akt normatywny nie powinien wykraczać poza swój zakres przedmiotowy i podmiotowy
Akt normatywny nie powinien zmieniać lub uchylać przepisów, które nie należą do jego
zakresu przedmiotowego i podmiotowego
Akt normatywny nie może być sprzeczny z aktami normatywnymi wyższego rzędu
Akt normatywny nie powinien powtarzać przepisów zamieszczonych w innych aktach
normatywnych, ani też w bezpośrednio stosowanych przepisach prawa
międzynarodowego i europejskiego
Akt normatywny może regulować dane zagadnienie w sposób odmienny od aktu
wyższego rzędu tylko na podstawie jego szczegółowego upoważnienia
Ustawy i inne akty normatywne należy opracowywać z uwzględnieniem wiążących norm
prawa międzynarodowego i europejskiego
Jeżeli norma ma być adresowana do każdej osoby fizycznej, adresata tej normy należy
wskazać słowem „kto”
27
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Jeżeli norma ma być adresowana do podmiotów innych niż osoba fizyczna albo jeżeli zakres
adresatów normy ma być węższy niż w regule podanej wyżej, to wyznacza się go wyłącznie
przez użycie odpowiedniego określenia rodzajowego (np. „żołnierz, który”, „senat uczelni”)
Jeżeli norma ma znajdować zastosowanie we wszelkich okolicznościach, w przepisie nie
określa się okoliczności jej zastosowania
Jeżeli norma ma znajdować zastosowanie jedynie w określonych okolicznościach lub
warunkach, należy wskazać je przez odpowiednie rodzajowe ich określenie (np. „w razie
pożaru”, „w razie wydania rzeczy nabywcy”)
▫ Pojęcie ostre – pozwala rozstrzygnąć o obiekcie czy podpada pod dane pojęcie czy
też nie, pojęcie dookreślone znaczeniowo, semantycznie zamknięte, które w zupełny
sposób określa kryteria stosowalności danego terminu; np. pełnoletni
▫ Pojęcie nieostre – nie pozwala rozstrzygnąć o każdym obiekcie/sytuacji, czy
podpada pod pojęcie czy też nie; sfera niepewności znaczeniowej („cień
semantyczny”), nazywa się je również pojęciami niedookreślonymi znaczeniowo;
np. młodzieniec; z tymi pojęciami wiąże się następująca dyrektywa techniki
legislacyjnej:
28
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
29
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Forma definicji:
definicja powinna być tak sformułowana, aby wskazywała wyraźnie, że odnosi się do
znaczenia wyrażeń, w szczególności powinna mieć postać „określenie <a> oznacza
przedmioty <b>” lub „określenie <a> znaczy tyle co wyrażenie <b>”
jeżeli względy stylistyczne przemawiają za inną formą definicji, konieczne jest użycie
zwrotu łączącego „jest to” (zamiast zwrotu „jest”)
zwrotów charakterystycznych dla definicji, w szczególności zwrotu „jest
równoznaczne z…”, nie wolno używać w znaczeniu niedefinicyjnym (np. „odwołanie
jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę”)
▫ Błąd idem per idem – to samo przez to samo; definiens odwołuje się do pojęć
występujących w definiendum
▫ Błąd ignotum per ignotum – nieznane przez nieznane; definiens odwołuje się do
pojęć nieznanych adresatowi definicji
podstawowej dla danej dziedziny spraw (zasadniczo w toku wykładni kierujemy się
domniemaniem znaczenia kodeksowego), należy wyraźnie podać inne znaczenie tego
określenia i zakres jego odniesienia, używając zwrotu np. „w rozumieniu niniejszej
ustawy określenie … oznacza …”
Akty podustawowe, bez upoważnienia ustawowego, nie mogą definiować określeń
ustawowych; w szczególności nie mogą one definiować określeń ustawy
upoważniającej
Jeżeli dane określenie ma być używane w jednym znaczeniu w całym akcie
normatywnym lub całej jednostce systematyzacyjnej takiego aktu, to jego definicje
należy zamieścić w przepisach ogólnych tego aktu lub w postanowieniach ogólnych
tej jednostki systematyzacyjnej
Jeżeli dane określenie ma być używane w pewnym znaczeniu tylko w obrębie zespołu
przepisów, to jego definicję należy zamieścić w bezpośrednim sąsiedztwie tych
przepisów
Jeśli akt normatywny zawiera wiele wielokrotnie powtarzających się określeń
wymagających zdefiniowania, ich definicje można zamieścić w wydzielonym
fragmencie przepisów ogólnych aktu normatywnego, oznaczając ten fragment
odpowiednią nazwą, np. „objaśnienia określeń ustawowych”
PODZIAŁ ≠ KLASYFIKACJA
np. podział wg cech dychotomicznych, tj. podział wg tego, czy określone obiekty
posiadają daną cechę czy też nie, oraz podział wg cechy głównej i jej odmian
1. część nieartykułowaną
2. część artykułowaną
Kategorie przepisów:
32
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
PRZEPISY OGÓLNE
PRZEPISY SZCZEGÓŁOWE
katalog podstawowych instytucji regulowanych przez dany akt – ich treść zależy od tego
co reguluje dany akt.
Uporządkowanie przepisów szczegółowych:
33
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
PRZEPISY KOŃCOWE
1. przepisy uchylające
2. przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie
3. przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego – w razie potrzeby
34
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Akt nowelizujący – nie może zawierać przepisów nie objętych zakresem normowania aktu
nowelizowanego
Gdy nowelizujemy ustawę, zmiany ujmuje się w jeden artykuł, gdy nowelizujemy kilka
ustaw – zmiany ujmuje się w kilka artykułów, wyliczając poszczególne zmiany przy
zastosowaniu podziału na punkty i litery.
Każdy nowelizowany artykuł ujmuje się w oddzielny punkt, jeżeli w artykule
wprowadzono kilka zmian, każdą z nich oznacza się inną literą.
Gdy uzupełnia się nowelizowaną ustawę o nowe artykuły, wolno je dołączać
z zachowaniem dotychczasowej numeracji dodając odpowiednie litery.
SPROSTOWANIE BŁĘDÓW
35
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
1. racje lingwistyczne
2. racje systemowe
3. racje funkcjonalne
RACJE LINGWISTYCZNE
RACJE SYSTEMOWE
Przepis prawny zajmuje określone miejsce w akcie normatywnym, a z kolei ten akt
normatywny jest składnikiem określonej gałęzi prawa.
Każdy przepis pozostaje w wielu skomplikowanych relacjach z innymi przepisami.
Rozumienie każdego przepisu musi brać pod uwagę i być zharmonizowane
z rozumieniem innych przepisów
RACJE FUNKCJONALNE
ETAPY WYKŁADNI
36
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Etap wstępny – ustalenie czy przepis prawny budzi wątpliwości; jeśli jest jasny (lex
clara) to nie zachodzi potrzeba jego wykładni
II etap – ustalenie właściwego znaczenia przepisu prawnego; interpretator odwołuje się
do różnego typu dyrektyw wykładni (reguł interpretacji), określających sposoby
ustalania sensu przepisów prawa
2. PODZIAŁY WYKŁADNI
przepisy prawne określają procedurę dokonywania wykładni oraz zakres jej mocy
wiążącej
ma charakter abstrakcyjny = dokonuje się jej za pomocą uchwał lub wytycznych
podejmowanych zwykle na specjalnych posiedzeniach sądu lub innego organu
stosującego prawo, a nie w toku rozstrzygania konkretnych, indywidualnych spraw,
np. uchwały SN rozstrzygające wątpliwości/rozbieżności co do wykładni prawa mają
status zasad prawnych
38
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
39
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Dyrektywy wykładni mają często strukturę antytetyczną tzn. dyrektywie, która przemawia
za przypisaniem normie określonego znaczenia z zasady można przeciwstawić dyrektywę,
która będzie przemawiać przeciwko przypisaniu tego znaczenia.
Od większości dyrektyw wykładni istnieją wyjątki.
Efekt uzasadniający dyrektyw wykładni to z zasady rezultat kumulatywnej oceny
argumentów pro i contra, a zatem oceny, czy istnieją lepsze (mocniejsze) racje,
przemawiające za przyjęciem czy też odrzuceniem określonej decyzji interpretacyjnej.
1. wykładnia językowa
2. wyładnia systemowa
3. wykładnia funkcjonalna
Znaczeniem literalnym normy lub jej fragmentu jest jej znaczenie potoczne, a jeśli
odstąpiono od tego znaczenia nadając normie znaczenie prawne lub specjalne, to
znaczeniem literalnym jest właśnie to znaczenie
40
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Ustalając znaczenie językowe przepisu należy brać pod uwagę inne przepisy
prawne, wolę prawodawcy oraz cel regulacji prawnej (reguła harmonizowania
kontekstów) – zakaz ustalania znaczenia literalnego z pominięciem kontekstu
systemowego i funkcjonalnego.
Wykładnia powinna zasadniczo pozostawać w ramach możliwego znaczenia
słownikowego – wykładnia nie powinna mieć charakteru prawotwórczego
Różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia – zakaz
interpretacji synonimicznej
Tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń – zakaz interpretacji
homonimicznej
Nie wolno interpretować przepisów prawnych tak by pewne ich fragmenty
okazały się zbędne – zakaz wykładni per non est.
Lege non distinguente nec rostrum est distinguere – tam gdzie rozróżnień nie
wprowadza sam prawodawca, tam nie jest wolno ich wprowadzać
interpretatorowi.
Pełni rolę subsydiarną wobec wykładni językowej – nie może stanowić samodzielnej
podstawy do przypisania normie określonego znaczenia, ale może zadecydować
o tym, które z możliwych znaczeń normy wybierzemy, a w skrajnych sytuacjach
może stanowić argument za odstąpieniem od znaczenia potocznego.
Reguły wykładni systemowej:
41
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
42
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
WYKŁADNIA FUNKCJONALNA
4. DOMNIEMANIA INTERPRETACYJNE
Języka potocznego
Języka prawnego
Języka specjalnego
43
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
5. DYREKTYWY PREFERENCJI
Teorie subiektywne – norma prawna ma jedno, stałe, nie ulegające zmianom znaczenie i
jest to zgodne z wolą historycznego prawodawcy.
Teorie obiektywne – norma prawna, rozumiana jako wyraz woli suwerena, musi być
zgodna z wolą aktualnego suwerena, bo norma ta obowiązuje z jego woli. Teorie
obiektywne nie wykluczają, iż sens przepisu, w razie zmian celów i zadań, które stawia
sobie aktualny prawodawca, może ulec zmianie.
6. MATERIAŁY INTERPRETACYJNE
MATERIAŁY INTERPRETACYJNE:
Dwa typy uzasadnienia twierdzeń, norm i ocen w postępowaniu przed organami stosującymi
prawo:
1. model subsumpcyjny (sylogistyczny)
2. model argumentacyjny (dyskursywny)
45
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Normy prawne
Orzecznictwo sądowe
Poglądy doktryny prawniczej
Reguły egzegezy:
▫ Reguły interpretacyjne
▫ Reguły kolizyjne
▫ Reguły wnioskowań prawniczych
Reguły i zasady pozaprawne
Opinie ekspertów i twierdzenia naukowe
argumentum a simile
argumentum a contrario
argumentum a fortiori
dyrektywy instrumentalnego nakazu i zakazu
analogia z ustawy (analogia legis) – podstawą jest zawsze jakiś konkretny przepis
prawny, który musi zostać wskazany we wnioskowaniu organu stosującego prawo; trzy
podstawowe etapy wnioskowania:
46
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
analogia z prawa (analogia iuris) – podstawa analogii nie jest ściśle wskazany przepis
prawa, ale bardzo ogólne określone zasady czy idee, na których opiera się prawo; daje
dużą swobodę wnioskującemu.
Analogia ≠ wykładnia
Jeżeli norma prawna wiąże konsekwencje prawne k z faktem f i dany fakt nie jest
identyczny z faktem f, to nie wolno do niego zastosować konsekwencji k i to nawet
wtedy gdyby był on pod istotnymi względami do faktu f.
47
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Zwykle nie mają niepodważalnego charakteru, a jedynie z mniejszą lub większa siłą
wzmacniają lub podważają określone argumenty
Toposy w wielu sytuacjach mają antytetyczną strukturę tj., że toposowi powołanemu jako
argument pro można przeciwstawić topos funkcjonujący jako argument contra.
Nemo iudex In causa sua – nikt nie może być sędzią we własnej sprawie, sędzia powinien być
bezstronny
Audiatur et altera pars – wysłuchaj również i drugiej strony.
Praesumptio boni viri – w prawie domniemywuje się zawsze dobrą, a nie złą wiarę. Dobrej
wiary nie trzeba dowodzić, dowodu wymaga przyjęcie złej wiary [Nemo se ipsum acusare
tenetur – nikt nie może zostać zmuszony do samo oskarżenia się, wynikające z domniemania
niewinności]
In dubio pro reo – wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść strony nie obciążonej
ciężarem dowodu (na korzyść oskarżonego). [W prawie podatkowym zasada ta głosi – In dubio
pro tributario – w razie wątpliwości na korzyść podatnika]
In dubio pro libertate – w razie wątpliwości na korzyść wolności. Jeżeli jest wątpliwe czy dany
czyn jest dozwolony czy nie to należy przyjąć, iż jest dozwolony; należy przyjąć taką
interpretacje przepisu, która poszerza, a nie ogranicza zakres naszej wolności.
Lex retro non agit – zakaz nadawania przepisom mocy retroaktywnej. Nie wolno stosować
przepisów do kwalifikacji zdarzeń, które miały miejsce zanim te przepisy weszły w życie.
Lex iniusta non est lex – prawo niesłuszne nie jest prawem, a właściwie prawo rażąco
niesłuszne nie jest prawem (Lex iniustisima non est lex)
1. PRZEDMIOT DOWODU
Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227
k.p.c.).
Fakty się ustala (!), zatem dowodzić można wyłącznie twierdzenia o faktach sprawy,
bowiem tylko twierdzeniom, a nie faktom, można przypisać wartość logiczną prawdy lub
fałszu
Dowodzenie wszystkich faktów byłoby stratą czasu, dlatego nie wymagają dowodu:
Zgodnie z zasadą iura novit curia – sąd zna prawo, przedmiotem dowodu nie może
być prawo (treść norm prawnych, jak je należy interpretować i czy obowiązują).
Wyjątki od w/w zasady: przedmiotem dowodu może być treść obcego
(zagranicznego) prawa oraz ustalenie praktyki jego stosowania. Sąd może skorzystać
z opinii biegłego, jeśli chce ustalić treść wysoce specjalistycznych dziedzin prawa
wewnętrznego (np. budowlanego, medycznego, wynalazczego itd.)
49
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Wg art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi
skutki prawne
Jeśli strona wywodzi określone skutki prawne (np. roszczenia) z określonej normy prawnej,
to powinna udowodnić fakty od których ta norma uzależnia nastąpienie tych skutków
prawnych.
Jeśli fakty nie zostaną ustalone lub będą budzić wątpliwości (non liquet), to jego roszczenie
zostanie oddalone.
Strona niezwiązana ciężarem dowodu nie musi nic dowodzić, bowiem wszystkie
wątpliwości związane z twierdzeniami o faktach sprawy rozstrzyga się na jej korzyść (In
dubio pro reo).
DOMNIEMANIA PRAWNE:
Kwestionujący domniemania prawne musi wykluczyć ich istnienie, nie może ograniczyć
się do wykazania, że budzą one wątpliwości (non liquet), czyli do przeprowadzenia tzw.
dowodu przeciwnego.
Popularne przykłady domniemań prawnych:
50
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Dowód bezpośredni – dowód, w którym sędzia lub inny organ procesowy wnioskuje o
prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy opierając się bezpośrednio na tym, że informator
sądu będący obserwatorem danego zdarzenia czy rzeczy (świadek, strona, w przypadku
oględzin sędzia), okazał się wiarygodny.
Dowód pośredni – do uzasadnienia tezy dowodu konieczne są jakieś inne twierdzenia
dowodowe, z których w oparciu o określone reguły dowodowe można tę tezę
wywnioskować.
Dowód poszlakowy – dowód, którym poszczególne fakty dowodowe wzięte z izolacji nie
stanowią dostatecznej podstawy do ustalenia faktu sprawy (w tym sensie są one
poszlakami); uważa się go za przeprowadzony dopiero, gdy istnieje zespół zgodnych,
potwierdzających się poszlak, a zarazem, gdy wykluczono, iż przebieg zdarzenia mógł być
inny niż sugerują to poszlaki.
Dowód ze słyszenia (hearsay) – dowód wtórny; brak naocznego świadka, ale istnieją
świadkowie, którym świadek naoczny przekazał informacje o danym zdarzeniu; takim
dowodem jest również dowód, w którym brak jest oryginału dokumentu (dowód pierwotny),
ale są świadkowie lub notatki, czy nieautoryzowane jego odpisy (dowody pochodne), na
podstawie których można ustalić jego treść (niedopuszczalny w prawie anglosaskim)
51
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Zeznania świadków
Przesłuchanie stron
Opinia biegłych
Dokumenty
Oględziny
Jako dowód można wykorzystać w zasadzie każda osobę, rzecz lub inny środek
dowodowy na podstawie której uzyskać można wiarygodną informację.
ZASADY OCENY DOWODÓW – wszystkie zasady, które określają kryteria, jakie muszą być
spełnione, by organ stosujący prawo mógł uznać dane twierdzenie z udowodnione. Historycznie
wyróżniamy dwie podstawowe zasady oceny dowodów:
Proces rzymski – zasada swobodnej oceny dowodów, potem legalna ocena dowodów
Średniowiecze – zasada legalnej oceny dowodów
Wielka Rewolucja Francuska - ocena dowodów wg wewnętrznego przekonania sędziego
(conviction intime)
XIX wiek – zasada swobodnej oceny dowodów w krajach europejskich
Początkowo tzw. ordalia (sądy boże), przyznanie się królowa dowodów (stąd wzrost
znaczenia tortur), w XVIII wieku tzw. dowody arytmetyczne (zasada testis unus testis
nullus)
System kasacyjny - ustalenia faktyczne sądu I instancji nie podlegają kontroli przez sąd
odwoławczy
System ławy przysięgłych - werdykt w kwestii faktów jest zastrzeżony dla ławy
przysięgłych i jest uważany za ostateczny (ława przysięgłych nie musi uzasadniać
swojej decyzji)
52
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
zasady logiki
zasady nauki i techniki
zasady doświadczenia życiowego
Ocena dowodów naruszająca wymienione wyżej zasady nie mieści się w ramach
swobodnej oceny dowodów i nie podlega ochronie przez prawo.
Współczesne systemy prawne opierają się na zasadzie swobodnej oceny dowodów, to jednak
zachowały one pewne elementy legalnej oceny dowodów.
Domniemania prawne
Zasada res iudicata pro veritate habetur – z chwilą, gdy od orzeczenia nie przysługuje
środek odwoławczy staje się ono prawomocne formalnie i niepodważalne, nawet gdyby
okazało się, iż jest oparte na błędnych ustaleniach faktycznych (powaga rzeczy osądzonej).
Zasada formalizmu procesowego – czynności procesowe muszą być dokonywane
w określonej formie, np. środki odwoławcze muszą być składane w przewidzianym
terminie, bo po ich upływie strona traci prawo do ich wniesienia, nawet gdyby ustalenia
sądu I instancji były błędne.
Zakaz reformationis in peius – jeżeli środka odwoławczego nie wniesiono na niekorzyść
oskarżonego to zasadniczo nie można zmienić wyroku na jego niekorzyść, nawet gdyby
okazało się, iż zasługuje on na surowszą karę.
Zakazy dowodowe – służą przede wszystkim ochronie podstawowych praw i wolności
obywatelskich (idea uczciwego procesu – fair trial); trzy podstawowe kategorie zakazów
dowodowych:
53
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
6. FORMY PROCESU
Strony w postępowaniu cywilnym to powód – ten, który wystąpił lub na rzecz którego
wystąpiono ze skargą, powództwem oraz pozwany – ten przeciwko ta skarga została
skierowana.
Strony w postępowaniu karnym to oskarżony i oskarżyciel.
1. Forma kontradyktoryjna
2. Forma inkwizycyjna
Wszcząć proces czy też nie – zasada skargowości; proces nie może być wszczęty
z urzędu: ani przez sąd, ani przez innego przedstawiciela władzy publicznej.
Sąd nie może z urzędu uwzględnić żadnych roszczeń, z którymi nie wystąpiły strony,
nie może orzekać ponad te żądania i jest związany wnioskami stron co do cofnięcia,
uznania, zmiany powództwa czy też aktu oskarżenia - zasada dyspozycyjności
Sąd jest związany wnioskami dowodowymi stron, nie może uwzględniać żadnych
faktów ani dowodów na które nie powołały się strony oraz nie może prowadzić
postępowania dowodowego z urzędu.
Postępowanie jest wszczynane przez sąd lub organ władzy publicznej (np. prokuratora)
Sąd może uwzględniać roszczenia czy żądania nie zgłoszone przez strony i nie jest
w tym zakresie związany ich wnioskami
Sąd nie jest związany wnioskami dowodowymi stron, może uwzględniać fakty i dowody
niezawnioskowane przez strony i zasadniczo prowadzi postępowanie dowodowe
z urzędu.
54
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
7. POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE
błąd co do prawa (error iuris) – sąd błędnie zastosował prawo lub dokonał błędnej jej
wykładni;
błąd co do faktu (error facti) – niewyjaśnienie wszystkich okoliczności sprawy bądź
błędna ocena materiału dowodowego
1. Kasacja
2. Rewizja
3. Apelacja
KASACJA
REWIZJA
APELACJA
1. rejonowe
2. okręgowe – rozpatrują apelacje od wyroku sądu rejonowego
3. apelacyjne – apelacje od wyroku sądu okręgowego jako sądu I instancji
4. SN – sprawuje nadzór judykacyjny przed sądami powszechnymi; rozpatruje kasacje
55
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
dwustronny (małżeństwo)
wielostronny (spółka)
1. fakty prawne
2. podmioty stosunku prawnego
3. przedmiot stosunku prawnego
4. treść stosunku prawnego
1. FAKTY PRAWNE
FAKTY PRAWNE – każde zdarzenie powodujące powstanie, ustanie bądź zmianę treści
stosunku prawnego, czyli zdarzenie wywołujące jakieś skutki prawne. Odwołuje się do tego
szczególnie prawo cywilne.
FAKTY PRAWNE
56
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Czyny – działania, które nie zmierzają do wywołania skutków prawnych, ale je z mocy
prawa wywołują. Dzielą się na:
czyny zgodne z prawem (są faktami prawnymi, o ile wywołają jakieś skutki prawne
=> nie każdy czyn zgodny z prawem jest faktem prawnym)
czyny niezgodne z prawem – co do zasady czyny niedozwolone
Akty prawne – działania, które podejmujemy, by wywołać skutki prawne, np. zawarcie
umowy
▫ akty konstytutywne – akty tworzące nowy stan prawny; np. wyrok rozwodowy;
▫ akty deklaratoryjne – akty potwierdzające istniejący stan prawny; np. wyrok
ustalający treść umowy
▫ jednostronne
▫ dwustronne/wielostronne
57
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
Organ osoby prawnej – osoba lub osoby mogące działać w imieniu osoby prawnej
(zaciągać zobowiązania i nabywać uprawnienia).
Kategorie osób prawnych:
Inny podział:
58
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
ruchome
nieruchome (nieruchomości) = grunty, budynki, części budynków, zasada superficies
solo cedit – to co znajduje się na gruncie stanowi jego część składową i nie może stanowić
odrębnego przedmiotu własności; umowa zobowiązująca do przeniesienia własności
nieruchomości oraz umowa przenosząca własność nieruchomości powinna być zawarta
w formie aktu notarialnego (co odróżnia je od ruchomości)
ZACHOWANIA SIĘ
Więź prawna polega na tym, że jedna ze stron może czegoś żądać, a druga jest zobowiązana
do czegoś.
Z analitycznego punktu widzenia uprawnienia i obowiązki scharakteryzować można jako
dwa odrębne rodzaje modalności normatywnej.
UPRAWNIENIE – rozszerza sferę wolności, stwarza dla adresata normy prawnej określoną
możliwość wyboru
Jeżeli zakazane jest P, to tym samym nakazane jest nie P – reguła logiczna
59
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
3. Prawa III generacji - prawa całych grup – narody, mniejszości etniczne, religijne,
językowe, a nawet cała społeczność międzynarodowa.
60
AUTOR: ANITA SZKURŁAT
LECH MORAWSKI WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA - SKRYPT
61
AUTOR: ANITA SZKURŁAT