Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
BREŚKIEWICZ
SUPERUMYSŁ
JAK UCZYĆ SIĘ TRZY RAZY SZYBCIEJ
Książkę tę poświęcam przedwcześnie zmarłym Rodzicom i Bratu Krzyśkowi. Ojciec i Brat byli
nauczycielami. Pomogli mi odnaleźć własną drogę.
WSTĘP
Motywem napisania tej książki była chęć zapoznania polskiego Czytelnika z
najnowszą metodologią uczenia się w sposób niekonwencjonalny. Zainteresowany
wspomnianą problematyką spędziłem setki godzin w czytelniach i bibliotekach Stanów
Zjednoczonych, studiując literaturę poświęconą rozwojowi duchowemu, pozytywnemu
myśleniu, różnorodnym technikom relaksacyjnym, a przede wszystkim efektywnemu,
nowoczesnemu uczeniu się.
Dotychczasowe metody uczenia się są niewystarczające. We współczesnym świecie,
w którym nieustanny rozwój nauki, szalone tempo zmian zachodzących w wielu dziedzinach
życia zmuszają nas do zmiany sposobu myślenia i pojmowania sensu nauki, do uruchomienia
i wykorzystania rezerw umysłowych, które ma każdy z nas.
Pragnę, aby książka ta zainspirowała Czytelników do odkrycia nowych obszarów
własnych możliwości, do oceny dotychczasowych poglądów na samych siebie i
uświadomienia sobie potencjału swoich zdolności umysłowych.
Książka wymaga od Czytelnika pewnego wysiłku i pracy nad samym sobą, co należy
potraktować jako inwestycję, która pomoże w nabyciu umiejętności dostosowywania się do
zmieniających się sytuacji życiowych, właściwego komunikowania się z otoczeniem,
optymalnego działania i skutecznego funkcjonowania w życiu.
Chciałbym, Drogi Czytelniku, abyś oderwał się od dotychczasowych schematów
myślowych, uwierzył w supermożliwości własnego umysłu i nauczył się z niego korzystać.
Napisałem tę książkę dla uczniów, studentów i tych wszystkich, którzy pragną być w życiu
skuteczni i nie chcą marnotrawić bogactwa, w jakie wyposażyła nas Natura.
ROZDZIAŁ I
PRZESTAWIANIE SIĘ NA EFEKTYWNE UCZENIE
Co zyskasz, czytając ten rozdział
Poznasz treść MANIFESTU EFEKTYWNEGO UCZENIA SIĘ i przekonasz się, że
ma on niezwykłą moc.
Dowiesz się, dla kogo nie warto, a dla kogo warto się uczyć.
Zrozumiesz, jakie szansę stwarza ci efektywne uczenie się.
Zaczniesz uważniej przyglądać się sobie.
Dowiesz się, jak ważne jest poczucie własnej wartości i jak
można je wzmocnić.
Poznasz wartość pozytywnego nastawienia.
Spróbujesz nie być schematycznym.
Ulegniesz sile afirmacji.
Zrozumiesz, dlaczego masz słabą motywację.
Zaczniesz dążyć do tego, aby się stać człowiekiem czynu.
MANIFEST EFEKTYWNEGO UCZENIA SIĘ
Dzisiaj ja, ....................... jestem skutecznym, wydajnym uczniem (studentem). W
ciągu nocy mój mózg wytworzył tysiące nowych połączeń między komórkami, abym mógł
lepiej wykorzystać ogromny potencjał mojego umysłu. Jestem wyjątkowym,
niepowtarzalnym i wartościowym człowiekiem. Jestem inteligentnym tworem natury w akcji.
Mój mózg ma nieograniczone możliwości. Bardzo wierzę w siebie, w moje zdolności i w
moją skuteczność w osiąganiu celów. Zasługuję na wspaniałe życie. Dzisiaj w stu procentach
wykorzystam moje możliwości i zdolności.
Będę korzystać z dostępnej wiedzy i stosować każdego dnia praktyczne rady zawarte
w tej książce. Rozpoczynam dzień efektywnie i efektywnie go kończę. Każdego dnia krok po
kroku osiągam moje cele.
Myślę i postępuję pozytywnie, akceptując całkowicie siebie samego i innych. W pełni
korzystam z życia poprzez aktywne doświadczanie go. Kocham życie. Do wszystkich zajęć w
szkole (na uczelni) do każdej lektury i pracy pisemnej podchodzę z entuzjazmem, radością i
zainteresowaniem. Odczuwam nieposkromiony głód wiedzy. Wierzę w Manifest
Efektywnego Uczenia się i przyrzekam sobie wygłaszać go codziennie.
Jestem efektywnym i szczęśliwym uczniem (studentem). Wiem, jakie podjąć kroki,
aby kroczyć drogą wiodącą do sukcesów.
Jestem świadom moich celów i osiągam je jeden po drugim. Uświadamiam sobie mój
nieograniczony potencjał umysłowy i wszystkie zadania są dla mnie bardzo łatwe. Jestem
radosny i pełen entuzjazmu. Staję się bardzo dobrym uczniem (studentem).
PRZESTAWIENIE SIĘ NA EFEKTYWNE UCZENIE
Najważniejszą ze wszystkich wiar jest wiara w samego siebie.
CODZIENNY MANIFEST znajdujący się na wstępie tego rozdziału powinien
stanowić dla twojego umysłu swoisty drogowskaz, a zarazem środek dopingujący, który
pomoże ci zostać autentycznie efektywnym uczniem czy studentem, ciekawym wiedzy i
życia. Dla osiągnięcia największych korzyści czytaj ten manifest na głos (w miejsce kropek
wstaw swoje imię i nazwisko), z pełną świadomością i zaangażowaniem, zaraz po
przebudzeniu się. Aby wzmocnić efekt działania zawartych w nim treści, wykonaj przed jego
lekturą ćwiczenie z mandalą (opis znajdziesz w rozdziale “Co dwie półkule, to nie jedna").
Nie muszę chyba nikogo przekonywać, że wszyscy przychodzimy na świat z
wrodzoną ciekawością badacza. Niemowlę bada z pasją wszystko, co znajdzie na swej drodze
— bierze w rączki, wkłada do buzi, żywo obserwuje, śmiało pełznie na czworakach w nowy
nie znany mu kąt, aby znaleźć ciekawy obiekt dla swoich badań, a przy tym radośnie
gaworzy.
Niemowlę ma stuprocentową satysfakcję z tego, co robi.
Ty też byłeś niemowlęciem. A teraz, jeśli twoja satysfakcja oscyluje w granicach 50
proc., to jesteś zadowolony. Dlaczego nie masz większych ambicji? To straszne
marnotrawstwo kapitału twojego szczęścia. To, co proponuję w tej książce, niewątpliwie,
pomoże ci odzyskać sporą jego część. Jednakże pamiętaj — ja tylko wskazuję drogi do celu, a
ty musisz z nich skorzystać. Jeśli będziesz stosować proponowane w tej książce metody
efektywnego uczenia się, to nauka zacznie ci przychodzić lekko. Ale nawet muzyka lekka,
łatwa i przyjemna jest owocem solidnej pracy wykonawców, którzy muszą dużo ćwiczyć,
zanim osiągną wysoki poziom umiejętności. Dopiero potem mogą sobie pozwolić na
improwizację. Z efektywnym uczeniem się jest podobnie. Na początku czeka cię sporo pracy,
aby wykonywać zawarte w tej książce zadania i ćwiczenia. Ale trud, jaki w nie włożysz,
opłaci się sowicie. Ty też dojdziesz od takiego stanu swoich umiejętności, że zaczniesz
improwizować, tj. twórczo przetwarzać i wykorzystywać swoją wiedzę.
ZAPAMIĘTAJ: Nie ucz się dla ocen, wyróżnień lub po to, żeby uniknąć kar.
Ucz się dla siebie, bo ty jesteś pępkiem swojego świata.
DLACZEGO WARTO UCZYĆ SIĘ EFEKTYWNIE
• Rozleglejsza wiedza i większe umiejętności stwarzają więcej możliwości wyborów
życiowych, a przede wszystkim wyboru atrakcyjnej pracy.
• Świat zmienia się w bardzo szybkim tempie i chcąc za nim nadążyć trzeba się uczyć
skutecznie i szybko.
• Nauka właściwie zorganizowana może być źródłem przyjemności i satysfakcji.
• Ucząc się, poznajesz siebie i swoje możliwości
ZADANIE: Pomyśl, co ciebie mogłoby zmobilizować do wysiłku, żeby uczyć się
efektywniej. Swoje motywy zapisz w dzienniku w postaci Intencji Przestawienia się, i tak jak
każdą intencję poprawy czytaj na głos dwa razy dziennie. Powiem otwarcie, że nie wystarczy
pomyśleć i zapisać, aby jak w znanej bajce na hasło: stoliczku nakryj się, stał się cud. W
przypadku uczenia się bardzo ważne jest twoje nastawienie psychiczne. Konkretnie — twoje
nastawienie do samego siebie. Nastawienie do uczenia się jest procesem wtórnym. Zdaję
sobie sprawę z tego, że w mniejszym lub większym stopniu ogranicza cię obawa przed
życiem, że nie lubisz swojego lenistwa bądź braku wiary w siebie, że złości cię brak
koncentracji bądź stanowczości. I w duchu mówisz sobie: Żebym tak był bardziej bystry,
zdolny czy błyskotliwy... Radzę ci zaprzestać tej destruktywnej polityki i proponuję proste
ćwiczenie, które będzie służyło podwyższeniu poczucia własnej wartości.
ĆWICZENIE: Każdego dnia rano i wieczorem stawaj nago przed lustrem (np. w
łazience) i przynajmniej przez dwie minuty powtarzaj na głos z pełną wiarą i
zaangażowaniem (lub przynajmniej poruszaj w trakcie wymawiania słów ustami) następującą
dewizę: JAKIEKOLWIEK MAM WADY I NIEDOSKONAŁOŚCI, AKCEPTUJĘ SIEBIE
BEZWARUNKOWO I CAŁKOWICIE.
Wykonuj to ćwiczenie regularnie, niezależnie od tego, jak się czujesz, a gdy jesteś zły
na siebie, wykonaj je dodatkowo (w ubraniu). Na początku wymawianie tych słów będzie ci
przychodziło z pewnym trudem i twój wzrok będzie krytycznie taksował twoje ciało. Ale nie
przejmuj się tym. Wymawiaj słowo po słowie z wiarą, a w ten sposób powoli
przeprogramujesz podejście do samego siebie.
Żyjesz i uczysz się w określonym środowisku, które można podzielić na:
— fizyczne (warunki, w których żyjesz, uczysz się czy pracujesz),
— emocjonalne (twoje mentalne podejście do siebie, szkoły, uczelni i wszystkiego, co
cię otacza, co przeżywasz).
Żeby dokonać zmian w swoim procesie uczenia się, twoim zadaniem będzie
przeorganizowanie środowiska fizycznego i uzdrowienie środowiska emocjonalnego. W
przypadku pierwszego z nich niewielki masz wpływ na zmianę warunków w szkole czy na
uczelni, ale za to możesz wpłynąć na zmianę twojego mikrośrodowiska tj. miejsca, w którym
uczysz się w domu.
Czynniki pozwalające na stworzenie właściwych fizycznych i emocjonalnych
warunków w miejscu pracy (nauki):
— odpowiednie meble (najlepiej biurko i krzesło, a nie fotel),
— odpowiednie oświetlenie (lepsze naturalne niż sztuczne, i unikaj korzystania z
obydwu naraz),
— muzyka (jak zaznaczyłem w rozdziale “Co dwie półkule, to nie jedna" do sesji
uczenia się używaj muzyki barokowej, a w przerwach możesz słuchać innej),
— odpowiednia temperatura,
— rośliny i kwiaty (stwarzają atmosferę, w której większość ludzi dobrze się czuje i
nie zapomnij, że dzięki nim masz więcej tlenu),
— odpowiednie pomoce naukowe pod ręką (słowniki, encyklopedie),
— elementy artystyczne na ścianach (obrazy, plakaty, twoje
dyplomy),
— wygoda (miejsce, gdzie się uczysz, powinno być w miarę
przestronne),
— porządek (łatwiej ci wtedy wszystko znaleźć, ale jeśli lubisz mały nieład, to przy
tym pozostań.
Generalnie otaczające nas środowisko trudno jest zmienić, ale możemy zmienić
sposób, w jaki je odbieramy, bo ten odbiór zależy od nas samych, a właściwie od naszego
nastawienia. Jeśli idziesz ze znajomymi do kina i podejrzewasz, że film będzie nieciekawy, to
mało prawdopodobne, byś ten wieczór uznał za udany. Gdy natomiast założysz, że będziesz
się dobrze bawić, to nawet kiepski film nie zepsuje ci humoru.
ZAPAMIĘTAJ: O tym, jak odbierasz świat, decyduje twoje nastawienie. Wracając do
środowiska emocjonalnego, to kształtują je dwa typy postaw:
1. Dominacja potrzeby bezpieczeństwa (nie wychylam się, tak mi jest dobrze, po co
cokolwiek zmieniać). Tak ukształtowane środowisko emocjonalne sprzyja tradycyjnej,
nieefektywnej nauce.
2. Traktowanie życia jako ciągłego wyzwania (aktywność, przebojowość, dążenie do
zmian, wyciąganie wniosków z każdej sytuacji szkolnej czy życiowej). Tak ukształtowane
środowisko emocjonalne sprzyja efektywnemu uczeniu się.
WARUNKI EFEKTYWNEGO UCZENIA SIĘ
• Wysokie poczucie własnej wartości.
• Pozytywne nastawienie i działanie.
• Silna motywacja. '
POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI
Poczucie własnej wartości, inaczej samoocena naszej osobowości, obejmuje sześć
podstawowych stref:
1. Bezpieczeństwa fizycznego: świadomość bycia wolnym od krzywd cielesnych.
2. Bezpieczeństwa emocjonalnego: obecność nieśmiałości i obaw.
3. Identyfikacji: pytanie “Kim jestem?".
4. Przynależności: poczucie należenia do zespołu.
5. Kompetencyjności: poczucie tego, że jest się zdolnym.
6. Posłannictwa: poczucie, że własne życie ma wartość i cel.
ZAPAMIĘTAJ: Twoje poczucie własnej wartości determinuje twoje zachowanie
• POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA FIZYCZNEGO
Jeśli czujesz się fizycznie bezpieczny, nie obawiasz się, że możesz doznać uszczerbku
na ciele, jesteś otwarty i ufasz innym. Z zaciekawieniem podchodzisz do życia i nauki.
Postawa twojego ciała wyraża pewność siebie. Twój głos jest mocny i utrzymujesz kontakt
wzrokowy z rozmówcą. Jeśli tak nie jest, to sygnał, że twoje poczucie wartości w tej strefie
nie jest wysokie, co rzutuje negatywnie na twoje podejście do uczenia się. Można to zmienić
przez pozytywne nastawienie, o którym jeszcze będzie mowa.
• POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA EMOCJONALNEGO
Wysoki poziom bezpieczeństwa emocjonalnego mają osoby, które wiedzą, że nie będą
traktowane jako mniej wartościowe, z sarkazmem, złośliwie lub obraźliwie. Jeśli czujesz się
emocjonalnie bezpieczny, to podchodzisz do samego siebie i do innych z troską i
współczuciem. Śmiało wyrażasz swoje opinie, jesteś otwarty i przyjacielski.
• POCZUCIE IDENTYFIKACJI
Osoba ze znajomością samej siebie rozwija w sobie zdrowe poczucie indywidualności.
Jest dla siebie przyjacielem i życzliwie przygląda się swojemu odbiciu w lustrze. Wierzy w
swoją wartość jako istoty ludzkiej. Ponadto wierzy, że jest unikatowa i zasługuje na uznanie.
Mając poczucie pewności siebie, nie waha się wyrażać uznania i pochwał innym.
• POCZUCIE PRZYNALEŻNOŚCI
Jeśli jako uczeń czy student jesteś akceptowany i związany z innymi, starasz się
nawiązywać i utrzymywać przyjaźnie. Jesteś otwarty na współpracę. Czując, że jesteś lubiany
i doceniany, respektujesz i akceptujesz innych.
• POCZUCIE KOMPETENCYJNOŚCI
Gdy wierzysz, że jesteś w czymś dobry, to chętnie uczysz się czegoś innego. Jeśli
czujesz, że jesteś zdolny, to z wytrwałością zgłębiasz teorię czy praktykę, nawet gdy staje się
trudniejsza. Nie tylko jesteś świadom swoich mocnych stron, ale akceptujesz też obszary, w
których jesteś mniej kompetentny, i nie rozczulasz się nad sobą. Bierzesz odpowiedzialność
za swoje czyny. Dzięki wytrwałości osiągasz sukcesy, które mobilizują cię do
innowacyjności. Ustalasz sobie realistyczne cele.
• POCZUCIE POSŁANNICTWA
Uczeń lub student mający mocne poczucie posłannictwa głęboko czuje, że jego życie
jest znaczące i nieprzypadkowe. Wyznacza sobie cele i dąży do ich osiągania. Gdy natrafi na
przeszkody, znajduje nowatorskie, a zarazem praktyczne rozwiązania. Ma głęboką wiedzę i
spokój wewnętrzny. Ma dobrą intuicję, śmieje się spontanicznie i jest radosny.
ZADANIE: Postaraj się ocenić poziom poczucia twojej wartości w każdym z sześciu
obszarów, przyjmując skalę od l do 5. W dzienniku zapisz, co stanowi słabe punkty w tym
zakresie i staraj się nad nimi pracować. W dużej mierze pomogą ci w tym zagadnienia
pozytywnego nastawienia i motywacji, które zostaną jeszcze omówione.
POZYTYWNE NASTAWIENIE
Jeśli masz duże poczucie własnej wartości, wierzysz, że będziesz skuteczny, to
osiągniesz sukces. Myśl jak osoba pewna siebie, jak zwycięzca, a będziesz zwycięzcą. Swój
umysł możesz traktować jak “fabrykę" myśli. Zarządcami tej fabryki są Sukces i Porażka.
Sukces dostarcza dobrych myśli i specjalizuje się w produkowaniu pozytywnych uzasadnień:
dlaczego dasz sobie radę, dlaczego będziesz skuteczny, dlaczego warto się uczyć itp. Porażka
produkuje “czarne" myśli. Jest ekspertem w podpowiadaniu negatywnych uzasadnień:
dlaczego to nie dla ciebie, dlaczego jesteś słaby, dlaczego nie dasz rady, dlaczego nie warto
się uczyć.
Musisz wiedzieć, że zarówno Sukces, jak i Porażka są ci posłuszni i czekają na twoje
rozkazy. Wszystko, co masz zrobić, to przekazać jednemu z nich psychiczny sygnał. Gdy
sobie powiesz: “Ta lekcja jest ciekawa", to Sukces zanotuje “To bardzo ciekawe". Staraj się
współpracować z Sukcesem i jak najmniej korzystać z usług uczynnego pana Porażki. Jeśli
twardo sobie postanowisz, że będziesz mieć pozytywne nastawienie i co za tym idzie będziesz
pozytywnie działać, to w twoim życiu zaczną zachodzić niespodziewane zmiany. Nieśmiało
rozpatrywana pozytywna możliwość okaże się wysoce prawdopodobnym zdarzeniem, realne
zagrożenie przekształci się w ledwie prawdopodobną możliwość.
ZAPAMIĘTAJ: Myślenie o sobie, jako o osobie skutecznej i kompetentnej, to już
połowa sukcesu.
Z pozytywnym nastawieniem wiąże się ENTUZJAZM. Gdy żyjesz entuzjastycznie,
pozwalając emocjom przepływać przez ciebie i napełniać twe działania energią, to czujesz się
szczęśliwy i wszystko ci idzie jak z płatka. Czas, w którym rozpatrujesz przeszłość lub lękasz
się o przyszłość, to czas stracony. Nie możesz nic zrobić ani dla przeszłości, ani dla
przyszłości. Jedyna chwila, jaką masz, to teraźniejszość. Życie negatywnymi emocjami z
przeszłości pochłania twoją energię życiową i nie pozwala ci się skupić na tym, co robisz,
uniemożliwiając w ten sposób osiąganie celów, szczęśliwe ułożenie stosunków z innymi
ludźmi, zachowanie pogody ducha.
DEWIZA: Każdego dnia przeżywaj tylko jeden dzień.
Będąc entuzjastycznym, przeżywając spontanicznie to, co robisz, zyskujesz
dodatkowe źródło wartości i radości. Swój entuzjazm możesz wzmocnić poprzez elastyczność
myślenia i działania, sprowadzające się do łamania utartych schematów myślenia i
wykonywania nowych czynności.
ZAPAMIĘTAJ: Automatyzm i schematy są źródłem bierności i działania bez emocji.
Elastyczność myślenia i działania zyskasz przez:
— zmianę starych wzorców (np. jedź do szkoły inna trasą);
— zmianę kanałów percepcji informacji (np. gdy jesteś w plenerze, odbieraj
otaczającą cię przyrodę przez zmysł słuchu, dotyku i węchu, a nie — jak to zwykle czynisz —
oczami);
— zrób coś, czego dotychczas nie robiłeś (np. napisz wiersz, spróbuj grać na
instrumencie, stań na rękach);
— jeśli jesteś gadułą, ustal sobie dzień, w którym będziesz tylko słuchać.
ZADANIE: Wymyśl jeszcze inne czynności łamiące schemat i... wykonaj je.
Przekonasz się, że w ten sposób poziom twojego optymizmu będzie się powoli podnosić.
Pozytywne nastawienie możesz wzmocnić poprzez stosowanie:
— afirmacji,
— autosugestii,
— wizualizacji,
— autohipnozy.
AFIRMACJE
Afirmacje są to pozytywnie nacechowane wypowiedzi, mające na celu oddziaływanie
na psychikę. Afirmacje wypowiadane świadomie, powtarzane z wielkim skupieniem i
zaangażowaniem emocjonalnym są silnie działającym, skutecznym sposobem zastępowania
starych myśli i przekonań — które przeszkadzają ci w uczeniu się, studiowaniu i skutecznym
działaniu — myślami i przekonaniami pozytywnymi — które sam (nie rodzice, znajomi czy
nauczyciele) świadomie wybierasz. Tworzenie afirmacji jest proste, zapisuje się je w postaci
pozytywnych twierdzeń.
JAK STOSOWAĆ AFIRMACJE
1. Przeredaguj negatywne opinie w pozytywne. Na przykład, zamiast “Nie mogę
zrozumieć fizyki", mów “Fizyka jest dla mnie zrozumiała", zamiast “Denerwuję się przed
każdą odpowiedzią ustną", powtarzaj “Gdy mam odpowiadać, jestem spokojny i opanowany".
Nie używaj w afirmacjach słowa “nie" i pisz afirmacje w czasie teraźniejszym. Na przykład,
zamiast “Nie zapomnę wiadomości z historii", mów “Pamiętam wiadomości z historii".
2. Afirmacje możesz wypowiadać (odczytywać), zapisywać lub wysłuchiwać z kasety
magnetofonowej. Przy każdym z tych sposobów staraj się, aby były one sformułowane na trzy
różne sposoby: w pierwszej, drugiej i trzeciej osobie. Formułowanie w drugiej i trzeciej
osobie jest uzasadnione, gdyż wiele przekonań, opinii i osądów tkwiących w naszej
podświadomości zostało zasłyszanych, np. od rodziców czy znajomych, i nowe wzory
myślowe mają na celu zastąpienie tamtych starych.
Przykład:
Pierwsza osoba: “Ja, Daniel, mam świetną pamięć".
Druga osoba: , Ty, Daniel, masz świetną pamięć".
Trzecia osoba: “On, Daniel, ma świetną pamięć".
Afirmacje są skuteczniejsze, jeśli powtarzasz je 5 razy. Możesz też odpowiednie hasło
powiesić na ścianie i czytać je wielokrotnie w ciągu dnia.
3. Z prawej strony kartki, na której piszesz afirmację, pozostawiaj wolne miejsce na
myśli i odczucia, które powstają w momencie pisania. Szybko je zapisuj. Często będzie to
myśl negatywna lub riposta, ale takie postępowanie ma sens, gdyż nawiązujesz w ten sposób
bezpośredni kontakt z myślami negatywnymi i przelewając je na papier, powoli się od nich
uwalniasz.
4. Pisz swoją afirmację przynajmniej 10 razy dziennie przez 7 do 10 dni. Następnie
zrób przerwę, w czasie której będziesz pracować nad inną. Bądź cierpliwy i nie denerwuj się,
gdy oczekiwany rezultat nie pojawi się natychmiast. Afirmacja, jak każda przesłana
wiadomość, potrzebuje czasu, aby dotrzeć do celu i wywierać wpływ na ludzi.
5. Wymawiaj afirmację patrząc w lustro. Stojąc przed lustrem w trakcie wymawiania
afirmacji przyjmij taką postawę, jakby to, co powiedziałeś, było całkowitą prawdą. Być może
zdziwisz się, ile myśli znajduje natychmiast odbicie na twojej twarzy. Efekt lustra podobny
jest do efektu kartki z wolnym miejscem na negatywne komentarze.
AUTOSUGESTIE
Działają podobnie jak afirmację. Są to pozytywne stwierdzenia, jakby slogany
reklamowe, które stosujesz podczas relaksu, a najskuteczniej w trakcie autohipnozy,
wypowiadając je pod swoim adresem w myślach.
WIZUALIZACJA
Ta technika została szczegółowo opisana w rozdziale o myśleniu. W praktyce, jeśli ją
dobrze wyćwiczysz, to wiedz, że za jej pomocą zaprogramujesz swoje pozytywne
nastawienie. Wizualizacja jest najskuteczniejszym środkiem do tego celu. Działa na więcej
zmysłów niż afirmacja czy autosugestia. Stosując ją wyobrażasz sobie siebie w różnych
sytuacjach — już ze zmienionym nastawieniem, a to bardzo szybko działa na
podświadomość, która jest źródłem twoich negatywnych nastawień. Jako cele wizualizacji
wyznaczaj sobie cechy, które chcesz w sobie zmienić lub rozwijać (poprawić pamięć, wiarę w
siebie, entuzjazm itp.)
AUTOHIPNOZA
Jej procedura została przedstawiona w rozdziale “Myślenie". Za pomocą tej techniki
możesz wyeliminować lęk przed mówieniem, a także inne zachowania, które przeszkadzają ci
w byciu efektywnym i skutecznym.
DODATKOWA RADA:
Swoje pozytywne nastawienie możesz wzmocnić, przypominając sobie przed snem
osiągnięcia i radości z całego dnia. W ten sposób uzyskasz także efekt dodatkowy — zdrowy
i spokojny sen.
MOTYWACJA
W efektywnym uczeniu się kluczową rolę odgrywa motywacja. Zanim podam rady, w
jaki sposób ją rozwinąć, wyjaśnię dlaczego niekiedy jej brak.
PRZYCZYNY BRAKU MOTYWACJI
• Brak jednoznacznego celu.
Zadaj sobie pytanie: Dlaczego się uczysz? Czy po to, aby w przyszłości studiować?
(Ale jaką dyscyplinę? Pewnie jeszcze nie wiesz...). Jeśli nie wiesz, kim chcesz zostać, jaki
wybrać zawód, to nie dziw się, że nie masz przekonania, aby się uczyć.
• Lenistwo.
Jeśli chcesz coś w życiu osiągnąć, to musisz pokonać swoje lenistwo. Bez pracy nie
przybliżysz się do wyznaczonych celów ani o krok.
• Niewłaściwe towarzystwo.
Znajomi czy koledzy nastawieni krytycznie, zniechęcający, oddziałują na ciebie
negatywnie. Pamiętaj, że: “kto z kim przestaje, takim się staje".
• Złe nawyki utrudniające uczenie się.
Do nich można zaliczyć słabą koncentrację, wolne czytanie, nieumiejętne notowanie i
inne. Ale dzięki tej książce możesz się ich pozbyć.
• Skłonność do martwienia się.
Problemy szkolne czy życiowe należy rozwiązywać, a nie rozmyślać nad nimi i się
zamartwiać.
• Negatywne cechy osobiste.
Takie cechy, jak: nieśmiałość, skłonność do sarkazmu, niecierpliwość, małe poczucie
własnej wartości powodują negatywne podejście do świata (w tym i nauki) i brak entuzjazmu.
• Brak odpowiedniego wsparcia (głównie psychicznego).
Powinno ono pochodzić od rodziców lub innych bliskich osób, bo zarówno w szkole,
jak i na studiach bywają trudne chwile i łatwo załamać się psychicznie.
• Choroby.
Zły stan zdrowia niewątpliwie utrudnia koncentrację i przeszkadza w efektywnej
nauce. Ale zastanów się, czy twoje bóle głowy, żołądka ewentualnie alergie nie mają podłoża
psychicznego i czy nie wykorzystujesz ich jako pretekstu, żeby nie pisać pracy pisemnej, nie
przygotowywać się do klasówki itp.
• Nudne lekcje lub nie inspirujący nauczyciele czy wykładowcy.
Nie każdy nauczyciel czy wykładowca jest mistrzem w swoim zawodzie. Ale to nie
znaczy, że możesz go nie słuchać. To tobie zależy, żeby zdobywać wiedzę. Bądź więc
aktywnym jej odbiorcą i czas zajęć wykorzystuj efektywnie.
ZADANIE: Zrób rachunek sumienia i napisz, najlepiej w dzienniku, dlaczego brak ci
motywacji do nauki. Jeśli chcesz być efektywnym uczniem czy studentem, “popracuj" nad
tym , , problemem.
JAK POPRAWIĆ MOTYWACJĘ
1. Ustal cele twojej edukacji.
W czasie uczenia się czy studiowania kieruj się zasadą: Co ja z tego mogę mieć? Gdy
już ustaliłeś cele, to zaszczep w sobie mocne pragnienie, by je osiągnąć i podbuduj się
entuzjazmem. Pomocne w tym zakresie będą afirmacje, autohipnoza i wizualizacja.
2. Myśl konstruktywnie.
Nie pozwól, aby irracjonalne lub frustrujące myśli zaprzątały twój umysł. Jak ich się
pozbywać, dowiesz się z tej książki. Twoim celem jest otwarty, receptywny \ jasny umysł,
pozbawiony dogmatów, przesądów i zabobonów.
3. Starannie dobieraj przyjaciół.
Nie zdajemy sobie sprawy, jak bardzo naśladujemy innych i jak często ludzie, z
którymi przebywamy, kreują naszą przyszłość. W związku z tym staraj się przebywać z
koleżankami czy kolegami utalentowanymi, troszczącymi się o innych, entuzjastycznymi,
wesołymi, pozytywnie nastawionymi do świata i ludzi, łaknącymi wiedzy, pomocnymi i
przyjacielskimi.
4. Wierz w siebie.
Nie na darmo mówi się, że “wiara czyni cuda". Musisz sobie uświadomić, że jeśli
czegoś pragniesz i wierzysz, że możesz to osiągnąć, to z pewnością osiągniesz. Dużą pomocą
w budowaniu wiary w siebie będzie dla ciebie technika “zakotwiczania się" przedstawiona w
rozdziale pod tym samym tytułem. Korzystaj z niej jak najczęściej. Na efekty nie będziesz
musiał długo czekać.
5. Nagradzaj siebie.
Ta zasada powinna ci towarzyszyć przy realizacji każdego celu. Nagradzanie jest
skuteczne, gdyż stanowi pozytywne wzmocnienie. Nagrodą może być koncert, ciekawa
książka, dysk kompaktowy, coś z ubrania, droższe lody itp. Możliwości jest bardzo wiele.
Wymyślaj i stosuj te, które sprawiają ci największą przyjemność.
ZAPAMIĘTAJ: Nagroda efektywnie działa na twoją psychikę, jeśli • jest serwowana
w niedługim czasie po tym, jak coś osiągnąłeś, poprawiłeś, zakończyłeś itp.
Spóźniona nagroda może nie mieć znaczenia lub działać demobilizująco. Nagradzanie
siebie jest ważne również dlatego, że nauczyciele, wykładowcy, rodzice czy znajomi raczej są
skłonni do krytykowania. Nagradzając siebie przeciwdziałasz tej destruktywnej polityce i
wzmacniasz się psychicznie. W ramach tej zasady powieś na ścianie dyplomy, wyróżnienia,
trofea, które zdobyłeś. Patrz na nie często i uświadamiaj sobie, że byłeś, jesteś i będziesz
skuteczny, że jesteś stworzony do osiągania sukcesów.
6. Rozwiązuj swoje problemy osobiste.
Nie odsuwaj od siebie problemów, bo w ten sposób tylko narastają, a ty żyjesz w
ciągłym stresie. Pamiętaj, że wiele z nich rozwiąże się samo. Ciągłe umartwianie się bardzo
źle wpływa na funkcjonowanie ciebie jako ucznia czy studenta. Postaraj się oglądać swoje
problemy z boku, opisuj je w dzienniku, a ujrzysz je w pełniejszym świetle. Jeśli' źródłem
problemów są inni ludzie, rozmawiaj z nimi szczerze. Nie pozwól, by rzeczową wymianę
zdań zastępowały plotki.
7. Rozwijaj w sobie wytrwałość.
Dzięki właściwej motywacji zaczniesz podążać w kierunku celu, ale tym co sprawi, że
nie zejdziesz z wyznaczonej drogi, będzie wytrwałość. Jeśli chcesz być wytrwały, to pracuj
nad takimi cechami, jak zaufanie do siebie samego, odwaga, pozytywne nastawienie, i stosuj
takie metody, jak samokontrola i nagradzanie siebie.
ZAPAMIĘTAJ: Motywacja pobudza do działania, ale działanie
realizuje się dzięki wytrwałości. 8. Podejmuj działanie.
Każde pragnienie, plan, cel czy posiadana wiedza są bezużyteczne, jeśli nie zostaną
ucieleśnione w konkretnym działaniu.
ROZDZIAŁ II
CO DWIE PÓŁKULE, TO NIE JEDNA
Co zyskasz, czytając ten rozdział
• Poznasz szczegółowo czynności wykonywane przez twoją lewą i prawą półkulę
mózgową.
• Dowiesz się, w jaki sposób lewy i prawy mózg wspierają się wzajemnie.
• Dotrze do twojej świadomości, dlaczego warto używać zaniedbywanej prawej
półkuli.
• Nauczysz się technik niezbędnych do “rozruchu" prawej półkuli.
• Poznasz tajemnice mandali.
• Docenisz muzykę barokową.
• Staniesz się człowiekiem bardziej twórczym.
CO DWIE PÓŁKULE, TO NIE JEDNA
Kto korzysta z polowy mózgu, może liczyć na polowe sukcesu.
Czy zdarzyło ci się widzieć w akcji tenisistę, odbijającego piłkę tenisową oburęcznym
backhandem? Jeśli tak, to na pewno dostrzegłeś, że te uderzenia były pewniejsze, mocniejsze,
szybsze i powodowały większe spustoszenie po stronie przeciwnika niż uderzenia
jednoręczne.
Miłośnicy piłki nożnej mogą zaświadczyć, że zawodnik potrafiący strzelać gole
zarówno lewą, jak i prawą nogą, jest bardziej oklaskiwany przez kibiców niż “jednonożni" i
często jego kontrakty opiewają na wyższe kwoty.
Nie na darmo mówią: Co dwie głowy, to nie jedna. I chociaż nie w tym kontekście,
należałoby to powiedzenie rozszerzyć: co dwie ręce, nogi, dwoje oczu, uszu, pięć zmysłów
(sześć razem z intuicją), to nie jeden. Dlaczego o tym piszę? Bo namawiam was do
korzystania z pełnego repertuaru części ciała, w jaki wyposażyła nas natura. Zdaję sobie
sprawę, że my, przedstawiciele gatunku homo sapiens, przyzwyczajamy się do specjalizacji i
dominacji, co szczególnie uwidacznia się w funkcjonowaniu kończyn, zwłaszcza górnych. Ta
specjalizacja nie ominęła również naszych mózgów. Jednak postaram się w myśl tytułu “Co
dwie półkule, to nie jedna" nie tylko przekonać Czytelników, że warto wykorzystywać
obydwie półkule mózgowe, ale również wskazać sposoby, jak to osiągnąć.
Tabela porównawcza
Chociaż każda półkula ma wyżej wymienione funkcje, to istnieje też zjawisko zwane
dwustronnością mózgu, co oznacza, że każda półkula dzieli się swoimi funkcjami i obydwie
uczestniczą w większości wykonywanych działań. Corpus callosum, wiązka nerwów i tkanek
łączących prawą i lewą korę mózgu, pozwala na przepływ informacji uzyskanych przez jedną
stronę mózgu do drugiej strony.
Poza informacjami o specjalizacji funkcji prawej i lewej półkuli, z badań nad
mózgiem i umysłem wynikają istotne przesłanki dla rozwoju zdolności intelektualnych. Na
przykład, wiemy, że prawy mózg nie jest w stanie werbalizować tego, co wie; w jego
wydaniu jest to bezsłowne, niewypowiadalne. Informacje w nim zawarte mają postać
wyobrażeń, symboli, metafor. Lewy mózg natomiast musi rozpoznać wyobrażenia prawego
mózgu i przetransformować je w słowa. Mówiąc inaczej, lewy mózg stanowi “alfabet
umysłu". Wnioski wynikające z tej relacji są dalekosiężne. Jeśli w nocy mamy kolorowe sny,
to nad ranem wyparują nam z głowy, chyba że je zapiszemy. Intuicyjne, symboliczne i
całościowe wyobrażenie prawej strony mózgu przepadnie, jeśli nie ubierzemy go w słowa za
pomocą lewej strony mózgu.
Innym znaczącym odkryciem związanym ze zróżnicowaniem półkul jest to, że lewa
półkula — tak jak komputer — rozpoznaje, organizuje i asymiluje nowe informacje w ramach
istniejących już ram; jej podstawową funkcją jest rozpoznawanie powiązań między nowym
bodźcem a tym, co jest już znane. Innymi słowy, lewa półkula nie jest w stanie tworzyć
nowych idei. To z prawej półkuli pochodzą nowe pomysły, całościowe konteksty i twórcze
interpretacje. Ale bez lewej półkuli te treści nie mogłyby zostać odkodowane, zrozumiane i
wypowiedziane. Obydwie półkule uzupełniają się. Jedna z nich nie jest nadrzędna w stosunku
do drugiej, bo efektywne myślenie wymaga użycia obydwu. Z faktu tego mogłoby wynikać,
że nauczanie w szkole skierowane jest do obydwu półkul. Ale w praktyce tak nie jest; system
oświatowy funkcjonuje tak, jakbyśmy mieli tylko tę jedną — logiczną, porządkującą,
odtwórczą lewą półkulę.
W szkole czy na uczelni większość informacji zdobywasz z książek i pogadanek czy
wykładów, a one zawierają głównie słowa i cyfry.
ZADANIE: Przypomnij sobie, czy w czasie jakiejś lekcji lub wykładu nauczyciel
omawiając temat użył słów: “wyobraźcie sobie, że...", zawiesił głos, a ty i reszta klasy
wyobrażaliście sobie to, co on miał na myśli.
Zalecenie, by używać obydwu półkul mózgowych, nie oznacza, że należy
zrezygnować z książek, pogadanek czy wykładów. Są one elementami wartościowych technik
dydaktycznych. Ale najwyższy czas, aby zrównoważyć je technikami bardziej odpowiednimi
dla prawej półkuli. W szkole nieprędko to nastąpi, ale korzystając z odpowiednich lektur
możesz zadbać o to, by właściwie korzystać z własnego mózgu.
DLACZEGO OPŁACI SIĘ UŻYWAĆ PRAWEJ PÓŁKULI
• Będziesz się mógł dobrze koncentrować bez rozpraszania uwagi.
• Będziesz o wiele sprawniej zapamiętywać materiał i przypominać go sobie.
• Rozwiniesz w sobie wiarę w swoje zdolności do uczenia się i wyeliminujesz w ten
sposób znaczną część “szkolnych" stresów.
• Bardzo poprawisz swoją wyobraźnię, a przez to będziesz lepiej rozwiązywać
problemy i myśleć twórczo.
JAK “URUCHOMIĆ" PRAWĄ PÓŁKULĘ MÓZGOWĄ
Sposobów na to jest wiele. Wymienię podstawowe, a zarazem najskuteczniejsze.
• Relaks mięśni przez wizualizację,
• Medytacja,
• Mandale,
• Muzyka,
• Pisanie ręką nie dominującą,
• Wizualne myślenie.
RELAKS MIĘŚNI PRZEZ WIZUALIZACJĘ
Relaks ten należy wykonać po ćwiczeniach relaksacyjnych przedstawionych w
rozdziale “Denerwowanie się". Osoby mniej wytrwałe mogą ograniczyć się do tamtych
ćwiczeń, ale rzecz jasna, osiągną niniejsze korzyści.
Celem relaksu przez wizualizację jest wprowadzenie zarówno ciała, jak i umysłu w
stan totalnej relaksacji.
A oto sam relaks:
1. Połóż się na plecach na wygodnym podłożu (takim jak dywan czy łóżko) albo
usiądź na krześle.
2. Zamknij oczy i wyobrażaj sobie miejsce, które tonie w ciszy i spokoju, np. plażę,
polanę w lesie, ogród, tajemniczą wyspę. Utwórz wyraźny obraz tego miejsca w twoim
umyśle.
3. Następnie, kolejno przechodząc od stóp do głowy, nakazuj każdej grupie mięśni,
aby się zrelaksowała. Bądź świadom napięcia, które dzięki temu ćwiczeniu będzie
eliminowane. Relaksuj każdą część swojego ciała w następującej kolejności, szepcząc nakazy
monotonnie: Relaksuję:
moje stopy, moją szyję, palce moich stóp, moją twarz, moje podudzia, moje szczęki,
moje kolana, moje usta, moje uda, mój język, mój brzuch moje oczy, moją pierś, moje rzęsy,
moje ramiona moje brwi, moje dłonie, moje czoło, palce moich dłoni, moje policzki.
Relaksuję się całkowicie.
4. Pozwól, żeby napięcie od ciebie odpłynęło. Wsłuchaj się w swoje oddychanie.
Powinno być płytkie i regularne. Teraz jesteś w pełnej harmonii. Niech ten stan sprawi ci
przyjemność. I w takim stanie supergotowości powinieneś rozpocząć twoją sesję uczenia się.
MEDYTACJA
Usiądź na krześle w odosobnionym, cichym miejscu, tak aby nikt ci nie przeszkadzał.
Przez cały czas utrzymuj kręgosłup pionowo, a stopy postaw płasko na podłodze. Zamknij
oczy i skup swoją uwagę na punkcie zwanym trzecim okiem (pomiędzy brwiami). Pozwól
przepływać swoim myślom tak, jakbyś patrzył na kłody drewna płynące w dół rzeki; nie
potrzebujesz wyławiać żadnej z nich, tylko pozwól im, żeby przepływały.
Skup swoją uwagę na oddechu. Bądź świadom swojego oddychania. Kiedy wdychasz
powietrze, bądź świadom, że je wdychasz, kiedy wydychasz, bądź świadom, że wydychasz.
Równocześnie mów do siebie w myślach: “Teraz wykonuję wdech", “Teraz wykonuję
wydech". Trwaj w tym stanie przez około 5 minut. Następnie zwróć uwagę na dotyk
powietrza, gdy wchodzi ono przez twoje nozdrza... i dotyk powietrza, gdy opuszcza twoje
nozdrza. Nie skupiaj uwagi na prądzie przepływającego powietrza, tylko właśnie na
nozdrzach. W którym miejscu czujesz dotyk powietrza w czasie wdechu, a w którym w czasie
wydechu? Nie zmieniaj rytmu oddychania i nie staraj się go pogłębiać. Niech będzie takie,
jakie jest. I obserwuj je. Jeżeli twoja uwaga ulegnie rozproszeniu, nie wpadaj w panikę.
Możesz przyjrzeć się temu rozproszeniu przez chwilę. Gdy cię to znudzi, bądź świadom tej
nudy. Jaką częścią swojego ciała odbierasz to uczucie? Czy wywiera ono jakiś wpływ na
twoje ciało? Gdy przekonasz się, że tak, to powróć do poprzedniego stanu świadomości, do
obserwowania powietrza w nozdrzach, gdy ono wchodzi i wychodzi. Nie naprężaj mięśni.
Wykonuj tę część ćwiczenia przez przynajmniej 2—3 minuty. Następnie łagodnie otwórz
oczy. Po krótkiej przerwie zabierz się do nauki.
MANDALE
Mandali od wieków używano do poprawy koncentracji i osiągnięcia duchowego
oświecenia. Stanowią one geometryczne wzory utworzone przez koncentryczne formy
skupione w punkcie centralnym. Poniżej znajdziesz dwie mandale. Sam możesz narysować
inne, używając do tego celu różnych kolorów. Jak masz używać mandali?
Usiądź w odosobnionym, spokojnym miejscu, w wygodnej pozycji, ze świadomą
intencją osiągnięcia stanu relaksu i koncentracji. Gdy skierujesz swój wzrok na środek
mandali (tylko na środek!), zaczniesz się relaksować. Wpatruj się w środek mandali
przynajmniej przez 5 minut (gdy na początku nie utrzymasz wzroku tak długo, nie przejmuj
się, tylko w miarę swoich możliwości wydłużaj stopniowo czas). Po kilku sesjach z
mandalami odkryjesz, że twoje zmartwienia i natłok myśli zniknęły. W takim stanie przystąp
do nauki.
UWAGA: Pracując z mandalami, nie próbuj analizować ich wzorca, bo wtedy
“włączasz" analityczną lewą półkulę.
ZADANIE: Nie tracąc czasu, wykonaj ćwiczenie z mandalą. Jest ono proste i nawet
leniuchom nie sprawi kłopotów.
MUZYKA
Odpowiednia muzyka jest w stanie wprawić twój umysł w stan czujności i
koncentracji. Słuchanie właściwej muzyki w trakcie uczenia się powoduje, że:
— obniża się puls i ciśnienie krwi,
— zwalniają się fale mózgowe,
— relaksują się mięśnie.
Jaka muzyka jest najlepsza przy uczeniu się? Stwierdził to na podstawie licznych
badań Bułgar Georgi Lozanow, który zainicjował badania nad przyspieszonym uczeniem się.
Według niego najbardziej odpowiednia jako tło do uczenia się jest muzyka barokowa, takich
twórców jak Bach, Haendel czy Vivaldi.
Kup sobie kasetę z muzyka barokową i słuchaj jej po cichu, ze słuchawkami na
uszach, w czasie uczenia się.
PISANIE RĘKĄ NIE DOMINUJĄCĄ
Z faktu, że prawa półkula kontroluje ruchy lewej ręki wynika zależność odwrotna:
żeby pobudzić prawą półkulę (w przypadku leworęcznych nie ma jednoznaczności w tej
kwestii), spróbuj pisać lewą ręką. Na początku będzie ci to przychodzić z wielkim trudem,
pismo będzie koślawe, wręcz nieczytelne i może nawet będziesz się śmiać z samego siebie.
No i o to chodzi, nauka powinna być przyjemnością.
ZADANIE dla praworęcznych: Napisz lewą ręką swoje imię i nazwisko. Jakie masz
odczucia, gdy czytasz to, co napisałeś? Swoje refleksje zapisz w dzienniku. .
WIZUALNE MYŚLENIE
Jest to zdolność do tworzenia wizualnych wyobrażeń i manipulowania nimi, a
zarazem najważniejsza metoda aktywacji prawej półkuli mózgowej. Z racji swej rangi,
wizualne myślenie zostało szczegółowo omówione w rozdziale “Myślenie".
Co robić, aby obydwie półkule pracowały równolegle?
1. Ucząc się, słuchaj muzyki barokowej (prawa półkula) i równocześnie rób notatki
(lewa półkula).
2. Zamknij oczy i stosując myślenie wizualne (prawa półkula), wyobrażaj sobie
materiał, którego się uczysz, równolegle opisując słowami to, co widzisz (lewa półkula).
Szczególnie wskazane przy powtarzaniu materiału.
ROZDZIAŁ III
STYLE UCZENIA SIĘ
Co zyskasz, czytając ten rozdział
• Dowiesz się, że istnieją różne style uczenia się charakterystyczne dla różnych typów
osobowości.
• Nauczysz się je rozróżniać i cenić.
• Zidentyfikujesz swój własny styl.
• Zaczniesz częściej wykorzystywać swoje mocne strony.
• Rozpoznasz swoje podstawowe zdolności.
• Przypomnisz sobie, że warto się nagradzać.
STYLE UCZENIA SIĘ
Poznaj siebie, a o wiele łatwiej będzie ci przychodzić poznawanie świata.
Żeby cokolwiek robić efektywnie, w tym również uczyć się, należy poznać swoje
mocne i słabe strony. Te mocne należy częściej dopuszczać do głosu, a nad słabymi
pracować, żeby nie być jednostronnym. Zanim spróbujesz zdiagnozować własne uzdolnienia,
powinieneś wiedzieć, że każdy z nas reprezentuje określony typ uczenia się, co oznacza, że
różnie odbieramy informacje i sytuacje, a także w różny sposób je wykorzystujemy. Jedni z
nas lubią słuchać, inni rozmyślać, a są tacy, dla których liczy się tylko praktyka, a teorię mają
za nic. Biorąc pod uwagę sposób, w jaki odbieramy i przetwarzamy informacje (są to
podstawowe fazy w każdym procesie uczenia się), można wyodrębnić dwa podstawowe style
uczenia się. • Charakterystyka stylów uczenia się ze względu na sposób odbierania informacji.
1. Jedni wolą zdobywać wiedzę poprzez doświadczenie. Preferują rozwiązywanie
problemów metodą uczestniczenia w realnych zdarzeniach, chcą mieć wpływ na ich przebieg.
Często też posługują się intuicją i najbardziej odpowiadają im sytuacje i problemy nie do
końca wyjaśnione.
2. Inni z kolei preferują abstrakcyjne przemyślania. Uwielbiają wręcz zastanawiać się
nad istotą problemów i sytuacji, z którymi mają do czynienia. Analizują, rozważają i tworzą
teorie, aby zrozumieć swoje doświadczenia. Mają naukowe podejście do problemów i
najbardziej odpowiadają im sytuacje określone i jednoznaczne.
• Charakterystyka stylów uczenia się ze względu na sposób przetwarzania lub
wykorzystywania informacji.
1. Jedni wolą wykorzystywać informacje poprzez czynne eksperymentowanie. Nie
lubią zastanawiać się, zwlekać, tylko od razu zabierają się do rzeczy. Natychmiast poszukują
praktycznych dróg, aby zastosować to, czego się nauczyli. Są energiczni, nie boją się
ryzykować. Liczą się dla nich efekty praktyczne.
2. Inni zaś, przetwarzający uzyskiwane informacje drogą refleksji, przedkładają
obserwacje nad działanie. Starają się odbierać sytuację z różnych punktów widzenia, aby w
ten sposób uzyskać wiele interpretacji tego, co widzą lub słyszą. Cechuje ich cierpliwość i
rzeczowość w wydawaniu opinii.
W praktyce niemożliwe jest zaszufladkowanie nas wszystkich do tych wymienionych
typów, bowiem pomiędzy abstrakcją i konkretem oraz refleksją i eksperymentowaniem
istnieje wiele stanów pośrednich. Ponadto, aby naprawdę wyodrębnić rzeczywiste style
uczenia się, musimy dokonać kombinacji sposobów uzyskiwania informacji i przetwarzania
ich. W ten sposób uzyskamy cztery style uczenia się.
ZAPAMIĘTAJ: Żaden z czterech stylów uczenia się nie jest lepszy od pozostałych.
PIERWSZY STYL UCZENIA SIĘ
Ludzie reprezentujący ten styl (umownie osoby oceniające) zdobywają informacje
poprzez doświadczenia. Często starają się sprawdzić, jak uzyskana tą drogą wiedza przystaje
do ich życia. Nowo poznaną wiedzę przetwarzają dla swoich potrzeb poprzez refleksyjne
przemyślenia. Zastanawiają się nad jej znaczeniem, słuchają i obserwują, co inni zrobią z
tymi informacjami. Można ich scharakteryzować następująco:
— są mistrzami w ocenianiu zaistniałych sytuacji z różnych punktów widzenia;
— uczestniczą w wydarzeniach jako obserwatorzy i bardzo rzadko biorą w nich
czynny udział;
— ich mocną stroną są wciąż nowe pomysły;
— ufają swojej wyobraźni i myśleniu; ||
— interesują się ludźmi i cieszą się ich zaufaniem;
— ich ulubione pytania to: Dlaczego?, Czy te idee są dla ważne?, Jak uzyskać
najwięcej informacji?
DRUGI STYL UCZENIA SIĘ
Ludzie reprezentujący ten styl (umownie myśliciele) preferują uzyskiwanie informacji
na drodze abstrakcyjnych przemyśleń. Sprawia im przyjemność słuchanie wykładów, lekcji i
wystąpień. Adaptują tak uzyskaną wiedzę poprzez refleksyjną obserwację. Z reguły odnosi się
do nich następująca charakterystyka:
— bardziej interesują się abstrakcyjnymi ideami niż ludźmi;
— starają się zdobyć jak najwięcej teoretycznych wiadomości, aby następnie połączyć
je w logiczne całości,
— większą rolę przywiązują do teorii niż do praktyki;
— odpowiada im tradycyjna forma uczenia się (wykłady, lekcje, czytanie zadawanej
na zajęcia lektury);
— w tym, co robią, są bardzo drobiazgowi;
— dużo czytają, dążąc do poznania świata na drodze doznań intelektualnych; ,
— ich ulubione pytanie to: Co?, Jakie nowe idee poznam dzięki lekturze?, Czego chcę
się dowiedzieć z wykładu czy lektury?, Jak najlepiej połączyć informacje, pomysły, idee.
TRZECI STYL UCZENIA SIĘ
Ludzie reprezentujący ten styl (umownie decydenci) odbierają informacje głównie na
drodze abstrakcyjnych przemyśleń. Podobnie jak przedstawiciele drugiego stylu, z
zainteresowaniem wysłuchują wykładów, lekcji i wystąpień. Zdobyte informacje przetwarzają
dla swoich potrzeb poprzez praktyczne eksperymentowanie. Sprowadza się to do tego, że
starają się znaleźć zastosowanie dla idei i pomysłów. Ich styl wyróżnia się tym, że:
— wykazują zdolności w znajdowaniu praktycznych zastosować "dla idei i pomysłów;
— wybierają zawody, w których na co dzień mają do czynienia bardziej ze stroną
techniczną zagadnień (inżynierowie) niż ze społeczną (lekarze, prawnicy);
— lubią eksperymentować, konstruować i sprawdzać, jak coś działa;
— ich mocną stroną jest bycie na “ty" z planami i rozkładami;
— żyją według zasady: Wcielaj wiedzę w życie;
— uwielbiają rozwiązywanie problemów i podchodzą do tego bardzo praktycznie;
— ich ulubione pytania to: Jak?, Jak to działa?, Jak to można ulepszyć?, Jak
wykorzystać zdobytą wiedzę, aby być bardziej produktywnym?
CZWARTY STYL UCZENIA SIĘ
Reprezentują go ludzie, którzy uzyskują wiedzę poprzez doświadczenia (umownie
praktycy), szukając niezwłocznie sposobów, aby ją zastosować w praktyce. Zdobyte
informacje przetwarzają w drodze praktycznych doświadczeń. Dążą do łączenia elementów w
funkcjonalne całości. Charakteryzuje ich to, że:
— cenią sobie wiedzę z “pierwszej ręki" — wykłady i lekcje nie są dla nich;
— bardziej polegają na swoim zdrowym rozsądku niż na logicznych analizach;
— są energiczni, nie mogą usiedzieć w miejscu i lubią podejmować ryzyko;
— bardzo łatwo adaptują się do nowych sytuacji i szybko nawiązują kontakty z nowo
poznanymi ludźmi;
— potrafią szybko wyciągać praktyczne wnioski;
— swoim zdroworozsądkowym podejściem do życia starają się zarazić innych ludzi;
— ich ulubione pytania to: Co się stanie, gdy...?, Jeśli te informacje są praktyczne, to
jak jeszcze mogę je wykorzystać?, Jak to zrobić najszybciej?
ZADANIE: Zastanów się, który z podanych stylów uczenia się najbardziej odpowiada
twojej konstrukcji psychicznej. Swoje uwagi zapisz, jak zwykle, najlepiej w dzienniku.
Podane style, tak jak pierwiastki chemiczne, bardzo rzadko występują w czystej
postaci. Każdy z nas z reguły reprezentuje mieszaninę dwu stylów z przewagą jednego.
Ważne jest jednak, żebyś był w stanie wyodrębnić swój dominujący styl i w większym
stopniu skoncentrował się na charakterystycznych dla niego cechach, co niewątpliwie
przyczyni się do efektywniejszego uczenia się. Żeby ułatwić sobie zadanie, zapoznaj się z
podanymi poniżej relacjami: zdolności a typ uczenia się.
STYLE UCZENIA SIĘ A ZDOLNOŚCI
I. Mocne strony reprezentanta pierwszego stylu uczenia się (oceniającego):
— słuchanie,
— mówienie,
— burza mózgów,
— współdziałanie,
— wyobrażanie,
— zbieranie informacji.
II. Mocne strony reprezentanta drugiego stylu uczenia się (myśliciela):
— obserwowanie,
— analizowanie,
— klasyfikowanie,
— teoretyzowanie,
— organizowanie,
— rozmyślanie,
— sprawdzanie teorii.
III. Mocne strony reprezentanta trzeciego stylu uczenia się (decydenta):
— manipulowanie,
— majsterkowanie, ,
— ulepszanie,
— eksperymentowanie,
— praktyczne stosowanie,
— decydowanie,
— ustalanie celów.
IV. Mocne strony reprezentanta czwartego stylu uczenia się
(praktyka):
— modyfikowanie,
— adaptowanie,
— podejmowanie ryzyka,
— współpracowanie,
— angażowanie się,
— aktywność,
— przewodzenie.
Ponadto osoby reprezentujące poszczególne style uczenia się wykazują różne
umiejętności w zakresie rozwiązywania problemów. I tak, uczący się według pierwszego
stylu są dobrzy w identyfikowaniu problemów, według drugiego w określaniu możliwości
rozwiązań, według trzeciego w znajdowaniu skutecznego rozwiązania, a reprezentujący
czwarty styl w finalizowaniu dzieła, czyli zastosowaniu wybranego rozwiązania. Bardzo
skuteczne w rozwiązywaniu problemów są grupy składające się z przedstawicieli tych
wszystkich stylów, a najlepiej im to idzie przy zastosowaniu metody burzy mózgów.
W szkole zdarzają się czasami sytuacje, że należy się wykazać określonymi
umiejętnościami, a gdy odpowiadają one zdolnościom twojego typu uczenia się, to,
wykorzystując je bardzo sprawnie, czujesz, że jesteś zdolny, a to, co robisz, sprawia ci
prawdziwą przyjemność. Pamiętaj, że uczenie się powinno sprawiać przyjemność. Jeśli je
dobrze zorganizujesz, to będzie tak, jakbyś sam sobie robił prezenty i niespodzianki z nowych
wiadomości, umiejętności i nowo poznawanych ludzi. Pamiętaj też, że bez względu na to, jaki
reprezentujesz typ, twój styl to styl nauki efektywnej. A skoro tak, to: nie zapominaj
nagradzać siebie!
ZAPAMIĘTAJ: Pozytywne wzmacnianie bardzo ci pomoże być bardziej efektywnym
w nieustającym procesie uczenia się, które będzie trwać przez całe twoje życie.
ROZDZIAŁ IV
DZIENNIK
Co zyskasz, czytając ten rozdział
• Dowiesz się, co to jest dziennik.
• Dasz się przekonać, że warto go prowadzić.
• Rozprawisz się (na papierze) z destrukcyjnymi myślami.
• Na ich miejsce wprowadzisz myśli pozytywne i przekonasz się, że będą działać
wzmacniająco.
DZIENNIK
Niekoniecznie trzeba być pisarzem, aby opisywać swój wewnętrzny świat. Wystarczy być sobą.
Jakże często mamy wrażenie, że przez naszą głowę, jak przez ekran telewizyjny,
przepływają obrazy, sceny, uczucia, nieoczekiwane refleksje, pojawiające się nie wiadomo
skąd pomysły czy decyzje. W dużej mierze jesteśmy podobni do tego urządzenia.
Przeważająca większość wspomnianych obrazów, wrażeń czy odczuć odpływa równie
naturalnie, jak się pojawiła i pozostawia nas obojętnymi. Często nie zdążymy ich nawet
dotknąć, posmakować, najczęściej zaś nie mamy nawet jasnej świadomości ich znaczenia i
treści. Dzieje się tak dlatego, że wiele z nich dociera na nasz wewnętrzny ekran jako odbicie
fal przepływających głęboko ukrytymi kanałami. Inaczej mówiąc, są one podświadome.
Odbieramy je w postaci słabych, nieczytelnych sygnałów. Ale uwierz mi, one nie muszą być
takie słabe i nieczytelne. Żeby je lepiej odczuwać, a nawet wejść z nimi w dialog, nie
potrzebujesz żadnych supernowoczesnych radarów. Wystarczysz ty sam, jeśli zdecydujesz się
na podróż do samego siebie. Podróż, na którą cię stać. Przyniesie ci ona ważną umiejętność
— nauczysz się rozmawiać z samym sobą.
Ta podróż do wnętrza siebie będzie miała wielką przewagę nad podróżami w
tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Nie będziesz musiał znosić humorów współpasażerów
(najwyżej swój własny), a przede wszystkim ponosić żadnych kosztów. Potrzebny ci będzie
jedynie notes i coś do pisania. Poważniejszą inwestycją będzie twój czas, który poświęcisz na
prowadzenie dziennika. Tak, dziennika, bo on będzie wehikułem w podróży do wnętrza
siebie.
Zauważ, jak wielu sławnych ludzi pisało dzienniki czy pamiętniki Może i ciebie czeka
sława, a prowadzenie dziennika to pierwszy dc niej krok?
Szczególnie pisarze i poeci upodobali sobie dzienniki. I dlatego, w dużej mierze są
pisarzami. Jak pieniądz rodzi pieniądz, tak pisanie! inspiruje do pisania. Sporządzanie
własnych zapisków przyczyni się do! poprawy twoich umiejętności pisarskich, ale nie tylko.
Przede wszyst-1 kim umożliwi ci wszechstronny rozwój. I dlatego właśnie tak usilniej
namawiam cię na tę podróż w głąb siebie. Co więcej? Zrelaksuj się] i czytaj.
CO TO JEST DZIENNIK
W dzienniku zapisujesz swoje obserwacje, myśli, uczucia związane^ z dowolnym
wydarzeniem. Przez fakt pisania dla siebie (każdego dnia, a jeśli na początku nie dajesz rady,
to co drugi dzień, wyzbywasz się lęku, że ktoś będzie cię poprawiać lub krytykować,
nabywasz wiary w swoje umiejętności pisarskie. Prowadząc dziennik, odkrywasz, że ta forma
pisania pozwala na zgłębienie i analizę twoich myśli, doświadczeń czy pomysłów.
Zapewne nie wiesz, jak zacząć. Otwórz po prostu notatnik, który będzie stanowić twój
dziennik, zapisz w nim aktualną datę i po prostu zacznij pisać. Jeśli masz kłopoty z
“wystartowaniem", to nastaw minutnik na 5 minut i zacznij zapisywać wszystko, co ci
przychodzi do głowy. Wykonuj to szybko, bez zatrzymywania się, cofania, poprawiania
błędów i analizowania. Na analizę będziesz mieć czas po napisaniu. Jeśli chcesz, na
“rozruchu" skorzystaj z jakiegoś określonej""1 tematu.
ZADANIE: Nastaw minutnik na 5 minut i przez ten czas pisz na temat:
“Zrozumiałem, że..."
DLACZEGO WARTO PROWADZIĆ DZIENNIK
• pisanie dziennika pozwala na okresowe wyłączanie się z gorączkowego trybu dnia.
Stanowi on dla ciebie bezludną wyspę, na której możesz odpocząć i porozmawiać z samym
sobą.
• Tworząc dziennik, odkrywasz prawdziwą istotę zagadnień czy wydarzeń. Wynika to
z faktu, że poprzez pisanie, a następnie czytanie, pozwalasz myślom wypłynąć na
powierzchnię, co powoduje, że powstają dodatkowe skojarzenia, które pozwalają podjąć
bardziej przemyślane kroki w kierunku osiągnięcia twoich celów.
• Dokonywanie zapisów w dzienniku pozwala cofnąć się w czasie. Przeglądając swój
dziennik, będziesz mieć “chronologiczny" materiał rzeczowy do analizy, co pozwoli ustalić,
co zrobiłeś, a co uszło twojej uwagi, jakie i na jakim polu zrobiłeś postępy itp. A wszystko to
będziesz oceniać chłodnym okiem z perspektywy czasu, a nie w pełni emocji.
• Dziennik — ze względu na formę pisemnego zapisu — pozwala podejmować trafne
decyzje. Jak każdy z nas, bywasz zajęty wieloma sprawami i jakaś dodatkowa informacja
może ci umknąć. Gdy ją zapiszesz w dzienniku, masz szansę do niej powrócić, ocenić z
dystansu, połączyć z pozostałymi danymi, które masz i dopiero wtedy podjąć właściwą
decyzję.
• Dziennik przyczynia się do rozwoju twojej samoświadomości. Poprzez zapisywanie
swoich uczuć, refleksji i myśli “ściągasz" je na ziemię, a właściwie na papier. Wtedy bez
obawy, że ci umkną, możesz je analizować — ustalać, co je spowodowało, dlaczego są takie,
a nie inne, jak je zmienić.
• Dziennik może być doskonałą pomocą na drodze rozwoju duchowego. W swoim
dzienniku możesz, a nawet powinieneś, pisać afirmacje oraz intencje poprawy, do których tak
gorąco na łamach tej książki namawiam. Ponadto zapisuj w nim swoje sny, marzenia, lęki,
nadzieje, ambicje. Szczególnie, gdy jesteś zdenerwowany czy zły, wylej swoją żółć na papier.
W ten sposób dziennik stanie się twoim zaufanym spowiednikiem, który zawsze będzie do
twojej dyspozycji i zawsze uszanuje twoją prywatność. W dzienniku możesz też zapisywać
maksymy czy cytaty, które wywarły na tobie wrażenia. Z czasem zauważysz, że jesteś w
stanie tworzyć własne oryginalne myśli. Zapisuj je! Nie pozwól, aby odpłynęły nie
zauważone.
• Dziennik umożliwia skuteczniejsze radzenie sobie ze stresem. Stres w przeważającej
mierze ma swoje źródło w negatywnym dialogu wewnętrznym. Skrzeczące w twojej głowie
głosy mogą twierdzić, że nie dasz rady, że jesteś za słaby, że przytrafi ci się najgorsze. Te
głosy bardzo obniżają twoje rzeczywiste możliwości i zdolności. Pod ich wpływem stajesz się
mniej aktywny, zatrzymujesz się często w pół kroku, nie kończąc swojego działania. Jeśli te
głosy, czy jak kto woli natrętne myśli, przeniesiesz z głowy na papier, to masz szansę
przyjrzeć się im chłodnym okiem i w rezultacie odrzucić, jako bezpodstawne.
ZADANIE: Wynotuj w dzienniku swoje negatywne, destrukcyjne przekonania na
temat samego siebie. W trakcie kolejnych “spotkań" z nimi zastanawiaj się, co jest ich
źródłem i w jaki sposób możesz się ich pozbyć. Wnioski również l notuj.
ZADANIE: Wypisz w dzienniku pozytywne przekonania na temat
samego siebie, te które podbudowują i wzmacniają. Łatwo się przekonasz, przez
porównanie, że tych pozytywnych masz o wiele więcej. A jeśli tak nie jest? To czeka cię
sporo pracy nad sobą, ale droga do sukcesu nadal jest otwarta.
• Dziennik przyczyni się do poprawy twoich umiejętności pisarskich. Jest to
zrozumiałe i sądzę, że nie wymaga wyjaśnień, ale chcę dodać, że dzięki zapisywaniu swoich
przeżyć ćwiczysz też pamięć i spostrzegawczość: po pierwsze odtwarzasz z pamięci
szczegóły przeżytych wydarzeń, po drugie zwracasz uwagę na szczegóły, by łatwiej ci je było
przywołać z pamięci.
ZADANIE: Zaopatrz się w niezbędne materiały konieczne do prowadzenia dziennika.
I... zacznij go pisać. Opisz jak najbardziej szczegółowo osobę, którą bardzo lubisz. Postaraj
się zrobić to w sposób obrazowy, żywy. W dzienniku zapisuj swoje wiersze, krótkie
opowiadania czy nawet
bajki. Z czasem formułowanie własnych myśli będzie przychodzić ci
coraz swobodniej, a prowadzenie dziennika sprawiać coraz większą
przyjemność.
ROZDZIAŁ V
PLANOWANIE
Co zyskasz, czytając ten rozdział
PLANOWANIE
• Docenisz rangę planowania w życiu.
• Uzyskasz wytyczne do układania swojego rozkładu dnia.
• W mniejszym stopniu będziesz odkładał swoje działania na później.
• Zaczniesz planować swoje czynności.
PLANOWANIE
Zaplanuj kim chcesz być, bo zostaniesz nikim.
Każde poważniejsze zadanie, aby mogło być dobrze wykonane, powinno być
wcześniej zaplanowane. Plan — ogólnie rzecz biorąc — zawiera informacje, co, kiedy, gdzie
i w jakiej kolejności ma być wykonane. Tworząc plan, tworzymy wizję tego, co chcemy
osiągnąć. Jeśli nie mamy planu, to naszym życiem rządzi albo przypadek, albo przypadkowi
ludzie (na zasadzie: podobne przyciąga podobne). Ty, mam nadzieję, zamierzasz sam
decydować o swoim życiu, a jeśli już tkwisz w tym kręgu przypadkowości, pragniesz się z
niego wydostać.
Jest empirycznie dowiedzione, że ludzie sukcesu wiedzą, do czego dążą, dzień po
dniu. Wysokie poczucie własnej wartości, pozytywne nastawienie, entuzjazm i wyznaczenie
celu stanowią ważne składniki kariery życiowej czy naukowej, ale po to, aby osiągnąć swoje
cele, trzeba zbudować plan i go realizować.
Sukces, bogactwo czy szczęście bardzo rzadko przychodzą przypadkowo. Są one
wynikiem inteligentnego planowania. Ludzie, którzy planują:
— wiedzą, dokąd zmierzają,
— wiedzą, jakie robią postępy na drodze do swoich celów,
— mają przed oczyma jasną wizję celów stanowiących kamienie milowe na drodze do
sukcesu, bogactwa, szczęścia,
— godzą się na zapłacenie ceny (praca nad sobą, ćwiczenia, efektywne studiowanie)
za osiągnięcie celu.
Planowanie stanowi pomost pomiędzy marzeniami a ich urzeczywistnieniem. Żeby
być “dużym planistą" i osiągać “duże cele" należy zacząć od celów małych i konsekwentnie
je realizować. Szkoła średnia, a tym bardziej uczelnia, stanowią doskonały poligon do
“próbnego" planowania, które później bardzo procentuje w dorosłym życiu. Czy przekonałem
cię? Nie. Daj mi szansę i spróbuj narzucić sobie dyscyplinę. Jeśli stwierdzisz, że to
bezsensowne zajęcie i że na to “bzdurne" planowanie tylko tracisz czas, to uwierz mi —
codziennie bezmyślnie tracisz go o wiele więcej. Jest to gorzka prawda. Co prawda możesz ją
sobie osłodzić wyrzucając tę książkę do kosza. Ale zapamiętaj, że użycie siły (a do
wyrzucenia książki musisz jej niewątpliwie użyć) dowodzi tylko słabości. Planując swój czas,
możesz wykorzystać znajdujące się w sprzedaży terminarze lub opracować sobie raz i
następnie kopiować na ksero własny rozkład zajęć.
WYTYCZNE DO UŁOŻENIA ROZKŁADU ZAJĘĆ
• W pierwszej kolejności umieszczaj w rozkładzie stałe bloki zajęć.
Rozpocznij od naniesienia czasów poszczególnych lekcji i wykładów oraz czasu
pracy, jeśli jesteś w stanie połączyć pracę ze studiowaniem. Te przedziały są z góry określone
na długi czas. Następnie nanieś istotne dla twojego sprawnego funkcjonowania czynności,
które będą się powtarzały do końca życia, ale czas ich wykonywania będzie różny. Mam tu na
myśli spanie i jedzenie.
• Uwzględnij czas na załatwianie spraw i zakupy.
Załatwianie regularnie powtarzających się formalności, takich jak: wnoszenie opłat za
internat, akademik, samochód czy światło (niektórzy z was wyręczają w tym swoich
rodziców) oraz dokonywanie drobnych sprawunków zaniedbane we właściwym czasie może
zburzyć twój rozkład na wiele dni. Uwzględniając te czynności w twoim rozkładzie, nie
zapomnij o czasie potrzebnym na dotarcie do danego miejsca i weź poprawkę na ewentualne
kolejki, w których ci czasem przyjdzie postać.
• Uwzględnij czas na rozrywkę i przyjemności.
Nawet maszyny wymagają przestojów, a co dopiero twoje ciało. Po to, aby być
twórczym, mieć nowe idee i pomysły, należy umysłowi pozwolić na odpoczynek. Bierne
leżenie jest w tym przypadku mało
skuteczne. Polecam spacer, wypad za miasto, wieczór w dyskotece czy grę w tenisa.
Rekreacja w racjonalnym wymiarze jest jednym z warunków efektywnego uczenia się. Gdy
jesteś przemęczony, gdy nie ma w tobie radości, to jakże często sobie uświadamiasz, że dużo
czasu poświęciłeś na naukę i niewielki z tego pożytek. Stosując rady i techniki zawarte w tej
książce masz zerowe szansę na to, że ta sytuacja się powtórzy.
• Ustal sobie realistyczne cele.
Chodzi o to, żebyś uwzględniał rzeczywiste, w przybliżeniu oczywiście, przedziały
czasowe niezbędne do wykonania poszczególnych czynności. W przeciwnym razie będzie to
tylko plan na papierze, nie mający pokrycia w życiu, i gdy zaczniesz realizować kolejne
zaplanowane działania, starając się zmieścić w swoim rozkładzie, odbije się to niewątpliwie
na ich jakości.
• Opracuj swój rozkład w sposób elastyczny.
Nie dopinaj go na ostatni guzik. Zostaw w nim miejsce na nieprzewidziane
wydarzenia, takie jak wypad do dyskoteki, odwiedzenie chorego kolegi...
• Unikaj umieszczania w swoim rozkładzie bardzo długich okresów uczenia się czy
studiowania.
Staraj się uczyć w krótszych sesjach (maksimum 3 godziny) i przynajmniej co godzinę
rób krótkie 5-minutowe przerwy. Następnie, gdy musisz uczyć się w dłuższym bloku wielu
zagadnień, unikaj uczenia się podobnych do siebie przedmiotów, takich jak np. język polski i
historia, jednego po drugim. Przedziel je matematyką lub fizyką. Dasz w ten sposób szansę
intensywniejszej pracy na zmianę dwóm półkulom mózgowym.
• Sprecyzuj jasno czas rozpoczęcia i zakończenia zaplanowanych w rozkładzie
czynności.
Nie wmawiaj sobie, że zabranie się do chemii czy pisania wypracowania z języka
polskiego zajmuje ci zawsze około 20 minut. Zdyscyplinuj się. A jeśli masz z tym kłopoty,
nastaw sobie budzik na określoną godzinę i gdy zacznie dzwonić, siadaj na stanowisku pracy.
Wykonanie ćwiczenia relaksującego i użycie autosugestii, jeśli oczywiście będzie to
konieczne, wprowadzi cię w stan koncentracji i umożliwi efektywną naukę.
ZADANIE: Zastanów się, co jeszcze może ci posłużyć jako wytyczna do
zaplanowania twojego rozkładu zajęć.
• Układając swój rozkład zajęć powinieneś także: — stosować metodę od ogółu do
szczegółu, to znaczy powinieneś mieć wizję tego, co chcesz osiągnąć w życiu, w szkole, na
uczelni, i dopiero określonym celom przydzielać czas i rozbijać go na godziny, minuty;
— nie przeładowywać rozkładu (w przeciwnym razie stale będziesz pozostawać pod
presją czasu, wskutek czego efektywność działań, a przede wszystkim jakość uczenia się
okaże się w ogóle niższa, niż można by się spodziewać);
— opracować listę czynności, których mógłbyś uniknąć;
ZADANIE: Zastanów się i wypisz, najlepiej w dzienniku, czynności,
które mógłbyś śmiało wyeliminować z twojego rozkładu.
Zacznij ich unikać, a “odzyskany" czas przeznacz na
pożyteczniejsze cele.
Nie staraj się za wszelką cenę zrealizować tego, co zaplanowałeś,
gdyż w ostatecznym rachunku przeciążanie organizmu się nie opłaca.
Jeśli pozwolisz mu na odpoczynek, stanie się bardziej wydolny i, kto
wie, może na luzie wyrobisz się ze swoim planem.
Skoncentruj się na celach, a nie na czasie. Może ci w tym pomóc
wizualizacja twoich celów. Powtarzam wizualizacja, a nie marzenia.
Wykonuj ją systematycznie i na bieżąco wprowadzaj do niej poprawki;
gdy osiągniesz jakiś stopień realizacji celu, to od niego zaczynaj
kolejną wizualizację.
ZAPAMIĘTAJ: Nic tak nie mobilizuje człowieka jak świadomość, że powoli osiąga
to, co zaplanował. Mały sukces wzmacnia cię o wiele bardziej niż kilogram witamin. Nie
odkładaj czynności, które masz wykonać, na później, bo ci to wejdzie w krew i w ten sposób
zaprzepaścisz wiele życiowych szans. Masz napisać wypracowanie? Nie czekaj do ostatniej
nocy. Masz przygotować się do kolokwium? Zamiast robić wszystko, aby wyprzeć ze
swojego umysłu myśl o konieczności przygotowania się, weź się w garść i wykonaj to
zadanie naukowe, robiąc przerwy lub rozkładając je na raty. I oczywiście nie zapomnij
nagrodzić siebie za osiągnięte efekty.
ZAPAMIĘTAJ: Pospolitą wadą szarych zjadaczy chleba jest to, że jeśli mają coś
zrobić, odkładają to na później. Pozbądź się tej cechy, bo jesteś zdolny i stać cię na wiele. A
może nawet na więcej niż na wiele.
ROZDZIAŁ VI
DENERWOWANIE SIĘ
Co zyskasz, czytając ten rozdział
• Zrozumiesz, że denerwowanie się hamuje twoje postępy w nauce i w życiu.
• Poznasz prawdziwe oblicze stresu.
• Dasz się przekonać, że warto się relaksować.
• Poznasz 18 sposobów radzenia sobie ze stresem.
• A gdy ci będzie mało tych osiemnastu, zapoznasz się z dwoi dodatkowymi.
• Zaczniesz się denerwować, że bardzo rzadko się denerwujesz.
• Zaoszczędzisz na lekach uspokajających.
DENERWOWANIE SIĘ
Napięcie jest potrzebne, bo uświadamia nam, że należy się rozluźnić.
Ze zdenerwowaniem, napięciem, lękiem nierozłącznie kojarzy nam się termin “stres".
Wszakże stres jest czymś więcej niż nerwowym lękiem, jak to się potocznie przyjmuje.
Stres jest fizyczną, psychiczną i emocjonalną reakcją wynikającą z indywidualnego
typu reagowania człowieka na napięcie środowiska, konflikty i naciski.
Utarło się przekonanie, że stres jest utrapieniem współczesnego świata. Że nic innego,
tylko on jest przyczyną zawałów serca, kłótni, niepowodzeń w szkole. Jest to niewłaściwe
podejście, gdyż opierając się na książce “Learn to Relax", Johna D. Curtisa i Richarda A.
Deterta można stwierdzić, że stres to zjawisko normalne, a co więcej — niezbędne. Żaden
organizm nie przejawiający reakcji stresowych nie mógłby przetrwać.
ZAPAMIĘTAJ: Stres nie jest czymś, czego trzeba unikać.
Stres jest normalnym, pożądanym i bardzo pomocnym elementem naszego życia.
Większość ludzi dzięki niemu jest bardziej aktywna, bardziej produktywna, bardziej twórcza i
ogólnie bardziej witalna, "odłożem mechanizmu stresu jest wspomaganie organizmu w
sytuacjach zagrażających życiu. Kiedy nasz praprzodek napotykał na swojej drodze drapieżne
zwierzę, jego ciało mobilizowało się, aby przygotować się do walki albo do ucieczki. Była to
właśnie reakcja stresowa, zwiększająca szansę na przetrwanie.
GŁÓWNE OBJAWY REAKCJI STRESOWEJ
— przyspieszone bicie serca,
— zwiększone ciśnienie krwi,
— przyspieszony oddech,
— wzmożone napięcie mięśni,
— zwiększone zużycie tlenu.
PROBLEMY ZE STRESEM
Reakcja stresowa, jeśli jest wywoływana zbyt często, może wpływać negatywnie na
nasze ciało.
Stres staje się w naszym życiu problemem, gdy:
1. Reakcja stresowa jest uruchamiana dla niewłaściwych przyczyn.
Wynika to z faktu, że sytuacje nie zagrażające naszemu życiu, ale powodujące
poczucie krzywdy lub frustracji (zła ocena z klasówki, zdawanie egzaminu, zerwanie z
sympatią) odbieramy jako stresujące, a wtedy ma miejsce reakcja stresowa i towarzyszące jej
objawy fizjologiczne.
2. Stres kumuluje się.
Jeśli reakcja stresowa jest uruchamiana często i utrzymuje się przez dłuższy czas, to
ciało nie ma możliwości dostosowania się lub powrócenia do normalnego stanu pomiędzy
każdym czynnikiem powodującym stres i w ten sposób stres kumuluje się, powodując
przeciążenie organizmu.
DLACZEGO WARTO SIĘ RELAKSOWAĆ
ZAPAMIĘTAJ: Relaks jest fizjologicznym stanem organizmu, przeciwstawnym do
stanu stresu.
GŁÓWNE PRZEJAWY RELAKSU
— zwolnienie bicie serca,
— obniżenie ciśnienie krwi,
— zwolnienie oddychania,
— obniżenie napięcia mięśni,
— zmniejszenie zużycia tlenu.
Zapewne domyśliłeś się już, że jako lekarstwo na “nerwy' proponuję cię relaks.
za-
ZADANIE: Zanim będziesz kontynuować czytanie, zastanów się, jakie korzyści
możesz uzyskać dzięki stosowaniu relaksu. Swoje uwagi zapisz w dzienniku.
RELAKS WYKONYWANY REGULARNIE
— jest przyjemny,
— zmniejsza symptomy takich chorób jak ból głowy, nudności,
— zwiększa poziom energii życiowej, v- wpływa na poprawę koncentracji,
—zwiększa zdolność do radzenia sobie z problemami i podwyższa efektywność
funkcjonowania organizmu,
— jest pomocny w przypadku bezsenności,
— obniża ciśnienie krwi,
— zmniejsza bóle głowy,
— obniża emocjonalne wzburzenie.
ZADANIE: Zastanów się, które z podanych zalet relaksu mogą umotywować cię do
regularnego relaksowania się.
CHARAKTERYSTYKA LUDZI, KTÓRZY REGULARNIE SIĘ RELAKSUJĄ
- są stabilni psychicznie,
— są stabilni fizjologicznie,
— nie są nerwowi,
— czują, że kontrolują swoje życie,
AA szybko powracają do równowagi po reakcji stresowej.
'ZADANIE: Zastanów się, które z podanych cech mogą cię umotywować do
regularnego relaksowania się.
WYTYCZNE DO RELAKSOWANIA SIĘ
* Wyznacz sobie czas na relaks. Relaksuj się przed każdą sesją uczenia się. Staraj się,
żeby to stało się twoim nawykiem. Motywuj się do przeprowadzenia relaksu.
ZADANIE: Sformułuj i zapisz w dzienniku Intencję Relaksu. Umieść w niej
wszystko, co chcesz osiągnąć dzięki relaksowi. Na początku czytaj ją (najlepiej na glos) przed
każdym relaksowaniem się.
• Postanów, że nigdy nie będzie tak, że nie będziesz mieć czasu lub będziesz zbyt
zmęczony, żeby się relaksować. Gdy jesteś zmęczony, relaks orzeźwi cię i poczujesz się o
wiele lepiej.
• Koncentruj się na ćwiczeniu, ale rób to z nastawieniem pasywnym. Kieruj swoją
uwagę na samo ćwiczenie. Nie staraj się relaksować za wszelką cenę. Stan relaksu osiągniesz
samoczynnie.
• Staraj się wykonywać ćwiczenia relaksacyjne każdego dnia. Zajmie ci to w
przybliżeniu do 4 minut. Relaksuj się za każdym razem, gdy czujesz, że poprawi to twój stan
psychofizyczny.
PRAKTYCZNE ĆWICZENIA RELAKSACYJNE
W różnych książkach poświęconych relaksowi znajdziesz różne zalecenia, ale tu
polecam ci pozycję siedzącą, która jest wskazana do uczenia się. Gdy znajdziesz się na
stanowisku pracy, rozpocznij swoją sesję uczenia się od relaksu, właśnie w pozycji siedzącej.
Usiądź na krześle, opierając plecy o oparcie krzesła. Dłonie połóż wygodnie na udach.
Stopy, lekko rozchylone, spoczywają wygodnie na podłodze. Głowa jest wyprostowana lub
swobodnie zwisa. Wybierz wariant, który ci bardziej odpowiada, ale ja polecam pozycję z
głową wyprostowaną.
Przebieg relaksu:
Gdy przyjąłeś już odpowiednią pozycję, zamknij oczy, zrób kilka głębszych wdechów
i pozwól, aby twój oddech się wyrównał i uspokoił. Następnie zacznij napinać i rozluźniać
poszczególne grupy mięśni ciała, rozpoczynając od palców u nóg, a na czubku głowy kończąc
lub odwrotnie (wybierz wariant, który ci bardziej odpowiada).
Załóżmy, że wybrałeś wariant “od dołu do góry", czyli od palców stóp do czubka
głowy. Wykonuj go następująco:
/. Napinaj przez około 5 sekund palce stóp, a następnie przez około 5 sekund
rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz palce stóp",
2. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie łydek, a następnie przez około 5 sekund
rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie łydek".
3. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie kolan, a następnie przez
około 5 sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie kolan".
4. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie ud, a następnie przez około 5 sekund
rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie ud".
5. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie brzucha, a następnie przez około 5 sekund
rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie brzucha".
6. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie klatki piersiowej, a następnie przez około 5
sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie klatki piersiowej".
7. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie barków i ramion, a następnie przez około 5
sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie barków i ramion".
8. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie przedramion i palców dłoni, a następnie
przez około 5 sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie przedramion
i palców dłoni".
9. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie karku, a następnie przez około 5 sekund
rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie karku".
10. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie żuchwy i twarzy, a następnie przez około 5
sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie żuchwy i twarzy".
11. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie oczu, a następnie przez około 5 sekund
rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie oczu".
12. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie czoła, a następnie przez około 5 sekund
rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie czoła".
Po wykonaniu wszystkich ćwiczeń powiedz jeszcze do siebie: “Jestem całkowicie
rozluźniony i zrelaksowany". Teraz otwórz oczy i tak odprężony rozpocznij sesję uczenia się.
ZADANIE: Przestań na chwilę czytać i spróbuj wykonać podane ćwiczenia
relaksacyjne. Nie zajmie ci to dużo czasu, a zyskasz bardzo wiele.
ZAPAMIĘTAJ: Wykonuj ćwiczenia relaksacyjne przed każdą sesją uczenia się i w
innych sytuacjach, gdy jesteś zmęczony lub zdenerwowany.
OSIEMNAŚCIE SPOSOBÓ W NA STRES
1. Powinieneś sobie uświadomić swoje obawy i lęki. Gdy je rozpoznasz, łatwiej ci
będzie je zwalczać. Jak to robić? Dowiesz się z dalszej części tego rozdziału.
2. Powinieneś starać się być obiektywny w rozpoznawaniu swych problemów. Staraj
się unikać obwiniania innych. W ten sposób będziesz wzmacniać odpowiedzialność za swoje
czyny, stanowiącą bardzo ważny element dojrzałej osobowości.
3. Nie powinieneś ignorować problemów. Niedostrzeganie ich nie może stanowić
stałego sposobu na stres. Spróbuj spokojnie przeanalizować przyczyny stresu (najlepiej zapisz
je), choćby to nawet spowodowało przejściowy dyskomfort.
4. Możesz uniknąć efektów stresu, robiąc coś dla innych. Gdy będziesz
zaabsorbowany tą działalnością, przestaniesz myśleć o sobie. Jednak na dłuższą metę ta
taktyka nie jest rozwiązaniem, gdyż unikanie konfrontacji ze stresem może go nie tylko
pogłębić, ale i wydłużyć!
5. Powinieneś tak zorganizować swój dzień, aby wygospodarować trochę czasu tylko
dla siebie. Dla higieny psychicznej niezbędne są chwile, gdy nikt ci nie przeszkadza, nie zleca
żadnych zadań, nie skłania do zajęcia stanowiska itp.
6. Jeśli stwierdzisz, że twoje próby rozwiązania problemu nie skutkują, to poniechaj
ich. Skupianie się na jednym problemie przez dłuższy czas może spowodować zwiększenie
się stresu. W trakcie wykonywania innych działań “wyłączysz" się z problemu stresowego i
wzmocniony powrócisz do niego w odpowiednim czasie.
7. Powinieneś być zdecydowany. Podjęcie decyzji — niezależnie dobrej czy złej —
spowoduje, że twoje napięcie i zdenerwowanie opadną. Na twoje samopoczucie najgorzej
wpływa niezdecydowanie. Jeśli decyzja była zła, możesz podjąć odpowiednie kroki, aby ją
naprawić. Wahanie się powoduje, że napięcie trwa i narasta.
8. Powinieneś umiarkowanie przywiązywać wagę do detali. Dążąc za wszelką cenę do
perfekcjonizmu, łatwo możesz “przedobrzyć", a prosta czynność urośnie do rangi
skomplikowanego zadania.
9. Powinieneś nauczyć się przegrywać. Jeśli chcesz coś osiągnąć za wszelką cenę, to,
niestety, możesz przeżywać ciągły stres. Przegrana często stanowi dobrą naukę. Jeśli ją
zaakceptujesz, to łatwiej poradzisz sobie ze stresem.
10. Unikaj grania roli “wzorowego ucznia" czy “superstudenta". Każda rola zmniejsza
twoją elastyczność życiową i wymusza określone, mieszczące się w jej ramach, działania.
11. Unikaj stawiania sobie poprzeczki zbyt wysoko. Nie oczekuj od siebie więcej niż
inni. Bezkompromisowe dążenie, by z każdego zadania wywiązać się najlepiej jak to możliwe
prowadzi niechybnie do stresu, a jemu często towarzyszą bóle głowy i pleców.
12. Powinieneś akceptować kompromis. Elastyczność w stosunkach z ludźmi i w
określonych sytuacjach jest bardzo efektywną techniką unikania stresu. Nieustępliwość w
kontaktach z innymi i w codziennych sytuacjach jest podstawowym powodem napięć.
13. W okresie narastania stresu powinieneś zmienić formę działania lub środowisko.
Gdy np. czujesz, że pomiędzy tobą, a twoją sympatią coś się zaczyna psuć, to nie widujcie się
przez kilka dni.
14. Powinieneś zmienić rutynowe zajęcia, jeśli są one źródłem stresu. Na przykład idź
do szkoły inną drogą niż zwykle.
15. Gdy złość zaczyna narastać, powinieneś ją spalić poprzez działanie czysto
fizyczne, np. spacer, bieg czy nawet boksowanie się z wyimaginowanym przeciwnikiem.
Ćwiczenia fizyczne stanowią jeden z najbardziej efektywnych sposobów na zredukowanie
napięcia towarzyszącego złości.
16. Przyjaciół i znajomych szukaj wśród ludzi konstruktywnych i wspierających.
Przebywanie z osobami, które są stale krytyczne, powoduje, że stajesz się nieefektywny i
smutny, a także możesz zacząć nie doceniać siebie. Staraj się przebywać z optymistami.
17. Zachowaj równowagę pomiędzy nauką i rozrywką. Gdy jedna z nich zacznie
zdecydowanie przeważać, stres może narastać. Tak dysponuj swoim czasem, aby znaleźć
satysfakcję zarówno w nauce, jak i w rozrywkach.
18. Możesz wziąć ciepłą kąpiel, która relaksuje mięśnie.
ZADANIE: Zastanów się, jakie sposoby (oprócz wymienionych) stosujesz, aby radzić
sobie ze stresem. Jeśli ci one pomagają, stosuj je systematycznie. Wypróbuj też wymienione
wyżej rady, a przekonasz się, że nie musisz żyć pod “wysokim napięciem".
SPOSÓB NA LĘK
Jeśli czujesz przed czymś obawę, jeśli boisz się coś zrobić, to jest na to prosty sposób:
Wyjdź swojemu lękowi naprzeciw i ZRÓB TO. Wykonuj czynności, których się boisz, stykaj
w
się z ludźmi, przed którymi czujesz lęk. Jeśli np. przeraża cię myśl o tym, że masz zabrać
klasie głos, zacznij natychmiast zgłaszać się do odpowiedzi, bierz udział w dyskusjach, nawet
jeśli na początek zdobędziesz się na wypowiedzi bardzo krótkie i zwięzłe. Że nie jest to takie
proste? Jasne, że nie jest. Ale czy proste jest życie w ciągłym napięciu i lęku? Czy musisz być
niewolnikiem paraliżującego strachu? Nie? Na pewno nie! Na początku robienie tego, czego
się boisz, sprawi ci wielką trudność, ale z czasem będzie coraz łatwiej, aż w końcu dojdziesz
do punktu, w którym zadasz sobie pytanie: Jak ja mogłem czegoś takiego się bać? Ten sposób
reagowania możesz rozszerzyć na wiele działań, byle racjonalnych. Jeśli boisz się skoczyć ze
szczytu góry w przepaść, to rzecz jasna, nie namawiam cię, byś skakał. W stosowaniu tej
zasady należy zachować umiar.
ZADANIE: Wybierz jakieś działanie, którego się obawiasz i wypróbuj j na nim
podany sposób na lęk. Nie zwlekaj. Nie taki diabeł straszny, jak go malują.
Gdy jesteś zdenerwowany, gdy się boisz, to nie zwalczaj tych uczuć powtarzaniem
sobie: “Nie bój się! Nie bądź nieśmiały! Opanuj się! Nie denerwuj się!", gdyż to pogarsza
tylko sytuację. Twoje ciało zareagowało już na sygnały przesłane przez mózg napięciem
mięśni, przyspieszonym oddechem i przyspieszeniem tętna.
Jeśli już jesteś zdenerwowany, to ten stan powinieneś zaakceptować. Powiedz sobie:
Bracie (dziewczyno), ty się boisz, jesteś zdenerwowany (-na), i weź powoli długi, głęboki
oddech. Staraj się tak oddychać, skoncentruj się na oddychaniu, nawet wtedy, gdy ci to
przychodzi z wielkim trudem. Oddychaj i obserwuj twój lęk czy zdenerwowanie. Stań się
jego świadkiem. Nie identyfikuj się z nim i nie pozwól mu, żeby on identyfikował się z tobą.
Mów do siebie: “Jeśli się boję, to się boję, trudno. Ale to nie powód, żeby zamykać
oczy na fakty. Chcę widzieć tak dobrze, jak widziałem(-am), gdy nie było we mnie strachu.
Możesz nawet przeprowadzić “rozmowę" z lękiem i zgodzić się, by przedstawił ci najgorszy
wariant wydarzeń, których się obawiasz. W ten sposób “przeżyjesz" je w wyobraźni i
zaakceptujesz.
Poprzez fakt akceptacji uwolnisz się od przyszłości nasyconej lękiem, bo lęk tkwi w
tobie. Nie w świecie zewnętrznym, tylko właśnie w tobie. Ty sam jesteś źródłem swojego
lęku. Lęk nie zawsze zniknie, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki, czasami tylko się
zmniejszy, ale w każdym przypadku poczujesz się względnie zrelaksowany, a twoje działanie
będzie efektywniejsze.
ZADANIE: Postaraj się rozpoznać swoją obawę i zastosować w stosunku do niej
podaną terapię, ii
ROZDZIAŁ VII
KONCENTRACJA
Co zyskasz, czytając ten rozdział
• Nareszcie zrozumiesz, co to jest koncentracja.
• Poznasz klasyczne techniki umożliwiające lepszą koncentrację.
• Dowiesz się, jakie zależności zachodzą pomiędzy koncentracją i rodzajem zadania.
.• Zaczniesz się lepiej koncentrować, zwiększając stopień zainteresowanie tym, co
robisz.
• Będzie ci sprawiać przyjemność nagradzanie się za dobrą koncentrację.
• Zapoznasz się z dodatkowymi technikami koncentrowania się
• Brak koncentracji przestanie być twoim problemem.
KONCENTRACJA
Do uważnych świat należy.
Na pewno niejeden raz widziałeś sprintera tkwiącego w blokach startowych i
“wyczekującego" na wystrzał z pistoletu. Jego mięśnie, uszy, oczy, dosłownie całe ciało
skupione jest na tym, aby idealnie wyjść z bloku i najszybciej osiągnąć cel, którym jest meta
odległa o 100 lub 200 m. Inny przykład. Mówi się, że nic w przyrodzie nie ginie, tylko
zmienia formę... albo właściciela. Weźmy pod uwagę krople wody, kapiące monotonnie na
zbocze skały. Stanowią one wręcz wzorzec koncentracji, gdyż po dłuższym czasie osiągają
swój cel — kruszą skałę. Oczywiście, nie bierz sobie tych kropli za wzór, gdyż masz twórczy
umysł i nie powinieneś postępować schematycznie. Dla ciebie o wiele lepszym wzorcem są
sprinterzy i w ogóle sportowcy, którzy koncentrują się na swoich celach: medalach, rekordach
i wieńcach laurowych.
ZAPAMIĘTAJ: Koncentracja jest to zdolność skupienia się na
naszych działaniach.
Najwyższy czas, abyś zapoznał się z technikami ułatwiającymi koncentrację uwagi.
Rozumiem, że często nie stosujesz leków przepisanych ci przez lekarza i zdrowiejesz, ale
zapewniam, że lepsza koncentracja przyda ci się w każdej sytuacji życiowej. I nie będzie
żadnych skutków ubocznych. Jedyny rezultat to szybsze osiąganie celów, a o to ci przecież
chodzi.
TECHNIKI UŁATWIAJĄCE KONCENTRACJĘ
KILKA PRAKTYCZNYCH RAD
• STAŁE MIEJSCE PRACY
Wybierz określone miejsce specjalnie przeznaczone do pracy. Może to być pokój w
twoim mieszkaniu, biblioteka, pokój cichej nauki w akademiku, a wchodząc w szczegóły
określone biurko, stół, twoje ulubione krzesło (foteli nie polecam).
ZAPAMIĘTAJ: W miejscu przeznaczonym na naukę (przy biurku, stole) nie pisz
listów, nie słuchaj muzyki, nie śnij na jawie i przede wszystkim nie zasypiaj.
Jeśli chcesz lub musisz wykonać te czynności, przejdź do innego pomieszczenia,
połóż się na tapczanie, usiądź przy stoliku. Oczywiście, zdaję sobie sprawę, że nie każdy
mieszka w willi i w niejednym mieszkaniu trudno znaleźć odizolowane miejsce do nauki. Ale
biurko czy stół, które będą stanowić twój warsztat pracy, muszą się znaleźć, a z
domownikami, żeby ci nie przeszkadzali, musisz się dogadać. Przy okazji będziesz mógł
ćwiczyć sztukę negocjowania.
ZAPAMIĘTAJ; Po pewnym czasie przekonasz się, że stałe miejsce pracy będzie ci
służyć jako bodziec do efektywnej koncentracji. Gdy tam zasiądziesz, twój mózg odbierze
sygnał: koncentracja.
• W OKREŚLONYM CZASIE OKREŚLONE ZADANIE
Ustal godziny przeznaczone na naukę i staraj się ich przestrzegać. Gdy zbliża się czas
nauki, siadaj w miejscu pracy i otwieraj książki (oczywiście nie wszystkie naraz tylko te, z
których w danej chwili się uczysz). Czas nauki nie musi być długi, ale ważne, żeby był
zorganizowany w określone bloki czasowe i efektywnie wykorzystany. Twój umysł — jak
laser — powinien być skoncentrowany na celu.
• ODIZOLUJ SIĘ OD ZAKŁÓCEŃ AUDIOWIZUALNYCH
Wyeliminuj lub zredukuj zakłócenia w twoim miejscu pracy. Zakłóceniami nazywamy
wszystko, co może przyciągnąć uwagę> zmniejszając przez to koncentrację.
ZAPAMIĘTAJ: Zdjęcia, kolorowe plakaty, przyciągające wzrok foldery, jeśli
znajdują się w twoim miejscu pracy •' — utrudniają skupienie się. Również okno w zasięgu
wzroku stanowi źródło dekoncentracji. Jeśli zaś chodzi o radio czy telewizję, to lepiej, gdy w
czasie nauki są wyłączone. Niektórzy z was lubią uczyć się przy muzyce, ale pamiętajcie, że
decybele to czynnik zakłócający.
KONCENTRACA A RODZAJ ZADANIA
Stopień koncentracji przy wykonywaniu danego zadania zależy od rodzaju tego
zadania i następujących elementów:
— czasu, jakim dysponujemy (im mniej czasu1, tym większa koncentracja),
— zakresu odpowiedzialności (pomyśl o odpowiedzialności pilota prowadzącego
samolot pasażerski),
— rangi celu (wyobraź sobie, że kopiesz rów melioracyjny, a potem, że wydobywasz
ukryty przed wiekami skarb).
Generalnie można stwierdzić, że przy wykonywaniu aktywnych i odpowiedzialnych
zadań twoje myśli w o wiele mniejszym stopniu wędrują jak obłoki po niebie niż przy
wykonywaniu zadań pasywnych, takich jak oglądanie telewizji, słuchanie muzyki czy
czytanie książki. To, że możesz nie koncentrować się w czasie czytania, wynika z faktu, iż
gdy uśniesz nad lekturą, nic strasznego się nie stanie.
ZAPAMIĘTAJ: Ważną techniką poprawiania koncentracji jest zmuszenie siebie do
zwiększenia stopnia zaangażowania. Możesz tego dokonać, zmieniając pasywną formę
zadania w bardziej aktywną. Przykłady:
• Słuchając kogoś, zadawaj pytania.
• Czytając książkę, podkreślaj najważniejsze fragmenty, rób uwagi na marginesach.
• Mówiąc, używaj rąk, zmieniaj tonacje głosu, stosuj inne środki ekspresji i wyrazu.
1
Więcej praktycznych rad związanych ze słuchaniem, czytaniem łowieniem
znajdziesz w tej książce w odrębnych rozdziałach Poświęconych tym czynnościom.
Nagradzaj siebie tylko za dobrą koncentrację. Jeśli przerywasz zaplanowaną wcześniej
naukę, by obejrzeć film, coś przekąsić czy pogadać z przyjaciółką, to stosujesz fatalną zasadę
nagradzania się za brak koncentracji. Takie postępowanie przechodzi w nawyk i osłabia twój
charakter. Jak tego unikać? To proste. Gdy chcesz czytać uważnie i nic ci z tego nie
wychodzi, postanów sobie, że weźmiesz się w garść i przeczytasz przynajmniej trzy strony z
pełną koncentracją.
ZAPAMIĘTAJ: Gdy trudno jest ci się skoncentrować, przyrzeknij
sobie, że przeczytasz przynajmniej 3 strony z pełną
, koncentracją, a dopiero wtedy zrobisz przerwę.
Zawsze staraj się zakończyć sesję dobrą koncentracją.
Przyjrzyj się sportowcom, jak finiszują; i ty na końcu wykrzesasz z siebie resztki sił.
TECHNIKI NA KONCENTRACJĘ v
(Zaczerpnięte z książki: Richard Fenker i Rev Mullins “Stop Studying,
Start Learning").
ZADANIE: Przed przystąpieniem do czytania rzuć okiem na nazwy poszczególnych
technik i postaraj się wywnioskować, o jakie pomysły tu chodzi. Swoje idee zapisz w
dzienniku, a po przeczytaniu tekstu z książki porównaj. Może przy okazji wymyślisz nowe,
oryginalne techniki? Spróbuj. • KRÓTKO, ALE SŁODKO
O wiele lepiej mieć do czynienia z krótkim zadaniem, nad którym jesteś w stanie w
pełni się skoncentrować, niż z dłuższym, w czasie którego twoja koncentracja pulsuje niczym
przypływy i odpływy morza.
ZADANIE: Postaraj się zbadać twoje “przedziały koncentracji" dla różnorodnych
czynności związanych z uczeniem się, jak na przykład rozwiązywanie zadań
matematycznych, przyswajanie obcych słówek, uczenie się wiersza na pamięć. Swoje
“osiągi" zanotuj w dzienniku.
Terminem “przedział koncentracji" określamy tutaj czas, w którym jesteś w stanie w
pełni skoncentrować się na danym zadaniu, tj. czas, w którym twoja uwaga nie wędruje poza
ramy zadania. Przedział ten u różnych osób i przy różnych czynnościach jest inny. Po
ustaleniu swoich “przedziałów czasowych" staraj się ich przestrzegać. Oczywiście, gdy są one
bardzo krótkie, powinieneś poprzez stosowanie rad, których ci już dostarczyłem i tych, które
jeszcze znajdziesz w dalszej części tego rozdziału, dążyć do tego, by je wydłużyć.
Gdy spostrzeżesz, że przed upłynięciem właściwego czasu twoja uwaga zaczyna
“wędrować", pozwól jej na to, lecz nie kończ sesji. Zrelaksuj się i po kilku minutach powróć
do nauki. Gdy ta praktyka przerodzi się w nawyk, przekonasz się, że coraz rzadziej będziesz
musiał relaksować się w trakcie uczenia, a i twoje “przedziały koncentracji" wydłużą się.
ZAPAMIĘTAJ: Staraj się utrzymać uwagę do końca “przedziału koncentracji", a gdy
masz z tym trudności, zrelaksuj się i dokończ sesję.
Przy stosowaniu tej techniki istotne jest, aby “przedział koncentracji" był naprawdę
okresem napiętej uwagi. Nie wliczaj do niego czasu, gdy siedzisz w miejscu pracy i przez 5
lub 10 minut wiercisz się przymierzając do zadania. To tak, jakby do czasu biegu na
określonym dystansie wliczano czas rozgrzewki. Ponadto, gdy zauważysz, że przestajesz się
koncentrować, nie traktuj tego jako dzwonka na przerwę czy, jak kto woli, na bujanie w
obłokach. To jedynie sygnał, by szybko powrócić do stanu wzmożonej uwagi. Im szybciej
powrócisz do tego stanu, tym łatwiej go utrzymasz i jednocześnie będziesz pracować nad
własną samodyscypliną. • JEDZ WARZYWA PRZED DESEREM
Zgodnie z tą techniką, gdy czujesz, że twoja koncentracja zaczyna się obniżać, postaw
przed sobą cel, że przeczytasz jeszcze dwie strony. A gdy go osiągniesz, zrób przerwę, ale nie
wcześniej. Istotne w tej • technice jest to, żeby stopniowo zwiększać zadanie do wykonania
po r załamaniu się koncentracji, na przykład liczbę stron do przeczytania. "• W ten sposób
stopniowo będziesz poprawiać swoją koncentrację i twoja nauka będzie efektywniejsza.
Ponadto, widząc przed sobą “finisz", zdobędziesz się na dodatkowy wysiłek i przeczytasz
tekst w miarę szybko, uważnie i z dobrym zapamiętaniem.
ZAPAMIĘTAJ: Przed nie zaplanowaną przerwą wyznacz sobie zadanie i stopniowo je
zwiększaj (np. liczbę stron do przeczytania, słówek do nauczenia się), zanim pozwolisz sobie
na odpoczynek.
1
Podstawowa różnica pomiędzy technikami “krótko, ale słodko" “zjedz warzywa
przed deserem" polega na tym, że pierwsza odnosi się do czasu i ma za zadanie pomóc w
realizacji wcześniej ustalonego “przedziału koncentracji", natomiast druga do wielkości
zadania, które stopniowo powinieneś zwiększać. Ta druga jest więc odpowiednia dla osób
bardziej zaawansowanych w ćwiczeniu koncentracji lub bardziej zdyscyplinowanych.
Wybierz tę, która ci odpowiada.
• NIE SIEDŹ SZTYWNO, ZRÓB COŚ
Spośród dotychczas wymienionych metod ta jest najłatwiejsza do zastosowania.
Obniżenie się koncentracji wynika często z faktu, że wykonujesz czynność, która w zbyt
małym stopniu cię absorbuje. Czytanie czy uczenie się wiersza angażuje jedynie oczy, usta,
czasem ręce i może to być zbyt mało, aby twój umysł pozostawał w stanie koncentracji. Co
należy wtedy zrobić?
Przestawić się z uczenia pasywnego na aktywne. Przypomnij sobie, ile razy siedziałeś
nad książką w stanie otępienia i nic nie robiłeś, by to zmienić, a czas sobie płynął. Gdy
przyłapiesz się na takim marnotrawstwie, nie zwlekaj i wydaj sobie rozkaz (bez stawania na
baczność, chociaż kto wie, może ta czynność pobudziłaby twoje ciało do działania), aby:
— podkreślać istotne zdania, wyrazy,
— zaznaczać fragmenty tekstu,
— pisać na marginesach, v
— tworzyć skojarzenia wyobrażeniowe,
— komentować ustnie,
— parafrazować konkluzje zawarte w tekście,
— posługiwać się technikami mnemonicznymi,
— tworzyć mapy myślowe,
— formułować pytania do zagadnień, które trudno ci zrozumieć,
— wyobrażać sobie, że tłumaczysz koledze treści zawarte w czytanym materiale,
— zabawić się w aktora i recytować to, co czytasz.
ZADANIE: Wymyśl różne inne działania, które radykalnie uaktywnią twoje uczenie
się. Zapisz je w dzienniku i oczywiście... stosuj.
• TRAWA JEST BARDZIEJ ZIELONA
Powodem obniżenia się twojej koncentracji może być znudzenie, przesycenie
tematem, którym się zajmujesz, lub chęć robienia w danym dniu czegoś innego. Wyżej
wymieniona technika sprowadza się do tego, że przestajesz się zajmować danym zadaniem i
zabierasz się do innego, bardziej aktywizującego umysł i ciało. I tak na przykład, gdy czujesz,
że masz już dosyć historii, bierzesz się do rozwiązywania zadań z matematyki. Jednak
zachowaj umiar. Nie zmieniaj działań co 5 czy 10 minut, bo nawet Teleexpress trwa dłużej.
W tej sytuacji optymalny czas koncentracji to 30 minut, ale gdy nie jesteś w stanie
koncentrować się na określonym zadaniu tak długo, postaraj się wytrwać przynajmniej
20 minut.
ZAPAMIĘTAJ: Gdy jesteś znudzony lub znużony zadaniem, które wykonujesz,
zacznij się uczyć czegoś innego, bardziej aktywizującego twój umysł i ciało.
DODATKOWE ĆWICZENIA NA KONCENTRACJĘ
1. Przed przystąpieniem do nauki lub gdy czujesz, że masz kłopoty z koncentracją,
wykonaj następujące ćwiczenia oparte na technikach relaksacyjnych: Połóż się lub usiądź,
zamknij oczy i koncentruj się na oddychaniu, pozwalając aby natrętne myśli, troski,
zmartwienia stopniowo odpływały. Wdech i wydech, wdech i wydech... Gdy czujesz, że
jesteś uspokojony i zrelaksowany, rozpocznij swoją sesję uczenia się.
2. Gdy jesteś osobą nadpobudliwą, wykonaj kilka ćwiczeń fizycznych, aby stonować
swoją energię.
3. Wybierz sobie na ścianie (lub narysuj na kartce i powieś na \ ścianie) wyraźny
punkt. Usiądź przed ścianą w odległości około ) l metra, tak abyś musiał podnieść wzrok (nie
głowę) o około 20-40 stopni i obserwuj punkt. Pozwól twojemu ciału i twoim oczom, aby się
rozluźniły. Skoncentruj uwagę na punkcie, tak jakby nic poza nim nie było na świecie.
Wpatruj się w punkt tak długo, aż poczujesz się zmęczony. Wtedy natychmiast przerwij.
Każdego następnego dnia staraj się przedłużyć ćwiczenie o jedną minutę, aż dojdziesz do 20
minut.
4. Na wysokości oczu, około l metra przed sobą, ustaw zapaloną świecę. Dalej
postępuj jak w poprzednim ćwiczeniu. Pamiętaj, aby ćwiczyć w pomieszczeniu, w którym
nikt ci nie przeszkadza i do którego nikt w czasie ćwiczenia nie będzie wchodził. Ćwicz raz
dziennie.
5. Stosuj następujące afirmacje:
• Koncentracja na tym, co robię, sprawia mi przyjemność.
• Kiedy tylko chcę, potrafię się skoncentrować.
• Koncentrowanie się na tym, co robię, stanowi moją mocną stronę.
• Jestem w stanie utrzymać koncentrację przez długi czas.
ZADANIE: Wymyśl inne afirmacje pomagające poprawić koncentrację ze
szczególnym uwzględnieniem twoich słabych punktów (np. gdy masz kłopoty z
koncentrowaniem się podczas uczenia się określonego przedmiotu). I oczywiście stosuj te,
które ci zaproponowałem.
ROZDZIAŁ VIII
MYŚLENIE
Co zyskasz, czytając ten rozdział
Przekonasz się, że bardziej opłaca się rozumieć poszczególne koncepcje, niż je
zapamiętywać.
Poznasz strategie ułatwiające rozumienie czytanego materiału, Zaczniesz metodycznie
rozwiązywać problemy.
Dowiesz się, co to jest myślenie wizualne i w czym ci ono może i pomoc.
Zapoznasz się z zestawem ćwiczeń wizualizacyjnych i przekonasz, i że warto je
wykonywać.
MYŚLENIE
Myślę, więc rozumiem.
Każdego dnia “produkujemy", świadomie czy nieświadomie, tysiące myśli.
Większość z nich nie zostaje “ucieleśniona", czyli zamieniona w określone działania. Nie
znaczy to jednak, że są one zbędne, i że swobodnie moglibyśmy się bez nich obyć. Nasz
mózg, stanowiący najbardziej genialne “urządzenie" w układzie słonecznym (i nie tylko), aby
móc sprawnie funkcjonować, musi być używany. Z tego powodu wiele procesów myślowych
przebiega nie tylko w stanie czuwania (gdy nie śpimy), ale i w czasie snu (marzenia senne).
Jest to jedna strona medalu. Jest i druga — o wiele dla nas ważniejsza. Myślenie pozwala nam
gromadzić informacje (współpracując w tym zakresie z pamięcią), podejmować decyzje,
wyciągać wnioski, analizować, rozwiązywać problemy, wyznaczać sobie cele i umieć się
znaleźć w nowych sytuacjach. Nie jest to pełny rejestr wszystkich czynności, które
wykonujemy dzięki myśleniu, ale w zupełności wystarczający. Sporządzenie kompletnego
wykazu zajęłoby nam dużo czasu i ostatecznie sprowadziłoby nas na manowce:
zaprzeczyłoby idei, którą propaguję na łamach tej książki “od ogółu do szczegółu". Łatwo
bowiem pogubić się w szczegółach i stracić z pola widzenia ogólny sens i wątek. A niestety, z
taką sytuacją w trakcie uczenia się czy studiowania często mamy do czynienia. Zapamiętanie
dziesiątków dat, definicji czy praw, a nawet dowodów z analizy matematycznej odbywa się
niestety, w sposób wyrwany z kontekstu i sprowadza (niestety po raz kolejny) do wkuwania.
W rozdziale “Pamiętanie" sporo miejsca poświęciłem porównaniu pamiętania materiału
przyswojonego ze zrozumieniem i zapamiętanego metodą wkuwania. Jednak rozumienie
powinno stanowić najważniejszą umiejętność ucznia, studenta i każdej istoty pragnącej
prowadzić życie celowe i świadome. Dlaczego napisałem powinno? Bo wielu z nas nie
rozumie do końca tego, czego się uczy.
Rozumienie stanowi fundament procesu uczenia się czy studiowania, a także każdej
innej działalności. Kluczem do życia pełnego sukcesów jest zdolność do rozumienia własnych
doświadczeń, niezależnie od tego, czy ich źródłem są książki, (także prasa, radio i telewizja),
ludzie (relacje, w jakie z nimi wchodzisz) czy jakiekolwiek sytuacje, z jakimi masz na co
dzień co czynienia.
Jeśli rozumiesz ideę to:
— prawdopodobnie ją zapamiętasz, ponieważ zrozumienie pozwala na powiązanie jej
z wiedzą, którą uprzednio zdobyłeś;
— jesteś w stanie umieścić ją w szerokim kontekście, co oznacza, że bez trudu
zastosujesz ją w innych sytuacjach niż ta, którą zaprezentowano w czasie lekcji czy wykładu.
Wielu z was nie lubi matematyki czy fizyki, a wynika to głównie z faktu, że
wymienione przedmioty bazują na “trudnych" koncepcjach, które wszakże przestają być
trudne, jeśli się je... zrozumie. I tu mała dygresja. System kształcenia stosowany w szkołach i
na uczelniach wymaga przede wszystkim pamiętania. Jeśli jesteś studentem, przyznaj się z
ręką na sercu, ile pamiętasz z danego materiału po dwóch czy trzech tygodniach od egzaminu.
Mało! W efekcie takiego kształcenia wyrobiłeś sobie strategie uczenia się przez
zapamiętywanie. A gdy przychodzi do rzeczywistej weryfikacji stopnia przyswojenia danej
wiedzy, zaczynają się problemy.
MYŚLENIE ROZSZERZA HORYZONTY
Każdy z nas ma określony horyzont myślowy, w ramach którego interpretuje,
klasyfikuje i rozumie otaczający go świat. Zrozumienie nowych koncepcji czy idei często
sprawia, że horyzont myślowy ulega poszerzeniu lub innej przemianie. Jeśli np. w czasie
lekcji języka obcego nauczyciel poleci napisać drobne scenki, a potem odegrać je, to twój
horyzont myślowy ulegnie wzbogaceniu o nowe metody nauki języków obcych, odmienne od
“tradycyjnych" (czytanie i pisanie), a jednocześnie rozszerzy się, bowiem uświadomisz sobie
główny cel nauki języków — umiejętność naturalnego, tj. ustnego, komunikowania się.
MYŚLENIE POZWALA UOGÓLNIAĆ
Rozumienie jest ciągłym procesem generalizowania. Na początku tworzysz wąski
horyzont myślowy do rozumienia świata, a następnie rozszerzasz go w wyniku
napływających nowych informacji.
Gdy ktoś z Afryki znajdzie się po raz pierwszy w kraju, w którym pada śnieg,
zamarzają rzeki i jeziora, to wyciągnie wniosek, że woda występuje w przyrodzie nie tylko w
stanie ciekłym (jak do tego był przyzwyczajony), ale również i w stanie stałym.
MYŚLENIE ORGANIZUJE
Rozumienie umożliwia organizowanie nowo nabytych informacji. Stają się one
elementami ogólnej wiedzy, powiązanymi coraz bardziej skomplikowaną siecią wzajemnych
relacji. Stają się też bazą dla nowych idei, inspirują nowe procesy myślenia.
MYŚLENIE A UCZENIE KONCEPCYJNE
Koncepcja stanowi zasadę, która znajduje zastosowanie w wielu sytuacjach. Z reguły
koncepcje prezentowane są w szczególnym kontekście z kilkoma szczegółowymi
przykładami. Zadaniem uczącego się jest wydedukować zasadę z tych kilku przykładów, a
następnie samodzielnie rozszerzyć jej zastosowanie do nowych i różnych sytuacji.
Koncepcji możesz się uczyć na dwóch poziomach. Możesz zapamiętać definicje wraz
z przykładami i mieć cichą nadzieję, że pytania na klasówce, kolokwium czy egzaminie
ustnym będą dosłownie wynikały z przykładów lub sprowadzały się do przedstawienia
(skopiowania) jednego z nich. Jest to pamięciowa koncepcja uczenia się, która nie ma nic
wspólnego z uczeniem koncepcyjnym.
Drugi poziom uczenia się nowej zasady wymaga zrozumienia. Rozumiesz znaczenie
koncepcji w tym sensie, że dostrzegasz:
— dlaczego ona “działa" w podanych przykładach,
— jak ją zastosować w nowych sytuacjach.
Im lepiej zrozumiałeś koncepcję, tym swobodniej możesz ją rozszerzać poza podane
(przez nauczyciela) przykłady do rozwiązywania różnych problemów.
ZAPAMIĘTAJ: Jeśli nauczyciel czy wykładowca wymagają tylko zapamiętania
koncepcji, idź o krok dalej i postaraj się ją zrozumieć.
STRATEGIE SPRZYJAJĄCE UCZENIU SIĘ ZE ZROZUMIENIEM
Podstawową cechą strategii sprzyjających zrozumieniu jest aktywność. Strategie, o
których mówimy, są metodami zapewniającymi, że twój umysł jest aktywnie zaangażowany
w proces uczenia, co znaczy, że ty rzeczywiście pragniesz przyswoić sobie materiał, a nie
występujesz w roli obserwatora.
ZAPAMIĘTAJ: Żeby zrozumieć koncepcję, musisz być aktywny, tj, musisz pragnąć
ją zrozumieć.
Co to jest myślenie?
Myślenie to złożona działalność realizowania przez umysł, polegająca na ciągłym
gromadzeniu, interpretowaniu, kojarzeniu nowych informacji z już zgromadzonymi,
tworzeniu i rozszerzaniu kategorii, generalizowaniu i stosowanie tego, czego się nauczyłeś,
do nowych sytuacji.
WYBRANE STRATEGIE
(Według “Stop Studying, Start Learning" — Richard Fenker i Rev
Mullins)
STRATEGIA NR 1: PARAFRAZUJ
Parafrazowanie jest to proces “opowiadania własnymi słowami" o tym, co usłyszałeś
lub przeczytałeś. Nierozsądnie byłoby parafrazować wszystko, czego się uczysz. Jest to
szczególnie przydatne, gdy nie jesteś pewien, że rozumiesz to, co czytasz.
Jeśli przeredagujesz nowe idee czy koncepcje, posługując się znaną terminologią,
łatwiej ci będzie je zrozumieć i zapamiętać. W twoich pierwszych próbach parafrazowania
język powinien być prosty i naturalny. Dzięki temu treść parafrazy będzie kojarzona przez
twój umysł z wiedzą, którą już masz.
Gdy twoje rozumienie nowych idei się poprawi, to automatycznie parafrazowanie
stanie się bardziej złożone. Wiele terminów i koncepcji, które na początku wydawały ci się
bardzo trudne, uznasz z czasem za proste i naturalne.
Parafrazowanie jest sposobem na sprawdzenie, czy dobrze zrozumiałeś nowy materiał.
Jeśli naprawdę zrozumiałeś, parafrazowanie będzie dla ciebie łatwe. Jeśli natomiast
zrozumienie jest częściowe i opiera się na obcej ci terminologii, to parafrazowanie będzie
przeszkodą nie do pokonania.
ZADANIE: Przeredaguj swoimi słowami następujące zdanie: “Sprzężenia zwrotne są
podstawą interakcji zachodzących pomiędzy homo sapiens i otoczeniem".
STRATEGIA NR 2: PYTANIE — ODPOWIEDŹ
Jest ona prosta. Sprowadza się do tego, że formułujesz pytania do materiału, którego
się uczysz, a następnie próbujesz na nie odpowiedzieć, nie zaglądając do tekstu. Żeby
sprawnie stosować tę strategię, musisz być w stanie dobrze formułować pytania. W
przeciwnym wypadku powinieneś najpierw wyćwiczyć tę umiejętność.
Strategia “pytanie — odpowiedź" ułatwia zrozumienie czytanego tekstu, ponieważ
stanowi aktualny proces, w czasie którego kierujesz swoją uwagę na ważne punkty materiału.
Jeśli nauczysz się zadawać sobie samemu znaczące pytania dotyczące przyswajanego
materiału, to z równie dobrym skutkiem możesz stosować tę metodę w trakcie lekcji czy na
ćwiczeniach. Łatwiej też będzie ci przewidzieć pytania, które może zadać nauczyciel.
Pomoże ci to zorientować się, które części materiału rozumiesz, a których nie.
Zadawanie pytań jest użytecznym ćwiczeniem zarówno w przypadku, gdy jesteś w
stanie na nie odpowiedzieć, jak też wtedy, gdy nie jesteś. Drugi przypadek informuje, że
potrzebujesz dodatkowej nauki i określa, w którym miejscu materiału potrzebna ci pomoc.
Stwierdzisz też, że proces formułowania pytań bardzo ci ułatwi zrozumienie materiału.
STRATEGIA NR 3: BĄDŹ NAUCZYCIELEM
Ta metoda odznacza się cechami dwóch pierwszych. Wyobraź sobie, że mniej
zdolnemu przyjacielowi masz wyjaśnić zagadnienia, których się uczysz. Twoje wyjaśnienia
powinny być jasne i wyrażone prostym językiem. Jeśli jesteś niepewny, czy właściwie
zrozumiałeś niektóre partie materiału, to zapewne twój wyimaginowany przyjaciel też będzie
miał kłopoty z ich zrozumieniem, i tam właśnie zada ci najwięcej pytań. Jeśli natrafisz na
pytania, na które nie jesteś w stanie odpowiedzieć jasno, to skorzystaj z pomocy nauczyciela
czy koleżanki.
STRATEGIA NR 4: ZRÓB TO SAM
Znajduje ona szczególne zastosowanie podczas uczenia się materiału z fizyki, chemii
czy biologii. Stosując ją, możesz np. przetestować w wannie prawo Archimedesa. Łatwo je
zrozumiesz i niełatwo... zapomnisz.
MYŚLENIE WIZUALNE
(Na podstawie książki: “Stop Studying, Start Learning" — Richard Fenker i Rev Mullins).
Myślenie wizualne, jak zaznaczyłem w rozdziale “Co dwie półkule, to nie jedna",
stanowi umiejętność realizowaną przy użyciu prawej półkuli mózgowej. Odpowiednio
wyćwiczone, może być drogą do poprawy: , •
pamięci,
rozwiązywania problemów,
umiejętności rozumienia
kreatywności,
samooceny,
samokontroli.
ZADANIE: Zastanów się, które z podanych wyżej umiejętności chcesz poprawić. W
ten sposób zmobilizujesz siebie do ćwiczeń w myśleniu wizualnym. W dzienniku zapisz
intencję poprawy, wyszczególniając te umiejętności. Czytaj tę intencję (najlepiej na głos) rano
i wieczorem. Myślenie wizualne to myślenie za pomocą obrazów lub wyobrażeń
zamiast słów.
ELEMENTY MYŚLENIA WIZUALNEGO
• “Widzenie", polegające na właściwym wizualnym odbiorze świata.
• “Wyobrażanie sobie", czyli tworzenie obrazów umysłowych.
• “Rysowanie", czyli prezentowanie tych idei w umyśle w jakiś sposób.
Umiejętności te w szkołach nie są rozwijane, gdyż nauczanie ma charakter werbalno-
analityczny i sprowadza się do czytania, pisania, mówienia i matematycznego wnioskowania.
Jeszcze nie wszystko stracone. Możesz rozwinąć te umiejętności poprzez dokładne prze-''
studiowanie tego rozdziału, a przede wszystkim poprzez wykonywanie j zawartych w nim
ćwiczeń.
MYŚLENIE WIZUALNE A PERCEPCJA (ODBIÓR)
Prawie każda działalność do pewnego stopnia zawiera w sobie myślenie wizualne, na
przykład chodzenie, jazda samochodem, czytanie, pisanie itp. Mówiąc inaczej, każda
czynność zawierająca wizualną percepcję zawiera wizualne myślenie. Ale jest też wiele
innych form myślenia wizualnego. Należą do nich między innymi pamięciowe obrazy z
przeszłości, które wyobrażasz sobie w twoim umyśle.
ZADANIE: Przypomnij sobie poprzez wyobrażenie twoje piąte urodziny. Gdy masz z
tym trudności, to wróć do ćwiczenia później, gdy wyćwiczysz już swoje myślenie wizualne.
Innym przykładem myślenia wizualnego nie związanego z percepcją jest snucie
marzeń na jawie, zwane też bujaniem w obłokach lub fantazjowaniem. Fantazjowanie może
dotyczyć marzeń, życzeń, rozwiązywania problemów, twórczości, itp. Jego akcja może się
toczyć w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Bujanie w obłokach stanowi jedną z
ważniejszych przyczyn kiepskiej koncentracji, a co za tym idzie o wiele mniej efektywnego
uczenia się. Zatem proponuję: Zamiast fantazjować, naucz się myśleć wizualnie.
Czynności, przy których myślenie wizualne jest bardzo pomocne:
• Zapamiętywanie.
Wizualizując materiał, który pragniesz zapamiętać, wpływasz na powstawanie
połączeń, które przenoszą informacje z pamięci krótkoterminowej do długo terminowej.
Pamiętanie materiału przyswojonego zarówno poprzez zrozumienie, jak i metodą wkuwania
można bardzo poprawić dzięki zastosowaniu wizualizacji. Nie tylko, że przyspiesza ona
proces zapamiętywania nowych treści, ale też pomaga przypominać je sobie, dostarczając
dodatkowych “tras", umożliwiających dotarcie do zmagazynowanych informacji.
• Rozwiązywanie problemów i rozumienie.
Przy omawianiu tych zagadnień zaznaczyłem, że istotnym dla nich czynnikiem jest
czas. Potrzebujemy go, aby zmienić lub rozszerzyć nasz pogląd na świat poprzez dołączenie
nowych informacji, zestawić fakty, aby stworzyć najlepsze warunki do rozwiązania problemu.
Wizualizacja bardzo przyspiesza te procesy, umożliwiające widzenie wszystkich składników
nowych sytuacji i problemu równocześnie.
• Działania kreatywne.
Wyobraźnia jest kategorią często wspominaną przy opisywaniu procesów myślowych,
na których opiera się praca twórcza. Tworzenie to w dużej mierze proces wizualny,
zawierający bieżące wyobrażenia, bujanie w obłokach, sny lub wspomnienia. Większość
metod pozytywnego wpływania na zdolności twórcze bazuje na wprowadzaniu danej osoby
w nastrój pozwalający na spontaniczną wizualizację lub przepływ wewnętrznych wyobrażeń.
Dlatego, gdy poprawisz swoją umiejętność wizualnego myślenia, to zwiększysz swój
potencjał twórczy.
• Samokontrola.
Wyobrażenia, które tworzymy o sobie samych, wpływają na to, jak myślimy,
zachowujemy się i czujemy w świecie rzeczywistym. Dzięki temu — jeśli wyrobimy w sobie
umiejętność kontrolowania wewnętrznych zakłóceń i widzenia siebie w pozytywnym świetle
— nasze relacje z ludźmi i generalnie ze światem radykalnie się poprawią. Jakże prawdziwe
jest stwierdzenie: “Jesteś tym, kim myślisz, że jesteś". Ja zaś proponuję swobodną parafrazę
znanego porzekadła: “Jak się widzisz (wizualizujesz), tak się z życia cieszysz".
CZYNNOŚCI PRZED ROZPOCZĘCIEM WIZUALIZACJI
1. Znajdź odosobnione, spokojnie miejsce, w którym nikt i nic nie będzie ci
przeszkadzać.
2. Wprowadź się w stan relaksu, wykorzystując ćwiczenia relaksacyjne z rozdziału
“Denerwowanie się". Jeśli chcesz wzmóc efekt, zastosuj też ćwiczenia z rozdziału “Co dwie
półkule, to nie jedna".
3. Gdy jesteś już zrelaksowany, skoncentruj się na obrazach, które mają stanowić treść
ćwiczeń wizualizacyjnych (będą podane w dalszej części tego rozdziału). Jeśli pojawia się
jakaś natarczywa myśl, to pozwól jej “dryfować" lub “odpłynąć". Nie skupiaj na niej swojej
uwagi, to szybko zniknie.
4. Zauważaj (i utwierdzaj się wewnętrznie w tym przeświadczeniu), że wizualizowane
obrazy stają się coraz bardziej wyraziste i żywe, co dowodzi, że twoja zdolność do
koncentrowania się jest coraz doskonalsza.
5. Pamiętaj, że wizualizacja to proces, w którym nie ma miejsca na twoje dialogi
wewnętrzne. Na początku ćwiczeń wizualizacyjnych będą one stanowić dość dużą
przeszkodę. Negatywne myśli na temat samego siebie oraz jakości wizualizowanych obrazów
są bardzo destruktywne. Jeśli piskliwy, natrętny głosik stale będzie cię przekonywał, że nie
jesteś dobry w tym, co robisz lub że wyobrażane przez ciebie obrazy są bardzo niewyraźne, to
powinieneś go zlekceważyć i najnormalniej w świecie skierować swoją uwagę z powrotem na
wyobrażenie.
ĆWICZENIA WIZUALIZACYJNE