Etyka

Wykład I – Czym jest etyka

Czym jest etyka:

Intuicyjnie domyślamy się, że będzie w niej mowa o tym co dobre, a co złe, co i dlaczego powinniśmy
czynić, a czego unikać, jak żyć
Spodziewamy się, że pojawiają się w niej takie pojęcia jak: sumiennie, normy moralne, cnoty i wady, a
także szczęście.

*** Czym etyka nie jest:

- Nie jest religią
- Nie jest przestrzeganiem prawa
- Nie jest przestrzeganiem norm akceptowanych w danej kulturze
- Nie jest nauką ścisną czy społeczną
Ale:
Etyka to nauka o moralności, o wartościach wcielonych przez człowieka w relacjach z innymi ludźmi (w
społeczeństwie)

** Celem etyki jest człowiek (osoba) – przez człowieka, w człowieku, dla człowieka
** Moralność – to postępowanie zgodnie z wyznawanymi normami

Etyka – od greckiego ethos – obyczaj, zwyczaj

Przez etykę należy rozumieć filozoficzną i normatywną teorię powinności moralnej działania. Etyka w
sensie ogólnym obejmuje ogół ocen akceptowalnych w danym społeczeństwie.

Rola etyków:
 Pojęć związanych z etyką używają niemal wszyscy ludzie – nie tylko zawodowi etycy.
 Każdy też żywi jakieś poglądy na temat dobra i zła

Normy
 Zdania głoszące ważność pewnych wartości, a niedopuszczalność innych
 Układ norm tworzy lub odzwierciedla wyznawaną hierarchię wartości
Wartość:
 To co ważne
 Rzecz cenna
 Coś co jest przedmiotem pożądania
 Przedmiot dążenia
 Preferowany sposób zachowania

Wartości:
Piękno, prawda, dobro, życie, rodzina, pokój, ojczyzna, sprawiedliwość, równość, wolność, braterstwo,
szczęście, godność, honor, miłość, przyjaźń, sukces, harmonia, dom, kariera zawodowa.
Wartości materialne i duchowe.

Rodzaje wartości:
 Osobisty a społeczny (grupowy) system wartości
 Wartości zinternalizowane a deklarowane
 Wartości ważniejsze (pierwszorzędne) i drugorzędne
 Moralność – to postepowanie zgodne z wyznaczonymi normami
 Anomia a demoralizacja
To nie jest brak wartości i norm określających, co jest słuszne (nihlizm) tylko istnieje obok wyznawanych
norm moralnych innych przekonań (usprawiedliwień), które „neutralizują” oddziaływanie samych norm na
nasze zachowanie.

Usprawiedliwienie:
o Wiarygodne (dla osoby usprawiedliwiającej się)
Uzasadnienie usuwające dysonans godnościowy – sprzeczność pomiędzy tym co wyznaje (‘Jaki chcę być
i myślę, że jestem”), a tym co w danej sytuacji robię.
Pozwalające postąpić w dany sposób bez naruszania dobrego mniemania o sobie.

Źródła usprawiedliwienia
- Racjonalizacja (wewnętrzne „uzgadnianie” ze sobą)
Szukanie aspektów sytuacji pozwalających uznać wyznawaną rację za „pozorną” w danej sytuacji.
- Uzgadnianie społeczne – poprzez dialog racjonalizujący lub praktykę/zwyczaje

Przykłady usprawiedliwień
- Wszyscy tak robią
- Takie życie, tak już jest
- Ale nic nie można poradzić
- W zasadzie to nic takiego

Typy anomii:
1. Indywidualna (osobista)
- Sytuacyjna
- Uogólniona
2. Społeczne (podkultury usprawiedliwień)

** Anomia Osobista – wskaźniki

 Liczba subiektywnych, wiarygodnych usprawiedliwień
 Poziom ich wiarygodności
 Zakres stosowalności w różnych sytuacjach

** Anomia społeczna
 Proces grupowego uzgadniania usprawiedliwień
 Rezultat : wiarygodne usprawiedliwienia obowiązujące w danej grupie; normy, przekonania,
obyczaje.

Formy wyrażania norm

1. Zdania powinnościowe głoszą ważność pewnych wartości jako stanów pożądanych, a
niedopuszczalność innych (forma perswazji) – Pracownik powinien zachowywać się bez zarzutu w
pracy.
2. Zdania kategoryczne – podobne do zdań opisowych i norm prawnych: wdrażają stany pożądane lub
niepożądane tak, jak gdyby stosowanie się do nich wykluczają odstępstwo od reguły – Pracownik
zachowuje się bez zarzutu w pracy.

Etyka – alternatywna definicja

ETYKA – nauka o powinności działania ze względu na dobro
Etyka klasyczna : dobrem najwyższym i ostatecznym ludzkich działań jak szczęście jednostki
 Eudajmonizm
(etyka – nauka o piwności działania ze względu na szczęście)
Różne etyki związane z religią : dobrem najwyższym i ostatecznym ludzkich działań jest doskonałość
jednostki.
PERFEKCJONALIZM (etyka – nauka o powinności działania ze względu na doskonałość)

Etyki nowożytne
- Dobrem i celem ludzkich działań jest dobro wspólne; użyteczność – UTYLITARYZM
- Dobrem i celem ludzkich działań jest godność osoby ludzkiej – PERSONALIZM
- Dobrem i celem ludzkich działań jest wypełnianie prawa – DEONTOLOGIZM

Definicja: etyka jest to nauka filozoficzna, która formułuje ogólne zasady moralne oraz szczegółowe normy
ludzkiego działania za pomocą wrodzonych człowiekowi zdolności poznawczych.
Tak więc:
 Etyka interesuje się ludzkim działaniem
 Ale także ukształtowaną tym działaniem – postawą człowieka
 Oraz samym człowiekiem jako podmiotem działania i postaw

Ludzkie działanie – co to jest ?

Ogół ludzkich aktów: rozumnych i wolnych (etyka nie zajmuje się aktami nieświadomymi lub spełnianymi w
stanie skrępowania rozumu lub woli, czy działaniami, w których człowiek nie wie co czyni, albo czyni coś z
przymusu, wbrew własnej woli

- Wrodzone człowiekowi zdolności poznawcze to: rozum i zmysły

Definicja etyki cd:

- Każdą dyscyplinę naukową można też scharakteryzować przez podanie jej tzw. Przedmiotu
materialnego (czyli tego, czym się zajmuje) oraz przedmiotu formalnego (czyli tego, pod jakim
kątem zajmuje się swym przedmiotem materialnym).
- Przedmiot materialny etyki : ludzkie działanie (czyn człowieka)
- Przedmiot formalny etyki : jakość moralna tego działania (czynu)

Etyka biznesu – ujęcie ogólne

Etyka biznesu to oceny, normy i zasady określające właściwe zachowania i działania w działalności
gospodarczej.

P. Drucker o etyce:
- Etyka i moralność to nie wszystko, ale bez nich nic się wam nie uda
- Jakość jest etyką, nie można na dłuższą metę funkcjonować bez moralności.

Etyka biznesu- to etyka życia :

- Ekonomicznego
- Gospodarczego
- Prowadzenia interesów
- Wprawiania zawodu biznesmena

Pojęcie „etyka biznesu”

 Oznacza dyscyplinę naukową – refleksję teoretyczną, współcześnie rozwijaną, mającą szerokie
zaplecze instytucjonalne. Podejmuje ona wieloaspektowe analizy o charakterze historycznym,
metodologicznym, aksjologicznym itp…
  Jej przedmiotem jest praktyka moralna w świecie biznesu – a także wpływ mechanizmów
rynkowych na hierarchię wartości oraz wpływ wartości moralnych na funkcjonowanie rynku. Jest to
usystematyzowanie studium problematyki moralnej w świecie biznesu
 Terminem tym oznacza się również realną praktykę moralną w świecie biznesu, rzeczywiste
zachowania, określające jej zasady. Na tej płaszczyźnie pojęcie „etyka biznesu” obejmuje w sensie
pozytywnym zespół wartości i norm uznawanych i respektowanych – w świecie biznesu, w jego
mentalności i działaniu.

Praktyka:
Każdego przedsiębiorcę obowiązują następujące akty prawne wpierające szeroko rozumianą etykę w
biznesie:
1. Konstytucja RP – art.76
2. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej (2 VII 2004)
3. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów (16 II 2007), Ustawa o ogólnym bezpieczeństwie
produktów (12 XII 2003)

Działalność gospodarcze winna posiadać infrastrukturę etyczną

- Formalny wyraz znalazło to w artykułach 17 i 18 ustawy z lipca 2004r. o swobodzie gospodarczej
- Artykuł 17 mówi, że przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej
konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów
- Artykuł 18 mówi, że przedsiębiorca obowiązany jest spełniać określone przepisami prawa warunki
wykonywania działalności gospodarczej, w szczególności dotyczące ochrony przed zagrożeniem
życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej, a także ochrony środowiska

Etyka biznesu obejmuje ogół rozmyślań nad moralnością w sferze zagadnień związanych z działalnością
gospodarczą.
Może mieć następujący charakter:
 Opisowy – jej celem jest udzielanie odpowiedz na pytania, co naprawdę jest moralne i niemoralne,
co ludzie powinni uznawać za dobro, a co za zło, jak powinni postępować, co powinno być celem ich
dążenia i aspiracji, jakich zasad przestrzegać, aby żyć godnie i słusznie.
 Normatywny – etyka normatywna zajmuje się budowaniem ogólnych standardów, ze względu na
które oceniane może być przystosowanie przekonań i rzeczywistego działania ludzi w świecie
biznesu. Szczególnym celem i rezultatem etyki normatywnej są kodeksy postępowania w
działalności gospodarczej mające regulować tę działalność i spełniać funkcję wychowawcze.

Kodeks etyczny:
- Dokument kodyfikujący wartości wspólne członków organizacji, określający zachowania, jakie
uważa się za właściwe, wskazujący to, co nie jest właściwe oraz określający sankcje jakie mogą być
orzekane w przypadku niestosowania się do postanowień kodeksu, opatrywane są różnymi
nazwami, np. kodeksy dobrej praktyki, kodeksy postępowania itp.

Metaetyka:
To systematyczne badania, których głównym celem jest precyzyjne określenie metodologii uzasadnienia
wypowiedzi lub poglądów normatywnych. Jest pewnego rodzaju sporem filozoficznym o sens i wartość
poznawczą wypowiedzi etycznych, a więc o naukowość etyki oraz jej racjonalność.

Różne podejścia do etyki biznesu:

- Etyka biznesu podobnie jak inne „etyki partykularne” (bioetyka, etyka środowiskowa) są przejawem
kryzysu moralności – człowiek współczesny poszukuje „środków zastępczych”, które mogłyby
wypełnić lukę powstałą po upadku „prawdziwej morlaności”
- „Etyka się opłaca” – jak z etyki zrobić najlepszy użytek? W jak najlepszym świetle ukazać wizerunek
firmy i jej produktów. To staje się głównym motywem działania firmy.
Michel Camdessus, były syrektor generalny Międzynarodowego Funduszu Walutowego
Jednym ze źródeł obecnego kryzysu jest odmowa podporządkowania działalności gospodarczej
jakiejkolwiek normie etycznej lub prawnej.
„Bardziej niż kiedykolwiek jest niezbędne, byśmy uznali ten fatalny błąd i wspólnie pracowali nad tym, aby
jednoczący się świat mógł być tworzony na wspólnych podstawach etycznych” – Krk 2009

Wolność – odpowiedzialność
Zależność odpowiedzialności od wolności którą daje się zamknąć w tezie – NIE MA ODPOWIEDZIALNOŚCI
BEZ WOLNOŚCI.
O odpowiedzialności człowieka można bowiem mówić jedynie w świecie pozwalającym na wolny wybór, w
świecie wolności.
Zależności „nowa” – NIE MA WOLNOŚCI BEZ ODPOWIEDZIALNOŚCI
Nieograniczona bowiem wolność przeradza się w samowolę, rodzi anarchię, unicestwia samą siebie,
zamieniając się w swe przeciwieństwo, czyli zniewolenie.
Odpowiedzialność, wyznaczając granice wolności, spełnia wobec niej funkcję racjonalizującą, a tym samym
nadaje działaniu wymiar moralny.

W praktyce gospodarczej można wyróżnić trzy poziomy odpowiedzialności:

1. Indywidualną
2. Przedsiębiorstwa
3. Biznesu jako całości

Etyka biznesu i etyka w biznesie

- Etyka w biznesie koncentruje się na postępowaniu człowieka i winna udzielać odpowiedzi na
pytanie jak postępować. Dotyczy odpowiedzialności przedsiębiorstwa, ochrony środowiska, udziału
pracowników w zarządzaniu itp.
- Etyka biznesu zajmuje się postępowaniem w sprawach interesów

3 x E – Efektywność, Ekonomiczność, Etyczność

(Ekologiczność – 4E)

Narodziny współczesnej etyki biznesu – rok 1891 papież Leon XIII

Encyklika Rerum Novarum – poświęcona kwestii pracy robotników

Godność osoby i ludzkiej pracy

Obowiązkiem bogatych i pracodawców – mówi LeonXIII – jest „nie uważać robotnika za niewolnika –
kierować się zasadą, że należy w nim szanować godność osobistą […]. Praca zarobkowa, według
świadectwa rozumu i filozofii chrześcijańskiej, nie tylko nie poniża człowieka, ale mu zaszczyt przynosi […]
bezwstydem zaś i nieludzkością jest uważać człowieka za narzędzia zysku i szacować go według tego, ile
mogą jego mięśnie i jego siły […]”

Zasadą jest to, że ekonomia posiada swój własny wymiar etyczny, charakterystyczny dla niej o tyle, o ile
jest ona nastawiona na służbę człowiekowi.
W sumie celem ekonomii jest człowiek, nie zaś zysk. Człowiek nigdy nie może być podporządkowany
zyskowi.

Narodziny współczesnej etyki biznesu

Pierwsza książka z etyki biznesu – Everett Lord – The Fundamentals of Business Ethics – NY 1926

Podstawowe zakresy etyki biznesu:

Wzajemnie relacje podmiotów gospodarczych, współwłaścicieli, kontrahentów, konkurentów:
- Relacje : pracodawcy – pracownicy
 - Relacje : przedsiębiorcy (firmy) – klienci, odbiorcy ich działalności
- Relacja : podmioty gospodarcze – całość społeczeństwa i jego instytucji (państwowych,
samorządowych, prawnych)
- Relacja : podmioty gospodarcze – środowisko przyrodnicze

Podstawowe zakresy etyki biznesu

Wzajemne relacje podmiotów gospodarczych: współwłaścicieli, kontrahentów, konkurentów:

 Relacje : pracodawcy – pracownicy
 Relacje : przedsiębiorcy (firmy) – klienci, odbiorcy ich działalności
 Relacje : podmioty gospodarcze – całość społeczeństwa i jego instytucji (państwowych,
samorządowych, prawnych)
 Relacja : podmioty gospodarcze – środowisko przyrodnicze

Czynniki wpływające na poziom etyczny firmy

Czynniki zewnętrzne Czynniki wewnętrzne

SYSTEM GOSPODARCZY SYTUACJA FIRMY

PRAWO MISJA
FIRMA

POLITYKA POLITYKA FIRMY

MORALNOŚĆ PRACOWMNIKÓW
ETYKA SPOŁECZNA

Interesariusze firmy

 Akcjonariusze (właściciele)
 Wspólnicy
 Menadżerowie
 Pracownicy
 Stowarzyszenia zawodowe
 Związki zawodowe
 Klienci
 Środowisko
 Partnerzy
 Dostawcy
 Banki
 Kooperanci
 Wielu innych
 Przedmiot zainteresowań
 Etyka biznesu bada moralne i etyczne zasady oraz problemy, które pojawiają się w szeroko
rozumianym środowisku biznesowym przy czym obejmuje ono wszystkie aspekty organizacji
postępowania biznesowego zarówno jednostek, jak i całych organizacji.
 Ludzie – pojedyncza osoba
 Organizacja
 Interesariusz
 Etykę biznesu można definiować jako zasady i standardy, które determinują akceptowalne
postępowanie w organizacjach biznesowych. Z kolei, akceptowalność zachowania w biznesie jest
wyznaczone przez klientów konkurentów, regulatorów (władze), grupy interesu (interesariuszy),
opinię publiczną jak również przez indywidualne osobiste zasady i wartości moralne

Definicja Brytyjskiego Instynktu Etyki Biznesu

 Brytyjski Instytut Etyki Biznesu – definiuje przedmiot swojej działalności jako „wdrożenie wartości
etycznych do zachowania w biznesie” (2007r)

Istota etyki biznesu

 Etyka biznesu jest dyscypliną uprawianą na przecięciu etyki jako działu filozofii praktycznej oraz
działalności menadżerskiej związanej głównie z gospodarką, bankowością, handlem i innym
rodzajem przedsiębiorczości
 Jest ona systematycznym studium kwestii moralnych (etosu) występujących w biznesie, przemyśle i
w innych związanych z nimi rodzajach działalności i praktyki działań ludzi. Przedmiotem refleksji
etycznej są także: przekonania ludzi działających, normy, wartości i sposoby postępowania

Funkcje etyki biznesu

 W świetle stanowisk prezentowanych w literaturze można przyjąć, że funkcje etyki biznesu polegają
przede wszystkim na:
o Ustanawianiu standardów etycznych, które miałyby obowiązywać w biznesie
o Redukowaniu czy minimalizmowi niepewności co do etycznych ocen sposobów
postępowania

Cel etyki biznesu

Celem etyki biznesu, rozumianej jako działalność praktyczna jest:
 Formułowanie przesłanek do świadomego podejmowania decyzji poprzez wskazanie:
o Jakie wartości są godne kultywowania
o Jakie normy winny by respektowane
o W jaki sposób zapewnić warunki do tego by te normy były respektowane

Celowość
 Transformacja ustrojowa oraz zmiana systemu gospodarczego w Polsce wymaga zmian zachowań
ludzi działających w biznesie
 Zakodowane rutyny zachowań społecznych nie powinny być przenoszone na zachowania w
gospodarce współpracującej z krajami rozwiniętymi
 Etyka biznesu jest związana z wydajnością i organizacją pracy, jakością produkowanych wyrobów
oraz zyskiem, a także uznawaniem polskich przedsiębiorców za rzetelnych partnerów.

Powody wzrostu znaczenia etyki biznesu w Polsce

 W ostatnich dekadach w Polsce, obserwuje się wzrost zainteresowania etyki biznesu. Można
dopatrywać się ich w pojawieniu się szeregu nowych zjawisk i procesów społecznych, politycznych i
gospodarczych, zwłaszcza za:
 o W dokonujących się przemianach współczesnej gospodarki kapitalistycznej wraz z procesami
globalizacji i wynikającymi z tego zapotrzebowaniem na analizy etycznych konsekwencji
rozwoju globalnego kapitalizmu korporacyjnego
o Wzrastającej roli korporacji, jako organizacji typowych dla współczesnej gospodarki,
zorientowanych przede wszystkim na wartości pragmatyczno-utylitarne
o Powstawaniu nowych grup społecznych i zawodowych, typowych dla ponowoczesnej
gospodarki kapitalistycznej: mowa tu m.in. o kształtującej się w Polsce klasie średniej,
 Konstytuowanie się nowego ustroju gospodarczego, któremu towarzyszy szereg zjawisk,
polegających na naruszaniu norm etycznych (korupcja, oszustwa podatkowe, czarny rynek pracy,
nierzetelna reklama)

Czynniki sprzyjające
 Tradycja intelektualna polskiej filozofii praktycznej, na gruncie której spotykają się wiedza o
sprawności działań – prakseologia, z wiedzą o moralności – etyką, dostarcza podstaw do uprawiania
etyki biznesu jako interdyscyplinarnego kierunku nauczania i badań.

Podstawowe sposoby realizacji etyki biznesu

 Programy etyczne
 Kodeksy etyczne
 Etyka zawodowa
 Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa (SOP=CSR)
 Inne:
Np. Fair Play, „Przejrzysty urząd, przejrzysta gmina”

Przyczyny wzrostu zainteresowania ze strony firm

Przyczyna wzrostu zaangażowania firm w przestrzeganie norm etyki biznesu są według W. Gasparskiego
m.in. :
 Naciski ze strony konsumentów
 Uznanie znaczenia zadowolenia pracowników,
 Dążenie do doskonalenia obsługi klientów,
 Uznanie dla pracy zespołowej
 Wpływ polityki państwa
 Świadoma polityka liderów firm
 Globalizacja gospodarki