MOTYW ANTYUTOPII

Ludzie zawsze marzyli o świecie, w którym będą szczęśliwi, a wszystkie ich marzenia zostaną spełnione, ucisk społeczny
zostanie zniesiony i wszyscy będą równi. To marzenie było jakby zakodowane w archetypie utraconego raju. W XIX wieku
pojawiło się hasło socjalizmu utopijnego, ale jego przedstawiciele szybko przekonali się, że nie może on mieć zastosowania w
życiu codziennym. W XX wieku nadszedł czas wielkich totalitaryzmów. Na przekór ludzkim marzeniom o powstaniu idealnego
państwa w społeczeństwach zniewolonych doszły do głosu najgorsze ludzkie instynkty, a podstawowe prawo człowieka do
wolności zostało ograniczone. Marzenie o zrealizowaniu utopijnego świata doprowadziło do powstania światów negujących
idealne państwo.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE OPIS
POSTACIE
„Przedwiośnie” Stefan Żeromski - Cezary Grzegorz
Stefan Żeromski opisuje wizję estetycznych szklanych
Baryka
-Seweryn Baryka
domów, w których mieli mieszkać robotnicy w
-Jadwiga Barykowa odrodzonej i rozwijającej się Polsce. Cezary Baryka
-Szymon Gajowiec konfrontuje utopijne, wyidealizowane wizje ojca z
-Hipolit Wielosławski ponurą rzeczywistością powojennej Rzeczpospolitej,
która dodatkowo musi się zmagać z nawałnicą
bolszewicką. Motyw szklanych domów jest także
krytyką romantycznych złudzeń i wiary w piękne, choć
nierealne wizje.
„Mistrz i Michaił Bułhakow - Mistrz M.A. Bułhakow opisuje ateistyczną Moskwę lat
Małgorzata” -Małgorzata dwudziestych i trzydziestych XX wieku wpisanej w
- Woland metafizyczną perspektywę (męczeństwo Chrystusa).
- Korowiow Zwraca uwagę na środowisko literatów i
- Kot Behemot
reprezentantów władzy oraz zwykłych obywateli
- Hella
miasta, w którym panuje jeden ustrój i jeden
światopogląd. Nie ma miejsca na prywatność, a ludzie
skupieni są na zaspokajaniu elementarnych potrzeb. Ci
niewygodni – znikają w niewyjaśnionych
okolicznościach (jak Mistrz czy Iwan Bezdomny)
trafiając najczęściej do szpitala psychiatrycznego.
Totalitarna władza, oparta na denuncjacjach,
aresztowaniach, łapówkarstwie prowadzi do tworzenia
szarej, smutnej i biednej rzeczywistość.
„Folwark zwierzęcy” – G. Orwell opisuje proces
kształtowania się totalitarnej rzeczywistości po
rewolucji na farmie zwierzęcej. Zwierzęta zbuntowały
się przeciw gospodarzowi – Jonowi, który je
wykorzystywał. Przyświecały im hasła równości i
braterstwa. Szybko jednak okazało się, że niektóre
zwierzęta są równiejsze. Świnie zaczęły dominować
nad innymi. Świnie szybko zaczęły korzystać z
przywilejów, wykorzystując swą władzę do ucisku
innych zwierząt. Odpowiedzialność za zło i wypaczenia
ponoszą inni, tzw. wrogowie ludu.
„Rok 1984” George Orwell - Winston Smith G. Orwell obnaża świat obróconych wartości wszelkich
- Julia systemów totalitarnych. Ostrzega przed
- O’Brien niebezpieczeństwem totalitaryzmu, degeneracją
ideologii, podziałem świata na wrogie, zwalczające się
frakcje polityczne. Kreśli przerażającą wizję przyszłości
gdzie właściwa istota rzeczy ukryta jest pod pięknie
brzmiącymi hasłami, m.in. Ministerstwo Prawdy
zajmowało się wymazywaniem z prasy i książek faktów
i wydarzeń „niesłusznych” według rządzących.
 MOTYW ARTYSTY
Artysta to człowiek, który tworzy. Jego wyobraźnia buduje obrazy, a on zapisuje je przy pomocy różnych narzędzi : kartki papieru i
długopisu, pędzla, farby, i płótna, aparatu fotograficznego czy pięciolinii. Artystę charakteryzuje niezwykła wrażliwość, umiejętność
dostrzegania spraw uznawanych przez innych ludzi za małoważne. Przeżywa wszystko silniej i jest zazwyczaj wielkim indywidualistą,
często kontrowersyjnym, o rewolucyjnych poglądach. Niejednokrotnie towarzyszy mu poczucie niezrozumienia przez społeczeństwo. Nie
wpisuje się w zastane schematy, co sprawia, że niektórzy obawiają się go albo lekceważą. Czasem jednak jego geniusz zaczyna być
dostrzegany już za życia. Twórca staje się powszechnie znany, a ludzie interesują się jego dziełami. Zdarza się też tak, że artystę odkrywa
się dopiero po jego śmierci, jednak dzięki prowadzeniu dyskusji na temat jego dzieł i odświeżaniu ich, gwarantuje mu się nieśmiertelność.
A to właśnie jest zazwyczaj nadrzędnym celem artysty.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Janko Muzykant” Henryk Sienkiewicz -Janko Muzykant Pasją małego Janka jest muzyka. Chłopiec słyszy ją
wszędzie: w polu, na łące oraz gdy wykonuje
codzienne obowiązki. Z niej czerpie energię do życia:
„bo żył najczęściej surową marchwią i także chęcią
posiadania skrzypek”. Jest niezwykle wrażliwy: „Do
kościoła matka nie mogła go brać, bo jak, bywało,
zahuczą organy lub zaśpiewają słodkim głosem, to
dziecku oczy mgłą zachodzą, jakby już nie z tego świata
patrzyły.” Melodie natury są dla niego równie piękne
jak te, których nasłuchuje pod karczmą. Ucieka z
domu, by kręcić fujarki, zakrada się do dworu, by
„podglądać” skrzypce. Świat dźwięków jest dla niego
sztuką, ale tej prości ludzie nie rozumieją i traktują
małego „muzykanta” jako nieużytecznego i
„przeklętego” artystę. Nie raz dostaje cięgi, a to od
matki, a to od innych: „Zobaczył go tak raz karbowy,
stojącego z rozrzuconą czupryną i słuchającego wiatru
w widłach... zobaczył i odpasawszy rzemyka, dał mu
dobrą pamiątkę.”
„Cudzoziemka” Maria -Róża Żabczyńska Powieść psychologiczna ukazuje przeżycia wewnętrzne
Kuncewiczowa -Luiza(ciotka) skrzypaczki, róży Żabczyńskiej, której życie nie ułożyło
-Michał Bądski(syn się tak, jakby sobie tego życzyła. Nie miała na tyle
profesora muzyki) talentu, by spełnić się jako muzyk, ukochany
-Władysław
mężczyzna zdradził ją z inną kobietą, jako Rosjanka
Żabczyński(syn Róży i
Adama)
czuła się obco na polskiej ziemi. . Za swoją porażkę
winiła nauczyciela śpiewu, który nie przywiązywał
uwagi do przygotowania technicznego uczennicy. Przez
wiele lat pragnęła zagrać koncert D-dur Brahmsa, lecz
nigdy nie potrafiła tego uczynić, sądząc, że ma źle
wyćwiczoną rękę. Dopiero u kresu życia zrozumiała, że
jej serce, zgorzkniałe i pełne nienawiści, nigdy nie
potrafiło odpowiednio czuć muzyki. Artystką jest
również obdarzona pięknym głosem Marta. Przez
wiele lat ukrywała przed matką swój talent. Róża w
karierze córki widziała zrealizowanie własnych ambicji.
Jest to niezwykle tragiczny obraz niespełnionej
artystki. Mimo, że nie zyskała popularności, uwielbiała
grać. Grając, stawała się całkowicie sobą. Za pomocą
pociągnięć smyczka wyrażała żale, smutki i nadzieje,
które nigdy nie spełniły się tak, by mogła osiągnąć
szczęście. Cudzoziemka mówi o tym, że artystą jest się
bez względu na zyskaną ( lub nie) popularność, ale że
ze względu na miłość włożoną w tworzenie.
„Pianista” Roman Polański - Władysław Szpilman Film Polańskeigo przedstawia dramat młodego muzyka,
(2002) - Kapitan Wilm który na swoje nieszczęście musiał żyć w czasie ostatniej
Hosenfeld wojny światowej. Szpilman jest autentyczną postacią, która
-Janina Godlewska ( mieszkała w Warszawie. Podczas okupacji Niemiec nikt nie
przyjaciółka ) liczy się z faktem, że jest znanym i cenionym pianistą. Ważne
jest tylko jego pochodzenie. Artysta pracuje na utrzymanie
rodziny w niemieckich kawiarniach, ale z czasem i to jest
niemożliwe. Wielokrotnie jest bliski śmierci. Tak dzieje się
chociażby w 1942 roku, gdy z rodzicami i rodzeństwem
czekają na Umschlagplatz na transport do obozu zagłady.
Artysta zostaje niespodziewanie uratowany przez policjanta.
Nie może nic zrobić żeby uratować rodzinę i odchodzi z
rozterkami i rozpaczą w sercu. Ukrywa się w kamienicach
dzięki pomocy tym, którzy znali jego twórczość. W jednym z
mieszkań jest fortepian, jednak Władysław nie może na nim
zagrać. Z tęsknoty do muzyki w powietrzu gestykuluje grę na
pianinie a w głowie słyszy muzykę. Jest zrozpaczony widząc
martwe ciała na ulicach. Jego ciało przez brak pożywienia
zaczyna chorować z wycieńczenia. Zaczyna majaczyć. Kiedy
polepszyło się artyście wybucha powstanie Warszawskie a
wraz z nim nadeszło kolejne niebezpieczeństwo. Jego
kamienica została doszczętnie zniszczona jak prawie cała
Warszawa. Szpilman w gruzach szuka pożywienia i
schronienia. Trafia do opuszczonego domu, który nie był
całkowicie zniszczony. Tam znajduje puszkę ogórków. W
domu również znajdował się fortepian. Niespodziewanie do
domu przyjeżdża niemiecki oficer, który prosi Szpilmana o
zagranie. Muzyk martwi się, że po tak długim czasie jego
palce nie będą na tyle sprawne żeby zagrać. Na szczęście po
chwili Władysław zagłębia się w utwór i oddaje rozkoszy
grania. Od tego momentu niemiecki oficer pomaga
Szpilmanowi dzięki czemu ten zdołał przeżyć wojnę. Pod
sam koniec filmu Szpilman znów gra w Polskim radiu.
„Iluzjonista” Neil Burger (2006) - Eisenheim ( Akcja rozgrywa się we Wiedniu na początku XX wieku. Główny
iluzjonista ) bohater Eisenheim jest genialnym magikiem występującym
- Księżna Sophie von gościnnie na scenie. Jest synem prostego rzemieślnika. W swej
Teschen młodości bohater zaprzyjaźnia się z dziewczyną ze
-Inspektro Uhl szlacheckiego rodu. Dziewczyna o imieniu Sophie jest pod
-Książe Leopold wrażeniem magicznych zdolności chłopca. Jednak z dworu
przychodzi rygorystyczne postanowienie, że księżna nie może
spotykać się z człowiekiem tak niskiego pochodzenia. Po
zerwaniu znajomości chłopiec ucieka z domu i wyrusza z domu
błąkając się po świecie. Wykorzystuje swoje zdolności, aby
zarobić na życie. Po latach staje się znanym i cenionym
iluzjonistą, przybiera pseudonim artystyczny „ Eisenheim
Iluzjonista”. W końcu przybywa do Wiednia. Wystawia tam
swoją sztukę i ludzie twierdzą, że to prawdziwa magia a nie
kuglarskie sztuczki. Na jednym z występów zjawia się książę
Leopold wraz ze swoją piękną narzeczoną, która bierze udział w
przedstawieniu aby zdemaskować iluzjonistę. Eisenheim
rozpoznaje swoją wielką miłość z dziecięcych lat. Dziewczyna
również przypomina sobie go sobie i uczucia obojga odżywają.
Rodzi się pomiędzy nimi romans. Książę staje się coraz bardziej
podejrzliwy i nieprzychylny wobec mężczyzny. Sfrustrowany
zleca inspektorowi Uhlowi, aby ten znalazł sposób na pozbycie
się iluzjonisty. Kochankowie postanawiają uciec, Uhl odnajduje
kochanków, a niebawem Sophie zostaje znaleziona
zamordowana. Einheim zdruzgotany po śmierci ukochanej
postanawia użyć swoich umiejętności, aby udowodnić Księciu
winy. Podczas jednego z występów iluzjonista przywołuje ducha
zmarłej, aby udowodnić winy. Kiedy Uhl chce go powstrzymać,
jednak ten podburza polityczny ferment, aby obalić monarchię
zanim ona całkowicie zniszczy jego.
 MOTYW ARYSTOKRACJI
W historii Polski grupą, która zapisała się w najbardziej negatywnym świetle jest arystokracja. Początkowo rycerstwo, które otrzymywało
ziemię na prawie rycerskim, później szlachta, by przeobrazić się w XVI wieku w magnaterię. Wielcy posiadacze ziemscy posiadali własne
armie, politykę zagraniczną i olbrzymie prawa gwarantowane rozwojem swobód szlacheckich. Utrzymanie owych swobód wiązało się z
zachowaniem za wszelką cenę ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej – czyli tym samym pozostawieniu wszystkich obyczajów, praw i
stosunków społecznych. Lecz przecież arystokracja była grupą najmniej liczną we wszystkich krajach, a najbardziej wpływową. Stąd też,
kiedy na zachodzie Europy w wiekach Xvi i XVII państwa dążyły do absolutyzmu w Polsce wykształciła się forma demokracji szlacheckiej,
liberum veto i rokosze. Tak też pierwszy sejm został zerwany na życzenie Radziwiła – zrobił to szlachcic Władysław Siciński. Choć przecież
nie można nie dostrzec korzyści płynących możnowładztwa – rozwoju kultury, kultywowaniu tradycji, lecz przecież ten specyficzny ustrój
plutokratyczny doprowadził do trzech rozbiorów polski. Dlatego też polska literatura w sposób bardzo jednoznaczny ukazuje rodzimy
stan panujący – arystokrację.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„ Nie Boska Zygmunt Krasicki -Hrabia Henryk(mąż) Reprezentantem obozu arystokracji jest Hrabia Henryk. Ugrupowanie
-Pankracy(przywódca skupia baronów, hrabiów, szlachciców, książęta, czyli możnych i
Komedia” szlachetnie urodzonych. Należy do niego również Ojciec Chrzestny,
rewolucjonistów)
którego sylwetkę autor po raz pierwszy prezentuje na chrzcinach Orcia
-Orcio(syn męża) - w Części I. W Części IV Chrzestny jawi się jako sojusznik porozumienia
z rewolucjonistami, występuje w roli posła od Pankracego.
Arystokraci są przeciwni rewolucji, ponieważ narusza ona ustanowiony
od lat porządek (oparty na zasadach feudalizmu), neguje normy
moralne, religię i sprzeniewierza się tradycji. Gdy Arcybiskup mianuje
Hrabiego wodzem, ten rozkazuje arystokratom złożyć przysięgę: „Teraz
przysięgnijcie wszyscy, że chcecie bronić wiary i czci przodków waszych
– że głód i pragnienie umorzy was do śmierci, ale nie do hańby – nie do
poddania się – nie do ustąpienia choćby jednego z praw Boga waszego
lub waszych”. Obrońcy tradycji koncentrują się w Okopach Świętej
Trójcy. Krasiński, mimo iż sam wywodził się z klasy uprzywilejowanej i
rodziny z tradycjami, nie szczędzi w „Nie – Boskiej komedii” krytyki tej
warstwie społecznej, ale podkreśla także jej zasługi. Poeta wiedział, że
muszą nadejść i nadejdą zmiany ustrojowe. Przekonywały go o tym
fakty historyczne: bunt chłopów na Ukrainie (koliszczyzna), Wielka
Rewolucja Francuska, powstanie listopadowe w Polsce, powstanie
tkaczy w Lyonie (1831) itp. Obawiał się jednak, że będzie to bunt
warstw niższych skierowany przeciwko klasom posiadającym, dawne
zbrodnie zostaną zastąpione nowymi, nierówność społeczna przybierze
tylko inną formę, a rewolucja w istocie niczego nie rozwiąże. Mówi o
tym Hrabia Henryk podczas polemiki z Pankracym: „(...) teraz trza się
mordować nawzajem – bo teraz im tylko chodzi o zmianę plemienia.
(...) patrzałem wśród cieniów nocy na pląsy motłochu (...) widziałem
wszystkie stare zbrodnie świata nowym kołujące tańcem (...)”
Stronnictwo arystokratów z „Nie – Boskiej komedii” skazane jest na
klęskę – bronią oni sprawy, która z założenia jest przegrana. Ponadto
ilościową przewagę mają rewolucjoniści, w ich formacji nie dochodzi
do wewnętrznych podziałów, bo celem wszystkich jest zabijać, zaś w
grupie arystokratów pojawiają się jednostki słabe, tchórzliwe, gotowe
paktować z wrogiem i poddać się, by ocalić życie. Prowadzi to do
rozłamu. Możnowładcy skłonni są wydać nawet swojego przywódcę –
Hrabiego Henryka, ale ów łagodzi spór, przypominając o swoich
zasługach wobec nich. Przerażeni perspektywą klęski możni przeklinają
Henryka za decyzję walki.Krytyka i obrona tej warstwy społecznej
pojawia się w polemice między Mężem a Pankracym. Wódz
rewolucjonistów wyrzuca arystokratom matactwa pieniężne i rodowe,
zbrodnie i wykorzystywanie poddanych, lekkomyślność: „Ten z
pieczęcią w dłoni i podpisem – „kanclerz” – sfałszował akta, spalił
archiwa, przekupił sędziów, trucizną przyspieszył spadki, stad wsie
twoje, dochody, potęga. (...)”. Co ciekawsze, zbliżonych argumentów
używa Mąż, gdy arystokraci opierają się jego namowom walki. Mówi
wówczas do poszczególnych hrabiów: „A ty, czemu uciskałeś
poddanych? A ty, czemu przepędziłeś wiek młody na kartach i
podróżach daleko od Ojczyzny? Ty się podliłeś wyższym, gardziłeś
niższymi. Dlaczegoś dzieci nie wychowała sobie na obrońców – na
rycerzy? - Teraz by ci się zdały na coś. Aleś kochała Żydów, adwokatów
– proś ich o życie teraz.” Hrabia Henryk przeciw argumentom
Pankracego wysuwa kontrargumenty. Mówi o zasługach arystokratów:
„Oni wam wśród głodu rozdawali zboże, wśród zarazy stawiali szpitale
– a kiedyście z trzody zwierząt wyrośli na niemowlęta, oni wam
postawili świątynie i szkoły – podczas wojny tylko zostawiali doma, bo
wiedzieli, żeście nie do pola bitwy.” O przewinieniach i zbrodniach
panów mówią dusze w lochach zamkowych: „(...) za męki nasze, my,
 niegdyś przykuci, smagani, dręczeni, żelazem rwani, trucizną pojeni,
przywaleni cegłami i źwirem, dręczmy i sądźmy, sądźmy i potępiajmy
(...)”. Skazują one Hrabiego Henryka na wieczne potępienie i
przepowiadają mu rychłą śmierć oraz zagładę całej klasy. Krasiński
przedstawia Hrabiego Henryka jako jednostkę wybitną - człowieka
gotowego bronić zdobyczy przeszłości. Zobowiązują go do tego
względy osobiste: ambicja, chęć dowodzenia, pragnienie sławy oraz
przekonanie o konieczności obrony stworzonych przez własną klasę
praw. Hrabia jest też strażnikiem norm moralnych, tradycji i religii.
Manifestują to słowa przysięgi, którą nakazuje złożyć zebranym w
Okopach Świętej Trójcy arystokratom: „Teraz przysięgnijcie wszyscy, że
chcecie bronić wiary i czci przodków waszych – że głód i pragnienie
umorzy was do śmierci, ale nie do hańby – nie do poddania się – nie do
ustąpienia choćby jednego z praw Boga waszego lub waszych”. Do
tchórzliwych panów mówi: „Ha! chce się wam żyć jeszcze! – Ha!
zapytajcie ojców waszych, po co gnębili i panowali!” Nie uznaje
kompromisów – jest człowiekiem honoru, woli zginąć niż żyć jako
przegrany w świecie bez zasad.
„Lalka” Bolesław Prus -Stanisław Wokulski Kolejnym obrazem literackim arystokracji, który chciałbym ukazać, są
-Izabela Łęcka najwyższe grupy społeczne w powieści pozytywistycznej Bolesława
Prusa pt. „Lalka”. Główny bohater powieści, Wokulski zostaje uwikłany
-Tomasz Łęcki
w zadomowione od dawna w polskiej powieści schematy –
-Ignacy Rzecki nieszczęśliwą miłość, przeszkody wynikające z barier stanowych i
(przyjaciel obyczajowych. Lecz w tej powieści nabrały owe cechy innych znaczeń –
Wokulskiego) autor uwzględnił psychiczne motywacje bohaterów. Pozytywistyczny
obraz świata podzielony jest na ludzi pracujących, wyzyskiwanych i
arystokrację – próżniaczą i ekskluzywną klasę społeczną.
Przedstawicielką arystokracji w utworze jest obiekt uczuć Wolskiego –
Izabela Łęcka. Najtrafniej świat, w którym porusza się, marzy i zimno
kalkuluje arystokracja jest obraz rzeczywistości w oczach Izabeli. Świat
czarodziejski, wiecznej wiosny, podzielony na arystokrację i wyższych
urzędników. Wszystko miało zapach luksusu, upływało na balach i
wiecznej zabawie. Lecz te „uczucia lodowatych serc”, które mogły
walczyć o podróżnika, który jadł ludzkie mięso, świadczy o całkowitej
ignorancji tej najwyższej i próżniaczej grupy społeczeństwa. Natomiast
świat zwyczajny wydawał się pannie Izabeli nawet sympatyczny.
Obserwowany z okien karety przyjmował dogodne dla jej delikatnych
oczu formy, okrojony z bólu i wyzysku. Ludzie ciężko pracujący zdawali
się dla niej być spadkobiercami jakiegoś strasznego Bożego piętna,
kiedy tacy aniołowie jak ona mogli im pomagać – czego oczywiście nie
robili. Gorąco kochała swoją duchową ojczyznę, czasami skrycie marząc
o staniu się bohaterką „Nie – Boskiej komedii”. Również miłość panna
Izabela traktowała jako połączenie się dwóch dusz, oczywiście
podobnych klasą społeczną. Bogaty mąż powinien godnie
reprezentować swą żonę, obsypując ją klejnotami. Ten beznamiętny i
materialistyczny stosunek do życia charakteryzował całą arystokrację
ukazaną w „Lalce”. Wszystkich ludzi, którzy starali się w jakikolwiek
sposób wejść do elity kraju traktowano bez litości. Tak też panna
Izabela początkowo myślała o Wokulskim – jako o czerwonorękim
dorobkiewiczu, cynicznym brutalu, nie posiadającym rozbudowanego
drzewa genealogicznego mężczyzną, który starał się ją kupić od ojca.
„Gdyby urodził się księciem, byłby imponująco piękny”, gdy tymczasem
wydawał się pannie Izabeli tylko niepospolity. Świat salonów kochała
panna Izabela na śmierć i życie, wyjść z niego mogła tylko do grobu. A
małżeństwo z dorobkiewiczem mogłoby ją skompromitować w oczach
towarzystwa salonowego. Również prowadziła ze swą ciotką akcje
charytatywne oraz religijne – np. zbierała fundusze na dekoracje grobu
Pańskiego – czyn pusty, nic nie warty miał na celu wzbudzić respekt w
oczach innych. Ojciec Izabeli był również człowiekiem pysznym,
aczkolwiek bardziej skupiał swą uwagę na interesach. Lecz także on nie
czuje żadnego respektu do ludzi niższego pochodzenia. Postać panny
Izabeli jest całkowitym przeciwieństwem Wokulskiego, o
niearystokratycznym pochodzeniu, który majątek zdobył sam, dzięki
sławie wszedł na salony, a swą życiową aktywnością zdobył szacunek
innych. Niestety miłość ulokowana w osobie arystokratki przyniosła mu
zgubę, co było przecież całkowicie przewidywalne po przeanalizowaniu
postawy panny Łęckiej.
 MOTYW APOKALIPSY
Wizja Apokalipsy, czyli ostatecznej zagłady ludzkości i następującego w jego trakcie Sądu Ostatecznego wywodzi się z
biblijnej księgi św. Jana. Obrazy końca świata okazały się na tyle widowiskowe i efektowne, że wielokrotnie ukazywali je w
swoich utworach późniejsi literaci. Popularność toposu Apokalipsy szczególnie mocno nasiliła się w epoce Młodej Polski,
wpisując się w silnie zarysowany ówcześnie nurt dekadentyzmu, a także w okresie przedwojennym i wojennym, kiedy za jego
pomocą nawiązywano do okrutnej rzeczywistości wojennej.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE OPIS
POSTACIE
„Dies Irae” Jan Kasprowicz Wizja końca świata i sądu ostatecznego przedstawiona w sposób
ekspresjonistyczny. Zgodnie z zapowiedzią biblijnych proroków, na głos trąb
wzywających na sąd boży rozstępuje się ziemia i z jej szczelin wypełza całe
zło: żmije, pijawki, jaszczurki. Na świecie szaleje niszczący ogień, słychać
pękanie bloków skalnych i szum wichru niosącego zagładę. Trąby wzywają
na sąd zarówno żywych, jak i umarłych. Temu katastroficznie pokazanemu
widowisku przypatruje się zimny, lodowaty Bóg.

„Rozmowa z katem” Kazimierz Elementów apokaliptycznych można się dopatrzeć w opisie likwidacji getta
(zagłada świata żydowskiego). Obraz walczącego getta nawet z punktu
Moczarski widzenia kata (J. Stroop) przypomina dzień sądu ostatecznego: ogień niesie
śmierć zarówno ludziom, jak i też budowlom, huk wybuchów miesza się z
krzykami ginących. Jako symboliczny akt zagłady całej kultury żydowskiej
należy potraktować wysadzenie synagogi przy Tłomackiem: niezapomniana
alegoria triumfu nad żydostwem.

„Zdążyć przed Hanna Krall Zagłada getta żydowskiego z punktu widzenia ofiary - Marka Edelmana,
który w swojej relacji eksponuje wszelkie elementy nienormalności sytuacji
Panem Bogiem” (kanibalizm), okrucieństwa (gwałty), wszechobecności śmierci (choroba
głodowa, numerki życia). Bóg skazał ten świat na zagładę, toteż próba
przechytrzenia go jest walką o przeżycie dwóch tygodni, tygodnia dłużej,
choćby po to, aby poznać smak pospiesznej miłośi.

„Pamiętnik z Miron Białoszewski Warszawa to krajobraz jak po apokalipsie: może ruin, pustkowie,
groby. Życie ludzi naznaczone tymczasowością. Runął cały dorobek
powstania cywilizacyjny. Umarło miasto i jego mieszkańcy.
Warszawskiego”
„Dżuma” Albert Camus -Bernard Rieux Dotknięty zarazą Oran sprawia wrażenie skazanego na zagładę.
Apokaliptycznie brzmi kazanie ojca Paneloux. W pierwszej mowie
-Cottard
wskazuje na dżumę jako na karę bożą za grzechy popełnione przez ludzi. Z
-Joseph Grand tym poglądem nie zgadza się jednak dr Rieux, który stwierdza, że Paneloux
-Rajmond Rambert przemawia z pozycji czysto naukowej, teoretycznej. Nie potępia go lecz jest
głęboko przekonany, że gdyby ksiądz częściej widział w jaki sposób
umierają ludzie, to z pewnością nie wygłaszałby tak krzywdzących opinii.
W niedługi czas później Paneloux był obecny przy śmierci synka sędziego
Ottona. Dziecko umierało w wielkich męczarniach. Był to moment
przełomowy dla zakonnika, którego owocem było drugie, z goła inne
kazanie. Paneloux stwierdził w nim bowiem, że popełnił błąd, mówiąc o
chorobie jako każe boskiej, ponieważ nie jest w stanie wskazać win za jakie
dziecko mogłoby być tak okrutnie ukarane. Cierpienie dzieci mogą
podważyć wiarę w dobroć i sprawiedliwość wyroków boskich.
Ojciec Paneloux wygłosił swoje pierwsze kazanie w pochmurny deszczowy
dzień w katedrze wypełnionej po brzegi wiernymi. W tym czasie ludzie
zadawali sobie pytanie, dlaczego dotknęła ich epidemia, ale jeszcze nie
zdawali sobie w pełni sprawy z ogromu zniszczeń, które może ona dokonać.
Szukali uspokojenia w modlitwie, dlatego tak tłumnie przybyli do tego
miejsca kultu. W tym czasie poglądu ojca były oskarżycielskie. Uważał, że
dżuma jest karą za grzechy, za obojętność ludzi wobec Boga, za ich
udawanie wiary: „… najłatwiej było popuszczać sobie cugli, miłosierdzie
boskie uczyni resztę.” Zwraca się do słuchaczy słowami „Wy” – podkreśla
przez to, że go dżuma jakby nie dotyczy – stale trwa przy Bogu, jest mu
wierny: „Sprawiedliwi mogą być bez obawy, ale słusznie drżą źli.”
Mówił też o tym, że Bóg zesłał zarazę, gdyż cierpienie uszlachetnia i
wskazuje drogę, „przemienia zło w dobro”. Na poparcie swoich wywodów
przytaczał wiele fragmentów dzieł historyków, Biblii i ksiąg chrześcijańskich.
Już w pierwszych słowach wyjaśniając sens dżumy przypomniał o karzącej
ręce Boga – dżumie – użyta jako broń (przez Boga) wobec Faraona w
Egipcie, oraz tych, którzy sprzeciwiali się woli wszechmogącego: „plaga ta
zjawiła się w historii, aby porazić nieprzyjaciół Boga”.
Cytował również fragmenty Złotej Legendy, oraz przypomniał słowa
kronikarza Mathieu Moraisa, który porównywał świat ogarnięty dżumą do
piekła. Należy zauważyć, że przez całe kazanie padał deszcz i panował
przygnębiający nastrój, który dodawał powagi sytuacji. Ojciec wygłaszając
przemówienie mówił dobitnym, gwałtownym tonem, elektryzując tym
audytorium. Podkreślał, że należy ufać Bogu i kierować ku niemu słowa
miłości, „Bóg uczyni resztę”.
 MOTYW BIEDY/BEZDOMNOŚCI
BEZDOMNOŚĆ - Jest to temat pojemny. Możemy za pomocą tego hasła zaznaczać fragmenty opisujące rzeczywistą
bezdomność – brak domu związany z biedą i egzystowaniem na marginesie społeczeństwa, niejako poza jego podstawowymi
strukturami (dotyczy to np. Agaty w Chłopach Reymonta). Z drugiej strony można rzecz potraktować metaforycznie i odnieść
się do właściwego np. emigrantom i charakterystycznego dla literatury romantyzmu poczucia wykorzenienia (bycia
wędrowcem, włóczęgą, osobą, której życie staje się wędrówką, najczęściej wbrew woli). W jeszcze innym znaczeniu pojawia
się bezdomność w odniesieniu do bohaterów powieści Żeromskiego, Ludzie bezdomni: jest tu ona ideowym wyborem (ci,
którzy pracują dla ogółu, nie mogą zająć się budowaniem swego małego, prywatnego szczęścia - domu).
BIEDA - Użycie jest tu dość oczywiste: mianowicie przy znamiennych opisach i przedstawieniach biedy, ale też ludzi biednych
oraz dla wskazania ogólniejszych refleksji na temat tego, czym jest bieda i w jaki sposób kształtuje los i kondycję ludzką (np.
w przypadku franciszkańskiego ideału życia świętego ubóstwo jest czynnikiem pożądanym)
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE OPIS
POSTACIE
„Zbrodnia i kara” Fiodor Dostojewski -Rodion Romanowicz BIEDA - Petersburg jawi się jako miasto brudu i nędzy.
Raskolnikow Trudna sytuacja materialna staje się jedną z przyczyn
-Dunia(siostra) zbrodni popełnionej przez Rodiona Romanowicza
-Pulcheria(matka) Raskolnikowa. Nie może kontynuować studiów, zalega z
-Sonia opłatami za mieszkanie, po kilka dni nic nie je. To budzi w
-Aldona Iwanowa nim bunt przeciw nierównościom społecznym. Całkowicie
inną postawę reprezentuje Sonia, która zostaje prostytutką,
aby zapewnić byt swoim rodzicom i rodzeństwu. Z pełną
pokorą przyjmuje istniejący porządek społeczny, nie obwinia
nikogo za taką sytuację. Niski status społeczny naraża ją na
przykre sytuacje (Łużyn wkłada jej banknot do kieszeni,
potem oskarża o kradzież).
„Ludzie Bezdomni” Stefan Żeromski -Tomasz Doktor Judym dzięki pomocy ciotki wyszedł z biedy i mógł
Judym(lekarz) ukończyć studia. Jednak całkiem inna sytuacja spotkała jego
-Joasia Podborska brata – Wiktora, który musi ciężko pracować, podobnie jak
-Pani NIewadzka jego żona (sugestywne opisy mieszkań przy ulicy Ciepłej i
Krochmalnej). Mimo że obydwoje pracują, żyją bardzo
skromnie. Judym chce poświęcić się dla biednych. Jego
odczyt o higienie wśród najniższych warstw nie znajduje
zwolenników wśród środowiska warszawskich lekarzy.
Samotnie próbuje rozpocząć realizację swoich zamierzeń,
okazuje się, że bez bogatych klientów sam może popaść w
nędzę. Walkę w imieniu swoich ideałów próbuje też podjąć
w Cisach, gdy spostrzega, że stworzenie odpowiednich
warunków dla kuracjuszy odbywa się kosztem zdrowia
mieszkańców okolicznej wioski. W Cisach również podejmie
klęskę i będzie musiał szukać szczęścia w Zagłębiu, gdzie
brud i brak higieny widzi na każdym kroku.
„Kamizelka” Bolesław Prus -Mąż Bohaterowie noweli żyli w trudnych warunkach
-Żona materialnych, dzięki czemu Prus zwrócił uwagę czytelnika na
niski poziom życia polskiej mieszczańskiej rodziny w drugiej
połowie XIX wieku. Małżeństwo urzędnika najemnego i
nauczycielki radziło sobie dobrze do momentu, gdy stan
zdrowia mężczyzny nie pogorszył się na tyle, iż uniemożliwił
mu wykonywanie zawodu. Wtedy też musieli zrezygnować z
usług służki, a aby opłacić lekarza kobieta musiała nie tylko
wziąć na siebie dodatkowe obowiązki w udzielaniu lekcji, ale
podjąć również pracę krawcowej. Bohaterka pracowała
niemal bez przerwy, by zarobić na opiekę medyczną dla
nieuleczalnie chorego ukochanego
Legenda o św.
Aleksym
 MOTYW BOGACTWA
Motyw przewidziany do wskazywania nie tylko rozmaitych opisów bogactwa, ale także wypowiedzi traktujących o tym, w
jaki sposób różne postacie wyobrażają sobie bycie bogatym, co myślą o tym stanie (zwykle określanym jako błogi lub
przeklęty) oraz o konsekwencjach zażywania bogactwa (które może np. łatwo prowadzić do pychy).

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE OPIS

POSTACIE
„Skąpiec” Molier -Harpagon Harpagon to zamożny mieszczanin – ma liczną
-Eliza ( córka ) służbę, konie, powóz. Jednak jego największą
-Kleant ( syn) wadą jest skąpstwo, zakrawa ono o chorobę
-Walery ) zalotnik psychiczną. Przemawia do swojej szkatułki,
Elizy) zajmuje się lichwą (mimo posiadania pieniędzy),
-Marianna (siostra służbę posądza o chęć kradzieży, oszczędza na
Walerego) wszystkim. Decyduje o życiu swoich dzieci: Elizę
pragnie wydać za starego Anzelma, który jest
bogaty i nie zainteresuje się posagiem
dziewczyny; Kleant ma się ożenić z bogatą
wdową. Harpagona zaślepia chęć bogacenia
się, zależy mu tylko na pieniądzach. Życie
swojej rodziny organizuje tak, aby wydać jak
najmniej – nie liczą się uczucia i szczęście. Gdy
Strzałka kradnie szkatułkę, w celu zaniechania
małżeństwa Harpagona z Marianną, skąpiec
wpada w szał. Zgadza się na wszystko pod
warunkiem odzyskania kosztowności.
Głównym zadaniem wszystkich zdarzeń jest
pokazanie skąpstwa starca – budzi ono różne
uczucia, od litości po rozbawienie. Autor ukazuje
manię bogacenia się w kontekście sytuacji
ekonomicznej XVII wieku.

„Lalka” Bolesław Prus -Stanisław Wokulski Autor prezentuje polskie społeczeństwo –

-Izabela Łęcka również arystokrację (Tomasz Łęcki, Izabela
-Tomasz Łęcki Łęcka, baron Dalski, baron Krzeszowski,
-Ignacy Rzecki Wąsowska, Starski). Nie prezentuje tej grupy w
(przyjaciel najlepszym świetle. Ci ludzie gardzą osobami
Wokulskiego) niższego pochodzenia. Przykładem może być
Izabela, która nie wyobraża sobie, żeby
Wokulski, zwykły kupiec, został jej mężem. Ten
za to zdobywa dla niej majątek. Celem autora
było pokazanie zachowań różnych grup
społecznych.
„Ludzie Bezdomni” Stefan Żeromski -Tomasz Status majątkowy ważniejszy niż umiejętności
Judym(lekarz)
-Joasia Podborska
-Pani NIewadzka
 MOTYW BOGA
Bóg to jeden z najbardziej uniwersalnych motywów literackich na przestrzeni epok. Pojawia się on w każdym
okresie literackim, począwszy od antyku, przez romantyzm, skończywszy na współczesności. W naszym kręgu
kulturowym pisarze najczęściej odnoszą się do Boga chrześcijańskiego, który jednak nie zawsze jest litościwy,
sprawiedliwy i szlachetny, choć oczywiście często przybiera i taką postać. Cechą charakterystyczną tego motywu
jest różnorodność sposobów i form jego ujęcia.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE OPIS
POSTACIE
„Dziady cz. III” Adam Mickiewicz W utworze istnieje rozdźwięk w postrzeganiu Boga – z
jednej strony surowy, karzący ludzi i nieczuły na ich los,
a z drugiej zaś miłosierny i dobry. W utworze tym
bohater buntuje się przeciw Bogu. Domaga się od Boga
„rządu dusz”, aby uratować naród. Konrad obwinia
Boga, że nie jest miłością, lecz mądrością, a w
panowaniu nad światem kieruje się rozumem. Wzywa
Boga, ale Ten milczy, pozostawia go samemu. To
sprawia, że Konrad wątpi w Jego istnienie, w Jego
nieomylność i miłość do ludzi. Chce nazwać Boga
carem, ale w tym uprzedza go diabeł. Natomiast dla
księdza Piotra jest On miłosierny, dzięki pokorze i
wierze w Niego może dojrzeć przyszłe wydarzenia.
„Zdążyć przed panem Hanna Krall Książka, której podstawą jest wywiad z Markiem
Bogiem” Edelmanem – członkiem Żydowskiej Organizacji
Bojowej i uczestnikiem powstania w warszawskim
getcie – jest opowieścią o życiu i śmierci, o ludzkiej
godności. Tytuł ma znaczenie metaforyczne, odwołuje
się do wyścigu między Bogiem i człowiekiem o życie
ludzkie. Marek Edelman w pewnym momencie
wypowiada słowa, które najlepiej wyjaśniają tytuł: Pan
Bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić
płomień, wykorzystując jego chwilową nieuwagę. Niech
się pali choć trochę dłużej, niż On by sobie życzył. Jest
to więc w pewnym sensie postawienie się na równi z
Bogiem, któremu się nie ufa. Niezrozumiałe jest,
dlaczego zesłał na ludzi takie nieszczęścia. Człowiek
więc podejmuje tywalizację z Nim

„Bogurodzica” W „Bogurodzicy", średniowiecznej pieśni, ukazana jest

rola Boga do, którego w modlitwach zwracają się
wierni. Między Stwórcą a ludźmi istnieją pośrednicy .
Najważniejszym z nich jest Jezus, będący człowiekiem i
jednocześnie Bogiem. Później w tej hierarchii znajduje
się Maryja, Jego Matka, do której kierowana jest
pierwsza apostrofa pieśni "przez Boga chwalona".
Podmiot liryczny czuje szacunek do Boga, dlatego prosi
Maryję o jej wstawiennictwo u Niego oraz Jego Syna,
Jezusa Chrystusa.
Bóg jest postacią „niedostępną“ dla zwykłych ludzi
dlatego zwracają się oni do Niego za pośrednictwem
innych świętych, gdyż ludzie średniowiecza byli
przeświadczeni o swojej małości i nie śmiali się zwracać
do Boga bezpośrednio. Wierzą, że dostaną od
miłosiernego Boga to, o co proszą w swoich
modlitwach właśnie za pośrednictwem Matki Bożej i
Jego Syna.
 MOTYW BUNTU
W literaturze nie brak opisów sytuacji jednostkowych lub społecznych buntów, a także przemyśleń na temat skutków i celowości takich
niepokornych wobec losu (czy kondycji ludzkiej) zachowań. Warto zaznaczyć, że bunt często wiąże się z brakiem akceptacji własnej
pozycji społecznej (zob. też: buntownik, rewolucja). Bunt wpisany jest w naturę człowieka. Ma też wiele twarzy. Można buntować się
przeciwko władzy, Bogu i religii, ograniczeniom społecznym czy innym ludziom. Istnieje bunt młodych przeciwko starym, związany z
konfliktem pokoleń. Nie chcą oni podporządkować się woli dorosłych, dążyć do ich ideałów czy realizować te same wzorce życiowe. Od
wieków buntowali się uciśnieni, poniżani, biedni występując w obronie o godność czy sprawiedliwość. Zniewoleni przeciwstawiali się
zaborcom, okupantom czy też zbrodniczym systemom sprawowania władzy. Bunt, najczęściej zrodzony z cierpienia, niezgody na
otaczającą rzeczywistość, zawsze prowadzi do zmiany ; stwarza nową jakość, nawet jeśli nie prowadzi ona do poprawy. To dzięku
buntom, choć nieraz krwawo tłumionym cała cywilizacja mogła zrobić krok naprzód, jak choćby podczas Wielkiej rewolucji Francuskiej
czy protestom dzieci kwiatów w USA. O młodym pokoleniu mówi się obecnie często, że zatraciło zdolność buntu i nie potrafią
przeprowadzać zmian, wpłynąć na otaczający świat.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Kordian” Juliusz Słowacki -Kordian W biografiach bohaterów romantycznych zazwyczaj

-Grzegorz(oddany pojawia się bunt i samobójstwo. Kordian nie jest tu
sługa) wyjątkiem. To przykład bohatera rozczarowanego
-Doktro światem, zawiedzionego z powodu miłości.
-Wielki Książe
Zakochany w Laurze zostaje przez nią odrzucony.
Konstanty
Dziewczyna nie uznaje jego uczuć. Młodzieniec ma
trudności w odnalezieniu sensu życia i indywidualnej
życiowej ścieżki. Formą oporu wobec niemocy i
bezsensu życia okazuje się dla Kordiana samobójcza
śmierć. Jest to jego prywatny bunt wobec życia -
zanegowanie samej wartości życia. Gdy ów bunt
okazuje się nieskuteczny (bo samobójcza śmierć nie
powiodła się), Kordian wybiera inną jego formę – ma
zamiar walczyć w obronie wolności (plan zabicia
cara). Lecz na tym polu również nie odnosi sukcesu.
Tym razem buntuje się jego sumienie, które nie jest w
stanie zaakceptować łamania wewnętrznego kodeksu
wartości. Kordian jako jednostka zbuntowana,
skazany jest na przegraną.
„ Dziady cz.III” Adam Mickiewicz Konrad, wygłaszając Wielką Improwizację, buntuje się
przeciwko niesprawiedliwościom i cierpieniu
ojczyzny. Uważa, że gdyby miał władzę nad ludźmi,
potrafiłby stworzyć szczęśliwy naród. Jego
wystąpienie przeradza się w bunt przeciwko Bogu.
Bohater obwinia Stwórcę, że, rządząc światem,
kieruje się rozumem, a nie uczuciem. Bunt Konrada
kończy się jego klęską. Zostaje on opętany przez złego
ducha i zepchnięty do otchłani. Gustaw z Dziadów cz.
IV buntuje się przeciwko prawom rządzącym
światem, które odebrały mu ukochaną, ponieważ nie
był bogaty.
„Mit o Prometeusz, jako mitologiczny twórca ludzkości, chciał
Prometeuszu” nauczyć człowieka posługiwania się ogniem, dlatego
wykradł płomień z rydwanu Heliosa, mimo że zabronił tego
najwyższy z bogów – Zeus. W efekcie pan Olimpu zesłał na
ludzkość cierpienie i śmierć, a Prometeusza przykuł do skał,
gdzie każdego dnia orzeł rozdrapywał jego wątrobę, która
następnie się goiła. Jego bunt to dowód wielkiego
heroizmu i poświęcenia dla człowieka. Z myślą o ludziach
Prometeusz wypowiedział nieposłuszeństwo swojemu
panu i poniósł za to srogą karę, dlatego można stwierdzić,
że podstawą jego buntu był altruizm i bezinteresowna
pomoc.
„Antygona” Sofokles -Antygona
Antygona buntuje się przeciw Królowi i ustalonym
-Kreon(król Teb)
-Ismena(siostra)
przez niego prawom. Urządza bratu pochówek, mimo
-Hajmon(narzeczony) groźby śmierci, łamie postanowienie władcy,
-Polinejkes zabraniające grzebania zwłok. Polinejkes dopuścił się
zdrady państwa, a karą za to miały być jego
pośmiertne niepokoje, związane z niemożnością
przejścia do innego świata bez pogrzebu. Prometeusz
- heros, który według mitologii ulepił człowieka, lecz
ten był słaby, nie umiał walczyć z otaczającym
światem, był bezradny. Prometeusz postanowił
pomóc ludziom, dlatego wykradł dla nich ogień boski.
Postępek ten rozgniewał Zeusa, który skazał go na
wieczne męczarnie. Sprzeciw wobec boskich zasad,
pociągną za sobą korzyści dla człowieka, który aż do
dzisiaj używają ognia podarowanego im przez
Prometeusza. Bunt Ikara - stanowi równocześnie chęć
doświadczenia wolności oraz nieograniczonej
swobody. Mimo przestróg Dedala, aby nie wzbijał się
za wysoko, gdyż słońce stopi wosk na skrzydłach,
młody człowiek czyni wręcz odwrotnie.
Zafascynowany szybowaniem, wzlatuje za blisko
słońca, które rozpuszcza wosk, Ikar ginie spadając na
ląd. Ikar to symbol buntu przeciwko: ojcu, który
wydawał się mu tym, który ogranicza jego wolność,
przeciwko wiedzy doświadczonego ojca, normom
oraz poglądom.
„Romeo i Julia” Szekspir -Romeo Monteki
Romeo i Julia to para najsławniejszych kochanków w
-Julia Kapulet
-Ojciec
historii kultury, którzy wypowiedzieli
Laurenty(zakonnik) nieposłuszeństwo wobec swoich rodów. Mimo że ich
Merkucjo(przyjaciel rodziny znajdowały się w stanie konfliktu, młodzi
Romea) bohaterowie zdecydowali się zawiązać romans i
potajemnie wziąć ślub. Ich bunt można uznać za
dowód wielkiej miłości i ogromnego poświęcenia w
jej imieniu. Romeo i Julia woleli bowiem zbuntować
się przeciw najbliższym niż rezygnować ze swojego
wyjątkowego uczucia. Ostatecznie ich wysiłki
doprowadziły do tragedii i samobójstwa obojga.
Romeo i Julia zbuntowali się wbrew wszystkiemu,
traktując swoją miłość jako najważniejszą i właściwie
jedyną wartość w życiu, poza którą nie istnieje nic
innego.
„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz -Tadeusz Soplica
Buntownikiem w epopei Adama Mickiewicz jest Jacek
-Zosia ( wychowanka Soplica, który nie godzi się na utarte konwenanse
Telimeny)
obyczajowe i społeczne. Nie potrafił się pogodzić z
-Jacek Soplica (Ksiądz
koniecznością rozstania się ze swoją miłością Ewą
Robak)
spowodowaną brakiem zgody na ich związek ze strony ojca
-Sędzia Soplica (brat Ewy – Stolnika, Jacek zbuntował się i w geście rozpaczy
Jacka)
poślubił ubogą szlachcianeczkę, choć nie darzył jej
-Telimena
uczuciem tak intensywnym, jakim pałał do Horeszkówny.
-Gerwazy ( sługa Żona szybko zmarła, a Soplica zaczął nadużywać alkoholu.
Horeczków Apogeum jego buntu stanowi zabójstwo Stolnika Horeszki,
-Protazy(sługa
za które został posądzony o zdradę ojczyzny. Bunt Soplicy
Sopliców)
wynika więc z nieszczęśliwej miłości i sprzeciwu wobec
utartych konwenansów, pozwalających ojcu wybrać męża
dla córki.
 MOTYW CIERPIENIA
Cierpienie to nieodłączny element ludzkiego życia, który towarzyszy nam od początku istnienia. Cierpienie kojarzy się z reguły
negatywnie i postrzegane jest jako niechciany ból fizyczny lub psychiczny. Jego ogromny wpływ na naszą egzystencję znajduje swoje
odzwierciedlenie w literaturze, która na różne sposoby obrazuje motyw cierpienia. Cierpienie towarzyszy człowiekowi od początku.
Jego przyczyną może być choroba, ból, strach, czyjaś śmierć, niespełniona miłość, tęsknota. Najstraszliwsze i najbardziej
poruszające jest cierpienie osób bezbronnych i słabych, a zwłaszcza dzieci. Cierpienie zaznacza swą obecność w każdej
epoce i w literaturze każdego kraju. Różne też bywają reakcje na cierpienie. Jedni buntują się przeciw niesprawiedliwości
losu, inni przyjmują je z pokorą, twierdząc, że cierpienie uszlachetnia.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Antygona” Sofokles -Antygona

W „Antygonie” cierpienie towarzyszy bohaterom od
-Kreon(król Teb)
samego początku. Jego przyczyną jest dwóch mężczyzn
-Ismena(siostra) poległych w bratobójczej walce, ale w rozterki duchowe
-Hajmon(narzeczony) najbardziej wprawia „uczestników” dramatu rozkaz
-Polinejkes
wydany przez władcę. Werdykt Kreona staje się przyczyną
nieszczęścia całej rodziny królewskiej. Samotna w
działaniach i w bólu po stracie braci, z których jednemu
odmówiono pochówku jest tytułowa postać – Antygona.
Siostra (Ismena) nie chce jej pomóc, bo lęka się reakcji
władcy, wobec czego dziewczyna musi indywidualnie
przyjąć na siebie wszystkie konsekwencje planowanego
czynu. Gdy zostaje skazana na śmierć, wznosi pełen żałości
lament, który ukazuje jej cierpienie.
„Mit o Korze i Kolejnym przykładem poczucia wielkiego cierpienia jest mit
Demeter” o Demeter i Kore. Demeter, bogini plonów i urodzaju
doświadczyła ogromnego bólu po stracie swojej ukochanej
córki, Kore, która przez swoją lekkomyślność trafia do
Hadesu, gdzie porwana przez boga piekieł zmuszona jest
przebywać. Demeter, poszukująca swojej córki czuła się
bardzo nieszczęśliwa i przede wszystkim bezradna. Bardzo
tęskniła za swoim dzieckiem, cierpiała po jego stracie i nie
potrafiła sobie z tym poradzić. Ból, jakiego doświadczała
przejawiał się na ziemi obumieraniem liści i kwiatów, wraz
z boginią, cierpiała cała natura.
„Ludzie Bezdomni” Stefan Żeromski -Tomasz Judym(lekarz)
Przyjmuje w powieści kilka znaczeń: cierpienie z powodu
-Joasia Podborska
odrzuconej miłości (Joanna i Tomasz), z powodu konfliktu
-Pani NIewadzka
wewnętrznego głównego bohatera, który musi dokonać
wyboru między kobietą, którą kocha, a zasadami, według
których pragnie postępować (decyzja, którą ostatecznie
podejmuje, również skutkuje cierpieniem). Cierpienie
dotyczy też Korzeckiego, który nie znajduje sensu w swoim
życiu. Doprowadza go to do śmierci samobójczej.
„Dziady cz. III” Adam Mickiewicz W Dziadach cz. III przedstawione zostało cierpienie narodu
polskiego po rozbiorach. Prześladowani młodzi ludzie są
torturowani podczas przesłuchań. Cierpienie patriotów
wynika z tego, że nie mają oni swojej ojczyzny, a zaborca
pragnie wyniszczyć ich polskość. Cierpi również główny
bohater dzieła – Konrad, utożsamiający się ze swoim
narodem i współodczuwający udrękę milionów rodaków.
Cierpienie towarzyszy również Gustawowi z II części
Dziadów. Po stracie ukochanej pogrąża się w rozpaczy i
popełnia samobójstwo. Upiór, powstający z grobu, każdego
roku na nowo przeżywa cierpienie, związane z utratą
kochanki. Cierpią również dusze zmarłych, zjawiające się na
obrzędzie Dziadów, ponieważ popełnione za życia grzechy
uniemożliwiają im zbawienie.
 MOTYW CÓRKI
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Cudzoziemka” Maria -Róża Żabczyńska

Marta jest najmłodszym dzieckiem Róży i Adama,
Kuncewiczowa -Luiza(ciotka)
dzieckiem niechcianym przez matkę, poczętym w noc,
-Michał Bądski(syn
kiedy mężczyzna siłą wyegzekwował swoje małżeńskie
profesora muzyki) prawa. Dla Adama Marta jest wymarzoną córką,
-Władysław
„nieodrodną córeczką tatusia” – jak mawiała zawsze Róża.
Żabczyński(syn Róży i
Mężczyzna przelał na dziewczynkę całą miłość, której nie
Adama)
mógł ofiarować żonie i synowi. Matka przez pierwsze lata
życia Marty nie interesowała się nią, nie okazywała
żadnych uczuć, była obojętna i nienawidziła dziecka. Z
zawziętością śledziła córkę, upajała się jej strachem. W
pewnym momencie chciała nawet otruć dziewczynkę,
myśląc, że w ten sposób zemści się ostatecznie na mężu.
Zemsty dokonała w inny sposób – odbierając Adamowi
córkę. Okazało się, że dziewczyna posiada piękny głos i
Róża podjęła decyzję o dalszym życiu Marty. Uznała, iż
córka jest w stanie zrealizować jej marzenia o sławie i
powinna uczyć się śpiewu. Marta, przez całe dzieciństwo
łaknąca matczynej miłości, zrezygnowała z własnych
marzeń o szkole rolniczej, poświęciła również wspaniałe
porozumienie łączące ją z ojcem i zaczęła spełniać
pragnienia Róży.

MOTYW CUDU
„Teoria James Marsh - Stephen Hawking Stephen Hawking studiuje na Uniwersytecie w Cambridge.
Wszystkiego” (2014) -Jane Hawking Podczas imprezy poznaje Jane. Para spędza ze sobą dużo
czasu, główny bohater stara się napisać swoją pracę na
temat czarnych dziur. Pierwsze symptomy choroby
objawiają się przy trzymaniu kredy. Po czasie Hawking
upada gdyż jego nogi odmawiają posłuszeństwa.
Stwierdzono stwardnienie rozsiane a Stephenowi
powiedziano, że zostały mu 2 lata życia. Mężczyzna nie
chce obciążać ukochanej jednak ta decyduje się na ślub z
nim i pełną opiekę. Mimo postępującej choroby para ma
udane życie, Stephenowi rodzi się trójka dzieci. Udaje mu
się ukończyć jego pracę doktorancką. Jane nie daje sobie
rady z opieką nad mężem, jest przemęczona i staje się on
dla niej ciężarem. Poznaje podczas zajęć chóru Jonathana,
który zaczyna pomagać rodzinie. Nawiązuje się między nimi
relacja. Stephen podczas występu w operze dostaje ataku.
Choruje na zapalenie płuc jednak jego organizm słabo
sobie razie i potrzebna jest operacja, która odbiera mu
głos. Załamany nie chce współpracować z żoną.
Zatrudniają opiekunkę, która świetnie sobie radzi
pomagając Stephenowi. Małżeństwo postanawia się
rozwieść. Hawking udowadnia swoją teorię i wydaje
książkę pod tytułem „ Krótka historia czasu”. Dostaje order
od królowej. Mimo przepowiedzianych przez lekarzy 2 lat
życia w wieku 21 dożywa 72 lat ( tyle lat miał Hawking w
filmie). Hawking umiera w wieku 76 lat w marcu 2018 w
Cambridge.
 MOTYW DOMU
W związku z motywem domu myśleliśmy raczej o pewnym miejscu wyobraźniowym, niż o opisach konkretnych budynków
(choć i takie, być może, warte będą zaznaczenia, jeśli niosą ze sobą coś więcej niż np. opis szczegółów architektonicznych).
Dom stanowi niekiedy synonim utraconego raju (szczególnie dla emigrantów, wygnańców i zesłańców), pierwiastkowego
obrazu świata, dzieciństwa, rodziny, ojczyzny. Z drugiej strony istotne są również w jego przestrzeni szczególne miejsca (zob.
też: piwnica, kuchnia, salon, ogród).
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE OPIS
POSTACIE
„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz -Tadeusz Soplica W epopei przedstawiony został więcej niż jeden dom, mamy bowiem tu
zarówno obraz dworku w Soplicowie, jak i zamku Horeszków. Te dwa
-Zosia (
wizerunki różnią się od siebie w sposób znaczący. Dwór szlachecki jest
wychowanka zadbany, widać tam rękę pracowitego i zaangażowanego gospodarza, który
Telimeny) opiekuje się obejściem podczas nieobecności właściciela. Już na pierwszy rzut
-Jacek Soplica oka można się domyślać niezwykłej przysłowiowej gościnności mieszkańców:
I widać z liczby kopic, co wzdłuż i wszerz smugów
(Ksiądz Robak)
Świecą gęsto jak gwiazdy, widać z liczby pługów
-Sędzia Soplica Orzących wcześnie łany ogromne ugoru,
(brat Jacka) Czarnoziemne, zapewne należne do dworu,
-Telimena Uprawne dobrze na kształt ogrodowych grządek:
Że w tym domu dostatek mieszka i porządek.
-Gerwazy ( sługa
Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza,
Horeczków Że gościnna i wszystkich w gościnę zaprasza.
-Protazy(sługa Wnętrze domu urządzone jest również bardzo schludnie, a przy tym mnóstwo
Sopliców) tam rodzinnych pamiątek i obrazów przedstawiających polskich bohaterów
narodowych czasów zaborów. Kultywuje się tu również tradycję wspólnych
biesiad przy stole. Tu obowiązują i rzeczywiście przestrzegane są zasady
pierwszeństwa i grzeczności. Zupełnie inaczej przedstawiony jest zamek
Horeszków. Nieuregulowanie spraw spadkowych i niezgodność wśród
kandydatów na prawowitych właścicieli spowodowała, że miejsce to jest
zaniedbane, brak tu ciepła, panuje atmosfera grozy, tajemniczości, budowla
przypomina raczej zamek z powieści gotyckiej niż rodzinną posiadłość.
„Odyseja” Homer -Odyseusz(król O urokach rodzinnego domu, przepełnionego ciepłą i życzliwą atmosferą
Itaki) rozpisywano się już przed naszym stuleciem, a dowodem na to jest treść
-Telemach(syn) utworu Homera zatytułowanego ,,Odyseja". Co prawda głównym tematem
eposu są perypetie Odyseusza, powracającego z wojny trojańskiej, lecz mimo
-Penelopa(żona)
to w utworze pojawia się wiele słów poświęconych rodzinie głównego
bohatera: małżonce Penelopie, jedynemu synowi Telemachowi oraz staremu
ojcu - Laertesowi. Za najbliższymi bardzo tęsknił sławny żołnierz spod Troi,
a myśl o spotkaniu z nimi dodawała mu siły i odwagi. Odyseusz pełnił rolę
nie tylko głowy rodziny, lecz i rządził poddaną sobie Taką. Należał do grona
władców mądrych i sprawiedliwych. Homer nie ograniczał znaczenia słowa
dom tylko do rodzinnej strzechy, lecz dla niego domem była również ojczyzna.
Poeta poprzez opis losów Odyseusza pragnął pokazać swoim czytelnikom, jaką
rolę w życiu każdego człowieka odgrywa dom, zarówno jako rodzina, jak i kraj
ojczysty. Na kartach ,,Odysei" poznajemy bowiem bohatera, który przez
dwadzieścia lat poszukiwał drogi, prowadzącej do rodzinnego domu. W swoim
sercu skrywał nadzieję, iż ponieważ ukochanej ojczyźnie wiernie na niego
czekają poddani oraz najbliższa mu kobieta. Nie zawiodła go żona, która aż do
jego powrotu żyła w samotności, odrzucając oferty licznych adoratorów. Wciąż
wierzyła, iż ten, któremu ślubowała wierność aż do śmierci kiedyś do niej
powróci. Odyseuszowi jednak udało się dotrzeć do Penelopy, do ukochanej
ojczyzny. Początkowo nikt nie rozpoznał w zmęczonym tułaczu wielkiego
niegdyś króla Itaki. Po sukcesie w konkurencji, w której nagrodą była ręka
Penelopy, Odyseusz nareszcie odzyskał to, co przed wiolami laty utracił, a więc
rodzinę i władzę nad zrujnowanym królestwem. Przez cały okres tułaczki
głównego bohatera, motorem jego działań była tęsknota za domem. Powrót
na łono ojczyzny i rodziny było jego jedynym celem i sensem życia. Dom w
jego egzystencji niewątpliwie odgrywał ogromną rolę. Był miejscem bliskim
nie tylko jego sercu, ale i duszy. Dawał schronienie przez każdym
niebezpieczeństwem. Był jego ostoją. W ,,Odysei" widzimy więc dom jako
miejsce, którego bardzo się pragnie i za którym się mocno tęskni. To dom,
do którego zawsze można wrócić, gdyż zawsze ktoś tam na nas czeka. Bo czyż
nie miał racji Leopold Staff, pisząc, iż ,,Każdy z nas jest Odysem, co wraca
do swojej Itaki". Homer, opisując głównie niesamowite przygody Odyseusza,
nie do końca zdawał sobie sprawę, że swym dziełem wystawia jednocześnie
wspaniały pomnik domowi i rodzinie jako najwyższym wartościom w życiu
każdego człowieka. Dom w "Odysei" to miejsce upragnione, tęsknota
Odyseusza za ojczyzną, którą utracił i jednocześnie sens życia,
do którego człowiekpowinien dążyć za wszelką cenę. Odyseusz był więc
człowiekiem wciąż wędrującym. To ,,homo viator".
 MOTYW DZIECKA
Dziecko posiada dwoisty status w literaturze. Niekiedy przypisywana jest mu naiwność, dzięki czemu obserwowany przez nie świat
odkrywa swą obłudę. Kiedy indziej zaś podkreśla się cechujące dzieci okrucieństwo. W romantyzmie uformowany został swoisty mit
dziecka jako posiadającego „naturalny”, bezpośredni dostęp do prawdy, dar jasnowidzenia i przeczucia (taki jest mały Orcio w Nie-
Boskiej komedii). Dziecko bywa beztroskie i niewinne (angeliczne), ale niekiedy posiada cechy diaboliczne. Staraliśmy się zaznaczać
przede wszystkim te fragmenty stanowiące opis (lub wspomnienie) czasów dzieciństwa, które można uznać za znaczące. Dzieciństwo
może być w nich przedstawione jako czas nauki - zdobywania wiedzy o świecie, jako świat baśniowy, jako raj utracony, jako czas
beztroski itp.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Dziady cz.II” Adam Mickiewicz Dusze dzieci pojawiają się w II części Dziadów. W niebie nie
mogą zaznać szczęścia, ponieważ za życia nie zaznały
goryczy. Swoiste udziecinnienie więźniów pokazane jest w
Dziadach cz. III. Są to uczniowie ze Żmudzi, którzy w wyniku
prześladowań zostają zesłani na Sybir. Jedno dziecko,
dziesięcioletni chłopiec, nie jest w stanie dźwigać
łańcuchów, które są dla niego za ciężkie. Dzieckiem jest
również Jan Rollison, uczeń gimnazjum, który bity,
załamuje się podczas przesłuchań i chce popełnić
samobójstwo
„Nie Boska Zygmunt Krasicki -Hrabia Henryk(mąż)
Jerzy Stanisław czyli Orcio przychodzi na świat, gdy jego
Komedia” -Pankracy(przywódca
ojciec zaczyna odczuwać, że jego życie stało się
rewolucjonistów)
monotonne, że zapomniał o młodzieńczych ideałach.
-Orcio(syn męża)
Henryk „znika” z domu tuż przed chrzcinami niemowlęcia.
Matka pragnie, by jej syn był poetą, potem Maria umiera i
dzieckiem opiekuje się ojciec, który zdążył już rozpoznać
fałszywy urok kochanki. Orcio nie jest typowym chłopcem,
bywa zamyślony, nie bawi się z rówieśnikami, czasem
choruje. Jako dziesięciolatek recytuje poezję, która
„zalega” w jego głowie i musi zostać wypowiedziana. Ma
kłopoty ze wzrokiem, a niebawem przestaje widzieć.
Pozostaje mu życie w sferze wyobrażeń, co z czasem
prowadzi go do obłędu. Lekarze nie znajdują antidotum na
jego „poetyckie dolegliwości”. Szkic Orcia to portret
Krasińskiego z lat młodzieńczych – zdolnego dziecka o
skłonnościach poetyckich, niezwykle wrażliwego,
cierpliwego, kochającego i naznaczonego cierpieniem.
Orcio kojarzy się z niewinnym aniołem. Z jego postacią
kontrastują dzieci z obozu rewolucjonistów, które zostały
„napiętnowane” ideą rewolucji. Ich „zabawkami” są szydło
lub głowa arystokraty – to obraz przyszłego bestialskiego
pokolenia.
„Treny” Jan Kochanowski Jan Kochanowski opłakuje ukochaną córkę Urszulkę, która w
chwili śmierci miała zaledwie trzy lata. Poeta przypisał dziecku
wyjątkowe zdolności, z Urszulką wiązano wielkie nadzieje, pisarz
twierdził, że jej radość, pogoda decydowała o szczęściu całego
domu, rodziców, nazwał ją nawet Safą słowieńską. Kochanowski
zadaje pytanie o to, co stało się z Urszulą po śmierci, pytanie o
życie pozagrobowe jest w gruncie rzeczy pytaniem o samo
istnienie Boga. Poszukiwania dziecka w pozagrobowych
przestrzeniach ze starożytnej mitologii, w Kosmosie, nawet w
nicości trudno uznać za wyraz niezachwianej wiary chrześcijanina
w istnienie raju. Kulminacją wątpliwości jest środkowa część
Trenów - głównie od IX do XI. To zarazem punkt szczytowy
rozpaczy po śmierci córki, punkt, od którego rozpoczyna się droga
do pogodzenia ze światem (niesie je głównie upływający czas) i
Bogiem.
„Ania z Zielonego Lucy Maud
W tym przypadku portret dziecka jawi się jako niezwykle
Wzgórza” Montgomery
realistyczny, gdyż właśnie taka jest tytułowa bohatera –
prawdziwa do bólu. Jej los jest trudny, ponieważ w bardzo
młodym wieku straciła oboje rodziców, dlatego wychowuje
się w rodzinach u obcych ludzi, aż pewnego razu przez
przypadek trafia do posiadłości państwa Cuthbertów, gdzie
na stałe się zadomawia. Ania Shirley, bo tak ma na
nazwisko, jest wysoka i chuda, a jej kompleks to rude
włosy. Jednocześnie sama jednak wykazuje się wręcz
rozbrajającą szczerością, a także wybujałą wyobraźnią, co
potwierdza poprzez nadawanie imion rzeczom, zwierzętom
i miejscom, tak aby nie czuć się samotną. Za sprawą
energiczności i przyjacielskości inne dzieci ją lubią i garną
do niej. Portret Ani Shirley z pewnością jest beztroski i
typowo dziecięcy, dzięki czemu przypomina czytelnikowi
czasy wczesnej młodości. Zarazem za sprawą trudności
życiowych i negatywnych cech, jakie posiada główna
bohaterka, czyli gadatliwości, uporu, roztargnienia i
lekkomyślności, a także poprzez liczne kłopoty, w jakie
popada, jej portret staje się bardzo realny i bliski
rzeczywistości. Obcując z Anią, ma się wrażenie, że jest to
dziecko z krwi i kości, które mogłoby żyć w dzisiejszym
świecie.
„Antek” Bolesław Prus B. Prus zajmuje się losem nieszczęśliwego, utalentowanego
chłopca. Jego pasją jest rzeźbienie. Wystarczy mu scyzoryk
i kawałek drewna, by spędzić wiele godzin przy tworzeniu
nowej rzeźby. Niestety, oprócz rzeźbienia, które nie
przynosiło matce ani pociechy, ani pomocy, Antek nie był
w stanie zajmować się jakąkolwiek pracą w gospodarstwie,
dlatego matka, za namową kuma Andrzeja, wysyła do go
miasta.
„Janko muzykant” Henryk Sienkiewicz Henryk Sienkiewicz opisuje losy Janka – dziesięcioletniego,
słabego i chorowitego chłopca z bardzo biednej wiejskiej
rodziny. Od najmłodszych lat przejawiał on wielkie
uzdolnienia muzyczne, muzyka była jego pasją. Janko
dotknięcie prawdziwych skrzypiec w pańskim dworze
przypłaca życiem, bowiem zostaje posądzony o kradzież i
skazany przez sąd gminny na karę chłosty. Skatowany przez
stójkowego, tępego wykonawcę sądowych wyroków,
umiera. „W pustyni i w puszczy” – H. Sienkiewicz opowiada
o pełnej przygód i niebezpieczeństw podróży stasia
Tarnowskiego i Nel po Afryce. Między innymi opisuje ich
porwanie przez Beduinów, zabicie zbrodniarzy, zetknięcie z
dzikimi zwierzętami, śmiertelną chorobą i spotkanie z
groźnym prorokiem Mahdim.
„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz -Tadeusz Soplica
A. Mickiewicz wspominając na emigracji swoje rodzinne
-Zosia ( wychowanka
strony, akcję swej epopei umieszcza w Soplicowie. Ukazuje
Telimeny) je Mickiewicz jako arkadię, symbol szczęścia lat dziecinnych
-Jacek Soplica (Ksiądz
i utraconej ojczyzny. Stanowi ono ostoję polskości,
Robak)
dawnych obyczajów i tradycji szlacheckich. Ten
-Sędzia Soplica (brat
wyidealizowany obraz powstał z tęsknoty za beztroską lat
Jacka) dziecinnych spędzonych w rodzinnym domu na
-Telimena
nowogródczyźnie. Jako sielanka przedstawione jest
-Gerwazy ( sługa
dzieciństwo dorastającej Zosi, wnuczki Stolnika Horeszki,
Horeczków wychowującej się pod troskliwym okiem Telimeny. Zosia
-Protazy(sługa zajmowała się karmieniem ptactwa, przebieranie się w
Sopliców)
dziewczęce sukienki, zabawa z dziećmi i elementarna
edukacja.
 MOTYW DUCHA
Wprowadzając ten motyw myśleliśmy nie tylko o konkretnych reprezentacjach postaci ducha w literaturze (np. w Hamlecie
Shakespeare'a), ale także o wypowiedziach na temat sił duchowych człowieka. Odróżniliśmy go od motywu duszy, przy czym w tekstach
romantycznych duch stanowi często rodzaj wyższej ewolucyjnie formy „zwykłej” duszy indywidualnej (np. u Z. Krasińskiego), a
wypowiedzi na temat mocy ducha często przypominają te dotyczące woli w tekstach późniejszych (np. modernistycznych).
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Wesele” Stanisław -Gospodarz ( Dramat z elementami wizyjno-symbolicznymi, w którym

Wyspiański Włodzimierz pojawiające się duchy stają się personifikacją przekonań, marzeń i
Tetmajer) obaw realnych postaci. I tak Chochoł objawia weselnikom ich
-Gospodyni (Anna własne osobiste demony – lęki, przed którymi chcą uciec. Zjawia
Mikołajczykówna - się Widmo, będące upiorem zmarłego ukochanego Marysi.
żona gospodarza, Stańczyk z kolei to personifikacja wyrzutów sumienia
siostra Panny Młodej) Dziennikarza, sam zaś posiada zdrowy dystans do polityki i
-Pan Młody ( Lucjan wszelkich spraw państwowych. Wcielenie historycznego błazna
demaskuje słabość charakteru bohatera, który, choć pełni
Rydel)
odpowiedzialną społeczną funkcję, ma problemy z własną
-Panna Młoda ( tożsamością. Kolejnym widmowym wcieleniem historycznej
Jadwiga postaci – Franciszka Ksawerego Branickiego – jest Hetman.
Mikołajczykówna) Pojawia się jako reprezentacja poglądów polskiej szlachty na
-Poeta (Kazimierz mezalians poety. Kolejna personifikacja w postaci ducha to Rycerz
Przerwa Tetmajer) Czarny (Zawisza). Reprezentuje on cechy wchodzące w skład
rycerskiego etosu, a jednocześnie ukazuje Poecie, jak dawne
polskie mity odlegle są od rzeczywistości i jak jego poezja Poety
nie odpowiada na wyzwania czasów, w których żyje. Z kolei Upiór
domaga się sprawiedliwości w relacjach chłopi – szlachta.
Legendarny Wernyhora zaś próbuje wzbudzić ducha narodowego
i zorganizować powstanie, nie wszyscy jednak rozumieją jego
słowa.

„Władca Pierścieni” J.R.R. Tolkien Umarli z Dunharrow - Były to duchy ludzi z plemienia górali
z Ered Nimrais, żyjących w trzecim tysiącleciu Drugiej Ery. Zwano
ich wtedy Ludem Gór. Byli spokrewnieni z Dunlendingami. To oni
wznieśli budowle w Dunharrow i podziemne tunele w górach,
m.in. drogę prowadzącą z Dunharrow do Erech, później nazwaną
Ścieżką Umarłych (ang. Paths of Dead). Po założeniu
królestwa Gondoru zawarli z nim sojusz i złożyli
przysięgę Isildurowi na Erech. Gdy jednak rozpoczęła się wojna
z Sauronem, górale i ich wódz (Król Umarłych, zwany też Królem
Gór, ang. King of the Dead lub King of the Mountains) odmówili
dopełnienia przysięgi, bowiem wcześniej (za Czarnych Lat) byli
poddanymi Saurona i oddawali mu cześć. Isildur rzucił więc na
nich klątwę: jeśli Gondor zwyciężył, to Lud Gór miał nie zaznać
spokoju po śmierci, dopóki ponownie nie zostanie wezwany do
walki i dopełnienia przysięgi przez potomka Isildura. Przerażeni
klątwą górale nie ośmielili przyłączyć się do wojsk Saurona.
Uciekli w wysokie partie Ered Nimrais i stronili od ludzi. Z czasem
wyginęli, ale zgodnie z klątwą nie zyskali spokoju. Jako duchy
musieli pozostać w Ered Nimrais. Przez kolejne stulecia Trzeciej
Ery nawiedzali okolicę góry Dwimorberg i Erech. Nikomu nie
pozwalali zbadać Ścieżki Umarłych, sprowadzając śmierć na
śmiałków, którzy tam się zapuścili, tak jak Baldor, syn króla
Rohanu, Brega. W czasie Wojny o Pierścień w 3019 roku Aragorn
II z Szarą Drużyną ruszył na tę ścieżkę. Chciał wykorzystać
Umarłych do walki z wojskami Saurona. Jako że był spadkobiercą
Isildura, udało mu się przedostać przez podziemną drogę i dotrzeć
na Erech, gdzie wezwał Umarłych. Stamtąd ruszył z nimi przez
południowe prowincje Gondoru do Pelargiru. Tam Umarli
pokonali Korsarzy z Umbaru i zdobyli ich flotę. Aragorn uznał, że
dopełnili przysięgi i pozwolił odejść zjawom, które zniknęły ze
.
Śródziemia (13 marca 3019 roku) Umarłych nazywano też
Zastępem Cieni, Wiarołomcami, martwymi, zapomnianym ludem.
 MOTYW DWORKU
Motyw dworku znaleźć można w Panu Tadeuszu Mickiewicza, ale też w Nad Niemnem Orzeszkowej, Przedwiośniu Żeromskiego itd.
Dworek (najczęściej szlacheckie gniazdo) traktujemy tu jako konkretną przestrzeń (miał on swoją określoną budowę ze stałymi
elementami – od kolumienek i ganku po salon, kredens i trojaki zamieszkałe przez niezbędną dla funkcjonowania dworu szlacheckiego
służbę), która przeistoczyła się z czasem w przestrzeń mityczną. Motyw związany jest z kulturą szlachecką i jej mitem kultywowanym w
Polsce do dziś
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz -Tadeusz Soplica

Dwór szlachecki, usytuowany na wzgórzu, pośród
-Zosia ( wychowanka brzozowego gaju, był z drzewa, z pobielanymi ścianami i
Telimeny)
gankiem. We dworze jako ostoi polskości nie zabrakło
-Jacek Soplica (Ksiądz
obrazów przedstawiających osoby ważne dla historii Polski
Robak) – Rejtana, Kościuszkę czy Jasińskiego. Melodia, którą
-Sędzia Soplica (brat słychać z zegara kurantowego, to Mazurek Dąbrowskiego.
Jacka)
Tuż przy dworku jest mały ogródek z niedużym,
-Telimena
drewnianym płotem, w którym rośnie „trawa angielska i
-Gerwazy ( sługa mięta”. Przy dworze jest też sad, są stajnie, jest folwark dla
Horeczków
służby. W pokoju Zosi stoi fortepian, na nim nuty i książki, a
-Protazy(sługa
na oknach donice z kwiatami. Dworek to nie tylko ściany,
Sopliców)
ale przede wszystkim mieszkańcy. Ważna jest gościnność,
istotne są też obyczaje, których się tam strzeże (np. Sędzia
zawsze pilnował porządku, aby nie uchybić nikomu
względem wieku, stanowiska czy urodzenia).
„Lalka” Bolesław Prus -Stanisław Wokulski
Dworek szlachecki pojawia się w Zasławiu, jest ostoją
-Izabela Łęcka
gospodarności i stateczności. W utworze dworek nazywany
-Tomasz Łęcki rezydencją lub pałacem znajduje się na wzgórzu, jest
-Ignacy Rzecki
piętrowy z dwoma skrzydłami. Za dworem znajduje się
(przyjaciel
park pełen starych drzew, a przed nim łąka, są posągi,
Wokulskiego)
altana, klomby. Po obu stronach dworu stały zabudowania
gospodarskie. Dom był jasnożółty, z białymi kolumnami.
We dworze znajdowała się obszerna jadalnia, której
„ściany do połowy były przysłonięte taflami z ciemnego
drzewa”. W pałacu jest też strych, w którym Ochocki chce
urządzić obserwatorium meteorologiczne – widać tu już
ducha nowych czasów. U stóp wzgórza jest sadzawka, w
pobliżu pałacu stoją budynki folwarczne. Podobnie jak
w Panu Tadeuszu, i tu przestrzega się pewnych obyczajów,
są to przejażdżki konne, spacery po parku, wspólne posiłki.
„Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa -Benedykt Korczyński Dwór był drewniany, „nie pobielony, niski, ozdobiony
-Emilia Korczyńska wijącymi się po jego ścianach powojami, z wielkim gankiem i
(żona) długim rzędem okien”, które miały kształt gotycki. Budynki
-Teresa Plińska(stara gospodarskie, płot noszą znamiona wielu napraw. W środku
panna, nauczycielka) domu, na ścianach, można zobaczyć głowy jeleni, łosiów oraz
-Marta wieńce ze zboża. Oprócz parteru było także piętro, na które
Korczyńska(kuzynka) prowadziły zniszczone schody. Z sieni wchodziło się do jadalni
i salonu, w którego rogu stał fortepian. Znajdujące się tam
-Witold (syn)
sprzęty, obicia były dobrej jakości, ale mocno już zniszczone.
Na ścianach wisiały kopie słynnych obrazów oraz portrety
rodzinne.
Podłogi były tam woskowane i błyszczące, niskie sufity białe i
czyste, drzwi staroświeckie, ciężkie, z błyszczącymi brązowymi
klamkami, dywany duże i spłowiałe[...]
Jedynie pokój Emilii Korczyńskiej odbiegał wyglądem od
pozostałej części domu – pokrycia w kwiaty, okrycia z muślinu,
porcelana. Trzeba wspomnieć także o domu Bohatyrowiczów,
który bardziej przypomina dom z utworu Reja.
 MOTYW HEROIZMU
Heroizm to umiejętność dokonywania wielkich czynów, walki w obronie swoich ideałów. Bywa utożsamiany z męstwem,
bohaterstwem. Literatura od dawna prezentuje bohaterów heroicznych, często są oni postaciami rzeczywistymi lub
zaczerpniętymi z mitologii. Celem utworów podejmujących problem heroizmu jest wysławienie bohater, upamiętnienie jego
chwały, męczeństwa. Motyw ten jest obecny też w sztuce. Niekiedy mamy do czynienia z deheroizacją bohaterów. Wtedy
kiedy powinni się odznaczyć odwagą, nie udaje im się sprostać zadaniu lub uniemożliwia to sytuacja.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Iliada” Homer Achilles jest pełen heroizmu, ale ma też wady. Cechują go
okrucieństwo i żądza zemsty (złość z powodu zabrania
Bryzeidy: wycofanie się z walki i pogorszenie sytuacji
Greków; zemsta z powodu uśmiercenia przyjaciela: zabicie
Hektora i zbezczeszczenie zwłok). Jednak w swoich
działaniach wykazuje się odwagą i męstwem. Gdy wraca do
walki, zabija najdzielniejszych Trojan.
Jego przeciwieństwem jest Hektor – bardziej opanowany
obrońca ojczyzny, kochający mąż i ojciec. Żegna się z żoną i
synem, tak jakby miał ich widzieć po raz ostatni, dzielnie
walczy – zabija Patroklesa, jednak potrafi się też przyznać
do strachu – ucieka przed Achillesem.
Obaj bohaterowie odznaczyli się męstwem, ale są to
postaci tragiczne.
„Pieśń o Rolandzie” Roland jest jednym z najdzielniejszych rycerzy Karola
Wielkiego. Walczy w obronie „słodkiej Francji” i nie
lęka się niczego. Za wszelką cenę stara się poszerzać
swoją sławę i staczać boje z kolejnymi przeciwnikami,
jest dumny i nie wzywa pomocy, gdy jej potrzebuje.
Woli umrzeć niż się zhańbić na polu walki, dlatego
dzielnie zabija Saracenów.
Jego śmierci towarzyszą symbole heroizacji: umiera
samotnie na wzgórzu, przybywają do niego aniołowie
z archaniołem Gabrielem, zostaje wzięty do nieba.
Jego śmierć dowodzi, że oddał się królowi, ojczyźnie i
wierze.
„Joanna D’Arc” Luc Besson 17 letnia dziewczyna ma wizję Francji zniszczonej przez
toczącą się sto lat wojnę z Anglią. Ma wizje, świadczące o
tym, że musi spełnić misję uratowania swojej ojczyzny. Na
początku nikt nie chce jej wierzyć, ale jej zaparcie w końcu
przekonuje króla i innych o jej niezwykłej odwadze i sile.
Staje na czele wojsk. Pod jej dowództwem armia zaczyna
zwyciężać. Wojsko francuskie obdarzyło ją wielkim
zaufaniem, ale niestety Joanna zostaje podstępnie wydana
w ręce Anglików. Niezwykła bohaterka narodu
francuskiego zostaje spalona na stosie.
 MOTYW HOLOCAUSTU

Polityka hitlerowców w czasie II wojny światowej, inaczej zwana Zagładą, mająca za cel zlikwidowanie narodu żydowskiego. Jej podwalin
można doszukiwać się w czasach przedwojennych. Już w roku 1935, kiedy to w Niemczech wprowadzono ustawy norymberskie,
opierające się na antysemityzmie, Żydzi zaczęli być tępieni i izolowani. Shoah jest najtragiczniejszą kartą w długiej historii Żydów - mord
dokonywał się w stopniowy i zaplanowany przez nazistów sposób. Całe rodziny ginęły w obozach koncentracyjnych, a liczbę żydowskich
ofiar szacuje się na około 6 milionów.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Pianista” Andrzej Wajda - Władysław Szpilman

„Pianista” to dzieło Władysława Szpilmana, kompozytora i
- Kapitan Wilm pianisty, który w czasie II wojny światowej ze względu na
Hosenfeld
swoje żydowskie pochodzenie doświadcza licznych
-Janina Godlewska (
upokorzeń ze strony niemieckich żołnierzy. Bieda i głód
przyjaciółka ) zmuszają Szpilmana i jego rodzinę do sprzedawania
wszelkich wartościowych przedmiotów z domu, do których
należały meble, obrazy, srebra i zastawy. Z czasem i to nie
wystarczyło, dlatego na sprzedaż musiał pójść ukochany
fortepian mężczyzny. Żydzi byli na każdym kroku
prześladowani, zmuszani do noszenia opasek z gwiazdą
Dawida. Na terenie getta życie było bardzo ciężkie i pełne
upokorzeń. Przeludnienie, okrutne traktowanie ze strony
Niemców, bieda i głód sprawiały, że ludzie tracili siły na
walkę o wolność. Z czasem Holocaust doprowadził do
wywożenia Żydów do obozów pracy, gdzie transportowani
byli w brudnych i ciasnych wagonach dla bydła. Szpilman,
cudem uratowany, uniknął transportu, czego nie udało się
jego rodzinie. W tym momencie rozpoczyna się walka o
przetrwanie, ukrywanie się w domach polskich przyjaciół, a
po powstaniu warszawskim – w ruinach miasta. Autor
powieści prezentuje, jak w rzeczywistości wyglądała
sytuacja Żydów w czasie II wojny światowej, jakie żniwo
zebrał Holocaust i jak wiele musieli przeżyć ci, którzy byli
tego świadkami i przetrwali wojenne piekło.
„Medaliony” Zofia Nałkowska Autorka utworu, Zofia Nałkowska podjęła się udokumentowania
w sposób literacki zeznań świadków, którzy byli przesłuchiwani
przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce.
Utwór Zofii Nałkowskiej powstał dzięki pracy autorki w tej
komisji, gdzie wysłuchiwała zeznań ludzi, którzy doświadczyli
zbrodni hitlerowskich, byli świadkami Holocaustu i eksterminacji
ludzi wielu nacji. Dzięki zebraniu wielu dokumentów i spisaniu
zeznań tych ludzi Nałkowska stworzyła w 1946 roku ich literackie
ujęcie, które oparte jest na wstrząsających, okrutnych i
bestialskich zbrodniach, polegających na eksterminacji ludności.
Autorka zaprezentowała je w sposób pozbawiony
wartościowania, oceniania, bez emocji i odautorskich
komentarzy. Zabieg ten potęguje odczucia i emocje czytelnika,
który uświadamia sobie, iż okrucieństwa i zbrodnie te wówczas
były uznawane za normalne i naturalne przez oprawców i
zbrodniarzy. Zofia Nałkowska wręcz dosłownie przytacza
wypowiedzi uczestników i świadków Holocaustu. Nadaje to
charakter utworowi dokumentalnego charakteru. W zbiorze
siedmiu krótkich opowiadań Zofii Nałkowskiej trzy z nich
bezpośrednio dotyczą eksterminacji Żydów, Holocaustu i jego
realizacji przez niemieckich oficerów i ich podwładnych. Autorka
przedstawiła swoistą relację reporterską, zawierającą obraz
szeregu zbrodni wobec nacji żydowskiej, mających na celu
eksterminację jak największej liczby jej przedstawicieli, głównie w
opowiadaniach „Przy torze kolejowym”, „Kobieta cmentarna”, czy
„Dwojra zielona”.
„U nas w Tadeusz Borowski -Tadeusz Borowski Autor opowiadań, Tadeusz Borowski, podjął temat
Auschwitzu” -Maria Holocaustu, ponieważ doświadczył okrutnych zbrodni
osobiście, podczas pobytu w obozie koncentracyjnym w
Oświęcimiu oraz w Dachau. W utworze ukazał zjawisko
Holocaustu jako efektu tworzenia i rozwoju nowej
„cywilizacji”, która ma wymiar okrutny, potworny i
bestialski. Borowski ukazał eksterminację Żydów, jak i ludzi
innych nacji w sposób wręcz banalny, normalny, co
świadczy o powszechności zbrodni hitlerowskich w owych
czasach. To, co dziś wydaje się niesamowicie okrutne, a
wręcz abstrakcyjne, wówczas stało się tak bliskie, że
odbierane było jako norma, której nie można cofnąć,
zmienić czy zatrzymać. Borowski przedstawił sposoby
eksterminacji ludzi w komorach gazowych, przez
zagłodzenie, choroby czy rozstrzelanie. Bliskość i obecność
zbrodni każdego dnia sprawiały, że ludzie jej
doświadczający zmuszeni byli do walki o swoje życie,
nawet kosztem innych. Eksterminacja więźniów zmusiła ich
do przyjęcia zachowań, których nigdy by się nie podjęli w
warunkach normalnych. Świadczy to o wpływie Holocaustu
nie tylko w sposób fizyczny na jego ofiary, ale także na
psychikę tych osób, ich hierarchie wartości oraz
świadomość człowieczeństwa. Selekcja Żydów przybyłych
do obozu polegała na wyborze tych silnych, umieszczanych
w obozach i zmuszanych do pracy oraz tych słabych,
bezpośrednio transportowanych do komór gazowych.
Miało to na celu zniszczenie ludzkiej psychiki i
zaszczepienie w niej permanentnego strachu i obaw.
Najczęściej Żydzi transportowani na miejsce zagłady nie
mieli świadomości, iż staną się ofiarami Holocaustu, że
zostaną straceni jedynie za swoje pochodzenie, że jadą tam
na śmierć. Autor przedstawił ich nieświadomość i wiarę w
przetrwanie, co wzbudza ogrom emocji i współczucia
wobec tych ludzi, którzy nie mieli szans uniknąć strasznych
wydarzeń, które ich spotkały.
„Zdążyć przed Hanna Krall Dokument ten jest zapisem rozmowy z Markiem
Panem Bogiem” Edelmanem, żydowskim lekarzem, jednym z przywódców
powstania w getcie warszawskim. Jest to obraz Holokaust
od wewnątrz, przedstawiony niezwykle tragicznie.
Polityka Niemców wobec Żydów była okrutna.
Powszechnie panował głód, prowadzący do skrajnych
sytuacji. Jedną z nich był moment, w którym matka (Rywka
Urman) odgryzła z głodu kawałek ciała zmarłego syna.
Ponadto hitlerowcy prowadzili badania na ludziach,
niezgodne z zasadami humanitaryzmu. Nastąpiło
przewartościowanie wartości.
Żydzi warszawscy nie byli bierni wobec Holokaust. Walczyli
o życie, choć mieli świadomość, że Niemcy stanowią nad
nimi przewagę liczebną i militarną. Niektórzy, tak jak
Mordechaj Anielewicz, przywódca powstania w getcie,
woleli popełnić samobójstwo niż pozwolić się zabić przez
oprawcę.
„Proszę Państwa do Tadeusz Borowski Obraz Holokaust sprowadza się tu do najbardziej
gazu” charakterystycznego przejawu Zagłady – do mordowania
Żydów w obozach koncentracyjnych. Transport Żydów z
getta w Będzinie i Sosnowcu, o którym mowa w
opowiadaniu, jest jednym z wielu, bez przerwy
przybywających do obozu:
Do Holokaust wszyscy się przyzwyczaili. Bierność i
pogodzenie się z żydowskim losem, a przede wszystkim
bogacenie się przez innych na tym, co Żydzi ze sobą
przywieźli – oto obraz ukazany w opowiadaniu.
 MOTYW INNOŚCI
Inność to pojęcie bardzo szerokie, dotykające rozmaitych aspektów życia. Może ono dotyczyć jednostki lub grupy społecznej,
które w jakiś sposób różnią się od ogółu czy przyjętych kanonów. Inność może być motywowana w rozmaity sposób, różne
mogą więc być jej pobudki. Najdosłowniej może ona zostać powiązana z nietolerancją. Wygląd, poglądy, zachowania
określonej osoby (lub grupy) – nieakceptowane przez pozostałych – decydują zarazem o odrębności, inności. Często
postawa taka bywa atakowana i szykanowana, inność jawić się może bowiem jako zagrożenie istniejącego porządku. Pojęcie
to, to również osobny sposób odczuwania świata, odmienny poziom wrażliwości. Także zagubienie się w świecie, w którym
każdy ma swoje miejsce i wie, do czego dążyć, a także swoistą samotność, brak zrozumienia – możemy określić tym
mianem. Inność może być wreszcie świadoma – jako przejaw indywidualizmu, przekonania o własnej wyższości,
wygórowanej ambicji. Inność może być także wyrazem buntu światopoglądowego, przeciwstawienia się utartym schematom i
konwenansom.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Dziady cz.III” Adam Mickiewicz Konrad uważa się za jednostkę wybitną, ponadprzeciętną,
mogącą niemal równać się z Bogiem. Jego wygórowana
ambicja, skrajny indywidualizm, przekonanie o nadludzkiej
sile i możliwościach (tytanizm) decydują o tym, że on sam
stawia się wyżej od pozostałych ludzi. Jednocześnie inność
Konrada wynika też z tego, że jest poetą, a odbiorcy nie
rozumieją jego twórczości.
„Ludzie Bezdomni” Stefan Żeromski -Tomasz Judym(lekarz)
Doktor Tomasz Judym jest osobą nieznajdującą
-Joasia Podborska
zrozumienia ani poparcia dla swoich ideałów, stąd można
-Pani NIewadzka
w jego przypadku mówić o inności. Głoszone przez niego
poglądy różnią go od interesów środowiska lekarskiego.
Także w życiu prywatnym nie potrafi się odnaleźć. Inność
dotyczy bowiem u niego także skrajnie radykalnej,
niespotykanej siły charakteru. Potrafi on bowiem, w
przeciwieństwie do wielu ludzi, wyrzec się miłości i
osobistego szczęścia, by poświęcić się pracy na rzecz
najbiedniejszych. Idealizm Judyma stoi też w sprzeczności
(a więc jest inny) z praktycyzmem modnym w epoce.
„Forest Gump” Robert Zameckis Historia nierozgarniętego psychicznie mężczyzny. Pomimo
tego, jego indywidualność pozwala na kolejne sukcesy,
m.in. zostaje gwiazdą baseballu, mistrzem ping-ponga,
bohaterem wojny w Wietnamie oraz biznesmenem. Co
więcej, zostaje doceniony przez prezydentów,
Kennedy’ego, Johnsona czy Nixona. Poza tym rozgrywa się
specyficzna historia miłosna. Jest to film, który rozśmiesza,
ale ukazuje inność bohatera jako jego zaletę.
„Edward Tim Burton (1990) Właściciel ogromnego zamczyska , położonego na
Nożycoręki” wzgórzu, powołuje do życia niezwykłego chłopca-cyborga,
Edwarda. Zamiast dłoni ma on nożyczki, którymi
posługuje się niezwykle sprawnie. Po śmierci swojego
twórcy Edward zostaje sam w zamczysku. Pewnego dnia
poznaje Peg, energiczną akwizytorkę kosmetyków, która
zaprasza go do swojego domu. Edward trafia na
przedmieścia pobliskiego miasteczka, gdzie po
pokonaniu nieufności mieszkańców, staje się ich
nadwornym ogrodnikiem i fryzjerem, kreując
najwymyślniejsze rzeźby i fryzury. Nikt nie próbuje się z
nim zaprzyjaźnić czy choćby okazać większego
zainteresowania, traktując go jak kolejny przedmiot
użytkowy. Jedynie rodzina Peg okazuje mu współczucie.
Wkrótce Edward poznaje śliczną córkę gospodyni, Kim ,
równie wrażliwą jak on.
 MOTYW KARY
W niektórych tekstach przedstawiony jest problem winy (grzechu, przestępstwa), której konsekwencją jest kara. Poza
samymi opisami kary, znajdziemy rozmaite jej uzasadnienia: może być postrzegana jako konieczność, przejaw
sprawiedliwości, droga do oczyszczenia, ekspiacji, odkupienia. Może też budzić bunt i poczucie fundamentalnej
niesprawiedliwości świata (np. w Dies Irae Kasprowicza).
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Wieża Babel” Wszyscy ludzie mówili jednym językiem. Dzięki temu mogli
się swobodnie porozumiewać. Ustalili, że wybudują wieżę
sięgającą aż do nieba. Boga rozzłościła ta zuchwałość, nie
było to zgodne z Jego wolą – pomieszał więc języki, w
wyniku czego ludzie już nie mogli się porozumieć i
dokończyć budowli. Rozproszyli się po całej ziemi. Ponieśli
karę, bo chcieli przekroczyć wyznaczoną im granicę
wolności, odznaczyli się pychą.
„Lilie” Adam Mickiewicz Żona zabiła męża, bo obawiała się, że on dowie się o jej
niewierności. Jego bracia nieświadomi tego czynu,
rozpoczęli poszukiwania. Gdy nie udało się odnaleźć
mężczyzny, postanowili, że jeden z nich ożeni się z wdową.
Jej mężem miał zostać ten, którego wianek sobie wybierze.
Obaj bracia rwali takie same lilie z grobu zmarłego. Wybór
pani spowodował kłótnię. Wszyscy ponieśli karę – ukazała
się zjawa, a cerkiew, w której przebywali bracia i żona,
zapadła się. Winą braci było nieuszanowanie pamięci
zaginionego, a winą żony – zdrada. Dodatkowo kobieta nie
słuchała rad pustelnika, a jej większym zmartwieniem był
strach przed karą niż żal za dokonanie morderstwa. Z
utworu wypływa prawda:
Nie masz zbrodni bez kary.

„Mit o Syzyfie” Syzyf to mitologiczny bohater, który zdradzał ludziom

tajemnice z Olimpu i podkradał bogom ambrozję, za co oni
postanowili go ukarać. Aby uniknąć śmierci, sprytny Syzyf
porwał Tanatosa, czyli właśnie boga śmierci, przez co nie
mógł zginąć. Mimo to ostatecznie spotkały go
konsekwencje nierozważnego zachowania, gdyż bogowie
zmusili go do daremnej i bezcelowej pracy polegającej na
wnoszeniu wielkiego głazu na szczyt góry, z wierzchołka
której ów głaz zawsze spada. Winą Syzyfa jest więc jego
pycha, nierozwaga i lekkomyślność w relacji z bogami, a
karą bezużyteczna praca. Od mitologicznego bohatera
pochodzi frazeologizm „syzyfowa praca” oznaczający
żmudną, nudną i bezużyteczną pracę.
„Plagi Egipskie” 10 biblijnych plag, które nawiedziły ludność Egiptu, to boska
kara za nałożony prze faraona na Izraelitów zakaz opuszczenia
kraju. Władca Egiptu uwięził bowiem Mojżesza i jego ludzi,
jednak Bóg nakazał, aby Mojżesz nakłonił faraona do wydania
zgody na opuszczenie jego ziem. Mimo wielu próśb i
powoływania się na samego Stwórcę egipski król pozostał
niewzruszony i zbył Mojżesza, w związku z czym Bóg ukarał
jego lud zesłaniem dziesięciu okrutnych plag, takich jak pomór
bydła, deszcz gradu czy śmierć wszystkich pierworodnych
synów w Egipcie. W przypowieści o plagach egipskich winą
jest sprzeciw wobec Boskiej woli i postępowanie wbrew Jego
przykazaniom, za co grzesznicy ponoszą odpowiednią karą.
„Pieśń o Rolandzie” W średniowiecznym eposie rycerskim motyw winy i kary
obserwujemy na przykładzie Ganelona, jednego z
palatynów Karol Wielkiego i ojczyma tytułowego bohatera.
Zdradza on wojska swojego pana i po kryjomu pertraktuje z
wrogiem w celu zemszczenia się na Rolandzie, którego
szczerze nienawidzi. To przez niego w wąwozie dochodzi
do tragedii, a wojska Karola Wielkiego przegrywają bitwę.
Mimo że ostatecznie Ganelon żałuje tego, co zrobił, to za
zdradę spotyka go najwyższa kara, czyli śmierć. Ujęcie
motywu winy i kary w ten sposób ma za zadanie pokazać,
że hańba na rycerskiej duszy, jaką jest zdrada, niszczy ją
całkowicie i jest brzemieniem, którego nie da się z siebie
zrzucić.
„Makbet” Szekspir -Makbet Tytułowy bohater to postać, która przechodzi negatywną
-Lady Makbet metamorfozę z prawego i lojalnego wobec króla rycerza w
-Banko (przyjaciel zbrodniarza gotowego do najpodlejszych czynów, aby
Makbeta) zdobyć władzę. W tym celu zabija kilka osób, co można
-Makduf (zabójca uznać za jego winę. Zbrodnia nie pozostaje jednak bez
Makbeta) kary, ponieważ z jej powodu Makbet zaczyna mieć
-Król Dunkan problemy z psychiką i traci kontakt z rzeczywistością.
Nawiedzają go wizje zmarłych (np. podczas uczty), staje się
obojętny na wszystko, co go otacza (bezemocjonalna
reakcja na śmierć żony), aż w końcu ogarnia go szaleństwo.
Ostateczną karą za zbrodnie Makbeta jest śmierć z rąk
Makdufa, co można uznać za wyraz sprawiedliwości. Kara
spotyka również Lady Makbet, której udział w zbrodniach
męża jest bardzo wyraźny. To ona namawia go bowiem do
zabicia króla, podsyca jego chore ambicje i posługuje się
jego osobą, aby wraz z nim móc zasiąść na tronie.
Podobnie jak w przypadku Makbeta, tak i jej karą są
problemy psychiczne. Widać je, gdy Lady Makbet rozmawia
sama ze sobą, lunatykuje czy chorobliwie próbuje zatrzeć
ślady zbrodni. W konsekwencji odbiera sobie życie i
popełnia samobójstwo, nie mogąc poradzić sobie z
samotnością i odrzuceniem przez męża

„Zbrodnia i Kara” Fjodor Dostojewski -Rodion Romanowicz Zbrodnią głównego bohatera powieści Fiodora Dostojewskiego,
Raskolnikow młodego studenta – Rodiona Raskolnikowa – jest planowane
-Dunia(siostra) przez długi czas zabójstwo starej lichwiarki, którą uważa za
-Pulcheria(matka) „ludzką wesz” i jednostkę pasożytniczą w społeczeństwie.
-Sonia Zbrodnia Rodiona wynika więc z jego przekonań ideowych,
-Aldona Iwanowa dopuszczających zabijanie „gorszych” ludzi (lichwiarka) przez
jednostki, które z racji na swoją wyjątkowość mają większe prawa
(on sam). Raskolnikow jest bowiem przekonany, że znacznie lepiej
i z pożytkiem dla ogółu wykorzysta pieniądze odebrane staruszce.
Nie można zapominać, że podłożem morderstwa jest skrajnie
trudna sytuacja materialna nie tyle samego Rodiona, ile
najbliższych mu osób, którym zamierza udzielić finansowej
pomocy za sprawą skradzionych pieniędzy. Zbrodnia głównego
bohatera jest wobec tego efektem jego wrażliwości społecznej i
poczucia głębokiej niesprawiedliwości, co nie zmienia faktu, iż
morderstwo doszczętnie rujnuje życie Rodiona. Początkowo
spotyka go kara w postaci problemów psychicznych, trudności ze
snem, złego samopoczucia i huśtawek nastrojów, a kiedy już nie
wytrzymuje napięcia i myśli o morderstwie zaczynają go
przerastać, przyznaje się do winy i zostaje skazany na wywózkę do
obozu pracy. Choć kara jest ciężka, pozwala Rodionowi na powrót
do normalnego życia, odkupienie win i uświadomienie sobie, jak
złą decyzją była zbrodnia. Duży udział ma w tym Sonia, dzięki
której młodzieniec godzi się nie tylko z samym sobą i światem, ale
też z Bogiem.
 MOTYW KOBIETY
Fragmenty odnoszące się do tego motywu - dotyczące zarówno funkcji przypisywanej kobiecie w społeczeństwie, oczekiwań
wobec niej, jak i określające jej odrębność (duchowo-fizyczną) - zawierać będą zapewne wiele stereotypów i frazesów.
Można jednak liczyć, że zebrany materiał posłuży do ciekawych badań i interpretacji (zob. też: córka, siostra, panna młoda,
żona, matka, gospodyni, czarownica, kobieta upadła, ciało).
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Biblia” Maria, Najświętsza Maryja Panna, matka Jezusa, jest jedną z

naczelnych postaci Nowego Testamentu. Religia i kultura
chrześcijańska dostrzega niepokalane poczęcie (dogmat wiary) oraz
tworzy model człowieka idealnego, ponieważ Maryja nigdy nie
popełniła grzechu. Matka Boża, zgodnie z wiarą, została
wniebowzięta, czyli nie umarła, a jedynie została zabrana do Domu
Ojca. W czasie życia towarzyszy ona Synowi w Jego wychowaniu,
dorastaniu, a także cierpi, gdy Jezus umiera. Kult Maryi jest niezwykle
popularny nie tylko w kościele rzymskokatolickim, ale również w
prawosławnym.

„Makbet” William Szekspir -Makbet Szekspir, a za nim Słowacki, tworzą model kobiety szatańskiej, złej.
-Lady Makbet Lady Makbet, choć w zasadzie lojalna wobec męża, namawia go, by
-Banko (przyjaciel popełnił morderstwo. Kieruje nią żądza władzy, chęć bycia królową,
Makbeta) posiadania większego majątku. Uważa się, że to właśnie ona odgrywa
-Makduf (zabójca szczególną rolę w tragedii. Naturalnie Lady Makbet jest postacią jak
najbardziej tragiczną, ponieważ jej małżeństwo rozpada się, oddala
Makbeta) się od męża, popada w obłęd i targa się na własne życie. Swojej
-Król Dunkan obsesji zabijania nie może także powstrzymać Balladyna. Zgodnie z
ludowym kodeksem moralnym każda zbrodnia pociąga za sobą
następną, a bohaterka nie potrafi wyjść z kręgu zła. Oczywiście kara
następuje na ziemi, gdyż Balladyna ginie rażona piorunem. Warto
podkreślić wykorzystanie w obu tekstach motywu krwi, ponieważ
Lady Makbet snuje się po zamku, traci zmysły i ciągle widzi krew na
rękach, a Balladyna po zamordowaniu Aliny ociera skrwawioną ręką
czoło i owa plama nie daje się zmyć.

„Chłopi” Władysław -Maciej Boryna Analizując tekst Reymonta nadzwyczaj często podkreśla się
Rejmont -Antek Boryna (syn temperament Jagny, a dość rzadko mówi się o tym, iż kobieta ta była
Macieja) także artystką. Reymont wyraźnie mówi, że Jagna, zgodnie z
-Jagna ( córka ówczesnym kanonem mody, była najpiękniejszą kobietą we wsi i
Dominikowej) świetnie potrafiła podkreślać swoją urodę, dobierając odpowiednie
stroje. Jej pisanki i wycinanki były najładniejsze w Lipcach, a poza tym
-Dominikowa Jagna była także niezwykle wrażliwa na piękno przyrody i w ogóle
(Marcjanna otaczającego ją świata. W tym wszystkim Jagna upodabnia się do
Paczesiowa) typu artysty młodopolskiego i również, wyzwalając się z norm i
-Hanka ( żona Antka) konwenansów, popada w konflikt z mieszkańcami wsi, którzy nie
akceptują jej zachowania.

„Kamizelka” Bolesław Prus Żona heroiczna Bohaterką utworu Bolesława Prusa jest żona urzędnika, będąca symbolem
kobiety cierpliwej, wytrwałej i darzącej swojego męża ogromnym uczuciem,
oddaniem i troską. Była to kobieta młoda, spokojna, nieodznaczająca się od
innych ludzi niczym konkretnym i specyficznym. Starała się zarabiać na rodzinę
szyciem oraz okazjonalnym udzielaniem lekcji. Radość każdego dnia czerpała z
czasu, jaki spędzała z mężem – na spacerach i wspólnych rozmowach. Mimo
nienajlepszej sytuacji finansowej doskonale sobie radzili, ponieważ wzajemne
wsparcie w trudnych chwilach cenili sobie najbardziej. Kobieta doceniała
wysiłek swojego ciężko pracującego męża próbującego utrzymać rodzinę.
Miała świadomość, że należy on do ludzi sumiennych, pracowitych i oddanych
sprawie. Kobieta czuje się kochana i widzi, jak mąż dba o nią i ich wzajemne
relacje. Jego troska i czułość była odwzajemniona przez małżonkę. Kiedy
urzędnik popadł w chorobę i zaczął w bardzo szybkim tempie chudnąć,
kobieta, nie chcąc, by mąż się zamartwiał, skracała sprzączki w jego kamizelce,
by ten nie zauważył drastycznej utraty wagi. Jednocześnie, wykazała się
ogromną siłą psychiczną, podejmując heroiczną walkę o jego życie i spokój.
Kiedy miała świadomość, jak bardzo chory jest jej mąż, przejęła jego obowiązki
domowe i za wszelka cenę starała się podtrzymywać jego nadzieję i wspierać
go. Choroba stała się wielką próbą dla jej związku i miłości do męża, podczas
której udowodniła, jak bardzo go kocha i jak ogromnie jej zależy na jego
szczęściu. Urzędnik i jego żona stają się dzięki temu idealnym małżeństwem,
godnym podziwu i szacunku dla ich uczucia i oddania.
„Chłopi” Władysław Kobieta W powieści Władysława Reymonta główną żeńską bohaterką była
Reymont niespełniona – Jagna Jagna, jedyna córka Dominikowej. Odznaczała się wyjątkową urodą i
Dominikowa i Hanka młodym wiekiem, dlatego budziła zainteresowanie mężczyzn z
okolicznych miejscowości. Ta dziewiętnastoletnia kobieta od dziecka
Boryna była traktowana przez matkę w bardzo pobłażliwy sposób.
Dominikowa rozpieszczała córkę, której obowiązki musieli
wykonywać jej starsi bracia – Jędrek i Szymek. Jagna w młodym wieku
wyszła za mąż, poślubiając Macieja Borynę, znacznie starszego od niej
wiekiem bogatego gospodarza. Małżeństwo to miało podłoże jedynie
finansowe, a nie uczuciowe, mimo że Jagna uchodziła za kobietę
wyjątkowo kochliwą. Jagna jest bardzo emocjonalna, targają nią
wręcz skrajne emocje, często zmienia kochanków i angażuje się w
miłosne relacje, by po chwili znowu zakochać się w innym
mężczyźnie. Mimo iż nie zależy jej na majątku, zostaje oskarżona o
interesowność i materializm. Z czasem zostaje wygnana przez
mieszkańców wsi, choć wina nie leżała tylko po jej stronie.
Przeciwieństwem Jagny jest Hanka, żona Antka Boryny i kobieta
bardzo pracowita, odznaczająca się wyjątkową cierpliwością i
wyrozumiałością wobec swojego męża. Hanka jest pokorną żoną,
bardzo wierną i mimo zdrad Antka potrafi walczyć o małżeństwo i
cała rodzinę. To kobieta o silnej psychice i bardzo wytrwała,
zmuszona do walki z życiowymi trudnościami, biedą i problemami z
mężem, która umiała znaleźć w sobie siły, aby stawić czoła
wyzwaniom. Była kobietą bardzo pobożną, często się modliła, prosząc
o łaskę dla siebie i swoich najbliższych. Hanka jest bohaterką
pozytywną, to silna i niestrudzona kobieta, zahartowana przez
życiowe trudności i potrafiąca stawić czoła przeciwnościom.

„Makbet” Szekspir Femme Fatale – W życiu tytułowego bohatera ogromne znaczenie miała jego
Lady Makbet małżonka – Lady Makbet. Była to kobieta bardzo stanowcza, a przy
tym bezwzględna i okrutna. Jej wpływ na zachowanie, a nawet
myślenie męża był bardzo silny – to ona dominowała w związku i nie
znosiła sprzeciwu. Lady Makbet bez skrupułów realizowała
zamierzony plan i nie przejmowała się tym, co o tym sądzi jej mąż.
Lady Makbet narzucała mu swoje zdanie, co udawało się jej
doskonale, ponieważ była kobietą o silnym charakterze i odpornej
psychice. Owładnięta chęcią władzy i bogactwa, Lady Makbet zmusiła
swojego męża do popełnienia zbrodni. Jednocześnie miała
świadomość, iż bez jej pomocy Makbet sobie nie poradzi, gdyż
przerośnie go strach i panika. Jest zatem wyrachowaną, okrutną i
bezwzględną kobietą, która idzie do celu po trupach. Lady Makbet
wykazuje się jednocześnie niepospolitą inteligencją, ponieważ nie
tylko wymyśliła całą intrygę sama, ale też potrafiła przewidywać
zachowania innych ludzi i wyciągała z tego wnioski. Dopiero kiedy
straciła wpływ na zachowanie męża, poczuła się odtrącona, oszukana,
nieszczęśliwa i niepotrzebna Makbetowi. Doprowadziło to do
głębokich zaburzeń psychicznych kobiety, które w efekcie popchnęły
ją do samobójstwa.

„Lalka” Bolesław Prus Kobieta egoistka Powieść Bolesława Prusa w znacznej mierze podejmuje temat kobiet
- Izabela Łęcka w czasach pozytywizmu, które należały do różnych warstw
społecznych. Główną bohaterka utworu jest Izabela Łęcka,
pochodząca z arystokratycznej rodziny, posiadająca bardzo wysokie
mniemanie o sobie i dobierająca sobie towarzystwo na podstawie
majątku oraz pochodzenia. Wychowanie w przepychu i wielu
wygodach, spełnianie wszelkich zachcianek i rozpieszczanie przez
zamożnych rodziców stało się przyczyną przyzwyczajenia Izabeli do
luksusu, materializmu i chęci bogacenia się. Izabela jest panną, a brak
stałego partnera wiąże się z faktem, iż nie potrafi zaangażować się
emocjonalnie w związek i wydaje się wręcz niezdolna do wyższych
uczuć. Izabela Łęcka przyjęła postawę kobiety zimnej, dumnej i
obojętnej wobec adoratorów, których było niemało. Rozrzutne życie
doprowadziło jej rodzinę do bankructwa, dlatego zamożny życia styl
w rzeczywistości był jedynie maską, gdyż kobieta udawała, że nadal
posiada pokaźny majątek. Nie przeszkadzało jej to jednak traktować
ludzi z góry i kpić z niedostatku oraz biedy. Zakochany w niej Wokulski
starał się za wszelką cenę zdobyć jej zainteresowanie i przychylność.
Uważał Izabelę za ideał kobiety, podziwiał jej urodę i klasę, jednak z
czasem przekonał się, iż Izabela Łęcka to kobieta chciwa, zakochana w
sobie i bardzo interesowana. Nie dbała o prawdziwe uczucie i
oddanie, szukając zabezpieczenia finansowego i spokojnej przyszłości
u boku zamożnego mężczyzny.
„Pan Tadeusz” Adam Miskiewicz Kobieta Idealna Powieść Bolesława Prusa w znacznej mierze podejmuje
- Zosia i Telimena temat kobiet w czasach pozytywizmu, które należały do
różnych warstw społecznych. Główną bohaterka utworu
jest Izabela Łęcka, pochodząca z arystokratycznej rodziny,
posiadająca bardzo wysokie mniemanie o sobie i
dobierająca sobie towarzystwo na podstawie majątku oraz
pochodzenia. Wychowanie w przepychu i wielu wygodach,
spełnianie wszelkich zachcianek i rozpieszczanie przez
zamożnych rodziców stało się przyczyną przyzwyczajenia
Izabeli do luksusu, materializmu i chęci bogacenia się.
Izabela jest panną, a brak stałego partnera wiąże się z
faktem, iż nie potrafi zaangażować się emocjonalnie w
związek i wydaje się wręcz niezdolna do wyższych uczuć.
Izabela Łęcka przyjęła postawę kobiety zimnej, dumnej i
obojętnej wobec adoratorów, których było niemało.
Rozrzutne życie doprowadziło jej rodzinę do bankructwa,
dlatego zamożny życia styl w rzeczywistości był jedynie
maską, gdyż kobieta udawała, że nadal posiada pokaźny
majątek. Nie przeszkadzało jej to jednak traktować ludzi z
góry i kpić z niedostatku oraz biedy. Zakochany w niej
Wokulski starał się za wszelką cenę zdobyć jej
zainteresowanie i przychylność. Uważał Izabelę za ideał
kobiety, podziwiał jej urodę i klasę, jednak z czasem
przekonał się, iż Izabela Łęcka to kobieta chciwa,
zakochana w sobie i bardzo interesowana. Nie dbała o
prawdziwe uczucie i oddanie, szukając zabezpieczenia
finansowego i spokojnej przyszłości u boku zamożnego
mężczyzny.
„Romeo i Julia” Szekspir Kobieta idealna Główna i tytułowa bohaterka utworu, Julia, pochodziła z
- Julia Kapulet rodu Capulettich. To młoda, kilkunastoletnia kobieta,
odznaczająca się wyjątkową, dziewczęcą urodą i
delikatnością. Była dobrą, usłuchaną córką, bardzo kochała
swoich rodziców i zależało jej na dobrych relacjach z
rodziną. Jej uroda była przyczyną niemałego
zainteresowania mężczyzn, którzy adorowali Julię. Wśród
nich był również Romeo, który od pierwszego spotkania z
Julią był nią zauroczony i zafascynowany. Julia również od
razu po poznaniu Romea zakochała się i mimo wielu
wątpliwości pragnęła się z nim związać. Była to kobieta
odważna, wbrew dręczących ją niepewności i
zdeterminowana w działaniu. Miała świadomość, że
rodzina nie zgodzi się na jej związek z mężczyzną,
pochodzącym ze znienawidzonego przez Capulettich rodu.
Julia darzyła ogromną miłością Romea, lecz jednocześnie
oczekiwała od niego bezpośrednich zapewnień, by czuć
pewność, że jej uczucie jest odwzajemnione. To kobieta
pragnąca poczucia bezpieczeństwa w związku, oczekująca
jego długotrwałości i poważnego zaangażowania, a nie
przelotnej znajomości. Tego samego spodziewała się po
swoim ukochanym. Julią targają ogromne uczucia i emocje.
Dla miłości podejmuje pochopne decyzje, sprzeciwia się
rodzicom i jest w stanie wszystko przebaczyć ukochanemu.
Dopuszcza się kłamstw i podstępów, tłumacząc to
ogromnym zaangażowaniem i uczuciem do Romea. Przy
każdej okazji stara się udowodnić wszystkim, że miłość do
Romea jest dla niej najważniejsza i jest gotowa jej
poświecić wszystko, nawet swoje życie. Julia i jej miłość do
ukochanego stała się symbolem kobiety pełnej uczucia i
zaangażowania, wzmacnianej przeciwnościami losu i
trudnościami.
 MOTYW KONFLIKTU POKOLEŃ
Konflikt pokoleń towarzyszy nam od zarania dziejów. Już według Biblii Adam i Ewa weszli w konflikt z Bogiem Ojcem.
Nieposłuszeństwo, którego się dopuścili (zerwanie owocu z zakazanego drzewa), zmusiło Boga do wypędzenia ich z raju. Od
tego czasu konflikty pokoleniowe nie ustają. Konflikt rodzi się w momencie, gdy każda strona ma własne ideały czy
przekonania i nie chce ani ustąpić stronie drugiej, ani dojść z nią do kompromisu. Młodzi buntują się przeciwko poglądom im
narzucanym, często konserwatywnym i skostniałym. Chcą żyć po swojemu – inaczej i nowocześniej. Wpływ na pojawianie się
konfliktów ma też zmieniająca się obyczajowość, aktualna moda, postawy kreowane przez ogół społeczeństwa czy sytuacja
polityczna kraju.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Chłopi” Władysław -Maciej Boryna

W książce do konfliktu dochodzi między ojcem i
Reymont -Antek Boryna (syn
Macieja)
synem: Maciejem Boryną i Antkiem. Spór ma dwa
-Jagna ( córka podłoża. Pierwszym z nich jest nieustająca walka o
Dominikowej) ziemię – Antek domaga się swojej części majątku,
-Dominikowa Maciej nie przystaje na żądania syna. Drugi konflikt
(Marcjanna dotyczy kobiety, Jagny. Antek, choć ma żonę i dzieci,
Paczesiowa) zaczyna z nią romansować. Kiedy okazuje się, że
-Hanka ( żona Antka) Maciej zamierza ją poślubić, między Boryną i Antkiem
dochodzi do bójki. Mamy tu zatem do czynienia z
dwoma różnymi konfliktami: o dobra materialne i o
miłość kobiety.
„Tango” Stanisław Mrożek W Tangu najbardziej konserwatywny jest
przedstawiciel najmłodszego pokolenia – Artur,
uporządkowany intelektualista. Jego rodzice
natomiast dążą do nowoczesności, do rewolucyjnej
przemiany obyczajów. W ich sporze zwycięża
przedstawiciel najstarszego pokolenia, Edek, który
siłą, a nie rozumem, wprowadza władzę totalitarną.
Konflikt jest tutaj utrzymany w konwencji groteski i
stawia diagnozę czasom, które nadeszły: upadek
wartości wysokich, a triumf prymitywizmu i
materializmu.
„Starsza Pani musi Danny DeVito
zniknąć”
 MOTYW KONFLIKTU WEWNĘTRZNEGO/PRZEMIANY
Chodzi tu o sytuację wewnętrznego rozdarcia bohatera, ścierania się w jego zapatrywaniach oraz postępowaniu sprzecznych poglądów,
idei, pomysłów na życie, systemów wartości, wymogów lojalności itp. Metamorfoza bohatera literackiego jest zmianą zachowania,
osobowości i/lub wyglądu, więc w każdym przypadku ma ona ogromny wpływ na tego, kto ją przeżywa. Wywołują ją najróżniejsze
czynniki, począwszy od traumatycznych wydarzeń, jak śmierć bliskiej osoby czy tragedia narodowa, poprzez wyjątkowe chwile, czego
przykładem są narodziny dziecka, skończywszy na dziełach artystycznych, które mogą inspirować człowieka do zmiany swojego
postępowania. Przemiana to niewątpliwe bardzo interesujący i wiele mówiący o ludziach proces, dlatego stał się on popularnym
motywem literackim. Poniżej przedstawiono jego różne realizacje na przełomie epok.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Makbet” Szekspir -Makbet

Negatywną przemianę przechodzi również Makbet.
-Lady Makbet
Tytułowy bohater tragedii Szekspira początkowo jest
-Banko (przyjaciel
przykładnym i zasłużonym w walce rycerzem króla
Makbeta)
Dunkana, który stopniowo zmienia się w ogarniętego żądzą
-Makduf (zabójca władzy zbrodniarza. Wynika to z kilku czynników, a
Makbeta)
mianowicie: przepowiedni wiedźm, które pokazały mu jego
-Król Dunkan
przyszłość na tronie; silnego wpływu żony, która nagabuje
Makbeta do usunięcia prawowitego króla, aby samej móc
zasiąść na tronie, a także z własnych ambicji głównego
bohatera. Wszystko to doprowadza do pierwszego
morderstwa na Dunkanie, w efekcie czego Makbet traci
nad sobą panowania i poddaje się nieodpartej żądzy
władzy. Chęć jej zdobycia i ukrycia wcześniej zbrodni
kończy się kolejnymi zabójstwami i sprawia, że bohater
kompletnie traci kontakt z rzeczywistością, przeistaczając
się w nieczułego i samotnego mordercę. Jego metamorfoza
pokazuje, do jak negatywnych skutków może doprowadzić
zło; jeżeli raz się po nie sięgnie, tak jak zrobił to Makbet w
trakcie pierwszego zabójstwa, to bardzo trudno jest je od
siebie odsunąć.
„Romeo i Julia” Szekspir -Romeo Monteki
Tytułowi bohaterowie dramatu Szekspira przechodzą
-Julia Kapulet
metamorfozę wewnętrzną pod wpływem wzajemnej
-Ojciec
miłości. Przed poznaniem Julii Romeo jest bowiem
Laurenty(zakonnik)
sentymentalnym i romantycznym melancholikiem, który
Merkucjo(przyjaciel często rozczula się nad sobą, a do tego wykazuje się
Romea)
awanturniczym usposobieniem, co udowadnia podczas
bójki i poprzez wtargnięcie na przyjęcie Kapuletów. Uczucie
do Julii zmienia go w człowieka dojrzałego,
zdeterminowanego, odważnego, odpowiedzialnego,
stanowczego i świadomego swoich celów życiowych, co
widać na podstawie chęci poślubienia ukochanej i zmiany
swojego nazwiska. Za sprawą miłości przemianę przechodzi
również Julia, która przeistacza się z beztroskiego i nieco
infantylnego dziecka podporządkowanego woli rodziców w
upartą, zdecydowaną, nieustępliwą i samodzielną kobietę.
Zanim poznała Romea, bezwiednie zgadzała się na plany
rodziców związane z wydaniem jej za mąż za Parysa, lecz
później stanowczo się temu sprzeciwiła i stała się gotowa,
aby wziąć odpowiedzialność za swoje życie i marzenia.
Przemiany Romea i Julii pokazują, jak silny wpływ na
człowieka ma miłość i do jak istotnych zmian
osobowościowych może ona prowadzić.
„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz -Tadeusz Soplica
Bohaterem epopei Adama Mickiewicza, który przechodzi
-Zosia ( wychowanka
metamorfozę zarówno wewnętrzną, jak i zewnętrzną, jest
Telimeny) Jacek Soplica. Z hulaki, rzezimieszka i człowieka nad wyraz
-Jacek Soplica (Ksiądz
impulsywnego przeistacza się w pokornego mnicha, chcąc
Robak)
w ten sposób naprawić swoje błędy. Przed przemianą w
-Sędzia Soplica (brat przypływie gniewu Soplica zabija bowiem Stolnika
Jacka) Horeszkę, gdyż ten ani myśli wydać Jackowi za mąż swoją
-Telimena
córkę Ewy. W związku z morderstwem Soplica zostaje
-Gerwazy ( sługa
posądzony o zdradę ojczyzny, co odciska na nim ogromne
Horeczków piętno i okazuje się przyczyną jego głębokiej metamorfozy.
-Protazy(sługa
Aby odbudować swoje dobre imię, Jacek przywdziewa
Sopliców)
szatę mnicha i jako pokorny myśliciel walczy o ojczyznę,
dokonując wielu heroicznych czynów i umierając w jej
imieniu. Przykład Soplicy pokazuje, że tragiczne sytuacje
mogą być przyczyną pozytywnych zmian, jeżeli posiada się
odpowiednio dużo determinacji, samozaparcia i odwagi.
„Dziady cz. III” Adam Mickiewicz Podobną drogę przechodzi Gustaw/Konrad – główna
postać trzeciej części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Opis
jego przemiany znajduje się w początkowej scenie
więziennej, kiedy to bohater po łacinie pisze na murze, że
umarł Gustaw i narodził się Konrad. Gustaw był bowiem
człowiekiem zawiedzionym, zranionym, zrozpaczonym i
pozbawionym sensu życia, który z powodu zawodu
miłosnego nie był w stanie podejmować żadnych
konstruktywnych działań. Za sprawą więziennej
metamorfozy przeistacza się jednak w wielkiego i
gotowego do największych poświęceń na rzecz narodu
patriotę o imieniu Konrad. W przeciwieństwie do Gustawa
Konrad to bohater nad wyraz zdeterminowany, czujący w
sobie moc do czynienia wielkich rzeczy, świadomy swoich
celów i zdeterminowany w dążeniu do nich, a nawet
pyszny i butny. Taka przemiana wpisuje się w typową dla
epoki romantyzmu sylwetkę bohatera dojrzewającego do
określonych wartości i ideałów, w tym przypadku do
patriotyzmu.

„Cierpienia Johann Wolfgang Werter to nad wyraz wrażliwy, czuły i pełny ideałów
Młodego Wertera” von Goethe młodzieniec, który postrzega świat przez pryzmat uczuć.
Można go określić również jako osobę wykształconą,
kulturalną, towarzyską i charyzmatyczną. Kiedy zakochuje
się w Lotcie, podporządkowuje jej całe życie i każdą chwilę
z nią spędzoną traktuje jak jego sens. Rozmową z Lottą, jej
spojrzenie i dotyk sprawiają, że Werter jest człowiekiem
szczęśliwym, który cieszy się wszystkim, co go spotyka.
Stan upojenia trwa jednak krótko, bo do momentu, gdy do
Waldheim przybywa narzeczony Lotty – Albert. Od tej
chwili Werter przechodzi metamorfozę ze spełnionego i
radosnego młodzieńca w zamkniętego w sobie samotnika
niemogącego pogodzić się z odrzuceniem ze strony
ukochanej. Odepchnięcie przez Lottę doprowadza
tytułowego bohatera na skraj załamania, co ostatecznie
kończy się samobójstwem. Przemiana z radosnego,
towarzyskiego i szczęśliwego człowieka w cierpiącego
melancholika wynika więc z odrzuconej miłości, a jej efekt
to wielka tragedią. Owa przemiana uosabia także burzliwy i
niestały charakter Wertera, będąc jednym z elementów
tworzących jego romantyczną kreację.
 MOTYW KRÓLA
Motyw króla w dzisiejszych tekstach kultury pojawia się rzadko. Wiąże się to z faktem, iż dziś mamy do czynienia nie z
monarchią, a z demokracją. Funkcje króla zastąpiły takie instytucje, jak prezydent, rząd, sejm, senat. Niegdyś król był
przedstawiany jako : dobry lub okrutny władca, wielki bohater, postać tragiczna, zbrodniarz. Temat często wiązał się z ludzką
naturą, skłonną do popełniania złych czynów, by tylko objąć władzę.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Król Edyp” Sofokles Od czasu, gdy rozwiązał zagadkę Sfinksa, nękającego Teby i
ich mieszkańców – Edyp jest królem tej krainy. Sprawuje
władzę sprawiedliwie, kochając i wykazując gotowość
poświęcenia dla ojczyzny, o czym dowiadujemy się podczas
rozmowy bohatera z Kapłanem. Upewniał starca, że miłuje
swą ojczyznę miłością szczerą i bezinteresowną i nie
spocznie, póki nie odnajdzie przyczyn klęsk, nękających
jego ziemię
„Dzieje Tristana i Joseph Bediér Król Kornwalii, Marek, to odważny, szlachetny i honorowy
Izoldy” władca. Jest to widoczne w jego postępowaniu wobec
Tristana, którego traktuje jak syna. Gdy zostaje zdradzony
przez Izoldę, przeżywa cierpienie i wpada w gniew (skazuje
kochanków na śmierć). Jednak wkrótce rezygnuje z zemsty.
Potrafi zrozumieć Tristana i Izoldę, wybacza im. Gdy
umierają, przewozi ich ciała do Tyntagielu i szykuje im
pochówek.
„Pieśń o Rolandzie” Kolejnym popularnym średniowiecznym wzorem
parenetycznym jest ideał władcy. W Pieśni o Rolandzie
przykładem jego realizacji jest król Franków - Karol Wielki.
Idealny władca musiał posiadać nie tylko cechy
doskonałego rycerza (między innymi „szlachetne
urodzenie”, dobre wychowanie, honor, męstwo, wiara w
Boga, gotowość oddanie życia w walce o ojczyznę,
szacunek dla dam, majestatyczność i dostojność wyglądu),
lecz także interesować się losem poddanych, bronić
państwa, być jego doskonałą wizytówkę. Jakby tego było
mało, władca stał jeszcze na czele wojska, przez co był
odpowiedzialny na ludzi, którzy mu zaufali i gotowi byli
spełnić każde jego polecenie. Był więc nie tylko dobrym
panem, troskliwym opiekunem, gospodarzem swych ziem,
mądrym sędzią, lecz również silnym wodzem,
prowadzącym swe oddziały do zwycięstwa.
Władza średniowiecznego króla, realizującego rozkazy
Stwórcy, pochodziła od Boga, z którym nawiązywał kontakt
poprzez prorocze wizje czy wieszcze sny. W konsekwencji
tego panujący łączył w swym ręku władzę duchową i
świecką. Podczas podejmowania wszystkich decyzji, tych
ważnych i mniej istotnych, władca winien kierować się
honorem, rozwagą, roztropnością, zasadą sprawiedliwości,
troską o swoich poddanych, dobrem ojczyzny. Powinien
szerzyć wiarę katolicką wśród pogan, cały czas mając na
uwadze, że jako osoba pełniąca tak ważne funkcje – musi
dawać przykład innym. Przed ogłoszeniem do publicznej
wiadomości często konsultował swe rozporządzenia z
osobami z najbliższego otoczenia, dzięki czemu możemy
przypuszczać, że nie mógł być despotą. Wśród swych
poddanych cieszył się sympatią i poparciem. Nikt nigdy nie
śmiał zarzucić mu czegokolwiek, ponieważ każdy traktował
go jak ideał.
„Makbet” Szekspir W dramacie o Dunkanie zawsze mówi się „król”, podczas
gdy Makbet nazywany jest często „tyranem”. Różnica
pomiędzy dwoma władcami jest wyjaśniona w scenie, w
której Makduf spotyka Malkolma w pałacu króla Edwarda
w Anglii. Syn Dunkana za idealnego króla uznaje kogoś,
kogo cechuje:
„(…)Sprawiedliwość, prawość,
Umiarkowanie, łaskawość, wspaniałość,
Stałość, uprzejmość, pobożność, cierpliwość,
Męstwo (…)”
Są to cechy, które rzekomo posiadał ojciec Malkolma. O
tyranie – Makbecie, prawowity następca tronu Szkocji
mówi:
„(…) on jest krwawy, gwałtowny, złośliwy,
Fałszywy, chytry, drapieżny, wszeteczny,
Pełen wszelkiego rodzaju ohydy,
Noszącej znaną nazwę (…)”.
Malkolm uznaje jednak, że byłby jeszcze gorszym królem,
niż Makbet. Syn Dunkana zalicza do swoich cech m.in.
żądzę władzy i wybuchowy temperament (cechy te pasują
doskonale do Makbeta). Wzorowy król zapewnia swojemu
królestwu pokój, porządek i sprawiedliwość - tak było za
czasów Dunkana. Czyny były wtedy wynagradzane
adekwatnie do ich znaczenia, czego przykładem było
nadanie tytułu tana Kawdoru Makbetowi, po pokonaniu
przez niego wodza armii Norwegów. Najważniejsze jest to,
by król, nie bacząc na własne interesy, był lojalny wobec
Szkocji. Dla kontrastu widzimy Makbeta, który swojej
ojczyźnie nie zapewnił niczego, prócz chaosu. Nie był
władcą sprawiedliwym i posiadał nawyk mordowania
swoich politycznych przeciwników. Jako ucieleśnienie
tyranii musiał zostać pokonany przez Malkolma, aby
Szkocja ponownie miała prawdziwego króla.
„Kordian” Juliusz Słowacki Scenę koronacji przybliża autor w Akcie III (scena druga).
Jej opis zawierają głównie didaskalia. Koronacja Mikołaja I
odbywa się w kościele katedralnym św. Jana. Uczestniczą w
niej dostojnicy państwowi. Jest to bardzo podniosła
uroczystość. Mszę świętą celebruje Prymas. Podaje
Cesarzowi koronę, a ten wkłada ją na głowę. Następnie,
przejąwszy od kanclerza miecz państwa, Cesarz robi nim
„znak krzyża na cztery strony świata”, potem odbiera od
Prymasa księgę konstytucyjną i składa przysięgę.
„Quo Vadis” Henryk Sienkiewicz Neron, władca imperium rzymskiego, jest okrutnym i
szalonym cezarem. Nie interesuje się państwem, skupiając
się wyłącznie na rozkoszy i rozwijaniu swoich artystycznych
talentów. Jego władza, oparta przede wszystkim na
zaspokajaniu własnych potrzeb, jest oparta na zbrodni i
zemście na ludziach, którzy w jakiś sposób stają się mu
nieprzychylni. Każe zamordować niewinne dziecko, które
zasnęło podczas odczytywania przez niego wierszy. Jego
pragnieniem jest ujrzenie płonącego miasta tylko po to,
aby mógł dokończyć pisane dzieło i przewyższyć sławą
Homera. Później, bez skrupułów, oskarża niewinnych
chrześcijan o podpalenie Rzymu, żeby odsunąć od siebie
wszelkie podejrzenia. Ze śmierci wyznawców Chrystusa
czyni dla poddanych widowisko. Neron jest jednocześnie
karykaturalnym obrazem władcy, wierzącego w swoje
zdolności, dane przez bogów.
 MOTYW KRZYWDY
Krzywda to pojęcie, które można rozumieć na wiele sposobów. Zawsze jednak ma charakter negatywny. Wyrządzanie krzywdy jest
działaniem na niekorzyść drugiej osoby, czy to bezpośrednim, czy niebezpośrednim. Nie zawsze jest zabiegiem celowym, często
nieodpowiednim komentarzem czy zachowaniem zdarza się skrzywdzić kogoś przypadkowo. Skrzywdzić można fizycznie, zadając ranę,
ale też i psychicznie - wpływając na czyjeś uczucia, mówiąc nieprzyjemne rzeczy lub poniżając. Często mówi się o ludziach
pokrzywdzonych przez los: wojny, kataklizmy, choroby – one również są źródłem krzywdy. Pamiętać należy, że każdy człowiek ma inną
wrażliwość, inną hierarchię wartości i odporność na niekorzystne czynniki, dlatego też krzywda niejednokrotnie ma bardzo indywidualny
charakter.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Król Edyp” Sofokles Dramat pokazuje, jak wielką krzywdę może wyrządzić
Fatum, przed którym uciec się nie da. Choć zarówno ojciec
Edypa, gdy dziecko się urodziło, jak i sam Edyp, gdy poznał
przepowiednię, próbowali odmienić słowa wyroczni, nie
udało im się to. Edyp zabił ojca i poślubił matkę.
Skrzywdzonych zostaje troje ludzi. Krzywda ma tutaj
charakter totalny i świadczy o tym, że nie ma możliwości
ucieczki przed losem.
„Dziady cz. II” Adam Mickiewicz W Zaduszki spotyka się w kaplicy Guślarz z ludnością
wiejską, by dokonać obrzędu dziadów. Kolejno pojawiają
się dusze zmarłych, które nie zostały zbawione. Wśród nich
znajduje się zakuty w łańcuchy, niemogący zaznać spokoju,
duch złego pana, który za życia krzywdził swoich
poddanych, nie dając im godziwych wynagrodzeń za pracę,
pozwalając im na życie w nędzy i bijąc okrutnie, gdy
sprzeciwiali się jego rozkazom. Domaga się łaski, jednak
jego poddani, po śmierci przeistoczeni w ptaki, nie potrafią
mu wybaczyć złych czynów:
My tu czarnym korowodem,
Sowy, kruki i puchacze,
Niegdyś, panku, sługi twoje.
Któreś ty pomorzył głodem,
Zjemy pokarmy, wypijem napoje.
Krzywda zostaje tu pomszczona. Jednostka, która
wpływała na losy zbiorowości musi ponieść
odpowiedzialność za swoje czyny. Dobro wygrywa ze złem,
dusza pana nie zostaje zbawiona. Moralność ludowa uczy
także (przypadek dzieci), że krzywda i cierpienie jest
integralnym elementem życia ludzkiego i bez niego nie
można oczekiwać nagrody niebieskiej.

„Granica” Zofia Nałkowska Jedną z głównych bohaterek Granicy jest Justyna

Bogutówna, prosta dziewczyna, córka kucharki z majątku w
Boleborzy. Zostaje ona uwiedziona i porzucona przez
Zenona Ziembiewicza, syna właścicieli majątku. Kiedy
okazuje się, że zaszła w ciążę, Zenon daje jej pieniądze,
tłumacząc, że to wynagrodzenie za pracę jej matki.
Zrozpaczona dziewczyna usuwa ciążę, a potem w akcie
depresji wylewa Zenonowi kwas na twarz, w rezultacie
czego mężczyzna traci wzrok, a potem popełnia
samobójstwo.
Utwór pokazuje, jak tragiczne w skutkach może być
skrzywdzenie kogoś poprzez bezduszną grę na uczuciach,
doprowadzającą do załamania psychicznego i fizycznego
okaleczenia. Postępowanie wyzbyte wszelkiej wrażliwości
jest jedną z najprostszych i najbardziej bolesnych metod
wyrządzenia krzywdy drugiej osobie.
 MOTYW KSIĄŻKI
Książka może mieć bardzo ważne znaczenie w życiu człowieka - być dla niego przewodniczką, wsparciem w trudnych
chwilach, radą w momentach niepewności. To, jakie książki czytamy, ma wpływ na nasze poglądy, postawę życiową,
wiedzę. Mario Vargas Llosa sam stwierdził: „Gdyby nie dobre książki, które przeczytałem, miałbym dużo węższą wizję
świata”. Nic więc dziwnego, że lektury mają też wpływ na losy i postawę bohaterów literackich.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Lalka” Bolesław Prus Bohaterką literacką, w której życiu lektury odgrywały ważną rolę,
jest także Izabela Łęcka z „Lalki” Bolesława Prusa. Młoda, próżna
arystokratka nie wyciągała jednak z lektur żadnych
wartościowych wniosków. Nawet najwybitniejsze dzieła literatury
gruntowały jej zastane poglądy na temat ludzkiej wartości, którą
oceniała podle szlachetnego urodzenia, dworskich manier,
wyglądu oraz statusu majątkowego. Prus w następujący sposób
relacjonuje jej refleksje w związku z „Nieboską komedią”
Zygmunta Krasińskiego:Odwiedziny fabryki stanowiły ważną
epokę w życiu panny Izabeli. Z religijną czcią czytywała ona poezje
swego dalekiego kuzyna, Zygmunta, i zdawało się jej, że dziś
znalazła ilustrację do „Nieboskiej komedii”. Odtąd często marzyła
o zmroku, że na górze kąpiącej się w słońcu, skąd zjeżdżał jej
powóz do fabryki, stoją Okopy Św. Trójcy, a w tej dolinie zasnutej
dymami i parą było obozowisko zbuntowanych demokratów,
gotowych lada chwila ruszyć do szturmu i zburzyć jej piękny
świat.Jak się więc okazuje, Izabela Łęcka nie znalazła w dramacie
Krasińskiego żadnych głębszych treści ponad arystokratyczną
niechęć do zbuntowanego gminu, która przecież jest jej od
urodzenia bardzo bliska. Podobnie zresztą było z powieściami
Emila Zoli, które Łęcka również chętnie czytała, a które także
potrafiły poruszyć wyłącznie strunę jej próżności.

„Cierpienia Johann Wolfgang Tytułowy bohater to wrażliwy młodzieniec, początkowo cieszący się
Młodego Wertera” von Goethe życiem i egzystujący w zgodzie z naturą. Jako człowiek o duszy artysty
upaja się przyrodą i w jej kontemplacji próbuje odnaleźć harmonię. Udaje
mu się to m.in dzięki lekturze poezji Homera, która uspokaja jego duszę i
daje poczucie stabilności oraz równowagi wewnętrznej. Z kolei Biblia
pozwala Werterowi na nawiązanie kontaktu z Bogiem, w efekcie czego
może Mu powierzyć swoje troski, nadzieje i problemy. Wewnętrzny
spokój głównego bohatera burzy jednak lektura Hamleta, poktórej
nachodzą go wahania nastrojów, poczucie samotności oraz odizolowania
od społeczeństwa. Wester identyfikuje się z tytułową postacią i przeżywa
jej los. Utwór Szekspira daje mu do zrozumienia, że trudno jest zrozumieć
snes życia, bo może ono prowadzić donikąd i kończyć się wielką porażką.
Gdy Werter poznaję Lottę i dowiaduje się, że podziela ona jego fascynację
Plebanem z Wakefieldu – Oliviera Goldsmitha, powoduje to wybuch
radości. Fakt, że ukochana ma podobny gust literacji i identyczną
wrażliwość, sprawia, że główny bohater odczuwa wielkie szczęście.
Niestety dla niego błogi stan nie trwa długo i kończy się wraz z lekturą
Pieśni Osjana, w której Werter zaczytuje się, gdy uświadamia sobie, że
uczucie do Lotty może być niespełnione powodu powrotu Alberta do
Wahlheim. Pieśni Osjana oddają jego rozterki wewnętrzne i wątpliwości
związane z miłością ukochanej kobiety. Dzieło Jamesa Macphersona
wyzwala w nim silny egzystencyjny ból przyczynia się do negatywnej
metamorfozy ze szczęśliwego i prowadzącego harmonijny żywot
młodzieńca w załamanego i kompletnie zdruzgotanego szaleńca. Piesni
Osjana nie tyko oddają jego stan emocjonalny duchowy, ale dodatkowo
pogłębiają go i potęgują rozpacz spowodowaną trudnością pogodzenia się
z niespełnioną miłością. Ostatnia z książek, w których zaczytuje się
Werter, towarzyszy mu tuż przed śmiercią. Emilia Galotii bo o niej mowa
opowiada o buncie tytułowej bohaterki wobec woli księcia i pragnącej z
tego powodu odebrać sobie życie. Werter identyfikuje się z jej losem i w
dużej mierze pod jej wpływem popełnia samobójstwo, które stanowi
wyraz desperacji w związku z odrzuconą miłością.
 MOTYW KUSZENIA
Kuszenie, a więc mamienie człowieka, próba sprowadzenia go na złą drogę jest motywem literackim i kulturowym o wielowiekowej
tradycji. Wystawianie człowiek na próbę, chęć zwiedzenia go pojawia się bowiem w najwcześniejszych dziełach kultury. Pierwsze obrazy
podsuwanych pokus znajdują się już w Biblii czy Odysei Homera. Kuszenie jest też głęboko zakorzenione w sferze religii, obecne jest silnie
także w chrześcijaństwie. Oznaczać może ono jednak nie tylko chęć odwrócenia człowieka od Boga, ale także złamania jego silnej woli czy
prawd moralnych. Udana próba kuszenia oznacza zwykle wykorzystanie słabości człowieka i prowadzi do jego upadku.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Odyseja” Homer Odyseusz kuszony jest przez przyciągające żeglarzy

pięknym śpiewem syreny. Poleca przywiązać się do masztu,
a reszcie załogi zatkać uszy. Tym samym słyszy śpiew syren
i ulega jego czarowi, ale dzieje się to bez szkody dla niego i
jego towarzyszy. Pokusa została tutaj okiełznana, zaś
nieudane kuszenie pozwoliło uniknąć rozbicia statku o
skały. Motyw kuszenia dowieść ma tutaj przebiegłości
Odyseusza i wykazać jego męstwo, ale też wygórowaną
ambicję. Kuszenie dowodzi tutaj także tego, jak zwodnicze
jest piękno czy młodość.
„Biblia Księga Pierwsi ludzie zostali wystawieni na pokusę przez szatana,
Rodzaju” który przybrał postać węża. Kusi on Ewę, by spróbowała
owocu z zakazanego drzewa, mówiąc „otworzą się wam
oczy i będziecie jak Bóg, znający dobro i zło”. Wąż sugeruje
zatem, że nieposłuszeństwo wobec Boga pozwoli posiąść
wielką wiedzę. Kusił Ewę dowodząc, że zjedzenie owocu
postawi ją niemal na równi ze Stwórcą. Kuszenie było tu
działaniem skutecznym. Ewa skosztowała owocu i
poczęstowała nim także Adama. Karą za ów czyn była
utrata raju i nieśmiertelności. Kuszenie w Księdze
Rodzaju ma dowieść złowieszczych intencji Szatana i
uzasadnić utratę przez ludzi szczęśliwości, a pogrążenie się
w świecie pełnym cierpienia i zła.
„Władca Pierścieni” J.R.R Tolkien Sauron, chcąc zawładnąć Śródziemiem, zwiódł elfów i dał im wiedzę pozwalającą wykuć
Pierścienie Władzy. Kiedy mistrz kowalstwa tamtych czasów, Celebrimbor, pracował nad
wykuwaniem swoich pierścieni, Sauron udał się do Mordoru, aby w
ogniu Orodruiny wykuć własny Pierścień Władzy. Jedynie pierścienie elfów nie uległy
wpływowi Jedynego, gdyż Celebrimbor ukrył je przed Sauronem. Po pewnym czasie, gdy
doszło do walki Saurona z Ostatnim Przymierzem elfów i ludzi, w bitwie na stokach Góry
Przeznaczenia pod ciosami Saurona zginął Najwyższy Król Ñoldorów, Gil-galad oraz
król Arnoru i Gondoru, Elendil . Jednak, syn Elendila, Isildur, pomścił swego ojca i zadał
Sauronowi śmiertelny cios. Następnie, pękniętym ostrzem Narsila pozbawił Saurona palca
wraz z Pierścieniem. Władca Ciemności został pokonany, lecz jego duch uleciał do
Mrocznej Puszczy. Isildur zagarnął Pierścień dla siebie i dwa lata później, podczas powrotu
do Arnoru, zginął w bitwie na polach Gladden z rąk orków, a Pierścień spoczął na
dnie Anduiny.
Ponieważ Pierścień nie został zniszczony, Sauron mógł na nowo ukształtować swoją
materialną postać. Zajęło mu to jednak wiele wieków.
Po latach Pierścień odnalazł hobbit z plemienia Stoorów, Déagol, lecz wkrótce został
zabity przez swojego przyjaciela, Sméagola. Ten zagarnął Pierścień, a moc artefaktu
nienaturalnie wydłużyła mu życie i zmieniła go tak, że został przezwany Gollumem.
Pod koniec Trzeciej Ery Pierścień dostał się w ręce Bilba Bagginsa, który przekazał go
swojemu krewnemu, Frodowi. Frodo udał się do Mordoru wraz z Drużyną Pierścienia w
celu zniszczenia go w ogniu Góry Przeznaczenia, co ostatecznie uwolniło Śródziemie od
Saurona Dysponował najistotniejszą częścią duchowej mocy swojego twórcy, Saurona,
dzięki czemu dawał swojemu posiadaczowi potęgę i kontrolę nad powiernikami innych
Pierścieni Władzy. Miał też pewien rodzaj własnej inteligencji: chcąc wrócić do swego
twórcy skupiał na sobie uwagę, potrafił wywierać wpływ na właściciela i zawładnąć
istotami o woli słabszej, niż wola Saurona. Wyjątkami były osoby wyjątkowo mądre
(Gandalf, Galadriela, Aragorn) lub proste (Samwise Gamgee, Tom Bombadil)
 MOTYW KWIATU
Motyw kwiatu dotyczy zarówno pojawiania się roślin w tekstach kultury, jak i motywów florystycznych (na przykład na ubraniach
bohaterów). Na przestrzeni wieków tworzył się język kwiatów, który określa, co dana roślina dokładnie symbolizuje. Na przykład
czerwona róża to dowód miłości, narcyz symbolizuje zapatrzenie w siebie, lilia – niewinność, a biały goździk łączy się z socjalizmem, jako
że był to kwiat nieodłącznie towarzyszący w tamtych czasach wszelkim świętom. Ponadto kwiat uniwersalnie często symbolizuje piękno i
zastępuje wyrażenie uczuć mężczyzny do kobiety. Z motywem kwiatu łączy się także bogata metaforyka. W podaniach ludowych wielu
narodów zachował się przekaz o kwiecie życia. Jest to roślina, która kwitnie raz do roku w odległym, trudno dostępnym miejscu. Ten, kto
ją zerwie, posiądzie dar życia wiecznego. Kwiat symbolizuje w tym podaniu odwieczne marzenie człowieka o nieśmiertelności.
Najdzielniejsi rycerze w czasach średniowiecza byli nazywani kwiatem rycerstwa. Kwiatem (co widać zwłaszcza we wszelkiego rodzaju
sielankach) lub wianem nazywano dziewictwo. W noc poślubną metaforycznie ów kwiat miał być zrywany. W latach sześćdziesiątych XX
wieku kultura hipisowska nazywana była kulturą dzieci-kwiatów. Jeszcze inny przykład metaforyki motywu kwiatu – kwiatki to
zaskakujące, niespodziewane, zabawne i często przypadkowe sformułowania.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Mitologia – Mitologiczny bohater Narcyz był bardzo pięknym młodzieńcem.

Narcyz” Mimo iż otaczały go powabne, kochające się w nim nimfy, nie był
nimi zainteresowany. Kiedy pewnego razu zobaczył w strumieniu
swoje odbicie, zakochał się sam w sobie. Umarł wpatrzony w
swoje odbicie w wodzie. Na jego grobie wyrósł kwiat, który został
nazwany właśnie narcyzem. Kwiat ten symbolizuje tu próżne
zapatrzenie w siebie. Od tego mitu pochodzi zwrot miłość
narcystyczna (lub narcyzm).

„Lilie” Adam Mickiewicz Lilie symbolizują niewinność. W tej balladzie Mickiewicz posłużył
się jednak symbolem dosyć przewrotnie. Niewierna żona, która
zamordowała męża, posadziła na jego grobie właśnie te kwiaty.
Miały one bujnie wyrosnąć i zakryć mogiłę, a co za tym idzie –
ukryć zbrodnię. Następnie wyrastają nad zbiorową mogiłą żony i
dwóch braci zamordowanego, kiedy ten powraca z zaświatów, by
się na nich zemścić.

„Tajemniczy Ogród” Agnieszka Holland Historia nieszczęśliwych dzieci, mieszkających w ponurym i

rygorystycznym domu. Pewnego dnia okazuje się że jest tam
ogród, zamknięty na klucz, niedostępny dla nikogo. To ogród,
którym zajmowała się zmarła ukochana żona właściciela tego
domu, ojca i wuja dzieci. Odkąd odeszła, ogrodem nikt nie mógł
się zajmować. Dzieci, pragnąc wprowadzić nowe życie do tego
nieszczęśliwego domu, otwierają ogród. Przepięknie kwitnące w
nim kwiaty sprawiają, że wszystko wokół odrodzi się do życia i
będzie przynosić radość. Cudowna moc kwiatów ukazana w tym
filmie sprawia, że nie tylko bohaterowie czują się szczęśliw, ale to
uczucie przenosi się także na widza.

„Mit o Demeter i Mit ten zalicza się do grupy mitów agrarnych, czyli mówiących
o tajemnicach świata przyrody mitach ziemi. Demeter jest boginią -
Korze” matką, która uosabia swoją osobą płodność natury. Jej żal i rozpacz
po utracie córki, Kory, sprawia, iż Ziemię dotyka klęska nieurodzaju.
Bowiem od stanu i od woli bogini płodności zależy, czy Ziemia
obrodzi w plony. Dlatego uprowadzenie przez Hadesa Kory
spowodowało dramatyczny efekt: Demeter, opuszczając swą boską
siedzibę, wyruszyła na poszukiwania, zaniedbując swą boską
funkcję. Dopiero, gdy bogowie zobaczyli klęskę, dokonującą się na
Ziemi, postarali się znaleźć rozwiązanie. Odtąd córka Demeter, Kora,
która przybrała imię Persefony, pół roku spędza ze swoją matką,
na powierzchni, drugie pół - wraz ze swym mężem w podziemnym
królestwie zmarłych. Kiedy przebywa na powierzchni, radość
Demeter daje Ziemi owoce, kiedy jest pod ziemią, jej smutek sprawia,
że cykl życia zamiera. Jak widać, mit ten miał za zadanie
przedstawienie przyczyn przemian przyrody w rocznym cyklu
wegetacji. Nie jest to dziwne, zważywszy na pierwotne utożsamianie
zjawisk przyrodniczych z wolą bogów, z ich stanami emocjonalnymi,
którym podlegali tak samo, jak ludzie. O ile dla pierwszych
wyznawców antycznych wierzeń historia ta prezentowała prawdę
rozumianą dosłownie, o tyle w swej warstwie metaforycznej,
symbolicznej, pozostaje aktualna do dziś.
 MOTYW LASU
Metaforyka lasu wiąże się pierwotnie z wyobrażeniami na temat dzikiej, tajemniczej i potężnej przyrody. Znaczenia tego rodzaju wiążą
się np. z kryjącym się we wnętrzu lasu matecznikiem niedźwiedzia w Panu Tadeuszu. Las jest także schronieniem dla wygnańców nie
mogących znaleźć sobie miejsca w społeczności ludzkiej, ale może służyć także do ukrycia przed okiem ludzkim morderstwa, zbrodni (od
Balladyny począwszy, a na dwudziestowiecznej literaturze wojennej skończywszy). W polskiej martyrologii las kryje również inne
tajemnice: bywał siedzibą powstańców oraz miejscem, gdzie po wojnach pozostały groby poległych i zamordowanych (por. Nad
Niemnem).
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Makbet” Szekspir Las birnamski opisany w tragedii Szekspira jest zwiastunem

ostatecznej klęski królobójcy. Otrzymana przez Makbeta
przepowiednia mówiła o tym, że rządy władcy skończą się
w momencie, gdy las podejdzie pod mury zamku. Królowi
wydało się to niemożliwe. Przepowiednia spełniła się
jednak – złudzenie, któremu ulega Makbet, ma racjonalne
wytłumaczenie. Oto żołnierze zbliżający się do siedziby
uzurpatora trzymali w rękach gałązki drzew, aby
zamaskować swoją pozycję. Z oddali można było odnieść
wrażenie, że las faktycznie „kroczy” ku murom. Makbet
zgodnie z przepowiednią ponosi klęskę, a jej
zwiastunem jest właśnie birnamski las.
„Władca Pierścieni” J.R.R. Tolkien Krainę Śródziemia porastało wiele lasów – jedne były
przyjazne, dawały schronienie żyjącym w nich istotom,
inne przeciwnie – były groźne, a mieszkańcy okolicznych
obszarów omijali je z daleka. Jednym z najciekawszych
lasów, opisanych w powieści Tolkiena, był Fangorn. Las ten
znajdował się w południowej części Gór Mglistych.
Mieszkali w nim entowie – stare drzewa, które w
pradawnych czasach utraciły swoje ukochane żony i wciąż
opowiadają o nich w pieśniach. Hobbici Merry i Pippin, po
ucieczce z niewoli u sług Sarumana Uruk-hai, spotykają w
Fangornie Drzewca – mądrego, opanowanego i bardzo
roztropnego enta. Za namową hobbitów stary ent zwołuje
wiec, na którym drzewa postanawiają walczyć przeciwko
Sarumanowi. Opis lasu jest bardzo poetycki, spotkaniu
Drzewca z hobbitami towarzyszą bowiem pieśni
wykonywane przez enta. Miejsce to jest mroczne i
tajemnicze. Bezbronnym i niewinnym daje schronienie, dla
wrogów – jest bezlitosne.
„Avatar” James Cameron James Cameron stworzył za pomocą najnowszej
technologii 3D niezwykłą przestrzeń lasu, który porastał
teren księżyca o nazwie Pandora. Miejsce to poznajemy
razem z głównym bohaterem, który w sztucznym ciele
dołącza do plemienia Na’vi, aby poznawać jego kulturę. Las
jest ważnym miejscem dla tubylców. Jest nie tylko
schronieniem dla członków plemienia, ale i miejscem kultu.
W głębi lasu rośnie niezwykłe drzewo, które jednoczy
mieszkańców, czuje ludzkie emocje i potrafi uzdrawiać. Las
na Pandorze jest przepiękny zwłaszcza nocą. Niespotykane
na Ziemi kształty i kolory roślin, rozświetlone alejki, jarzące
się gałęzie i liście – wszystko to sprawia, że miejsce to
zachwyca zarówno głównego bohatera, jak i widza.
Scenografia, efekty specjalne oraz zdjęcia wykonane w
filmie zostały nagrodzone Oscarem (2010).
 MOTYW LEKARZA
Od fraszki O doktorze Hiszpanie Kochanowskiego począwszy - w naszej literaturze pełno jest sylwetek lekarzy i przemyśleń na temat ich
działalności - działalności ważnej, bo ratującej życie, ale też stale krytykowanej - bo ostatecznie lekarze zawsze przegrywają ze swym
głównym wrogiem, śmiercią.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Ludzie Bezdomni” Stefan Żeromski Innym przykładem ukazania postaci doktora w literaturze polskiej jest powieść
„Ludzie bezdomni” autorstwa Stefana Żeromskiego. Główny bohater – Tomasz
Judym jest młodym, ambitnym chirurgiem, dla którego ogromną wartością są ideały
ofiarnej i bezinteresownej pomocy. Nie jest jednak stuprocentowo pewny drogi,
którą wybrał. Cały czas pozostaje w rozdarciu między potrzebą pomocy
najbiedniejszym w myśl pozytywistycznych ideałów działania organicznego i pracy u
podstaw, a odrazą do najniższej klasy społecznej. To nie jedyny dylemat tego
„romantycznego pozytywisty” lub też „pozytywistycznego romantyka”. Pozostaje on
w rozterce dotyczącej konfliktu życia zawodowego z prywatnym. Marzy o
szczęśliwym, spokojnym życiu z Joasią Podborską, jednak zdaje sobie sprawę ze
swoistej misji, jaką nakłada na niego wykształcenie i obowiązek moralny pomocy
chorym. Kolejną sprzecznością jest nieumiejętność odnalezienia się w jakimkolwiek
środowisku. Judym nie czuje związku emocjonalnego z biedotą, wśród której
przyszło mu się wychowywać, jednak nie potrafi także koegzystować i zgadzać się ze
zdaniem wielkomiejskiej elity, do której jednak paradoksalnie chciałby należeć, by
błyszczeć na salonach i być podziwianym w elitarnym towarzystwie. Doktor Judym
jest więc postacią skomplikowaną, a jego profesja stanowi doskonałe tło, na którym
owe rozdarcia wewnętrzne i dylematy moralne mogły zostać precyzyjnie i klarownie
przedstawione.

„Dżuma” Albert Camus W „Dżumie” został przełamany pewien stereotyp, iż lekarze zazwyczaj pochodzą z
bogatych rodzin i uważają siebie za lepszych od innych. Rieux wychował się jako syn
robotnika, a swój status zawdzięczał ciężkiej pracy, nauce i pokorze. Żadne z jego słów
nie zdradziło też przejawów jakiekolwiek wywyższania się – doktor uważał siebie za
jednego z obywateli Oranu. Mimo lat praktyki, Rieux nie przywykł do widoku śmierci:
„(…) zrozumiałem wtedy, że nie będę mógł się do tego przyzwyczaić. Byłem wówczas
młody i zdawało mi się, że moja niechęć godzi w porządek świata. Potem stałem się
bardziej skromny. Po prostu nie jestem wciąż przyzwyczajony do widoku śmierci”.
Dzięki takiej postawie wciąż cechowała go młodzieńcza niemal energia w walce o
ludzkie życia. Wiele z cech doktora musi budzić u czytelnika podziw i szacunek.
Przykładem może być fakt, iż Rieux rzadko przyjmował pacjentów w swoim gabinecie.
Zamiast tego wolał odwiedzać chorych w ich mieszkaniach. Nie byłoby w tym nic
nadzwyczajnego, gdyby nie to, że jego klientelę stanowili najbiedniejsi mieszkańcy
Oranu. Od wielu z nich doktor nie pobierał nawet opłaty za leczenie. Szybko
nawiązywał bliskie relacje ze swoimi pacjentami. Z wieloma się zaprzyjaźnił, czego
przykładem mogą być znajomości z Josephem Grandem czy starym astmatykiem.
Rieux zapytany wprost przez Tarrou, czy jest lekarzem dla samej idei tego
szlachetnego zawodu odparł twierdząco. W jego przypadku czytelnik może mieć
pewność, że tak było naprawdę. Prawdziwym sprawdzianem siły charakteru i pasji do
wykonywanej profesji był dla Rieux trwający niemal dziewięć miesięcy okres epidemii
dżumy w Oranie. Wówczas doktor wykazał się niezłomnością. Nie dość, że od razu
przystąpił z zapałem do walki z zarazą, to przez cały czas jej trwania nie miał ani jednej
chwili zwątpienia w to, co robi. Wielokrotnie podkreślał, że stara się wykonywać
swoje zadanie: „Nie wiem, co mnie czeka i co nastąpi po tym wszystkim. Na razie są
chorzy i trzeba ich leczyć. Potem oni zastanowią się i ja także. Ale najpilniejszą sprawą
jest ich leczyć. Bronię ich, jak mogę, oto wszystko”. Podkreślał też, że jego praca
zaczęła przypominać walkę: „Trzeba walczyć w taki czy inny sposób i nie padać na
kolana”. Jednak nie udało mu się uniknąć pewnej rutyny, do której zmusiła go
sytuacja: „Wiedział bowiem, że na okres, którego końca nie dostrzegał, jego rola nie
polegała już na leczeniu. Jego rola polegała na stawianiu diagnozy. Stwierdzić,
zobaczyć, opisać, zarejestrować, potem skazać, takie było jego zadanie”. Niesłychanie
trudna sytuacja, którą pogarszał brak perspektyw na dostarczenie odpowiedniego
serum, spowodowały, że Rieux przeszedł wyraźną przemianę. Musiał ją przejść, aby
zachować zdrowe zmysły: „Jedyną obroną było schronić się w tej stwardniałości,
zacisnąć węzeł, który się w nim uformował. Wiedział, że to dobry sposób, żeby nie
ustawać. Co do reszty nie miał wielkich złudzeń, a zmęczenie odebrało mu te, które
zachował jeszcze”.
 MOTYW LISTÓW
W czasach „przed-emailowych” list stanowił ważny, materialny dowód np. czyjegoś uczucia, znak życia kogoś przebywającego daleko, czy
też - jak w III części Dziadów, w scenie u Senatora - świadectwo czyjegoś poparcia, którego nie sposób zignorować. Właśnie materialność
listu grała istotną rolę. Krój liter mógł zdradzać emocje piszącego, podobnie jak np. atrament rozmyty łzami itp. Bohaterowie literaccy
piszą do siebie listy, czytają je sobie (warto tu przypomnieć sobie przezabawną scenę dyktowania listu przez Cześnika w Zemście Fredry);
listy zawierają ważne informacje, a ujawnienie treści listu wyznacza często punkt zwrotny akcji. List ma w literaturze bogatą tradycję,
sięgającą starożytności i stanowi „gatunek w gatunku”, jeśli pojawia się w powieści; warto zaznaczyć, że w przypadku powieści
epistolarnej należy postępować ostrożnie wskazując temat listu w tekście.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Cierpienia Johann Wolfgang To jedna z najważniejszych w literaturze powieści

Goethe epistolarnych. Jej zasadą było nadanie autentyczności
Młodego Wertera”
zarówno postaciom, jak i wydarzeniom. Dlatego też wszystkie
listy opatrzone są datami, mają określonego nadawcę i
adresata (narratorem, a jednocześnie nadawcą listów, jest
tytułowy Werter, natomiast adresatem jego przyjaciel,
Wilhelm), a sam rzekomy redaktor listów Wertera stosuje w
przypisach zabiegi uautentyczniające. Na dodatek większość
listów ma charakter tekstów konfesyjnych, czyli prywatnych,
intymnych, w których Werter zwierza się ze swoich marzeń,
pragnień i cierpień.
Werter przebywa w Waldheim i tam poznaje Lottę, w której
zakochuje się od pierwszego wejrzenia. Kobieta jest jednak
związana z Albertem, a Werter popada w miłosne szaleństwo.
Targają nim sprzeczne uczucia, załamuje się, by zaraz potem
popaść w stan euforii. Miłość ta jest obsesyjna, zupełnie bez
przyszłości, nieszczęśliwa. W końcu Werter postanawia
wyjechać i odsunąć się od narzeczonych. Ma nadzieję, że
zapomni. Potem jednak wraca i zaczyna zadręczać się,
przychodząc do już małżonków. Popada w depresję i w końcu
popełnia samobójstwo.
„Opowiadania Tadeusz Borowiski Opowiadania Borowskiego zaliczyć należy do literatury faktu,
Borowskiego” ponieważ powstały na podstawie osobistych doświadczeń
autora. Nie można jednak powiedzieć, iż jest to powieść
epistolarna. Forma listu ma jedynie wzmocnić wiarygodność
głównego bohatera, który był w obozie i przeżył wszystko.
Brak w tych listach konkretnych np.: dat czy nazwisk. Główny
bohater, Tadek, więzień obozu w Oświęcimiu, pisze listy do
swojej narzeczonej Marii. To więzień doświadczony, człowiek
bez złudzeń, odporny na zło, potrafi odnaleźć się w obozie,
“urządzić się”, zna mechanizm funkcjonowania obozu,
dopuszcza relatywizm moralny – możliwość odstępowania od
przyjętych zasad etycznych, ale w ściśle określonych
granicach, jedynym jego celem jest przetrwanie za wszelką
cenę. Obóz koncentracyjny stanowi małe państwo totalitarne:
zamknięta przestrzeń, człowiek (więzień) jest całkowicie
wykorzystywany, panują potworne warunki bytowe (głód,
brak higieny i wiążące się z tym choroby), niszczy się ludzką
psychikę, doprowadzając do tego, że człowiek w nieludzkich
warunkach stara się za wszelką cenę przetrwać i zachowuje się
nieludzko, traci człowieczeństwo, zaciera się granica między
katem a ofiarą (każdy więzień jest ofiarą systemu
totalitarnego i katem dla współwięźnia), panuje terror, brak
prywatności i intymności (np. wspólne toalety dla kobiet i
mężczyzn), ludzi szczuje się przeciw sobie, dochodzi do
wyniszczenia ich systemów nerwowych, gdyż ciągle trzymani
są na granicy życia i śmierci, przyzwyczaja się ich do takiego
systemu i panujących reguł.
 MOTYW ŁAGRÓW
Łagry nierozerwalnie powiązane są z tak zwaną literaturą łagrową. W kulturze polskiej (i rosyjskiej) jest to nurt, który
narodził się w wyniku masowych zsyłek ludności przez rząd radziecki do obozów koncentracyjnych i obozów pracy
przymusowej w głębi Związku Radzieckiego. Większość utworów z tego nurtu ma charakter wspomnieniowy, na pół
dokumentalny. Ukazana jest w nich kondycja człowieka wobec otaczającej go rzeczywistości państwa totalitarnego. Motyw
łagrów łączy się pod wieloma względami z motywem Holokaustu (z tym, że ten dotyczy obozów hitlerowskich, nie
radzieckich).
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Inny Świat” Gustaw Herling- W swoim utworze Herling-Grudziński przedstawił

Grudziński obserwowany od wewnątrz mechanizm działania
państwa totalitarnego. W oparciu o własne przeżycia
opisał zarówno sytuację panującą w sowieckich
więzieniach, jak i łagrze. Wśród więźniów pokazuje
wiele przykładów na to, że w nieludzkich warunkach
są i tacy, którzy zachowują resztki człowieczeństwa.
Sam autor przebywał w radzieckich więzieniach i
obozie w Jercewie (pod Archangielskiem) w latach
1939–1942.

MOTYW LOSU/FATUM
Motyw klasyczny, odnoszący się do nadprzyrodzonej siły kierującej życiem ludzi, a w mitologii starożytnej również
egzystencją bogów. Synonimy losu to: przeznaczenie, fatum. Od czasów romantyzmu przeciwstawiano „ślepy los”, działający
często tak, jakby szydził z usiłowań i szlachetnych uczuć ludzkich - Opatrzności, czyli rozumnemu planowi boskiemu,
wyznaczającemu bieg historii oraz cel i sens egzystencji zarówno zbiorowości, jak i jednostek.
„Makbet” Szekspir Los jest też w przypadku Makbeta- tytułowego bohatera
dramatu Szekspira. Pewnego dnia wiedźmy, które spotyka
na wrzosowiskach przepowiadają mu, że zostanie tanem
Kawdor, a potem królem. Kiedy pierwsza część
przepowiedni sprawdza się, w Makbecie zachodzi duża
zmiana. Rodzi się w nim żądza władzy, podsycana jeszcze
przez podszepty Lady Makbet, której marzy się bycie
królową. Jednak Makbet wie, że zdobycie korony wiąże
się z tym, iż będzie on musiał dokonać królobójstwa. Przez
długi czas walczy ze sobą. Zdaje sobie sprawę, że zbicie
Dunkana, którego do tej pory był wiernym rycerzem,
sprawi, że sprzeniewierzy się on wszystkim wyznawanym
dotąd wartościom i ideałom. W końcu jednak przełamuje
się. By przyspieszyć wykonanie się przepowiedni
czarownic, zabija Duncana. Ta pierwsza zbrodnia pociąga
za sobą konieczność kolejnych, bo jak stwierdza
sam Makbet: "Zły plon bezprawia nowym się tylko
bezprawiem poprawia". Z rozkazu Makbeta giną
więc Banko i cała rodzina Makdufa. Po każdej kolejnej
zbrodni Makbet czuje się pewniejszy i coraz bardziej
bezkarny. Zabójstwo Duncana i Banka wzbudzało jeszcze
w nim wyrzuty sumienia. Potem zło mu powszednieje.
Widzimy, jak ten prawy i szlachetny kiedyś bohater,
przeradza się w tyrana i bezwzględnego zbrodniarza
pozbawionego wszelkich skrupułów. Makbet jest kolejnym
przykładem człowieka, który sam wybiera swój los. Zdaje
sobie bardzo dobrze sprawę z konsekwencji swych decyzji.
Sam też dokonuje wyboru. Wchodząc na drogę zbrodni,
zrobił to w pełni świadomi i dobrowolnie.
 MOTYW MATKI
Motywem tym zaznaczamy fragmenty mówiące o przeświadczeniach na temat powinności związanych z rolą matki. Często są to
stereotypy, mówiące o rozmaitych instynktach koniecznie ujawniających się u matki w odniesieniu do jej dziecka - instynktach
związanych przede wszystkim z opiekuńczością, czuwaniem nad rozwojem, bytem i losem dziecka. Szczególnym przykładem może być tu
pani Rollison z Mickiewiczowskich Dziadów, która, pozbawiona wzroku, kieruje się przeczuciem oraz potrafi innymi zmysłami odnaleźć
swojego syna (np. odróżnia jego krzyk spośród innych głosów cierpiących więźniów).
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Lament Utwór przedstawia cierpienie Matki Boskiej. Stoi ona pod

Świętokrzyski” krzyżem Chrystusa i ubolewa nad jego śmiercią. Swoją
rozpacz wyraża na różne sposoby: płacze, przeżywa mękę
syna, pragnie, żeby Chrystus do niej przemówił, namawia
inne matki do współodczuwania.
Mimo że jest to nawiązanie do wydarzeń biblijnych, to
Matka Boska jest przedstawiona jako zwykła kobieta, nie
jako święta. Odczuwa wielki ból spowodowany stratą
najukochańszego dziecka.

„Mit o Demeter i Demeter była czczoną przez wszystkich ludzi matką

Korze” plonów, ptaków, ryb i całej żyjącej przyrody. Z wody i
powietrza dawała życie wszystkich roślinom i
stworzeniom. Miała córkę – Persefonę, nazywaną
Korą. Któregoś dnia zostawiła Persefonę pod opieką
nimf. Młoda dziewczyna zbierała kwiaty na łące.
Demeter zabroniła jej tylko zrywać narcyze. Jednak
bóg podziemi, Hades, zwabił piękną boginkę właśnie
tym kwiatem, który nagle wyrósł spod ziemi i był tak
piękny, że Persefona nie mogła powstrzymać się i
zerwała roślinę. Wtedy rydwan z czarnymi końmi
porwał Korę do Tartaru. Zrozpaczona Demeter
szukała córki wszędzie. Ukryła się przed ludźmi i
bogami w łachmanach staruszki. Na ziemi
zapanowały susze i klęski przyrody, pola nie dawały
plonów, rośliny umierały. Kiedy wreszcie Zeus
odnalazł Demeter, rozkazał Hadesowi zwrócić
Persefonę jej matce. Ale przez zjedzenie granatu,
Persefona musiała na część roku wracać do męża. I
tak, przez pewien czas przyroda pięknieje, żyje,
bujnie się rozwija, by potem na kilka miesięcy zasną ć,
kiedy matka Demeter tęskni do swej córki. Demeter
nazywana jest boginią życia, zaś Persefona (Kora) –
boginią śmierci. Atrybutami pierwszej są kłosy i maki,
natomiast drugiej bogini – narcyz i owoc granatu.
„Harry Potter” J.K. Rowling -Lily Potter W przełomowym cyklu o młodym czarodzieju akcenty
-Molly Potter macierzyńskie pierwszorzędnie najpewniej przypisywane
będą Lily Potter, która poświęciła swoje życie, aby ocalić
syna. Jest to niebywale istotny w serii motyw, jednak to
częściej troska i opieka Molly Weasley, jakie roztaczała nad
swą dziatwą i swoiście usynowionym Harrym, pojawiała się
na głównej scenie. Matka pociesznej gromadki nie stroniła
od rodzicielskich wyzwań, ale była także w stanie postawić
się potężnym przeciwnikom, o ile zaczęli sprawiać
zagrożenie dla jej podopiecznych. Dowodem na
macierzyńskie uczucia wobec Harrego może być podarunek
– pamiętkę po swym bracie - zegarek, dodatkowo
spotkanie bogina, zmieniającego się kolejno w wizerunki
martwych członków jej rodziny, a na końcu w nieżyjącego
Harrego także są niezbitym tego świadectwem.
„Gra o Tron” George R.R. Martin Catelyn Stark Przykład wzorowej matki. Catelyn Stark z domu Tully
dochowała się piątki dzieci, a każde z nich otaczała miłością
i troską. Nie jest zaślepiona, cieszy się zdrowym
spojrzeniem na nie i ich wychowanie. Przez kolejne etapy
wykazywała się ogromną siłą, najpierw godząc się na
rozstanie z córkami, potem przeżywając tragedię wypadku
syna, wspomagając pierworodnego w kampanii wojskowej,
naznaczona kolejną tragedią śmierci dwójki pozostawionej
w Winterfell, świadek zamordowania kolejnego dziecka.
Nieustannie skazywana na podejmowanie trudnych
decyzji, dokonywała niełatwych wyborów, jak choćby o
uwolnieniu znienawidzonego Jaime’a Lannistera, wszystko
w wierze o działaniu dla dobra swoich dzieci. Jeszcze jako
młoda dziewczyna, darząc nienawiścią bękarta swojego
męża modliła się o śmierć niemowlęcia – później sama
poczuła się tym przerażona, składała modły o jego
przeżycie i przez pewien czas próbowała je pokochać,
prosząc męża, aby zalegalizował syna i uczynił go równym a
nawet wyższym niż jej Robb.
„Gra o Tron” George R.R. Martin Cersei Lannister Lwica z Casterly Rock ma nieco skomplikowane poczucie
macierzyństwa. Z jednej strony jest ogromnie przywiązana,
i nieco ślepa w kwestii trójki posiadanych już lwiątek. Z
drugiej, pamiętajmy, że usuwała dzieci swoje i Roberta,
jeszcze zanim miały okazję wyjrzeć z jej łona na świat, i nie
poniosła z tego punktu uszczerbku na psychice, nie czuła
wyrzutów sumienia. Nie żywi też żadnych uczuć w
stosunku do dzieci jako takich, nie miała skrupułów co do
wydania wyroku śmierci na potomstwo Roberta. Miejscami
można odnieść nawet wrażenie, że dziecko jest dla niej
produktem, na który mogła sobie pozwolić i którego też
potrzebowała, natomiast przywiązanie przyszło w efekcie.
„Gra o Tron” George R.R. Martin Lysa Arryn Model matki zupełnie odmienny od dwóch powyższych.
Przez lata nie było jej dane posiadać dzieci – na początku
nakazano jej usunąć nieślubny efekt uczucia jej do Petyra,
co musiało uszkodzić łono, ponieważ kolejne płody albo
rodziły się martwe, albo dochodziło do poronienia.
Wreszcie urodził się słabowity chłopiec, na punkcie którego
Lysa jest zupełnie zaślepiona, nie potrafi na niego patrzeć
obiektywnie, wszystko podporządkowuje jego
bezpieczeństwu i za wszelką cenę nie pozwala go sobie
odebrać, pomysły posłania go do protektora kończą się
morderstwem. Kiedy Robert odbiera chłopcu tytuł
Namiestnika Wschodu, Lysa nie toleruje odmawiania mu
tego tytułu.
„Gra o Tron” George R.R. Martin Daenerys Targeryen Matka nietypowa, ponieważ bezpłodna. Lichą egzystencję
męża poprzez magię krwi opłaciła trudną śmiercią –
śmiercią syna w jej łonie, i jego obumarciem, tak, że wedle
słów Mirri już nigdy nie powije żywego potomka. Prędko
jednak znalazła na to sposób, doprowadzając do wyklucia
się smoków i otoczywszy je matczyną opieką związała się z
nimi nieprawdopodobnie silną więzią. Nie dostrzegała w
nich bestii, a swoje dzieciątka, zasługujące na miłość.
 MOTYW MĄDROŚCI
Czym jest mądrość, starają się wyjaśniać autorzy literatury dydaktycznej, stąd wiele fragmentów odpowiadających temu motywowi
znajdziemy np. w tekstach oświeceniowych. Mądrość bywa łączona z nauką i rozumem lub też im przeciwstawiana. W tym drugim
przypadku zwraca się najczęściej uwagę na wiedzę pozarozumową, płynącą z serca lub bezpośredniego instynktu duszy. Mądrość jest
cechą i domeną filozofów, ale zdarza się też, że odmawia się jej właśnie tym, którzy ,,zawodowo” zajmują się zdobywaniem i
pielęgnowaniem mądrości (zob. też: mędrzec).
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Tren IX” Jan Kochanowski Apostrofą do Mądrości rozpoczyna Kochanowski swój tren:
Kupić by cię, Mądrości, za drogie pieniądze,
Która […] wszytki żądze
Wszytki ludzkie frasunki umiesz wykorzenić.
Mądrość w rozumieniu poety to dążność do osiągnięcia
ideałów stoickich: zachowanie umiaru, brak większych
uniesień, życie proste, dominacja przymiotów duchowych
nad materialnymi. Mądrość ta miała dać ochronę przed
nagłymi wydarzeniami, takimi choćby jak śmierć. Miała
uodpornić na nią i pozwolić znieść ją łagodnie. Jak się
okazało, próba osiągnięcia tak rozumianej Mądrości na nic
się zdała. W momencie kryzysu – śmierci Urszulki, córki
Kochanowskiego, okazała się ona przekleństwem:
pozbawiła poetę wiary w to, w co długo wierzył i czemu
hołdował. Słowa skierowane do Mądrości są tu ironiczne,
przepełnione goryczą.

MOTYW MIASTA
Ma ono w kulturze podwójne oblicze: miejsca zepsucia (Sodomy, Babilonu) gdzie ludzie, żyjący w oderwaniu od swych „naturalnych”
korzeni, żyjący anonimowo, ukryci w tłumie, dopuszczają się bezwstydnie wszelkiego rodzaju występków (tak np. w Quo vadis
Sienkiewicza). W ten sposób opisywane są przede wszystkim stolice państw. Szczególną pozycję wśród miast w polskiej literaturze
zajmuje Paryż (przez wiele wieków nadający ton polityce, potem sztuce, a w końcu - modzie), Warszawa (jako miasto-buntownik i
miastofeniks), czy Petersburg (jako miasto „nienaturalne”, powstałe dla potrzeb władcy, a nie dla mieszkańców metropolii - tak
przedstawiony jest m.in. w Ustępie III części Dziadów). Miasto jest też miejscem triumfu myśli ludzkiej - w zakresie techniki, architektury,
sztuki (w ten sposób widzi piękno miasta choćby Wokulski opisując Paryż).
„Lalka” Bolesław Prus W książce w realistyczny sposób pokazana została Warszawa
drugiej połowy XIX wieku. Autor uwiecznił nie tylko jej topografię,
ale zrobił też doskonały przekrój przez warstwy społeczne ją
zamieszkujące. Jak we wszystkich wielkich miastach i Warszawa
dzieli się tu na centrum – zadbane, z parkami, trotuarami,
miejscami spotkań elity intelektualnej i na Powiśle – obrzeża,
które zamieszkuje biedota, ludzie chorzy i bezdomni. Przykładem
proletariatu mogą być bohaterzy, którym Wokulski pomógł
wyrwać się z tego środowiska: Maria, Węgiełek czy Wysocki.
Miasto w utworze Prusa to miejsce kontrastów, przenikania się
wartości dobrych ze złymi, a jednocześnie znieczulicy (niewielu z
wrażliwością spoglądało na życie biedoty).

„Sklepy Bruno Schulz Miasto bez nazwy. Najbardziej szczegółowo opisana jest zaś dzielnica, w
której znajdowała się Ulica Krokodyli:
Cynamonowe” Był to dystrykt przemysłowo-handlowy z podkreślonym jaskrawo
charakterem trzeźwej użytkowości. Duch czasu, mechanizm ekonomiki, nie
oszczędził i naszego miasta i zapuścił korzenie na skrawku jego peryferii, gdzie
rozwinął się w pasożytniczą dzielnicę.
Opis rozciąga się na cały rozdział, co charakterystyczne w prozie Schulza.
Dzielnica negatywnie wykorzystała możliwość, przed jaką stanęła. Rozwój
cywilizacyjny spowodował demoralizację społeczeństwa, wszechobecnie
zapanowała korupcja i zepsucie. Nowoczesność jest tylko pozorna: Mamy w
tej dzielnicy także tramwaje. Ambicja rajców miejskich święci tu najwyższy
swój triumf. Ale pożałowania godny jest widok tych wozów, zrobionych z
papier mâché, o ścianach powyginanych i zmiętych od wieloletniego użytku.
Kręte uliczki, tandetne reklamy, wystawy sklepowe – są one przykrywką dla
grzechu i wyuzdania. Miasto ukazane zostaje negatywnie, jako źródło zła i
wstydu „porządnej” części jego mieszkańców.
 MOTYW MIŁOŚCI NIESZCZĘŚLIWEJ/NIESPEŁNIONEJ
To miłość nieodwzajemniona, nie mogąca zakończyć się zbliżeniem i/lub wspólnym życiem zakochanych, miłość naznaczona
rozłąką, tęsknotą, niespełnionym pożądaniem lub rozczarowaniem. Miłość Wokulskiego jest niewątpliwie niespełniona, ale
raczej nie można nazwać jej romantyczną, ani tragiczną. Podobnie należy też patrzeć np. na historie „nieudanych” miłości z
Nad Niemnem Orzeszkowej.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Dzieje Tristana i Joseph Bedier Miłość tytułowych bohaterów jest związana z wypiciem
Izoldy” przez nich miłosnego napoju. Nie jest to szczęśliwy
związek, bo niszczy małżeństwo Izoldy i Marka. Miłość ta
nie jest więc akceptowana, kochankowie muszą uciekać i
ukrywać się, początkowo grozi im śmierć. Ich uczucie
doprowadza do zdrady, rani człowieka, który naprawdę
kocha (król Marek), a także wpędza ich samych w kłopoty.
Jednak jak się okazuje trwa nawet po śmierci kochanków.
Jest to miłość tristaniczna – bardzo namiętna,
spontaniczna, głęboka, ale jednocześnie łamiąca obyczaje i
konwenanse.
„Kordian” Juliusz Słowacki Tytułowy bohater jako młody chłopak jest zakochany w
starszej Laurze. Jednak kobieta go odrzuca, a nawet trochę
z niego szydzi. Kordian, odczuwający „ból istnienia”,
postanawia popełnić samobójstwo.
Kilka lat później miłość znów go rozczarowuje. We
Włoszech poznaje Wiolettę, która przestaje go kochać, gdy
Kordian traci pieniądze. Bohater zauważa, że nie ma
bezinteresownej miłości, zostaje dwukrotnie odrzucony.
Doświadczenie nieszczęśliwej miłości jest jedną z cech
bohatera werterycznego.
„Lalka” Bolesław Prus Stanisław Wokulski jest nieszczęśliwie zakochany w Izabeli
Łęckiej. Kobietę cechują obojętność i chłód, nie potrafi
docenić miłości. Instytucję małżeństwa wiąże jedynie z
pieniędzmi. Umie się co najwyżej zachwycić posągiem
Apollina, a Wokulskiego ignoruje. Gdy między bohaterami
dochodzi do zaręczyn, postępowanie kobiety nadal rani,
np. flirtuje ze Starskim. Wokulski jest natomiast idealistą
miłości, nie może przestać kochać Izabeli i nie potrafi
poradzić sobie z tym uczuciem. Próbuje nawet popełnić
samobójstwo. Jest to po części miłość romantyczna –
bardzo silne nieszczęśliwe uczucie popychające w stronę
samobójstwa.

„Ludzie Bezdomni” Stefan Żeromski Miłość Tomasza i Joasi rozkwita powoli. Kobieta od razu się
zakochuje, ale Judym jest bardziej zafascynowany Natalią
Orszeńską. Z czasem Joasia staje się dla niego atrakcyjną
kobietą i partnerką intelektualną, Tomasz idealizuje ją i
coraz bardziej kocha (w sposób romantyczny). Praca
sprawia, że opuszcza Cisy. Mimo że bohater tęskni i żywi
prawdziwe uczucie, to decyduje się poświęcić na rzecz
innych. Tomasz i Joasia oddalają się od siebie, jest to
powodem ich cierpienia. Kobieta jednak nic nie robi, żeby
odzyskać ukochanego. Możliwe, że rozumie posłannictwo
doktora, a może nie pozwala jej na to duma. W każdym
razie miłość jest niespełniona.
 MOTYW MIŁOŚCI ROMANTYCZNEJ
Jej cechy są dość szczegółowo określone – miłość romantyczna kładzie nacisk na związek dusz (grając silnie na dualizmie duszy i ciała),
duchową przyjaźń, natychmiastowe wzajemne zrozumienie, chętnie operuje metaforyką magnetyzmu (miłość taka jest wyrokiem losu),
często wiąże osoby, które z uwagi na zasady społeczne (np. dotyczące kojarzenia małżeństw) nie mogą się pobrać. Nie mogąc być
zrealizowaną na ziemi, miłość romantyczna pokłada nadzieję w zaświatach, a kochankowie w związku ze swoją sytuacją pozostają
skłóceni ze światem i oderwani od niego, oddają się marzeniom, a niekiedy melancholii, czasem wyjście ze swej pełnej udręki sytuacji
odnajdują w czynie samobójczym. Miłość romantyczna bywa przeciwstawiana więzom łączącym małżonków (np. w wypowiedzi Gustawa
w Mickiewiczowskich „Dziadach”).

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Dziady cz.IV” Adam Mickiewicz Często łączy się ten dramat z nieszczęśliwą miłością samego
Mickiewicza do Maryli Wereszczakówny. Głównym bohaterem
dramatu jest Gustaw, a w zasadzie jego duch, który przybywa
do domu księdza i spędza tam trzy godziny: miłości, rozpaczy i
przestrogi. Opowiada historię swojej miłości do kobiety, która
opuściła go, wybierając innego i wychodząc za mąż. Gustaw
jest najlepszym przykładem romantycznego kochanka, który
uwielbia kobietę, podziwia ją, potem szaleje z rozpaczy, bólu,
cierpi i posuwa się do samobójstwa.

„Diabelskie Cassandra Clare Magia jest niebezpieczna, ale miłość jeszcze bardziej.
Maszyny” Kiedy szesnastoletnia Tessa Gray pokonuje ocean, żeby
odnaleźć brata, celem jej podróży jest Anglia za czasów
panowania królowej Wiktorii. W londyńskim Podziemnym
Świecie, w którym po ulicach przemykają wampiry,
czarownicy i inne nadnaturalne istoty, czeka na nią coś
STRASZNEGO.
Tylko Nocni Łowcy, wojownicy ratujący świat przed
demonami, utrzymują porządek w tym chaosie. Porwana
przez Mroczne Siostry, członkinie tajnej organizacji
zwanej Klubem Pandemonium, Tessa wkrótce dowiaduje
się, że sama jest Podziemną z rzadkim darem
zmieniania się w inną osobę.
Co więcej, Mistrz - tajemnicza postać kierująca Klubem -
nie zatrzyma się przed niczym, żeby wykorzystać jej
moc. Pozbawiona przyjaciół, ścigana Tessa znajduje
schronienie w londyńskim Instytucie Nocnych Łowców,
którzy przyrzekają, że znajdą jej brata, jeśli ona
wykorzysta swój dar, żeby im pomóc. Wkrótce Tessę
zaczynają fascynować dwaj przyjaciele: James, którego
krucha uroda skrywa groźny sekret, i niebieskooki Will,
zniechęcający do siebie wszystkich swym sarkastycznym
humorem i zmiennymi nastrojami... wszystkich oprócz
Tessy. W miarę jak w trakcie swoich poszukiwań, zostają
wciągnięci w intrygę, grożącą zagładą Nocnych Łowców,
Tessa uświadamia sobie, że będzie musiała wybierać
między ratowaniem brata a pomaganiem nowym
przyjaciołom, którzy próbują ratować świat... i że miłość
potrafi być najbardziej niebezpieczną magią.

„Pompeje” Paul W.S. Anderson -Milo Akcja „Pompeii” jest osadzona w 97 roku naszej ery, a w roli
-Cassia głównej występuje Kit Harington. Aktor wciela się w Milo,
niewolnika, który stał się niezwyciężonym gladiatorem, by
nagle znaleźć się w sytuacji bez wyjścia – musi uratować
ukochaną Flavię, piękną córkę bogatego kupca, która została
przeznaczona skorumpowanemu rzymskiemu generałowi.
Kiedy Wezuwiusz wybucha, wyrzucając z siebie deszcz
śmiercionośnej lawy, Milo musi wydostać się z areny, aby
uratować życie ukochanej kobiety, podczas gdy majestatyczne
niegdyś Pompeje chylą się ku upadkowi. U boku Haringtona
występują Emily Browning, która wciela się we Flavię, oraz
Jared Harris jako jej ojciec, Lucretius.
 MIŁOŚĆ SENTYMENTALNA
Miłość sentymentalna to pojęcie wiążące się z prądem kulturowym modnym zwłaszcza w XVIII w. – sentymentalizmem. Miłość
przedstawiana i opisywana była wówczas jako uczucie rodzące się nieśmiało w sercach dwójki wrażliwych, czułych osób. Niemałą rolę
odgrywała tu również natura, która tworzyła romantyczną scenerię miłosnych schadzek. Uczucie takie było zazwyczaj szczęśliwe, nie
zagrażały mu konwenanse społeczne, obyczajowe; obce były mu również różnice stanowe czy majątkowe. Miłość sentymentalna nigdy
nie zyskała tak wielkiej popularności, jak miłość romantyczna. Wynikało to z faktu, że ta pierwsza (spokojna, radosna, prowadząca do
szczęścia kochanków) była po prostu mniej interesująca niż ta druga (niszcząca, rozrywająca serce, demoniczna, nieszczęśliwa). Tym
niemniej uczucie dwojga sentymentalnych kochanków również potrafi zachwycić, wzruszyć, przekonać do siebie, oczarować…
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Kamizelka” Bolesław Prus Motyw miłości ukazany w noweli Kamizelka jest jednym z
piękniejszych w polskiej literaturze. Owo uczucie jest tu
przedstawione jako coś niezwykłego, ponieważ w imię tego
uczucia małżonkowie posunęli się do kłamstwa i oszustwa,
aby przynieść ulgę i spokój ukochanej osobie. Z racji tego,
że kierowali się szczytną intencją, nie można nazwać ich
czynu inaczej niż dowodem bezwarunkowej miłości.

MOTYW MIŁOŚĆI TRAGICZNEJ

„Mit o Orfeuszu i Orfeusz był pięknym i młodym królem Tracji. Gdy grał na lutni i
harfie, wszystko wkoło niego mu wtórowało: drzewa, ptaki,
Euredyce” zwierzęta. Jego żoną była równie urodziwa Eurydyka – nimfa
drzewna hamadriada. Bohaterowie bardzo się kochali i byli
szczęścili.
Niestety, ich sielanka nie trwała długo. Uroda Eurydyki miał a
potężną moc. Ktokolwiek ją ujrzał, zakochiwał się w niej od
razu. Gdy syn Apollina i nimfy Kyreny – lekarz, bartnik i
właściciel winnic Aristajos ujrzał ją w dolinie Tempe, podzielił
los jej adoratorów. Nie wiedząc, że Eurydyka jest żoną Orfeusza,
zaczął ją gonić. Był do tego stopnia nieustępliwy, że przerażona
nimfa biegła, nie patrząc pod nogi. W takich okolicznościach
stanęła na żmiję i wkrótce zmarła od ukąszenia.
Po śmierci żony Orfeusz przestał grać i śpiewać, chodził i wołał
imię Eurydyki, mając za słuchacza jedynie echo. Pewnego dnia
wziął lutnię i poszedł dokrólestwa podziemi rządzonego przez
Hadesa. Tam zasłuchany w jego muzykę Charon przewiózł go za
darmo na drugi brzeg Styksu, dźwięki instrumentu spowodowały
także skupienie Cerbera, który przestał szczekać.
Gdy Orfeusz stanął przed władcą podziemni, nie przestał grać.
Układające się w żałosną pieśń dźwięki sprawiły, że nawet
okrutne boginie Erynie – „trzy potworne siostry. Uosobienie
srogich i nieustępliwych wyrzutów sumienia”- płakały, a Hades
oddał mu Eurydykę. Warunkiem bezpiecznego opuszczenia
Hadesu było nieoglądanie się na ukochaną żonę, która szła za
mężem. Bohaterowie szli długo, byli już prawie na gó rze, gdy
Orfeusz nie wytrzymał i się odwrócił.
Wówczas podążający z nimi Hermes zabrał Eurydykę z
powrotem do podziemia, a Orfeusz wyszedł na świat sam.
Rozglądając się wokoło w końcu zrozumiał, co się stało. Choć
dobijał się znowu do podziemia, nie został wpuszczony
ponownie. Wrócił do Tracji, gdzie w dolinach i górach śpiewał
swe przepełnione żalem pieśni.
Pewnej nocy „rozszalały orszak bakchiczny i obłąkane menady
rozerwały jego ciało na sztuki”. Gdy oderwana od tułowia głowa
dopłynęła do morza, wciąż powtarzała imię Eurydyki.
Pochowano ją na wyspie Lesbos, gdyż dopiero tam przestała
dryfować. Na miejscu jej pogrzebania powstała wyrocznia, a
poszarpane ciało Orfeusza - pozbierane przez muzy - spoczęło u
stóp Olimpu
„Cierpienia J.W. Goethe J.W. Goethe opisuje losy młodego, nadwrażliwego
młodego Wertera” bohatera, nieszczęśliwie zakochanego w Lotcie,
narzeczonej swojego przyjaciela, Alberta. Zrozpaczony,
znajdując się w sytuacji bez wyjścia, żegna się z Lottą i
odbiera sobie życie strzałem z pistoletu.

„Granica” Zofia Nałkowska Innym przykładem tragicznej w skutkach, niszczącej

miłości, jest romans, który łączy bohaterów powieści Zofii
Nałkowskiej "Granica". Przelotny związek żonatego Zenona
z młodą dziewczyną, Justyną, jest ciosem dla żony Zenona,
Elżbiety, jednak potrafi ona wybaczyć mężowi zdradę, gdyż
jest osobą dobrą, mądrą i wyrozumiałą. Pragnie nawet
pomóc kochance męża, Justyny z Zenonem zostaje
wybaczony przez jego żonę Elżbietę. Bohaterka ta jest
bardzo mądrą i wyrozumiałą kobietą chce nawet pomóc
kochance męża, która usunęła ciążę. Jednakże porzucona
przez Zenona Justyna popada w szaleństwo i decyduje
się zniszczyć swojego kochanka
„Ludzie Bezdomni” Stefan Żeromski Innym przykładem tragicznej w skutkach, niszczącej
miłości, jest romans, który łączy bohaterów powieści Zofii
Nałkowskiej "Granica". Przelotny związek żonatego Zenona
z młodą dziewczyną, Justyną, jest ciosem dla żony Zenona,
Elżbiety, jednak potrafi ona wybaczyć mężowi zdradę, gdyż
jest osobą dobrą, mądrą i wyrozumiałą. Pragnie nawet
pomóc kochance męża, Justyny z Zenonem zostaje
wybaczony przez jego żonę Elżbietę. Bohaterka ta jest
bardzo mądrą i wyrozumiałą kobietą chce nawet pomóc
kochance męża, która usunęła ciążę. Jednakże porzucona
przez Zenona Justyna popada w szaleństwo i decyduje
się zniszczyć swojego kochanka
 MOTYW MŁODOŚCI
Motywem tym oznaczamy wypowiedzi charakteryzujące młodość jako etap ludzkiego życia, często związany z niedojrzałością, brakiem
doświadczenia, ale też ogromem możliwości, rozmaitych potencji. Bywa najczęściej przeciwstawiana starości. Młodością nazywany jest
okres między dzieciństwem a dorosłością, kończący się wraz z podjęciem określonych ról społecznych (żony, matki, przywódcy itd.).

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Mit o wiecznej W micie ukazany został motyw wiecznej młodości.

młodośći” Bogowie greccy mieszkający na Olimpie spędzają czas
na życiu beztroskim i wypełnionym zabawą. Bardzo
często ucztują. Ich pokarm to ambrozja dająca im
nieśmiertelność, piją zaś nektar, który jest rodzajem
wina o wspaniałym zapachu i sprawia, że są oni
wiecznie młodzi. Podczas uczt jadło i napitek roznoszą
Hebe (bogini młodości) i Ganimedes (ludzki chłopiec,
którego Zeus uczynił nieśmiertelnym).
„Oda do Młodości” Adam Mickiewicz Jest to utwór programowy pokolenia romantyków.
Pojawia się w nim apoteoza i bezpośredni zwrot do
młodości: Młodości! Dodaj mi skrzydła!
Młodość, która dotyczy romantyków,
przeciwstawiona jest starości, odnoszącej się do
klasyków (pokolenia epoki oświecenia). Jej siłę
stanowi uczucie mające moc większą niż przynależny
starości rozum. Przedstawione zostały motywy
młodości jako siły sprawczej, mogącej budować nową
rzeczywistości, oraz walki pokoleń.
Młodość jest pewnym stanem ducha i ma prawie
boski charakter, bo umożliwia stworzenie „świata
ducha”. Młodzi ludzie mają w sobie entuzjazm, są
pełni wiary, odważni i gotowi do podejmowania
wyzwań. A wszystko to możliwe jest dzięki temu, że
nie pozwalają, aby ich czymkolwiek spętać. Młodość
więc nieodłącznie wiąże się z wolnością.
„Cierpienia J.W. Goethe
J.W. Goethe przedstawia Wertera, którego
Młodego Wertera” cechuje bunt przeciw konwenansom
obyczajowym, ekstrawagancja w ubraniu i stroju,
impulsywność i gwałtowność uczuć. Przeżywa on
niespełnioną miłość, a także buntuje się przeciw
panującym stosunkom społecznym. Poniesione
klęski powodują, że podejmuje decyzję o
samobójstwie.
„Kordian” Juliusz Słowacki J. Słowacki w pierwszej części utworu ukazuje
poszukiwania drogi życia przez Kordiana,
psychicznie starego młodzieńca, pragnącego
wyrwać się z duchowego zamętu wczesnej
młodości, odrzucić nudne, bezpieczne i wygodne
istnienie. Kordian to podobnie jak
autor ”nieodrodne dziecię wieku”, rozdarty przez
sprzeczne uczucia, ogarnięty pragnieniem
wielkiego czynu, porywającej idei, dręczony
przez jaskółczy niepokój młodzieniec. Błąka się
po Europie, by po wielu rozczarowaniach podjąć
próbę zabicia cara Mikołaja w Warszawie.
 MOTYW MĘŻA
Mąż w literaturze (czy ogólnie sztuce) pojawia się w różnych charakterach. Może być on wierny, czuły, opiekuńczy albo tęskniący z
powodu rozstania z żoną. Może także zdradzać, odznaczać się brutalnością lub krzywdzić ją w inny sposób. Z drugiej strony – w
niektórych utworach to mąż jest zdradzany czy krzywdzony przez żonę. Jeszcze innym sposobem przedstawienia męża jest pokazanie go
jako uległego i zupełnie podporządkowanego woli żony (lub odwrotnie – całkowicie ją sobie podporządkowującego). Motyw męża w
sztuce nierozerwalnie łączy się z motywem żony.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Makbet” Szekspir Makbet, w zbrodniczym dążeniu do zdobycia władzy

posłuszny jest swojej żonie, Lady Makbet. Za jej namową
zabija króla Duncana. Podszepty ze strony żony sprawiają,
że staje się człowiekiem z gruntu złym. Obojętna staje się
mu żona i jej choroba (kiedy ta umiera, mówi jedynie, że
wybrała sobie złą na to porę). Staje się także mordercą i
tyranem.
„Granica” Zofia Nałkowska Zenon Ziembiewicz jest mężem Elżbiety. W swoim
małżeństwie podświadomie, mimo iż nie chce tego robić,
powtarza tę samą sytuację, która miała miejsce między
jego ojcem i matką (ojciec miewał liczne romanse, a co
więcej – ze szczegółami opowiadał o nich matce, która taki
stan rzeczy akceptowała). Zenon nawiązuje romans z
prostą, wiejską dziewczyną, Justyną. W powieści pokazana
została psychologiczna motywacja zachowań męża, wpływ
przeżyć z dzieciństwa na jego własny związek.
„Odyseja” Homer Jedynie Odysowi udaje się przetrwać, a powodem tego jest
wielka miłość do żony – Penelopy. Zostawiona w domu na wiele
miesięcy kobieta, nie dopuszcza do siebie myśli, że jej mąż może
nie wrócić. Tka więc i jednocześnie nocami potajemnie pruje
kobierzec, którego skończenie ma być znakiem gotowości do
ponownego zamążpójścia. Odprawia z niczym natrętnych
zalotników, czekających tylko, by przejąć majątek Odysa.Z chwilą
powrotu męża wierność Penelopy zostaje nagrodzona, a jej
adoratorzy okrutnie zabici. Wcześniej jednak także ich pycha
zostaje ukarana, bo tylko Odys jest w stanie napiąć swój łuk - w
ten sposób zresztą zostaje rozpoznany. Wcześniej bowiem jego
prawdziwą tożsamość odkrywa jedynie służąca oraz wierny pies
Argos, który umiera na rękach swojego pana. Uczucie
przedstawione w „Odysei” jest więc przykładem miłości, która
mimo wszelkich przeciwności, z których największą jest
niepewność, pozostaje równie silna. Penelopa mogła przecież
założyć, iż jej mąż dawno zginął, co byłoby przepustką do
rozpoczęcia nowego życia z innym mężczyzną. Ona jednak,
kierując się miłością i wiernością, wolała żyć w cnocie i
umartwieniu, ufając, że jej mąż wróci.Ponadto, małżonkowie po
wieloletniej rozłące są dla siebie równie atrakcyjni jak dawniej,
co znaczy, że ich miłość nie przeminęła z czasem, lecz pozostała
żywa i mocna.Penelopa może być przykładem wierności i
trwałości uczuć. Stałość tej mądrej, ostrożnej kobiety oraz matki
była w końcu powodem, dla którego Odys zniósł trudy i
niebezpieczeństwa długiej podróży. To miłość żony wiodła
mężczyznę ku ojczyźnie, podtrzymując go w nadziei na przyszłe,
normalne życie.Związek Odysa i Penelopy to przykładowy model
dojrzałego uczucia, które mimo oddalenia i niepewności
pozostaje równie silne i niepodważalne. Historia pary uczy nas
cierpliwości, a także wiary w potęgę prawdziwej miłości,
wysławianej do dziś nie tylko w literaturze, ale też w ogóle w
świeckiej i religijnej tradycji
 MOTYW MARZEŃ
Jest to być może jedna z ważniejszych czynności w ludzkim życiu: pozwala myśli zarzucać kotwicę w przeszłości (stąd
melancholia), przyszłości (stąd wszelka nadzieja) lub jakimkolwiek „gdzie indziej” (źródło idealizmu) i dzięki temu pozwala
przetrwać sytuacje nie do wytrzymania. Wiele znajdziemy marzeń zapisanych w literaturze, sporo też refleksji na temat
samej czynności marzenia.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Mit o Ikarze i pierwowzorem marzyciela w mitologii był Ikar,

Dedalu” bohater mitu o Dedalu i Ikarze. Wbrew woli ojca
wzniósł się na ulepionych z wosku i piór skrzydłach za
blisko słońca. Swą lekkomyślność przypłacił życiem.
Ikar pragnął wznieść się do chmur, przełamać
ograniczenia, poznać, co nieznane. Zapomniał jednak,
że podczas realizacji marzeń obowiązują ziemskie
prawa, między innymi prawo grawitacji. Do dziś
symbolizuje młodzieńcze marzenia o nieograniczonej
wolności i wzbiciu się ponad przeciętność, ale też
lekkomyślność, ryzykanctwo oraz
nieodpowiedzialność. Prometeusz marzył o szczęściu
ludzkości. Sprzeciwiał się bogom, którzy żądali
między innymi dla siebie najlepszej części mięsa na
ofiarę. Wykradł ogień z Olimpu i nauczył
posługiwania się nim ludzi. Za karę Zeus kazał
przykuć go do skał Kaukazu, gdzie sęp wyjadał mu
ciągle odrastającą wątrobę. Syzyf marzył o
nieśmiertelności i wiecznej młodości, dlatego
wykradał z Olimpu nektar ambrozję. Zdradził boskie
tajemnice i uwięził władcę podziemi – Hadesa,
sprawiając tym samym, że nikt na ziemi nie umierał.
Naruszony porządek przywrócił dopiero Ares.
Kolejnym oszustwem wobec bogów było niewłaściwe
pochowanie go po śmieci. Poprosił wówczas
Persefonę, by odesłała go na ziemię w celu ukarania
tych, którzy nie oddali mu ostatniej posługi. Żył
potem spokojnie dopóki Hermes nie przywiódł go siłą
do krainy cieni. Za swe przewinienia taszczy do dziś
dzień olbrzymi głaz, który za każdym razem stacza się
ze szczytu.
„Ludzie Bezdomni” Zofia Nałkowska Stefan Żeromski opisuje idealistę, społecznika,
miotającego się pośród egoistycznego świata. Marzy
o tym by pomagać prostym ludziom. Rezygnacja z
małżeństwa z ukochaną Joasią Podborską to cena
jaką płaci za walkę o swe ideały.

„Romeo i Julia” Szekspir William Szekspir opisuje historię najsławniejszych

kochanków w dziejach literatury. Mimo iż rodziny
młodej pary od pokoleń żyli w konflikcie wygrywa ich
miłość. Romeo i Julia biorą potajemnie ślub. Nie dane
im jednak było wspólne życie. Romeo odnalazłszy
śpiącą Julię wziął ja za zmarłą i popełnił
samobójstwo. Julia przebudziwszy się na widok
zmarłego kochanka również odebrała sobie życie.
Rodzice młodych dopiero po tragicznych
wydarzeniach zaakceptowali ich małżeństwo i
pogodzili się.
 MOTYW NARODU
Najwięcej wypowiedzi na temat tego, czym jest naród i jakie są obowiązki jego członków znajdziemy zapewne w polskiej literaturze epoki
romantyzmu, ponieważ w tym okresie pojęcie to było definiowane jako zakorzenione w świecie idei (w łonie Boga, planach Opatrzności).
Często przeciwstawiano naród oficjalnej władzy i organizmowi państwa, przez co pojęcie to staje niekiedy w opozycji do renesansowej
czy oświeceniowej koncepcji ojczyzny oraz powinności obywatelskich. W fantazmatyce związanej z ideą narodu wykorzystywano
symbolikę krwi, ofiary, czy matki w jej relacji z dzieckiem. Romantyczna wizja Polski jako Chrystusa narodów sakralizowała ideę narodu,
ale też politycyzowała religię.

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Dziady cz.III” Adam Mickiweicz W Improwizacji Konrad, mając poczucie niezwykle ważniej misji
do spełnienia, mówi:
Ja kocham cały naród! – objąłem w ramiona
Wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia […]
Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić,
Chcę nim cały świat zadziwić.
Bierze tym samym odpowiedzialność za dzieje swojego narodu.
Krytykuje Boga za to, że nie stworzył On ludzi tak, by kierowali się
wyłącznie sercem i sam, jako poeta, domaga się rządu dusz. Wizja
narodu tutaj zawarta pokazuje go jako zbiór jednostek,
połączonych ze sobą tą samą tragedią – brakiem suwerenności,
zdeterminowanych przez siłę wyższą i wedle niej postępujących.
Naród potrzebuje przywódcy, który umiałby nim odpowiednio
pokierować, ważne jednak, żeby przywódca był wrażliwy i nie
kierował się chłodną kalkulacją, a uczuciami. Miłością do narodu.
„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz Adam Mickiewicz na miejsce swej epopei narodowej
wybiera dworek w Soplicowie – „centrum polszczyzny”.
Ukazuje świat trwałych wartości i kultywowanych od
wieków tradycji szlacheckich. Nie tylko idealizuje dawną
Polskę, ale także dokonuje wnikliwego sądu nad krajem.
Szlachta zostaje oskarżona o dumę, pychę i wynikające z
tego warcholstwo, skłonność do anarchii, lekceważenia
praw i obowiązków obywatela. Szlachta ma też rozliczne
zalety: umie zrezygnować z zemsty i wybaczać,
odpokutować popełnione winy, kocha swój kraj, w obliczu
niebezpieczeństwa staje się solidarna. Gdy do Soplicowa,
wraz z wojskami Napoleona, docierają wielkie wydarzenia
historyczne, pojawiają się wyłącznie nuty optymistyczne.
W dziele nie ma słowa o szybko nadchodzącej klęsce
Francuzów pod Moskwą. Pozostaje raczej niezmącona
wizja, sen o odmienionej, jeszcze piękniejszej, wolnej
Polsce.
„Wesele” Stanisław Stanisław Wyspiański kreśli obraz społeczeństwa polskiego
Wyspiański zestawiając ze sobą dwie warstwy społeczne – chłopów i
inteligencję. Podważa romantyczne przeświadczenie o
możliwości ich pojednania w imię walki o niepodległość
ojczyzny. Chłopom wyrzuca prymitywizm i egoizm. To
grupa wewnętrznie zróżnicowana, mająca sporą
świadomość narodową, zainteresowana polityką,
kwestiami społecznymi, ale i niedojrzała. Chłopi żywiołowo
reagują na wezwania do walki. Ludzie z miasta myślą o
nich schematycznie, są przekonani o swej wyższości i
naturalnej roli przewodniej. Karmiąca się mitami
inteligencja jest bierna, bezsilna, a całe społeczeństwo nie
dojrzało jeszcze do narodowego zrywu. Pozostaje
bezradne, bezsilne, pogrążone w tęsknotach, których nie
umie spełnić. Chocholi taniec symbolizuje niemoc, letarg,
bezczynność, marazm. Nawet w sprzyjających warunkach
Polacy pozostają niezdolni do walki, czekają na cud. Nikt
nie chce wziąć odpowiedzialności za los kraju. Pisarz
wskazuje również miejsce gdzie należy szukać prawdziwej
Polski.
 MOTYW NIENAWIŚCI
Nienawiść, będąc ogromną siłą negatywną, zdolną kierować ludzkim postępowaniem, na pewno do nich należy. Nienawiść to uczucie negatywne.
Wyraża się silną niechęcią w stosunku do drugiej osoby, często jest też życzeniem, by obiekt nienawiści spotkało coś złego; w wielu przypadkach uczucie
to przyjmuje obsesyjne natężenie. Nienawiść wpływa destrukcyjnie na psychikę – zarówno osoby, do której się odnosi, jak i tej, od której wychodzi. Jej
przyczyny mogą być różne. Często jest reakcją na zadane cierpienie, niejednokrotnie wypływa z takiej a nie innej ideologii, czasem po prostu nie ma
racjonalnego wytłumaczenia. Nienawiść jest opozycją miłości. Zdarza się również, że uczucia te, choć skrajnie różne, występują razem, jednocześnie.

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Romeo i Julia” Szekspir Opowieść ta mówi o zakazanej miłości – rody Kapuletich i

Montekich, z których pochodzili kochankowie, były
zwaśnione. Młodzi poznali się na balu i zakochali w sobie od
pierwszego wejrzenia. Bardzo szybko pobrali się, jednak strach
przed reakcją ich rodziców nie pozwolił im na ujawnienie tego
faktu. Ponadto Romeo zabił kuzyna Julii, Tybalta, przekreślając
tym samym szanse na pogodzenie rodzin. Nienawiść
zwaśnionych rodów stała się tutaj przyczyną tragedii – Romeo
wypił truciznę, a Julia z żalu za nim przebiła się sztyletem.

„Chłopi” Władysław Nienawiść tutaj pojawia się w dwóch aspektach. W pierwszym

Reymont przypadku wypływa ona z chęci władzy i zazdrości. Maciej
Boryna i jego syn, Antek, nieustannie walczą ze sobą o ziemię,
a także o kobietę – Jagnę. Ich nienawiść spowodowana
bezkompromisowością i brakiem jakiejkolwiek próby dojścia
do porozumienia wzrasta z czasem, a punktem kulminacyjnym
jest bójka, w której obaj doznają licznych obrażeń. Nienawiść
ma charakter ściśle materialny, sprowadzający się do chęci
posiadania: czy to ziemi, czy kobiety. Drugą konfliktową
sytuacją jest relacja pomiędzy Jagną a wsią. Jagna jest inna od
wiejskich kobiet – bardziej delikatna i mniej zaradna. W
związku z tym staje się obiektem plotek, a społeczeństwo
wiejskie stopniowo odsuwa ją od siebie. Nienawiść
mieszkańców wsi wypływa tutaj z lęku przed innością,
nieumiejętności zrozumienia, że czyjeś myślenie czy
zachowanie może odbiegać od ogólnie przyjętych, zastanych i
skostniałych norm.

„Dziady cz.III”
Adam Mickiewicz Utwór pokazuje uczucie nienawiści między zniewolonymi
Polakami a ich zaborcą, carem. W scenie Salon
Warszawski pokazany został stosunek rosyjskiego aparatu
władzy do Polaków. Zrozpaczona matka, pani Rollison
przychodzi błagać senatora Nowosilcowa o łaskę dla jej
więzionego syna. Spotyka się z pogardą, zostaje wyszydzona, a
jej syn skatowany. Nienawiść wynika tutaj z poczucia
dominacji i wyższości spowodowanych posiadaniem władzy
nad uciskanymi. Łączy się z brakiem litości i szacunku.

„Gladiator” Ridley Scott Opowieść o zdobywaniu władzy „po trupach”. Najpierw syn
zabija swojego ojca, cesarza, później skazuje na śmierć
znienawidzonego dowódcę – Maximusa i jego
rodzinę. Waleczny Maximus pragnie pomścić śmierć swoich
najbliższych i nieuczciwe rządy ojcobójcy, Kommodusa.
Nienawiść w filmie ukazana jako nienawiść syna do ojca,
nienawiść Kommodusa do Maximusa i odwrotnie. Nienawiść
jest tu uczuciem budującym narastające konflikty. Nienawiść
też jest uczuciem napędzającym bohaterów do
bezwzględnego zdobywania celów.
 MOTYW NIEŚMIERTELNOŚĆI
Wobec tego, że śmiertelność w sposób zasadniczy określa kondycję ludzką, rozmaite strategie zapewnienia sobie nieśmiertelności
stanowią zbiór podstawowych działań we wszystkich kulturach). Wśród strategii tych wymienić można: stawianie pomników, kult
przodków, celebrowanie starożytności rodów (przy pomocy otaczanych czcią portretów, herbów i siedzib przodków lub choćby ruin tych
siedzib), a także pielęgnowanie mistyki narodu, zapewnianie sobie sławy, by przetrwać w pamięci potomnych (dzięki historycznym
czynom czy dziełom literackim, z czym wiąże się motyw exegi monumentum; wreszcie strategią nieśmiertelności jest przedłużanie
trwania rodziny przez posiadanie dzieci, noszących później to samo nazwisko, dziedziczących cechy i własność przodków.

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Władca Pierścieni” J.R.R Tolkien

W legendarium Tolkiena elfowie są jedną z
„Silmalirion” najpotężniejszych ras Śródziemia i Amanu. Inna
„Hobbit” nazwa elfów to Quendi (qya. Mówiący). Zwani są
też pierworodnymi Dziećmi Ilúvatara (Jego
dziećmi są też ludzie, którzy pojawili się później).
Nie starzeją się. Posługują się własnymi językami,
z których najbardziej znane to quenya i sindarin.
Najważniejsze szczepy elfów to Calaquendi,
którzy ukończyli Wielką Wędrówkę ze Śródziemia
do Amanu, Sindarowie, którzy nie ukończyli
Wielkiej Wędrówki oraz Moriquendi, którzy
odmówili wzięcia w niej udziału. We Władcy
Pierścieni ostatni z Calaquendich opuszczają
Śródziemie i odpływają do Amanu.
„Pieśń XXIV” Jan Kochanowski Korzystając z twórczości Horacego, Kochanowski
tworzy tekst oparty na przekonaniach rzymskiego
poety. Kochanowski przypomina tu znany z
pieśni Horacego motyw poety-łabędzia i
przypomina o dwoistej naturze każdego twórcy.
Tak więc poeta ma naturę śmiertelną i
nieśmiertelną. Ciało poety umiera, ale dusza
staje się właśnie nieśmiertelna:
[…] nie umrę ani mię czarnymi / Styks niewesoła
zamknie odnogami swymi.
Na dodatek poeta nie życzy sobie lamentów
pogrzebowych i smutku żałobników, ponieważ
ma przekonanie, że zamieni się w łabędzia, a
fizyczna śmierć nie oznacza końca życia. Jako
łabędź będzie docierał do wszystkich zakątków
ziemi (np.: brzegi Bosforu, Syrty Cyrynejskie,
„Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie”, „Niemiec i
waleczny Hiszpan, mnie poznają”), a jego poezja
będzie znana i podziwiana. Zupełnie naturalne
dla renesansowego humanizmu i
antropocentryzmu jest to, że pojawia się więc w
tym tekście horacjańskie przekonanie, iż poezja
jest wieczna, niezniszczalna, nieśmiertelna i ma
dar upamiętniania samego poety.
 MOTYW OBOZU KONCENTRACYJNEGO
Lagry, niemieckie obozy koncentracyjne z czasów II wojny światowej, to motyw bardzo częsty, bo ukazujący część okrutnej
historii. Obozy te mieściły się między innymi na terenach Polski. Najbardziej znane to: Auschwitz, Treblinka, Sobibor,
Bełżec, Kulmhof, Majdanek. Były miejscami zagłady, z komorami gazowymi i krematoriami. Zakładano je w celu eliminacji
ludności, głównie żydowskiej (Holokaust). Program takiego wyniszczania stosowano też w gettach.

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Medaliony” Zofia Nałkowska Zbiór opowiadań Nałkowskiej to przypomnienie zbrodni

dokonywanych przez Niemców, niektóre z nich dotyczą
obozów koncentracyjnych, inne są związane z tym
problemem pośrednio. Dno to relacja kobiety, która
początkowo została zabrana na Pawiak. Mówi o
eksperymentach, jakie dokonywane były na więźniach,
strzelaniu do wycieńczonych ludzi, częstych torturach.
Następnie jeńców wywieziono do obozu w Bunzig. Warunki
tam panujące były trudne do wytrzymania: wczesne
pobudki, brak jedzenia, apele, kary. Za źle wykonane
czynności zamykano w bunkrach. Wszystko to wywoływało
zmiany w psychice człowieka. Więźniarka w
opowiadaniu Wizja, aby przeżyć kolejny dzień, myślała o
męce Chrystusa. W obozach panowała bezwzględność –
kobiety wypędzano na mróz, a w końcu zabijano.
Opowiadanie Człowiek jest mocny poświadcza
schematyczność: obóz, łaźnia, komora gazowa,
pogrzebanie w lesie. Bez żadnych skrupułów strzelano w
głowy więźniów, zabierano im nawet kosztowności.Dorośli
i dzieci w Oświęcimiu to pewne podsumowanie. Jest to
dowód na wielkie okrucieństwo oprawców: bicie, duszenie,
deptanie więźniów… Dzieci wiedziały, że muszą umrzeć. Ich
zabawy pokazywały, że świat, w którym przebywały,
wpłynął na ich psychikę. Wszystkie opowiadania dowodzą
okrucieństwa hitlerowców i cierpienia więźniów.
„Opowiadania” Tadeusz Borowski To zbiór opowiadań dotyczących przeżyć
obozowych. Pożegnanie z Marią jest początkiem całej historii,
w wyniku łapanek, wielu ludzi zostaje zabranych do obozów
koncentracyjnych. Ostatnie opowiadanie, Bitwa pod
Grunwaldem, nawiązuje już do wyzwolenia. Obóz stanowi
kompleks różnych budynków (sala muzyczna, biblioteka,
szpital, krematoria, puff), o czym czytamy w U nas w
Auschwitzu. Bohaterem i narratorem jest Tadek, człowiek,
który przystosowuje się do warunków obozowych. Jest
cyniczny, można powiedzieć, że akceptuje zasady tam
panujące, za wszelką cenę walczy o przetrwanie – zmusza go
do tego obóz koncentracyjny. Ten świat to ciągłe zagrożenie i
wysiłek: kary za próby ucieczki, kradzieże, praca, brak
własności, rozstania, śmierć. Każdy próbuje przezwyciężyć te
trudności na swój sposób: zabija tęsknotę przekazywanymi
przez pośredników listami czy też wyrzeka się własnego
dziecka, żeby tylko przetrwać. Obóz zmusza do różnych
zachowań, potrafi zdegradować moralnie, znieczula na śmierć.
Ludzie są też traktowani przez władzę w okrutny sposób: słabsi
są zagazowywani, a ci silniejsi muszą pracować. Więźniowie
przewożeni do komór są brutalnie traktowani. Ci, którzy
pracują, są wyczerpani, ich ciała – obolałe, a posiłkiem jest
zupa przypominająca wodę. Opowiadania pokazują jak
zachowanie człowieka ulega zmianom pod wpływem wielu
negatywnych doświadczeń, a przede wszystkim strachu.
„Lista Schindlera” Thomas Keneally Książka przede wszystkim pokazuje bohaterską postawę
Oskara Schindlera. Nie skupia się na życiu obozowym, a na
przejawach ludzkości w czasach Holokaustu. Schindler był
Niemcem, który pomagał Żydom – dał im schronienie w
swojej fabryce, żeby ocalić ich od śmierci w obozach
koncentracyjnych: gdy w życie wszedł plan Endlösung,
rozwiązano getto, a ludzi przewożono do obozu w
Płaszowie. Schindler wykupił tych, którzy byliby
nieefektywnymi pracownikami. Przypłacił to bankructwem,
ale dzięki temu około tysiąc osób zostało uratowanych. Jest
to historia oparta na faktach – pokazuje czasy Holokaustu,
ale też zdarzenia, które pozwalały zachować nadzieję.
„Chłopiec w Mark Herman Akcja filmu umieszczona jest w czasach II wojny światowej.
Pasiastej Piżamie” Ośmioletni Bruno wraz z rodzicami i starszą siostrą mieszka
w Berlinie. Pewnego dnia jego ojciec zostaje mianowany
komendantem obozu zagłady i cała rodzina przeprowadza
się na wieś. W nowym miejscu zamieszkania Bruno nie ma
żadnych kolegów i całymi dniami się nudzi. Jedyne jego
zajęcia to czytanie książek przygodowych i huśtanie na
własnoręcznie zrobionej huśtawce. Podczas odkrywania
okolicy Bruno poznaje ośmioletniego Żyda – Szmula, który
jest więźniem obozu zagłady. Między chłopcami zawiązuje
się szczególna nić porozumienia. Nie przeszkadzają im
różnice społeczne, ideologiczne ani drut kolczasty, który ich
dzieli. Film pokazuje życie obozowe z perspektywy małego
dziecka, które nie wszystko rozumie.

MOTYW OJCA
Motywem tym zaznaczamy fragmenty mówiące o roli społecznej ojca, oraz o wymaganiach i zadaniach, które się z nią wiążą. Zwrócić
należy uwagę na niektóre konkretne, a typowe przykłady tego, jak ojcowie starają się sprostać swojej roli (np. ojciec tytułowego
bohatera w noweli Doktor Piotr). Jednocześnie motyw niesie ze sobą niebagatelne znaczenia metaforyczne. Figura ojca w patriarchalnej
perspektywie definiuje się poprzez symbolikę „głowy rodziny”, a więc pana domu oraz czerpie uzasadnienie swojej naczelnej, decyzyjnej
pozycji z symboliki Boga Ojca, przez co ojcu przypisana jest niejako automatycznie władza. Oczywiście Nowy Testament kładzie nacisk na
opiekuńczość ojcowską, zdolność do wybaczania (por. motyw syna marnotrawnego) i miłosierdzia obok kontroli poprzez wymierzanie
kar.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Sklepy Bruno Schultz

Bardzo interesujące, nie mające sobie równych w
cynamonowe” literaturze polskiej jest wyobrażenie ojca w dziele
Schulza. Jest on dla głównego bohatera
opowiadań postacią tajemniczą, na poły
mistyczną, niekiedy groźną. Nazywany jest przez
swego syna „natchnionym herezjarchą”. To
ojciec odkryje przed dzieckiem arkana wiedzy
ezoterycznej oraz mądrości ze starych ksiąg. On
też pokaże chłopcu niesamowitość świata, jego
złożoność i nieprzewidywalność. Mimo że
bohater darzy swojego rodzica wielkim uczuciem,
sam wybierze jednak w życiu inną drogę. Ojciec
pozostanie jednak dla niego najbliższą osobą w
rodzinie (zwłaszcza w konfrontacji z
zapracowaną, praktyczną i gospodarną matką)
oraz stanowić będzie niepodważalny autorytet.
 MOTYW OJCZYZNY
Pojęcie to ma dwa zasadnicze znaczenia: klasyczne i romantyczne (a następnie postromantyczne). W ujęciu klasycznym, ojczyzna
zabezpiecza prawa obywatelskie, co stanowi o jej wartości oraz decyduje o konieczności jej obrony, choćby kosztem największych
poświęceń. W taki sposób rozumieli swoją ojczyznę Spartanie, na czele z Leonidasem, który poległ tak sławną śmiercią pod Termopilami,
tym też była ojczyzna dla Kochanowskiego i Frycza Modrzewskiego: porządkiem społecznym. Jednak w Europie przeoranej rewolucją i
wojnami napoleońskimi, a następnie ciasno ujętej w karby pod rządami Świętego Przymierza - dla wielu narodów (pojęcie to wówczas
kształtowało się i wypełniało znaczeniem) ojczyzna utraciła swą funkcję gwarantowania praw swych obywateli (ponadto rozszerzył się
zbiór tych, którzy ubiegali się o status obywatela). Ojczyzna stała się ideą wymagającą ofiar dla zachowania jej samej - nawet jako idei
tylko i nawet bez perspektywy uzyskania lub umocnienia praw obywateli. Jako idea, ojczyzna uzyskała też sankcję boską, uległa
sakralizacji (co spowodowało pewne zamieszanie w sferze religijnej).
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz Adam Mickiewicz opisuje Sopilicowo, gdzie się „człowiek
napije, nadysze Ojczyzny”. Akcja poematu rozgrywa się w
miejscu przypominającym raj. Wszystko jest na Litwie
piękne: lasy, kwiaty, pola, łąki, zwierzęta. Zarazem
wszystko, co litewskie pozostaje bohaterom najbliższe,
wielbione i swojskie. Życie toczy się zgodnie z rytmem
przyrody, przyjaznej człowiekowi i opisywanej z wielką
miłością, uwielbieniem. Społeczność łączą wspólne
upodobania, wyobrażenia o świecie, jego porządku,
patriotyzm, ukochanie ziemi przodków i tradycja.
Mickiewicz odchodzi od formuły – „ojczyzna jest tam,
gdzie źle”, przedstawiając szczęśliwą krainę, którą ominęły
kolejne klęski spadające na naród.

MOTYW PANNY MŁODEJ

Wyróżniliśmy postać panny młodej jako symbolizującą pewien punkt zwrotny w życiu kobiety - moment przejścia od młodości do
dorosłości i wstąpienia w rolę żony, gospodyni, a także, zgodnie z oczekiwaniami społecznymi, również matki. Z momentem tym
związanych jest wiele zwyczajów i obrzędów (przedślubnych, ślubnych i weselnych). Nieuchronnie też wejście w nową rolę musi
pobudzać kobietę do ważnych refleksji związanych ze zmianą statusu, przemyśleń na temat własnej kondycji (oddaje się np. Jagna w
Chłopach Reymonta).

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Wesele” Stanisław
dramat Stanisława Wyspiańskiego nawiązuje
Wyspiański
do autentycznych wydarzeń, mianowicie do
ślubu Lucjana Rydla (Pana Młodego)
z pochodzącą z podkrakowskiej wsi
Bronowice Jadwigą Mikołajczykówną (Panną
Młodą). W domu Gospodarza odbyło się
weselne przyjęcie. Motyw wesela pojawia się
w wielu innych dziełach ("Mitologia"; "Iliada"
Homera; "Biblia" - "Weselna pieśń dla
pomazańca bożego" w Starym Testamencie,
wesele w Kanie Galilejskiej przedstawione
w Nowym Testamencie; "Sen nocy letniej"
Williama Szekspira, "Pan Tadeusz" Adama
Mickiewicza, "Chłopi" Władysława
Reymonta).
„Gnijąca Panna Tim Barton XIX w., małe wiktoriańskie miasteczko. Victor Van Dort szykuje się
Młoda” do zaaranżowanego przez rodziców ślubu z Victorią Everglot.
Swoją przyszłą żonę widzi pierwszy raz dopiero przed próbą
generalną ceremonii ślubnej. Choć oboje od razu przypadają
sobie do gustu, Victor jest tak zdenerwowany, że nie umie
wymówić słów przysięgi ślubnej. Ponadto podpala też suknię
przyszłej teściowej. Pastor oświadcza, że ślub się nie odbędzie,
póki pan młody nie nauczy się swojej kwestii. Victor zawstydzony
i spanikowany ucieka z kościoła. W pewnym momencie,
spacerując po ponurym lesie i ćwicząc słowa przysięgi, nasuwa
obrączkę na wyrastający konar. Okazuje się, że wcale nie jest to
konar, ale ręka należąca do rozkładającego się ciała kobiety -
zamordowanej przez swojego narzeczonego panny młodej.
Gnijąca panna młoda powstaje z ziemi i oświadcza przerażonemu
Victorowi, że właśnie zawarł z nią ślub. Chłopak zostaje
zaciągnięty do Krainy Umarłych, która okazuje się być wielce
rozrywkowa. Emily, bo tak nazywa się tytułowa bohaterka,
wręcza swojemu „mężowi” jako prezent ślubny pudełko, w
którym znajdują się kości ukochanego jamnika Victora, Kostusia.
Pojedyncze kostki łączą się i przed Van Dortem staje psi szkielecik,
radośnie merdający ogonem. Podczas rozmowy Victor nakłania
Emily pod pozorem poznania jego rodziców do powrotu do świata
żywych. Emily wyraża zgodę i prowadzi go do kościotrupa
Znachora Gutknechta, prosząc go o krótką wizytę w świecie
żywych. Gdy zechcą powrócić, mają powiedzieć „Hop-Siup” (ang.
„hopscotch”, co oznacza „gra w klasy”). Victor prosi Emily, by
poczekała na niego w lesie - chce „przygotować rodziców na tę
wspaniałą wiadomość”. Tak naprawdę ucieka. Dobiegając do
domu Victorii, słyszy jej rodziców, którzy wygrażają mu, że jeśli
wróci, to go zabiją. Wchodzą po pnączach dostaje się do pokoju
Victorii i opowiada jej swoją historię. Tymczasem Emily zaczyna
szukać Victora. Znajduje go i w złości, że zastała go z inną kobietą
wypowiada zaklęcie, po czym oboje wracają do Świata Umarłych.
W międzyczasie rodzice Victora go poszukują, gdyż jeśli się nie
znajdzie Victoria wyjdzie za tajemniczego Hrabiego Barkisa.
Victoria opowiada o zaistniałej sytuacji i porwaniu Victora przez
Gnijącą Pannę Młodą, jednak nikt jej nie wierzy. Victoria ucieka
do pastora i pyta go, czy możliwe jest poślubienie trupa, ten
natomiast odsyła ją do domu. W Świecie Umarłych Emily wyrzuca
„mężowi”, że ją oszukał i wrócił do drugiej i że jeśli jej nie kocha,
to nie powinien się oświadczać. Victor przypadkiem uraża „żonę”,
która ucieka, godzą się dopiero podczas gry na pianinie.
Tymczasem woźnica państwa Van Dort umiera i opowiada
Victorowi o zaplanowanym ślubie Victorii z Lordem Barkisem.
Podczas gdy Victor rozpacza, Emily dowiaduje się, że ich ślub jest
ważny „dopóki śmierć ich nie rozłączy”. Jako że śmierć już to
zrobiła, by ich małżeństwo było w dalszym ciągu pełnoprawne,
Victor musi napić się trucizny i odnowić ślub w Świecie Żywych.
Emily jest zrozpaczona i przekonana, że tego nie zrobi, lecz Victor
myśląc, że stracił Victorię zgadza się dobrowolnie. Umarli wracają
do Świata Żywych na ślub, siejąc swą obecność przerażanie i
panikę. Do czasu, gdy żywi rozpoznają w nich swych zmarłych
znajomych i członków rodziny (np. chłopiec martwego dziadka, a
szkielet swoją żonę). Razem idą do kościoła. Podczas ceremonii
ślubnej Panna Młoda Emily zauważa Victorię i uświadamia sobie,
że robi to samo, co niegdyś jej narzeczony: zabiera czyjąś szansę
na szczęście. Wtedy wpada Lord Barkis, w którym Emily
rozpoznaje swojego byłego narzeczonego oraz zabójcę, dochodzi
do walki. Emily, choć ma możliwość odpłacenia mu pięknym za
nadobne, nie wykorzystuje tego. Przeciwnik dostrzega słabość
Emily (miłość i nienawiść zarazem), wznosi za nią toast: „wiecznie
druhna nigdy panna młoda” i nieopatrznie wypija truciznę z
kielicha. Nie będąc już jednym z żywych, zostaje zlinczowany
przez żądnych zemsty oraz sprawiedliwości zmarłych. Emily
oddaje Victorowi obrączkę, po czym wychodząc z kościoła i
zmieniwszy się w świetle księżyca w błękitne motyle, odchodzi w
spokoju.
 MOTYW PAMIĘCI
Pamięć to zdolność człowieka do przetwarzania posiadanych już informacji i ciągłego ich przyswajania. Jednak tak jak wiele umiejętności
może ona być zawodna – ludzie często cierpią na amnezję lub też choroby doprowadzają do czasowego zaniku pamięci.
Również zdolność do pamiętania, a zatem również do przypominania sobie faktów z przeszłości, może być źródłem cierpienia –
powoduje tęsknotę za krajem, miłością, rodziną.

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Inny Świat” Gustaw Herling- Książka należy do literatury wspomnieniowej. Gustaw

Grudziński Herling-Grudziński napisał Inny świat na podstawie
swoich doświadczeń z czasów pobytu w łagrach.
Przypomniał w nim to, co najbardziej utrwaliło się w
jego pamięci: emocje i zachowania więźniów,
mechanizmy rządzące obozem, ideologię państwa
totalitarnego, warunki życia w łagrze. Autor
podtrzymuje również swoją tezę o tym, że obóz nie
musi zupełnie zmieniać systemu wartości człowieka i
pozbawiać go godności. Herling-Grudziński podzielił
się swoją wiedzą o realiach obozowych, ponieważ
przeżył koszmar łagrów. Ta książka świadczy więc o
utrwaleniu się w jego pamięci wydarzeń związanych z
pobytem tam, ale jednocześnie zapewnia pamięć i
wiedzę następnych pokoleń o życiu obozowym.
„Pamiętnik” Nick Cassavetes Cierpiąca na chorobę Alzheimera Allie mieszka w domu opieki społecznej. Nie
pamięta wydarzeń z przeszłości, nie rozpoznaje nawet członków rodziny. Jej mąż
Noah nie rezygnuje jednak z walki o żonę i stara się pomóc jej odzyskać utracone
wspomnienia, niestety na próżno. W końcu decyduje się on każdego dnia czytać
jej na głos historię miłości dwóch młodych serc, która porusza Allie do głębi. Nie
zdaje sobie ona jednak sprawy z tego, że jest to ich własna historia. Młodziutka
Allie, bogata dziewczyna z miasta, poznaje podczas wakacji spędzanych w
Seabrook (Karolina Północna) niezamożnego i nieokrzesanego chłopca z prowincji
Noaha. Nastolatkowie zakochują się w sobie i pomimo dzielących ich różnic
szybko dostrzegają, że łącząca ich miłość jest wyjątkowa i rozkoszują się
beztroskim i ekscytującym latem na wsi. Jednak rodzice Allie z niepokojem
przypatrują się ich związkowi. Kiedy zauważają, że dla Allie to uczucie jest czymś
więcej niż tylko letnim romansem, niezwłocznie zabierają ją z powrotem do
miasta. Każdego dnia przez cały rok Noah pisze do ukochanej romantyczne listy,
lecz Allie nie otrzymuje żadnego z nich, gdyż zatrzymuje je jej matka. Po upływie
roku Noah zaciąga się do wojska i walczy po stronie Ameryki w drugiej wojnie
światowej. Wróciwszy remontuje dom, w którym podczas pamiętnego lata
przeżyli swój pierwszy raz. Noah wciąż ją kocha i mimo związków z innymi
kobietami nie potrafi o niej zapomnieć. W tym samym czasie Allie poznaje Lona
Hammonda, żołnierza pochodzącego tak jak ona z bogatego domu i pod
naciskiem jego i rodziny zaręcza się z nim. Pomimo wszystkich obietnic i bogactwa
nie jest naprawdę szczęśliwa. Gdy widzi w gazecie zdjęcie Noaha stojącego przed
samodzielnie zbudowanym domem, który chce wystawić na sprzedaż, głęboko
skrywana tęsknota kieruje ją z powrotem do Seabrook. Allie tłumaczy swojemu
narzeczonemu, że musi załatwić ważne sprawy. Lon zgadza się na jej wyjazd, ale
ma złe przeczucia. W Seabrook Allie nareszcie spotyka Noaha i stara się podczas
pobieżnej rozmowy wytłumaczyć mu, że chodzi jej tylko o zamknięcie tamtego
rozdziału życia. Ta rozmowa nie kończy się jednak tak szybko, bo Allie czuje się
przy Noahu znowu wolna i szczęśliwa. Liczne romantyczne wydarzenia powodują,
że Allie spontanicznie przedłuża swój pobyt w Seabrook, gdzie mieszka nie w
hotelu, lecz z Noahem. Uczucie powraca i po długich rozterkach decyduje się ona
wybrać miłość swojego życia, Noaha. Gdy Allie słyszy historię przeczytaną przez
Noaha, powracają wspomnienia i poznaje prawdę, że młoda dziewczyna z
pamiętnika to ona sama. Niestety wspomnienia szybko ulatują, gdyż choroba
znowu daje o sobie znać. Noah traci nadzieję, że będzie jeszcze kiedykolwiek w
stanie odzyskać ukochaną i dostaje w nocy zawału serca. W rocznicę ślubu
odwiedza Allie w jej pokoju i rozmawia z nią. Kiedy kobieta wypowiada jego imię,
on wie, że wspomnienia o nich na zawsze zostanie w jej pamięci.
 MOTYW PIEKŁA
Jako miejsce potępienia wiecznego, piekło pojawia się przede wszystkim w utworach (i ich fragmentach) mających ambicje
moralizatorskie (wiąże się więc z motywami dobra, zła, grzechu, szatana i służących mu pomniejszych diabłów). Bywa umiejscawiane w
zaświatach, odnosząc się do życia pośmiertnego, ale zdarza się, że życie doczesne - i w związku z tym obraz świata - przedstawia się jako
piekło (względnie czyściec). Piekło opisywano ze szczególną lubością w średniowieczu, na progu renesansu powstało zaś fundamentalne
dzieło na ten temat: Boska Komedia Dantego. Motyw piekła nie przestał być ważny w baroku i romantyzmie, fascynował twórców okresu
modernizmu (np. Kasprowicza). Natomiast we współczesności – w związku z apokaliptycznymi przeżyciami podczas dwóch wojen
światowych – piekło umiejscawia się na ziemi i włącza w historię.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Mitologia – Hades” Według mitologii greckiej Hades to kraina zmarłych

znajdująca się po drugiej stronie rzeki Styks. Dusze
zmarłych przewoził na nią Charon w swej łodzi. Sama
kraina dzieliła się na trzy części. W zależności od tego, czy
człowiek był za życia dobry czy nie, dostawał się do
określonej z nich. Pola Elizejskie przeznaczone były dla
obywateli pobożnych i wyróżniających się licznymi
cnotami, Ereb dla tych, którzy nic swoim życiem nie wnieśli
– ani dobrego, ani złego. Na samym dnie znajdował się
Tartar, odpowiednik chrześcijańskiego piekła, gdzie skazani
cierpieli wieczne męki. W Tartarze znalazł się Syzyf, który
musiał nieustannie wnosić kamień na górę (kara za
zdradzenie tajemnicy Zeusa) i Tantal, którego skazano na
głód i pragnienie (również zdradzał tajemnice bogów).
Piekło tutaj to miejsce cierpienia i bólu.
„Sąd Ostateczny” Hans Memling fragment z Sądu Ostatecznego (spadające sylwetki ludzkie
(obraz) – droga potępionych do piekła. Przerażający widok
spadających ciał do morza ognia. Dominująca czerwień i
brązy potęgują wrażenie upiornej atmosfery tego miejsca.

MOTYW PODRÓŻY
Podróż najczęściej służy poznaniu innych krajów, społeczeństw, zwyczajów, potraw, czy innych rzeczywistości. Dantejska podróż na dno
piekieł prowadzi do poznania moralnego porządku świata. Podróż Mikołaja Doświadczyńskiego z powieści Krasickiego służy zdobyciu
wiedzy o możliwości istnienia innego i bardziej sprawiedliwego niż znany nam porządku społecznego. Podróżujemy przede wszystkim,
aby poznać innych, ale też aby utwierdzić się w przekonaniu o wyższości tego, co swojskie (tak pisał np. Mikołaj Rej w Żywocie człowieka
poczciwego). Podróż może sprzyjać samopoznaniu. Wtedy niekoniecznie musi być podróżą w przestrzeni, ale prowadzić może wędrowca
w głąb jego własnej psychiki, czy też: duszy. Jeśli w podróży zatracimy kierunek i cel, zamieni się ona w błądzenie. Jeśli dojdziemy do
wniosku, że całe nasze istnienie jest ukierunkowanym dążeniem do pewnego kresu, ujrzymy życie jako wędrówkę.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Odyseja” Homer Odyseusz tuła się za sprawą gniewu bogów po morzach i

oceanach, zmierzając do rodzinnej Itaki. Bohater przeżywa
niesamowite przygody, zwiedza różne krainy (trafia nawet
do królestwa zmarłych). Motyw wędrówki służy tutaj
zyskaniu wiedzy o świecie, a zarazem poskromić ma dumę i
wygórowaną ambicję bohatera. Wieloletnie błąkanie się
poza domem, zdanie na łaskę lub niełaskę fal ukazuje
żeglarzowi i wojownikowi jego słabość wobec sił natury czy
bogów. Wędrówka Odyseusza bywa często traktowana
symbolicznie. Uzmysławia bowiem człowiekowi, że w
gruncie rzeczy jest on igraszką w rękach losu. Zarazem jest
to opowieść o nadziei, wierze w siebie i wytrwałości, które
zostają nagrodzone.
„Kordian” Juliusz Słowacki Drugi akt dramatu Słowackiego Kordian zorganizowany jest
wokół motywu wędrówki. Bohater dzieła odbywa serię
podróży po Europie, które służą przewartościowaniu
ideałów oraz składają się na element romantycznej
biografii bohatera. Poszukiwanie autorytetów i
pozytywnych, trwałych wartości przynosi gorzkie
rozczarowania i rozdźwięk ideałów z rzeczywistością.
Monolog bohatera na szczycie Mont Blanc, gdzie rozważa
on nawet możliwość samobójstwa, przynosi mu jednak
ideę, dla której warto się poświęcić – będzie to walka
narodowowyzwoleńcza. Motyw podróży przynosi
otrząśnięcie się bohatera z młodzieńczych ideałów i
odnalezienie sensu życia.
J.R.R Tolkien W 3018 roku Gandalf ponownie go odwiedził, mówiąc prawdę o
„Władca Pierścieni” Pierścieniu. Frodo sprzedał Bag End Lobelii Sackville-Baggins (jej
mąż Lotho zmarł niedługo przed szansą na objęcie wymarzonej
posiadłości), po czym przeprowadził się do Ustroni w Bucklandzie.
W drodze do nowego domu napotkał elfów pod
dowództwem Gildora, a także dwóch Czarnych Jeźdźców, którzy
próbowali go schwytać. W Ustroni został jeden dzień. Następnie
ruszył do Rivendell wraz z Samem, Pippinem i Merrym. Przeszli
przez Stary Las, gdzie Merry i Pippin zostali uwięzieni przez Starą
Wierzbę. W lesie spotkali Toma Bombadila, który uwolnił Merrego i
Pippina. Gościli się u niego przez jakiś czas. Następnie wyruszyli do
Kurhanów, gdzie zostali uwięzieni przez upiory. Z
niebezpieczeństwa ponownie uratował ich Bombadil. Dotarli
bezpiecznie do Bree. Tam przenocowali w Gospodzie Pod
Rozbrykanym Kucykiem. Frodo podczas śpiewu we wspólnej sali
przypadkiem włożył Jedyny Pierścień na palec. Poznali
wtedy Obieżyświata, którego wzięli za przewodnika.
Opuścili Bree już w towarzystwie Obieżyświata. Niedługo dotarli
na Wichrowy Czub. Tam ich obóz został zaatakowany przez
Nazgûle. Frodo został zraniony nożem Morgulu. Udało im się dojść
do Rivendell, przedtem natykając się na drodze na elfa Glorfindela i
ponownie na Czarnych Jeźdźców, którzy ścigali go aż do
brodu Bruinen. Frodo rzucił im wyzwanie, na które jednak nie
zdążyli odpowiedzieć, gdyż zostali porwani przez wodę, co
doprowadziło do śmierci ich koni, a Frodo zemdlał. W Rivendell
Frodo został uzdrowiony przez Elronda. Po przebudzeniu się, po
raz pierwszy od rozpoczęcia wyprawy spotkał Gandalfa, który
opowiedział mu, co zdarzyło się od chwili, gdy hobbit stracił
przytomność. Następnego dnia wziął udział w naradzie, gdzie
zgłosił się na powiernika Pierścienia. Omówiono wtedy również
wiele spraw dotyczących samego artefaktu. Zebrano także Drużynę
Pierścienia. Po naradzie Drużyna przebywała jeszcze jakiś czas
w Rivendell. Następnie wyruszyli na południe, przeszli przez Morię i
dotarli do Lórien. Tam Frodo razem z Samem spojrzał
w Zwierciadło Galadrieli. Zobaczył w nim płynący statek, białą
twierdzę o siedmiu wieżach oraz Oko Saurona. Na pożegnanie
od Galadrieli otrzymał flakonik zawierający światło gwiazdy elfów,
które miało rozświetlać nawet najciemniejszą ciemność. Następnie
Drużyna popłynęła na łodziach w dół Anduiny aż do Wodogrzmotów
Rauros, gdzie rozegrała się Bitwa na Amon Hen. Drużyna
Pierścienia rozpadła się, a Frodo z Samem udali się sami
do Mordoru. Frodo zlitował się nad Gollumem, który ich śledził, stał
się ich przewodnikiem i poprowadził ich przez Martwe
Bagna oraz Ithilien aż do Jaskini Szeloby. Tam Frodo został
ukąszony przez pajęczycę i wpadł w śpiączkę. Zrozpaczony Sam,
myśląc, że jego przyjaciel nie żyje, wziął Pierścień, chcąc dopełnić
misję, i zostawił swojego pana. Po chwili Froda znaleźli orkowie i z
ich rozmowy Gamgee dowiedział się, że Frodo żyje.
Słudzy Nieprzyjaciela zanieśli Bagginsa do Cirith Ungol. Sam
postanowił ratować swojego pana. W wieży wybuchła potyczka
pomiędzy dwiema stronami orków. Ogrodnik Froda wykorzystał to i
odbił go z rąk wrogów. Razem udali się w głąb Mordoru do Góry
Przeznaczenia. Po długiej wędrówce dotarli na miejsce. Wtedy to
Gollum, który zostawił ich w jaskini Szeloby, zaatakował hobbitów.
Przy szczelinie zagłady wywiązała się walka, podczas której Gollum
odgryzł palec z Pierścieniem Frodowi. Sméagol popełnił jednak błąd
i przez przypadek wpadł do otchłani Góry, niszcząc jednocześnie
Jedyny Pierścień. Dwójkę hobbitów uratował Gandalf, który
przyleciał na orle. Po zniszczeniu Saurona dwaj przyjaciele zostali
ogłoszeni bohaterami. Po powrocie do Shire Frodo nigdy nie
zapomniał o ranach fizycznych i psychicznych wywołanych przez
sztylet Morgulu, Szelobę oraz długo dźwigane brzemię, które wciąż
bolały i nie mogły się zagoić w Śródziemiu. Za swoje zasługi
odpłynął do Tol Eressëi razem z Gandalfem, Galadrielą, Elrondem i
innymi Eldarami.
 MOTYW POETY/POEZJI
O szczególnej pozycji poety byli przekonani już starożytni. Horacy, a za nim później Kochanowski, pisał o tym, że poeta zyskuje
nieśmiertelność poprzez swoje dzieła, które będą znane przyszłym pokoleniom (przez co zachowana zostanie też pamięć o imieniu
poety). Dzieło literackie stanowić więc miało „pomnik trwalszy niż ze spiżu”. Do innej tradycyjnej (raczej z tradycji starogreckiej) roli
poety jako podejmującego trud utrwalenia w pieśniach podań, mitów oraz historii wspólnoty - nawiązali później romantycy. Właśnie w
romantyzmie nowe oblicze i wielką popularność zyskała też koncepcja poetywieszcza. Romantycy stworzyli tę koncepcję, pamiętając o
tym, że grecki Apollo opiekował się nie tylko sztuką, ale także wyroczniami i jasnowidzami. Romantyczny poeta miał posiadać szczególny
dar przenikania do duchowej sfery rzeczywistości, a więc docierania do prawdy. Był to dar wiedzy bezpośredniej, pozarozumowej,
dostępny dzięki natchnieniu; łączył się z umiejętnością prorokowania, przewidywania przyszłych wydarzeń. Szczególnie polscy romantycy
widzieli siebie w roli duchowych przywódców narodu, definiujących istotę tegoż narodu oraz moralizatorów stojących na straży
wskazywanych przez siebie wartości i idei. Poniekąd poeci romantyczni byli również politykami, ponieważ w wyniku toczonych przez nich
sporów ideowych tworzyły się definicje pojęć takich jak naród, ojczyzna itp., a także pewne style myślenia politycznego, zarówno o
orientacji lewicowej, jak również konserwatywnej.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Wesele” Stanisław Pomysł stworzenia tego dramatu zaczerpnął Wyspiański z

Wyspiański autentycznego wydarzenia, jakim był ślub Lucjana Rydla z
Jadwigą Mikołajczykówną. Poeta, który pojawia się jako
jeden z gości, ma swój autentyczny odpowiednik w postaci
Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Ukazany został on jako
typowy przedstawiciel dekadentyzmu. Jest bawidamkiem
(rozmawia z Marysią, by szybko przerzucić swą uwagę na
Rachelę), wypowiada też naczelne hasło poetów okresu
Młodej Polski – „sztuka dla sztuki” (sztuka nie ma nieść
sobą nic poza estetyką doznań). Jego pompatyczne wiersze
nie noszą głębszej treści, a postawa wskazuje na niechęć
do świata chłopów, apatię oraz wewnętrzną niemoc.

MOTYW PRZEMIJANIA
Stanowi ono funkcję czasu i wpływa zasadniczo na charakter kondycji ludzkiej. Przemijają zarówno dobre, jak i złe momenty. Fakt ten
może wywoływać rozpacz, skoro nic nie trwa wiecznie, na niczym nie można trwale się oprzeć, wszystko więc jawi się jako marność
(vanitas). Może jednak równie dobrze nieść pociechę, że wszystkie cierpienia zesłane przez los również przeminą. Ze świadomości takiej
można czerpać siłę, by przetrwać złe chwile.
„Koniec wieku XIX” Kazimierz Przerwa- Tematem wiersza jest dla poety koniec wieku XIX, a zarazem
Tetmajer odchodzenie pewnych ideałów, wartości. Dawny świat i jego idee
okazują się przebrzmiałe i nieaktualne. W nowej rzeczywistości
nie ma dla nich miejsca. Brakuje jednak alternatywy dla
przeszłości, podmiot liryczny nie potrafi wskazać szczytnych
ideałów, które mogłyby zastąpić odchodzące w niepamięć
wartości. Poetycki manifest postawy schyłkowej. Liryczny zapis
świadomości człowieka żyjącego na przełomie wieków, w
ważnym momencie historycznym, w obliczu dziejowej zmiany
pokoleń. Ukazanie również bezsilności jednostki wobec
postępujących masowo zmian (obrazowa metafora mrówki
rzuconej na tory pociągu).

„Panny z Wilka” Jarosław Powieść psychologiczna, która opisuje powrót mężczyzny w

Iwaszczykiwicz średnim wieku do dworku w Wilku. Przed wielu laty spędził
tu najlepszy okres swego życia, wówczas nawiązał też z
pannami z dworku rozmaite kontakty, od erotycznej
fascynacji, przez uczucie subtelne i wysublimowane, po
prawdziwą miłość. Ponowne przybycie Wiktora do dworku
uświadamia mu, że dawne lata i młodość bezpowrotnie
przeminęły. Młode, urocze panny stały się przez ten czas
dorosłymi kobietami. Niektóre powychodziły za mąż, mają
dzieci. Ukochana mężczyzny sprzed lat – Fela – już nie
żyje. Powrót pokazuje Wiktorowi również jak bardzo zmienił
się on sam. Stał się człowiekiem przygaszonym,
zgorzkniałym, bezskutecznie szukającym przeszłości, której
już nie ma.
 MOTYW PRZYJAŹNI
Przyjaźń jest więzią nawiązywaną przez ludzi, opierającą się na wzajemnej sympatii, zaufaniu, lojalności i bezinteresowności.
Jest też warunkiem istnienia prawdziwej miłości i jej najtrwalszą podstawą. Nie ma znaczenia wiek ani status materialny – do
zawarcia przyjaźni ważne są podobne zainteresowania, fascynacje, umiejętność porozumienia się i przebywania ze sobą czy
to w dobrych, czy (przede wszystkim) w złych chwilach. Miarą przyjaźni jest zdolność do empatii i gotowość pomocy w
każdym momencie. Uczucie to należy pielęgnować, bez dbałości o drugą osobę bowiem nawet najmocniejsza więź ulega z
czasem osłaieniu
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Cierpienia J.W. Goethe Tytułowy bohater utworu znajduje się w dwóch związkach
przyjaźni. Pierwszym z nich jest przyjaźń z Wilhelmem, do
Młodego Wertera”
którego Werter kieruje wszystkie swoje listy i porusza w nich
intymne kwestie: dotyczące jego uczuć, lęków, trudności, jakie
napotyka, a także załamań psychicznych. Jest to przyjaźń
prawdziwa, oparta na bezgranicznym zaufaniu.
Druga przyjaźń Wertera jest bardziej skomplikowana. Bohater
nawiązuje ją by być bliżej kobiety, w której się zakochuje.
Lotta jest już zaręczona, z Albertem, jednak Werterowi nie
przeszkadza to w spotykaniu się z nią i prowadzeniu rozmów.
Ta przyjaźń jest związkiem dusz, które czują tak samo, które w
tych samych rzeczach znajdują zainteresowanie. Ich relacja
początkowo Albertowi nie przeszkadza. On sam darzy
zaufaniem Wertera i żyje z nim w przyjaźni. Kiedy jednak staje
się mężem Lotty – staje się baczniejszym obserwatorem
związku tych dwojga. Z czasem nie pozwala żonie na spotkania
z Werterem, a Lotta – będąc mu posłuszną – zgadza się na to.
Wszystko kończy się tragicznie – Wertera zabija sie
pistoletami pożyczonymi od Alberta.
„Lalka” Bolesław Prus W książce jest mowa o przyjaźni subiekta Ignacego Rzeckiego
ze Stanisławem Wokulskim. Choć różnica wieku jest między
nimi znaczna (Rzecki mógłby być ojcem Wokulskiego), Rzecki
jest całkowicie oddany swojemu przyjacielowi. Dba o sklep,
martwi się o Stanisława, próbuje żenić go ze Stawską, w
które nota bene sam jest zakochany. Nie dopuszcza też do
głosu myśli, że Wokulski mógł zakochać się w próżnej Izabeli,
bo ma go za człowieka rozsądnego. Stanisław nie do końca
zauważa starania Ignacego, całego go bowiem pochłania
platoniczna miłość do panny Łęckiej. Okazuje się jednak, że
zna doskonale starcze przyzwyczajenia i dziwactwa Rzeckiego,
dlatego dba, aby nowe mieszkanie starego subiekta było
wierną repliką mieszkania poprzedniego. Przyjaźń w Lalce jest
jednak w dużej mierze jednostronna. Mimo to nie upada. To
przyjaźń zdolna do wszelkich poświęceń

„Love, Rosie” Chrisitian Ditter Rosie Dunne i Alex Stewart od dzieciństwa byli ze sobą
nierozłączni, spędzali razem niemal każdą wolną chwilę,
wspierali się w trudnych dla siebie momentach, oddawali
odległym marzeniom, planowali również wspólną
przyszłość. Niestety długoletnią przyjaźń przerwała
niespodziewana przeprowadzka, którą zaplanowali
rodzice młodego chłopca. Ojciec Alexa otrzymuje ofertę
atrakcyjnej i dobrze płatnej pracy w Bostonie, którą
postanawia przyjąć. Bohaterowie, pomimo dzielących ich
tysięcy kilometrów, starają się jednak utrzymywać ze
sobą kontakt. Gdy kilkanaście lat później w życiu Rosie
pojawia się dziecko, młoda matka nie do końca radzi
sobie z nieplanowanym macierzyństwem. Narastającą
frustrację pogłębiają kolejne nieudane związki i problemy
w życiu osobistym. Bohaterka od dłuższego czasu
zamierzała opuścić rodzinne miasto, aby dołączyć do
swego przyjaciela w USA i spełnić marzenie o wspólnej,
szczęśliwej przyszłości.
 MOTYW REWOLUCJI
Rewolucja pojmowana była jako zjawisko niebezpieczne. Doprowadzała do wielu zmian w krótkim okresie czasu, a tym
samym odwracała istniejący dotychczas porządek. Nic więc dziwnego, że również fascynowała i inspirowała wielu artystów i
filozofów. Nurt rewolucyjny widoczny był w epoce romantyzmu – Mickiewicz w Odzie do młodości nawoływał do niszczenia
tego, co nieaktualne i widoczny jest również współcześnie – chociażby w muzyce.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Nie-Boska Zygmunt Krasiński Autor przedstawia obóz rewolucjonistów – tworzą go:

Komedia” robotnicy, chłopi, rzeźnicy, szewcy, rzemieślnicy, lokaje…
Charakterystyczna dla tego rozwrzeszczanego tłumu jest
frygijka (czapka wolności noszona w czasie Wielkiej
Rewolucji Francuskiej). Ludzie ci są pełni nienawiści, pragną
śmierci przeciwników. Wśród nich posłuch znajduje
Leonard, z którego ust płyną pełne fanatyzmu słowa:
„Idźcie bez trwogi i mordujcie bez wyrzutów”. Zapowiada
on powstanie nowego świata, w którym będzie panowało
szczęście (w celu zapewnienia nowego porządku trzeba
jednak wymordować reprezentantów starego,
arystokratów). Głosi konieczność radykalnej rozprawy z
przeciwnikami rewolucji (nie rozumie, dlaczego Pankracy
rozmawia z Henrykiem, chce jak najszybszego ataku na
zamek Świętej Trójcy).
Do przywódców rewolucjonistów należy też Pankracy. Jest
ateistą pragnącym stworzenia nowej cywilizacji, która
zapewni wolność i szczęście. Swoim postępowaniem
zaprzecza tym hasłom – wymaga bezwzględnego
posłuszeństwa. Wie, że rewolucja to niszcząca siła i świat
trzeba będzie odbudować. Gdy umiera, krzyczy:
„Galilejczyku, zwyciężyłeś!”. Generał Bianchetti uważa się
za lepszego od rewolucjonistów – wg Henryka jest zdrajcą.
Ostatecznie rewolucjoniści skazują pokonanych
arystokratów na śmierć. Krasiński widział w rewolucji siłę
wyzwalającą prymitywne instynkty, powodującą straty,
rozlew krwi. Uważał, że nie prowadzi ona do budowy
doskonalszego ładu – jest zapowiedzią końca świata, kary
za zburzenie Boskiego porządku. Krasiński odwołuje się w
ten sposób do prowidencjalizmu, przekonania, że wszystko
jest zaplanowane przez Boga.
„Przedwiośnie” Stefan Żeromski Żeromski przedstawia oczami Cezarego obraz rewolucji w
Baku. Początkowo chłopak zachwyca się hasłami rewolucji,
chodzi na wiece, słucha przemówień. Jest ona dla niego
wyczekiwaną swobodą, nie rozumie jej kontekstu
historycznego. Ta fascynacja zmusza go nawet do donosu
na matkę. Po jej śmierci przekonuje się, że rewolucja nie
szanuje żadnych świętości – kobiecie zdarto nawet
obrączkę. Ostatecznie zmienia pogląd podczas prac przy
grzebaniu trupów, gdy widzi zwłoki – niewinnej przecież –
Ormianki. Zaczyna rozumieć, że rewolucja jest groźna,
zabrała mu wszystkich bliskich.
Baryka spotyka się też z ideami rewolucji na uniwersytecie,
gdzie poznaje Antoniego Lulka – przywódcę komunistów.
Chce on gwałtownych zmian, zburzenia dotychczasowej
hierarchii i tradycji, wprowadzenia sprawiedliwości za
pomocą rewolucji. Cezary jest już jednak sceptyczny wobec
idei komunistów. Bierze udział w marszu na Belweder, ale
nie powinno być to odczytane jako popieranie
rewolucyjnych haseł. Żeromski ostrzega przed tą niszczącą
siłą.
 MOTYW RODZINY
Literatura, film czy inne sztuki, które mają skłaniać do przewartościowań i przemyśleń, najczęściej pokazują rodziny dysfunkcyjne,
niepełne, patologiczne, kalekie. Pokazują problemy, z którymi zmagają się poszczególni jej członkowie, brak więzi między małżonkami,
między rodzicami a dziećmi, rodzeństwem

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Skąpiec” Molier W rodzinie Harpagona nie ma żadnych więzów, ponieważ

każdy żyje na swój rachunek. Skąpiec ciągle przelicza
pieniądze, obszukuje służbę i zastanawia się, w jaki sposób
może jeszcze zaoszczędzić. Jego syn, Kleant, nienawidzi
ojca i w zasadzie chce go zabić. Eliza natomiast jest panną
wychowywaną w klatce, z której nie ma ucieczki. Nie tylko
ojciec jest dla niej niemiły i przykry, ale też traktuje ją jak
niepotrzebny sprzęt, jak pasożyta, którego należy się
pozbyć z domu. Rodzeństwo czuje wstręt do ojca, który ich
nie kocha, nie poświęca im ani minuty i nie interesuje się
ich szczęściem. Młodym, dzięki zbiegowi okoliczności,
udaje się uciec z domu, ponieważ oboje założą rodziny,
jednak ostatnia scena, w której skąpiec głaszcze szkatułę,
jest raczej smutna i refleksyjna. Harpagon nie rozumie, że
odejście dzieci, jest odejściem ostatecznym, że stracił tak
naprawdę to, co było w życiu najważniejsze, nie ma
świadomości, że skrzywdził tych, których powinien
najbardziej kochać.
„Chłopi” Władysław Jagna to kobieta, która stanowi uosobienie Matki Natury,
Reymont kieruje się instynktem i dlatego nawiązuje romans z synem
swojego męża, Antkiem. Między Jagną a starym Boryną są
różnice, których w żaden sposób nie można nie zauważyć.
Dzieli ich nie tylko spora różnica wieku, ale też inne
zapatrywania na małżeństwo, inne cele życiowe. Jagna jest
młoda, chce się bawić, jest artystką nieprzystosowaną do
bycia mężatką. Boryna natomiast pragnie żony, która
zajmie się gospodarstwem, będzie mu wierna. Romans
Jagny i Antka doprowadza do kłótni ojca i syna,
niewątpliwie rozluźniają się także więzy między Antkiem a
jego żoną Hanką.
„Harry Potter” J.K. Rowling Najstarszym znanym członkiem rodziny Weasleyów
był Septimus Weasley – mąż Cedrelli Black i ojciec Biliusa –
rzekomo zmarłego w dwadzieścia cztery godziny po ujrzeniu
ponuraka czarodzieja – oraz Artura, który ożenił się z Molly
Prewett i został ojcem jej siedmiorga dzieci, w tym Ronalda
Weasleya – jednego z głównych bohaterów powieści
o Harrym Potterze.
Matka Artura Weasleya, Cedrella, była członkiem
rodziny Blacków, natomiast jego żona Molly była
spokrewniona z tym rodem przez małżeństwo między jej
wujem Ignatiusem Prewettem a Lukrecją Black. Dlatego
Weasleyowie byli spokrewnieni z Blackami. Dzieci Artura i
Molly były odległymi kuzynami (trzeciego stopnia) Dracona
Malfoya, syna Narcyzy Malfoy (z domu Black).
Wszyscy znani członkowie tej rodziny uczęszczali do Szkoły
Magii i Czarodziejstwa w Hogwarcie, gdzie przydzielani byli
do Gryffindoru. Dwoje synów Artura i Molly –
Bill oraz Percy – było Prefektami Naczelnymi w czasie
swoich lat nauki w Hogwarcie. Czwórka ich dzieci –
Charlie, Fred, George, i Ginny – grała w reprezentacji
Gryffindoru w quidditchu, natomiast Ron nie tylko grał w
drużynie quidditcha; był również prefektem.
Po drugiej wojnie czarodziejów, członkowie rodziny
Weasleyów założyli rodziny i posiadali liczne potomstwo.
 MOTYW RYCERZA
Motyw rycerza pojawia się w literaturze (czy ogólnie w sztuce) w okresie średniowiecza jako naturalny element przedstawienia
otaczającego twórców świata. Powstaje wówczas wzorzec osobowy, według którego przedstawiani są rycerze (obok niego powstają
podobne wzorce dotyczące postaci króla, damy, świętego). Mają oni być dzielnymi wojownikami, wiernymi poddanymi swoich władców i
prawymi chrześcijanami. Pojawia się także motyw błędnego rycerza, czyli samotnego, dzielnego wojownika, który wraz ze swoim
wiernym giermkiem przemierza świat w poszukiwaniu przygód z chęcią walki o dobro. Do średniowiecznego typu rycerza znaleźć można
liczne odwołania w utworach z późniejszych czasów. Są to zarówno nawiązania jak najbardziej poważne, jak i parodystyczne.

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Pieśń o Rolandzie”
Jeden z najstarszych eposów rycerskich epoki
średniowiecza przedstawia postać hrabiego Rolanda –
wasala Karola Wielkiego, uczestnika walk z
Saracenami. Jest on wiernym obrońca władcy,
ojczyzny i wiary chrześcijańskiej, wzorem męstwa i
honoru. Roland to żądny sławy rycerz, dumny ze
swojej służby, świadomy swej wartości, w pogardzie
mający cierpienie. Jego śmierć ma wymiar
symboliczny – Bóg po duszę Rolanda wysyła anioła,
przez co zostaje uznany za świętego.
„Legenda o Królu legendy arturiańskie opisują zarówno postać władcy,
Arturze” jak i jego rycerzy. Wspominają między innymi rolę
Okrągłego stołu, który zakończył spory o
pierwszeństwo wśród rycerzy. Ważnym elementem
opowieści staje się motyw świętego Graal – misy, do
której biblijny Józef z Arymatei miał zebrać krew z
przebitego boku Chrystusa. Bohaterami legend są
legendarni rycerze, przeżywający niezwykłe, a często
cudowne przygody. Najznakomitsi wśród nich
to: Lancelot – ulubieniec króla, zabójca Czarnego
rycerza, który zakochuje się w królowej Ginewrze i
zdradza swego pana, Galahad - wzór czystości i
obyczaju, Kay – samochwał i Mordrer - rycerz o
wielkich rękach, a także król Marek i Tristan.
„Makbet” Szekspir William Szekspir opisuje losy najwierniejszego i
najdzielniejszego z rycerzy króla Dukana – Makbeta.
Dumny wojownik przekracza jednak miarę, zdradza
swego władcę pragnąc sięgnąć po koronę. Przeczy
średniowiecznym wzorcom rycerza. Autor przełamuje
idealistyczny sposób kreowania żołnierskiego stanu,
pokazując wojownika jako człowieka ulęgającego
wszelkim słabościom i namiętnościom, nie cofającym
się przed najstraszliwszymi zbrodniami.
„Kordian” Juliusz Słowacki Juliusz Słowacki - podczas podróży po Europie, na
szczycie Mont Blanc, Kordian zbliża się do Boga.
Stojąc na najwyższym szczycie Europy wyzwala się z
marazmu, duchowej niemocy. Postanawia działać,
uświadamia sobie cel wcześniej jałowego życia -
wolność ojczyzny:
Duch rycerza powstał z lodów.
Winkelfried dzidy wrogów zebrał i w pierś włożył,
Ludy! Winkelfried ożył!
Polska Winkelfriedem narodów!
Ogarniętego euforią, poczuciem wewnętrznej siły
Kordiana - rycerza wolności chmura niezwłocznie
przenosi do Polski.
 MOTYW RZECZY
Przedmioty otaczające człowieka często nabierają znaczenia magicznego, symbolicznego lub pamiątkowego – zaczynają pełnić ważną
funkcję. W tekstach kultury mogą one być odrealnione, dlatego tak często pojawiają się magiczne napoje czy miecze o cudownych
właściwościach. W epokach kładących nacisk na patriotyzm, rzeczy były symbolami lub też oznakami oddania ojczyźnie, współcześnie
często są pamiątkami przypominającymi o jakimś wydarzeniu. Przedmioty mogą w pewien sposób określać tożsamość człowieka, mogą
sugerować przynależność do jakiejś grupy społecznej. Często ujawniają materializm lub też wskazują na zbyt duże przywiązanie
człowieka do nich.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Mitologia – Puszka Puszka Pandory okazała się przedmiotem

Pandory” przysparzającym człowiekowi kłopotów. Kobieta
otrzymała w posagu szczelnie zamkniętą szkatułkę.
Ciekawość sprawiła, że została ona otwarta, a na świat
wydostały się wszystkie nieszczęścia i choroby. Na dnie
puszki znajdowała się jednak nadzieja. Był to symbol
wielu trudności i problemów. Współcześnie oznacza
również nieprzewidzianą sytuację, która wymyka się
spod kontroli i jest trudna do opanowania. W tym
wypadku człowiek sam decyduje o przedmiocie, o tym,
co chce z nim zrobić. Gdyby nie ciekawość, szkatułka nie
wyrządziłaby żadnych szkód.
„Skąpiec” Molier Dla Harpagona najważniejszym przedmiotem jest
szkatułka, w której przetrzymuje pieniądze. Majątek jest
dla niego bardzo istotny – zakopuje tę skrzynkę w
ogrodzie, żeby była bezpieczna i żeby nikt nie mógł mu
jej zabrać. Gdy Strzałka kradnie szkatułkę, w celu
zaniechania małżeństwa Harpagona z Marianną, skąpiec
wpada w szał. Zgadza się na wszystko pod warunkiem
odzyskania kosztowności.
Otaczanie przedmiotu tak wielką opieką i przemawianie
do niego to oznaki szaleństwa. Harpagon to człowiek
objęty manią bogacenia się, materialista, przekładający
pieniądze nad miłość do dzieci, ich szczęście.
„Wesele” Stanisław W Weselu pojawia się wiele symbolicznych
Wyspiański przedmiotów, m.in.: złoty róg (symbol walki, zapowiedź
powstania i wygranej), czapka krakowska z pawim
piórem (symbol wartości materialnych), dzwon
Zygmunta (symbol świetności Polski), złota podkowa
(symbol szczęścia), kaduceusz (laska błazeńska, oznaka
przywództwa narodowego). Wszystkie te przedmioty
mają wpływa na losy człowieka lub określają go.
Zgubienie części z nich to skazanie się na
niepowodzenie, zainteresowanie innymi to oznaka
oddania się niewłaściwym wartościom. Jasiek gubi róg, a
tym samym zaprzepaszcza szansę na odzyskanie
wolności. Wybiera sprawy błahe, gdyż schyla się po
czapkę z piórem. Również podkowa zostaje zagubiona
przez Wernyhorę, a następnie schowana przez
Gospodynię. Nie może to przynieść nic dobrego –jest
tożsame z zabraniem szczęścia, a nawet może świadczyć
o klęsce. Kaduceusz natomiast zostaje wręczony
Dziennikarzowi, który nie nadaje się na przywódcę.
Przedmioty te nawiązują do tematyki patriotycznej,
mają charakter przenośny. Są jednym z elementów
dramatu symbolicznego, jakim jest Wesele.
 MOTYW SAMOBÓJSTWA
Samobójstwo, będąc rodzajem śmierci z wyboru, jest w kulturze ukształtowanej przez chrześcijaństwo traktowane jako naruszenie
porządku natury, poważny grzech oraz tchórzostwo (uchylenie się przed stawieniem czoła losowi - por. dylematy Hamleta). Z tego
powodu samobójcom odmawiano religijnego pogrzebu; stawali się oni - po śmierci - wyrzutkami społeczeństwa. Jednakże, jak wiadomo
w innych kulturach (choćby w starożytnym Rzymie, czy w Japonii) w pewnych okolicznościach był to rodzaj śmierci honorowej i godnej,
wymagającej przy tym pewnej siły charakteru i odwagi (por. choćby przykład śmierci Petroniusza w Quo vadis). Swoisty urok miało
samobójstwo dla romantyków i w tym okresie było otoczone aurą melancholijnego piękna.

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Granica” Zofia Nałkowska Zenon Ziembiewicz staje się człowiekiem źle rozumianego
kompromisu w działalności publicznej, zostaje wygodnym
narzędziem ludzi pokroju Tczewskich, z radykalizującego studenta
systematycznie przeistacza się w sanacyjnego dygnitarza. Stawia
karierę ponad dochowaniem wierności młodzieńczym ideałom,
jest już dzięki temu wygodny dla wielu ustosunkowanych ludzi,
którzy robią go prezydentem miasta. Zenon wznosi się na szczyt
kariery i małżeńskiego, rodzinnego szczęścia, bardzo odpowiada
mu pozycja lokalnego dygnitarza, próbuje robić coś pożytecznego
dla miasta. Bez reszty wmontowany w mechanizmy władzy nie
tylko definitywnie (i bez większych skrupułów) zaprzecza temu, o
czym niegdyś marzył, ale również staje się człowiekiem
cynicznym. Hasłami o nadrzędnym interesie państwa bez trudu
rozgrzesza się - także wtedy, gdy padają zabici robotnicy. Nie chce
pojąć stów żony, że istnieje granica, za którą nie wolno przejść, za
którą przestaje się być sobą.Porażka Ziembiewicza w działalności
politycznej splata się z osobistą klęską. Wybiera samobójstwo:
może nie chce żyć jako niewidomy, może odczuwa do siebie
obrzydzenie, chce uciec od siebie lub - co bardziej prozaiczne - od
odpowiedzialności.

„Lalka” Bolesław Prus Łęcki, Izabela, Starski i Wokulski jechali w sprawach

rodzinnych Łęckich do Krakowa. W pociągu Starski zaleca
się do Izabeli. Mylnie sądząc, że Wokulski nie zna tego
języka, rozmawiają po angielsku, flirtują. Pan Stanisław ma
już wszystkiego dość. Wysiada na stacji w Skierniewicach,
wcześniej pozorując otrzymanie pilnego telegramu. Czuje
się zdruzgotany psychicznie zniszczony Kładzie się na
torach, po których nadjeżdża pociąg. W ostatniej chwili
ratuje go dróżnik Wysocki (brat woźnicy), któremu kupiec
załatwił pracę na kolei. Wokulski płacze. Nazajutrz, hojnie
obdarowawszy kolejarza, prosi go o zapewnienie dyskrecji,
mówi, że wczoraj byt pijany Po powrocie do Warszawy
Wokulski popadł w apatię, całymi dniami nie wychodził z
domu. Wystał depeszę do Suzina do Moskwy, ściągnął od
niego pot miliona rubli, wszystkie swe ruchomości sprzedał
Szlangbaumowi. W parę dni później rozeszła się wieść, że
gdzieś wyjechał. Nawet Ochocki nic nie wiedział o miejscu
pobytu Wokulskiego, krążyły plotki, że widziano go w lesie
koto Zastawka. Niespodziewanie jeden z notariuszy wezwał
do siebie Rzeckiego i przedstawił mu oficjalny testament
Wokulskiego. Kupiec zapisał wielką sumę Ochockiemu,
nieco mniej Rzeckiemu, Helenie Stawskiej, resztę podzielił
pomiędzy swą dawną służbę oraz biedaków. Stary subiekt
bardzo niepokoił się losem dawnego pryncypata, nie mógł
uzyskać o nim żadnych wiadomości. Z listu Węgielka mogło
wynikać, że Wokulski zabił się w zasławskich ruinach,
wysadził w powietrze resztki murów zamku, podjął drugą,
tym razem udaną, próbę samobójstwa. Ochocki byt innego
zdania, sądził, że Stanisław wyjechał do Paryża do Geista.
 MOTYW SAMOTNOŚĆI
Samotność to poczucie braku. Można być samotnym, nie kochając i nie będąc kochanym, nie mając wokół siebie przyjaciół czy po prostu ludzi, z którymi
dzieliłoby się zainteresowania, poglądy lub wspólne cele. To uczucie pustki, które nie działa mobilizująco, a wręcz przeciwnie – często jego wynikiem jest
depresja. Człowiek odczuwa wewnętrzny lęk przed samotnością, niejednokrotnie jednak zdarza się, że sam się na nią skazuje, nie potrafiąc lub nie chcąc
dostosować się do wymogów otoczenia, mając inne zapatrywania na różne kwestie, izolując się od społeczeństwa. Samotni pozostają często wielcy
artyści, których poziom wrażliwości i bogactwo wyobraźni przeszkadzają w nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich, osoby zakompleksione, a także
ludzie żyjący na marginesie społecznym: ubodzy, zbrodniarze czy chorzy

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Antygona” Sofokles Przyczyną samotności Antygony jest jej miłość do brata. Brat,
Polinejkes, poległ w czasie walki przeciwko swojej ojczyźnie. W
związku z tym, według prawa, które ustanowił król Kreon,
Polinejkes, jako zdrajca, nie mógł być pochowany w rodzimej
ziemi. Antygona nie zgodziła się na to postanowienie – jej uczucia
i wewnętrzne poczucie obowiązku moralnego wobec brata
postawiły ją w sytuacji bez wyjścia. Antygona walczy w imię
uczucia, nikt inny poza nią nie potrafi sprzeciwić się prawom
narzuconym przez władzę państwową. Dlatego też bohaterka
zostaje sama. Jej samotność to wynik różnicy poglądów.
Samotność jednak nie doskwiera jej. Jest wytrwała i niezwykle
wierna swoim przekonaniom.

„Ludzie Bezdomni” Stefan Żeromski Samotność doktora Tomasza Judyma to samotność z wyboru:
Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani żony, ani jednej rzeczy,
którą bym przycisnął do serca z miłością […]. Muszę wyrzec się
szczęścia. Muszę być sam jeden. Żeby obok mnie nikt nie był, nikt
mię nie trzymał!
Judyma nazwać można ideowcem – wszystkie swoje siły i
umiejętności wkłada w pomoc ludziom biednym, pokrzywdzonym
przez los. Niewielu się z nim liczy, wręcz przeciwnie – postrzegany
jest jako dziwak, który dobro innych przedkłada nad własne
szczęście. Samotność Judyma to samotność z wyboru – gdyby
miał kogoś obok (np. ukochaną Joasię), musiałby się zająć tą
osobą, ograniczając tym samym możliwość wykonywania pracy
społecznej.
„Kot w Pustym Wisława Bohaterem wiersza jest kot, on też staje się tutaj podmiotem
Szymborska lirycznym, mówiącym. To kot samotny. Jego właściciel umarł, a
mieszkaniu” zwierzę nie umie się z tym pogodzić:
Coś się tu nie zaczyna / w swojej zwykłej porze. / Coś się tu nie
odbywa / jak powinno. / Ktoś tutaj był i był, / a potem nagle
zniknął / i uporczywie go nie ma.
Kotu, który w wierszu jest wyraźnie upersonifikowany (nadano
mu cechy ludzkie – zastanawia się, wyraża swoje opinie), nie
podoba się zaistniała sytuacja. Do czego innego był
przyzwyczajony, co skończyło się nagle i nie chce wrócić do
dawnego porządku. Samotność tutaj to uczucie pustki po stracie
bliskiej osoby. Zwierzę zostało bez właściciela, który był dla niego
jedynym towarzyszem. To samotność totalna – kot nie wie, gdzie
się podziać, co ze sobą zrobić. Naiwnie jednak wierzy, że jego
właściciel wróci.

„Forest Gump” Robert Zemeckis Chłopiec lekko upośledzony umysłowo i niesprawny fizycznie,
mimo swojej odmienności staje się bohaterem wielu
historycznych wydarzeń w dziejach Stanów Zjednoczonych.
To jednak nie to, o co chodzi mu w życiu. Najbardziej doskwiera
mu samotność i tęsknota za swoją przyjaciółką.

„Edward Tim Burton Ze względu ma swoją nietypową przypadłość, ostre nożyce

Nożycoręki” zamiast rąk, Edward nie może zaznać miłości i ciepła. Mimo tego,
że często otaczają go tłumy i wzbudza powszechną sensację, jest
w gruncie rzeczy samotny i smutny. Na szczęście
tylko do pewnego momentu.
 MOTYW SNU
Ponieważ podczas snu nie używamy naszego ciała i pozostajemy wyłączeni z życia i jego spraw - porównywano stan ten do śmierci
(dokonującej się codziennie niejako „na próbę”). Znajduje to odzwierciedlenie w mitologii greckiej (wujem Morfeusza, boga marzeń
sennych, był Tanatos, bóg śmierci). Zarazem marzenia senne miały dawać przedsmak zaświatów. Uważano też, że za pomocą snów
żyjący mogą otrzymywać informacje na temat tego, co los gotuje im w przyszłości (to sny-proroctwa), a także utrzymywać kontakt z
duchami. Sny grają wielką rolę w literaturze okresu romantyzmu (wystarczy zajrzeć do Dziadów Mickiewicza).
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Dziady cz. III” Adam Mickiewicz W tym arcydramacie motyw snu jest silniej zaakcentowany
trzy razy. Raz jest to scena przedstawiająca śpiącego
Konrada, ponad którym toczą walką o jego duszę siły dobra
i zła. Bohater zostaje wystawiony na próbę, co odbywa się
poza jego poziomem świadomości. Sen Nowosilcowa
ukazuje drogę jego społecznego awansu, robienie kariery
po trupach. Na końcu tego koszmarnego majaku
bohaterowi śni się jednak postępujący upadek rangi jego
stanowiska. Zupełnie inaczej przedstawiony jest sen Ewy.
Jest to sen spokojny, harmonijny, czysty, co jest
bezpośrednim odbiciem jej postawy życiowej i jej
postrzegania świata.
„Alicja w krainie Lewis Carroll Powieść Carrolla opisuje podróż małej dziewczynki, Alicji
czarów” do dziwnego świata, z całą galerią niesamowitych postaci.
Wędrówkę Alicji poprzedza zaśnięcie, a jej powrót z
bajkowej rzeczywistości następuje przez przebudzenie.
Fantastyczne przestrzenie i postaci widziane oczami
dziewczynki są odwzorowaniem postrzegania świata
dorosłych przez dziecko, jawi się on bowiem jako zawiły,
niezrozumiały. Powieść realizuje model fabularny, który
znajduje wiele podobieństw z marzeniem sennym. W
krainie czarów obowiązują zupełnie inne, paradoksalne i
absurdalne niekiedy, prawa logiki. Brak jest tu mowy o
jakiejkolwiek motywacji psychologicznej działań postaci, z
wyjątkiem Alicji. Mnóstwo nielogiczności, chaotycznych
wydarzeń czy czynów bohaterów fantastycznych
przypomina wymykające się niekiedy spod kontroli ludzkie
życie. Rzeczywistość bajkowa oprócz tego, że jest
niesamowita, bywa nieprzyjazna, groźna – np. postać
Królowej Kier i jej szafowanie karami śmierci. Sen
deformuje jednak ową grozę i zarówno dla Alicji, jak i dla
czytelników, staje się ona bardziej groteskowa niźli
straszna.
„Sklepy Bruno Schultz Sztandarowy przykład polskiej literatury onirycznej. Schulz
cynamonowe” opisuje świat, który powoli staje się reliktem przeszłości,
wypierany przez to, co nowe, kiczowate i prostackie. Pisarz
posługuje się snem jako zasadą kompozycyjną dzieła.
Wędrówka chłopca przez miasto po zapomniany portfel
jest tego najbardziej wyrazistym przykładem. Szkoła, do
której trafia bohater przybiera wygląd baśniowy, zupełnie
odrealniony. Miasto jawi się jako labirynt, plątanina dróg i
ścian domów, w której łatwo się zagubić. Także
niesamowita postać ojca bohatera, dziwaczne manekiny
czy ptaki są tu elementami fabuły, które mogłyby pojawić
się jedynie w rzeczywistości zupełnie irracjonalnej, takiej, w
której obowiązuje logika marzenia sennego.
„Makbet” Szekspir William Shakespeare wykorzystuje sny by ukazać
wewnętrzne odczucia i rozterki bohaterów. Prześladują
one Makbeta i jego żonę, uzmysławiając im
okropieństwo zbrodni. Koszmarne wizje wytrącają ich z
równowagi, są projekcją duszy, wyrzutów sumienia i
rozdarcia wewnętrznego. Makbet, żyjący w ciągłym
napięciu, podatny jest na anormalne stany psychiki.
Skrajne obciążenia emocjonalne prowadzą do zaburzeń
świadomości o charakterze majaczeń. Przed zabójstwem
Dunkana, Makbet doznaje halucynacji wzrokowej,
widząc nieistniejący sztylet oblany krwią. Ma omamy
słuchowe - donośny głos zapowiada mu utratę snu „Nie
zaśniesz już więcej! Makbet zabija sen niewinny
sen”. Dręczy go bezsenność na tle nerwowym.
Chorobliwą psychikę bohatera najbardziej obnaża
widmo zakrwawionego Banka. Patologiczny stan umysłu
żony Makbeta, Szekspir ukazał w scenie, którą nazywa
się sceną somnambulizmu. Dama relacjonując czynności
swej pani opisuje lunatyzm: „wszystko to w śnie jak
najgłębszym”.

„Lalka” Bolesław Prus Bolesław Prus - w jednym ze snów Izabeli ukazuje się
Wokulski pod postacią monstrum. Sen pojawia się
bezpośrednio po poznaniu kupca, kiedy stosunek Izabeli
do niego był względnie obojętny. Wizja ta
niezaprzeczalnie była wyrazem podświadomych obaw
Łęckiej.

„Zbrodnia i Kara” Fjodor Dostojewski Fiodor Dostojewski ukazuje sny i widzenia, które
pomagają bohaterom dotrzeć do ich prawdziwego „ja”,
dzięki nim postacie mogą zrozumieć swoje błędy.
Główny bohater - Raskolnikow swoje postępowanie
wyjaśnia rozumowo, zagłuszając wyrzuty sumienia.
Dlatego jego przemiana może odbyć się jedynie we śnie,
gdy ujawnia się podświadomość człowieka. Rodiona
dosięgają koszmary i lęki nawet przed dokonaniem
morderstwa, jest znerwicowany i ma kłopoty ze snem -
„Nazajutrz obudził się późno, po niespokojnym śnie,
rozdrażniony i zły”. W oparciu o psychoanalizę Freuda
można wysnuć hipotezę, że owa dysharmonia jest
wynikiem zaburzeń w umyśle, spowodowanych
zamiarem popełnienia zbrodni. Uporczywe sny dotykają
także innych, którzy wstąpili na niewłaściwą ścieżkę.
Swidrygajłow to człowiek nikczemny, który bez
skrupułów skrzywdził wiele kobiet. Popełnione zbrodnie
nie dają mu spokoju. Dręczą go koszmary, majaczy,
męczy go szum liści za oknem - czyli strach wydarty z
najgłębszych zakamarków podświadomości.

„Wesele” Stanisław Stanisław Wyspiański sen staje się znakiem

Wyspiański autentycznych uczuć, myśli, planów. Akt II sztuki, w
którym pojawiają się „Osoby dramatu”, utrzymany jest
w konwencji snu, zgodnie ze słowami Chochoła: „Co się
w duszy komu gra
Co kto w swoich widzi snach".
Postaci ukazujące się bohaterom są ich alter ego,
projekcją sumienia i ukrytych myśli. Pośrednikiem
między światem rzeczywistym a fantastycznym staje się
Chochoł. Zjawy, które pojawiają się poszczególnym
postaciom, są projekcją ich stanów wewnętrznych.
Zestawienie osób z „osobami dramatu” wzbogaca
charakterystykę bohaterów, ujawnia ich rzeczywiste
słabości.
 MOTYW ŚMIERCI
Z biologicznego punktu widzenia śmierć to nieodwracalne ustanie wszystkich czynności ustroju oraz procesów przemiany materii we
wszystkich jego komórkach. Pojmowana jest jako jeden z podstawowych elementów egzystencji, który wpływa na świadomość każdego
człowieka. Śmierć towarzyszy człowiekowi od początku jego istnienia. Jest odbierana jako coś negatywnego, ponieważ budzi strach i
powoduje cierpienie. Z jednej strony chrześcijaństwo traktuje ją jako ucieczkę od ziemskiego cierpienia, z drugiej jako karę za grzechy
oraz tragedię, która zabiera wszystko, bez względu na pochodzenie, czy status społeczny. Charakterystyczne jest, że z je dnej strony
śmierć uważana była za przepustkę do niebiańskiego raju, a z drugiej bliscy zawsze opłakiwali zmarłego zamiast cieszyć się z jego
szczęścia. Przede wszystkim stanowi wielką tajemnicę, dlatego każda kultura czy religia porusza problem umierania. Są różne poziomy
uświadomienia śmierci, zarówno przez poszczególnych ludzi, jak i przez kolejne epoki historyczne: od lęku i obawy, poprzez po godzenie
się, aż do oczekiwania na nią. Sama śmierć jest dla człowieka nierozpoznawalna, bo gdy my istniejemy, on a jest nieobecna, a gdy tylko się
pojawi, wtedy nas już nie ma. Aby „oswoić” śmierć ludzie od zawsze próbowali stworzyć jej wizerunek. Przedstawiana jest najcz ęściej
jako szkielet z kosą. Zagadka śmierci intrygowała od zarania artystów. Wizerunek śmierci n ajczęściej pojawiał się w średniowieczu i
baroku, nieobcy był również twórcom romantycznym i modernistycznym.

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Rozmowa Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią jest typowym przykładem

Polikarpa ze średniowiecznego myślenia o umieraniu. Jako pani z kosą, Śmierć
ma obowiązek przyjść do każdego. Upersonifikowana Śmierć,
Śmiercią” pokazana w sposób humorystyczny, pozwala ludziom przełamać
przed nią strach, odebrać ją jako naturalną kolej rzeczy. Jest
najsprawiedliwszą z instancji – wobec niej wszyscy ludzie, czy
królowie, czy zwykli chłopi, stają się sobie równi. I nie ma mowy o
tym, by o kimś zapomniała. Śmierć tutaj nie jest straszna, jawi się
jako rzecz zwykła, normalna, z którą trzeba się pogodzić.

„Lilie” Adam Mickiewicz Śmierć w balladzie Mickiewicza jest dwojaka. Pierwsza następuje
w wyniku morderstwa – żona zabija męża i próbuje ukryć tę
zbrodnię, chowając go głęboko w ziemi. Jednak natura, która w
romantyzmie jest mocą rozumną, nie pozwala na trzymanie w
tajemnicy tego faktu. Na grobie męża wyrastają lilie, które żona
bezskutecznie ścina, by nie dostrzegli ich bracia męża. Wrócili oni
z wojny i na wieść o śmierci brata, chcieliby prosić kobietę o rękę.
Druga śmierć to kara – dla morderczyni i braci. Zabity mąż
przychodzi na ziemię w postaci widma i sprawia, że zawala się
budynek cerkwi, w której się oni znajdują. To śmierć zasłużona i
konieczna. Jest wyrazem sprawiedliwości, niemającej barier ani w
czasie, ani w przestrzeni.

„Zdążyć przed Hanna Krall W 1943 r. w warszawskim getcie wybucha powstanie –

Panem Bogiem” Żydzi wiedzą, że zginą, chcą jednak zrobić to godnie, w
walce:
Przecież ludzkość umówiła się, że umieranie z bronią jest
piękniejsze niż bez broni. Więc podporządkowaliśmy się tej
umowie.
Wolą popełnić zbiorowe samobójstwo (Mordechaj
Anielewicz wraz z około osiemdziesięcioma ŻOB-owcami),
aby pokazać światu, że „nie dadzą się zarżnąć”, a moment
śmierci i jej sposób będzie zależał tylko od nich samych.
Marek Edelman (z którym autorka dokumentu
przeprowadza wywiad) opowiada też o Żydach spalonych
w Treblince, o ludziach umierających z głodu, o zabijaniu
przez lekarzy i pielęgniarki dzieci, aby nie trafiły one w ręce
oprawców. Śmierć w czasie wojny odarta zostaje ze swego
sakralnego charakteru. Ulega deheroizacji – życie ludzkie
jest tu czasem mniej warte niż sześć naboi (przykład
dziewczyny, która popełniła samobójstwo, strzelając do
siebie siedem razy).
Doświadczenie śmierci odbija się też na dalszym życiu
bohaterów – Profesor i Edelman już jako lekarze walczą ze
śmiercią na stołach operacyjnych, chcą „zdążyć przed
Panem Bogiem”.
„Treny” Jan Kochanowski Jan Kochanowski w dziewiętnastu utworach,
nazywanych traktatem filozoficznym, które powstały po
śmierci ukochanej córeczki Orszulki, porusza problemy
istoty śmierci, losów człowieka po śmierci i cierpienia
bliskich po stracie ukochanej osoby. Nawiązuje do
tradycji poezji poświęconej zmarłym, zwłaszcza do
wzorców starożytnych, a także do sonetów Petrarki ku
czci „Madonny Laury umarłej” W swej żałobnej poezji
najpierw nazywa śmieć bestią, antyczną królową
podziemia – bezwzględną Persefoną. Zarzuca jej
naruszenie odwiecznego prawa natury, zgodnie z którym
ojcowie umierają przed dziećmi. Dopiero w ostatnim
trenie myśl, że śmierć otwiera drogę do lepszego świata,
niesie pociechę zrozpaczonemu poecie.

„Dżuma” Albert Camus Albert Camus opisuje epidemię, którą można rozumieć
jako wojnę, albo ujmować ją jako negatywny pierwiastek
tkwiący w człowieku. Jednak ta alegoria jest przede
wszystkim metaforą śmierci, to podstawowe znaczenie
tytułu. Miasto atakuje choroba przynosząca śmierć, z
którą muszą zmierzyć się ludzie. Jednocześnie dżuma to
żywioł, symbol wszystkich zagrożeń zsyłanych przez
naturę, na które człowiek nie ma najmniejszego wpływu.
W „Dżumie” mamy do czynienia z sytuacją, w której całe
miasto z dnia na dzień zostaje odizolowane od świata.
Camus opisuje czyny i postawy uwięzionych
mieszkańców Oranu, przeprowadza dokładną analizę
mającą na celu ukazanie problemu człowieka
stawiającego czoło ostatecznemu zagrożeniu, śmierci.
Los każdej opisanej postaci to przykład ludzkiej reakcji
na niebezpieczeństwo. Camus jest pełen szacunku i
sympatii dla prawdziwych bohaterów „Dżumy”, tych,
którzy nie poddają się i aktywnie walczą z zarazą. Nic w
tym dziwnego, gdyż właśnie tacy ludzie mogą uratować
świat, gdy dżuma obudzi swe szczury i pośle je, by
umierały w szczęśliwym mieście.

ŚMIERĆ MĘCZEŃSKA
„Legenda o świętym dążenie do świętości Aleksego przybrało formę jawnej
Aleksym” ascezy, cierpienia na pokaz, które zapewniło wieczną
chwałę umartwiającemu się ascecie. Gdy poczuł, że
nadchodzi śmierć, spisał dzieje swego żywota. Po jego
śmierci same rozdzwoniły się rzymskie dzwony.
Tajemnicze zjawisko wytłumaczyło dopiero niewinne
dziecko: oto odszedł ze świata wielki święty. Pod
domem Aleksego zebrał się tłum, przybył nawet papież i
cesarz. Nie umiano wyjąć listu z dłoni zmarłego, zrobiła
to dopiero jego żona. Przeczytawszy pismo, rozpoznano
w żebraku Aleksego (w tym miejscu urywa się rękopis).

„Inny Świat” Gustaw Herling Gustaw Herling-Grudziński opisuje niedający się niczym
oszukać głód (wraz z pracą ponad siły), który prowadził
do depresji, otępienia, opuchlizny głodowej, w końcu
śmierci. W obozie w Jarcewie nie chciano umierać w
sposób anonimowy, znikać bez śladu, łudzono się, że
pozostali przy życiu koledzy zawiadomią najbliższych o
zgonie. Więźniowie Jarcewa nie wiedzieli nawet, gdzie
zakopuje się zwłoki zmarłych, wywożono je gdzieś poza
„zonę", czyli ogrodzoną drutem kolczastym strefę
właściwego obozu.
 MOTYW SZALEŃSTWA
Symptomem szaleństwa jest przede wszystkim zachowanie przeczące zdrowemu rozsądkowi. Dlatego na ogół jest ono oceniane
negatywnie. Wyjątek stanowi okres romantyzmu, kiedy rozumowi przeciwstawiano alternatywne władze poznania i oceny
rzeczywistości (często określane mianem serce). Szaleństwo zyskało wówczas inne znaczenie: przekroczenia (transgresji) w kierunku
rzeczywistości duchowej lub ku doznaniom mistycznym. Pod tym hasłem gromadzimy fragmenty dotyczące samego stanu (opisów i
definiowania obłędu), osobne hasło mamy na naszej liście dla osób pozostających w stanie szaleństwa (lub o to podejrzewanych).

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Hamlet” Szekspir Zofia Nałkowska ukazuje tragiczną postać Justyny

Bogutówny mającej romans z Zenonem
Ziemkiewiczem, który był człowiekiem z innej sfery
społecznej. Dziewczyna, naiwnie wierząc w jego
miłość i wierność, dała się ponieść namiętnością i
wykorzystać. Zaszła w ciążę. Jednak Zenon chciał
ułożyć sobie życie z inną kobietą, którą kochał
miłością idealną i zasugerował Justynie usunięcie
dziecka. Stan, w jakim znalazła się Justyna,
współczesna medycyna określiłaby mianem zespołu
poaborcyjnego. Jednym z jego skutków jest choroba
psychiczna. Wszystko rozpoczęło się od stopniowej
izolacji. Zrezygnowała z posad, przestała opuszczać
swój pokój, a nawet jeść. Do Zenona pisała
niezrozumiałe i skomplikowane listy. Depresja
doprowadza ją do myśli rodzących agresję: wobec
siebie i wobec innych. Po nieudanej próbie
samobójczej decyduje zemścić się na Zenonie. Do
zabójstwa miały wzywać ją głosy zmarłych,
pochodzące z zaświatów. Justyna wypełniła swe
posłannictwo: oślepiła Zenona, który niebawem
odebrał sobie życie.
„Makbet” Szekspir William Shakespeare opisuje postepowanie
tytułowego bohatera, który dowiedział się, że
zostanie panem Kawdoru. Lady Makbet, która znała
pragnienia i rozterki męża przekonała go do
zabójstwa króla Dunkana, a gdy tego dokonał
nastąpił szereg morderstw w obawie o utratę raz
pozyskanej władzy. Pierwsza zbrodnia uczyniła z
Makbeta szaleńca, mordercę żądnego krwi i władzy.
Zaś morderstwo bezbronnej żony Makdufa i jej
małego dziecka było szczytem upodlenia moralnego
tyranizującego swe królestwo władcy, i odarło go z
resztek godności. Makbeta dręczyły halucynacje,
widział zjawy i miał przewidzenia. Zaczął słyszeć
głosy zapowiadające mu śmierć i dostrzegać duchy
własnych ofiar. Popadł w stan krańcowego
zobojętnienia i paranoję. Nie zainteresowała go
nawet wieść o samobójstwie Lady Makbet, natomiast
ślepo wierzył w absurdalne przepowiednie czarownic.
Samobójstwo Lady Makbettakże było następstwem
szaleństwa. Była ona współwinna wszystkich zbrodni
i wyrzuty sumienia nie dawały jej spokoju zjawiając
się w snach i w formie majaków. Wszędzie zaczęła
dostrzegać krew i czuć jej zapach, jej szaleństwo było
wynikiem podświadomego przyznania się do winy.
„Cierpienia J.W. Goethe Johann Wolfgang Goethe ukazuje tytułowego bohatera,
młodego Wertera” który, po tajemniczym romansie, przenosi się na wieś, aby
na łanie natury w samotności mógł powrócić do
równowagi psychicznej. Przy okazji zaproszenia na bal,
Werter poznaje Lottę. Bohater zachwycał się w szystkim, co
było z nią związane, mówił, że odnalazł w niej bratnią
duszę, jednak miał także świadomość, że Lotta była
zaręczona z Albertem. Od momentu poznania ukochanej,
życie Wertera zmienia się diametralnie. Następuje
szczęśliwy okres, spotkań z Lottą. Wertera zaczyna
ogarniać szaleństwo miłosne, myśli o Locie stają się
obsesją, natomiast ta traktuje go jako przyjaciela i
powiernika sekretów. Werter widząc obłąkanego
młodzieńca szukającego kwiatów dla swojej ukochanej,
zdaje sobie sprawę, że i on popada w obłęd. Jego
szaleństwo wynika z rozpaczy, ponieważ nie może być z
kobietą, którą kocha. Pragnie on miłości, mimo że
konsekwentnie doprowadza go ona do samozagłady.
Decydującym czynnikiem, który pchnął bohatera do
samobójstwa była decyzja Lotty o zerwaniu z nim
kontaktów.

„Kordian” Juliusz Słowacki Juliusz Słowacki opisuje Kordiana, który trafia do szpitala
psychiatrycznego po nieudanym zamachu na cara. Zamach
ten nie powiódł się, ponieważ bohater przegrał walkę ze
Strachem i Imaginacją. Trafia do szpitala, ponieważ ma
zostać orzeczone czy w trakcie popełniania przestępstwa
był poczytalny czy też nie. Szpital w książce jest miejscem
pełnym patologii, a o czym świadczą didaskalia w scenie
szpitalnej: „Widać klatki, w których siedzą łańcuchami
powiązani waryjaci, niektórzy chodzą wolno – Kordian
leży na łóżku w gorączce ”
. Już sam widok szpitala nie był zachęcający, jednak to nie
koniec patologii występujących w tym miejscu. Dozorca
wspomina o korupcji. Doktor – Diabeł wszedł do szpitala
dzięki łapówce. Co ciekawe Szatan posiada zdolność
wprawiania innych w obłęd: „Wypędziłem go przecie,
jutro oszaleje/Myśląc o tym dukacie; teraz mam
nadzieję,/Że sam na sam z szalonym pogadam
młodzieńcem.” W wypowiedzi tej pada pierwsza diagnoza
bohatera. Dowiadujemy się od Diabła, że jest on
człowiekiem szalonym. Szatan pokazując Kordianowi
dwóch innych wariatów: jednego, któremu wydawało się,
że jest krzyżem i może zbawić świat i drugiego, który łudził
się, że własną dłonią może przytrzymać niebo, udowadnia
bohaterowi, że człowiek samotnie nie jest wcale w stanie
wiele zdziałać. Jest skazany na porażkę, ponieważ od
wewnątrz jest słaby – pełen sprzecznych uczuć i emocji.
„Zbrodnia i Kara” Fiodor Dostojewski Fiodor Dostojewski ukazuje losy Rodiona Raskolnikowa
marzącego o byciu kimś lepszym od wszystkich ludzi,
pragnącego stać ponad rasą ludzką, która pełna jest
ułomności i słabości. Mordując lichwiarkę chciał
udowodnić samemu sobie, że należy do tej lepszej grupy.
Po tym akcie obserwujemy wewnętrzną przemianę
bohatera, obłęd w jaki wpada tuż po zamordowaniu. Od
momentu morderstwa stan jego umysłu tylko się
pogarszał. Wydarzenie do tego stopnia rozstroiło jego
nerwy, że przez kilka dni leżał nieprzytomny w swoim
łóżku, majacząc przez sen. Nie mógł znieść obecności
innych ludzi. Przyjazd matki i siostry do Petersburga
przyjął chłodno, unikał kontaktu z nimi, wręcz prosił, żeby
zostawiły go w spokoju. Jego tragedią nie były tylko
wyrzuty sumienia po dokonanym morderstwie, a fakt, iż
był jak inni ludzie, słaby psychicznie. Życie Raskolnikowa
zmieniło się w piekło. Nie mógł zaznać spokoju, kusił los,
miewał myśli samobójcze. Ratunkiem stała się miłość do
Soni, miłość trudna, gdyż oboje mieli nieczyste sumienia,
oboje działali jednak dla dobra wyższego.
 MOTYW TEATRU
Motywem tym opisywać będziemy fragmenty dzieł, w których pojawiać będzie się teatr jako szczególne miejsce akcji (Lalka Prusa) lub
teatr jako przedstawienie (w Hamlecie dwór odwiedza grupa teatralna i odgrywa sztukę napisaną przez tytułowego bohatera). Teatr
bywa też metaforycznym obrazem świata (czy: stosunków społecznych), względnie kondycji ludzkiej (zob. też: theatrum mundi)

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Hamlet” Szekspir Utwór jest przykładem realizacji motywu teatru w teatrze.

Hamlet, książę duński, widzi ducha zmarłego ojca, który
mówi mu, że został zamordowany przez swojego brata,
Klaudiusza. Hamlet obiecuje, że pomści ojca. Nie potrafi
jednak zrobić tego jawnie, więc sprowadza na dwór trupę
aktorską, która ma wystawić sztukę Zabójstwo Gonzagi, ale
tekst ma być zmodyfikowany, ponieważ Hamlet dodał
pewne fragmenty swojego autorstwa. Oczywiście
fragmenty te mają pokazywać morderstwo dokładnie tak,
jak został zabity ojciec Hamleta. Na przedstawieniu Hamlet
ma obserwować zachowanie stryja. Jedna ze scen
przedstawia śpiącego króla, który zostaje zamordowany,
gdyż wlano mu do ucha truciznę, a potem ta sama osoba
zaleca się do żony zmarłego. Oczywiście zdenerwowany
Klaudiusz opuszcza przedstawienie, a wraz z nim reszta
widzów. Scena ta utwierdza Hamleta w przekonaniu, że
rzeczywiście stryj jest mordercą i obietnicy danej ojcu
powinien dotrzymać. Istotne wydaje się tu odwrócenie
słynnego toposu świat jako teatr. Szekspir wydaje się
mówić: teatr jest światem i konsekwentnie realizuje
motyw teatru w teatrze. Oprócz Hamleta warto także
zwrócić uwagę na Sen nocy letniej i Burzę.
„Lalka” Bolesław Prus W powieści Prusa pojawia się topos teatrum mundi. Topos
swoje źródło ma w filozofii platońskiej i neoplatońskiej.
Odnosi się on przede wszystkim do przekonania, że
światem rządzą różne siły, które nie zawsze sprzyjają
poczynaniom człowieka. W literaturze nowożytnej, dzięki
Szekspirowi, wykształcił się topos świata jako teatru, w
którym wszyscy odgrywamy pewne role, nie jesteśmy do
końca autentyczni. Warto zwrócić uwagę, że
bohaterowie Lalki są jak gdyby zniewoleni, podlegają siłom
wyższym. Izabela Łęcka nie może uwolnić się od wizji
miłości idealnej, co symbolizują sceny, w których
arystokratka wpatruje się w posążek Apollina i marzy o
idealnym mężczyźnie. Stanisław Wokulski marzy o miłości
Izabeli i temu w zasadzie podporządkowuje całe swoje
życie. Ignacy Rzecki żyje, śniąc o nowym Napoleonie, który
przyjdzie i wyzwoli Polskę, Starski natomiast całe swoje
życie podporządkowuje romansom, Krzeszowski jest
hazardzistą, a jego żona nie może uwolnić się od
wspomnień związanych ze zmarłą córką. Inspirację
koncepcją platońską podkreślają w tekście Lalki sceny, w
których Rzecki, na początku i końcu powieści, ustawia na
ladzie sklepowej lalki i nakręca je. Sceny te mają wymiar
filozoficzny, ponieważ odnoszą się do przekonania, że to
właśnie ludzie są jak nakręcane marionetki, natomiast ich
życie spoczywa w cudzych rękach
 MOTYW TĘSKNOTY
Postanowiliśmy zwrócić uwagę na ten wyjątkowy stan ducha. Tęsknimy za drugą osobą, własnym dzieciństwem, czy krajem. Tęsknota za
ojczyzną łączy się z motywem pielgrzyma (zob. Pielgrzym, Sonety krymskie Mickiewicza) i emigranta (zob. Hymn Słowackiego). Tęsknota
za drugą osobą pojawia się np. w Pieśni XVII (I) Kochanowskiego - kluczowa jest tu postać Penelopy, żony Odysa. Tęsknotę za
dzieciństwem znajdziemy w utworach, które opisują ten etap życia człowieka jako swoistą Arkadię.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Treny” Jan Kochanowski Niewątpliwie cykl trenów Kochanowskiego jest wyrazem tęsknoty
za zmarłą córką. Tak skonstruowane treny stanowią zupełną
nowość w literaturze, ponieważ Kochanowski nie tylko poświęcił
dziewiętnaście utworów niespełna trzyletniej córce, ale także
wszystkie elementy trenu (jako gatunku literackiego) rozłożył na
cały tomik poetycki. Mamy więc typową demonstrację żalu po
stracie zmarłej, ukazanie wielkości poniesionej straty, pocieszenie
i napomnienie. Kochanowski jawi się w Trenach jako ojciec, filozof
i poeta, który pragnie zrozumieć sens śmierci i zaakceptować
zaistniałą sytuację. Oczywiście często mówi się o kryzysie
światopoglądowym w Trenach, o zwątpieniu w filozofię stoicką i
w dogmaty wiary. Szczyt owej tęsknoty i smutku przypada
na Treny: IX, X i XI. Pocieszenie natomiast przynosi Tren XIX, w
którym Kochanowski widzi swoją zmarłą matkę z Urszulką na
rękach. Wtedy uświadamia sobie, że dziecko jest bezpieczne,
szczęśliwe, a gdy przyjdzie czas, spotka się z nim po drugiej
stronie.

MOTYW UCZNIA
Jeden z typów bohatera. Odkąd dziecko znajdzie się w szkole jego życie zmienia się i zaczyna rządzić się innymi regułami. Za pomocą tego
hasła staramy się wskazać cechy tego nowego stanu oraz roli społecznej.

„Z pamiętnika Henryk Sienkiewicz W noweli Sienkiewicza główny bohater to młody Michaś.

poznańskiego Jest on uczniem w pruskiej szkole. Stara się być pilnym
nauczyciela” uczniem i skrupulatnie odrabiać wszystkie zadane mu
lekcje. Okazuje się to jednak być ponad jego siły, ponieważ
nienajlepiej posługuje się językiem niemieckim. W szkole
nauczyciele szykanują go i piętnują mówienie przez niego
po polsku. W utworze pokazana została niesprzyjająca dla
ucznia sytuacja poddawania go germanizacji (w
rzeczywistości Sienkiewicz pokazał proces rusyfikacji, nie
germanizacji, na co wskazują ukazane w utworze metody
stosowane przez nauczycieli, nie mógł jednak napisać
bezpośrednio o niej ze względów politycznych).
„Syzyfowe prace” Stefan Żeromski W powieści przedstawione zostały młodzieńcze lata
głównego bohatera, Marcina Borowicza. Na kolejnych
etapach swojej edukacji jest on poddawany procesowi
rusyfikacji. W końcu trafia do gimnazjum w Klerykowie,
gdzie przeżywa różne szkolne przygody (na przykład
strzelanie razem z innymi uczniami w parku z pistoletu). W
związku z poznaniem innego ucznia, Bernarda Zygiera
(przeniesionego do Klerykowa z Warszawy, ze względu na
jego działalność patriotyczną tamże), w bohaterze ożywają
uczucia patriotyczne. Powieść ukazuje sytuację uczniów
poddawanych w szkole rusyfikacji.
 MOTYW UPADKU MORALNEGO
Moralność, kojarzona z chrześcijańskim Dekalogiem, jest chyba najważniejszym tematem literatury, ponieważ pokazuje nie tylko, jak
należy postępować, ale również to, czego robić nie wolno. Generalnie wydaje się, iż temat ten można podzielić na zagadnienia
odnoszące się do upadku moralnego jednego człowieka (ewentualnie społeczeństwa żyjącego w pewnych warunkach), na pytania
związane z zagadnieniami społecznymi (jak rewolucja czy totalitaryzm), oraz kwestie związane z filozofią.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Makbet” Szekspir Makbet jest wiernym rycerzem króla Dunkana do momentu,

kiedy to dowiaduje się od czarownic, iż zostanie królem. Za
namową żony zabija króla, a potem wszystko już zmierza do
katastrofy. Makbet wpada w szał zabijania, posuwa się nawet do
morderstwa żony i dziecka Makduffa, staje się samotny, ponieważ
wszystkich podejrzewa o to, iż chcą go pozbawić tronu i wiedzą o
zbrodni. Kończy się również szczęśliwe życie małżeńskie Makbeta,
gdyż więzy z żoną, która zresztą popada w paranoję, rozluźniają
się, a samobójcza śmierć Lady Makbet nie robi na jej mężu
specjalnego wrażenia. Tekst kończy się oczywiście zasłużoną
śmiercią króla tyrana i nadzieją, że rządy takie się nie powtórzą.

„Inny Świat” Gustaw Herling Świat łagrów, czyli sowieckich obozów pracy, jest światem
Grudziński pozbawionym wszelkich wartości, ponieważ w nieludzkich
warunkach człowiek staje się nieludzki. Więźniowie nie tylko
zmuszani są do bardzo ciężkiej pracy w trudnych warunkach
klimatycznych, ale też w obozie panują zasady zupełnie nie do
zaakceptowania w normalnym świecie. Obóz jest rządzony przez
„urków”, czyli przestępców kryminalnych, który pozwalają na
gwałty i przemoc. Dla władzy jest to niezwykle wygodne,
ponieważ w obozie panuje „ład i porządek”. Grudziński pisze, że
człowiek w obozie może stracić człowieczeństwo i zacząć
kierować się instynktem przetrwania. Dlatego każdy walczy o
żywność, ubrania, zaspokaja popęd seksualny. Kobiety oddają
swoje ciało za kawałek chleba, a poza tym panuje przemoc. Inny
świat Grudzińskiego pokazuje obóz jako mini-państwo totalitarne
– można do niego trafić w zasadzie za nic, więźniowie zostają
zamknięci i nie mają możliwości ucieczki (tu ograniczenie
stanowią warunki klimatyczne, a więc stawianie murów nie jest
konieczne), wykorzystuje się ich do katorżniczej pracy, nie dając
wystarczających racji żywieniowych. Łamie się podstawowe
zasady społeczne, np.; przekonuje się żony osadzonych, by pisały
pozwy rozwodowe, nie pozwala się na korespondencję, celowo
przedłuża się wyroki. Inny świat jest światem bez granic i bez
moralności.

„Władca Pierścieni” J.R.R Tolkien 1) Dotarł na miejsce po studziesięciodniowej podróży. Wziął udział
w Naradzie u Elronda, gdzie proponował, aby Pierścień, jako broń w
walce z Mordorem, trafił do jego ojczyzny i ułatwiał zwycięstwa w
bitwach. Podczas dyskusji nie zmienił swego zdania. Został członkiem
Drużyny Pierścienia.Wraz z Drużyną przeszedł przez krainy, o których
w Gondorze zapomniano lub wiedziano niewiele. W Lothlórien na
pożegnanie otrzymał od Galadrieli złoty pas. Na Amon Hen pragnął
przekonać Froda do skierowania się do Minas Tirith, następnie
skuszony przez Jedyny Pierścień bezskutecznie próbował go
przejąć.Niedługo potem poległ broniąc w
pojedynkę Merry’ego i Pippina, śmiertelnie zraniony strzałami Uruk-
hai wysłanych przez Sarumana na poszukiwanie Pierścienia.
2) Sprzeciwiał się przekazaniu korony królestwa Aragornowi,
będącemu bezpośrednim potomkiem Elendila. W 2976 roku ożenił się
z Finduilas z Dol Amroth, urodziło im się dwóch synów: w 2978
roku Boromir, a w 2983 Faramir. Po śmierci żony Denethor zamknął
się w sobie i unikał kontaktów z ludźmi. Gdy wzmocniły się
siły Saurona, zaczął korzystać z palantíru, poznał jego zamiary, ale
jego serce opanowały siły ciemności. Po śmierci ukochanego syna
Boromira, Denethor oszalał. Przed śmiercią przyjął na
służbę Peregrina Tuka. W szaleństwie niemal doprowadził do śmierci
rannego Faramira, sam jednak 15 marca 3019 roku zginął, dokonując
samospalenia.
 MOTYW UTOPII
Motyw utopii pojawia się w najdawniejszych wytworach sztuki. Dotyczy on odwiecznego poszukiwania przez człowieka idealnego
miejsca, w którym mógłby żyć i przebywać. Zależnie od epoki literackiej utopie umiejscawiane były w różnych przestrzeniach. Może to
być nieskażona ludzką ręką przestrzeń dzikiej natury, może to także być przestrzeń miasta lub nawet całego państwa. W tych dwóch
ostatnich przypadkach istotne jest działanie człowieka, polegające na uporządkowaniu przez niego otaczającej go rzeczywistości (nadanie
odpowiedniego ustroju, porządku społecznego). W każdym przypadku celem istnienia utopii jest to, aby żyjący w niej ludzie byli
szczęśliwi. Motyw utopii wiąże się z motywem, będącym jego przeciwieństwem – antyutopii oraz z motywem locus amoenus.

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Przedwiośnie” Stefan Żeromski W powieści przedstawione zostały dwie utopie. Po

pierwsze znamiona utopii nosi Nawłoć, do której główny
bohater powieści, Cezary Baryka, przybywa na zaproszenie
swojego przyjaciela, Hipolita Wielosławskiego. W Nawłoci
polskie ziemiaństwo wiedzie beztroskie, wypełnione
zbytkiem i zabawą życie. Ich główne problemy stanowią
lokalne miłostki czy dobór kreacji na przyjęcia. Drugą
utopię przedstawia Cezaremu jego ojciec, Seweryn.
Opowiada mu on o Polsce jako nowoczesnym państwie o
idealnych stosunkach polityczno-społecznych, przywołując
mit szklanych domów. Po przyjeździe Cezarego do Polski
okazuje się, że nic takiego nie ma miejsca. Pierwsza z
przedstawionych utopii jest pozorna i sztuczna, wyrosła na
krzywdzie chłopów. Druga okazuje się być tylko fantazją.
„Władca Pierścieni” J.R.R Tolkien Hobbici żyją w żyznej, otoczonej lasami krainie – Shire. Ich
życie reguluje porządek natury, większość z nich uprawia
ziemię. Wolny czas mali mieszkańcy Shire spędzają na
hucznych zabawach. Lubią niezgorsze napitki, a nade
wszystko dobre jedzenie. Ich życie przepełnione jest
beztroską codzienną radością, są szczęśliwi. Kraina
zamieszkana przez hobbitów jest krainą utopijną.
„Timaios oraz Platon Platon w swoich dialogach opisuje utopijne państwo
Kritias” położone na wyspie, Atlantydę. Miała ona być położona za
Słupami Heraklesa i być ogromnej wielkości. Władzę w niej
sprawować mieli potomkowie boga mórz, Posejdona.
Samo zaś państwo miało być rządzone w sposób mądry
oraz sprawiedliwy, ociekać wszelkimi dobrami i
bogactwami. Żyjący w nim ludzie mieli być szczęśliwi.
Jednak w wyniku trzęsień ziemi i potopów wyspa pogrążyła
się w bezkresnych otchłaniach morskich, a po nim
pozostała jedynie nazwa oceanu. Do opisanej przez Platona
utopijnej Atlantydy znaleźć można wiele nawiązań w
wytworach sztuki, w tym literatury.
„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz Dworek w Soplicowie wiele ma wspólnego z opisem
utopii u Reja. Miejsce „na końcu świata”, oderwane
niemal zupełnie od jego reszty, gdzie ludzie prowadzą
beztroski żywot, i gdzie dni upływają na prostych
przyjemnościach jak grzybobranie czy uczty. Wszyscy
żyją w zgodzie, a jeśli są międzynimi spory, wkrótce
zostają one zażegnane. Wyidealizowany obraz świata
przedstawiony przez Mickiewicza, był celowym
zabiegiem mającym ukazać piękno polskich tradycji i
przywiązanie do kraju, który wabi swoją magią.
 MOTYW WINY I KARY
Motyw przewinienia może być przedstawiany w dwojaki sposób: jako poczucie moralnej odpowiedzialności bohatera za swój czyn
(odczuwanie winy) albo odbieranie owego czynu jako karygodny przez otoczenie (zarzucanie komuś winy). Winny czuje się np. Winicjusz,
który - kierowany pożądaniem i samolubstwem - naraża Ligię na zerwanie kontaktu z rodziną i niebezpieczeństwo (Quo vadis).

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Mit o Syzyfie” Syzyf to mitologiczny bohater, który zdradzał ludziom tajemnice z

Olimpu i podkradał bogom ambrozję, za co oni postanowili go
ukarać. Aby uniknąć śmierci, sprytny Syzyf porwał Tanatosa, czyli
właśnie boga śmierci, przez co nie mógł zginąć. Mimo to
ostatecznie spotkały go konsekwencje nierozważnego
zachowania, gdyż bogowie zmusili go do daremnej i bezcelowej
pracy polegającej na wnoszeniu wielkiego głazu na szczyt góry, z
wierzchołka której ów głaz zawsze spada. Winą Syzyfa jest więc
jego pycha, nierozwaga i lekkomyślność w relacji z bogami, a karą
bezużyteczna praca. Od mitologicznego bohatera pochodzi
frazeologizm „syzyfowa praca” oznaczający żmudną, nudną i
bezużyteczną pracę.

„Mit o Dedalu i Chcąc uciec z Krety, Dedal i Ikar postanowili wykorzystać skrzydła
Ikarze” przygotowane wcześniej przez Dedala i za ich pomocą wyfrunąć z
wyspy. Przed podjęciem wyzwania ojciec ostrzegł Ikara, aby nie
wznosił się zbyt wysoko, ponieważ promienie słoneczne mogą
roztopić wosk sklejający skrzydła. Pomimo przestrogi Ikar nie
posłuchał Dedala, w związku z czym podczas lotu wosk się stopił,
a on sam wpadł do morza i zginął. Jego winą, za którą spotkała go
najwyższa kara, czyli śmierć, jest więc nieposłuszeństwo wobec
ojca, lekkomyślność i marzycielstwo, którego symbolem do dnia
dzisiejszego jest właśnie Ikar.

„Mit o Prometeusz, jako mitologiczny stwórca człowieka, chciał pomóc

Prometeuszu” ludziom w odnalezieniu się w świecie, dlatego ofiarował im iskry
wykradzione z rydwanu Heliosa i nauczył posługiwać się ogniem.
Mitologiczny tytan zrobił to pomimo świadomości, że jest to
zabronione i może skończyć się boską karą. I rzeczywiście tak się
stało; z rozkazu rozzłoszczonego Zeusa przykuto Prometeusza do
skał, gdzie każdego ranka wygłodniały sęp boleśnie wyjadał mu
wątrobę, która przez następne 24 godziny regenerowała się.
Winą i zbrodnią twórcy ludzkości jest więc postępowanie wbrew
woli najwyższego z bogów – Zeusa, zaś karą przytwierdzenie do
skał i ciągłe cierpienie spowodowane wyjadaniem wątroby przez
ptaka. Należy zauważyć, że w gruncie rzeczy przewinienie
Prometeusza jest dobrym uczynkiem, który polega na udzieleniu
pomocy potrzebującym jej ludziom. Konsekwencje jego czynu
trzeba z kolei uznać za niesprawiedliwe i zbyt daleko idące; jest to
kara niewspółmierna do popełnionych win.

„Zbrodnia i kara” Zbrodnią głównego bohatera powieści Fiodora Dostojewskiego,

młodego studenta – Rodiona Raskolnikowa – jest planowane
przez długi czas zabójstwo starej lichwiarki, którą uważa za
„ludzką wesz” i jednostkę pasożytniczą w społeczeństwie.
Zbrodnia Rodiona wynika więc z jego przekonań ideowych,
dopuszczających zabijanie „gorszych” ludzi (lichwiarka) przez
jednostki, które z racji na swoją wyjątkowość mają większe prawa
(on sam). Raskolnikow jest bowiem przekonany, że znacznie lepiej
i z pożytkiem dla ogółu wykorzysta pieniądze odebrane staruszce.
Nie można zapominać, że podłożem morderstwa jest skrajnie
trudna sytuacja materialna nie tyle samego Rodiona, ile
najbliższych mu osób, którym zamierza udzielić finansowej
pomocy za sprawą skradzionych pieniędzy. Zbrodnia głównego
bohatera jest wobec tego efektem jego wrażliwości społecznej i
poczucia głębokiej niesprawiedliwości, co nie zmienia faktu, iż
morderstwo doszczętnie rujnuje życie Rodiona. Początkowo
spotyka go kara w postaci problemów psychicznych, trudności ze
snem, złego samopoczucia i huśtawek nastrojów, a kiedy już nie
 wytrzymuje napięcia i myśli o morderstwie zaczynają go
przerastać, przyznaje się do winy i zostaje skazany na wywózkę do
obozu pracy. Choć kara jest ciężka, pozwala Rodionowi na powrót
do normalnego życia, odkupienie win i uświadomienie sobie, jak
złą decyzją była zbrodnia. Duży udział ma w tym Sonia, dzięki
której młodzieniec godzi się nie tylko z samym sobą i światem, ale
też z Bogiem.

„Adam i Ewa” Pierwsi ludzie otrzymali od Boga możliwość życia w Raju, gdzie nie
znali żadnych trosk, problemów, zła ani negatywnych uczuć. Mieli
szansę na wieczny pobyt w tym cudownym miejscu pod
warunkiem, że nie sięgną po owoc Drzewa poznania dobra i zła,
lecz mimo to zbuntowali się i pod wpływem Szatana ukrytego pod
postacią węża złamali zakaz. Wina Adama i Ewa polega zatem na
sprzeciwie wobec Boskiej decyzji i nieumiejętnym wykorzystaniu
wolnej woli, którą Bóg obdarzył ludzi. Konsekwencją zerwania
owocu z zakazanego drzewa stało się wypędzenie z Edenu i
poznanie wszystkich negatywnych elementów ludzkiego życia,
takich jak choroby, bieda, konflikty, zło itd. Według religii
katolickiej, przewinienie Adama i Ewy spowodowało, że kara w
postaci grzechu pierworodnego spotyka każdego nowo
narodzonego człowieka.

„Sodoma i Gomora”
Sodoma i Gomora to według Biblii dwa miasta będące siedliskiem
grzechu. Żyło w nich wielu występnych i rozpustnych ludzi, którzy
z powodu dobrobytu zapomnieli o boskich przykazaniach i
odrzucili moralność. Dbali wyłączni o doczesne przyjemności i nie
byli zdolni do głębszych przemyśleń, dlatego Bóg postanowił ich
ukarać i zniszczył Sodomę i Gomorę, zrzucając na nie deszcz ognia
i siarki. Historia tych dwóch biblijnych miast pokazuje, że winą
człowieka jest postępowanie wbrew woli boskiej, brak moralności
i odwrócenie się od zasad religijnych, a surową karę za takie
postępowanie wyznacza Bóg, który jest panem naszego życia i
decyduje o naszym losie.

„Plagi Egipskie”
10 biblijnych plag, które nawiedziły ludność Egiptu, to boska kara
za nałożony prze faraona na Izraelitów zakaz opuszczenia kraju.
Władca Egiptu uwięził bowiem Mojżesza i jego ludzi, jednak Bóg
nakazał, aby Mojżesz nakłonił faraona do wydania zgody na
opuszczenie jego ziem. Mimo wielu próśb i powoływania się na
samego Stwórcę egipski król pozostał niewzruszony i zbył
Mojżesza, w związku z czym Bóg ukarał jego lud zesłaniem
dziesięciu okrutnych plag, takich jak pomór bydła, deszcz gradu
czy śmierć wszystkich pierworodnych synów w Egipcie. W
przypowieści o plagach egipskich winą jest sprzeciw wobec
Boskiej woli i postępowanie wbrew Jego przykazaniom, za co
grzesznicy ponoszą odpowiednią karą.

„Makbet” Szekspir Tytułowy bohater to postać, która przechodzi negatywną

metamorfozę z prawego i lojalnego wobec króla rycerza w
zbrodniarza gotowego do najpodlejszych czynów, aby zdobyć
władzę. W tym celu zabija kilka osób, co można uznać za jego
winę. Zbrodnia nie pozostaje jednak bez kary, ponieważ z jej
powodu Makbet zaczyna mieć problemy z psychiką i traci kontakt
z rzeczywistością. Nawiedzają go wizje zmarłych (np. podczas
uczty), staje się obojętny na wszystko, co go otacza
(bezemocjonalna reakcja na śmierć żony), aż w końcu ogarnia go
szaleństwo. Ostateczną karą za zbrodnie Makbeta jest śmierć z
rąk Makdufa, co można uznać za wyraz sprawiedliwości. Kara
spotyka również Lady Makbet, której udział w zbrodniach męża
jest bardzo wyraźny. To ona namawia go bowiem do zabicia króla,
podsyca jego chore ambicje i posługuje się jego osobą, aby wraz z
nim móc zasiąść na tronie. Podobnie jak w przypadku Makbeta,
tak i jej karą są problemy psychiczne. Widać je, gdy Lady Makbet
rozmawia sama ze sobą, lunatykuje czy chorobliwie próbuje
zatrzeć ślady zbrodni. W konsekwencji odbiera sobie życie i
popełnia samobójstwo, nie mogąc poradzić sobie z samotnością i
odrzuceniem przez męża.
 MOTYW WŁADZY
Władza to jedna z największych ludzkich namiętności, dlatego motyw władzy jest bardzo popularny w literaturze i sztuce. Autorzy
poruszali zarówno problem władzy jako takiej, opisując ustroje i procesy zmian władzy, jak i sylwetki poszczególnych władców bądź jako
mecenasów i mężów stanu, bądź despotów ciemiężących lud. W historii istotne było zagadnienie pochodzenia władzy, sposoby jej
zdobywania i sprawowania. Chęć utrzymania władzy za każdą cenę i pokusa jej odebrania niejednokrotnie prowadziły do krwawych walk
z politycznymi przeciwnikami, zmagań o przewodzenie narodowi, grupie ludzi. Bardzo szerokie zagadnienie to i wzajemne relacje
pomiędzy władzą a społeczeństwem, na przykład kwestie wyobcowania władzy ze społeczeństwa, arogancji rządzących, zbrodni wład zy
w systemach i totalitarnych. Równocześnie pokolenia pisarzy przedstawiały własne wyobrażenia idealnego państwa, sposobów
rządzenia, tworzono godne naśladowania wzory władcy, ale również i poddanych. Stosunek artysty do władcy to również interesuj ące
zagadnienie. Niektórzy, podporządkowani panującemu i przez niego utrzymywani, pochlebiali istniejącym stosunkom. Inni – znajdujący
się najczęściej w opozycji – krytykowali zarówno systemy, jak i poszczególnych rządzących. W sztuce dominujące są portrety władców,
jak i sceny historyczne z ich udziałem

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Odyseja” Homer Homer opisuje wędrówkę Króla Itaki - Odyseusza,

bohatera wojny trojańskiej, męża Penelopy. Odys
ukazany zostaje jako władca sprawiedliwy, znakomity
wódz, wojownik i żeglarz. Jego odwagę i mądrość
ceniła Atena i traktowała jak swego ulubieńca.
Odyseusz był niespokojnym duchem, ciekawym
świata, chciał poznawać coraz to nowe krainy.
Wyróżniał się przy tym zarówno wytrwałością, jak i
ostrożnością, nieufnością, umiejętnościami
pokonywania przeciwieństw, cierpliwością oraz
przebiegłością. Gdy wrócił po wieloletniej tułaczce na
Itakę ponownie objął rządy, jako prawowity władca.
„Antygona” Sofokles Sofokles porusza między innymi problemy związane
ze sprawowaniem władzy. Stawia pytanie czy władza
ludzka może być ważniejsza od praw boskich. Władca
Teb - Kreon kierując się dobrem państwa,
zachowaniem autorytetu władcy, konsekwencja,
stosowaniem równego prawa wobec wszystkich
obywateli wydał wyrok śmierci na tego, kto pochował
zdrajcę Polinejka. Nie zmienił swojego
postanowienia, kiedy okazało się, że uczyniła to
siostra zabitego – Antygona, tłumacząca swoje
postępowanie prawem religijnym, obyczajami,
tradycja i więzami rodzinnymi. Kreon zapomniał, że
prawo ma służyć ludziom, a władza nie powinna
lekceważyć praw boskich i niepisanych norm
społecznych .

„Dzieje Tristana i Przedstawiają postać króla Marka władcy Kornwalii,

Izoldy” męża Izoldy. Marek, rządzący z zamku Tyntagiel,
pozostawał władcą mądrym, dzielnym i roztropnym.
Pokochał Tristana, swojego siostrzeńca, jak własnego
syna i z największą serdecznością gościł go na swym
dworze. Zamierzał nawet przekazać mu tron. Izoldę
otaczał miłością, odnosił się do niej z wielką czcią. Król
padł ofiarą losu, został zdradzonym mężem,
człowiekiem, któremu Fatum odebrało prawo do
rodzinnego szczęścia, wychowania potomstwa. Do
końca chciał wierzyć w niewinność żony, nie ulegał
gwałtownym emocjom, próbował uratować małżeński
związek. Marek to wzór dobrego, wyjątkowo
szlachetnego, szczodrego oraz wielkodusznego władcy,
właściwie sprawującego rządy, chętnie słuchającego
rozumnych rad, zawsze umiejącego wybaczać winy.
Nawet w obliczu najtrudniejszych problemów wyróżniał
go spokój.
„Makbet” Szekspir William Szekspir w swej tragedii władzy ukazał, do jakiego
stopnia pragnienie władzy może zawładnąć człowiekiem.
Władza jest w utworze silniejsza od wszystkich ludzkich
namiętności, chęć jej zdobycia prowadzi do porzucenia
norm moralnych, psychologicznych barier. Odmienia
Makbeta w sposób radykalny, każąc mu odrzucić zasady
oparte na poczuciu dobra, sprawiedliwości, czyni go
zdolnym do najpodlejszych czynów. Żądzy władzy u
Szekspira towarzyszy ogromna ambicja, męska próżność, a
zarazem uległość wobec kobiety. Lady Makbet nie próbuje
zmieniać nastawienia męża, lecz systematycznie utwierdza
go w przekonaniu o słuszności wybranej drogi, prowadzi
od planów do czynów, wzmacnia argumenty.
Przepowiednia czarownic mówiąca o tym, że jej maż
zostanie królem idealnie trafiała w ambicje, aspiracje Lady
Makbet - stąd tak chętnie i szybko w nią uwierzyła.
Wiedziała, że jej udział w zbrodni jest gwarancją
powodzenia intrygi. Uważała, iż losowi należy pomóc.
Działała zgodnie z planem, bez roztrząsania moralnych
wątpliwości, strachu, z wyrachowaniem, stale czuwała nad
biegiem zdarzeń. Była żądna władzy, a odsunięcie przez
męża słusznie pojmowała jako utratę wpływów, znaczenia,
właśnie władzy. Makbet stał się tyranem-mordercą, nie
mógł liczyć ani na poparcie szkockich panów, ani też ludu.
Wielu natomiast wystąpi zbrojnie, by uwolnić Sz kocję od
takiego władcy. Makbet nie byt zły z natury, uległ pokusie
władzy, co doprowadziło go do moralnego upadku.

„Gra o Tron” George R.R. Martin - Cersei Lannister Cersei wykorzystuje to, że Robert jest w tym czasie na polowaniu i
organizuje na niego zamach. Jeden z jej kochanków o
imieniu Lancel podaje królowi wzmocnione wino, która otępia
jego zmysły. Pijany Robert zostaje śmiertelnie raniony przez dzika.
Na łożu śmierci mianuje swojego przyjaciela Eddarda na Regenta
Królestwa do czasu, aż jego trzynastoletni syn nie osiągnie
pełnoletności. Na drugi dzień Cersei mianuje się Królową
Regentką, a Eddarda ogłasza zdrajcą i wtrąca do lochu. Cersei
organizuje publiczną spowiedź na schodach Czerwonej
Twierdzy dla Eddarda. Septon uważa, że jeśli ta ziemia zostanie
splamiona krwią, wszyscy w tym uczestniczący zostaną przeklęci.
Niemniej nie doceniauporu Joffreya i jego skłonności do
okrucieństwa. Młody król każe katowi ściąć głowę Eddarda. Gdy
lord Winterfell ginie, pokój między północą a Lannisterami staje
się niemożliwy. Jej najmłodszy brat, Tyrion Lannister zamordował
ojca Tywina Lannistera i uciekł ze stolicy. Cersei przejęła władzę
nad królestwem jako królowa regentka, uważając się za drugie
wcielenie Tywina. Uważała się za lepszą i bardziej uzdolnioną,
ignorowała wszystkie umowy i słowa jej ojca. Pierwszym jej celem
było jednak pozbycie się Tyriona i odsunięcia od
wpływów Tyrellów oraz pozbycie się nowej żony swego
syna, Margaery Tyrell. Królowa wyznaczyła nagrodę za głowę
swego brata Tyriona (tytuł lordowski oraz ziemie), rozpoczynając
wielką obławę na karły w całym królestwie. Jako najstarsze
dziecko Tywina przejęła również władzę nad rodziną Lannisterów,
oczyściła swą Małą Radę z ludzi Tyrellów i umieściła w niej swych
własnych, całkowicie jej posłusznych. Cersei dokładnie
zaplanowała swoją zemstę na Wielkim Wróblu i Wierze Wojującej
w dniu procesu zamknęła siebie i swojego syna Tommena w
Czerwonej Twierdzy.Z bezpiecznej odległości oglądała zniszczenie
Wielkiego Septu Baelora przez dziki ogień z Wielkim Wróblem i
innymi septonami, całą Wiarą, mieszkańcami miasta, oraz żoną jej
syna Margaery, jej bratem i ojcem wewnątrz. Jej syn nie mogąc
znieść myśli co się stało popełnił samobójstwo skacząc z okna
swojej komnaty. Dzięki temu Cersei bez niczyich sprzeciwów
mogła zostać królową całego Westeros.
 MOTYW WOJNY
Wojna zawsze jest przedstawiana negatywnie: nieodwracalnie wpływa na psychikę człowieka, doprowadza do zniszczeń, powoduje
bezsensowną śmierć. Ukazywane są jej przyczyny i skutki, a często dokładny przebieg. Najbardziej realnie grozę tych chwil oddają utwory
napisane przez pisarzy biorących udział w wydarzeniach wojennych, znających rzeczywistość wojenną z własnego doświadczenia

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Iliada” Homer Autor przedstawia przebieg wojny trojańskiej (czas wydarzeń

obejmuje pięćdziesiąt dni z ostatniego roku wojny). Wojna
ciągnie się od dziesięciu lat i szala zwycięstwa nie przechyliła
się na żadną ze stron. Wszyscy są już wyczerpani walkami,
jednak nie podejmują rozmów ugodowych. Homer
przedstawia ważne dla przebiegu wojny wydarzenia, opisy
pojedynków, dzielnych wodzów. Wspomina więc o gniewie
Achillesa (Zdenerwował on się na Agamemnona, że ten zabrał
mu brankę Bryzeidę. Zadecydował więc, że wycofa się z walk.
Spowodowało to osłabienie Greków), kradzieży posągu Ateny,
podstępie polegającym na zbudowaniu wielkiego konia.
Prezentuje najsłynniejszą z walk, która odbyła się między
Achillesem i Hektorem. Przywołuje bohaterów: Ajaksa,
Odyseusza, Nestora, Diomenesa, Menelaosa… Ukazany
zostaje również koniec walk: podstęp doprowadza do
zdobycia Troi – wojna kończy się zwycięstwem Greków.

„Alarm” Antoni Słonimski Pierwsza część wiersza przedstawia obraz walczącej

Warszawy. Rozpoczyna się od przywołania jednego z
komunikatów stosowanych przez warszawskie radio we
wrześniu 1939 roku:
UWAGA! Uwaga! Przeszedł!
Koma trzy!
Został ogłoszony alarm dla Warszawy. Miał ostrzec ludność
przed bombardowaniami. Utwór dotyczy więc pierwszych dni
wojny, ukazuje grozę tych chwil. Przedstawiona zostaje
atmosfera podenerwowania: zgiełk, wrzaski, wybuchy, dźwięk
syren, krzyki. Ludzie są przerażeni, ciągle nasłuchują z obawy,
że bomba spadnie gdzieś blisko nich – nawet cisza powoduje
przerażenie, bo po niej następują naloty niemieckich
bombowców, w tym wypadku jest więc oczekiwaniem na
śmierć. Ludzie nie mogą się bronić, nie ma żadnej bezpiecznej
kryjówki. Wojna doprowadza do zniszczenia:
Płyną zburzone kościoły,
Ogrody zmienione w cmentarze,
Ruiny, gruzy, zwaliska […]
Wszystkie znane podmiotowi lirycznemu ulice i domy
przestają istnieć. Jednak namawia on do walki z hitlerowcami.
Druga część wiersza ukazuje więc przeżycia podmiotu
lirycznego, który jest emocjonalnie związany z Warszawą.
Wiersz pokazuje okrucieństwa wojny: śmierć, zniszczenie,
strach
„Pianista” Roman Polański Akcja "Pianisty" (tytuł pierwszego wydania książki brzmiał "Śmierć
miasta") rozgrywa się w latach 1939 - 1945 w Warszawie.
Tytułowy pianista to Władysław Szpilman, wybitny kompozytor i
pianista, długoletni pracownik Polskiego Radia, pomysłodawca i
organizator pierwszego Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w
Sopocie. W swoim spisanym na gorąco pamiętniku (pierwsze
wydanie ukazało się już w roku 1946) Szpilman opowiada o
swoich wojennych losach, o losach zwykłego człowieka, który
uciekając, ukrywając się, licząc na pomoc innych ludzi starał się
przetrwać Holocaust. Kompozytor przeżył likwidację
warszawskiego getta, przez kilka lat żył w ukryciu po "aryjskiej"
stronie miasta, a po upadku Powstania Warszawskiego przez
wiele tygodni jak rozbitek - Robinson Crusoe, mieszkał w ruinach
opustoszałej i całkowicie zniszczonej stolicy.
„Inny świat” Hanna Krall Hanna Krall napisała utwór napisany w formie
reportażu o ocalałym przywódcy powstania w getcie
Marku Edelmanie. Bohater relacjonuje wydarzenia,
których był uczestnikiem i świadkiem w czasie II
wojny światowej (przebywał w warszawskim getcie,
gdzie pracował jako goniec szpitalny). autorka
ukazuje powstanie w getcie z punktu widzenia
obserwatora i uczestnika. Ta wojna to nie heroiczna
legenda. Relacja jest lakoniczna i pozbawiona patosu.
Główny bohater, jeden z głównodowodzących
powstania, nie ma w sobie nic z legendarnego
przywódcy. Nie upiększa przeszłości, pokazuje
wstrząsającą prawdę o tamtych dniach nierównej
walki. Edelman opowiada o umieraniu Żydów i
stwierdza, że powstanie dało im chwilowe poczucie
wolności, mogli dobrowolnie decydować o własnym
losie. Jakże okrutna była ta wojna, która sprawiła, że
człowiek pragnął zdążyć przed Panem Bogiem?
Zdążyć, bo Boga w okrzyku „Gott mit uns” wpisali
sobie Niemcy na sztandary; zdążyć, bo Bóg zdecyduje
o życiu lub śmierci
„Gra o Tron” George R.R. Martin Prawie wszystkie siły z floty Stannisa popłynęły w górę
zatoki. Stannis, przekonany o swojej przewadze liczebnej,
zostawił przy sobie jedynie straż tylną złożoną z
najemników w prowadzonych przez Salladhora Saana.
Flota została podzielona na 10 bojowych linii, po 20
statków każda. Pierwsze dwie linie miały rozbić małą flotę
królewską, a pozostałe statki miały lądować na brzegu w
celu ataku na miasto. Kiedy statki Stannisa wpłynęły do
rzeki, za nimi rozciągnięty został potężny, żelazny łańcuch.
W czasie ataku na królewską flotę wybuchł statek
wypełniony dzikim ogniem, wysłany do zatoki przez
dowodzącego obroną stolicy Tyriona Lannistera. W trakcie
pożogi została spalona większa część floty Stannisa. 8
statków jednak przetrwało i wylądowały one u północnego
brzegu, a siły z 40 łodzi uderzyły przez rzekę, robiąc sobie
most ze statków uwięzionych przy łańcuchu. Miasto
bronione było przez 5,700 Złotych Płaszczy, 800
najemników i 300 rycerzy. Obroną przy Błotnistej Bramie
dowodził Sandor Clegane, ale kiedy zobaczył płonącą rzekę,
jego odwaga została złamana i wycofał się. Następnie
obroną dowodził Tyrion, ale w trakcie walki został raniony
przez Mandona Moore'a. Kiedy walka wydawała się już
przegrana, do miasta przybył z odsieczą Tywin na czele 80-
tysięcznej armii. Poprowadził on szarżę konnicy, po której
Stannis musiał wycofać się na Smoczą Skałę. Po bitwie
obrońcom Królewskiej Przystani nadano odpowiednie
wyróżnienia i nadano tytuły. Littlefinger za pomysł sojuszu
z Tyrellami dostał Harrenhall, a Joffrey miał ożenić się z
Margaery w celu umocnienia tego sojuszu
„Władca Pierścieni” J.R.R Tolkien Pod koniec Trzeciej Ery Sauron po raz kolejny przybrał materialną
postać i rozpoczął odbudowywanie armii w Mordorze. Jego celem
było odzyskanie Jedynego Pierścienia, który utracił trzy tysiące lat
wcześniej w trakcie wojny z Ostatnim Sojuszem. Pojawienie się
Saurona wyczuł Saruman, który poprzez magiczny artefakt
zwany palantírem zaczął kontaktować się z władcą Mordoru.
Czarodziej uległ sile Saurona i na jego polecenie zebrał wielotysięczną
armię Uruk-hai, orków i Dunlandczyków w Isengardzie. Siły te miały
zostać użyte przeciwko Rohanowi. W 3018 roku Trzeciej Ery armie
Mordoru i Isengardu były gotowe do wojny. W tym samym czasie
w Rivendell po raz pierwszy zebrała się dziewięcioosobowa Drużyna
Pierścienia. Jej zadaniem było dotarcie do Góry Przeznaczenia w
Mordorze i zniszczenie Jedynego Pierścienia. Pierwszym etapem
wojny były działania zbrojne Isengardu przeciwko królestwu Rohanu.
25 lutego 3019 roku doszło do pierwszej bitwy u brodów na Isenie, w
której wojska Isengardu zostały odparte. 2 marca 3019 roku siły
Sarumana przypuściły drugi atak na brody i tym razem pokonały
wojska Rohanu. Król Theoden wycofał się wraz z większością swych sił
do Rogatego Grodu i tam oczekiwał głównej armii Isengardu.
Saruman wysłał 10 000 Uruków i orków, którzy mieli zdobyć Gród i
zabić wszystkich obrońców. W dniach 3–4 marca 3019 roku miała
miejsce bitwa o Rogaty Gród. Pomimo przewagi liczebnej, wojska
Sarumana zostały pokonane przez połączone siły ludzi i huornów.
Niedługo później grupa entów zaatakowała Isengard i zniszczyła
resztki sił Sarumana. Czarodziej przeżył, ale został uwięziony w swojej
wieży. Do pierwszych starć między orkami z Mordoru a siłami
Gondorczyków doszło już w czerwcu 3018 roku w czasie pierwszej
bitwy o Osgiliath. W marcu 3019 roku potężna armia Saurona obległa
stolicę Gondoru – twierdzę Minas Tirith. Z pomocą Gondorowi
przybyło 6 000 jeźdźców z Rohanu i sprowadzeni
przez Aragorna umarli z Dunharrow. 15 marca 3019 roku doszło do
największego starcia tej wojny, które przeszło do historii jako bitwa
na polach Pelennoru. W walce zginęli m.in. król Théoden
i Czarnoksiężnik z Angmaru. Ostatecznie wojska Saurona zostały
pokonane, a połączone armie ludzi zaczęły szykować się do ataku na
Mordor. Przed wybuchem wojny Sauron podzielił swoją armię na
dwie grupy. Pierwsza została wysłana przeciwko Gondorowi. W tym
samym czasie wojska zebrane w Dol Guldur na Północy Śródziemia
zaatakowały Lothlórien. W marcu 3019 roku doszło do kilku bitew
między orkami a elfami i entami. Wojska z Dol Guldur doznały w tych
starciach porażek. Nie był to jednak koniec walk na Północy, bowiem
sojusznicy Saurona ze Wschodu zaatakowali ludzi z Dale i
krasnoludów spod Samotnej Góry. W dniach 15–17 marca 3019 roku
toczyła się zażarta bitwa o Dale. W walce polegli królowie ludzi i
kransoludów – Brand i Dáin II Żelazna Stopa. Wojska Saurona
zwyciężyły w polu, ale nie były w stanie zdobyć Samotnej Góry.
Pozostali przy życiu żołnierze Gondoru i Rohanu (ok. 6 000 ludzi)
pomaszerowali pod Czarną Bramę, gdzie napotkali kolejną armię
Saurona (kilkadziesiąt tysięcy orków). W bitwie pod
Morannonem wojska sprzymierzonych były bliskie klęski, ale w tym
samym momencie Frodo Baggins dotarł do Góry Przeznaczenia i z
pomocą Sama zniszczył Jedyny Pierścień. Wydarzenie to miało
katastrofalne skutki dla Mordoru – ziemia się rozstąpiła i pochłonęła
twierdzę Barad-dûr oraz większość orków. Sauron utracił swoją
materialną postać i zniknął ze Śródziemia. Pozbawione wodza armie
Mordoru nie były w stanie skutecznie walczyć. W rezultacie bitwa pod
Morannonem zakończyła się pełnym zwycięstwem wojsk ludzi, a
obrońcy spod Samotnej Góry poszli do kontrataku i odzyskali swoje
królestwa. Niedługo później padła twierdza Dol Guldur. Ostatnim
epizodem wojny o Pierścień była stoczona 3 listopada 3019
roku bitwa Nad Wodą w Shire między hobbitami a grupą bandytów
na usługach Sarumana. W walce wzięło udział ok. 300 hobbitów i
ponad 100 zbójów. Potyczka zakończyła się zwycięstwem
mieszkańców Shire. Niedługo później Saruman zginął z rąk swego
sługi Grímy, co było ostatnim ważnym wydarzeniem wojny o
Pierścień.
 MOTYW WOLNOŚĆI

Choć w pierwszym odruchu każdy jest przekonany, że wie, czym jest wolność (zwłaszcza, gdy chodzi o jego osobistą wolność), nie jest to
pojęcie jednoznaczne i bywa rozmaicie definiowane. Konserwatyści wolą np. mówić nie o jednej, uniwersalnej wolności, ale o
wolnościach (w lm), czyli możliwościach decydowania i wyboru w określonych dziedzinach życia prywatnego i publicznego. Z całą
pewnością można jedynie powiedzieć, że przebywanie w zamknięciu - więzieniu, odbiera człowiekowi wolność w sensie fizycznym.
Istnieje jednak inny rodzaj wolności (możemy nazwać ją wolnością ducha), związanej z odwagą wyznawania i głoszenia własnych
przekonań. Konrad w III części Dziadów przekonywał: „Ludzie! każdy z was mógłby, samotny, więziony,/ Myślą i wiarą zwalać i podźwigać
trony.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Mit o Dedalu i Dedalowi, znakomitemu architektowi, a przy tym

Ikarze” artyście, zlecona została praca na dworze króla
Minosa – miał wybudować labirynt, w którego
centrum umieszczony miał zostać Minotaur, syn
Minosa, który urodził się w połowie człowiekiem, a w
połowie bykiem. Dedal wykonał swe zadanie i chciał
wracać do ojczyzny. Minos nie pozwolił na to, uwięził
go swoją decyzją. W związku z tym architekt
skonstruował skrzydła z wosku i piór, by móc wraz ze
swoim synem, Ikarem, uciec, przelatując nad morzem
do Sycylii. Zabronił synowi latania zbyt wysoko, ale
chłopak, wypuszczony na wolność, zapomniał
zupełnie o wskazówkach ojca. Wzbijał się wyżej i
wyżej, chcąc dosięgnąć słońca – wosk roztopił się i
Ikar spadł na ziemię. Chwilowe poczucie wolności
przypłacone zostało życiem.
Wolność została tutaj źle wykorzystana. Ikar,
traktowany jako symbol młodzieńczej głupoty i
marzycielstwa, zapragnął mieć jeszcze więcej niż
dostał, co stało się przyczyną jego klęski. Wolność, jak
się okazuje, dodaje pewności siebie (czasem
przeradza się ona w pychę), często też jest źródłem
nadużyć oraz irracjonalnych zachowań.
„Dziady cz.III Adam Mickiewicz Wolny może być tylko poeta jako człowiek kierujący
Improwizacja” się sercem a nie rozumem, z poczuciem swej
wielkości i jednocześnie misji do spełnienia:
Nigdym nie czuł, jak w tej chwili –
Dziś mój zenit, moc moja dzisiaj się przesili […]
Wylecę z planet i gwiazd kołowrotu,
Tam dojdę, gdzie graniczą Stwórca i natura
Wolność doprowadza Konrada do ostateczności –
jego duma i pewność siebie, a także przekonanie o
swojej nadludzkiej mocy spowodowały, że zwrócił się
on nawet przeciwko Bogu, zarzucając mu brak
odpowiedniego kierowania ludźmi i nastawianie ich
na wartości materialne, przy jednoczesnym
całkowitym zanegowaniu ducha. Wolność jest tutaj
siłą niszczącą, wycieńcza bowiem Konrada i sprawia,
że jego poczucie własnej wyjątkowości doprowadza
go do obłędu.
 MOTYW WSI

Dziś, kiedy nasza kultura w ogromnym stopniu się unowocześniła i otworzyła na zachodnie trendy, niewielu z nas pamięta, że do
niedawna, bo jeszcze 50 lat, to wieś, a nie miasto było głównym ośrodkiem kulturalnym i społecznym. Kiedyś przeważająca większość
obywateli Polski egzystowała właśnie na wsi, a tylko nieliczni przenosili się do dużych ośrodków miejskich. Wieś miała również ogromne
znaczenie w kontekście obyczajów, wartości, obrzędów i tradycji, ponieważ wytworzyła własną kulturę, zwaną również jako ludowa,
która ma wpływ na nasze zwyczaje do dnia dzisiejszego. Nic więc dziwnego, że wieś jest tematem nader często opisywanym w
literaturze.
Niemal od początku historii literatury, wieś poddawano arkadyjskim stylizacjom, chciano w niej widzieć arkadyjską krainę szczęścia,
szlachetnej i przynoszącej satysfakcję pracy życia zgodnego z rytmem natury, kontrastowo zestawianego z egzystencją w mieście.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Chłopi” Władysław -Maciej Boryna W. Reymont stworzył epopeję życia wiejskiego,

Reymont -Antek Boryna (syn przedstawiając panoramiczny obraz społeczności wiejskiej,
Macieja) ukazanej w całym jej rozwarstwieniu. Głównym bohaterem
jest zbiorowość, społeczność wiejska w Lipcach. W powieści
-Jagna ( córka autor przedstawił realistyczny obraz życia wsi widzianej na
Dominikowej) wielu różnych płaszczyznach: od psychologicznej, poprzez
-Dominikowa obyczajową, aż do społecznej. Przedstawił dziesiątki
charakterystycznych postaci i wszystko to, co stanowiło treść
(Marcjanna życia chłopów. Pisarz ukazał ekonomiczne konflikty wsi z
Paczesiowa) dworem - spór o serwituty, czyli prawo chłopów do
-Hanka ( żona korzystania z lasów i pastwisk zagarniętych przez ziemian po
Antka) uwłaszczeniu - głód ziemi, codzienną, ciężką pracę, ciemnotę,
zacofanie, pijaństwo. W przywiązaniu do ziemi doszukał się
patriotyzmu, podkreślił religijność chłopów, ich szacunek dla
rodziny, niechęć do wszystkiego, co obce czy nowe.
Czynnikiem wyznaczającym pozycję danej osoby we wsi
(której odzwierciedleniem było miejsce zajmowane w
kościele) jest status majątkowy. Reymont opisuje
najbogatszych chłopów (Boryna), średniozamożnych
(Dominikowi), małorolnych (Kłębowie, Kozłowie),
komorników (Jagustynka, Agata) i parobków (Kuba). Obok
opisu społeczności wiejskiej autor prezentuje bogate wiejskie
tradycje, obyczaje, obrzędy. Tradycję wsi wyrażają nie tylko
świąteczne ceremonie, ale i powszednia mądrość – przysłowia
oraz pieśni i przyśpiewki ludowe. Reymont heroizuje
codzienny trud chłopów, ukazuję tę warstwę w przełomowym
momencie, kiedy zaczynają się takie zjawiska, jak emigracja
zarobkowa czy kolonizacja niemiecka

„Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa -Benedykt W znacznej mierze swą powieść poświęciła problemom
Korczyński polskiej wsi. Pierwszy z wątków to konflikt pomiędzy dworem
-Emilia Korczyńska i zaściankiem. Nie jest ważny incydent, który go wywołał,
problem ma głębokie podłoże gospodarcze, wyrasta z
(żona) ówczesnej sytuacji ekonomicznej na wsi, problemów
-Teresa Plińska(stara ziemiaństwa po powstaniu styczniowym, kontrybucjach,
panna, nauczycielka) represjach, uwłaszczeniu chłopów. W zaścianku brakowało
ziemi, nie brakowało natomiast rąk do pracy, a dworskie pola
-Marta nie zawsze zostawały w pełni wykorzystane. W kontekście
Korczyńska(kuzynka) tego konfliktu rozpatrywana jest idea solidar yzmu
-Witold (syn) narodowego, pełnej zgodności między dworem i zaściankiem
w okresie powstania styczniowego. Jerzy Bohatyrowicz i
Andrzej Korczyński wspólnie konspirowali i polegli w walce.
Szlachta zaściankowa, określana w powieści mianem ludu, to
żyjący niczym chłopi, gospodarujący na skrawkach ziemi,
biedni Bohatyrowiczowie. Ziemia stanowi dla nich największą
wartość, by ja posiąść są gotowi zrobić wszystko. Są oni pełni
życia, energii, zapału do pracy, patriotyzmu. Szanują tradycje,
kultywują pamięć o minionych pokoleniach, nie zapominają
starych pieśni oraz podań, żyją w zgodzie z naturą. To: ”lud,
który nigdy nie podpierał strasznego gmachu pracy
przymusowej, ani twarzami w dół nie upadał pod piekielną
obelgą chłosty, lud, za którym w odległej przeszłości jaśniało
słońce ludzkich spraw i dostojeństw.” Zdaniem autorki, to lud
zadecyduje o przyszłości kraju, narodu, z racji swej
liczebności i siły stanie się podstawową warstwą społeczną.
„Wesele” Władysław -Gospodarz (
S. Wyspiański zachwyca się folklorem wsi, pokazuje
Wyspiański Włodzimierz Tetmajer)
-Gospodyni (Anna piękno obyczaju i tradycji polskiej wsi. Wśród zalet
Mikołajczykówna - żona chłopów wspomina potęgę, zdrowie, prostotę,
gospodarza, siostra związek z naturą. Chociaż momentami wypomina
Panny Młodej) chłopom chciwość i egoizm, to jednak przedstawiona
-Pan Młody ( Lucjan przez niego wieś to: ”chata rozśpiewana”. Autor
Rydel) równocześnie krytykuje ludomanie i powierzchowne
-Panna Młoda ( Jadwiga zainteresowanie inteligencji wsią. Słynne słowa:
Mikołajczykówna)
”Chłop potęgą jest i basta.”
-Poeta (Kazimierz
Przerwa Tetmajer) każą inaczej spojrzeć na mieszkańców wsi. Nie jako
ciemnych i zacofanych ludzi, ale jako sojuszników w
kolejnym zrywie narodowym.
„Przedwiośnie” Stefan Żeromski -Cezary Grzegorz Stefan Źeromski opisuje sytuację, kiedy zaproszony
Baryka(syn) do Nawłoci, Baryka znajduje się w sielankowej krainie
-Seweryn Baryka spokoju, odwiecznego porządku życia, dostatku,
-Jadwiga Barykowa radości życia. Jednak Nawłoć jest wyjątkowym
miejscem, otoczonym przez chaty biednych. Nędza to
codzienna rzeczywistość chłopów folwarcznych i
bezrolnych komorników Nawłoci. Ludzie żyją tam w
rozpaczliwej biedzie, poniżeniu, wegetują nękani
chorobami, głodem, mieszkają w gnijących chatach.
Są ciemni i całkowicie bierni, pokornie godzą się na
zwierzęce życie. Jednak ten stan rzeczy może się
zmienić, wieś stoi na granicy wybuchu społecznego
protestu. Jak mówi Cezary:
”przyjdzie chwila, że rozum w ten lud wejdzie.
Rozum się pchać będzie drzwiami i oknami do tych
chat i legowisk.”

MOTYW WYZYSKU
Wyzysk jest pojęciem pozornie prostym, ale możliwe są różne jego rozumienia. Najogólniej będzie to wykorzystywanie innego człowieka,
zmuszanie go do wykonywania jakichś czynności bez odpowiedniego wynagrodzenia i bezprawnie. Najczęściej wyzysk przyjmuje postać
najbardziej karygodną – opierając się mianowicie na uprzywilejowanej pozycji w relacjach szef-pracownik lub krytycznego położenia
pokrzywdzonego (np. jego ciężkiej pozycji finansowej). Jako wyzysk można określić także pewne spekulatywne formy działalności (jak np.
pożyczanie pieniędzy na lichwę). Jedną ze współczesnych odmian wyzysku jest zjawisko mobbingu, powszechnie występujące zwłaszcza
w dużych firmach i korporacjach. Na koniec warto dodać, że wyzysk nie musi być wcale fizyczny, albowiem istnieje też coś takiego, jak
wyzysk psychiczny czy emocjonalny. Jest to więc pojęcie szerokie i interesujące.
„Ludzie Bezdomni” Stefan Żeromski -Tomasz Wieloaspektowa powieść Żeromskiego dotykająca
Judym(lekarz) również tematu wyzysku i biedy. Pisarz
-Joasia Podborska przedstawiając różne środowiska ludzi z nizin
-Pani NIewadzka społecznych (robotnicy w Warszawie, chłopi w Cisach
czy górnicy w Zagłębiu) obrazuje zarazem ich
morderczą pracę. Ludzie ci wykonują swoje zajęcia w
nieludzkich warunkach, narażając swoje zdrowie i
życie, otrzymując niskie wynagrodzenie. Dla
niektórych – jak dla brata Judyma, Wiktora – jest to
powód, dla którego porzucają oni na wiele miesięcy
swoich bliskich i udają się na zagraniczną emigrację
zarobkową. Bohater powieści, Tomasz Judym, stawia
sobie za cel życia ulżenie doli najuboższych, a więc
także zlikwidowanie wyzysku ich sił oraz zapewnienie
godnych warunków pracy i płacy; jest jednak idealistą
i jego humanitarny apel nie spotyka się z
zainteresowaniem środowisk konserwatywnych.
 MOTYW WĘDROWCA

Życie jest wędrówką, którą rozpoczynamy w momencie narodzin. Podróżą, której nie podejmujemy z własnej
woli, lecz jesteśmy na nią skazani. Jest drogą od zwierzęcia do anioła, czyli nieustannym przekraczaniem siebie,
pokonywaniem słabości charakteru i poszukiwaniem własnych wartości. Podróż bohatera to nieustannie
podejmowany motyw przez poetów i pisarzy. Służy ona często zdobywaniu nowych doświadczeń, edukacji –
zarówno, jeśli jest wędrówką w przestrzeni, jak też w głąb siebie. Nigdy jednak nie po zostawia człowieka takim
samym i to chyba jest w niej najważniejsze.

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Biblia” wyrazistym przykładem człowieka skazanego na

tułaczkę jest Kain, który w przypływie zazdrości zabił
własnego brata. Obaj bracia składali przed Bogiem
ofiarę - dziękowali w ten sposób za owoce swojej
pracy. Abel złożył w ofierze owcę, a Kain pierwsze
plony zboża. Abel miał czyste serce i jego ofiara
radowała Pana Boga. Kain zaś, był zazdrosny i Bóg nie
przyjął jego ofiary. Nie podobało się to Kainowi i
chodził z ponurą twarzą. Bóg powiedział do
Kaina "gdybyś postępował dobrze, miałbyś twarz
pogodną."Postanowił, że zabije swojego brata - Abla.
Gdy byli w polu, Kain wziął kamień i zabił Abla. Bóg
zapytał Kaina: Gdzie jest twój brat Abel. Kain
odpowiedział: Nie wiem nie jestem jego stróżem. Ale
Pan Bóg wiedział co uczynił Kain, więc rzekł do
niego: Nie będziesz uprawiał swej roli. Na twoim polu
już nic nie wyrośnie. Staniesz się tułaczem na ziemi .
Główną postacią Księgi Wyjścia jest Mojżesz, który
otrzymuje od Boga polecenie by wyprowadzić swój
lud z niewoli egipskiej i poprowadzić do Kanaanu. To
on staje na czele "exodusu" i przez niego Pan nadaje
ludowi Prawo. Wędrówka Mojżesza sw poszukiwaniu
"ziemi mlekiem i miodem płynącej" staje się
odwiecznym symbolem poszukiwania przez ludzi
dobrobytu i szczęścia.
„Odyseja” Homer -Odyseusz(król Itaki) Homer stworzył archetyp człowieka - podróżnika,
-Telemach(syn) wędrowca, tułacza,. To każdy człowiek, który
-Penelopa(żona) walczy o przetrwanie, błądzi, odbywa podróż w
czasie i przestrzeni, także podróż w głąb własnej
duszy. Odyseusz to "człowiek w drodze", który
po długiej nieobecności chce wrócić do domu, do
wiernie czekającej żony, jednak zgodnie z wolą
bogów przez dziesięć lat tuła się po świecie,
zanim wreszcie może ujrzeć brzegi Itaki. Dążąc
do swej ojczyzny błądził, zawracał z drogi, tułał
się po morzach. Wrócił sam, zgodnie z wolą
Posejdona, bez załogi, okrętów i bogactw, ale cel
osiągnął. Szeroko pojęty motyw podróży i
podróżnika, ukazany przez Homera, pozwala
spojrzeć na życie i naszą przez nie drogę jak na
nieustanną wędrówkę, a na siebie samego, jak
na tułacza, który, podobnie jak Odys, dąży do
jakiegoś celu.
 MOTYW ZABÓJSTWA

Zabójstwo jest świadomym zachowaniem powodującym śmierć drugiej osoby. Najczęściej wiąże się z ogromną dawką agresji i próbą jej
wyładowania, sprzecznościami interesów zabójcy i ofiary, chorobą psychiczną… Zabójstwa nie można mylić z nieumyślnym
spowodowaniem śmierci, kiedy sprawca działa świadomie, jednak jego zamiarem jest popełnienie innego czynu niż pozbawienie drugiej
osoby życia. Motyw zabójstwa wielokrotnie pojawia się w kontekście przejmowania władzy. Często jest to również sposób na uwolnienie
się od jakiegoś problemu. Jako czyn niedozwolony podlega karze.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Makbet” Szekspir -Makbet Makbet dochodzi do przekonania, że jest najlepszym z

-Lady Makbet żołnierzy Dunkana. Marzy o zaszczytach i bogactwie. Wkrótce
-Banko (przyjaciel po wysłuchaniu przepowiedni czarownic zaczyna myśleć o
Makbeta) zamordowaniu króla. Namawia go do tego jego żona. Makbet
-Makduf (zabójca nie może podjąć decyzji: pragnie korony, ale nie chce zabić
Dunkana. Ostatecznie Lady Makbet przekonuje go, podaje
Makbeta)
środek nasenny strażnikom, a mężczyzna zabija władcę. Po
-Król Dunkan dokonaniu zbrodni w Makbecie budzą się wyrzuty sumienia,
jest przerażony, natomiast jego żona uważa, że jak tylko zmyją
krew wodą, zapomną o popełnionym czynie. Zamordowani
zostają również strażnicy, więc zdemaskowanie sprawcy jest
utrudnione. Mimo to Makbet obawia się, że zbrodnia może
zostać wykryta, zostają więc zabici: Banko, Lady Makduf i jej
syn. Utwór pokazuje konsekwencje morderstwa – zmiany w
relacjach między ludźmi, ciągłe rozpamiętywanie, obłęd.
Dowodzi też, że za zabójstwo wymierzana jest surowa kara,
której nie da się uniknąć.

„Lilie” Adam Mickiewicz Żona zdradziła męża i z obawy, że on się o tym dowie, zabiła
go. Następnie zakopała ciało na łące. Siała lilie na grobie,
śpiewając zaklęcia. Swoją tajemnicę powierzyła jedynie
pustelnikowi, nawet bracia zmarłego nie wiedzieli, że kobieta
dokonała morderstwa. Gdy nie udało im się odnaleźć brata,
postanowili, że jeden z nich ożeni się z wdową. Doprowadziło
to do kłótni i zbezczeszczenia pamięci o zmarłym – mężczyźni
rwali kwiaty z grobu brata. Ukazała się zjawa zamordowanego
człowieka – cerkiew, w której przebywali bracia i żona,
zapadła się. Utwór swoją treścią realizuje podstawowe
założenia ballady: nastrój grozy, ukaranie zbrodniarza („Nie
masz zbrodni bez kary”), fantastyka, ludowość.

„Zbrodnia i Kara” Fiodor Dostojewski -Rodion Raskolnikow zabił starą lichwiarkę, Alonę Iwanownę i jej
Romanowicz siostrę – Lizawietę. Pozornie nie miał żadnych wyrzutów
Raskolnikow sumienia. Jego zbrodnia była dokładnie zaplanowana, ale nie
-Dunia(siostra) wszystko poszło zgodnie z planem. Raskolnikow zachował
-Pulcheria(matka) jednak zimną krew i zamordował kobiety z wielkim
okrucieństwem: zadawał im ciosy siekierą. Mężczyzna
-Sonia
uwierzył, że może być nadczłowiekiem, jednostką wybitną.
-Aldona Iwanowa Ideologia Raskolnikowa ma związek z filozofią Fryderyka
Nietzschego. Pisał on o nadczłowieku w dziele Tako rzecze
Zaratustra. Poglądy bohatera były pełne agresji – uważał, że
niektórzy ludzie to pasożyty społeczne, stojące niżej w
hierarchii. Alona została zabita, ponieważ jej istnienie było
niepotrzebne, a nawet szkodziło – Raskolnikow uważał ją za
niższą formę bytu. Morderstwo przyczyniło się do obłędu
Raskolnikowa. Okazało się, że taka filozofia nie ma sensu, stąd
też płynie wniosek, że ludziom nie wolno zabijać innych.
Powieść obnaża psychikę ludzką – Dostojewski przed
napisaniem książki wczytywał się w kroniki policyjne,
dowiadywał się o motywacjach zbrodni.
„Hamlet” Szekspir -Hamlet
William Szekspir ukazuje zbrodnię Klaudiusz,
-Klaudiusz(brat
Hamleta)
który zabił swojego brata z żądzy posiadania
-Poloniusz(kanclerz władzy. Hamlet rozważa możliwość pomsty
króla Danii) swego ojca, do której namawia do jego duch. Nie
-Gertruda(żona potrafi jednak zmienić się w chłodno
Klaudiusza) kalkulującego zabójcę. Targają nim wątpliwości.

„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz -Tadeusz Soplica Adam Mickiewicz ukazuje historię polskiego
-Zosia ( szlachcica – Jacka Soplicy, który za młodu
wychowanka prowadzi hulaszczy tryb życia. Zakochuje się w
Telimeny) córce Stolnika Ewie Horeszkównie. Surowy
-Jacek Soplica ojciec, mimo iż początkowo sprzyja młodym,
(Ksiądz Robak) odmawia zgody na zaślubiny. Upokorzony Jacek,
-Sędzia Soplica (brat podczas nadarzającej się okazji zabija ojca Ewy.
Jacka) Czynu tego będzie żałować do końca życia.
-Telimena Bohater poświęca się całkowicie ojczyźnie,
wdziewając mnisi habit i walcząc za
niepodległość ojczyzny. Odkupienie przychodzi
dopiero na łożu śmierci.
„Chłopi” Stanisław -Maciej Boryna Stanisław Władysław Reymont w treść powieści
Wyspiański -Antek Boryna (syn wplata historię parobka Boryny – Kuby, który,
Macieja) chcąc zarobić na jedzenie i alkohol w karczmie,
-Jagna ( córka łapał w niedozwolonym miejscu kuropatwy i
Dominikowej) sprzedawał je dobrodziejowi. Za sześć z nich
-Dominikowa otrzymał złotówkę, którą natychmiast przepijał i
(Marcjanna przejadał. Będąc już na polowaniu, podczas
Paczesiowa) próby ustrzelenia sarny natknął się na stróża
-Hanka ( żona lasu. Ten przestrzelił Kubie nogę. Parobek uciekł
Antka) do domu. Ukrył się przed wszystkimi. Kiedy
zjawił się lekarz Kuba nie wyraził zgody na
leczenie w szpitalu. Pozostał sam w stanie
krytycznym i z bólu sam odciął sobie nogę.
Zabieg ten skończył się dla niego śmiercią.
„Rozmowa z Kazimierz Kazimierz Moczarski przytacza szereg rozmów z
Katem” Moczarski likwidatorem warszawskiego getta
przeprowadzonych w czasie ich wspólnego
pobytu w celi więziennej. Moczarski zastanawia
się, jak ze zwykłego człowieka Stroop mógł stać
się potworem. Okazuje się, że zakompleksiony,
nieuczony młodzieniec o poglądach
nacjonalistycznych pochodzący z małego
miasteczka, znakomicie chłonął chorą ideologię
Hitlera. Był świetnym „narzędziem”, bo o nic nie
pytał i niczemu się nie dziwił, lecz ślepo
wykonywał wszelkie rozkazy przywódcy. Stroop
wyzbył się wszelkich ludzkich odruchów w
stosunku do ludzi, których zabijał. Niemiec do
końca nie żałował swoich win i wcale nie czekał
na przebaczenie.
 MOTYW ZAPOMNIENIA

Zapomnienie ze strony innych to najgorsza rzecz, która może spotkać człowieka. I nie ma znaczenia, czy on jeszcze żyje, czy już nie. Brak
pamięci o nim jest bowiem równoznaczne z jego zniknięciem ze świata tak, jakby nigdy nie istniał. To wykreślenie go z kart historii.
Zapomnieć można nie tylko o człowieku, ale także o jakimś wydarzeniu, mającym znaczenie czy to indywidualne, czy zbiorowe. Pojęcie
zapominania ma też mniej poważne znaczenie. Pamięć ludzka jest ułomna, dlatego człowiek często zapomina o zrobieniu czegoś, co
powinien, wylatują mu z głowy daty rocznic, spotkań i świąt. Po to właśnie stosuje różne metody na polepszenie pamięci (w
średniowieczu dużą popularnością cieszyły się wiersze mnemotechniczne) lub po prostu na jej zatrzymanie (zapisywanie tego, o czym
powinno się pamiętać). Utrata pamięci jest też nieraz objawem chorobowym, cierpią na nią ludzie dotknięci amnezją czy chorobą
Alzheimera.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Lalka” Bolesław Prus -Stanisław Wokulski Czasy opisane w powieści Bolesława Prusa są momentem
-Izabela Łęcka przejściowym pomiędzy dwoma prądami myślowymi,
-Tomasz Łęcki pomiędzy epokami: romantyzmu u jego schyłku
-Ignacy Rzecki (zakorzenioną głównie w umysłach ludzi starszych, takich
(przyjaciel jak subiekt sklepu Wokulskiego, Ignacy Rzecki) i
Wokulskiego) wkraczającego pozytywizmu (wyznawanemu przez
reprezentantów młodej generacji, np. Juliana Ochockiego).
Zapomnieniu zatem ulegają tutaj wartości wyznawane
przez romantyków. Nad duszą i uczuciami zaczyna
dominować rozum, a ideały i wspomnienia powstańcze
zacierają się. Tego typu zapomnienie ma to do siebie, że
nie trwa wiecznie. Najczęściej poglądy wyznawane przez
reprezentantów danej epoki przywoływane są przez
jeszcze następne pokolenie. To tylko chwilowe zerwanie z
najbliższą przeszłością wynikłe z buntu wobec skostniałych
idei.
„Efekt Motyla”  -Evan Treborn Evan Treborn jako dziecko wiele przeszedł. Wyparł jednak z
J. Mackye Gruber -Kayleigh Miller pamięci te przykre zdarzenia. W dzieciństwie pozostawał
Eric Bress -Tommy pod opieką psychiatry, który zachęcał go do prowadzenia
-Lenny dziennika, w którym szczegółowo miał zapisywać każdy
dzień swojego życia. Teraz, już jako student college'u, Evan
czytając swój dziennik, w niewytłumaczalny sposób
przenosi się w czasie do przeszłości. Dziennik, który trzyma
pod łóżkiem, okazuje się bowiem wehikułem czasu i szansą
na odtworzenie pamięci z dzieciństwa. Jednak
wspomnienia z młodości okazują się bardzo przykre i
uświadamiają Evanowi, ile krzywd wyrządził swoim
przyjaciołom. Aby naprawić błędy przeszłości, Evan
przenosi się w czasy swojego dzieciństwa. Chce napisać na
nowo historię w swoim dzienniku i tym samym uchronić
przyjaciół. Ma nadzieję, że zmieniając przeszłość, odmieni
też przyszłość. Za każdym razem, gdy coś zmieni, powraca
do teraźniejszości, aby sprawdzić efekty swoich działań.
Problem w tym, że jego wysiłki przynoszą odmienne skutki.
„Pamiętnik” Nick Cassavetes -Noah "Pamiętnik" opowiada historię dwojga kochanków, których
(2004) -Allie uczucie zostaje wystawione na próbę. Allie , cierpiąca na
-Duke chorobę Alzheimera, żyje w domu starców i nie pamięta
-Matthew niczego ze swojej burzliwej młodości. Inny pacjent, Duke ,
czyta Allie jej własny pamiętnik. Ona i niejaki Noah
zakochali się około roku 1940, ale jej rodzice stanęli na
przeszkodzie związkowi. Po latach, gdy przypadkiem znów
się spotkali, musiała dokonać wyboru między pierwszą
miłością jej życia, a mężczyzną, którego miała poślubić.
Którego wybierze? Z czasem staje się jasne, że Duke to ktoś
więcej niż tylko pacjent.
 MOTYW ZAZDROŚCI

Zazdrość to przede wszystkim negatywne uczucie – zmusza człowieka do przekraczania wielu granic. Może więc
spowodować liczne nieszczęścia: zniszczyć czyjeś życie, doprowadzić do śmierci lub nakłonić do zemsty. Zazdrość najczęściej
wiąże się z miłością i chęcią wpływania na losy drugiego człowieka, a więc w tym wypadku jest tożsama z brakiem zaufania i
chęcią kontroli drugiej osoby. Jednak uczucie zazdrości może też dotyczyć posiadanych dóbr materialnych. Najczęściej
wynika z tego, że człowiek nie może mieć czegoś, co jest w sferze jego pragnień lub z tego, że nie zostaje doceniony. Zdarza
się też, że zazdrość zachęca do działania, motywuje człowieka do realizowania własnych celów, jednak taki motyw pojawia
się rzadziej.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Biblia Kain i Abel” Kain i Abel byli braćmi. Pierwszy z nich zajmował się
uprawą roli i złożył Bogu w ofierze płody rolne. Drugi był
pasterzem – podarował najlepsze zwierzęta ze swojej
trzody. Bóg ucieszył się z ofiary Abla, a ofiarę Kaina
odrzucił. Było to powodem wielkiego gniewu
spowodowanego zazdrością. Zdenerwowany Kain poprosił
brata, żeby wyszedł z nim na pole i zabił go tam.
Początkowo nie chciał się też przyznać do winy. Spotkała
go za to kara – tułaczka. Z zazdrością związany jest tu
problem agresji – Kain nie zawahał się nawet przed
zabiciem brata. Pokazuje to jak wiele złego człowiek może
zrobić bliskiej osobie, gdy rodzi się w nim uczucie zawiści.
„Cierpienia J.W. Goethe -Werter Werter reprezentuje typ bohatera romantycznego, który
Młodego Wertera” -Lotta ( narzeczona jest nadzwyczaj uczuciowy i wrażliwy. Bardzo kocha Lottę i
Alberta ) nie może pogodzić się z tym, że dziewczyna jest zaręczona
- Albert ( przyjaciel z Albertem. Odwiedza ich oboje, jednak czuje się coraz
Wertera ) bardziej nieszczęśliwy, traci nadzieje, że kobieta kiedyś się
z nim zwiąże. Targają nim zmienne uczucia – raz jest
szczęśliwy, że kobieta ułożyła sobie życie, innym razem jest
o nią bardzo zazdrosny i wpada w rozpacz. Jest zaborczy,
chciałby, żeby kobieta istniała tylko dla niego,
przeszkadzają mu wszyscy, którzy do Lotty się zbliżają, nie
tylko Albert. Werter chce, żeby dziewczyna została jego
żoną. Kiedy ta bierze ślub ze swoim narzeczonym, Werter
jeszcze próbuje o nią walczyć. Potem jednak (kiedy Lotta –
po próbie pocałowania jej – zrywa z nim kontakty)
postanawia popełnić samobójstwo. Uczuciowość dla
Wertera była tą cechą, która określała jego stosunek do
świata – wpłynęła też na decyzję o zastrzeleniu się.
„Granica” Zofia Nałkowska -Zenon Ziembiewicz Justyna Bogutówna to przykład kobiety, której zazdrość
-Justyna Bogutówna została wywołana na skutek odrzucenia przez mężczyznę.
-Elżbieta Biecka Dziewczyna była pewna, że Zenon Ziembiewicz, jej
(żona Zenona) kochanek, będzie z nią na zawsze – zaufała mu
bezgranicznie. Jednak wkrótce przekonała się, że ten
-Walerian
człowiek nigdy się z nią nie zwiąże: gdy zaszła w ciążę,
Ziembiewicz (ojciec) Zenon pośrednio przyczynił się do usunięcia dziecka, a
-Cecylia Kolichowska następnie wziął ślub z Elżbietą. Justyna wpadła w rozpacz,
(opiekuje się aborcja znacznie przyczyniła się do jej złego samopoczucia.
Elżbietą) Zazdrościła Elżbiecie dziecka, śledziła ją. Później uczucie to
przerodziło się w zawiść, nie mogła znieść, że Zenon sobie
ułożył życie z inną kobietą, a ją unieszczęśliwił. Wszystko to
doprowadziło do tragedii – Justyna oblała twarz Zenona
kwasem solnym, co z kolei doprowadziło mężczyznę do
samobójstwa.
Powieść ukazuje nieszczęśliwe skutki zazdrości, ale też jej
przyczyny.
 MOTYW ZGUBY

Motyw zguby może występować w utworach literackich na wielu płaszczyznach znaczeniowych. Przede wszystkim coś (przedmiot, osoba
itd.) może być zgubą, czyli zostać przez kogoś zgubione lub samo gdzieś zaginąć. Inna zguba, jeśli na sam ten wyraz spojrzeć
metaforycznie, wiąże się z zagładą lub zatraceniem. Zgubiony może być zatem człowiek, który znajduje się w beznadziejnej sytuacji.
Podobnie zgubiona może być również grupa ludzi czy nawet cały naród – w obliczu masowej zagłady. Zgubione może być także państwo
jako twór społeczno-polityczny w momencie, kiedy traci swoją niezależność.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Skąpiec” Molier -Harpagon Tytułowy bohater utworu (o imieniu Harpagon)

-Eliza ( córka ) odznacza się ogromnym przywiązaniem do
-Kleant ( syn) majątku. Jest ono tak wielkie, że pieniądze są dla
-Walery ) zalotnik niego ważniejsze niż szczęście własnej rodziny. W
Elizy)
chwili, kiedy okazuje się, że zniknął ukryty przez
-Marianna (siostra
niego skarb, uważa on, iż jest zgubiony:
Walerego)
Złodziej! złodziej! rozbójnik! morderca! Ratunku!
Kto w Boga wierzy! Jestem zgubiony,
zamordowany! Gardło mi poderżnęli: wykradli mi
pieniądze!
Zguba w utworze w sposób humorystyczny
podkreśla cechy charakteru Harpagona.
„Wesele” Stanisław -Gospodarz (
Podczas wesela pijanego Gospodarza odwiedza
Wyspiański Włodzimierz
Wernyhora. Ofiarowuje mu złoty róg, który jest
Tetmajer)
-Gospodyni (Anna symbolem nadziei wyzwolenia narodu polskiego
Mikołajczykówna - spod jarzma zaborów. Gospodarz przekazuje róg
żona gospodarza, Jaśkowi i każe mu objechać nocą okolicznych
siostra Panny chłopów i wezwać ich, aby przyszli uzbrojeni na
Młodej) spotkanie. Kiedy Jasiek skończy objeżdżać
-Pan Młody ( Lucjan domostwa, rankiem (zanim zapieje trzeci kur) ma
Rydel) zadąć w róg. Okazuje się jednak, że Jasiek po
-Panna Młoda ( drodze gubi magiczny przedmiot. Ponadto
Jadwiga Wernyhora, odjeżdżając gubi złotą podkowę.
Mikołajczykówna)
Zgubienie złotego rogu symbolizuje w dramacie
-Poeta (Kazimierz
zagubienie szansy odzyskania niepodległości.
Przerwa Tetmajer)
Zguba ma więc tu znaczenie metaforyczne.
„Sklepy Bruno Schulz -Jakub ( ojciec)
Małoletni bohater-narrator tytułowego
cynamonowe” -Józef (narrator)
opowiadania zbioru wybiera się pewnego
wieczora z rodzicami do teatru. Na miejscu
okazuje się, że ojciec zapomniał zabrać z domu
portfela, w którym znajdowały się ważne
dokumenty i pieniądze. W związku z tym wysyła
syna, aby ten go przyniósł. Bohater-narrator idzie
więc do domu. Gubi się jednak po drodze,
ponieważ miasto przybiera wieczorem zupełnie
innego kształtu niż w dzień (kiedy chłopiec
zazwyczaj po nim chodzi), a on postanawia
zboczyć ze znanej trasy i wejść do sklepu. W
utworze pokazane jest zgubienie się młodego
człowieka w nieznanej mu przestrzeni.
 MOTYW ZŁA

Zło to pojęcie abstrakcyjne, skupiające w sobie wszelkie negatywne działania i ich skutki. To opozycja w stosunku do dobra. Zło jest mocą
destrukcyjną – niszczy i sieje zamęt. Jest personifikacją tego wszystkiego, co sprawia ból i wywołuje smutek: bezwzględności, obłudy,
nieczułości, nieszczerości, nikczemności, itp. W wierzeniach ludowych człowiekiem rządzą moce dobre i złe. Są one jednocześnie
przyczyną radości lub nieszczęścia, dlatego też tak istotne jest, by nie narazić się złym mocom lub by je w odpowiednim czasie przebłagać
(np. składając ofiarę). Niezliczona ilość zabobonów wiąże się właśnie ze strachem przed ściągnięciem na siebie zła. Złym nazywano też
przez długi okres czasu szatana. Nie wymawiało się jego imienia, by uchronić się przed jego zgubnym wpływem.

KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Biblia – kuszenie Szatan, który przyjął postać węża i skusił Ewę, by zerwała owoc z
Drzewa Poznania Wiadomości Dobrego i Złego, to ucieleśnienie
Ewy” zła. Kobieta nie podporządkowała się zakazowi Boga, ściągając na
siebie i na całe przyszłe pokolenia grzech. Zachowanie Ewy
spowodowało także wyrzucenie jej i Adama z raju i konieczność
zamieszania na ziemi.
Szatan to esencja Zła. To jego najczystsza i najdoskonalsza forma.
Zło, zestawione w opozycji do najwyższej Miłości, jaką jest Bóg,
pokazane zostało w Biblii jako źródło upadku. Nieustannie czai
się, by skusić człowieka swoim pozornym, powierzchownym
pięknem. To fałsz zawoalowany w piękną formę.
„Makbet” Szekspir -Makbet Makbet i Lady Makbet to para, która – pchana żądzą władzy –
-Lady Makbet dopuściła się morderstwa. Najpierw jednego (zabicie Dunkana),
potem do kolejnego i kolejnego. Zbrodnia ma to do siebie, że
-Banko (przyjaciel pociąga zbrodnię kolejną. Bohaterowie tragedii wpadli więc w
Makbeta) krąg, z którego nie mogli wyjść, chociaż chcieli:
-Makduf (zabójca Gdyby to mogło stać się i z tą chwilą
Makbeta) Ustać […] – wtedy
Niechby się stało jak najprędzej.
-Król Dunkan
Zło przedstawione w tym utworze nie ma granic. Jego ogrom
odsłania się stopniowo, ale konsekwentnie, nabierając
przerażających rozmiarów. Nie wszyscy je jednak widzą od razu,
maskuje się bowiem doskonale:
Grajmy komedię: niechaj twarz fałszywa
Przed wzrokiem świata fałsz serca ukrywa […]
Zbrodnia Makbetów została pomszczona najpierw przez ich
szaleństwo, a potem przez śmierć. To samo czeka wszystkich,
którzy czynią zło.

„Dżuma” Albert Camus -Bernard Rieux Dżuma to powieść-parabola. Choroba, która dziesiątkuje ludzi w
-Cottard małym miasteczku (Oran), jest złem. Można je odebrać na dwa
sposoby: dosłownie – jako epidemię, ale także metaforycznie –
-Joseph Grand jako zło w ogóle. Jego źródłem jesteśmy my sami, o czym mówi
-Rajmond Rambert jeden z bohaterów powieści, Tarrou. Wypływa ono z nas przy
nadarzającej się okazji w sposób niekontrolowany i niezwykle
ciężko jest je w sobie stłumić. Nie da się go natomiast zabić
całkowicie:
[…] bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika, może przez
dziesiątki lat zostać uśpiony […]
Zło można tutaj traktować jako przekleństwo człowieka, wyraz
jego ułomności i słabości. Jednocześnie jest też powodem do
walki i motorem do działania, do ulepszania własnego charakteru.
„Medaliony” Zofia Nałkowska Medaliony to cykl ośmiu opowiadań, w których Nałkowska
przedstawia wojenne historie ludzi. Zło przejawia się tutaj w
różnych formach. Jako sama wojna, która niszczy ludzi
psychicznie, wypaczając ich moralność (np. w opowiadaniu Przy
torze kolejowym, w którym młody człowiek dobija ranną w nogę
Żydówkę, by ta nie męczyła się dłużej), a także jako zło
wydobywające się bezpośrednio z człowieka – jego sadyzm, który
ujawnia się w sytuacjach temu sprzyjających. Najwyraźniej
zaznaczone zostało to już w samym motcie książki, brzmiącym:
Ludzie ludziom zgotowali ten los.
Zło okazuje się nieodłączną cechą ludzkiej natury, nieustannie
gotową do tego, by się ujawnić.
 MOTYW ZWIERZĄT

Motyw zwierząt występuje w sztuce od prawieków (przedstawienia graficzne na ścianach jaskiń, w których mieszkali
pierwsi homo sapiens). Wynika to z tego, że zwierzęta nieodłącznie towarzyszą człowiekowi w jego życiu na ziemi.
Przedstawienia ich w literaturze mogą mieć różny charakter. Poczynając od naturalistycznego pokazywania zwierząt,
poprzez symbole z nimi związane (wiele kultur wytworzyło całe systemy symboliki zwierzęcej), po przedstawianie ich w
sposób metaforyczny, personifikując je lub postaciom ludzkim nadając cechy zwierzęce.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Mitologia egipska” Starożytni Egipcjanie w swoich wierzeniach przypisywali

zwierzętom szczególną rolę. Miały one posiadać
właściwości magiczne oraz były dla ludzi na tyle istotne,
że czczono niektóre z nich (szczególnie koty, byki,
krokodyle i skarabeusze). Ponadto każdy z bogów miał
sobie przypisane zwierzę i najczęściej posiadał zwierzęcy
wygląd. Między innymi: najważniejszego boga – Amona
Re lub Ra (boga słońca i boga wszystkich bogów)
wyobrażano sobie jako człowieka z głową barana;
Anubisa (boga zmarłych) z głową szakala; Bastet
(boginię płodności) z głową kotki; Horusa (boga nieba) z
głową sokoła; Izydę/Hathot (boginię płodności) pod
postacią krowy lub z krowimi rogami na głowie; Ozyrysa
(boga wegetacji i śmierci) z głową szakala, ewentualnie
psa; Sechmet (boginię wojny) z głową lwicy; Seta (boga
zła) o kształcie osła, później psa; Sokara (boga pogrzebu)
z głową sokoła; zaś Thota (boga nauki) z głową ibisa albo
pawiana. Przypisywanie zwierzętom szczególnych cech
w mitologii egipskiej miało na celu próbę wyjaśnienia
otaczającego człowieka, niezrozumiałego świata.
„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz -Tadeusz Soplica Epopeja Mickiewicza zawiera obszerny i szczegółowy
-Zosia ( opis zarówno obyczajów, wyglądu realiów szlacheckich,
wychowanka jak świata flory i fauny. Pojawia się wiele gatunków
Telimeny) zwierząt, od najmniejszych owadów, po duże ssaki,
-Jacek Soplica zarówno dzikich, jak i udomowionych. Widzimy między
(Ksiądz Robak) innymi motyle, muchy czy mrówki. Na przykład te
-Sędzia Soplica (brat ostatnie są bohaterami jednego ze zdarzeń w lesie, w
Jacka) którym udział biorą Telimena i Tadeusz. Wspomina się o
-Telimena dzikach, wilkach, łosiach, zającach. Pojawia się także
-Gerwazy ( sługa niedźwiedź, którego celnym strzałem uśmierca ksiądz
Horeczków Robak. Asesor i Rejent spierają się o to, który z psów
-Protazy(sługa myśliwskich jest lepszy – Sokół czy Kusy. Ponadto
Sopliców) bohaterowie oczywiście jeżdżą konno. Zwierzęta zostały
w utworze przedstawione realistycznie, jako element
obrazu opisywanego świata.
„Kot w pustym Wisława W wierszu jako bohater pojawia się kot. Jest on
mieszkaniu” Szymborska przytłoczony pustką mieszkania, w którym pozostał sam.
Jego właściciel umarł. Mimo to, zwierzę nieświadome
śmierci pana z utęsknieniem na niego czeka, ma nawet
pretensje z powodu zostawienia go samego na długi
czas. W utworze na kota przeniesione zostało uczucie
pustki spowodowanej śmiercią bliskiej osoby.
 MOTYW ŻONY

Bycie żoną to niezwykle odpowiedzialna rola, w którą wchodzi kobieta, wiążąc się z mężczyzną węzłem małżeńskim. W kulturze
zachodniej mężczyzna może mieć tylko jedną żonę, w krajach arabskich natomiast dopuszczalna jest ich większa ilość – dla przeciętnego
Araba cztery, a dla bogatych – całe haremy. Na przestrzeni lat wizerunek żony zmieniał się nieustannie. Choć cały czas powinna być ona
podporą dla męża, dawniej miała ona ograniczoną możliwość działania. To mężczyzna był głową rodziny, a do obowiązków kobiety
należało zajęcie się domem i wychowanie dzieci. Z czasem jednak, gdy kobiety głośno zaczęły wyrażać swoje prawa i oczekiwania wobec
mężczyzn, sytuacja się zmieniła. W XX wieku żona stanęła na równi z mężem i, tak jak on, ma prawo do pracy zawodowej, do rozwoju
intelektualnego i domagania się o pomoc w pracach w domu.
KSIĄŻKA/FILM AUTOR/REŻYSER GŁÓWNE POSTACIE OPIS

„Chłopi” Władysław -Maciej Boryna Małżeństwa w Chłopach nie należą do związków udanych.
Reymont -Antek Boryna (syn Pierwszą żona, posłuszną swojemu mężowi i bezgranicznie mu
Macieja) oddaną jest Hanka, żona Antka Boryny. Ten jednak darzy
-Jagna ( córka uczuciem Jagnę, będąc jednocześnie złym dla Hanki. Mimo że
Dominikowej) Antek nie docenia jej, jest ona niezwykle zaradną kobietą,
potrafiącą poradzić sobie w każdej sytuacji. Gospodarna,
-Dominikowa
oszczędna i jednocześnie skromna była darzona szacunkiem
(Marcjanna przez wszystkich. Z czasem też zaczyna doceniać ją Maciej
Paczesiowa) Boryna, a także sam Antek. Drugą kobietą, która z kolei
-Hanka ( żona została żoną Macieja Boryny, jest Jagna. Stanowi ona kontrast
Antka) w stosunku do Hanki – poza przymiotami zewnętrznymi, nie
posiada umiejętności gospodarczych. Jest nieporadna i
niezainteresowana jakąkolwiek pracą. Nie kocha męża,
zdradza go więc z Antkiem, przez co zostaje symbolicznie
wykluczona ze społeczności wiejskiej. Jako żona nie sprawdza
się.

„Makbet” Szekspir -Makbet Lady Makbet to zła i podstępna kobieta. Manipuluje mężem,
-Lady Makbet wciągając go w niemającą wyjścia machinę zbrodni. Żądna
-Banko (przyjaciel władzy sugeruje Makbetowi, by zabić króla Dunkana i samemu
Makbeta) objąć władzę w kraju. Ten zgadza się i od tego czasu
-Makduf (zabójca nieustannie muszą popełniać koleją i kolejną zbrodnię, by ich
winy nie wyszły na jaw. Lady Makbet pokazana została jako
Makbeta)
kobieta bezwzględna, stanowcza i ambitna, niedbająca o
-Król Dunkan uczucia męża, a o praktyczną stronę życia. Wydaje się być
niewzruszona, kalkulująca na zimno zbrodnie przez nią i męża
popełnione. Kiedy jednak Makbet dochodzi do władzy, nie
wytrzymuje ona presji oraz jarzma winy na niej ciążącego i
popada w obłęd, by później popełnić samobójstwo.

„Lilie” Adam Mickiewicz O tym, że żona jest w utworze czarnym charakterem, mówią
już dwa pierwsze wersy ballady:
Zbrodnia to niesłychana
Pani zabija pana
Powodem, dla którego kobieta dopuściła morderstwa, jest
zdrada. Mówi:
[…] Ja młoda śród młodzieży,
A droga cnoty śliska!
Nie dochowałam wiary,
Ach! biada mojej głowie!
Król srogie głosi kary;
Powrócili mężowie.
Kiedy bracia męża wracają z wojny i myślą, że ich brat zginął
na placu boju, zaczynają starać się o wdzięki pani. Szybko
jednak spada kara na nich wszystkich – budynek cerkwi, w
którym się znajdują, zawala się, grzebiąc ich pod murami.
Żona jest w tym utworze przykładem niewierności
małżeńskiej, jest niebezpieczna i bezwzględna. Nie kocha
męża, a kiedy staje się on dla niej przeszkodą, bez wahania
dopuszcza się najstraszliwszego z możliwych czynów – zabicia
męża. Jest więc też wyzbyta jakichkolwiek wartości
moralnych.
Źródła:
- polskina5.pl
-klp.pl
-ściąga.pl
-wypracowania.pl
-streszczenia.pl
-wiedza własna
-fabuły filmów

OPRACOWANE PRZEZ EDYTĘ KUKLIŃSKĄ