The logical structure of Epicurean theology

Nicholas Denyer
Trinity College
Cambridge
Epicurus, Letter to Menoeceus 123-4 on belief in gods
(123.) 4A de/ soi sunexw~j parh&ggellon, tau~ta kai\ pra~tte kai\ me-
le/ta, stoixei=a tou~ kalw~j zh~n tau~t' ei]nai dialamba&nwn. Prw~ton
me\n to_n qeo_n zw|~on a1fqarton kai\ maka&rion nomi/zwn, w(j h( koinh_
tou~ qeou~ no&hsij u(pegra&fh, mhqe\n mh&te th~j a)fqarsi/aj a)llo&-
trion mh&te th~j makario&thtoj a)noi/keion au)tw|~ pro&sapte: pa~n de\ (5)
to_ fula&ttein au)tou~ duna&menon th_n meta_ a)fqarsi/aj makario&thta
peri\ au)to_n do&caze. qeoi\ me\n ga_r ei0si/n: e0nargh_j ga_r au)tw~n e0stin
h( gnw~sij: oi3ouj d' au)tou_j <oi9> polloi\ nomi/zousin, ou)k ei0si/n:
ou) ga_r fula&ttousin au)tou_j oi3ouj noou~sin. a)sebh_j de\ ou)x o( tou_j
tw~n pollw~n qeou_j a)nairw~n, a)ll' o( ta_j tw~n pollw~n do&caj qeoi=j (10)
prosa&ptwn.
(124.) ou) ga_r prolh&yeij ei0si\n a)ll' u(polh&yeij yeudei=j
ai9 tw~n pollw~n u(pe\r qew~n a)pofa&seij. e1nqen ai9 me/gistai bla&-
bai [ai1tiai toi=j kakoi=j] e0k qew~n e0pa&gontai kai\ w)fe/leiai. tai=j
ga_r i0di/aij oi0keiou&menoi dia_ panto_j a)retai=j tou_j o(moi/ouj a)po-
de/xontai, pa~n to_ mh_ toiou~ton w(j a)llo&trion nomi/zontej. (5)

Epicurus, On Nature fr. 34, columns 28-29: on changing words

(28.) tos[au&t]hj pla&nhj. perika&[tw]
ga_r o( to[i]ou~toj lo&goj tre/petai
kai\ ou)de/pote du&natai bebai-
w~sai w(j e1sti toiau~ta pa&nta
oi[' a4 ta_ kat' a)na&gkhn kalou~men, (5)
a)lla_ ma&xetai/ tini per[i\] au)t[o]u~
tou&tou w(j d[i' e9]auto_n a)belt[e]reu-
ome/nwi: ka2n ei0j a1peir[on h}]i pa&-
lin kat' a)[na&]gkhn tou~to pra&t-
tein a)po_ lo&gwn a)ei/, ou)[k e0]pilo- (10)
gi/zetai [e0n] tw~i ei0j e9a[uto_]n th_n
ai0ti/an [a)na&pt]ein [tou~ kata_ tro&-]
pon [lelogi/sq]ai, ei0j [de\ to_n a)mfi-]
[sb]h[tou~nta to]u~ [mh_ kata_ tro&pon]
ei0 de\ mh_ a)po- (15)
lh&goi [ei0]j e9auto&[n], a)ll' ei0j th_n
[a)n]a&[gkhn] t[i]qei/h, [o]u)d' a2n e3[ter]a
[poiei=n] — — — — — — ep — — [ ]
[ to_ di' h(mw~n]
au)tw~g kalou&menon tw~i (20)
th~[j] a)na&gkhj o)no&mati pros-
ag[o]reu&[wn o1n]oma mo&[no]m me-
tati/qeta[i kai\ ou)k] e0p[id]i/cei
(29.) gene/sqai, a)l[la_ mo&]non [tou~]to,
di' a)na&gkhn kan?[ ? ? ?]po?[ ?]eian
fate. a2n de\ mh& tij tou~to a)po-
dei/cei, mhd' e1[x]ei h(mw~n [ti] sun-
ergo_n mhd' o3rmhma a)po[t]re/- (5)
pein w{n kalou~ntej di' h(mw~n
au)tw~n th_n ai0ti/an suntelou~-
men, a)[ll]a_ p[a&]nq' o3s[a] nu~n di' h(-
mw~n a)[podoki]ma&zontej th_n
ai0ti/an [pwj diab]e[bai]ou&meqa (10)
pra&tte[in, kata_ mw&ran a)]na&g-
khn [prosagoreu&wn, o1noma mo&-]
non
a)mei/[y]ei, e1rgon [d'] ou)qe\n
h(mw~n meta[k]osmh&s[ei], w3s- (15)
per e0p' e0ni/wn o( suno[r]w~n ta_
poi=a kat' a)na&gkhn e0sti/n, a)[po-]
tre/pein ei1wqe tou_j proq[u-]
moume/nouj para_ bi/an ti p[r]a&t-
tein. zhth&sei d' h( dia&noia eu(- (20)
rei=n to_ poi=o[n o]u}n ti dei= nomi/-
[ze]in to_ e0c [h(m]w~n au)tw~[n h2]
[pr]atto&menon h2 proqu[mou&-]

1
o3ti toiou~to[i oi9] moxqh- [menon pra&t]tein: ou) ga_r e1xei a1l-
[roi/ ei0si tw~i mh_ pa]qei=n ta[u)-] (25) [lo ti le/gein], ei0 mh_ fa[i/h to_] (25)
to_n [o3per] di' h(mw~[n au)]tw~n ai0- poi=on [kat' a)na&gkhn] e0s[ti\ kai\]
[tiol]og[ou~ntej] kal[ou~men] [to_ poi=on par' h(ma~j]

Some Homeric clichés about gods

Iliad 1.520 a)qana&toisi qeoi=si, Iliad 1.290 qeoi\ ai0e\n e0o/ntej, Iliad 1.339 qew~n
maka&rwn, Iliad 6.138 qeoi\ r9ei=a zw&ontej.

Epicurus, KURIAI DOCAI 1, plus scholion, on gods

To\ maka&rion kai\ a!fqarton ou1te au0to\ pra&gmata e1xei ou1te a!llw| pare/xei:
w#ste ou1te o0rgai=j ou1te xa&risi sune/xetai: e0n a)sqenei= ga_r pa~n to\ toiou=ton.
(e0n a!lloij de/ fhsi tou\j qeou\j lo/gw| qewrhtou/j, ou4j me\n kat 0 a)riqmo/n
u9festw~taj, ou4j de\ kata_ o9moei/deian, e0k th=j sunexou=j e0pirru/sewj tw~n
o9moi/wn ei0dw&lwn e0pi\ to\ au0to\ a)potetelesme/nwn, a)nqrwpoeidei=j.)

Multiple explanations of earthquakes in Epicurus, Letter to Pythocles 105-6

Seismou_j e0nde/xetai gi/nesqai kai\ kata_ pneu&matoj e0n th|~ gh|~
a)po&lhyin kai\ para_ mikrou_j o1gkouj au)th~j para&qesin kai\ su- (5)
nexh~ ki/nhsin, o4 th_n kra&dansin th|~ gh|~ paraskeua&zei. kai\ to_ pneu~-
ma tou~to h2 e1cwqen e0mperilamba&nei <h2> e0k tou~ pi/ptein [ei0j]
e0da&fh ei0j a)ntroeidei=j to&pouj th~j gh~j e0kpneumatou~nta to_n pe-
pilhme/non a)e/ra: <kai\> kat' au)th_n de\ th_n dia&dosin th~j kinh&sewj
e0k tw~n ptw&sewn e0dafw~n pollw~n kai\ pa&lin a)ntapo&dosin, o3tan (10)
puknw&masi sfodrote/roij th~j gh~j a)panth&sh|, e0nde/xetai seismou_j
a)potelei=sqai.
(106.) kai\ kat' a1llouj de\ plei/ouj tro&pouj ta_j kinh&seij
tau&taj th~j gh~j gi/nesqai.

Multiple explanations of earthquakes in Lucretius 6.535-95

Nunc age, quae ratio terrai motibus extet
percipe. et in primis terram fac ut esse rearis
supter item ut supera ventosis undique plenam
speluncis multosque lacus multasque lucunas
in gremio gerere et rupes deruptaque saxa;
multaque sub tergo terrai flumina tecta
volvere vi fluctus summersos [cae]ca putandumst;
undique enim similem esse sui res postulat ipsa.
his igitur rebus subiunctis suppositisque
terra superne tremit magnis concussa ruinis,
subter ubi ingentis speluncas subruit aetas;
quippe cadunt toti montes magnoque repente
concussu late disserpunt inde tremores.
et merito, quoniam plaustris concussa tremescunt
tecta viam propter non magno pondere tota,
nec minus exultant, si quidvis cumque viai
ferratos utrimque rotarum succutit orbes.

2
 Fit quoque, ubi in magnas aquae vastasque lucunas
gleba vetustate e terra provolvitur ingens,
ut iactetur aquae fluctu quoque terra vacillans;
ut vas inter [aquas] non quit constare, nisi umor
destitit in dubio fluctu iactarier intus.
Praeterea ventus cum per loca subcava terrae
collectus parte ex una procumbit et urget
obnixus magnis speluncas viribus altas,
incumbit tellus quo venti prona premit vis.
tum supera terram quae sunt extructa domorum
ad caelumque magis quanto sunt edita quaeque,
inclinata minent in eandem prodita partem
protractaeque trabes inpendent ire paratae.
et metuunt magni naturam credere mundi
exitiale aliquod tempus clademque manere,
cum videant tantam terrarum incumbere molem!
quod nisi respirent venti, [vis] nulla refrenet
res neque ab exitio possit reprehendere euntis;
nunc quia respirant alternis inque gravescunt
et quasi collecti redeunt ceduntque repulsi,
saepius hanc ob rem minitatur terra ruinas
quam facit; inclinatur enim retroque recellit
et recipit prolapsa suas in pondere sedes.
hac igitur ratione vacillant omnia tecta,
summa magis mediis, media imis, ima perhilum.
Est haec eiusdem quoque magni causa tremoris.
ventus ubi atque animae subito vis maxima quaedam
aut extrinsecus aut ipsa tellure coorta
in loca se cava terrai coniecit ibique
speluncas inter magnas fremit ante tumultu
versabunda portatur, post incita cum vis
exagitata foras erumpitur et simul altam
diffindens terram magnum concinnat hiatum.
in Syria Sidone quod accidit et fuit Aegi
in Peloponneso, quas exitus hic animai
disturbat urbes et terrae motus obortus.
multaque praeterea ceciderunt moenia magnis
motibus in terris et multae per mare pessum
subsedere suis pariter cum civibus urbes.
quod nisi prorumpit, tamen impetus ipse animai
et fera vis venti per crebra foramina terrae
dispertitur ut horror et incutit inde tremorem;
frigus uti nostros penitus cum venit in artus,
concutit invitos cogens tremere atque movere.

3
Lucretius 6.387-422 against divine explanations of thunderbolts
quod si Iuppiter atque alii fulgentia divi
terrifico quatiunt sonitu caelestia templa
et iaciunt ignem quo cuiquest cumque voluntas,
cur quibus incautum scelus aversabile cumquest
non faciunt icti flammas ut fulguris halent
pectore perfixo, documen mortalibus acre,
et potius nulla sibi turpi conscius in re
volvitur in flammis innoxius inque peditur
turbine caelesti subito correptus et igni?
cur etiam loca sola petunt frustraque laborant?
an tum bracchia consuescunt firmantque lacertos?
in terraque patris cur telum perpetiuntur
optundi? cur ipse sinit neque parcit in hostis?
denique cur numquam caelo iacit undique puro
Iuppiter in terras fulmen sonitusque profundit?
an simul ac nubes successere, ipse in eas tum
descendit, prope ut hinc teli determinet ictus?
in mare qua porro mittit ratione? quid undas
arguit et liquidam molem camposque natantis?
praeterea si vult caveamus fulminis ictum,
cur dubitat facere ut possimus cernere missum?
si nec opinantis autem volt opprimere igni,
cur tonat ex illa parte, ut vitare queamus,
cur tenebras ante et fremitus et murmura concit?
et simul in multas partis qui credere possis
mittere? an hoc ausis numquam contendere factum,
ut fierent ictus uno sub tempore plures?
at saepest numero factum fierique necessest,
ut pluere in multis regionibus et cadere imbris,
fulmina sic uno fieri sub tempore multa.
postremo cur sancta deum delubra suasque
discutit infesto praeclaras fulmine sedes
et bene facta deum frangit simulacra suisque
demit imaginibus violento volnere honorem?
altaque cur plerumque petit loca plurimaque eius
montibus in summis vestigia cernimus ignis?

The workings of an Epicurean imagination in Lucretius 4.722-822

Nunc age, quae moveant animum res accipe, et unde
quae veniunt veniant in mentem percipe paucis.
principio hoc dico, rerum simulacra vagari
multa modis multis in cunctas undique partis
tenvia, quae facile inter se iunguntur in auris,
obvia cum veniunt, ut aranea bratteaque auri.
quippe etenim multo magis haec sunt tenvia textu

4
quam quae percipiunt oculos visumque lacessunt,
corporis haec quoniam penetrant per rara cientque
tenvem animi naturam intus sensumque lacessunt.
Centauros itaque et Scyllarum membra videmus
Cerbereasque canum facies simulacraque eorum
quorum morte obita tellus amplectitur ossa;
omnigenus quoniam passim simulacra feruntur,
partim sponte sua quae fiunt aëre in ipso,
partim quae variis ab rebus cumque recedunt
et quae confiunt ex horum facta figuris.
nam certe ex vivo Centauri non fit imago,
nulla fuit quoniam talis natura animata;
verum ubi equi atque hominis casu convenit imago,
haerescit facile extemplo, quod diximus ante,
propter subtilem naturam et tenvia texta.
cetera de genere hoc eadem ratione creantur.
quae cum mobiliter summa levitate feruntur,
ut prius ostendi, facile uno commovet ictu
quae libet una animum nobis subtilis imago;
tenvis enim mens est et mire mobilis ipsa.
haec fieri ut memoro, facile hinc cognoscere possis.
quatinus hoc simile est illi, quod mente videmus
atque oculis, simili fieri ratione necessest.
Nunc igitur docui quoniam me forte leonum
cernere per simulacra, oculos quae cumque lacessunt,
scire licet mentem simili ratione moveri
per simulacra leonum [et] cetera quae videt aeque
nec minus atque oculi, nisi quod mage tenvia cernit.
nec ratione alia, cum somnus membra profudit,
mens animi vigilat, nisi quod simulacra lacessunt
haec eadem nostros animos quae cum vigilamus,
usque adeo, certe ut videamur cernere eum quem
rellicta vita iam mors et terra potitast.
hoc ideo fieri cogit natura, quod omnes
corporis offecti sensus per membra quiescunt
nec possunt falsum veris convincere rebus.
praeterea meminisse iacet languetque sopore,
nec dissentit eum mortis letique potitum
iam pridem, quem mens vivom se cernere credit.
quod super est, non est mirum simulacra moveri
bracchiaque in numerum iactare et cetera membra;
nam fit ut in somnis facere hoc videatur imago.
quippe, ubi prima perit alioque est altera nata
inde statu, prior hic gestum mutasse videtur.
scilicet id fieri celeri ratione putandumst:
tanta est mobilitas et rerum copia tanta

5
tantaque sensibili quovis est tempore in uno
copia particularum, ut possit suppeditare.
Multaque in his rebus quaeruntur multaque nobis
clarandumst, plane si res exponere avemus.
quaeritur in primis quare, quod cuique libido
venerit, extemplo mens cogitet eius id ipsum.
anne voluntatem nostram simulacra tuentur
et simul ac volumus nobis occurrit imago,
si mare, si terram cordist, si denique caelum?
conventus hominum, pompam, convivia, pugnas,
omnia sub verbone creat natura paratque?
cum praesertim aliis eadem in regione locoque
longe dissimilis animus res cogitet omnis.
quid porro, in numerum procedere cum simulacra
cernimus in somnis et mollia membra movere,
mollia mobiliter cum alternis bracchia mittunt
et repetunt oculis gestum pede convenienti?
scilicet arte madent simulacra et docta vagantur,
nocturno facere ut possint in tempore ludos.
an magis illud erit verum? quia tempore in uno,
cum sentimus, id est cum vox emittitur una,
tempora multa latent, ratio quae comperit esse,
propterea fit uti quovis in tempore quaeque
praesto sint simulacra locis in quisque parata.
tanta est mobilitas et rerum copia tanta.
hoc ubi prima perit alioque est altera nata
inde statu, prior hic gestum mutasse videtur.
et quia tenvia sunt, nisi quae contendit, acute
cernere non potis est animus; proinde omnia quae sunt
praeterea pereunt, nisi quae ex se[se] ipse paravit.
ipse parat sese porro speratque futurum
ut videat quod consequitur rem quamque: fit ergo.
nonne vides oculos etiam, cum tenvia quae sunt
[praeterea pereunt, nisi quae ex se ipse paravit]
cernere coeperunt, contendere se atque parare,
nec sine eo fieri posse ut cernamus acute?
et tamen in rebus quoque apertis noscere possis,
si non advertas animum, proinde esse quasi omni
tempore semotum fuerit longeque remotum.
cur igitur mirumst, animus si cetera perdit
praeter quam quibus est in rebus deditus ipse?
deinde adopinamur de signis maxima parvis
ac nos in fraudem induimus frustraminis ipsi.
Fit quoque ut inter dum non suppeditetur imago
eiusdem generis, sed femina quae fuit ante,
in manibus vir uti factus videatur adesse,

6
aut alia ex alia facies aetasque sequatur.
quod ne miremur sopor atque oblivia curant.

Cicero De natura deorum 1.43-9, 74-5 on gods and their as-if bodies
Ea qui consideret, quam inconsulte ac temere dicantur, venerari Epicurum et in
eorum ipsorum numero, de quibus haec quaestio est, habere debeat. Solus enim
vidit primum esse deos, quod in omnium animis eorum notionem inpressisset ipsa
natura. Quae est ennim gens aut quod genus hominum, quod non habeat sine
doctrina anticipationem quandam deorum, quam appellat prolempsin Epicurus, id
est anteceptam animo rei quandam informationem, sine qua nec intellegi
quicquam nec quaeri nec disputari potest. Quoius rationis vim atque utilitatem ex
illo caelesti Epicuri de regula et iudicio volumine accepimus. [44] Quod igitur
fundamentum huius quaestionis est, id praeclare iactum videtis. Cum enim non
instituto aliquo aut more aut lege sit opinio constituta maneatque ad unum
omnium firma consensio, intellegi necesse est esse deos, quoniam insitas eorum
vel potius innatas cognitiones habemus; de quo autem omnium natura consentit,
id verum esse necesse est; esse igitur deos confitendum est. Quod quoniam fere
constat inter omnis non philosophos solum, sed etiam indoctos, fatemur constare
illud etiam, hanc nos habere sive anticipationem, ut ante dixi, sive praenotionem
deorum (sunt enim rebus novis nova ponenda nomina, ut Epicurus ipse
prolempsin appellavit, quam antea nemo eo verbo nominarat) -- [45] hanc igitur
habemus, ut deos beatos et inmortales putemus. Quae enim nobis natura
informationem ipsorum deorum dedit, eadem insculpsit in mentibus, ut eos
aeternos et beatos haberemus. Quod si ita est, vere eita illa sententia est ab
Epicuro, quod beatum aeternumque sit, id nec habere ipsum negotii quicquam nec
exhibere alteri, itaque neque ira neque gratia teneri, quod, quae talia essent,
inbecilla essent omnia. Si nihil aliud quaereremus, nisi ut deos pie coleremus et
ut superstitione liberaremur, satis erat dictum; nam et praestans deorum natura
hominum pietate coleretur, cum et aeterna esset et beatissima (habet enim
venerationem iustam, quicquid excellit), et metus omnis a vi atque ira deorum
pulsus esset; intellegitur enim a beata inmortalique natura et iram et gratiam
segregari; quibus remotis nullos a superis inpendere metus. Sed ad hanc
confirmandam opinionem anquirit animus et formam et vitam et actionem mentis
atque agitationem in deo. [46] Ac de forma quidem partim natura nos admonet,
partim ratio docet. Nam a natura habemus omnes omnium gentium speciem
nullam aliam nisi humanam deorum; quae enim forma alia occurrit umquam aut
vigilanti cuiquam aut dormienti? Sed ne omnia revocentur ad primas notiones,
ratio hoc idem ipsa declarat. [47] Nam cum praestantissumam naturam, vel quia
beata est vel quia sempiterna, convenire videatur eandem esse pulcherrimam,
quae conpositio membrorum, quae conformatio liniamentorum, quae figura, quae
species humana potest esse pulchrior? Vos quidem, Lucili, soletis (nam Cotta
meus modo hoc, modo illud), cum artificium effingitis fabricamque divinam,
quam sint omnia in hominis figura non modo ad usum, verum etiam ad
venustatem apta, describere; [48] quod si omnium animantium formam vincit
hominis figura, deus autem animans est, ea figura profecto est, quae pulcherrimast
omnium. Quoniamque deos beatissimos esse constat, beatus autem esse sine

7
virtute nemo potest nec virtus sine ratione constare nec ratio usquam inesse nisi in
hominis figura, hominis esse specie deos confitendum est. [49] Nec tamen ea
species corpus est, sed quasi corpus, nec habet sanguinem, sed quasi sanguinem.
Haec quamquam et inventa sunt acutius et dicta subtilius ab Epicuro, quam ut
quivis ea possit agnoscere, tamen fretus intellegentia vestra dissero brevius, quam
causa desiderat. Epicurus autem, qui res occultas et penitus abditas non modo
videat animo, sed etiam sic tractet ut manu, docet eam esse vim et naturam
deorum, ut primum non sensu, sed mente cernatur, nec soliditate quadam nec ad
numerum, ut ea, quae ille propter firmitatem steremnia appellat, sed imaginibus
similitudine et transitione perceptis, cum infinita simillumarum imaginum species
ex innumerabilibus individuis existat et ad deos adfluat, cum maximis
voluptatibus in eas imagines mentem intentam infixamque nostram intellegentiam
capere, quae sit et beata natura et aeterna...
[74] Nunc istuc quasi corpus et quasi sanguinem quid intellegis? Ego enim te
scire ista melius quam me non fateor solum, sed etiam facile patior; cum quidem
semel dicta sunt, quid est, quod Velleius intellegere possit, Cotta non possit?
Itaque corpus quid sit, sanguis quid sit intellego, quasi corpus et quasi sanguis
quid sit, nullo prorsus modo intellego. Neque tu me celas, ut Pythagoras solebat
alienos, nec consulto dicis occulte tamquam Heraclitus, sed, quod inter nos liceat,
ne tu quidem intellegis. [75] Illud video pugnare te, species ut quaedam sit
deorum, quae nihil concreti habeat, nihil solidi, nihil expressi, nihil eminentis,
sitque pura, levis, perlucida. Dicemus igitur idem quod in Venere Coa: corpus
illud non est, sed simile corporis, nec ille fusus et candore mixtus rubor sanguis
est, sed quaedam sanguinis similitudo; sic in Epicureo deo non rem, sed
similitudines esse rerum. Fac id, quod ne intellegi quidem potest, mihi esse
persuasum; cedo mihi istorum adumbratorum deorum liniamenta atque formas.

Iliad 5.339-342: what a goddess has for blood

r(e/e d' a1mbroton ai[ma qeoi=o
i0xw&r, oi[o&j pe/r te r(e/ei maka&ressi qeoi=sin:
ou) ga_r si=ton e1dous', ou) pi/nous' ai1qopa oi]non,
tou1nek' a)nai/mone/j ei0si kai\ a)qa&natoi kale/ontai.

Odyssey 5.196-9: what a goddess has for food and drink

nu&mfh d' e0ti/qei pa&ra pa~san e0dwdh&n,
e1sqein kai\ pi/nein, oi[a brotoi\ a1ndrej e1dousin:
au)th_ d' a)nti/on i[zen 0Odussh~oj qei/oio,
th|~ de\ par' a)mbrosi/hn dmw|ai\ kai\ ne/ktar e1qhkan.