1.

SOCJOLINGWISTYKA
 Zajmuje się rolą języka w społeczeństwie
 Zakłada, że język przybiera różne postaci, w zależności od tego kto nim mówi - przynależność osoby
do grupy społecznej wpływa na jego zróżnicowanie, ważny jest też stosunek między nadawcą, a
odbiorcą tekstu, jak i okoliczności użycia języka. Np. rodzina, przełożeni etc. (socjolingwista zadaje
sobie pytania: kto jest nadawcą? kto jest odbiorcą? jakie są warunki komunikacji?)
 Badania: język i społeczeństwo to dwa różne byty, koncepcja klasyczna mówi, że to społeczeństwo
kształtuje język (Labov), natomiast koncepcja relatywistyczna stwierdza, że to język organizuje świat,
który nas otacza
 Wilhelm von Humboldt: w języku zawarty jest swoisty ogląd świata, wewnętrzna forma, która
pośredniczy między językiem, a opisywanym światem
 Sapir i Whorf: struktury naszego języka macierzystego w pewnym sensie narzucają nam pewne
zwyczaje myślowe, np. badanie na małych dzieciach z Anglii i Korei (in =/= on)
włożyć zatyczkę na długopis
włożyć kapelusz na głowę
włożyć zabawki do kufra
włożyć klocki do odpowiednich miejsc

2. ETNOLINGWISTYKA
 koncepcja relatywistyczna -> duch narodu -> etnolingwistyka
 zajmuje się wzajemnymi związkami między językami, myśleniem, zachowaniem się człowieka
i rzeczywistością

???

3. JĘZYKOWY OBRAZ ŚWIATA

 Językoznawstwo polskie - Bartmiński, Tokarski (prowadzili badania w Lublinie)
 PODKOWA;
 polski: nazwa łączy się z sposobem wykonania, tj. podkuwania
 angielski: horseshoe - but dla konia
 hiszpański: herradura - od hierro czyli żelazo
 włoski: ferro di cavallo - materiał, z którego wykonano podkowę
 Ten sam świat czy inny? ten sam, ale przez każdy język inaczej odbierany, np. Lapończycy mają wiele
wyrazów na śnieg w zależności od tego jaki on jest: padający, suchy, mokry, etc.
 Różne społeczeństwa różnie interpretują świat, język jest zwierciadłem
 Słowa nieprzetłumaczalne: hanyauku - chodzenie na palcach po ciepłym piasku, w Polsce nie ma
słowa hanyauku bo nie ma u nas ciepłego piasku (jesteśmy uzależnieni od rzeczywistości fizycznej)
 Ile jest wiadomych obrazów świata? tyle ile języków
 odtwarzanie językowego obrazu świata (Grzegorczykowa)
 fakty gramatyczne, np. kategoria męskoosobowości w polszczyźnie: szafy, drzewa, psy
kobiety stały ALE mężczyźni szli
 fakty derywacyjne, np. niedźwiedź - medvéd
 frazeologizmy, np. śmierć: gryźć ziemię, pójść na łono Abrahama, etc.
 konotacja - kojarzenie przez mówiącego pewnych cech i przekonań z nazywanymi
zjawiskami, np. pociąg dla małego dziecko to neutralne słowo, ale dla kogoś kto przeżył
wykolejenie pociągu słowo to kojarzy się negatywnie
4. ETNOGRAFIA MÓWIENIA (HYMES)
 mowa = system zachowań kulturowych
 kompetencja językowa - zdolności umysłowe człowieka, pozwalające budować dowolną liczbę zdań
ze skończonego zbioru elementów językowych oraz odróżniać zdania gramatyczne poprawne od
niepoprawnych
 jest taka sama dla wszystkich członków tej samej wspólnoty językowej
 komponenty kompetencji:
kreatywność
gramatyczność
akceptabilność
interioryzacja
 Hymes poszerzył znaczenie kompetencji językowej (Chomsky): nie jest to tylko sekwencja
gramatycznie poprawnych zdań, ale również zbiór wypowiedzi uwarunkowanych społecznie i
sytuacyjnie, czyli o zachowaniach nie decyduje tylko gramatyka, ale też role pełnione przez
użytkowników oraz sytuacje w jakich rozmowy przebiegają

5. KOD OGRANICZONY I ROZWINIĘTY (Bernstein)

 badania w zakresie niepowodzeń szkolnych, przyczyny zróżnicowania osiągnięć szkolnych dzieci
i młodzieży pochodzących z różnych klas społecznych, obserwacje: niepowodzenia szkolne dotyczyły
zazwyczaj uczniów wywodzących się z klasy robotniczej
 KOD OGRANICZONY: zdania proste, skostniałe, sztywność składniowa, dysponujemy zamkniętym
zbiorem znaczeń, przewidywalność leksykalna
 KOD ROZWINIĘTY: przewaga słowa nad środkami niewerbalnymi, rozbudowane zdania,
rozbudowana składnia, starannie dobrane słowa, przewidywalność ograniczona do minimum,
charakteryzuje go otwartość, elastyczność i bogate słownictwo

6. RÓŻNICE POMIĘDZY JĘZYKIEM OGÓLNYM, GWARĄ, DIALEKTEM, ETC.

Gwara - mowa ludności wiejskiej na niewielkim terytorium
Dialekt - terytorialna odmiana języka mówionego, zespół kilku lub kilkunastu gwar
podstawowe kryteria podziału na dialekty, dwie charakterystyczne cechy:
 mazurzenie - wymowa głosek dziąsłowych (sz,ż,cz,dż) jako (s,z,c,dz)
 fonetyka międzywyrazowa: udźwięczniająca oraz nieudźwięczniająca
Żargon - nacechowany negatywnie, np. młodzieży szkolnej, studentów, język określonej grupy społecznej
(nie terytorialnej), z reguły uważanej za niższą pod względem kulturalnym
Profesjolekt - "gwara zawodowa", np. lekarzy
Język ogólny - obowiązujący na terenie całego kraju, jest środkiem porozumiewania się we wszystkich
dziedzinach życia członków społeczności narodowej, podlega kodyfikacji (jest w słownikach), jest
upowszechniany przez szkołę, media, etc.
Język narodowy/urzędowy/oficjalny - taki, który Państwo uznaje za język komunikacji, administracji,
kultury, szkolnictwa -> nauczany w szkołach, używany przez media
Idiolekt - język osobniczy, forma mowy charakterystyczna dla danego użytkownika języka w danym okresie
jego rozwoju
Polszczyzna oficjalna: używana przez osobę wypowiadającą się jako przedstawiciel grupy
Polszczyzna nieoficjalna: charakteryzuje kontakty prywatne, np. rozmowy
Socjolekt - odmiana języka funkcjonującego w określonej grupie społecznej
7. POJĘCIA
Mazurzenie - wymowa głosek dziąsłowych (sz,ż,cz,dż) jako (s,z,c,dz)
Jabłonkowanie - wymieszanie się spółgłosek dziąsłowych z palatalnymi w pośredni szereg, np. śz, dźż,..
Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca/nieudźwięczniająca

8. KATEGORIE SOCJOLEKTALNE (Grabias)

a. zawodowość - przydatność środków językowych w profesjonalnej działalności grupy, np.
język łowiecki - jeleniarz: myśliwy polujący na jelenie, farba: krew, szarak: zając
b. tajność - możliwość takiego kodowania informacji, aby w miarę potrzeby była dostępna
tylko osobom wybranym, np. język złodzieji - krawat: wyrok śmierci, pies: policjant,
zapuszczać żurawia: wkładać rękę do czyjejś kieszeni
c. ekspresywność - językowe sposoby informowania o stosunku członków grupy do
rzeczywistości, np. socjolekt studencki - bomba: ocena niedostateczna, cegła: gruby
podręcznik, dogrywka: egzamin poprawkowy

9. PODZIAŁY NEOLOGIZMÓW
PIERWSZY PODZIAŁ
 strukturalne (absolutne)
pustynia intelektualna = głupiec
innowacje w zakresie formy, np. fizyka -> fiza
innowacje w zakresie formy i znaczenia, np. kujownia = czytelnia (kuć = uczyć się)
 znaczeniowe
METAFORA (podobieństwo znaczeń): METONIMIA (styczność znaczeń)
globus - głowa kitel - lekarz (bo go nosi)
laleczka - ładna dziewczyna peruka - włosy (z tej samej dziedziny)
czarodziej - pozer profil - twarz (część twarzy)
rzeź niewiniątek - egzamin

PARONIMIA (podobieństwo nazw) ELIPSA (styczność nazw)

histeryk - historyk historyczna -> gramatyka historyczna
blankiet - bankiet blacha -> dobrze przygotowany na egzamin
(od "obkuty na blachę)
 funkcyjne
Wyrazy przyjęte do slangu/socjolektu bez zmiany znaczenia, ale spełniające inną funkcję, np. wyrazy
z gwary (galoty, bajzel) w gwarze studenckiej mają zabarwienie negatywne, a dla ślązaków są
neutralne

DRUGI PODZIAŁ
o nominatywne (nazywające nowe zjawiska)
sytuacja przed salą egzaminacyjną: przetarg, bazar, zebranie przepiórek, etc.
o stylistyczne (powstaje synonim bo nazywają już coś znanego)
- funkcja uwydatniająca (chcemy by było krócej)
- ekspresywna (modyfikacje, aluzje, reinterpretacje znaczenia)
 neologizmy stylistyczne (modyfikacje)
uniwerek, czacha, gościunio, etc.
 neologizmy stylistyczne (aluzyjne)
 krawat - krawatto (włoski)
 neologizmy stylistyczne: reinterpretacje znaczeniowe
nowe ujęcie zjawiska, które ma już nazwę
siedzialnia = czytelnia

10. JĘZYK POTOCZNY

Język ogólny, jest używany na co dzień, mówiony, w sytuacjach nieoficjalnych i półoficjalnych
Język potoczny