FIZYKA – PRACA DOMOWA

Zadanie 1.1
a) W skład pierwotnego promieniowania kosmicznego wchodzą głównie
protony, cząstki alfa, jądra innych lekkich pierwiastków oraz bardzo niewielka ilość
jąder pierwiastków o średnich masach; obserwuje się także pierwotne elektrony,
fotony i znikomą ilość cząstek neutralnych.

b) Promienie wtórne to cząstki wyprodukowane wskutek oddziaływań cząstek

pierwotnych w atmosferze Ziemi. Cząstki pierwotnego promieniowania kosmicznego,
wpadając w atmosferę ziemską z dużą energią, wywołują w niej procesy wtórne,
polegające na rozbijaniu napotykanych jąder oraz na wytwarzaniu nowych cząstek
naładowanych i fotonów. Foton przy współdziałaniu z jądrem wytwarza parę elektron-
pozyton. Te z kolei wytwarzają nowe fotony itd.
Oddziaływanie pierwotnego promieniowania kosmicznego z atomami atmosfery
ziemskiej jest przyczyną powstawania promieniowania wtórnego. Po wejściu do
atmosfery cząstki pierwotne zderzają się z jądrami gazów atmosferycznych, tak że do
poziomu morza już prawie nie docierają. Zderzeniom tym towarzyszy na ogół rozbicie
jąder gazów atmosferycznych i ewentualnie także cząstki pierwotnej. Przy takim
rozbiciu powstają protony i neutrony (mające na ogół dostateczne energie, by móc
rozbijać kolejne jądra w następnych zderzeniach) oraz unoszące większość energii,
krótko żyjące cząstki elementarne: miony, mezony π i hiperony.

c) Fizyka promieniowania kosmicznego narodziła się na początku XX wieku.

Pierwszymi badaczami tego zjawiska byli Victor Hess oraz Robert Andrews Millikan.
Ostatecznie promieniowanie kosmiczne zostało okryte w 1910 roku przez
francuskiego fizyka  Teodora Wulfa. Najwięcej odkryć w tej dziedzinie dokonano w
latach 1925-1965, kiedy to odkryto wiele cząstek elementarnych takich jak:
pozyton, hiperony, mezony   i K, mion, itd. Wówczas promieniowanie kosmiczne
stanowiło praktycznie jedyne źródło wysokoenergetycznych cząstek. Cząstki
wchodzące w skład tego promieniowania mogą posiadać znacznie wyższe energie niż
cząstki przyśpieszane w akceleratorach, dlatego też promieniowanie kosmiczne jest
nadal wykorzystywane w eksperymentach fizyki wysokich energii. Dzięki
promieniowaniu kosmicznemu możliwe jest badanie zjawisk przy energiach, jakich
nie dałoby się osiągnąć w laboratoriach zbudowanych przez człowieka. Badając
promieniowanie kosmiczne można się wiele dowiedzieć o budowie wszechświata,
jego powstaniu, jak również o budowie i składzie cząstek elementarnych. Jednakże
cząstki promieniowania kosmicznego nadlatują nieregularnie, z różnych kierunków i z
różnymi energiami, co jest największym utrudnieniem w stosowaniu takich metod
badawczych.  Dlatego też buduje się coraz większe akceleratory o coraz większej
 mocy, dzięki którym będzie można dokładniej badać zdarzenia zachodzące z bardzo
małymi prawdopodobieństwami.   (4),  (5)
Promieniowanie kosmiczne dociera do Ziemi z przestrzeni międzygwiezdnych. Jego
głównymi źródłami są: centrum Galaktyki, otoczki gwiazd supernowych (np. mgławice
planetarne) oraz obiekty pozagalaktyczne i Słońce. Składa się ono z przenikliwych cząstek o
energiach od   do około   eV. Są to głównie: protony, cząstki alfa, jądra cięższych
pierwiastków, jak również elektrony, neutrony oraz kwanty gamma.

Średnie dawki otrzymane przez mieszkańców najbliżej położonych krajów europejskich po

awarii w Czarnobylu były małe, nie przekraczały 0,3% dawki normalnie otrzymywanej w ciągu życia ze
źródeł naturalnych i nie spowodowały żadnych skutków zdrowotnych. W Polsce średnia dawka
promieniowaniaw pierwszym roku po awarii wyniosła 0,27 mSv. Dla porównania warto wiedzieć, że
średnia roczna dawka promieniowania spowodowana przez promieniowanie kosmiczne,
promieniowanie gleby, promieniowanie pierwiastków (takich jak potas K-40) znajdujących się w
naszych ciałach i inne źródła naturalne wynosi w Polsce 2.5 mSv, podobnie jak i średnia dawka na
świecie. Ale w wielu rejonach świata dawki są kilka i kilkanaście razy wyższe i nie powoduje to
żadnych złych skutków. Na przykład w Finlandii dawki wynoszą 7 mSv/rok a Finowie żyją dłużej o 5 lat
niż Polacy i są zdrowsi. Podobnie duże dawki występują w Szwecji czy w rejonie Masywu Centralnego
we Francji.
 Zakłady Majak zbudowano w pośpiechu i tajemnicy w latach 1945-1948 jako część
radzieckiego programu badań nad bronią atomową. Warunki pracy w tym miejscu doprowadziły do
wielu wypadków. Najbardziej znany wydarzył się w 1957 roku, kiedy doszło do awarii systemu
chłodzenia zbiornika zawierającego dziesiątki tysięcy ton rozpuszczonych odpadów nuklearnych.
Ponad 200 osób zmarło na chorobę popromienną, 10 tysięcy ewakuowano, a 470 tysięcy narażono
na działanie promieniowania jonizującego. Inne wypadki miały miejsce w 1964 roku i 4 lata później.

Mailuu-suu To miasto zbudowane zostało obok olbrzymiej kopalni uranu. Wydobycia

zaprzestano w 1968 roku, jednak w mieście istnieją składowiska zawierające blisko 2 mln metrów
sześciennych odpadów uranu. W 1958 roku ze składowiska nr 7 do rzeki wylało się 600 tys. metrów
sześciennych radioaktywnej pulpy, a w 1994 roku osuwisko spowodowało kolejny wyciek i skażenie
kolejnych kilometrów kwadratowych terenu.

Semej - To tutaj testowano broń jądrową w czasach zimnej wojny. Dziś naukowcy szacują, że
ponad 200 tysięcy osób zostało bezpośrednio dotkniętych promieniowaniem. Wśród miejscowej
ludności zachorowalność na raka jest podwyższona o 25-30 proc.