I ZASADA DYNAMIKI NEWTONA

„Ciało pozostaje w spoczynku lub porusza się ruchem jednostajnym prostoliniowym, jeżeli
działające na nie siły wzajemnie się równoważą, tzn. ich wypadkowa jest równa zeru.
Wszystkie ciała są bezwładne.”

Najpierw oceń czy rozumiesz wszystkie pojęcia tu występujące np. spoczynek, ruch
jednostajny, siły równoważące, wypadkowa. Jeśli nie to poszukaj wyjaśnienia w podręczniku,
to jest elementarz młodego fizyka. Następnie podziel zdanie na części i spokojnie je
przeanalizuj. Potem najważniejsza część – znajdź przykłady z życia potwierdzające słuszność
zasady, ale rób to uważnie, dostrzegaj wszystkie oddziaływania i MYŚL. Przykład błędu –
kopnięta piłka nie porusza się ruchem jednostajnym tylko opóźnionym i zatrzyma się, a
przecież siła ciężkości i reakcji podłoża równoważą się. Nieprawda zapomnieliśmy o oporach
ruchu, które nie są zrównoważone. Dobry przykład – jadący ze stałą szybkością samochód:
siłę ciężkości równoważy siła reakcji podłoża (nie zaznaczyłem ich by rysunek był czytelny),
a siłę napędu równoważy siła oporów ruchu.

I na koniec zastosowanie w problemach i zadaniach. Jeśli w zadaniu będzie gdzieś

wspomniane, że ciało porusza się ruchem jednostajnym to masz cenną wskazówkę przy
obliczaniu sił, jaką? Oczywiście działające siły się równoważą (wypadkowa sił wynosi zero),
czyli w przypadku dwóch sił wiesz, że mają równe wartości i przeciwne zwroty. I na odwrót.
Jeśli w zadaniu zapisane jest, że siły się równoważą, a ciało jest w ruchu to już wiesz, jaki to
ruch? Tak to ruch jednostajny i używasz odpowiedniego wzoru na szybkość nie myląc z
ruchem przyspieszonym. A co z tą bezwładnością? To proste oznacza to, iż każde ciało chce
zachować swój stan – jak jest w ruchu to „chce być” w ruchu, a jak jest w spoczynku to „chce
być” w spoczynku i aby zmienić jego stan trzeba zadziałać siłą, np., jeśli kula do kręgli jest w
spoczynku to, aby wprawić ją w ruch musisz zadziałać siłą, a jak się porusza to by ją
zatrzymać też musisz zadziałać siłą. Z tej przyczyny, gdy siedzisz na sankach i ktoś je
szarpnie to spadasz – sanki się poruszyły, twoje ciało było w spoczynku i tak chciało
pozostać, podobnie jest, gdy autobus rusza lub hamuje – coś Cię ciągnie. Co? NIC jesteś
bezwładny.

II ZASADA DYNAMIKI NEWTONA

„Jeśli na ciało działa stała siła wypadkowa F (zwrócona zgodnie z prędkością) to porusza
się ono ruchem prostoliniowym, jednostajnie przyspieszonym. Wartość przyspieszenia ciała o
masie m jest wprost proporcjonalna do wartości wypadkowej siły F działającej na ciało i
odwrotnie proporcjonalna do masy ciała a = F / m „
Przykłady z życia łatwo podać: ruszający z miejsca samochód – siła napędu nie jest
zrównoważona siłą oporów ruchu samochód zwiększa szybkość (przyspiesza), spadające z
drzewa jabłko – siła ciężkości (grawitacji) nie jest zrównoważona przez siłę oporów ruchu itp.

(pominięto siły grawitacji i reakcji podłoża, aby rysunek był czytelny)

Z treści II zasady dowiadujesz się, że przyczyną ruchu przyspieszonego jest stała

niezrównoważona siła działająca na ciało. Mało tego związek między siłą, a przyspieszeniem
jest wprost proporcjonalny, co oznacza, że gdy wzrośnie siła np. 2 razy to przyspieszenie też
wzrośnie 2 razy itd. Jest to logiczne nieraz kopnąłeś piłkę i wiesz, że efekt zależy od siły
uderzenia. A co z masą? Masa jest we wzorze w mianowniku, czyli gdy wzrośnie to będziesz
dzielił przez większą liczbę i wynik przyspieszenia będzie mniejszy, (dlatego mówimy, że
przyspieszenie jest odwrotnie proporcjonalne do masy). To też łatwo sprawdzić, działając
jednakową siłą na piłkę lekarską i siatkową nadasz większe przyspieszenie piłce siatkowej.
Wskazówki do zadań: jeśli w zadaniu jest informacja, że ruch ciała jest jednostajnie
przyspieszony to możesz z II zasady obliczyć wypadkową siłę F = m x a działającą na ciało,
jeśli w zadaniu zauważysz informację, że na ciało działa siła niezrównoważona (lub
wypadkowa) to możesz to wykorzystać do obliczenia drogi lub szybkości wykorzystując
wzory z ruchu jednostajnie przyspieszonego.

III ZASADA DYNAMIKI NEWTONA

„Siły wzajemnego oddziaływania na siebie dwóch ciał mają takie same wartości, ten sam
kierunek, przeciwne zwroty i różne punkty przyłożenia. Siły te nie równoważą się, bo działają
na dwa różne ciała.”

Zasada wydaje się bardzo prosta, ale gdy w konkretnych sytuacjach trzeba zaznaczyć siły
uczniowie często się mylą, przykłady pomyłek:
1. Dwaj chłopcy jeden o ciężarze 600N i drugi o ciężarze 300N przeciągają linę, który działa
z większą siłą na linę? Pierwsza odpowiedź to oczywiście ten o większym ciężarze, a to
zgodnie z III zasadą nieprawda – oddziaływania chłopców są wzajemne, czyli siły, z jakimi
działają na linę mają te same wartości (zapewne jednak chłopiec o większym ciężarze
wytwarzając większą siłę działającą na podłoże przeciągnie chłopca o mniejszym ciężarze
zobacz to w podręczniku do kl. I).
2. Dwa ładunki elektryczne: 1C i 3C odpychają się. Który ładunek działa z większą siłą?
Pierwsza myśl to, że ten większy działa większą siłą, a co III zasada na to? Oddziaływania są
wzajemne, siły będą miały tę samą wartość. Oczywiście, jeśli ładunki będą umieszczone na
ciałach o różnych masach to inny będzie efekt dynamiczny, ciała będą miały inne
przyspieszenia (zgodnie z II zasadą to o większej masie uzyska mniejsze przyspieszenie).
Pamiętaj zaznaczając wektory sił przy oddziaływaniach wzajemnych, że mają mieć te same
wartości (na rysunku tę samą długość), ten sam kierunek (linie działania) i przeciwne zwroty
(„strzałki”).

PRAWO ARCHIMEDESA

Na każde ciało zanurzone w płynie działa siła wyporu Fw skierowana pionowo do góry i co
do wartości równa ciężarowi płynu (cieczy lub gazu) wypartego przez to ciało.

To prawo tłumaczy dlaczego ciała pływają lub balony latają. O czym trzeba tu pamiętać? Że
siłę tę można łatwo zmierzyć - wystarczy od ciężaru ciała w powietrzu odjąć ciężar tego ciała
zmierzony gdy jest ono zanurzone w wodzie. Po drugie, że mozna ją obliczyć wystarczy
obliczyć ciężar wypartej (uniesionej do góry cieczy) czyli pomnożyć gęstość cieczy w której
zanurzone jest ciało przez objętość ciała i przyspieszenie ziemskie.

Po trzecie rozumieć znaczenie słowa "pływanie" - dla fizyka ono, że ciało jest w równowadze
czyli siła wyporu równoważy siłę ciężkości, czyli ciało nie tonie ani nie wypływa, może
pływać pod wodą lub na powierzchni. A to czy ciało tonie, pływa czy wypływa zależy od
równowagi sił czyli gęstości ciała i cieczy. Jeśli gęstość ciała jest większa od gestości cieczy
to tonie, a gdy mniejsza to wypływa - stad się wzięło powiedzenie "Oliwa sprawiedliwa, na
wierzch wypływa"

www. scholaris.pl
 PRAWO PASCALA

Ciśnienie wywierane na gaz lub ciecz rozchodzi się równomiernie we wszystkich kierunkach.

Prawo to ma wiele zastosowań w: siłownikach, prasach, hamulcach, podnośnikach

hydraulicznych itp.

wikipedia.org

PRAWO ODBICIA ŚWIATŁA

Kąt odbicia światła jest równy kątowi padania, przy czym promień padający, odbity i prosta
prostopadła do powierzchni granicznej poprowadzona w punkcie padania leżą w jednej
płaszczyźnie.

Jest to proste i naturalne prawo - każdy uczeń je niby rozumie i na każdej klasówce kilka osób
robi źle zadania bo zapomina, że kąty w tym prawie mierzymy między promieniem a prostą
prostopadłą tzw normalną, a nie między promieniem i lustrem.
 www.zamkor.pl

PRAWO POWSZECHNEGO CIĄŻENIA

„Każde dwa ciała przyciągają się wzajemnie. Siła wzajemnego przyciągania dwóch ciał
kulistych jest wprost proporcjonalna do iloczynu ich mas i odwrotnie proporcjonalna do
kwadratu odległości między ich środkami.”

Treść trochę zawiła dla niektórych, więc parę słów wyjaśnień. „Siła jest proporcjonalna do
iloczynu mas ciał” oznacza, że im większy jest iloczyn sił tym większa jest siła a więc gdy
wzrośnie jedna masa lub obie to wrośnie siła. Natomiast to, że „siła jest odwrotnie
proporcjonalna do kwadratu odległości między środkami ciał” oznacza, że gdy wzrośnie
odległość między ciałami np. dwa razy to siła zmaleje, ale nie dwa tylko cztery razy, (bo dwa
do kwadratu to cztery). Prawo powszechnego ciążenia dotyczy wszystkich ciał, jednak nasze
zmysły zauważają jego skutki dopiero wtedy, gdy przynajmniej jedno z działających ciał ma
baaaaaaardzo dużą masę, w przypadku małych mas siły przyciągania są duuuuużo mniejsze
od oporów ruchu. Dlatego nie zauważasz przyciągania między zeszytem, a książką, ale
widzisz jego efekt między zeszytem, a Ziemią. Efekt przyciągania małych cząsteczek widać
dopiero w kosmosie, gdzie nie ma sił tarcia, tak powstają gwiazdy z małych atomów wodoru.
To prawo mówi też o wzajemności przyciągania, czyli siła, z jaką Ziemia przyciąga zeszyt ma
taką samą wartość, jak siła, z jaką zeszyt przyciąga Ziemię, hm to, dlaczego Ziemia nie spada
na zeszyt, wiesz? (Jest taka cecha ciał na b…)
 ZASADA ZACHOWANIA ENERGII MECHANICZNEJ

„Jeśli ciała oddziałują na siebie tylko siłami grawitacyjnymi lub sprężystości, a siła
zewnętrzna nie wykonuje nad nimi pracy, to całkowita energia mechaniczna, czyli suma
energii potencjalnej i kinetycznej wszystkich ciał tego układu, jest stała. Ep + Ek = const.”

Zasada zachowania energii jest podstawową zasadą fizyki powołujemy się na nią bardzo
często w rozwiązywaniu zadań i problemów, często się pojawia na różnych egzaminach.
Łatwo ją zrozumieć na przykładzie rzuconego do góry kamienia. W momencie tuż po
wyrzuceniu (lub tuż przed upadkiem) kamień ma maksymalną prędkość vd = max, czyli
maksymalną energię kinetyczną i najmniejszą energię potencjalną Epd = 0, bo jest na
najniższej wysokości hd = 0. Wznosząc się do zmniejsza swą szybkość (maleje Ek1 ) i
zwiększa wysokość (rośnie Ep1 ), następnie osiąga najwyższy pułap, w którym ma
największą wysokość (maksymalna Epg ) i najmniejszą szybkość vg = 0 (Ekg = 0), w
następnym ułamku sekundy opada i maleje jego wysokość (czyli też maleje Ep2 ) ale rośnie
szybkość (czyli rośnie Ek2 ). W każdym miejscu kamień posiada inne wartości energii
potencjalnej i kinetycznej, obserwujemy ciągłą i płynną zamianę jednej energii w drugą, ale w
każdym miejscu suma energii kinetycznej i potencjalnej wynosi tyle samo (ma stałą wartość).

Dla nas najważniejsze miejsca to dół i

góra, bo tam któraś z postaci energii
wynosi zawsze zero i porównując energie
otrzymamy:

Epd + Ekd = Epg + Ekg

(Epd = 0, Ekg = 0).

Czyli: Ekd = Epg

jeśli wprowadzisz wzory na energie to

otrzymamy równanie:

m · vd2 / 2 = m · g · hg

z którego można obliczyć maksymalną

wysokość rzutu lub maksymalną szybkość
rzuconego ciała, zauważ, że wcale nie jest
potrzebna do tego masa bo jak podzielisz
obie strony równania przez masę równanie
się uprości i otrzymamy:

vd2 / 2 = g · hg

np. wzór na wysokość rzutu

hg = vd2 / 2 · g
 I ZASADA TERMODYNAMIKI

„Energię wewnętrzną ciała ( D E w ) możemy zmienić albo przez wykonanie pracy (W), albo
przez przekazanie ciepła (Q). Oczywiście może też nastąpić równoczesne wykonanie pracy i
przekazanie ciepła.” D E w = W + Q

Tę zasadę poznajesz w gimnazjum tylko w ogólnym zarysie, chociaż w życiu odgrywa bardzo
ważną rolę. Bez niej trudno sobie wyobrazić wiele procesów w przyrodzie, działanie silników
cieplnych, lodówek itd. Pracę nad ciałem można wykonać w różny sposób np. przez:
uderzanie, zgniatanie, tarcie, sprężanie itd. Podobnie doprowadzać ciepło można przez:
konwekcję (unoszenie się w górę płynów i gazów), promieniowanie, przewodnictwo cieplne.
Przykład zastosowania tej zasady widać w silniku spalinowym, gdzie mieszanka paliwowo-
powietrzna jest najpierw sprężana (wykonanie pracy W), a następnie zapalana
(doprowadzenie ciepła Q w drodze reakcji chemicznej). Dzięki temu spaliny osiągają
ogromną energię wewnętrzną i naciskając na tłok wykonują pracę oddając swą energię.
Obieg pracy w czterech kolejnych suwach:
• suw I (ssanie) - tłok przesuwa się w dół; zawór wlotowy otwiera się; mieszanka zostaje
zassana do górnej części cylindra,
• suw II (sprężanie) - tłok porusza się ku górze; zawór wlotowy zamyka się; mieszanka jest
sprężana,
• suw III (praca) - iskra elektryczna świecy zapala sprężoną mieszankę; powstałe gazy
rozprężając się pchają tłok w dół; osadzone na korbowodzie koło zamachowe magazynuje
energię uwolnioną w tym suwie powodując, że nie zwalnia on swojego ruchu,
• suw IV (wydech) - zawór wylotowy otwiera się; tłok przesuwa się ku górze wypychając
gazy spalinowe z cylindra.

Rysunek pochodzi z tygodnika "Świat Wiedzy", dział Nauka i technika s. 48, Wydawnictwo
Marshall Cavendish Polska Sp. z o.o.

PRAWO COULOMBA

„Dwa ciała naelektryzowane jednoimiennie odpychają się, a naelektryzowane różnoimiennie

przyciągają się. Wartość siły wzajemnego oddziaływania dwóch ładunków punktowych jest
wprost proporcjonalna do iloczynu wartości tych ładunków i odwrotnie proporcjonalna do
kwadratu odległości między ich środkami.” F = k · q1 · q2 / r2
To prawo w części wstępnej jest proste i zrozumiałe, każdy uczeń na lekcji bądź w domu
obserwował odpychanie lub przyciąganie się naelektryzowanych ciał np. potarte baloniki o
sukno odpychają się, a włosy i grzebień przyciągają się. Więcej problemów jest, gdy trzeba
skorzystać z wzoru i tu są dwa problemy. Pierwszy to iloczyn ładunków q 1 i q2 . Gdy któryś z
ładunków zwiększymy np. 2 razy to iloczyn też wzrośnie 2 razy, czyli siła wzrośnie też 2
razy. Ale załóżmy, że na obu ciałach jest razem ładunek o wartości np. 8C to można go
rozdzielić na obu ciałach na dużą ilość sposobów:
1C i 7C iloczyn wyniesie 1 · 7 = 7, lub 2C i 6C iloczyn wyniesie 2 · 6 = 12, lub 3C i 5C
iloczyn wyniesie 3 · 5 = 15, ,lub 4C i 4C iloczyn wyniesie 4 · 4 = 16 itd. Widać, że wartość
siły, która zależy od tego iloczynu zmienia się zależnie od jego rozkładu i o tym trzeba
pamiętać. Drugi problem stwarza r2 (czyli odległość do kwadratu) w mianowniku, uczniowie
dostrzegają, że jak wzrośnie odległość (r) to będą dzielić przez większą liczbę i wartość siły
zmaleje. Zapominają tylko, że tam jest „r do kwadratu”, czyli gdy odległość wzrośnie np. 2
razy to siła zmaleje 4 razy, bo 22 = 4, gdy odległość zwiększymy 3 razy to siła zmaleje 9 razy,
bo 32 = 9 itd. – pamiętaj o tym!

ZASADA ZACHOWANIA ŁADUNKU

„W układzie ciał izolowanych elektrycznie od otoczenia całkowity ładunek (suma ładunków

dodatnich i ujemnych) nie ulega zmianie. Ładunek może jedynie przemieszczać się z jednego
ciała (lub jego części) do innego ciała (lub jego części).”

Proste – pamiętaj ładunek sam nie może powstać i sam nie znika, może jedynie dopłynąć lub
odpłynąć, a może to uczynić zawsze pod wpływem sił elektrycznych. W przypadku ciał
stałych poruszającym się ładunkiem są elektrony, a w przypadku gazów i cieczy mogą to też
być jony dodatnie lub ujemne. Czyli gdy dotykasz dodatnio naelektryzowanym ciałem ciała
obojętnego to naelektryzuje się ono dodatnio, bo siły elektryczne na ciele naelektryzowanym
dodatnio spowodują przepływ elektronów z ciała obojętnego (przyciągną je) i na tym ciele
powstanie nadmiar ładunku dodatniego (naelektryzuje się dodatnio).
 PRAWO OHMA

„Natężenie prądu w przewodniku jest wprost proporcjonalne do napięcia przyłożonego

między jego końcami. Stały dla danego przewodnika iloraz napięcia (U) między jego końcami
i natężenia prądu (I) w nim płynącego nazywamy oporem elektrycznym (rezystancją) i
oznaczamy go R.”
R=U/I

To proste prawo sprawia kłopot prawie wszystkim młodym elektronikom, chcą aby żarówka
jaśniej świeciła podłączają drugie ogniwo szeregowo i pyk, po żarówce. Zapominają, że
zwiększenie napięcia 2 razy spowoduje wzrost natężenia prądu 2 razy, a co za tym idzie moc
wydzielona na odbiorniku wrośnie 4 razy ( P = U · I) i żarówka się przepali – pamiętaj młody
elektryku każda zmiana napięcia wywoła zmianę natężenia.

I PRAWO KIRCHHOFFA

„Suma natężeń prądów wpływających do rozgałęzienia jest równa sumie natężeń prądów
wypływających z rozgałęzienia.” I1 + I2 + I3+ …. = II + III + IIII + ….

Pozostałe prawa

ZASADA ZACHOWANIA PĘDU

„Jeśli ciała oddziałują tylko z sobą i na skutek tego oddziaływania zmieniają się pędy każdego
z nich, to pęd całego układu nie zmienia się. Zostaje taki sam, jak był przed oddziaływaniem.”

Ta zasada sprawia często kłopoty z przeoczenia, że pęd jest wielkością wektorową, niby
wszyscy o tym wiedzą, ale w praktyce nie stosują. Prosty przykład: siedzimy nieruchomo w
łódce przy pomoście i postanawiamy wyskoczyć z łódki, wszyscy z nas to robili, a niektórzy
zapłacili za tę naukę kąpielą. Co się dzieje? Wiadomo my wyskakujemy do przodu, a łódka
odpływa do tyłu. Gdy siedzieliśmy w łódce nasz pęd i pęd łódki wynosił zero, bo szybkość
wynosiła zero, a po odbiciu łódka i my poruszamy się, czyli nasze pędy nie wynoszą już zero?
Co z tą zasadą – przed i po oddziaływaniu pędy powinny być takie same, czyli w naszym
przypadku zero? I tak jest przeczyliśmy fakt, że zwroty pędów są przeciwne, a ich wartości
równe ( z matematyki wiesz – suma liczb przeciwnych wynosi zero), czyli po oddziaływaniu
pęd łódki i nasz razem też wynosi zero. Dobra rada – problemy z pędami ciał dobrze jest
narysować, uważaj na zwroty pędów przed i po oddziaływaniu!

Prawo zachowania energii

Zasada, zgodnie z którą w układzie izolowanym suma energii (energia całkowita) jest
wielkością stałą.