Kunst en technologie raken
Daan Roosegaarde –
steeds meer met elkaar
verweven. Jonge Nederlandse
kunstenaars hebben wereld-
wijd succes met interactieve
installaties, 3D video-mapping
en augmented reality.
Opgegroeid in een digitale
wereld mixen zij moeiteloos
36
techniek met kunst.
door: Marieke Verhoeven
Door hun conceptuele en vaak eigenwijze blik komen
deze kunstenaars tot verrassende projecten die wereldwijd
de aandacht trekken. Daan Roosegaarde onderzoekt in
Interactive Landscapes de interactie tussen mens en techniek
en exposeert van Londen tot Beijing. Sander Veenhof maakte
een virtuele tentoonstelling in het MoMA in New York, op
basis van augmented reality. Behalve innovatief zijn deze
kunstenaars vaak ook opvallend zakelijk. In een tijd waarin
de creatieve sector onder druk staat wachten zij niet op
subsidies, maar zoeken ze een balans tussen autonoom en
commercieel werk. 3D-lichtkunstenaars Mo Assem en Ruben
van Esterik zetten hun projectfilmpje online en werden
prompt benaderd door een Amerikaans reclamebureau. Of
ze voor een internationale campagne een benzinestation met
licht ‘in wilden pakken’. Projecten in opdracht gaan volgens
hen niet ten koste van hun autonomie. Daan Roosegaarde:
“De ruimte om je eigen gang te gaan moet je niet krijgen, die
moet je afdwingen.”
Sander Veenhof –
interactieve installaties
Een eigen design-lab met tien man personeel en tentoon-
stellingen van London tot Beijing. Als iemand dit vijf jaar
geleden aan Daan Roosegaarde had voorspeld, had hij hem
waarschijnlijk voor gek verklaard. Toch boekt de autonoom
kunstenaar en architect op dit moment wereldwijd suc-
ces met zijn zelfverklaarde technopoëzie. Roosegaarde is
afgestudeerd aan het AKI en het Berlage Instituut en zet in
2005 Studio Roosegaarde op. Met zijn interactieve instal-
laties creëert hij een landschap waarin mensen worden
uitgedaagd tot interactie, zowel met de technologie als met
elkaar. Roosegaarde: “De laatste decennia is technologie een
wezenlijk en onmisbaar onderdeel van ons leven geworden.
Toch zien mensen technologie als iets ‘aliens’, iets onnatuur-
lijks. Ik wil laten zien dat technologie ook emoties op kan
roepen.” De interactieve installatie Dune uit 2006, waarbij
zwarte staven met geluid en ledverlichting reageren op
beweging en geluid, is het meest succesvolle werk tot nu toe.
De installatie is onder andere te zien in het Tate Modern in
Londen en Microwave in Hong Kong.
Roosegaarde’s fascinatie voor de interactie tussen mens en
technologie leidt, naast de autonome projecten, tot veel werk
in opdracht. Hij wordt geregeld benaderd door multinationals
om projecten te doen maar hij neemt niet zomaar alles aan.
“Ik ben huiverig voor innovation washing, bedrijven die iets
met innovatie willen doen en ons daarom inhuren. Een project
moet wel inhoud hebben en ik moet vrij kunnen werken. Voor
je het weet zit anders je hele project onder de logostickers.”
Hij vindt dat kunstenaars de mogelijkheden in de commerciële
wereld te weinig benutten. “Grote bedrijven als Google zitten
juist te wachten op creatieve input. Ze willen allemaal iets
nieuws en anders doen. Het is de rol van autonome kunste-
naars om die input te leveren en de prikkelende vragen te
stellen.”
Een overzicht van het werk van Studio Roosegaarde is onlangs
gebundeld in het boek Interactive Landscapes (NAi Publishers,
ISBN 978-90-5662-754-6).
www.studioroosegaarde.net.
Augmented Reality
Augmented Reality betekent letterlijk ‘toegevoegde reali-
teit’ en is een technologie met ongekende mogelijkheden
voor kunstenaars en creatieven. Een groeimarkt dwars door
alle disciplines heen. Kunstenaar Sander Veenhof wist met
Augmented Reality door te dringen tot het MoMA in New
York, waar hij sinds kort een vaste tentoonstelling heeft. De
argeloze bezoeker merkt daar overigens niets van. En ook
het museum zelf wist in eerste instantie van niets. Veenhof
creëerde namelijk een virtuele expositie die alleen via de
applicatie Layar op een mobiele telefoon te zien is. Door je
iPhone of Android-telefoon met de Layar app op bepaalde
plekken in het museum te richten, krijg je de virtuele
kunstwerken te zien. Sander Veenhof heeft er wereldwijd
bekendheid mee gekregen. “Eerst heb ik via Twitter een foto
37
verspreid van het MoMA, waarin ik een bordje had gepro-
jecteerd met de tekst ‘No augmented reality beyond this
point’. De Amerikaanse kunstenaar Mark Skwarek pikte dat
op en vond het een mooi idee. Samen hebben we de virtuele
tentoonstelling in elkaar gezet.” Via internet verspreidde het
project zich en al snel liepen mensen met hun mobiel door
het museum te struinen. Het MoMA kon de humor van de
actie wel inzien en maakte er zelfs een tweet over.
Veenhof heeft eerst bedrijfsinformatica gestudeerd voordat
hij de avondopleiding van de Rietveld Academie ging volgen.
Zijn interesse voor virtuele werelden werd aangewakkerd
door sites als Second Life. “Voor creatieven opent die virtuele
wereld ongekende mogelijkheden. Je kunt dingen zo groot
en gek maken als je wilt, bijvoorbeeld door het ontbreken
van zwaartekracht.” Hij noemt zichzelf een allround kunste-
naar. Alles wat hij bedenkt maakt hij zelf, met hulp van een
paar techneuten. “Door mijn technische en academische ach-
tergrond heb ik op een bepaalde manier leren denken. Ik zie
het als een uitdaging om eerst iets te bedenken en dan pas te
kijken of ik het ook echt kan maken. Soms levert me dat wel
slapeloze nachten op.” Zijn volgende project vindt plaats in
het Stedelijk Museum, waar hij middels Augmented Reality
de hele wereld omspant met zeven biljoen gekleurde blok-
ken. “Als je in Amsterdam op een knopje drukt veranderen
de blokken van kleur. Iemand die op dat moment in Tokio
dezelfde applicatie gebruikt ziet de kleuren ook veranderen.”
Sander Veenhof “Ik zie het als
Layar is een Augmented Reality applicatie voor mobiele telefoons.
Layar is gevestigd in Amsterdam en een van de grote spelers op een uitdaging om eerst iets te
deze markt, met wereldwijd enkele miljoenen gebruikers.
Het filmpje van de MoMA expositie van Sander Veenhof is te zien bedenken en dan pas te kijken
op zijn website www.sndrv.nl
of ik het ook echt kan maken”
 Mo Assem en Ruben van
Esterik – 3D-videomapping
Als Mo Assem en Ruben van Esterik voor hun afstudeer-
project aan de HKU mee mogen werken aan een lichtproject
in Utrecht, krabben ze zich even achter de oren. Wat te doen
met een aantal donkere nisjes aan de gracht, waar niets mag
worden geboord, geverfd of gespijkerd? Zij besluiten aan
de slag te gaan met videoprojectie. Hoewel ze zijn opge-
leid in motion graphics en special effects, raken ze al snel
vertrouwd met de techniek van videomapping. Assem: “Van
de opleiding hebben we beamers geleend en we zijn gaan
experimenteren met pixels, kleuren en de werking van licht.
We gingen als echte no-know’s van start, maar voor we
het wisten hadden we het onder de knie. Toen zijn we een
stap verder gegaan, richting 3D-videomapping.” Dit is een
techniek waarbij een ruimte, binnen of buiten, driedimen-
38 39
sionaal met licht wordt ingepakt. Lichtprojectie op gebou-
wen is niet nieuw, driedimensionale projectie wel. Door de
nisjes in Utrecht precies op te meten en rekening te houden
met iedere hoek en bocht, lukt het de twee kunstenaars om
een ruimtelijk lichteffect te maken. Assem: “Uiteindelijk
konden we de ruimte compleet met licht inpakken en een
echte 3D-ervaring creëren.” Inmiddels heeft het duo onder
de naam Mr. Beam ook ruimtes ‘ingepakt’ zoals de binnen-
kant van een kerk en een woonkamer. Hun onderzoeksfilm-
pje op Vimeo werd door een reclamebureau uit New York
opgepikt. “Voor een grote campagne willen ze ons een heel
benzinestation met licht laten inpakken.” Ook bracht Mr.
Beam een bezoek aan Rio de Janeiro, waar ze een winkel
in een Bananasplit-achtige setting veranderden. “Als een
klant naar de vitrine liep om iets te pakken, viel opeens het
licht uit en gingen de projecties aan. Zo ontstond een hele
nieuwe realiteit.” Dat is het vernieuwende en interessante
van 3D-videomapping. “Met een enkele beamer kun je een
huiskamer elke dag een nieuw behang geven. Of je tovert
een kinderkamer om in een luxe eetkamer. Als je de techniek
beheerst, kun je ruimtes eindeloos veranderen.”

www.mr-beam.nl

Mo Assem “Uiteindelijk konden

we de ruimte compleet met
licht inpakken”