Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
dr Katarzyna Paprzycka
WIEDZA
1
wie. Ale gdy kazać mu »strzelać«, to wybiera prawdziwą odpowiedź: 1603. Podobnie
odpowiada na inne pytania na temat historii Anglii. Słowem, wydajemy się zmuszeni
powiedzieć, że Albert jednak wie, kiedy zmarła królowa Elżbieta I etc. mimo że nie umie
przywołać odpowiednich przekonań (Albert jest przekonany, że zgaduje).
►Nie jest prawdą, że Albert wie, że królowa Elżbieta I zmarła w 1603 roku. Przypisując
Albertowi wiedzę – przypisujemy mu wiedzę-jak, a nie wiedzę-że.
1
Drugi warunek Jadacki (2002) formułuje tak ‘α poznał to, że p w sposób wiarygodny’ – wydaje się to jednak
przejęzyczeniem, gdyż dalej okazuje się, że sposoby nabywania przekonań mogą być niezawodne, zawodne i
zwodne, a wiarygodne są akty określonego sposobu nabywania przekonań.
3. Problem Gettiera
Problem Gettiera ma pokazać, że warunki klasycznej analizy wiedzy są niewystarczające.
Mamy sobie wyobrazić niejakiego Kowalskiego, który przejeżdża przez wioski przez
powiat Obornicki – z dala widząc obory. Oczywiście Kowalski zauważa je, więc wie w
powiecie Obornickim w wioskach odsunięte nieco od drogi stoją obory. Kowalski
wjeżdża w powiat Fasado-obornicki, gdzie – o tym Kowalski nie wiem – rolnicy już w
ogóle nie zajmują się hodowlą zwierząt, a rolę starych obór spełniają chlewy i inne
mniejsze budynki, ale panuje moda na stawianie fasad obór (tylko bocznych ścian), które
– z daleka – każdy pomyliłby z oborami. Kowalski przejeżdża przez powiat Fasado-
obornicki, jest przekonany, że dostrzega obory – lecz oczywiście nie możemy
powiedzieć, że Kowalski wie, że w powiecie tym są obory. Jest przekonany, że wie, ale
nie wie, gdyż nie jest prawdą, że w tym powiecie są obory. Gettier sugeruje dalej – i to
jest kontrprzykład dla klasycznej definicji wiedzy – że nawet gdyby w powiecie Fasado-
obornickim, tak się zdarzyło, że Kowalski przejeżdżałby akurat koło jednej jedynej
ostałej się prawdziwej obory, to nie moglibyśmy powiedzieć, że Kowalski wie, że
przejeżdża koło obory. Co prawda w tym wypadku, jego przekonania byłoby prawdziwe,
ale byłoby prawdziwe zupełnie przypadkowo. Jeżeli odmawiamy mu wiedzy we
wszystkich pozostałych sytuacjach w powiecie Fasado-obornickim, gdy myli się będąc
przekonany, że przejeżdża koło obory, to powinniśmy odmówić mu wiedzy również w tej
sytuacji, gdy jego sdyskredytowany aparat percepcyjny – traf chce – akurat podaje
prawdziwy werdykt.
Przypadki Gettiera są to przypadki, w których wszystkie trzy warunki wiedzy są
spełnione (Kowalski , lecz warunek prawdziwości jest tylko przypadkowo związany z
warunkiem uzasadnienia. Dlatego przypadki Gettiera są problemem dla definicji
fallibilistycznych, według których uzasadnienie nie musi gwarantować prawdziwości
przekonania. Problem jednak w tym (i to jest sens przypadków Gettiera), że jakiś
nieprzypadkowy związek między uzasadnieniem a prawdziwością przekonania musi być.
A. Reliabilizm
Jedną z odpowiedzi na przypadki Gettiera jest reliabilizm, który warunek trzeci
reformułuje w sposób następujący:
(c′) przekonanie α-y, że p jest wynikiem wiarygodnego (rzetelnego, reliable)
procesu poznawczego
Poznanie zmysłowe, introspekcja, pamięć, intuicja racjonalna, wnioskowanie są to
procesy poznawcze, które – w normalnych warunkach – prowadzą do prawdziwych
przekonań. Prawdziwość przekonań nabytych za pomocą tych procesów nie jest więc
przypadkowa.
W omawianym przypadku Gettiera mamy do czynienia z Kowalskim, który
wiarygodnie rozpoznaje obory wszędzie poza powiatem Fasado-obornickim. Jeżeli więc
nabywa przekonanie, że przejeżdża koło obory – znajdując się poza powiatem Fasado-
obornickiem – to możemy powiedzieć, że Kowalski wie, że przejeżdża koło obory (o ile
tak rzeczywiście jest). W powiecie Fasado-obornickim okazuje się jednak, że Kowalski
nie jest w stanie wiarygodnie rozpoznać, co jest oborą, a co nią nie jest. Dlatego nawet
jeżeli Kowalski trafi na jedną jedyną prawdziwą oborę w powiecie Fasado-obornickim,
(u) Przekonanie α-y, że p jest uzasadnione wtw, gdy istnieje racja R (powód racjonalny),
której konsekwencją (dedukcyjną lub indukcyjną) jest przekonanie, że p.
Sformułowanie to jest neutralne względem tego, czy istniejąca racja R jest dostępna
epistemicznie podmiotowi α, czy też nie. Stąd też można wyróżnić dwa rodzaje
uzasadnienia.
(uw) Przekonanie α-y, że p jest uzasadnione wewnętrznie wtw, gdy istnieje racja R
(powód racjonalny), której konsekwencją (dedukcyjną lub indukcyjną) jest przekonanie,
że p, oraz racja R jest dostępna epistemicznie podmiotowi α.
(uw) Przekonanie α-y, że p jest uzasadnione zewnętrznie wtw, gdy istnieje racja R
(powód racjonalny), której konsekwencją (dedukcyjną lub indukcyjną) jest przekonanie,
że p, oraz racja R jest niedostępna epistemicznie podmiotowi α.
Na nasze potrzeby możemy przyjąć, że racja R jest dostępna epistemicznie α-ie albo
wówczas, gdy jest treścią jakiegoś przekonania α-y, albo gdy wynika z przekonań przez
α-ę żywionych. Racje dostępne epistemicznie podmiotowi określa się też mianem „racji
wewnętrznych”, natomiast racje niedostępne epistemicznie określa się mianem „racji
zewnętrznych.”
Następujący przykład może to rozróżnienie zilustrować. Załóżmy, że Fred
pojawia się na przyjęciu i chce się napić ginu z tonikiem. Podchodzi do bufetu, gdzie
stoją butelki z ginem i tonikiem i zabiera się do przygotowywania drinka. Fred spóźnił
się na przyjęcie i nie wie, że wcześniej odbył się pokaz magika, który posłużył się
rekwizytami w postaci butelek od ginu napełniając je benzyną. Butelka, po którą sięga,
jest wypełniona właśnie benzyną nie ginem. Fred ma powód wewnętrzny (chce się napić
ginu z tonikiem i jest przekonany, że w butelkach znajduje się gin) żeby się sięgnąć po
butelkę i napić się – jak się okazuje – benzyny z tonikiem. Fred ma powód zewnętrzny
(Fred – jak żaden z nas – nie chce pić benzyny) żeby tego nie czynić.
Przykład ten pochodzi z pracy Bernarda Williamsa („Racje zewnętrzne”), w
której Williams broni poglądu, że racji zewnętrznych dla działań w ogóle nie ma. Jedyne
racje, które wchodzą w grę to racje wewnętrzne.
Podobnej tezy na gruncie epistemologii bronią tzw. internaliści, według których
o wiedzy można mówić tylko wówczas, gdy przekonanie α-y, że p jest uzasadnione
wewnętrznie – przez racje dostępne podmiotowi. Jeżeli α wie, że p, to α musi móc
1. Fundamentalizm
A. Przekonania fundamentalne
Intuicyjnie trafną wydaje się być zasada:
2. Koherentyzm
Według koherentyzmu uzasadnienie jest holistyczne.
Model wiedzy percepcyjnej W. Sellarsa
Paradoks loterii.
W loterii bierze udział 1000 biletów. Uzasadnione jest przekonanie, że jeden bilet
wygra. Uzasadnione jest też przekonanie, że bilet #1, który kupię przegra (bo
prawdopodobieństwo tego, że wygra jest 0,001). Uzasadnione jest też
przekonanie, że bilet #2, który kupię przegra (bo prawdopodobieństwo tego, że
wygra jest 0,001). Itd. dla każdego biletu. Uzasadnione jest więc przekonanie, że
każdy bilet przegra.
Paradoks przedmowy:
Autor twierdzi, że każde zdanie w jego książce jest prawdziwe. Jest to
twierdzenie uzasadnione pieczołowitymi badaniami. Autor twierdzi też, że –
biorąc pod uwagę historię, w której tyle razy okazywało się, iż się myliliśmy –
jest przekonany, iż przynajmniej jedno ze zdań w jego książce jest fałszywe. Oba
przekonania są uzasadnione – są jednak niespójne.