ilahi lIir j;hendislik deli., II-fa , as _ rllme ak'llll m ?

HO'Yvo'nrlann vie bitkilerin govd,e/lerinde ata/"onflo do,ir, eY'rimi komtJo'yanl ipuclon bulunur ve' say,dan oJduk~a fa%tad.~~ Tam ,buraaa baz, ozel ni't'elifc#er, yalmzC'o hi"alade fa,ydol,1

ol/an bi.r 6zeUig;n klalmh/olrl o,iarak olnlam i'~JJde' ,eden #,kore,lmi$ organlar" 9'~zlid;r. Tlikler,in g'e,nomfarmd'o, bir zam,ania,r kuUanJSJ. o"lan gen'erin ,kolmfdan dOl d'anlil ,ofmak luzer,e evrim' 9Ief;mi$l,erin,e do,ir hin;ok se'y yazm", Aynco, 'furle,r tam,om,en duzgun ,tol,s,arlanml'$ ,g,e,Sildi'r" ha'fta bir:cogu il'ahi hir miJhendislf:ge de'g;l e'vrime is,aret eden lcusurl'ar,Q sahipfir ..

O'rlar;ag Avrupa.' mda, ]"lenO~ kagu yokken, yazrlar ?ayvan. d~rilerhli kuru.'" rmak suretiyle h, a"urlanan mce parsomenler 'O.zenneazlhyordu. Bu pallOmenlenn haztrlanma 1 'h31yl'i zahmetf oldugu ic;in. btrcok orta.;ag yazarl. eskl yazilan kaziyarak parso,-, menleri eekrar tekrar kullamyordu, E kw yaztlarm

kazmarak ustune yeml fin yaZ:l1drgl. bu p.u omel'll~ ler pallmpsest o'arakadhmd1rlLlyor.

Silinseler de: <;ogu kez daba nceki yaztlann miuik ideri bu par:SOlmenl,erde kaliyor .. Bu izler biztm antik dUllya)'ll anlamanuz acisindan oldukca krink, Bircok antik metni, alttaki crijinal kelimejerl ortaya cikarmak icin 11tst[eki ortacaga ait yUL tabakasinm aluna dikkatle bakmak suretiyie 6~re:ni}'ornz. Bunlarm belki d en I nemlisl, ilk olarak lO.yuzytlda [stanbul'da yazilrp, daha - onra hie ke~::; tarafmdan ilrnerek uzenne ya.Zil~Ul yaz.darla dlua kuab~ yaprmmda ltullamlan AI' imet Palimpse ri'dir, 1906'da Dan~,maJkat~ blr klasikci, bu orijina] yazlmn Arstmet'In cahsmas~ oldugunu ortaya (Ikard r. o zamandan bu yam rorugen lsmlamlln bii bile~imj_ olan optik karakter tamrua ve dil1;er karmasik yont£>ml,er aluaki orijinal metmcozmede kullanihyor. Bu 6z n gerekuren 1$, Al"$imeCin daha once hihnmeyen ve btltm tarihl tcin S011 derece onemli alan, eskt Yunanca . agllml$ C matemauk u~zin~ or'taya crkardi, lste boyt esrarh yollarla gc<;m.i~i aydmlanyorua .

Tipk, bu eskl yazlla'i gibi organizmaLar cia evrnn tarihinin palim:psestlerjdir .. Hayvanlarm ve bitkilerin g6vdeLerincle aralanna dai't:, evrimi kanula-

J1erry A. IC,OY"! 'Cevir'en: CClns'U 10zkall1

Okuya.catmlZ makale. jerry A. Goyne'un Mil!

ElIohllioll is frnc? (E\'Tim Neden Datru?) adh kitabtrun (Oxford Univetsity Press, 1.009} "Remnams: V u es, Embryo and Bad Desig;n'" bashkll b6Rimunim I;e'lirisidir. MeJlni Ingilizce:den ' Turkt-e 'e at:. d~lmu: C nsn Ozkan cevirdi. BM'" bg. ve arabas.bldan biz kc ·duk.

'310 ipuc;lan buhu::n.u veyUarl da oldukra Iazladrr. Tam bonda ban -~el nhelikler, yalmzca bir atada [aydah ohm btr melligin kahnulsn olarak aulam i-, lade HI klJ'reimi$ ,or,ganl~r gizlidir. Baz n, uzun zamandn: dw:gun hal de bulunan. atalara ait genler11'11 dOnem. d_ u r.mmMI sonucu olusan soyacekirn 6ze:llikl~ri)'i ~tla:;;l.rn. DNA. dizi limlerini dogrucian III hildi!!:imiz i.;in, fllrlerin aytu zaruanda molekol paIi~tlcr o~du~twn,u g,oiO.yoruz: uirlerin enomlannda, hir zamanlar kuUI1J.~h olan geniertn kabnolan da cIa'hil olrnak nzere evrim gecmi.$lenne daB- bU'('ok ~y yazar. 0 telik bu uirler, m1.briyolardan elQi.mleri sera mda garip ~kll de,gts'ildikleri .. OlJiUllar ve d~ger ozeUikler ortaya (JJkar ve nemll Olc;o.d~ demlr ya da dogumdam Once ''Imam yak eturlar, Aynca, 'Lorler tarnamen dQ.~mj:D ta53r1a.ruru$ drgUdir, haua birco,gu ilahi btr Jllilhmdisli e d~ evnme tsarer eden ku urlara sahip lr,

Stephen J2' Gould bn bi 'olojik palimpsesrlen "tarlhin anJaDl5lZ m - a k talmmlmyor. An ak bu i:der tamamen anlamSU' d = (llnlbl evnmm III gu~hJ kam ron bunlar 1 1\!tI1U,'\·Or.

,~'ORELM,iS ORGANLAR

D~lIrayan k~lann tumadQn

Boston'da bir yuksek Iisans ogreneisi olarak, stcakkanh hayvanlann. j'lki ayak uZE:Tinde (TIl yoksa cl6rt ayak uzertnde 'Inl della tyi ko~,l:uklan uzerine bir raper yazan Ibd.eln]l hi r bffim insamna yard im ermisrim. Bilim insam bu raporu en prestijlibllim dergilennden bm olan - att~re'a

- ndermeye karar verdi 'lie benden mginin kapagmda yer aLabHecek ve bu iW3h~maya dikkat cekecek kadar ~1C_1 bir fO'lOgra[ eekmesme yardim etmemi ]sl:!edi. Laboraruvarden dJ~n 'e;lkmaya oldukca heveslt ohm de. koca bir ~)gleden sonrarm, ir at ve bir dev kusunu agllu1 eiraImda ureklt taktp ederek, ikisinm ko$UUt seldtm tek bir karede gosleren bir fotogral yakalayabtlmek i~hl yan 111118 kosmalanm bekleyerek ge¢rd:im. Tabii ki, hayvanlar benim~bilrligi yapmayt kabul etmedi ve nunda yorgull dusen 01; Iarkh rur 1ara.k hepimiz pes et ik. Bu fotoghi~ cekememis olsak da, bu debana biyolojiye clair bir del'

i: devekuslan ueamaalar, ncak

e de kanaalaruu kullanabilirler. rken yuvadanmamak i'r;:in katlanm iki yana acarak dengelerinl llyorlar. Bir devekusu tedirgin '01- du u zaman Ise, -bir agilln etrafinda

IU takip euigtniade oldugu gibi- si:i korkuunak i~~llkanatl~lrtm acarak " ize dogru kosar. Bu. tek vuita baglfsakhmmzl c],k3!rabUec k

-gm hir devekusundan kendinizi mmarnz 'kin bir isarenir. Deve~tan. kanarlanm ciftlesme go terileri i!;in ve kavurucu Afrika gane",. den yavrubnm korumak icin de

llamrlar.

Iabi der burada burmyor. Deve~lannm kanadan da koreimi bir iBdliktir. Yao.i .a[l1Ila:rmdla adapras-

yOJ'J! olarak blLli~unan. ancak ya lslevlnt tamamen kaybetmi~ -.a da devekusunda oldugu gj_bi yenl i,slevkr icin kuU.mllmaya baslanan bit oaelliktir. Tum ucamayan kuslar gibi,cleveku Sb.r I da u<;~n atalardan gefrle:r. Bunu gerek [0 il kamtlanndan g rekse bu kuslarm D A'larmd<iIJ ta$ldi.kLan atalanndan kalrna 6z,elliklerinden biliyoruz, Fakat kanatlar hMa mevcut 015<11 da, bu kuslann y~yecek aramastna ya da avcilardan VI! benim gi-

bi can sikic; yuksek lisan --

Deyeku~IQrlmn ktmollCHI do korelmili bir Ol1!!lIiktir. og.re:nd]erinden kacma l~

na clans k Lanmuyor. Anesk, tamamen kullamssrz olmayan, yeni i~levler geU-51Li[m~ bu kanatlar kusun dengeslni sag,lamasma., e bulmasma ve dl'l.i;;manlanru tehdit etmesine ya~ nyor.

Afrika devekusu w;amayan tek kus d. gil. Guney Arneril a. d vekusu, Avusrralya de ekusu v Y ni Zelands klvt kusu gibi onlarca Iarkh kiu ul _ u birbjrtnden bagmlSlz olarak ucma yed~i:ni kaybeumsnr. Bunlara

utavukian, dalgickuslars, 6rdekler ve~<lIb~"i ld pengu.'erller d;c dahildir. Yeni Zelanda k:;lkap05U belkt de bu kuslsrm en Ilgtnctdrr. Bodur ueamayan bir papag.m elan kakapo, 3.SLe.l1 karadra yssar, fal ar aym zamanda ;:l!ga(,;l.ara nrmantr, yer dogru yava~ca parastnle ailar gibi tner, Kakapo ciddi anlamda neslt luk nmekte 0- Ian bi!" u:itdo.t'. Su an vah~i dogada lOO'den az sayida kakapo Ya§amaktao Ucamadiklan tcin kediler ve Carder gllbi a:vC'!lall!" tarafindan kelayca avlamyorlar.

Tum l,u;21mayan ku larm kanatI.an vardJr. Ktvi kuu gihm b,lZI LOrlerde ise 'Luylenn .altmda gomul. v yalmzca !birkac sam1m. uzunlukta ()btl} bu kan.atiar 0 karla]" ku~ul,uO:r ki. herhangi bir Mevleri vanm? gibi gorunmez. Bunlar adece kahl1uhu·d¥r. Digerlerinde is, devekul;llannda gOl'dogitmut gibi kanadarm yeni i~levkri

vardrr, Crllegin., penguenlerdeatalarmdan kalrna kanatlan, uyuu alunda inamlmaz bi.r hlZla yuzmeleri'ni saglayan yazgeo;;;le:re eVDilmi~tir. BlIu'l~ ragmen, penguenler u<;abn,el1l turlerin kanadarmda gordllgumuz kemiklerin ayrularma sahipurler. <::unldit 1[1 amayan kuslann kanatlan planh hir ta sanmm deSi~ (bir tann neden ucabd n knslann kanatlarmda y. penguen gibi yazrneye yarayan ancak ucma islevi gormeyen kanatlarda :tyro kemikleri kullansm ki?), ucabtlen atslardan evrtlmeslnln birr

sonucudur.

Evrim karsnlan, i~le'ilinj yitirmis ozdlikl r evrimin kamn olarak . unuldugunda hep iliym tezi 011 sunl oriar. "Bu ozelltkler kullams tz de~l" dtyorlar. "Ya bir ~ey i, in kullamhyorlar ya da bit henuz ne iSf1 yaradiklanm kesfedemedtk." Yanl diiger bir dE:yt~h!t biI'O::!'ellik MIa: btr tse Y8inY0l'sa i~levini yitil'm.~ 0- lamayacagrm ya. da henuz bir if.}levinin tespit edrlmemis old.l.lIgutlu iddia ediyod.all.

Fakat bu k<llba y.amlta ,gozd -u lkaf,;lnlan bir nokta var. E'i.'1im ~e.orisi korehni;; karal(terlerill hi~bir i~e ),81,I"amad'lgml zalten soyl miyor. Btr or· gall aym ,aoda hem k.(~'l',elmi~ hem de. L$.l,ev ahlbi o,iabi11r. Btr o:t:eun< tam;\llmen ~le'V .b: oldug,u i~in d!egiJ, arl'lk ilk ba~h~, ,evrilme amaCI olan i levii yedfiegetirmedig~ i(in k6rf!1m.i~, olarak adl.andtrlhr. D'eyeku~larmm kanadannm bi!' kunamm~ olma 1. bu kat'la'llann bii;e eVl'Lm hakkm-

~'1rJm geli~r€lr'ek ulima: yef~sil)i koybeden kUI§lor genel O~ClrQk Cldolorda yo~o'rkn, Moulritius cdosmdc buluncn dodo,

da h'i'l;bir ~ey anlatmadJigl anlamma gelmtycr. Bir tanrmm devekusunun dengesini saglam<llSIDa yardim etmek lcin a<;llmaml~ bir kanatla birehir 3!y- 1111 gorunen ve ucmak i<;in kul.l.am,hm kanatlarla tamamen ayn; yaplya sahip uzannlan vermes, cok glilrip 01- mat: m~ydl?

Aksine ,ililalal'dan gelen bu o;zlelltklertn yeni kullarumlara evrilmestnt bekleriz, cunko evrtmm eski 16~ zelliklerden yentlennt olusturmast zaten bu sekilde oiuyor. Darwin'in kendtsi de bUDU "Bir amac i~in arnk kuUanli5,lz ya da zararh hale ge'len btr organkolayca degi~titile'bilir ve baska bir :ama<; icin kullamlabiIiI''' seklinde behrtmlstir.

akat bir ozeUtgi.n arnk korelmis oldugunu ortayakoydugumillzda bile sorular bitmtyor, Hangi atalarda islevini yerine getiriyordu? Ne iein kullam11yordlu?' Neden asil islevini kaybettii Tamamen kaybolmak yerine neden bal§. maida bulunuyor? Ve i"'ger varsahangi yeni ~ii!vlet:1 geli~thdi?..

Yine kanatlan ornek olarak alahm, Kanatlara sahjp olmaum gettrdigi ucama an kuslann ucma yetisine sahip aulannm dill yarn:rlanrugl ~e{litli avantajlannm oldugu acik.

Peki a zaman neden bazl tude! ucrna yet.Herini kayberriler? Tam olarak emin de2i1iz ancak gU(;lu 00- Zl tpuclannua var, Evrim gecnerek II.U;;01a yetismi kaybedetr k'l1~lar genel olarakadalarda yasarlar, Mauritius adasmda bulunan dodo, Hawai sueavugu, Yeni Zelanda'daki kakapo ve kivi, ya~ad.iklarl adalann sdlam _. laarulan di~er bircok ucamayea kU$ g,ibi (Samoa S1U,tllVUgu, Gough aciasJ, sutavugu, Auckland t;amur ordegi ve digederi}. lSSIZ adalann en 1beIirgin o:(;dHkl,erinden bms], .~ 3YJa. yan tOder olan memeltlerden ve sdnmgenlerden yoksun o[malanmr. reid ya 'kna~arda ya~2yan devek1l:J$1Il gibi m;a.may~n kuslara ne oluyor? l&tle bu kuslann tamatru, yine: kUi:eye gos re cok daha az memeli aver barendaran guney y'an.mkitrede evrim ge-

. dtl I

elf uer. ~ __ ;;;;.

Biraz daha acacak II

olursak, ucma, metabolizma i~in hayli masrafu hir i~; 'UC;u~ sirasmda aksi takdirde t1reme i~inkullantlabtlecek cok faala enerji hareamyor. lEg:er a-

5.11 olarak avcilardankorunmak it~in m;uyorsamz, avcilar zaten adalarda bulunrnuyor ya da adalarda oldugu gibi .ege:r yiyecekler! yerden edinebtliyorsamz. 0 zaman neden Yfmek bulmek icin tamamen islevsel kanatlara ihtiya~ dlllyasmlz ki? 1st€: boyle durumlarda, mdirgenmls kanatlara sship kuslar nreme konusunda dahaavantajh olacaknr ve dogal selekstyon ueamamay; tercih edeeekur, A:ynca kanatlar cok cabuk ural gOre:bilen bilyOkuzanuIardrr, Egler gerekstzlerse, onlan indirgeye:!l'iek bu zararlardan k.endinizi salonabfltrsma, Her iki durumda da, seleksiyon gi.'l:tiklr;e kucnlen vie soaunde u.~ma yetisini yltirelll kanatlan tercth edecektir.

Peki, .0 zaman bu kanaslar nedeu tamamen yok olmadilar! Bazi vakalarda aslmda yok oldular: krvi kusunurr kanatlan isl'evsiz yumru seklmdedir. Fakai. kana dar devekusunda oldugu gi.bi yeoil kullammlar edlndtyse, u(:ma:ya izin verrneyecek bit halde olsalar bile dcgal selekstyon tarafindan kcrunacaknr, D~ger mrlerde Ise belkt kanatlar $U an yok alma s;urednde ama b'i:l:adece' bu surecln ortalamn gorebtliyoruz.

Saldancm, goder

lslevmi yitirerek kiore.nm~ gozler de olduk.;a yaygmdir. Kazicrlar ve 'ma,garada ya$ayanlar da dahil olmale uzere b~k hayvan tamamen karanhkta - ,~r, fakat evrim agacla.~ rmrum: biJIdigimiz U:2:en:: bu hayvan .. 1M er iiSrnnde .. asayan 'lie tamamen isle _ 1 go:z]ere salnp hirlerden geli- Ollar. Ttpktbnadar glbi g,o,zler de, tier ollbua ihnyaonu yoksa biter yi.ikten baqka hir ~y degildir. Gelismelen b%laca ene:Iji gerekdm ve cabuk zaraJ'ororle:r. Btl yUzden e~er

G6z1erin zomanlo kCl)l'bo~dl.l~1) Ibirelfrim 3:: Oogu Akde~i:z. kar k05tebek leresinm ~ooa ger<;ekle~li.

- nneyi eagelleyecek kadar kar.an::kta ~a:l'nyol'5a, bu Q[ga.nlami kaYhnasma yol al;acsk murasyonlar

. avantajh ohryor. Buna alternaIif ola:rak,e~er gozler hayvana ne _1' ne ural' getiriyorS!l1 gonil$un "--e[!!mesin.e neden olacak muenlar da zamanda olnsabiliyer. Gh.denn bo.yle aamarala kaybolhir evrim de Do.Sn Akdeniz ·:Or k05t.ebek Ia,TIesinin atasmda ger~~.Li_. B1.1 fare U2:Un. sthndir seke, ktsa baceklr, vicudu ro.yle:de

ph bir salama benzeyen, minieik oIzs biT kemirgen, Bu hayv~1I'n ~lInm tamamun yeraltmda ge;ciyQ:r. fakat h~ila btr gO,zk.ahnl.l~

~OJ. Bu mintk organ ya~mz.ca -, milimeue uztlfilugunda ve koruTUGD. bir deritabakasmm arkastncla oym. Molekuler karutlar btze, ikOSlebek fare1erinin gOnn.e yeIlSilH sahip kemlrgenlerden, yak~ 25 mllyon yil kada:r Once eve-. .- erini VI.': bu kalmn gozlerin ata]anm kan:nIDadtgml soyhlf. reid, neden ha:Hii bu kahnnlar "M? Son arasurmalar hn gozlerin dU$:Ilk sevtyelerdeklisiklara duyarh

OIliipi.gmentiere sa:bip Qld:ugunu ve Ibtmla:!iJm hayvamn gOnlOk akrtvite-

. . duzenlemeye yardimci oldu~u gos[cri.yor. Yeraltma giren az miku:rd~~;:::i t$lk tarafmdan hareke~ gectrtten, aralardan kalma bu ts.:tv korelm!, gozlerill d.evamlihgU'l.t acikla ya bi li r.

Ke.mirgen degil b6cek(;;il alan ger;;ek 'ko5tebelder, 'bagTwsu:; bir !bicilnde gozlerini kaybetmi~tit 'It gertye:, kOrelm~., ded kaph, anc,ak tuy'leri kenamiuiSin.izde g6rebi~ fee·S.i niz bir ollan kaI.nH~tlr. Bazl kazlcl Ylla:nlarda da. gozler ben...zer ~ekildle puU8Irm ~u'.bsl natamam.efi gizlenmi~tir" BH,tok magarahayvanmm da g6zled indirgenm.i~ ya d.a kaybedilmilii-

gtrS:ilikl.allU1.\Zlll birle~lig:i yerde bulanau korbegirsagm S'Ol!1U!lU meydaaa gertrtr. Bircok korelmis czelllk gtbt apandtstn de ho.yfildugo VI! geliillle seviyesi oldukca degi~l<,endir: insanlarda ~zunlugu Jl~ ila O[UZ santirn a-

rasmda degi$ir. C;::ok sz sayida insan

KoTebni~ orgAn btr apandist olmsdan diOg~W,

koJek!dyouu: B.aliHQ. Koalalar, tavsanlar ve kangurular

Balinalar ise, kO'fdmi~ organ ko- gibi otl;ul hayvanlarda, J..:or ba,glrsak

leksiyonu gmbidil", Yasayan bircok ve onun apandls ucu biizimkUcrden balma turO:mln, karada ya~ayal1 don cok dsha buy(lktOr. Lemur, larts ''IN!

bacakh atalanm bOltJayan k.orelmi$ Or[uncek maymun gibi yaprak yi-

pelvisleri ve bacak ke:miBeri vardir. yen pl'im<lillarda da .aym :idwdedlr.

Bir muzede biittln. haldeki btr balina Geflli~leyeIl. bu kese, icerdigi yarer-

tskeleune bak,;!IrS2rUZ, grenel1ikID.e: mi- h bakterilerle hayeanlarda selulozu

nik arka becak kemiklerinl ve pelvik yikrp kullamlabilir sekere ~eflr,e:rek,

kemigi gOTurslimlz. Btmun nede- (ineklerdek] "Iazladan mide" gfbi)

ni yaS:3Jyanbalinalayda bu kemikle- fermemasyon yapan bit kanal gore-

tin iskeleun :geriblatllndan bagim- vi. goro.r. Orangmanlar ve makaklar

SIZ ve doku alnna g.oulillu elmasedu, gi.bi. daha az y:aprak. yiyen primatlar-

Onceleri jskeletin bir par.;asl alan dla k.or 'ba~ll'sak ve apandls indirgenbu kemikler, arnk kendilerme ihti- m~tir. Yaprak yemeyen ve selulozu

yael; olmad~mda iskeletten aynlnns sindiremeyen iasanlarda tse, apan-

"tie kucutmo.~tur. Hayvanlardald ko- dli.s neredeyse tamataen yok olmus-

relmi~ organlana Itsiest koca btl.' ka- ttl!". G6tuldogu uze re , brr hayvanne

t<1i~og-u doldurabilir herhalde, Kendi- bdat a;z ol:culsa, kOibagusagl. 'lie .a~

si de geLlcHg:in.de hevesli btr bocek pandi:si de 0< kadar kO~uJktiir. Dii1;cr

keleksiyoncusu olan Darwin, uca- bir deyi~l(, ~pa.ndisim.iz yaprak yi-

m~yanb~zlb©cekle:ril'l kabuklannm yen lJIwIR!'1n:uz icin hayli cnemlt bir

alnnda haI~ kanae kahntllan bulun- organken, btzde bash blr organ ka-

dugunu ifade ediyor. t~nnsldlr ve herhangi bit degen. yok-

tur.

Siz hal" ap4udisbd,dPd;:i, ap·andisin bize hie mi yaaldu~aadlnlZml? rain yok? Varsa btle, belirgin degtl,

Biz i:nsafl~r ds evrim gec;ir-dig;i- Cl1nko. bugUn.e kadar ap.and.jsin 9,-

mizll kannlayan btreok ·kQrelmt~. 0- hnmasllllll herhangi birr ran etkist

zdhge sahibiz. Bunlardan en cok oldugu ya da 6lCun orarum artudlgl

IbUineni apandisttr. Trpta solucansi goru.lmemi$tlr, hana ahumass kehn

apandis olarak bfhntrve tnce, kalem ba~u;sak Htihabl olu$u~nunu. azalnr.

gel1i~l1~inde, smndirsekhnde bir (Jnlu derskitabl Oll'nil'galr V(icuita

dokud'I(IT, Apamdis, kalm ve ince ba- paleonrolejtsr Alfred Romer, alayc~

~~~~~------~~----~~-------

kO!EIIm\r'QnlJ gibidlr.

tiro Kar m:oligara bahgl giibi bahkler, ,)T;UfI;lcekh:.r, SeID<ellder bahklan VIEt bocekler dle buelara dahildtr, Hatta g6.z sapsna sahtp olup o.zerinde sez.i bulunm.ayankor ma·gara kereviti bile vardnl

)'02. kiside btrden fazlasi a~ pandtstt yu.z:tlifldelll ohJyor~ du, Odden mua.zzam bir dog.al seleksiyon bu.

lnsan evrimirun bu.

UCStiZ bucakstz done-

rni bo unc -yazde doksan dokuzundan fazla bir zamauda-eerrahlar yoktu ve bag.lrsaldanm!"zd31 btrer .. aatli bombayla ya~lyorduk.

~--~--~~~--~--~--~~----~

IPoleollto"Oj is! AJfred ~om err "A~ondjsin en buyu k onemi Koca dezavau taj Iarryla mi-

cerrchlerc para c:leslegi sQglamasl" diyo(. nicik yararlanm karsila ... ur-

dlg,m:zda; toplamda apandis sahthi olmamn hio;: de iyi bir $ey ol:madlgl acik, Fakat iyi ya da kotn clraasmm dismda, apandls t,i\[fj kOrelmi~ bir orgsndir VI! ilk basta evrildi gi tslev! artmk gerceklestlrrnemektedir. O:iley e neden hal! brr apandisi • rniz var? Henuz bunun yannuu bilmivoruz. Belkt yok olmak uzeredn ama, amellyat coktan apandlsi clan insaularda dogale1eksiyollu alemis durumda, Ba ka blr thumal de: su; belki dogam . lekstyon apandisi arnk daha da zararh hale gelrnesme neden olmadan kucuhemt ordur, CuntrOi daha kucuk bir apandisin nkanma riski daha bOyukLtlr, Bu da apandisin tamamen yok olma ma evnmtn btr engell olabilir.

bit sekilde, "Apandisin en buyuk 0- nerni eerrahlara pa.ra. desregi sail~amast" dlyor. Fakat adil olahm, belki kl1«;;flk bir yaTaFl vardrr. Apandis b~gl~lkhk sist minin bir parcasi 0- larak islev gerebtlecek doku parcaciklan barmdmr. Ayrnca, bir enIeksiycn sindirim ststemnnlain gerl kalanmdaki yara'rh gtn. bakterilerint ortadan kaldirdtginda, apandisin bu baktertler icin srgmsk gorevi g·Ord'ligu mddia edillyor.

Her seye ragmen, insan apandisinin neden oldu.g:u ciddt sorunlar hu kuc;:Ok yararlardan agn basiyo . A pandisin dar olmasl.,apa.nditsi t 0'lanl:k da bili n en. eufekstyon ve tluhaplamnaya goturebUecek nkanmalara neden oluyor .. Tedavi edilmezse kopmus bir apandis 6hrOime bile yol acabilir. Insanlarm hayadannda 21- pandisit gectrme riski 011 beste bir-

dir. Neyse kt, geH$mekt.e ohm cerra- Vucutlanmu primar atahmn ka-

hi uygulamalar sayesinde, apaudisit lmnlanyla doludur. IOrneg~n. konedenlyle ,alum oram yalmzca yoz. relmis bir kuyrugurauz var: omur-

de biro 19. }iuzyllm sonlannda dok- gam12m onunda bulunan kuym:k

Lollar ULihapu. btrapandtsr almaya sokurnu, IPtlvilsimizin hemen altm-

ba$ladtg,.ndla, olu.m oraru yU:zcle yir- dla bulunan birbiriyle kayna~m~ iIr;

milere varabiliyordu. Baska de- i - omnrdan elusur, Aralarunszm kul-

le, apandtsm cerrahi mudahaleyle larush, uzun kuyrugundan gen-

ahnabHd.igi bu gnnlerden once, her yE: sadoce b\DI.kalml~.ur, am:ak ytme

8o:t1 il1sanicwl1, moymunlQl"da 'lie dJ.~e memel'ilerde ikuyru§u de bir i~lev.e sahlp-

harekel ettirmevi so{;layrm koso ben2er. elkileyfd Ilkel kl!yrllk tir, mese~a bazl kaSlat

k:t;lsJclr! vardli': burayDJ b.a.shdlf. An.

cak, 'Iob- orgaulIl korelmi~ 01u I olmanu,~ ~am, ku]lalll.l:masm8 g.6r· de~il, ~lk 'ba§ta evrilmi$. o[dugu l~lev uzer'ind.e:n d.e:gerlendbdigimizi unutmaym. Ban insarua 1"1 18 , maymun larc~.a ve dliger memeHlerde ku ._ rugu harekJet ettirmeyi sa8layan bsa benzer, ·etkileyiti i-

Primat atal,anmWJI 'ullInt,lan

ke] kuyruk kaslan vardrr Bn kas hililii kuyruk sokumuruuza baghdir, ancak oradakt kernikler hareket e:. d. medigi icin kas da blr i$€ yara· maz. Belki siz de bu kasa sahipstniz ama salnp 01d1UglJ.llnUZU btlmtyorsuIlUZ bile.

Diger korelmts kaslar da kisen ')I'a da korktugumueda ortaya cikiyor, Arrektor pili olarak adlandmIan bu k\,l(;:ftk kaslar, vucuttaki her hi! Lllyunkokilne ba:~lu:lltr. Bunlar ka LLdlg,mda to!yler yerinden kalkar ve dtken diken olur, Tuylerin urperme.sinin ve bunu saglayan ksslarm en azmdan msanlarda yarar

ag.illayan bit: i~levj yoktur. Ancak dige:r memehlerde, kadar hava soguk oldog;unda yahnnllaglamak t~in. hayvan bi.r tehdule kar$da~l1. gmda lse daha buyuk gorunmesini sagJamak ilr;h.l kurkCm kaldmr. O-su.du.g'unde ylli da kl.zdlglnda tnyleri dimdik ohm bir kediyi du~unim ornegtn. Biztm bu korelmis ozelHgimiz de tste aym eiken, yani soguk veya salgilanen a:drenalin tarafmdan gerceklesttriliy r.

Bu cia son omek olsun; eger ku· Iakla nmzi hareket ettirebiltyor-

amzv evrimi gOs.t:ertyoul.lnuz detnektir. Kafa derimizin alnnda kulaklarnmza bag]1 'li~ tane ka bulunur. Bircok kistde bu kaslar bir i{;e Ylramaz., sneak ban insanlar bu kaslan kulaklanm hareket 'I;: Itirmek i~in kullanabiltr (Ben de 0 $MIst. kisilerdenim. Her yl.l evrimi anlanrken, daha cok da 6grenciler I~glemin dire smmfa. b1.1 henenmt sergi1iyorum). Bunlar, kediler we atlann seslertn yerini tespi U etmeyf yardlmcl olsun diye kulaklanm bardi:e'[ 'enirmek icin kuUandl.klan k lann .aymllandlr. Bu ti1rle.rde

:u.laklan b3[1el~el eltinnek i.wclllann. leSpill edihne:siine yarlilm eder, ya.v~ rula:nru Dulmalanm sagiar v . Fakal msanbrda bu bslar adece eglence it;in lfidit·,

" cast korelmi ozeHilder yalruzca evrimin ~gmda hir anlam if.ade edu. Eger dogal sdelkstyo:n .ku Ir1$Stz ozellikleri zarnanla eli 0 ya da onh.rl daha uyumlu. 'em btr "e dOiDiu.$Llmlyorsa:. bOil· "'lmITb .ama OOlunlukla i:se ya- olan 1m ozeml:.ler, ,e ... rim~ bu1.ma.YI beldeyecegimiz

SOYACEK'i,MLER

- r

Zaman zaman, atalars 91ml bir a!:el1i~in yeniden meydana gelmesine benzer bir anormalltge sahip bireyler onaya cikar. Bir at lazladan parmaklarla, blr insan bebe~'i de kuyrukla dog,abHir" Dazensta bir sektlde iCade edilen bu atalara air ozelltklerin kahnulan, soyacektm olarakadI.andmhr.B,\jnlar korelnus OzdhkIerden Iarkhhk gostertr. cunkn her I treyde gonllrneyip yalruzca donem

enem ortaya eikarlar.

Gercek soyacekimlertn araya air . ozelligi tam anlannyl~ aym sektl-

e tekrarlarnasi gerekir, (:llnkO, hunbasit bir ucube 6z.dJi.gi degtldlr. megm, faalsdan bir ayakla dog. :nll$ tnsan soyacekim deRildir, <;(lI'1I-

rnbizim atalarrrmzdan hicbiri bes .:-:akh degildi. En ,01::: hi:linen gercek - '8~ekim muhtemelen balinalarm caklandmr. Bazi balina to,rlerrnin ~l~ pelvis ve bacak kemikle...; m.,ldiguM ZaU\~Jl ojtI"CliI.ll1i$tik, anbes yu.: balinadan yalnrzca bm cut duvarmm dl$J,na crkan hacakdoguyar,Bu bacaklar, baltnalarda 1ii:::iI:;u:1a ya.~ayan memelilerden kalma ok, kaval ve kam~gibi ana bacak tklertntn ne derece d!i1zeltildigiOsteriyor. Bazi bll!Unalann ayakve parmeklan bile var!

:\eden bu soyacekimler tum bterne gorulmuyor? Buna en iyi _ teatmtz su: soyacekimler, atai$levsel clan sneak arnk len-

erine zerek duyulmadig; icin doseleksiyon Larafmdan durgun g,etirilen genlerin yentden iraedilmesiyle olusuyor, Fakat uyku "_ e:ki. bu genler,bazen gelisim

~de yanh~, giden bir iCY olduda yeniden uyanabiliy,or.. Bali-

• geno,mlarmda milyonlarca yill ca kul.l.amlma,dli11,l j,.-;:in geM[e-

oIsa da bacak OI1Ll;;lUnna}1 sagla- genelik bilgiye b~la ahi.pLcr. btl 'bilglntn olnlarda buh.lnmaslnede.n.i de, dart a:yaldJ atalardan

dmeJ'l!'ridir. Yaygm oLan balina pel. gjbi. nadir gOruLetl, 'bacak d.a evnmin kanmdu.

[)aha ko.cul" 'b~ parmakh atalargele:n modem a~lar, benzer 50- Qe:kimler gOSiJet"ir. Fosn kaytdan _ ~ adarda z:amanla kaybediLen ~n V~ en son yallllzca orta~

daki toynagm kaldigmi belgeliyor, J. Kollar ve C. Fisher, Connecticut

All embr:i.yolan geH~imlerine, esit 0,· On:i!versilesi'nde. geltsmekt elan hir

randa bnyuyen uc parmakla baslar, farenin cenestnden doku alarak bit:

fakat daha soma ortadaki parmak, tavuk embriyosnnun ag,zma nakletn,

dogutuda arnk bacagtn fkt yamn- Sa::'ll'"IlCl bir sekilde, tavugun dokusu,

da bulul1B1I11 Inc€: kanus k.em'i'k'l,erine bazilan be:Urg.in k,ok ve kronlara Sl1I,-

dom1~en djgeT lkisind 11 daha hizh hip dtse benzer yapllar meydana ge-

buyur, Nadir vakalarda is€: bu ra.zla [irdi! Aluakl fare dokusu tek basma

parmaklar gercek parmaklar olana cli$ ol!Nsturamayacag,1 tctn, KoUa,r ve

dek buyumeye de' am eder ve 10Y- Fisher buradan, tavuklarda dts yap·

nak haline gelir, Genellikle de bu mak h;in gerekli, uykudaki gdi~~m

atalardan kalma parmaklar, eg,er at d'uzenini fareden alman rnolekulle-

ko .. mnyorsa yere degmez, Bu tam rtn uYilI.l'lchrdlgl onucunu crkardi, Bu

da eski bit at alan Merychippus'un da tavuklann aslmda di~ icin gerekli

on bes milyon yd onceki gori'lmlsO- 'tum ciog,ru. genlen icerdi,gi, ancak fa,~

duro Faala parmakh atlar bir zaman- re dokusunun sa,gladtgl btl harekeu

lar dog:ao.stumu,dzeler olarak goru- atesleyecek kivilcuna sahip olmadi-

Iur, Sezar'in ve Bi'lyuk lskender'tn ~ artlamma geliyordu, Ytrmi yl1 son-

bu .atlanllbiJndigi soylenirdi. Ve evet, ra da, bUim insanlan molekuler bi-

bunlar, modem ve e ki atlar arasm- yoloj,iyi ~o,z;du ve Kollar ve Fisher'tn

daki gene'ttk akrabalrgi 3Clkl;;<'lJ g08~ iddiasl dogrulandi: kuslar dis olus-

terdlkleri i in evrirn mucizeleridtr. ummc<lI.k bilgiye sahiptir, ancak ok

Kendi turumUzufi en carpici SO~ onemli bu protein ekstk oldugu it;;in

ya~e'ldm omegi de, insan kuyrugu bUUIJ gerceklesuremezler. Bu. prole-

elarak daha iyi, bilinen koksijeal 1;1- in 5ag~andlgtnda i! e, agm.zd~, di$' gtbi

kmndir, Kisaca 6grene1cegi.miz Ole- yapilar meydana gelir. Kuslann, di$,

re, msan embrtyolan geli~flmnerinifl. lert velan surungenlerden evrlldlk-

ilk donemtnde bahklannklne benzer Ierini haurlarsrmz. Onlar bu dtsl -

bi.l" kuyruga sahiptlr ve bu kuymk ril alnn~ milyon yd once kaybetriler

yedincl haf~ada yok olm;;lly~ ba~la[. fa kat M.la bun Ian olusturacak, atala-

Pakat nadrren btl kuyruk tamamen rmdsn kalma genlen tasryorlar,

gerilemez ve bebek, omurgasl- Eski err at 01'01"1 Meryci1!PPOIs'yn on \Ie crko oyoklan.

nsn k6kuude:ll, \;~b.n bir kuyruk- r

la dogar. Kuyruklar birbirinden cok farkhdir; bazilart omur gibl kemiklerden olusurken, bezilan kemiksiz, ;\ umnsak :l r. Bazilan yalruzca "\\0; sannm uzunlugundayken, bazilanmn boyu otuz santimi bulur, Ve bunlar basn deri ClklnuLan d.e,gHdir, tuy; kas kan danian ve smtrlere sahtp olabilirler. Bazilan hareket bileedebilirl Neyse ki, bu garip 'ClkmtJ.lar ameliyatln kola.yell :allllabiliyO'lI".

Peki. Ibn 1<.uyruk yapaca.k geli$im duzenini ha:la. UI~lnUll1lLZ oo~ka ne anhnna geliyor? Son gen ik ara5u.rmalar, fare gihi h.ayvanlarda kuyruk olu:~umunu saglayall genlerinaymhmfia sahlp oldugunmzu ancak bunlarm mnsan ~elCts1i1nde etkis'iz hale getid~digini gosteriyor. Kuyruklar cia gen;ek sQiyace.kimler gibi. ,gorCmuyor ..

Bazi :soya.r;ektmluise labOl:atuvatda O,hl~'Lurulabilmekle" Bunlann en d,gjn-; ve en iyi lornegi La· vuk di~leridir, 1980 yihnda" E.

MadaR S1jlrdal1 Y4TanlAlfl, 1m DIu gader de tleyf:R nesi?

oyacekimler ve korelmts organ· lar bize bi:r ,6zel:Ugin arttk kullarulmadigun ya da indu-genmi$ oldugu.nu gosrerir, bu ozellikleri ro{ilyan genler geuomlardan birdenbire yok clmazlar: evrim bu genlertn eylemle ini onlan DNA'dall. cikararal; degil, etktsiz hale geurerek durdurur. Buradan bir tahminde bulunabtlirtz .. Bircok turon genomlarmda durgun halde ya da al,iiI, genler, rani daha oncelert kuUslU$b elan, ancak arnk bOtll1n halde bulunmayan ya da if:a r de edilmeyen genler buitma,Yl bekleriz. Yani baska deyisle, genomlarda korelmis genler hulunmahdir. Buna karsm, tum LOrl,e:rin. sifirdan yaratrldlgl dll~lmc'esi boy},!! genlerm var 01- madigim ongo:rOr, ~u.nkti, buna gore bu genlerin aktif oldugu ortak atalar yokurr,

Otuz yd Once DNA kodlaruu 00- kumak i ill hicbtr yolumoz olmadi,gmd9iR bu tabmin! lest edemezdik, Pakat arnk rurlerln urm ge:nomla:rU,l'1 srralamak COok kolay, $ilndiye kadsr cia. i nsanlar dahil bircok rurun genomlan !;lkaIlldl. Bit:' genin normal ~nev'min, DNA''y'm olusmran nuk]eotid bazlannm dizilirni tarafmdan beUrlenen protetnler ohisturma k 01- dugunu du~umlnce, bu okuma bise evrimsarasurmak iGin e~si% birsrac SURUYOT. Vcril! bir genin DNA diztlimine b!dmgnm.zda, bu geninuormal bir ~ltkUde c;ahsLp t;ah.smadl~ml; durgun halde oldug1l.llllu ya cia hicbir i~levi olmadlgml soyleyebiliriz. Kul~ lan~h bmr proteinin .arnk Oretileme-

mesine neden elacak bir mutas yonun gem cleg~tirip deg.~tirmedigini, ya da "konrrol" b6~geleTinin mi deha once etkisiz hale g,etirUm~ bir genin yenlden akdf hala gelmesine neden oldugunu anlayabiliriz. lslev gormeyen btr gene ps6dlogen (s6zde gen) denir.

Sozde: genleri bul.acagrnma ®., it 6ngorumllz faz&aslyla dogrulamh. Hemen hemen her nil:'; genomunda 6bl gealer barmdmr' ve bu genlerin bircogu 0 ulnl,n akrabalarmda hata aktif haldedir, Bu da, bu genleril1 ortak blr arada da ahi:f oldugu ve sonraki ban nesillerde chI, bazrlannda ise ht!ila aktif halide bulunduklananIarnma geltyor. Orne-gin, biz insanlar 30.00000 gen icensmde 2.000 tane b~i\ gen tasryomz, Dtger tur!erde oldugu gibi biztm genomlanm12 da hayti. yogun nufuslu mezadl\klar gilM.

'"levi Ju.dmam1.~ C vitam:bd gmi

En cok btlmen s6zde msan geni tse GLO'dur .. Genin boyle adlandinlrnasrmn sebebi, dig,er turlerde L~ gulono-y-llakt.on cxidaz. admda bir enztmt uretmest, Bu enzim, 'basil hi! seker clan glukozdan C vnamtni ureunede kullamhr. Dllzenh btl" metaboltzma lcin vazgectlmez olan C vitamini, prima lar, meyve yarasalanve kobay fareleri harte hemen b.emen tum memelllerce uredlir. C vi~ tamini uretemeyen bu nrrlerde ise, vitamin dogrudan gida yoluyla ahnrr ve normal bir beslenme Ie yeleJrli rnlktarda edmilir. Eger yeterinee C vuamini sindirmezsek haslJdam.. HZ. Drnegin, 19. yUzyllmyE:ter1..JK1! vitamin alamayan denizcilerinde ~ korbUl hastahg;l r;ok sIk gcniilfirdO, Primailitl' ,; e babsetLigimiz diger lurlerin ken-

I ~i C 'viramin1!~

, uretmemelenom Dle,deni bUllll ih ~yal;[a.n n In olmamasldlr. Yine de. DNA dizilimlui , gosteriy.of kt rimauar vilB1'li1ID 0- retmek icm. trekH alan g e ~ -

bilginin ~_

hala lasIyorlar.

G If.l:kolZdan C

vuamtm llretimi don adnnda gerceklesir ve bu adnnlann her biri £arkh genlerm urunlen tarafmdan baslanhr. Prtmatlar ve kobay Iarelerinb:l ilk uc adun i!;in gereklt genleri hilla aktifur, ancak GLO enrirnini gerektiren son adrrm gerceklestiremezler, ~unku bu tur1erde GLO bir muwyon nedeniyle ,etki:siz hale gdm~ durumdadir. Aruk GLO onlar iIein bir psodogendir: genin DNA diztliminde bir nukleotid eksik oldugu iem islevtni yerine gettremez. Diger primatlarda da aynen bu gen eksikur. Bu durum bize gostertyor ki, C vitamini ureLme yel.en.e,~jmizi yjnJr~ mernize neden olan mutasyon, tum primatlann arasmda bulunuyordu ve senrski neslllere aktanldi, Kobay farelerm d eki G L:O;n un Ii: t ktsial t$tiirilme ine ise farku mutss- onlar neden oldugu i!;i!l1, primatlannktnden bagunsiz gerceklesralstlr. Meyve yarasalan, kobay Iareleri veprimatIann beslenme dU:i:eninde cokca C vitamini buhmdugu icin, bunu kendileriil:1'etmeyi brrakrms ohnalan cok muhiemel. Ct1nko urenmi bayli mally-edi clan bir proteinin orradan kaldmbnasi yararhdn,

Bir turde alii olan bir gen~n 0 town akrabalannde akuf olmasr emmmkamndir, ancak bundan daha £azIa 1 var, Yasayan primaL~ardaki Gl.!O'ya bakn~.lllZda, dizihrntnta ya~ kIn ababalatda uzak olanlara gore daba benzer oldugunn gonlrsun:0z.. Ayn.ca. kobay Iarelertnln GLO di.zllimi rom prtmatlarmkmden cok fadduhr_

Bu me.lderi sadece evrirn ve 01'tak atal'ar aQklaYJ-biUr. Tum meGl.O geninin ~levsd bir Il:B,[~;'IJnl bhbm yoluyla a1m!$ur. An.J~"'" kIrk miJ:YO!il yII kadar conce, l'iim pnmadar:m Q!i'tak iuasu:1,da 3nruk ih .~ duyulmaym hir ge:n mutas· fiUCU tlkisiz. hal,e geldi. butun prtmaJU:u chi bu mU13syonu ;alchlar.

_ "~l drildikten. soma, ar.. lainl gonneyen gende di.~ .... ~.ronlar bmkmeye dev,am U Dllltasyonla.r s,oDraki ne_ kb_ Yakm akraba'lann abil sure Once ya$aru-

Ita ba~u olarak degi:$im - eT and atabk kurah-, eder. bo)'lece yakm akrabadL?ilimIen uzaklaml kine 3DJwn" n.esillere dahlll ben-

zerdir, Bu durum bit gen dill elsa da

Imasa da gerceklesir. Kobay farelerinde GLO dizilimi Iarkhdrr, I;unku u lareler di~e[lcri.l)dcn bagunslt btr ektlde, 1;0'1\ once primatlartnkinden _ _ Jml~ biT nesilde etkisiz hale gel. UT, GlO bo Ie ozelhkler g6stereD tek gen d,e~ildir, daha baska cok 5.'i)'lda psodogen vardir.

Lakin, e:ger primarlarm ve kobay lerinsn ozel olarak yanHlldlgInt

-l1mlyorsamz, tum bunlar bi.r anlam Hilde. etmeyecektir. N eden bir -:-amtnCJ tum rurler€: C vitamini uretelerinin yO~Ul1lD1 sagh.'lI)f1,p onradan rnn etktsiz hale getirsin? En bastan )'oiu ortadan kaldirmak deha koy degil mi?' Pekt ya nedeu a.ym et·;)'jf$tirici mutasyon tum prim atda. ve Iarkh bir tanest de kobay elerinde g6rulu}'or? Neden o lit genil'ID diziljmleri, bu turlerin biatalanna bakilarak tahmin een benzerlik ozelligini birebtr 115m? Neden insanlar binlerce

- 'ogene sahip?

DA'1ti,ttdaJd virUslo

. ;izleraYIn zamanda, virus olarak . dmlan, il"atkh 'tur~erden gelen :. de: banndmyoruz. Endojen virusler olarak adlandmlan bavtrusler tse, kendi genomlanmn yafanm y,aplp bunlan hastahk

~urdlklarn tnrlertn DNA'lanmn yerle~t~riyo:r1ar. Eger bu virus-

sperm ya da yurnunalan olushuerelere bulasrrsa, gelecek - • l~e.T(: d,e aktartlabilirler. lnsan geml.1, neredeyse tamarm mutasyontaraftndanzarat:sllz hale getirilmi$ . Jerce virusu tcertr. Bu vtrusler de ki enfeksiyonlarm kalmulandir, 8u kahnnlarm bazilan ise insanlar ~ sempanzelenn kroruceomlannda birebir aym yerde bulunur. Knskusuz bunlar bizhn ortak atamiza bu"n ve daha sonraki nesillere akranlnus ohm vin)sler. Bu viruslerin kendilerini baglmSlz. hh sekilde iki tllrde tam olarak aym noktaya yerlqlinnd,en gibi bir ~ey olamayacagma gore, buras~. ortak atala]",ai$aret ediiyor.

EvriDfin ~rptct ktmltl:, ORgeJtleri

Chi genlere dair gizemli b.a~ka biT oykl1 de bizi.m koku duyumukla, daha· cliogrus:u zaytf koku alma

duyumuzla Hgilidir, lnsanlar karada yasayan merneliler arasmda cldukca kotn koklavtcrlardir, Buna ragmen, I

10.000 farkh kokuYU taruyabillyoruz. Peki, boyle bir seyi nasi I baSa.T1YOTUZ? Ashnda yakin za'I1'UUI,a kadar bu lam brr muammaydt, Bu orunun cevabt D A'nnzda, koku ahci genlerimizde (OR) yanyor.

Bu OR kcnu- 5U, basarilan sayesinde 2004 yilmda N bel OdulCi. kaza- Biz.ler 0)1111 zcmondc, virus olorck udlcndrrtlcn, furkh Wrlerden gelen

L· .JI B k ge.nleri de bOrll1dmyorUl,

nan Inuit. uc· ve

Richard Axel tarefmdan arasnnkh. Simd! biraz super bir koklayrci olan farelerm R genlerine bakalim:

Fareler sadece ytyecek bulabilmek tcfn d!£;gil, aym zamandaavcilardan konmmak lcin eogunlukla koku alma duyulanna guvernrler. Sir farenin duyu dunyasi, btzlm kokudan cok goru.$un onemli oldugu dunyarmzdan cok Iarkhdir, Fareletin binden fazla aktif OR genl vardir. Bunlann tamamt milyonlarca yJl once ortaya crkan ve cok kez kopy:alanm19, atalara ail tek bir geudJ.en gelir ve her btr gen d;,g;erler'indicn bira,z Iarkhdrr, Ve ytne her bin, farkh bir hava molekulunu tanunay,a. yarayan, ~arkh bir protein ilretir. Her OR protelm burundaki dokularm tcmde bulunan hucrelerin farkh bir Ltirimde onaya erkar. Farkh kokular farkh molekal bilesimine sahiprir ve her bilE:$i.m Earkh bir g,rup hucreyi harekete ger;iIir. Hucreler de, Iarkh sinyalleri birlestirip sifrelerini I;ozen beyne sinyaller gondettr. Fare, kedlnin kokusunu peynir kokusundan bu ~eki1de aymr. Fareler (ve diger memcliler) sinyal bil~imleril1i birbirilerine eldeyerek, si,1IJhtp olduklan OR ge:n[,erinden dal~a cok kokuyu tamyabilid.er.

Fa.rkll kokuhm l3myabilme yete:neg,i do~ada faz1aca yanu sa~lar: ,akrab" Qlanlarla olmayanlan birbirtnden aynmanul, e.~ bulmanlZl, yi},feek bulmamzl, avcllan tammamZl ve b61genizi kimin i~gal e[[i~ini

anlamanm saglar, Hayaua kalma acismdan geLirdigi avaruajlar oldukca buyukrur. Peki dogal seleksiyon WIn bu genlert nasrl biebirine IIn~gladi? Ilk clarak aialardan kalan bir

gen birkac kez cogaldi. Bunun gibi ~ lenrneler zaman zarnan hucre bolunmesi sirasmda gereeklesen kazalardan dotayl gerceklesir. Giderek bu eslenmis kopyalar btrbirinden synkh ve her biri farkh bit koku molekulnne baglandi. Bin OR geninden her biri ic;;i.n farkh blr urr n.ucre evrildi, Ve aym zamanda, beym de farkh kokulan algilayabtlmek iein ~~ilH nrrlerdeki hucrelerden gelen

myallert btrlestlrmek arnacryla sinyallert ileten yeni sinirler ohisrurdu. Havanm koklanmasrmn strf hayatta kalrna icin degeri bile dii.~fmuldu.~unde gdriiyoruz ki, bu gercekteu evrlrrun cok $a~.ruc.l blr basansi.

Bizim ko ku alma duyumuz lse farelermktne hi<; yakm degll, BUUUIl bir nedeni bizttn daha az., yalm~ca 400 civan OR geni ifade ediyor 01- marmz, 'tine de toplamda, tum genomumUZlln yu.zde tll;;ti.nu olustuIran 800 OR geni taSlyoruz. Bunlann yam. da m1:aasyonlar taraJll1dan kaha olarak etldsizLeslirilmi$ psodo.g.enIer. 5u durumun ayn~ I prim:nlarln !;ogul1.1ugu h;in ge<;el'lL Prim(llliar olarak biz1er gUll icerisinde k,okudan c;:ok g6rt't~umuze guveniyoruz, dolaYlslyla bu kadar fazla kol<uyu arm dmemiz gerekDl.iyor. IhtiyaC duyullllayan genler de mu.ta yonl.ar-,

" a .1'2 ...

ca ~,emjzJ;el1i}'or. Tahmtn edilebtlecegl 1,1z re I nkh g,o,nne yeti ine sahip oldugu tcin etrafmdaki cevrenin daha iyi. aynnnni yapan primatlann, daha fazla 61u OR genleri vatdtr,

Akl!ir olan-clmeyan tnsan OR genlerlnm dizilimlerine bakarsaruz, diger primatlarmkilere cok benzerler, fakat cmitorenkler gibi "ilkel' merneliler v surungenler gibi uzak akrabalannkllere az benzerler, Peki, evrhn yuz(mdell degtlse ned n 010 genler boyle bir iillski go.stersin? Ell kadar cok et1dsiz ge:n banndirmatmz da evrimin bit kamndir: bu: geneuk yuku tasryoruz, cunk-a hayatta kalmak icin keskin koku alma duyusuna, guvenen uzak atalarnmz bu genlere ihriyaC; duyuyord'u.

Evrimin en carpict ernegt yunuslarm OR genlendir. Yunuslann havadaki UI;UCU, kokulan alglllamaya ihtiya,c,lan yokrur: tOm i.~l€rini sualunda hallerukleri icin, sudakt kimyasallari aMgl]amak i~ tamamen farkh bir taknn genlert vardir. T3.h~ mill ,ed.ilebilecegi g;ibi. ym:mslann bazt OR genlen eLkisizrue~tiril1mt~tir. Daha dogrusu, bu genlerm yt1zde

eksent etki i% haldedir. Yualercesr hala, yuru.ls genomunda durgun halde, birer evrim kamn olarak bulunmaktadrr, Bu 0111 ),unu genlermin DNA diztlimlertne baktignuzda da, karada Y'~$<liy~:U1 memelilerinkilere ne kadar benzediklertni go,ritrsum:1z,. Bu

Ellrimin en r;arp!C1 ornegi yunvslorm OR sen,leridir,

da yunuslann, denize girdtkten sonra OR genleri tse yaramaz bale gelen kara memelih rinden evrildiklerini gosteriyor. Fakat eger yun.usb:nn ayn olarak yaraulmis bir lur o~duA"unu d(l~'Unuyorsam.z bu berrzerligin sizin i~in hir anlarm olmayacaktir.

.Bu YHHturta ftesesine He gerekvur?

K6n:]mi~ genl T kOJ'elmi~ y<llPl~ larla birlikt hareket edebrlirler. Biz memeltler yumurrlayan surunge.n atalardan evrildtk, "Monetrem" (Avustralya dikenlr kanncayiyeni ve ordek-gagah ornl orenki de kapsayan tek-delikli merneli cinsi) clanlar hiliricincIDe memehler yumunlamayi btrakrrusnr ve anneler b beklerini bir yumurta deposu haztrlamak yerine dogrudan plasenta yoluyla beslerler, Ve memeltler, sl1nlngenlerde ve knslarda yumurta kesesini dolduran vitellcgenin adh besleylci protelnl ureten uG; gene sahlptirler. .A ucak m emelileri n hemen hemen hepsinde bu genler 610. ve mutasyonlarca tamamen etkisizIestirlltnis hald edir. Birt akrif di~er tkisi,oll1 genleriyle, yalmzca yumurtlayan zrronotreru (tek-deliklt) memehler hata. vuellogentn u:ret:ebilmekteler. Bizim gibi memeliler h,a11 bir yumurta kesesiuretebilirler, ancak bu keseier korelmls, yumurtadan yoksun, g'eni~ 'lie s~V1yia

Ornitorlll"lkin gorip bir i:>zelligi, midesfnin olrnornasrdir,

dolu, cenine bagb btr balon se'klinde bulunur ve hamUeU~,iD ikinci (1)ytnda cia embrtyodan aynhr,

OrtlitorenkiN "'H1.ide"'si Ordek ,gagas'l, sisman kuyrugu, arka bacaklenndakt zehrrlt cikmuIan, di~Herinin. yumurtlama ozel1 igi ile Avustralya ornitorenkt blrcok acidan tubaf bir hayvandsr. Eg,er bir canh akilstzca ya, da blr yarancmm eg~ences[ iCtn tasarlammssa, 0 bu hayvandrr herhalde. Ornitorenkin gatLp bir ozeHigi, midesini.1J olrnarnasrdrr. lcinde sindiric] enzirnlerin yiyecekleri parl:;:aladlgll torba gibi birer mtdeye saliipelan hemen hemen tum omurgahlarm tersine. OI'P rritorenkin "mide'tsi, yemek borusu ve ince bagll'sagm btriesugt yerde k1i~uk hir slskinlile seklindedir. Bu mlde, dLger ornurgahlarda yiyecdderi sindiren enetmleri vareten

bezlerden tamamen yoksundur. Evrimm neden mtdeyt elediginde:n emin degilia, belki ormtorenkin yumusak boceklerden olusan be leume duzeni cok Iazla islem gerekrirruedlgi WIndir, ama ornitorenkin mideye sahip olan atalardan geldig,inil hiHYOfI:!Z.. Bunun btl' nedeni cmitorenk ge~ nomunda sind iri mle alakali enzlmlertn tki psedogenmm bulunmast, Arll~ gerek du-

I yulmadlgl i~in mu:a:yon tarafindanetkisiz bale g:eLirilmi$ler, ancak yine de bu ilgil1~ hayvanm evrirnini kanuhyorlar.

Bit anbrlyo bakahm Jleolacak?

D:.uwin'in zamamndan cok once, 'J'o.loglar embriyoleji ve karsrlasurb anaromi I1ze:rine I;al~lyorl~rdl.

Cmh~l1llIlan. 0 donemde blr sey ifae enneyen tuhalhklarla sonuclan- 1, Cme~in, tum omurgalslar arm sekikie, embriyo haHndel{~ biT ballk ~ - runumunden gelismeye bll)j~Jarlar. Gd~me ilerledikce farkh turler, g;!l-

-p ekillerde aynlmaya baslar. Ba~l[a

- run turlerin embriyolannda mev-

1 olan baai kan damarhm,sinilrve organlar aniden yok olurl ar, - erlerl ise sekil ya cia yel" degistter, En ommda bu g:eli~im dan 1 . farkh yeusktn bahl(, Urunger!J.

. me rueh VI! amftbi (hem karahem suda yasayan) glbi mrlerin a ,tyIDa sonlamr. BUlla ragmen, lC"" ... nsrne surecintn basmda hepst blr-;- e benzer, Darwin, buyuk Alman riyelojisti Karl Ernst von Baer'in rgah canlilana ebrtyolsrmda-

btfil\erlige eeden bu kadar $9i$Umlauyo r. Von Baer, Darwin'e

_ -azlLyor:

an. elimde iki kCu;llk embrive hangi nrufa ait ol . uklanru emlyorum, Belki bir kertenke

l1<i de kucuk bir kus, ya cia cok

.:ilk bir memeli, Su asamada bu nlanmn kafillarmlll ve 1'"::<n<>:"-""'erinin olusumu birbirliertyle DIll3.1lLen aynL."

me 0 donemde, ernbrtyolojtye ders knaplannda okutalanlar-

- tamamen Iarkl: alan bu g reekr;ozen vie bu gelisim sureciuin kansnnci caelltklenntn evrtm

- ncesi ieerisindebsrdenbi re cokanlam ·i(adee~ttgil!i. gosteren Dar·oldu:

"Embriyoya, ortak bir am lormnaz c;;ok beltrgtn brr resrnt larak ugmuzda, mbnyoloji daha <;01< " t cekryor.

Embriyonull gel4imi; fnVfUMlnlml5 emU} su",e.o Bi'iltClu ermrrgahlann UZVU olma-

van, ve kUyruJ( iaflyan bahk ~ipli felOSUno. inceleyerek baslayalnn, Bu eanhlann belkt de: en OIrpU::l bah] benzerl OZeJl:ig,i, embriyonun daha sours kalasmm olu~acag] y in iki tarafmda CizgilfTle birbirinden ayTi 1-

nus, :501ung,a~ yaylari olarak da adlandirdrgnmz bes tla yedt kesenia bulunmasidar, Bu yaylardan her biri

inirleri, kan damarlanru, kaslan ve kemtk ya da kikirdaklan olusruran dokulan banndinr. Bahk ve kopek bah~l embnyolan gelJ$tikCif birinei yay ceneye d6ml~Cir ve gert kalanI~r da selungaclann Y3JlPlslm olusturur: keselerm aralanndaki c;izgilel' actlarak solungac yanklarrm nteydana. geurir, ke eler de schmgaclaTIn hareketlerini kornrol etmek uz:ere slnirlerl, sudan oksijen alabilmek 'icin kan damarlanm, sclungacm yaPISlnl desreklemek lcln de kemik kaliplan ya da kikudaklan olusrurur, Bahklarda ve kopek bahklannda ' olungaclerin bu geli~hni az cok dogrudan gerc;;ekl ir, bu embriye 0- zellikleri, yetiskln bahgin solunurn yapmaslIll saglayau istemint clusturmak icin ~ok fazla deg~iklige ugramaelar.

Ancak yeuskin olldugund,<1II sohmgaclan bulunmayan di£er ornurgahlarda bu yayb:r bahklardakmden <:01 farkh. kafaYl olusurran yapdara donusurler. Omegin, memelilerdie orta kulagm 11<; minik Ikemlgini, ostakt borusunu, sah damanru, bademcikleri gmLagl iii kafatasi sinir-

lertm meydana geurlrler. Basen tnsan embnyolannda sohmgac yangl. kapanamaz, bu. da 'beb gln boynunda ki t olu masina neden olur .. Balik atalanrruzdan kalan bu durum a meliyatla duzelrilebilmektedir.

Kan damarlanl'll'lZ lse cok ciaha tubal degi$iklikler g,O.srt.erir. Yine bahklarda damerlarm embriyonik o:zeUikleri cok degi§ime ug,ramadan etiskinlerin sisternini meydana getirir, ancak dig r omurgahlar gelisukce, damarlar yer dgi tirir ve bazilan yak olur. Btztm gibi memeljlerde ise bastakt aludan yalmzca U:~ lane ana damar kalrnaktadir. Ge cekten tuhaf clan bir $ey de gel~lmimiz surdukce ge(,:irdi~imiz degiSlklikJerin evrim iralamasma benzemest. Ba~ta bahklannktne benze en, dolasun sistemimiz embnyonik amfibilerinktne benzer bir isteme dono. . r, Amfibilerde emb-

riyonik damarlar, dogrudan yeti~-· kin damarlanna don'llsurken, biztmkller emb tyontk surungenlerinldne benzer btr ~eye dogru degismeye d - vam eder, Surungenle:rin dolasun sisaeml - me dogrudan yel.~kin surungen i temine dlonO~ur, anca biairnki daha lazla dcgi,serek. dolasnu si .[emi.mizi gercek bir memeli-

Hoeckel'in r;~~itlllQrler~n embriyolormm kar~!la§hnnah o~orok gosl'Eliilicliigi ~izimleri,

Embri\,OI'\un geli~imi nin dolasim sisterrane dOnf.l~:n:ilren birkac kivnm daha ahp, sah daman, akeiger atardaman ve sart aortunu olusturrnak surertyle tamamlamr

Bu ozelUkl~rka:famlzda bircok somnun uyanmasina ueden oluyor. Onceltkle, neden en sonda birbrrmd,en calk rarkh gi"lri'toen, Iarkh omu rgahlarm hepsi bahk embrlyo una benzer bir sekilde gelisnntne bashyor? Neden memell] r kala v ' Y02.lerinl bahklarin solungaelanm 0- lusturan embriyonik yapilara cok benzeyen yapilardan olusturuyor?

eden omurgali canhlann mbriyolan dolasim sisteminde bu kadar .;ok deg,i~jkhge ugruyor? Neden ifi-

an veya kertenkele embnyolan bu kadar ~ok degi$ikLik ge~irmek yeri- 0<1;' yetisklnlerdek! dolasim istemini dogLUdan olu unTIlJIJlyor? Ve neden gehstm siralamarmz atalanrmzm evrim ssralamasiaa bu kadar benziyor (bahktarr amfibi.ye, urungen, ve sonra rnemeliye dogru)? Darwin'in Tzjr!erin Kok,cll,i kuabmda one S(lTdugo. gibi, bu iralamanm nedeni, msan emhriyolarmm gellsbn sirastnda uyum saglamak zorunda olduklan farkh ortamlardan gecmesi degtl,

"Aym smif alt farkh hayvanlann embriyolannm yapllarmdalu henzer noktalann g,enelLikLe onlann var 01- duklan l.;:o,uUarltll d:ogrudall bir tli::ikisi yol~tur. Qmcgin. ornurgah .embfly, la:nnda g,lIirip dugCtm benzle-r. bir rota i.zleyen, salunga!; yanldannm yanmda bulunan damatlarm aym ko~ullar nedeniyle OlLl:;lugUllu var~ sayamaYlz. CUltku memeli embriyosu :mnesinin ranmJnde, ku.~ embriyo u yumuri:ada, kmbaga ernbri_ 0 U is yine yumurla ic;erisjnde ' ualtm-

ft_ ,_1iII!Ii.

da gelisir."

Bu evnm afhalarmm tekran, diger orgenlann geH.$itn sa£h.dannda da ,DrOlur, mes la bobreklerimiade. Gel i:!;iim sirasmda insan embnyosu,. btrbtrt ardma 11~ farkh bebrek o lusturur, son 1b6brek meydana gelmeden once de cliger ikssi yak olur. Bu gcc;;id bobrekl r, fostl kayulannda bizden once evrilen iurlerde (sira iyla cenesiz bahklar ve surungenIer) bulunsu bebreklere benztyor. Pel I, bu ne anlama geliyor?

l3u soruyu yUzeyseJ clarak $U sektlde cevaplayabiliriz: her omurgaIt bir safhalar dizls; haJlli1de geli,~im gosterir ve lou safhalar arajanmJZ:m evrtm siralamasrm udd.p eder, Meseta bu yuzden, ge1i~.meye ba$layan bir kertenk le basta balik ernbriyosuna benzer, daha sorrra btl" amfibi embnyosuna ve on olarak da bir s\i.rOngen embriyosuna d61l~(i,r. Meme:mer de arm siralamadan gecerler sneak en sonda brr de rnemeli embrtycsuna dOnOtukie.ri safhayi fartrlat.

Geli~jm" olduk(:a 'nuthafa.zakdr' .hi .. 5:iire~ Verdi~imb: bu yamt dogt'udum' an-

cak buradan da daha derin konular ortaya crkiyor. Neden geH~im bu ekilde meydana gellyor? Neden asbnda kuyruk, solunga~ vie bahk bnzen bir dob .. lm sistemine ihtiyacm olmayan insa~1 embriyosunda dog~t .. lei· iy n, !Jel~imin "bahk embriyosu;; SalliaS1l11 elemiyor? Neden geli,s.ffimimize, L 7. yuzYLIDda. biyologlarm dil~iindugl!iJ gibi~ basilo;;;e mjnik insanclkhrr olarak ba laytp', doAana ka.dar giLgid bii.yum1iliyoruz? BuWn.

bu dQnii.~Uml€r, duzenlemeler niye?

Buna muhremel VI? lyi bir cevap sudur: btr tur basks birine evrillrken sonradan gelen asasuun geib"im duaenm], yani atalara ail yapilan 0- lusruran mm genlen mira olarak ahr. Gelisim, oldukca "muhafaaaksr" bir surectir, Sonraki t~rlll olusturan yapilar, gelisim 5urednde onceki tu& ran ozeIDUkl.erjndcn bazi isaretler gerektirirl,er. OIl1e~in. eger dola~UtL istemini geli$hnin en bastndan iiibaren yeniden sektllendirerek duzeltm ye c;ahS1YO c. amz, kemfkler gibi de2~mem.esi gereken yapilann olusurnundaki rum LeI'S )lao etkilerin ortaya ctkmasma neden olabihrsiniz, Bu zararh yan etkllerden kacmmak i!;in, zaten agtam, alan btr teme] geL~im plamnda daha az etkili degi~iklikler apmak daha kolaydrr, En irlsi •. sonradan evrtlen $eylerin embrlyoda gelismek uzere p,rogramlanmasidrr.

Bu "esktye yenl o,zeUi Her e kleme" kurah gelisirnle alakah degistkIiklerin srralamasmin nedeu evrim stralamasnu yansungun da al;~klJyor. Sir grup di~erinclen evrlUrken, genellikle esktsintn geJi$im duzenine ye.[![i~er.iniekler.

Alman ,evrimd ve Darwin'in ca~ da~l, Ernst Haeckel, btl kurala isaret ederek, 1866 ytlmda, "Ontogenez filogelle.zin tekrandir" seklinde ()zietienml.s bir "btyogenetik yasa' formme eni. Bu, bir canhmn geli~m'nin" onun evrhn ge~mi~ini tekmrla.dm.m anlamma geltyor. Ancak btl, gorus yalru.zca kiiSlili bir mannk (;el'(;evesinde dogrudltr. Embriyonik saDudal". Haeekel'm tddia ettigi gibi acdannm )'e~ldn. sekllleri gibi gomnmezlu, atalarnnn embriyo halleri 'bi gorundrler. Ornegi~. insan fel1JsU, asia e~kin bir balig,aI ya da sUnlngene bemem,e%, ama belli yon~

erden bu tirrlerin embriyo hallerine beazer, Ayna bu. tekrarlama mUllak ve "kaC!D),lmaz da degildir. Bir aI31W'I miliri}"OSUIlIIlIIl her hi!' oz.elligi LOrunIannda ortaya <;Lkma:z. geli§irom tUm f'vrelerl de mudak biT eV'rim srml.rum.a.slm takip emme:z. Daha~

birki1!e:r gibi baD Lurler geJi im suasmda nere.d:eyse' atahmna dait rom ii:leri kaybetti1er.Haeckel'in yasast~ sadece mWlLL:d: :'5ekilde dogru olmam.31 i9D de.~jl, Qynl zamanda Haocket €Ski embnyo !;;izimJed ger-

bugo dogumdan blr oy once' dokiHarek Jl'enini doho

~k d[]~llml~ tUl'lere LHfOkl'tor. .

kEkle: elduklarmdan birhkine daha !la:WeJ goruns(m diye uzerlerinde :vDamakla haksiz yere suclandi_ i(jn saygmJ~g:1!11 yiti,rml:sli~, Fapilie icin yorgan yakmamak geEmbrtyolar hal::1J blr o;~il tekrer

tenr: e'lrrimin baslannda onaya 6zeIlikkr geneUikk geli;;;ilmin ~~mda da gorl.i;IUr, Tabi bu. cia e~ nnlertn bit' evrim ge~mj~i varsa an];nn ifade .ediyor.

Emlrriyo geU~imi Hedeft cvrtmh: dJ1U slrayI izliyor:? tllrlerin ge:li$nlJl~' surecinde

ge:~mi~n'erinin ~og:unu neden s:n!urchig,ftndren tamamen emin deEskilerin 11z:erineyelJi seylerin ...,._..:...;:;,oUJesi kurah yalruzca blr htpomtbriyolojiye: clair ger.;elde·atdda:m3isu.hr, Bir gdi$im du-

o •• baskasmdan ziy'ade belli . de: evrilmesinin neden daha klugunu kanulemak zor, an_~ru-.n.., 'oloj~nin gerceldert a.ynen C::::r:J:l"!!Dl' "P! faInl:2:C.a evrim.liTI ~~gm-

- ;mbm'i:facle edtyerlar. Tum Q:c=~:ah1M geli~imlerine b<lill!gahenbirhalde bashyorlar, (:.llflkl1 ~lfuliz·-. babk ~l:a13rdan geltyoruz, _~l~ __ kan damarlanmn VEo so~U1.

c2&l¢larm g~r:lp $ekil degi~ildikle· vok olmalanyla karsilasiycrua, - tornnlae hililBi atalann geltsim ~ ve gernle:rini tasiyerlar, -- ~-im sll<ilSlllda'~d bu de~4>ikhkle" ,......,.., smdamasL da biT anjam ifade edi~min btr evrestnde memeSU:n1O,gen.l·erinldn€ benzer bir -·0...-;- .... 1' ad dolaiuTI sistemine sahrp r: Iakat hie tersi bir durumIcaIilla..imlyoru:z. Neden? Cllnku l:::::::.:::Jldill,· er ilk Silidiingen[etden evril. onhtJ' memelilerden cle:,gil. T~7lofn. Klikf'l;t.!'nl yazdigutda, ~ embriyolojiy; evrim icinen

gu~hl karuu olarak g5illya.rw du, :Bugiln elsa muhtemelen en yflksek rnevkii fQsil kaytrlanna venrdt. Buns. ragmen bilim, msarun .ge:lisbI).iine clair evriln~ destekleyen etki~eyici kanular toplamaya devsm e!w dtyor, Ballna ve yunus embriyclan, dort ayakh memelilerde arka bacaklara donusen arks ayak tomurcuklarr otesturur. Al1lcak, suda yasayan memeltlerdevacm d tsmdak! btl tomercuklar olustuktan kisa bin' silre: sonra tee ritogru ahrur,

ruma myor, ancalc buraya danil etmemek i(,:ill [ada dlkkae ceklci, a da yeni d:o~nuoSbebekleni'n "kavrama refleksi". E~e:r bir Debekle k~U-$l~ I asrrsanlZ , avucuna ya!va~a hasnrm, parmagnusm etrafmda elini ynmruk yapmak sureriyle size reflekslf bit kar$,lhk verecektir, Bu. kavrama o kadar g(l~IOdii.r ki, bir bebek itki clint kullanarakbirkae dakika boyunca bir supurge sa.ptna asih olarak durabiltr, Dogumdan sonrald birkac hsftada yok ohm bu kavrama reneksi. atalara ail btr dl!tvranl~ur. Y,eni dogmu:;; wayml1l.n!ar da ayru reflekse sahlptir, fakat onlarm btl refleksi, anneleri ~a-

EmbriYDmut: rsfmdan ta~lrli1rken. tfiylcrine astlma-

altlllCl haJtada lann'll saglam.a:sl icin cocukluk cl.6ne-

;mylerbd dOhuyor rninde de devameder.

Benim favor! embri.yolojilk kans- Emhrlyoloji evren tcln boyle bir

11m l1Ulyh"il insan fetusudifDrr. Bizler ge- alun madenl saglarken, ders kttap-

nellikle "r;tplak maymunlar" otarak lanmn buraya diktat cekmemesl 0-

btltntyoruz, \:unko diger pnmarlenn .~u.cQdfl,t. Omegin, ben lanugonun

akstne, kahn bir tuy tabakassna salarp ilk basta neden olestugu haricinde degiliz. faka~. ashnda, emhnyoyken onun hakkmdaki her ::;ey1 bilen do-

kisa bir su.re de elsa boyle !biT taha- gum ~:mal1l.ianyla karsilasnm ..

kannz oluyor. Dollenmeden yakl~lkEmbn.yonik ge1i$intil1l, tuhafhklasln hafra soma lan:l!ligo oI~r~ik ,adlan-n kadar. hayvan yapllar!!l!ll da yaldmlan bir tiiy tabal~SlyLa tamamen maca evrtmle aciklsnabilecek tuhafkaplaruyoruz, lanugo dogr(iimdan btr hklan vardir. Bunlar "'k6lfi tasenm'

ay onoe d6kulerek yetini daha sey~ vakalandrr.

rek dagilrms ruylere TOrlerln Koker'li'ni yo:zdl~l'ndo, Darwin embril'dojiyi evrirn i<;in ell bnakryor. Arltlk insan gi.i~I(j komi! olarc~ gorliyordv.

ernbriyosumm ge!;ici bir til)' tahakasma ihtiyacl yokm[, r;u.n.bru I.uU rahmi zaren 37 deeece sl.cakhgmdadu .. Bu nedenle, lanugo da yalmzcabizimp,rimal soyumuzla acrklanabilir: ceain mayenmlar da gelisimleri:mn bem:er evrelermde tfiy tabakaSt. Cnu$tururlar, ancak onlarmki btzunktler gjbi dok1ihnek yerine, yenskm maymunun [t'tylertnl olusturmak uzere gelismeye devam eder. loo!!mlar gibi cenin balinalar dakarecia ~yan a:lalanndall kalma birozellik olandt. Ianug» tasirla r .

KaJlbold:n h4\fl:';ama reflellsi lssanlara clair son

ornek bizi bir.az yo-

KOTU TASARIM

Yilin Ba~kalll filmi.nde. komedyen Robin Williams, blr dizi ruhaf kaza sonucu ABO baskam olan bir talkshow sunUCU;SUQU canbndmyor. Secim onc:esi bir tamsma progratnmda, Wmiams'a akilh raserun soruluyor. 0 cia. "tnsanlsr akrlh tasarun, akillr easarumegretmeliyiz gilbl ~eyru,er soyleyip duruyorlar. lnsan vucuduna baksatnza; sizce akilh tasanm. mr bu? Dmlenme alarumn yamndaki bir 31.'1.K isleme tesisi gilbi bir ~ey't diye yarlldlyor,

Bu old!!lk~a tyt btr ackea, Canhlar dogal ortamlanna cok uygun bir sektlde yarauhlllS olsalar da,ku.sW"suz tasanm do.~'Oncesj btr yanJ.lsama(hr. Her rur bircok yondell kusurludur, Kjvi. kuslanmn ise yuama:y.an kanatlan, balinalann ko:rdmi~ pelvtsleri vardtr ,bizim tse bas belast apa:fidlslerimiz var.

"'K6tu. tasanm "dan kasnm ,u; e~ ge:r canhlar btl- laml tarafrndau, sinirler. kaslar, kemlkler vb, temel yapllR:;il olarak kullanilmak surettylie srhrdan yaranldtlarsa, bunlar gibi kusurlara sahip olmamalan gerekir. K usursue tasan m gercekten yeteneklt ve akuli bir tasartmcrrun esert olabtlirdl, Ancak bu knsurln tasanm evriminbir ~~sretidir, dabS! dogrusu bi~im evrtm deytnce bulmaYJi bekledlgi.miz ~ey budur, Evnmin sifirdan ·ba'sI amsdigim Og,rendik, Yem parealar esktlerden

evtilirler ve dab a once evrilmi~ olan parcalarla uyum icinde cah:jimak ~O~ rundadrrlar. Bu nedenle hoy]e; seylerle karsllasma~ m.lZ normal, vucudun baai parcalan en tyi olmasa da .. bi lL_<-ld" 1 I .. nyl ir ~e~:I. e l.~.ev enm

yertne genrtyer ola:bilirler ya da krvt kusurnm kanatfa!"i gibihi~bilr ise yaramayan evrim kahnulan olebihrler,

YQs.~lbol~k:to doaumdon btr oy kcdcr sonroc;:ok ilgin~ blr ~~~ olur, goderden br~ vukon dogru kavmoyo bo~lclT, bohg~rn kglgsmln os-tCiocl .. n ge~r,ek digef gozun yorlino ,gelir.

YQS,stballk lI~eden. ~tmt iti'barf'n yfUsJ.degil?

Buna iyi bir ornek dHbahglcilT. Dllbahgnnn yemlen blr balik olarak popalaritest, kdr,;lklannl L1 rtemizlen~ mesirli. kolaylasuran yasslhgmdan. gelir .. Pleuronecnform cinsinde: pisibahgl, kalkanbahgi, dilbahgl ve onlsrm akrsbalan gibi yakla~lk 5;00' mr vardn . "Yan yu.zen ,. anlamma gelen btl kelirne, yassibahklannm yelersl.z tasammm cnk i:yi anlatan bir tarnm, Yasslbahklar dogcluklaunda p.ankel<:;1eklmd,eki vucutlarmm ik!. yamnda hirer go:zleri bultmnr ve normal bir baltk gibi dtk ~ekiIDde yuzerler. Pakat bir ay kadar sonra cok ilginr; btr ~ey olur: gO'2- lerden bin yukan dogru bymaya.. baslsr, bahgm kafasuun usuilmden gecerek dtger got;utl Y3onl113. geltr ([!DIre gore saE y,a, da sol yana), Kafa da bu

I""".....d~~~~~~ ~'--~--'~ ~~ hareketi kolaylB$tu-

mak naere seklmi degism.hir ve Yllzget;:lerde Vi! renkte degi;;ikUkler meydaaa ge.ltr. Bununla birlikte bahk aruk gozsllz clan ya~ma ramI', i.ki goiii de yukanda kahr. Saylere dip ... lerde kendini ka~ mufle ederek ba~ka ·hall.klan ",vtali. Yo.zmesi gerekt.i.gind.e de: yine: aym ~ekildle g6z.sQz yanmm Uzerind.e yuzer. Yasslbs.ltHar I&lluyadaki. en asimenik omurgall canhlan:hr,

Eger bit yassabahk tasarlamak isteseydiniz bu. sckilde yapmaadimz herhalde. 1.aS51 hale gelebilmekiI;:iin yan yanaak, gozierlili hareket ettirmek, 1(alJa.slulI1 se k lin i de~i~~ tirmek zorunda elan de~il; dogu{i~ tan hibaren yassi olan VI! kammm ftstune yatal1, klzaga benzer bir bahk yapardunz, Dilbahklan oldukca kotu tasarlarmnslar ever, ama btl rasanm onlann evrtmsel .mlrasir» dan geliyor. Soyagaf;lanndan, rum yassiba hklar gibl dilbahklarmm da "normal" 'simetrik bahklardan evrildigini hiliyorlJ:L BeUi ki, kendrlerinsavcilardan saklamak ve avlanmak ir,;in yan yanpdentaln dlbine uzanmak oldukca avanrajh gelmis, Bu tahl] ki bahk h;in bir problem yaranyor: dlpteki bu gozlerl-liem i~ yaramaz olabibyor hem. de kolayca zarar goreblltyorlsr. Bunu dU2;e!Ctaek b;in de. dogal selekstyon vueudnn sekllnl bozmak yerine g6Zil.n yer de~i~tirm.e$iyolunu seciyor.

Siui," bozucu gtrdak siniri r D'ojal1lm en ~~(H(l tasarunlanndan bilri de mem.diJ:e.rin glnlak sinirlerinde: g,oruluyor. Beymden gIf[la~;a, uzanan bu sinrrler konusmatmzs VI! yutmarnen saglryor. L~ stn gadp tarafi, bu sin!r oimasl gerekendem !;okdl,aha. uzun. Beyinden gvtlatll do!rudan IlIzamnak yedne gogsG:mug,e il11ip !;iahdaman ve biw atardamardan tl1reyen bag dokuSllIlAUri. en:aJmda:n dolanar:ak le:krar ynkalil 'Clkrp gudagl berne ba~lIyor. Bu sinir bir me~r'e uzut1.lugunM_ Zurafalard.a da. bu sinir benzer !bir yol idjym, fakat bu yol dognru.p dan baglasa uzanacagl yolda.n t<'lm be.!i' metre dah:a uzun! Bu ~lgilll; si.-

) ilk duydugumda inanrnakta "ddi nkmu cekmtsnm. Bizzat g" Tk ictn tum cesaretirni toplayip "y msaa anatomist laboratuvarma :riuim ve ilk kadavrarm inceledtm. . _ yardrmci profesor bana kalernle -,gl govde e dogru ve soma tekrar yukan bogaea dog'in taki p edebu siniri g6s1enn~'li.

Gntlak sinirinin iz:ledigi btl doach yol adece kQ~u bir tasan.eserl die:gil, ayru zamanda uyum- uk da gos'[creb:iUyor. Bu fazladall _ nluk, siniri yaralanmalara dana illi bale getiriyor. Ornegin, gogdogru bir esintiden kolayca za,gOrerek konusmayr ve yutkun."Ii zort~trraNliyor. But )'01 sadece sinirinin nasil evrimle~tigine £mru:da bir anlarn ~fa.de ediyor. .;t memelilerdeki sahdaman gisinir de bahk atalammzin so~ yaylanndan gelir. Memelile-

Ilk bahk embrtyolannda bu sinir sol ungac yaymm kan daman ea yukardan a~a!tlya uzantr Vii: beyne gtden bo.yok vagus si~:m-iD bit koludur, Yeti$kin bahk-

ise, sintr ,ayul verde durur ve s:f::mg;ar;lan beyne bagla.y rsk su p=::!pmimalarml 58"gLar.

- imiz (uecinde besinci sol; rayuun, kan darnan yok 01- _.., ........ dort ve alunci yaylar da a~ Qvd,eye dogru hareket ederek ~ __ ~n ve akciger atardamanSIUrnIIu,tur. Fakat hi.lft alnnarka mda bulunan grrtlak _rdak ve beyniti ysrnnda ;..,L.. __ OoiU.L' yapiler hahne g,e.h:t1! embYaJpliar,a baglt kalmu;itit. som-a olu~a:ca,k ~ahdaman. dogru geriyt evrildikl;e, g~nsiniri de ollullla bi.rUkre geriye .-- ...... -cek .zorunda ka]mll~uT. Geli-

_ asmda btl sinidn damardulll p Ikendisini daha do~rudan kild£ yenmden 'oLU~UJrl:nasl da-

-:-a:i.lRliJ olabilirdi, uncal k dogal

-=--- ...... '",' on bunu ba$aramadl. c;~n-

bp yeniden bir~~me inirin runlngttl1u az,altlyor. Sahdama~ gertye evtimi.n,i yakaLayabilipn siniI' uz.un kaldl. lste bu _l"7n .. e.P1 yol, sinirlerimi:z:in V~ l ... an laruruzm bahl, 3ralarlrnlzdan azellikleriyle dog,;an. 'embrioldugumuz i'Cill geliSI1'1,e su... "-=IU.I ...... hep tekradalllyor. Sonuncla k(jro ta anmla kahyomz ..

PrOSUlf beVJ1i Jwyaca.k b'R$h« yer mi YOktK/?

mnsan ureme sistemi de derme !;artrul parealarla doludur. Ornegin, erkeklerin, balrk ~,€y Drga:nla:nndan evrilmelerinin bir onucu clan testislerl karin boslugunda fllilga neden clan nokialar olesurrur, Erkekler, sperm ureten pJ'Os,laL bezlennin lam ortasmdan geen ldrar yollanrun yeter iz La arum nedentyle d stkmn yasarlar. Robin Williams'm sezlerinln bsska bit deytsiyle bir dinl,enme alarunm ana mdan gecen pi. u borusu gibi, -l"ke11erin buyuk btr bo!Ctmilnun pro iatlan hayatlsnnm ilerleyeu dcnemlertnde buyur ve ldrar yollanru siktsurarak idrara cikmayr zorlu ve a.gnb bir duruma donnsturur (Muht melen bu, cok a .. l,,~inin oruzdan daha lazla y:ll ya$adtgt donemlerde'ki insan evrirni surestnce problem teskil etrniyordu). Akilh bir tasanmci enfeksiyona ve buyllmeye bu kadar ya.ilbn hir orgamn icmden geeen boyle bir t(lpO maya koymazdi. 6untm nedeni m melilerin pro tat bexlerinln idtar yolunun duvarlannd a iki dokulardan evrtlmts olmassdtr,

Bebeh fJ.eden "oratla» {Iklyorf?

Kadmlann durumu dill. cok [arkh sayilmas. Modern ubhm geHsmesinden once kayda deger sayida anne ve bebegin ,ohlmi1nc yol acan ve oldnkca a,gnh ve vertmssz bir surec clan pelvis yoluyla doguln yaplyor kadmtar. Problem 5U ki evrim U.resiDce beynimiz: Ibuyildokc b _ beklerin ka'alan, mki ayak lIzerinde dilzg-un bir ~ekilde yo.ni:meyi sag-Iarnak i~il1l dar kalrnak ~omnda olan pe~vise oranb. oldukt;211 buyl1du. iste bu z1thk insan dog[tmunun z,orluklarl~ ve mua~-

EQar blr kod!n lasor!oyocok olsonlL kodlfl ureme bolgesioin yerini degi~lirip pelvis

verine konn alhndon do~:ur'n yopmosln~ sg~lomoz rm'ldmll':?

1olm;,1 "l!gi'l1d uer~\'ery

zam bir aciyla gerceklesmesine neden oluyor. Eger hir kadm tasarlayacak olsaruz kadm ureme bolgesinin yerinr d~gi:;;u.ilip pelvis yeT~ne karin alundan degum yapmasun saglamaz nuydrmz? Dogumun bu ekilde ne kadar kolay olabilecegini dt1~tmunl Fakar msanlar yurrrurtlayarak coga'Ian ya da pelvis yoluyla tanh degum yapan varh klardan evrildi \Ie biz de bu evrim gecmlsimiz nedenlyle btl sekilde uruyoruz.

Akilh bir tasanmci lnsanda yumurtahkla Iallop tupll arastnda bir bosluk olusturup, YUillunaYl rahrne verlesmek i<;ilJ boyl,esine bir voldan gecmek zorunda birakrr rm? Zaman zaman d6nerrfmj~ bit yumurta bu ge~i:$i basanh hi sektlde gerceklestiremez ve kann bo luguna yerleslr, Bu durum, bebek i in neredeyse degi - Inez blr sckilde, anne tcin tse cerreht rmidahale uygulanmadikca Olo.mco.l ohm, abd mtnal gebeligi meydana genrtr, Bu boslul«, yumunalarmi dogrudan yumurraliktan vucutlannrn dl~ma birakan bahk ve surungel) atalanrmzdan ka Itl1J$ LIT. Fallop tup-u memelilerde bi eklenu olarak

onradan evrildigi icln ku surlu bir

baglanu yoludur.

Eu haiti Itasanudar aitcak evnmle' "pkla,ur

Bazt yarall1J~Cllar yeiersic tasarmnn evrimi anlatan btr rez olsmayacagrru, dogau 1'11 akilh bit" tasarrmcmm her seye r,agmen kusurlu varhklar yaramus olabilecegtnt oyInyortar. D<H"Win'h'l Km,~ KUUIS:tl adh kiiabinda Michael Behe, "tasanrnda bize garip gelen. ~eyler oray,a, Tasarumel larafUldan elbeL bir ned,e.nden otii:ru konmuS[llr': sanatsal nede.nler i;;:in, ce~itlilik itin~ g6s,~er~ yapmak i~Jn h~lihazlrda 'tespil e~ihlemeyell kulla:mmla ilgiti bir nede:n icin, ya d;) tahn:lin edilemeyen biT nroen i~ill" diyot. Ancak burada l<a<;:lnlan blr nol,<:la v~r. 'Ever, 1Mr tasPonmcmu.1 akll S~r enneyecek ban ebepleri ola.billr. Faka'l ,kar~da~tlgJlmZ bu beLirgin keltl la arlinLar, yaltu%ca erl<:1m aLalatlDlllZm o,%ellikle:itinde:n ,ewillmi~l,erse bir anlam ii'ade cruya-dar. E~er bill" tasanmCllllll tllderi. yaratlrk,en helH nedenleri varsa, bunlardan biri de canhl.arl evrHnl~ gibi gosu~r,erek biyologlan $aslrtll'lal. olsa gere:k.