Kazimierz Studcatowlcz

Projekt Schematu XIII

"0 Kościele *Y Świacie /spółezeenym"
/Człowiek w Nj.r9d::ie,.?a1stwia i Ludzkości/

I - Chrześcijańska Rawolucja ^oralna/tjzj 1-5/*******^"^*^

II- Iatctna Trsść Socjalizmu Jhrzińcijańakiego
/taza 6/ . . . . . . . . * -
III- Cy^ilizacja Chrześcijańska i Państwo
Chrzaścijańakia/tszy 7-1S/.............. " H - 5
IV -Powazacime,Kiepozbywalne i Nienaruszalne Prcwa
Cscby Ludzkiej/teza 19/.................... . * 5 - 6
V -Chrześcijańska PostawaSpołeczna/tazy ** 6 - 7
VI -Charakterystyczne Cachy Socjalizmu Chrześcijsńckie-
go/tazy .... ......... . " 7 -TO
Vll-Pcstawa Katolików w Stosunku do Obcych Sobie Ustrojów
/tezy 2 B - 3 T ....... "10 -11
yill-Krzawianie Miłości Chrześcijańskiej Pomiędzy
Państwami i Naroóami/tazy k-4/. ....... .... "11 -13

y -C/

f
y- y
.* .
 Projekt Schematu XIII

"9-^2Ś5l3łi*J*,§włsęią_Wąpółgzęanym"
ęzłowiek_w_narodzie^państ.vie i ludzkości

I ** Chrzęścij ańska_Rewoluęja_Moralna

1. - Chrześcijaństwo przyniosło ze sobą na świat rewolucję pojęć

moralnych, ktćrej doskonałości nic do końca świata prześcignąć
nie potrafi. Na tej rewolucji pojęć moralnych oparty jest cały
postęp ludzkości. Postęp ten rozwija się w stopniu,w jakim posz­
czególne narody i ludzkość cała przestrzegają zasad moralnych, .
ktćr^przy-niosło ze sobą chrześcijaństwo. Cofa się-zaś z chwilą,
kiedy narody od nich odchodzą.
2. - Chrześcijańskie zasady moralne stanowią uświęcenie prawa na­
tury. Mogą one tym samym być odkryte przez rozum ożywiony dobrą
wolą i skierowany na poszukiwanie prawdy. Nie wystarcza jednakże
samo poznanie tych zasad, lecz muszą one być stosowane w życiu.
Przez objawienie ludzkości Boga, który jest uosobieniem prawdy i
miłości, oraz wszczepienie całego człowieka w Boga i postawienie
na straży prawa natury sankcji nadprzyrodzonych, rozbudziło chrze­
ścijaństwo w ludzkości niczym nieograniczoną zdolność do poświę-
cenia,s±az najwyższą energię działania w dążeniu do Boga,t.zn.
poznawania prawdy i realizacji najwyższego przykazania miłości.
3. — W.przykazaniu miłości Boga i bliźniego mieści się bez reszty
rozwiązanie wszystkich problemów ludzkich. Życie zgodne z tym
przykazaniem pociągałoby za sobą w sposób automatyczny stopniową
i coraz doskonalszą realizację najwyższego celu poszczególnych lu­
dzi, oraz całej ludzkości, jakim jest kształtowanie człowieka na
obraz i podobieństwo Boga, oraz zapewnienie człowiekowi tu na zie­
mi jak najlepszych warunków pełnego rozwoju jego osobowości bez
względu na różnice płci,wieku,rasy,narodowości,religii,zawodu,czy
też stanu społecznego.
4. - Człowiek jest istotą społeczną i może postępować w rozwoju
tylkę we współpracy z innymi ludźmi. Całe życie społeczne stanowi
jedną całość na wzór żywego organizmu. Przewyższa go jednak pod
tym względem, że we wszystkich żywych ciałach fizycznych każdy z
poszczególnych członków ma za swe przeznaczenie wyłącznie pożytek
całego organizmu. Natomiast głównym i wyłącznym zadaniem społecz­
nego organizmu ludzi, z punktu widzenia końcowego celu użytecznoś­
ci, jest dobro wszystkich i każdego poszczególnego człowieka, po­
nieważ członki te są osobami** /Encyklika *0 mistycznym cieie
Chrystusa, s.30/+
 - 2 -

5* ** Realny byt posiadają jedynie osoby, a nie instytucje, z cze­

go wynika, że uzasadniony rozwój osobowości poszczególnych ludzi
nie powinien być naruszęny przez jakakolwiek instytucję. Innymi
słowy, rozwój poszczególnych instytucji powinien być zgodny i mo­
że się dokonywać jedynie równolegle z rozwojem osobowości tych
ludzi, których te instytucje obejmuję. Instytucje istnieję zatem
dla rozwoju osobowości poszczególnych jednostek, a nie odwrotnie.
Instytucjami tymi sę: rodzina, naród, państwo i ludzkość cała.
II - Istotna treść Socjalizmu Chrześcijańskiego
6.- W myśl prawa natury wszyscy ludzie sę sobie równi, wszystkie
zaś dobra ziemskie sę wspólne w tym znaczeniu, że korzystanie z
nich powinno być wszystkim udostępnione. Wynika stęd ogólna zasad
że jak w żywym organizmie spożyty pokarm służy na odżywienie wszy
stkich komórek tego organizmu bez żadnego wyjętku, podobnie w ka­
żdym organizmie społecznym dochód winien być tak dzielony, ażeby
zaspokojone zostały potrzeby życiowe wszystkich członków. Wszy­
scy maję też obowięzek pracy dla dobra całego organizmu społecz­
nego, to znaczy wyprodukowania potrzebnego na jego utrzymanie do­
chodu społecznego. Praca też winna być, poza dziećmi,chorymi,nie-
zdolnymi do pracy i starcami, jedynym źródłem dochodu wszystkich *
F - członków społeczności. Żadna praca nie upoważnia do większej roz­
piętości dochodów poszczególnych jednostek, niż to jest uzasadnio­
ne ich potrzebami rodzinnymi, zawodowymi i reprezentacyjnymi.
} Stopa życiowa całej społeczności winna, z zachowaniem wspomnia-
} nych różnic, wzrastać w sposób równomierny w odniesieniu do jej
t wszystkich członków. Społeczeństwo ma też prawo i obowięzek sto—
E sowania przymusu pewnego w stosunku do tych swoich członków,
t którzy by z ogólnego dochodu społecznego pragnęli wycięgać nad-
t mierne korzyści konsumpcyjne ze szkodę dla całego organizmu,
g Formy posiadania winny w końcu być w taki sposób kształtowani,
} ażeby w możliwie doskonały sposób odpowiadały wyłuszczonym
& zasadom, które stanowię treść socjalizmu chrześcijańskiego.
III - Cywilizacja Chrześcijańska i Państwo Crześcijańskie

E 7+** Nad ekonomię, problemami społecznymi i kulturę góruje poli-

E tyka w tym sensie, że taki jest rozwój.społeczno-gospodarczy i
tkultruralny narodu i państwa, jakimi sę jego instytucje politycz-
Lu*#* n kolei jednakże ponad instytucjami politycznymi powinno
, stad prawo zgodne z poczuciem moralnym społeczeństwa. Poczucie
 3
to.zaś wymaga jedności etyki prywatnej i publicznej.
8.— Wolność ludzka winna być ograniczona prawem moralnym.
Wobec tego jednak, że człowiek obdarzony wolną wolą może to prawo
łamać, musi istnieć przymus, chroniący społeczeństwo przed łama­
niem prawa. Pożądany z chrześcijańskiego punktu widzenia ustrój
polityczny należy określić jako równowagę autorytetu i wolności,
ustanowioną na gruncie prawa zgodnego z poczuciem moralnym spo- .
łeczeństwa.
P.- Fęrma rządu, oraz wybór osób mających sprawov;ać władzę
należą do narodu i w tym znaczeniu władg^^pochodzi od ludu. Celę
i metody rządzenia nie powinny natomiastMsprzeczne z moralnością
chrześcijańską i w tym znaczeniu władza pochodzi od Boga.
10.— Wieczną i niezmienną podstawą rządzenia, od której pod żad­
n y m rządem w żadnych okolicznościach odrywać się nie wolno jest
moralność chrześcijańska. "Jeśli więc sprawujęmy władz^w państwie
wydają prawa, względnie nakazują coś wbrew temu porządkowi, a tym
samym wbrew woli Bożej, to ustanowione w ten sposób prawa,
ani udzielone kompetencje nie zobowiązują obywateli,gdyż "bar­
dziej trzeba słuchać Boga niż ludzi" /Dz.Ap.5.29/. Wtedy w rzeczy­
wistości kończy się władza, a zaczyna bezprawie. Sw Tomasz z Ak­
winu tak o tym uczy: "Prawo ludzkie ma o tyle moc obowiązującą,
o ile jest zgodne z właściwymi zasadami. Wobec tego jest rzeczą
oczywistą, że powinno się ono wywodzić z prawa wiecznego. 0 ile
więc odchyla się od tych właściwych zasad, jest prawem niesłusznym;
nie posiada ono wtedy cech pra./a, lecz raczej jest jego pogwałce­
niem" /S.Th.1-11.93,3* ad2:cfr. Pius XII, Orędzie radiowe wygło­
szone w Wigilię Bożego Narodzenia 1944 r.,AAS 37,1945*5**23/.-
"Jeńli wyrugować sprawiedliwość - mówi św. Augustyn - to czymże
staną się państwa, jeśli nie wielkimi bandami rozbójników"/De Civ.
Dei,1+4,o.4-PL 41*115:cfr. Pius XII Orędzie radiowe wygłoszone
w Wilię Bożego Narodzenia 1939 r.,AAS 32, 1940,5-13/.
11.- Władza państwowa jest suwerenna, nie jest jednak wszechwład­
na i nieograniczona:
a/Władza państwowa ograniczona jest celem rządzenia, którym
jest dobro ogółu, a nie dobro tych, którzy ją sprawują.
b/Instytucja państwa nie powinna w żadnym wypadku niweczyć
mniejszych społeczności, z których na pierwszym miejscu stoi ro­
dzina,, na drugim różnego rodzaju samorządy.
 4 -

c/ Każi&da jednostka,będąc zobowiązana do podporządkowania owych

jednostkowych celów dobru ogółu, posiała pewne przyrodzone prawa,
wynikające z jej godn^cl ludzkiej, których w żadnych okoliczno­
ściach pozbawiona bycV^owinna .
d/ Każde państwo ograniczone jest wzglądem na dobro innych
państw i dobro ludzkości.
e/ Państwo jest najwyższą formą organizacji narodowej i każdy nag­
ród ma prawo do własnego państwa.
12.- Za naród w pełnym tego słowa znaczeniu uchodzić może dopiero
grupa etniczna posiadająca cele z poza walki o byt materialny.
Grupy etniczne pogrążone wyłącznie w walce o byt materialny są
dopiero kandydatami na naród we właściwym tego słowa znaczeniu.
Ze wszystkich cywilizacji ludzkich jedyna cywilizacja chrześci­
jańska zdolna jest tworzyć z grup etnicznych narody. Cywilizacja
ta bowiem umie pogodzić wielkość form z jednością treści, pod­
czas gdy inne cywilizacje pożądaną jedność utożsamiają z jedno-
stajnością, zabijając wszelkie odrębne formy bytowania, a tym sa­
mym bogactwo i radość życia.
13.- Fundamentem cywilizacji chrześcijańskiej są:
a/ Jedność etyczna,t.zn. uznawanie jednej etyki w życiu prywatnym
i publicznym.
b/Monogąmia połączona z nierozerwalnością małżeństwa.
c/Obowiązek zapewnienia każdej jednostce religijnego wychowania.
d/Odrębność prawa prywatnego i publicznego wraz z obowiązkiem
wynagrodzenia osobom prywatnym wszelkich szkód płynących z błę­
dów i nadużyć władzy, jak również osobista odpowiedzialność
urzędników za błędy i nadużycia. Nikt nie może się kryć w tym
względzie nakazem zwierzchnika.
e/Pojmowanie państwa jako organizmu, a nie mechanizmu, przenosze­
nie treści nad formę, ducha nad materię.
f/Powstawanie instytucji drogą doświadczenia życiowego i trady-
cjjjhistorycznej, a nie drogą naginania życia do dowolnych doktryn
W miarę sprzeniewierzania się powyższym zasadom oddalają się
narody od cywilizacji chrześcijańskiej, popadając w ponowne bar­
barzyństwo. Tylko powrót do porzuconych zasad prowadzi do odro­
dzenia.
.14+* Metody rządzenia państwem zmieniają się w miarę dojrzewa­
nia grup etnicznych w narody od rządów jednostki,poprzez
 5

zdobywanie praw przez poszczególne stany do rządów narodowych,

w których cała.społeczeństwo bierze udział w sprawowaniu rzędów.
Każda forma rzędów winna być zgodnę z niezmienną moralnością
chrześcijańską. Żyjemy obecnie w epoce rzędów narodowych,zmierzają*
aą stopniowo do rzędów bloków narodowych, a przez nie do rzędów
ogólnoludzkich.
15. - Bezpośredni udział całego narodu w rzędach jest fikcję.
Ze względów technicznych możliwy jest tylko pośredni udział naro— %
du w rządzeniu państwem. Ten pośredni udział przejawia się w każ­
dej dziedzinie życia publicznego w odrębnej formie. Najbardziej ^
bezpośredni.udział w rzędach może mieć naród przez samorząd. D ę ­
tego samorząd o ile jest prawdziwy nie pokrywa s&ę formę admini­
stracji państwowej, stoi najbliżej poczucia moralnego narodu i
jest najzdrowszą formą załatwiania spraw publicznych. Dlatego po­
żądanym jest jak najpełniejszy rozwój samorządu we wszelkich dzie­
dzinach życia zbiorowego. Powinna istnie^ szeroko rozgałęziona siet
co najmniej samorządu terytorialnego,społeczno-gospodarczego i kul-
turalnogw wychowawczego.
16. — Niemożność bezpośredniego udziału narodu w rządzeniu państwem
sprawia, że im bardziej pośrednim staje się wpływ narodu na sprawy
publiczne, tym łatwiej o rozminięcie się z poczuciem moralnym spo­
łeczeństwa. Rządy narodowe rozmijając się z moralnością mogą się
stać równie niesprawiedliwe, jak inne formy rządów, właściwe da­
nym epokom historycznym. Jedyną ostateczną gwarancją sprawiedli­
wości rządów narodowych jest moralny, oświecony i biorący jak naj­
żywszy udział w życiu publicznym obywatel, źródło upadku rządów naa
rodowych tkwi ostatecznie w rozluźnieniu moralnym, ciemnocie i
! obojętności na sprawy publiczne poszczególnych obywateli. Droga
z upadku do odrodzenia wiedzie zawąze przez odrodzenie moralne,
[ intelektualne i ofiarność publiczną jednostki. Dlatego też
} fundamentem spoistości państwa jest religia, szkoła i samorząd
[ jako szkoła życia publicznego. Wszelkie zakusy na obowiązek wycho—
; wania religijnego, bez którego nie istnieje prawdziwa moralność,
na powszechność, poziom i narodowy charakter nauczania,oraz pra­
wo poszczególnych grup obywateli do załatwiania wszystkich spraw
Lpublicznych, których załatwianie nie przekracza ich możliwości,
oprowadzą do rozkłada i upadku życia publicznego.
E17 *** Podstawą samorządu jest zasada subsydaj/mości, sformułowa­
na w Encyklice "Quadragesima Anno" w następujący sposób: "Obo­
wiązuje jednak niewzruszenie tu zasada podstawowa filozofii spo­
łecznej, której nie można ani naruszyć, ani zmienić, że jak nie
 6 -

wolno odbierać poszczególnym ludziom i powierzać społeczności te­

go. co mogą oni wykonać z własnej inicjatywy i własnymi siłami,
tak byłoby krzywdy, a zarazem niepowetowany szkody i zaburzeniem
należytego ładu społecznego, jeśli by większe i nadrzędne społecz­
ności przejmowały te zadania, które mogy skutecznie wykonywać mniej
sze zrzeszenia niższego rzędu, Wszołka bowiem działalność społecz­
n a winna w swym żałożgg^u i z samej natury wspomagać członków
społączności,nigdyYhie niszczyć ich, ani nie wchłaniać" /A33 23.
1931.203, oraz "Mater et Magistra"/. &
18.- W myśl Encykliki "Pacom in Terris/6?/ "nie da się rozstrzyg­
nąć ogólnie, jaki jest najwłaściwszy ustrój państwa, jakie ay g
najwłaściwsze formy sprawowania rzydów przez rzydzycych państwaapl
w jakich okolicznościach należy wydawać prawa, jak zarzydzać
państwem, jak wykonywać władzę sądoTmiczą".
"Przy ustalaniu bowiem formy rzydów w państwie 1 wykonywaniu
przez nie właściwych mu zadań, największe znaczenie ma oczywiście
aktualny stan i warunki bytowe państwa, które podlegają zmianie
zależnie od miejsca i czasu. Nie mniej jednak uważamy za zgodny
z n a t u r ą ludzką taki ustrój, w którym działają trzy rodzaje władz, .
odpowiadające trzem głównym zadaniom władzy publicznej. W tego
rodzaju państwie prawo ustala nie tylko zadania urzędników, lecz
równ i e ż i wzajemny stosunek obywateli i przedstawicieli władzy
publieznej.To rzeczywiście zapewnia niewątpliwy ochronę obywatelom,
j u ż to dbającym o swe prawa,już to pełniącym swe obowiązki".
"Pacem in Terris.p.68/.
IV.— Powszechne^Niepozbywalne i Nienaruszalne Prawa O soby Ludzkiej

: 19.- Każda osoba posiada prawa płynące bezpośrednio z jej godnoś-

r ci, które są powszechne, niepozbywalne i nienaruszalne. Wymienia
} je obszernie pierwsza część encykliki "Pacem in Terris". Są nimi:
i prawo do życia, do nienaruszalności ciała, do posiadania środków
# potrzebnych do zapewnienia sobie odpowiedniego poziomu życia,do
H których należy zaliczyć przede wszystkim żywność,odzież, mieszka­
lnie, wypoczynek, opiekę zdrowotną, oraz niezbędne świadczenia ze
H atrony władz na rzesz jednostek. % tego wynika, że człowiekowi
^przysługuje również prawo zabezpieczenia społecznego w wypadku
Echoroby, niezdolności do pracy, owdowienia, starości,bezrobocia,
Ecraz niezawinionego pozbawienia środków niezbędnych do życia
M " P a e e m in T e n i s " , p . 11/.
& * -
 - 7 -
Ponadto ma ozłowiek naturalne prawo do należnego mu szacunku,
do poaladania dobrej opinii, do wolności w poszukiwaniu prawdy,
oraz przy zachowaniu zasad porządku moralnego i dobra ogółu — do
wypowiadania i rozpowszechniania swych poglądów oraz swobodnej
twórczości artystycznej. Ma wreszcie prawo do otrzymywania praw­
dziwych informacji o wydarzeniach życia publicznego"/Pacem in
Terrig,p.12/.
Dalej wymienia encyklika "Pacem in Terris" prawo człowieka do
korzystania xg w d w i xxmł z rozwoju wiedzy, zdobywania th
urzędów i stanowisk w państwie zależnie od uzyskanych kwalifika­
cji i wykształcenia,prawo do oddawania czci Bogu zgodnie z wyma- &
ganiami własnego sumienia, oraz wyznawania religii prywatnie i
publicznie, prawo do wyboru stanu i założenia rodziny,łącznie z
wyborem stanu kapłańskiego, czy też zakonnego, prawo do opieki
państwa nad rodziną i zapewnienia jej warunków nierozerwalności,
prawo do utrzymywania i wychowania dzieci, prawo do odpowiedniej
pracy zarobkowej i swobody w jej wykonywaniu, prawo do odpowied­
nich warunków pracy, nie osłabiających jego sił fizycznych, oraz
zdrowia moralnego, prawo do godziwej płacy zapewniającej utrzy­
m anie dla całej rodziny, prawo do posiadania na własność prywa­
tną dó b r względnie środków do ich wytwarzania. Prawo to - podkre­
śla encyklika /"Pacem in Terris, p.21/ - skutecznie przyczynia
się do ochrony godności ludzkiej osoby, oraz do swobodnego wypełni:
n i a obowiązków osobistych w każdej dziedzinie życia. Utwierdzą
} ono wreszcie więź i harmonię wspólnoty rodzinnej, przyczyniając
się tym samym do utrwalania w państwie pokoju i. wzrostu dobroby-
tu"/patrz również encyklika "Mater et Magistra, A A S , 1961,428/.
"Ze społecznej natury człowieka wynika, że ludzie mają prawo
zbierania.się i zrzeszania w takiej formie, jaką uważają za n aj-
§ wła ś c i w s z ą dla osiągnięcia zamierzonego celu,działania w tych
!; zrzeszeniach z własnej woli i n a w łasną odpowiedzialność, oraz
d ą żenie do uzyskania jak najlepszych wyników" /"Pacem in Terris,
p.23/. .
^ "Każdemu człowiekowi winno też przysługiwać nienaruszalne prawo
^ po z o s t a w a n i a n a obszarze swego własnego k raju l u b też zmiany
m i e j s c a zamieszkania, a nawet - jeśli są tego słuszne p r z y c z y n y -
m a p rawo zwrócić się do innych p a ń s t w z p r o ś b ą o zezwolenie m u
n a za m i e s z k a n i e w i c h granicach" /"Pacem i n Terris",p . 2$/.
f Dalej w y m i e n i a encyk l i k a "Pacem i n Terris" prawojczynnego u d z i a ł u
 — 8 —

w życiu publicznym, oraz wnoszenia własnego wkładu we wspólne

dobro obywateli...Osoba ludzka posiada również prawo%łusznej obro­
ny swych praw i to obrony skutecznej, równej dla wszystkich i zgodn
z prawdziwymi zasadami sprawiedliwości /p.26 i 27/.
V. — Chrześcijańska Postawa Społeczna
20.- Każdy ustrój, oraz każda forma rządów musza ulec degeneracji,
jeżeli nie stoi za nimi pełniący z poświęcenie^swe obowiązki mo­
ralne, oraz świadomy swych praw i aktywnie ich broniący obywatel.
Gdyby chrześcijanie pełnili tę obowiązki, oraz używali swej włas- ^
ności w sposób zgodny z zasadą miłości bliźniego, poświęcali odpo­
wiednią ilość czasu i energii pracy publicznej, chrześcijaństwo
dokonałoby już dawno drogą ewolucyjną przeistoczenia świata.
Chrześcijańska rewolucja moralna w życiu narodów i państw polega
bowiem na odwróceniu skali wartości ludzkich przez nałożenie naj­
większych obowiązków i najwyższej odpowiedzialności na możnych te­
go świata, oraz skierowanie największej uwagi i objęcie swą tros­
k ą warstwy najbardziej upośledzonych jako pełnouprawnionych człon­
ków mistycznego.ciała Chrystusa.
21.- Drugą cechą chrześcijańskiej rewolucji moralnej jest zdecydo­
wane wypowiedzenie się na korzyść ewolucji w praktyce życia poli­
tycznego i społeczno-gospodarczego. Słuszną przesłanką tego stano­
wiska jest, że jakakolwiek rewolucja dokonana siłą i wyprzedzająca
wzrost poziomu moralnego, oraz uświadomienia społecznego wśród
większości obywateli prowadzi w okrężny sposób do nowych, niezwy­
kle groźnych form degeneracji, odraczając w ten sposób raczej,niż
przyśpieszając postęp społeczny.
22.— Przeciwstawienie się jednakże przez chrześcijaństwo rewolucyj­
nemu rozwojowi wydarzeń prowadzi w połączeniu z biernością posta­
wy społecznej do petryfikacji niesprawiedliwych stosunków społecz-
R nych i zastoju społecznego. Drogą reakcji na tego rodzaju stan rze-
g czy wybuchają z kolei dążenia rewolucyjne, zwracające się przeciw-
R ko chrześcijaństwu jako rzekomemu obrońcy niesprawiedliwości spo-
§ łeoznej i zastoju społecznego. Pod ich wpływem chrześcijaństwo o-
K czyszczą się stopniowo z obcych sobie naleciałości, obejmując z po-
} wrotem przywództwo w postępie społecznym ludzkości i korygując
Rliczne fazy degeneracji, w jakie bardzo szybko po objęciu władzy
^popadają wszystkie ruchy rewolucyjne.
t23+** Wielka reforma społeczna zapoczątkowana przez Leona 1111
 wbrew stanowisku ówczesnych sfer rządzących okazała się w tym
sensie spóźniona, że już nie zdołała zapobiec przewrotom rewolu­
cyjnym 11 wieku o charakterze antychrześcijańakim.będąoych wyni­
kiem zbyt długiego okresu zacofania społeczno-gospodarczego.
Przewroty te, oraz ich nieodwracalne konsekwencje, udowodniły je- ^
dnak naocznie możliwość trwałego istnienia społeczności, w których i
t
prywatna własność środków produkcji jest nie tylko w wysokim sto- jj
pnlu ograniczona i kontrolowana, lecz w ogóle zniesiona, lub też #
doprowadzona do form szczątkowych. Wynika z tej lekcji historii,
że dojrzały już całkowicie warunki, w których można i należałoby *
podjąć wysiłki w kierunku realizacji najszczytniejszej formy so- ^
cjalizmu, jaką jest niewątpliwie socjalizm chrzęści jański.afirmu-
jący wszystkie zasady moralne chrześcijaństwa przy równoczesnym
doprowadzeniu ich do granicy ich logicznych konsekwencji przez
uspołecznienie całokształtu procesów gospodarczych, oraz całości
dochodu narodowego bez popadania w szkodliwy dogmatyzm w odniesie­
niu do jakichkolwiek form własności. Formy te muszą bowiem być
ustawicznie zmienne zależnie od epoki historycznej, oraz konkret­
nych warunków działania i powinny być stale tak kształtowane,
ażeby sprzyjać w jak najwyższym stopniu możliwie pełnemu rozwojo­
wi osobowości ludzkiej, oraz realizacji sprawiedliwości społecz­
nej. Jedno jest pewne, że wszelkie ujednostajnienie form własnoś­
ci musi pociągać za sobą w sposób nieunikniony jak najbardziej
ujemne konsekwencje.
VI.- Charakterystyczne cechy Socjalizmu Chrześcijańskiego

24.-Prawdziwy socjalizm,którym może być^ł^Salizm chrześcijań­

ski, polega nie na wprowadzeniu tyrańskiej^^^"^ totalnego upań­
stwowienia środków produkcji, lecz przy pozostawieniu pełnej róż-
^ norodności form własności na uspołecznieniu wszystkich form do-
§ chodów płynących z niej i przekraczających uzasadniony poziom
} wymogów stanu właścicieli. Wymogi te winny być ustalane odgórnie
przez czynnik publiczny, w możliwie wysokim stopniu przez samo—
t rząd społeczno-gospodarczy .wszystkie zaś dochody /zyski,renty i
dochody z kapitałów pieniężnych/ przewyższające te.wymogi winny by
L u znane za zbędna i jako takie pod sankcją publiczną reinwestowana,
^ stwarzając w ten sposób nowa stanowiska pracy względnie przyczynia­
jąc się do podnoszenia ogólnego poziomu płac pracowniczych,oraz
jj wyższego stopnia zaspokojenia potrzeb społecznych. Sankcje te
 - 10 -

oczywiście, odpadają w wypadku, dobrowolnej reinwestycji swych zbę­

dnych dochodów przez właścicieli, którzy powiększę w ten sposób
administrowany przez siebie masę majątkową i prpporcjonalnie do
tego przynależne im wymogi stanu. Nieograniczonemu zaś wzrostowi
prywatnej własności środków produkcji kładzie kres zasada przej­
mowania w ręce publiczne wszystkich kluczowych gałęzi produkcji,
uzyskujących kontrolę nad rynkiem zamiast podlegania jego działaniŁ
Celem uniknięcia zbędnej i szkodliwej biurokracji dochody nie prze­
kraczające pewnego, minimalnego poziomu nie powinny podlegać jakie=
kolwiek kontroli poza normalny kontrolą z tytułu należnych podat­
k ó w i świadczeń społecznych. W ten sposób kontrolą dochodów, zmuezt
szającą ich właścicieli do reinwestycji całej nadwyżki przekracza­
jącej ustalone wymogi stanu, byłyby objęte jedynie dochody obra­
cające się od określonego minimum w górę aż do tej granicy, poza
którą przedsiębiorstwa jako zbyt potężne, ażeby pozostawać w rę­
kach prywatnych, przechodziłyby w ręce publiczne.
W dalszym ciągu celem uniknięcia zbędnej i szkodliwej biurokracji,
oraz możliwości nadużyć, przymus reinwestycji zbędnych dochodów
winien być dokonany za pośrednictwem progresji podatkowej ustalo­
nej na podstawie jednolitej dla całego kraju ustawy o podatku do­
chodowym. Progresja ta winna wyjmować z rąk właścicieli prywat­
n ych całą nadwyżkę zbędnych dochodów, której by ci właściciele nie
chcieli dobrowolnie reinwestować. Celem zaś utrzymania dostate­
cznie silnych bodźców do rozwijania inicjatywy gospodarczej win­
n a być właścicielom pozostawiona swoboda wyboru inwestycji w gra­
n icach ustalonego przez państwo planu gospodarczego, zaś wysokość
w y m o g ó w stanu winna być związana z wysokością osiąganych dochodów,
ż.zn. rosnąć wraz z nimi w odpowiedniej proporcji. Ustalone wymo-
! gi stanu winny tyć dostatecznie wysokie, ażeby w możliwie wyso-
[ k i m stopniu odjąć właścicielom wszelką.zachętę, oraz potrzebę ob-
§ chodzenia przepisów prawa, pozostawiając im tak wielką marżę oso—
§ b istych dochodów konsumpcyjnych, ażeby im ona zapewniała to,co
§ się n a z y w a normalnym dobrobytem, wolnym jednak od luksusu i osten-
^ tacyjnego zbytku. Ta marża dochodów konsumpcyjnych musiałaby być
Ł oczywiście zmienna zależnie od stanu ogólnej zamożności kraju,
r oraz stojących przed n i m do rozwiązania problemów społecznych, z
t k o n i e c z n o ś c i ą rozwiązania klęski bezrobocia włącznie.
 Ze względu nu nieuknienność ryzyka w życiu goapoóarczym,
oraz związaną z nią możliwością 3trat,winna istnieć możliwość po­
trącania od zysków osiąganych w je d n y c h okresach czasu ewentual­
nych strat ponoszonych .7 in n y c h l a t a c h .
Istniejąca w każdym większym przedsiębiorstwie rady zakłado­
we stanowiące podstawcie ogniwo aamorzadu społeczno-gospodarczego,
winny być uprawnione do pełnej kontroli wszystkich rozchodów
przedsiębiorstwa,zmierzającej do uniemożliwienia właścicielom wy­
prowadzania z masy majątkowej przedsiębiorstwa dochodów na cele
ich osobistej konsumpcji z obejściem nrzepisów o podatku dochodo­
wym.
Wszystkie argumenty przeciwko określonej powyżej reformie,
wprowadzonej w życie przez rząd socjalistyczny, powstały w drodze
uzyskania większości parlamentarnej, odpadają wobec faktu, że ustrój
nie traci cech tr-;a.łości i dynamizmu nawet wtedy, kiedy dochodzi
do całkowitego zniesienia prywatnej własności środków produkcji.
Tym trwalszym i bardziej dynamicznym, oraz doskonalszym z społecz­
nego punktu widzenia musiałby się okazać ustrój socjalizmu chrze­
ścijańskiego, jako bardziej zgodny z naturą ludzką, uwzględniający
prawa gospodarcze zamiast ich negliżowania, oraz pobudzający twór­
cza inicjatywę jednostek zamiast jej tłumienia.
25.-Prawdziwy socjalizm obraca się jednak nie tylko przeciwko
przywilejom warstw posiadających, lecz również przeciwko uprzywile­
jowanej części świata pracy, dążącej do stałego wzrostu poziomu
swych płac bez oglądania się ani na wzrost produkcyjności pracy
i rentowności przedsiębiorstw, ani też konieczności likwidacji bez­
robocia. *7 związku z tym różnice w wysokości płac pomiędzy posz­
czególnymi gałęziami życia gosycćnrczego winny być ustalane w dro­
dze generalnego porozumienia wszystkich zainteresowanych czynników,
t.zn. śwista pracy i państwa. Uciekanie się do broni strajkowej 71
celu zmiany osiągniętego w ten sposób porozumienia winno być zakazane
Wysiłki związków zawodowych winny w to miejsce iść w wyż3zym stopniu
w kierunku obrony zdobyczy społecznych świata pracy w formie płac
rodzinnych, higieny i bezpieczeństwa pracy, pełnego systemu ubezpie­
czeń społecznych, uóiału w zyskach i upowszechnienia własności,
równości szans awansu społecznego i stałości pracy, współudziału
w zarządzaniu przedsiębiorstwem i upowszecnienia kultury.
26.-Socjalizm chrześciajański tym się między innymi wyróżnia od
Innych form socjalizmu, źe w miarę ścieśnienia zakresu własności
 - 12 -

prywatnej na rzeca własności publicznej stwarza wciąż nowe gwaran­

cje wolności i inicjatywy osobistej. Do tych gwarancji należą:
a/ Oparcie niezbędnej w socjalizmie gospodarki planowej 4^ jak naj­
dalej posuniętą realizację zasady pomocniczości t.zn. jak najpeł­
niejszą rozbudowę wieloszczeblowego samorządu społeczno-gospodar­
czego o daleko idących kompetencjach planowania. Wobec zachowania
mimo wszystko stosunkowo szerokiego zakresu prywatnej własności
środków produkcji, oraz konkurencji we wszystkich niezmonopolizo-
wanych gałęziach produkcji,istniałyby nadal rynek dóbr spożycia,
rynek dóbr wytwprczych, rynek kapitałowy, oraz kontrolowany przez
ustawodawstwo społeczne rynek pracy. Istnienie tych rynków umożli­
wiłoby kształtowanie się jednolitego systemu cen, oraz utrzymywanie
wskaźnika rentowności jako głównego kryterium działalności przed­
siębiorstw i podstawy dla zdecentralizowanych form planowania,
dających dostateczni ujście dla inicjatywy osobistej, oraz chro­
niących.wolność jednostki przed rozrostem samowolnej biurokracji,
stanowiącej narzędzie ormiipctmcj!państwa.
b/ Rozbudowa pełnego systemu ubezpieczeń społecznych "od kolebki
aż do grobu" /to znaczy chorobowego, od wypadków, od bezrobocia
i na starość/, opartego o jak najdalej posuniętą realizację zasa­
dy samorządu ubezpieczonych.
c/ Wprowadzenie we wszystkich przedsiębiorstwach pragmatyki służ­
bowej, gwarantującej każdemu pracownikowi pewność pracy, równość
sensu awansu społecznego, oraz ni o sap raoos nlnoś ć do innego miej­
sca pracy wbrew jego woli.
d/ Prawo do uzyskania pewnej minimalnej powierzchni mieszkaniowej
w ustawowo określonej kolejności, wynikającej z pierwszeństwa pra­
cy, względnie wyższej sumy funduszów, narosłych na zablokowanym
koncie mieszkaniowym z tytułu przysługującego każdemu pracowniko­
wi dodatku mieszkaniowego skalkulowanego w wysokości odpowiadają­
cej realnym kosztom budowy mieszkania.
e/ Upowszechnienie własności prywatnej przez wprowadzenie zasady
udziału pracowników w zyskach przedsiębiorstwa,
f/ Współudział pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem,oraz
kontroli obowiązujących je przepisów prawnych, zwłaszcza w zakre­
sie ustawodawstwa socjalnego, za pośrednictwem władz samorządu
społeczno-gospodarczego, opartego na zasadzie powszechności, rów­
ności przedstawicielstwa zarządu przedsiębiorstwa i zatrudnionych,
eras wolnych i tajnych wyborach do władz samorządu.
 13 -

27.- Z największym naciskiem irxshz należy stwierdzić, że istotę

socjalizmu nie jest^ntc,* totalitarnego upaństwowienia grodków
produkcji, prowadzęca w sposób nieunlknipny do tytanll wszechwład­
nego państwa. Wspomina o tym wyraźnie Jan XXIII w encyklice "Mater
et Magistra": "Ponadto i praktyka i świadectwo historii dowodzę, że
tam gdzie ustrój polityczny nie uznaje prawa poszczególnych ludzi
do posiadania na własność dóbr wytwórczych, tam korzystanie z
ludzkiej wolności w sprawach zasadniczych albo jest utrudnione,
albo nawet całkiem uniemożliwione. Wynika z tego jasno, że prawo
własności stanowi gwarancję wolności i bodziec do korzystania z
niej"/s. 78/
Nie mniej nieuniknione jest - jak mówi encyklika "Mater et Magistra
/a.60/ - "stałe zwiększanie własności państwa, oraz innych insty­
tucji publicznych .../ale/ państwu i innym instytucjom prawa pu­
blicznego wolno zwiękaszać swę własność tylko v: takiej mie­
rze, w jakiej domaga się tego oczywista i prawdziwa potrzeba do­
bra wspólnego. Trzeba też mieć się na baczności, by nie ogranicza­
ło to nadmiernie, lub co gorsza, nie podważyło zupełnie własności
prywatnej",
W każdym razie wyłączone z pod własności prywatnej powinny być
zgodnie z encyklikami oraz "Mater et Magistra"
/s.SO/ - dobra, których"posiadanie daje tak wielkę potęgę, iż ze
względu na dobro wspólne^Swinno być dozwolone osobom prywatnym"
A n n o " ,AAS 23,1931,214/.
28.— "Prawdę jest, że najnowsze systemy zabezpieczeń finansowych,
oraz różne formy ubezpieczeń.społecznych stanowię dziś coraz czę­
ściej dla ludzi wystarczajęcę podstawę do spokojnego patrzenia w
przyszłość, gdy dawniej ufność taka opierała się na posiadaniu
skromnego choćby majętku".-"Jest też znamiennym zjawiskiem naszych
czasów, że ludzie dężę raczej do dobrego opanowania jakiegoś za­
wodu, ani żeli zdobycia majętku i bardziej cenię sobie dochody pły-
nęcę z pracy lub zwięzanych z nię uprawnień, aniżeli zyski, jakie
daję kapitały pieniężne lub na nich oparte uprawnienia" /"Mater
, et Magistra",s.77/.
Powyższa zasada nie może być jednak^żadnym wypadku interpretowa-
[. na w duchu, który mógłby w jakiejkolwiek mierze usprawiedliwić
[ nadmierny i nieusprawiedliwiony wzrost publicznej własności
I środków produkcji $ prowadzęoy do zwichnięcia równowagi społecz-
^ ną% i torujęcy drogę wszechwładzy państwa, które wtedy przystępu-
 14 -

je do bezprawnej likwidacji praw i swobód obywatelskich.

VIII.- Pastawa Katolików w Stosunku do Obcych Sobie Ustrojów
29*- Obce duchowi chrześcijaństwa były w mniejszej lub większej
mierze wszystkie dotychczasowe ustroje: niewolnictwo, feudalizm,
markantylizm i ostatnio kapitalizm; ten ostatni zarówno w swej
wolnokonkurencyjnej, jak i monopolistycznej formie. "Ustrój wolnej
konkurencji doszedł, w wyniku naturalnego rozwoju, do stanu pra­
wie całkowitego.rozkładu...Wolny handel zastąpiła przemoo gospo­
darcza, z rządzą zysku zrodziła sią nieokiełznana żądza władzy, *
całe życie gospodarcze stało się straszliwie twarde, bezlitosne i
okrutne...Nieożywiona.bowiem materia wychodzi z fabryki uszlachet­
niona,ludzie zaś psują się tam i stają się gorsi"/"Quadragesimo
Anno", oraz "Mater et Magistra"/.
30.- Katolików obowiązuje jednak twórcze podejście do każdego
ustroju społecznego, w którym im wypadło żyć,polegające na tym,
żeby przepajać duchem miłości bliźniego istniejące instytucje i
metody organizacji życia zbiorowego;^drugiej strony jednak mają
oni obowiązek przeciwstawienia się wszystkiemu, co by ten proces
uniemożliwiało, utrudniało, lub ograniczało.
31#*- Z powyższego wynika obowiązek i prawo katolików do posiada­
nia własnych, niezależnych poglądów na metody organizacji życia
zbiorowego. W tym jednakże wolno im jest różnić się między sobą.
W wypadku różnicy zdań katolicy mają jednak obowiązek dążyć do
ułatwienia procesu krystalizacji opinii większości i walczyć ze
wszystkim, co by rozwój tego procesu ograniczało .utrudniało, lub
uniemożliwiało.
32.- Odrębny, katolicki system organizacyjny nie tylko może i
powinien być ze strony katolików przedmiotem badań i dyskusji,
ale mógłby przy odpowiednim rygoryzmie w ustalaniu wymogów stanu,
oraz stosowaniu gospodarki planowej, dać lepsze wyniki pod wzglę­
dem sprawności gospodarczej i dynamizmu gospodarczego, oraz stop­
nia realizacji sprawiedliwości społecznej,niż wszystkie inne sys­
temy. Innymi słowy, prawdziwy socjalizm może być tylko chrześcijań­
ski. Zaś stopień doskonałości socjalizmu jest zależny wyłącznie
od stopnia, w jaki mu się udało zbliżyć do chrześcijańskich zasad
moralnych.
33+- Twórcza postawa katolików zmuszonych do życia w ustroju mar­
ksistowskim winna przejawiać się głównie w trzech formach;
po pierwsze demokratyzacji i humanizacji istniejących instytucji,
oraz roztaczania jak najsilniejazej kontroli odnośnie przestrze-
 - 15
gania przez wazyatkie władze 1 inatytuoje zaaady praworządności;
po drugla wytrwałego dnienia, ażeby nadmiernie rozszerzonemu za­
kresowi własności publicznej została przeciwstawiona możliwie
wielka ilość gwarancji niezależności materialnej jednostek, przy
równooaeanej ścisłej kontroli nad zachowaniem i przestrzeganiem
przez władze publiczne całego systemu zdobyczy społecznych świa­
ta pracy?po trzecie, należytej decentralizacji gospodarki plano­
wej jako niezbędnego warunku racjonalności tejże gospodarki.
V I I I .- Krzewienie Miłości Chrześcijańskiej Pomiędzy Państwami
i N arodami

34.** Jako sprawę najważniejszy, wobec której sumienie świata

chrześcijańskiego nie powinno nigdy przestać być jak najbardziej
wrażliwe, należy traktować konieczność likwidacji.głodu w świacie,,
oraz przyjęcie z bezinteresowny pomocy gospodarczy krajom rozwijają
cym się celem podniesienia ich poziomu życiowego do pewnego mini­
mum; w krajach już uprzemysłowionych natomiast sprawy ty powinna
być likwidacja bezrobocia, oraz podniesienia dochodów wciyż jeszcze
wielkiej ilości materialnie upośledzonych jednośtek.
35*— Dynamizm gospodarczy poszczególnych krajów zależy nie tylko
od reinwestowania możliwie wysokiego procentu ogólnej sumy docho­
dów właścicieli, lecz również możliwie skromnego poziomu płac.
Żądny demagogią, pomijajycy ten aspekt zagadnienia, stopy wzrostu
gospodarczego przyśpieszyć się nie da.
36.- Cały dochód narodowy rozpadałby się na trzy fundusze; kon­
sumpcyjny, inwestycyjny i kulturalno-wychowawczy. Kraje rozwijają­
ca się t.zn, dysponujące niskim dochodem na głowę ludności, apoś—
} ród których wiele należałoby zaliczyć do wręcz głodujących, mają
[ specjalne trudności dv wygospodarowaniu środków przewyższających
^ niezbędną konsumpcję. W tej sytuacji inne, zamożniejsze kraję win-
^ ny się poczuwać do zadowalania się skromniejszą stopą życiową ce-
R lem^aopatrzenia krajów biedniejszych w odpowiednie inwestycje, oraz
^ dla podniesienia ich poziomu kulturalnego i higieny fizycznej *
^ Pomoc ta winna być udzielona zarówno w formie bezzwrotnych darów,
§ jak i niskooprocentowanych, względnie bezprocentowych kredytów.
g'37*- W pierwszym rzędzie jednakże ogół zamożniejszych krajów
; winien wytężyć wszystkie siły celem zlikwidowania tak jeszcze
jrwciąż w świacie powszechnego zjawiska głodu, co mogłoby nastąpić
ś* stosunkowo krótkim czasie, gdyby część przynajmniej środków
marnowanych n a zbrojenia została n a tan cel poświmęcona.
 16 -

38.- Jedna z przyczyn nędzy krajów rozwijających aię jest ich

nadmierna zależność od światowych cen surowców, względnie pro­
duktów rolnych, których wytwarzaniu kraje te poświęciły się w
sposób zbyt jednostronny/monokultury/. Straty wynikające dla tyoh
kraj ów ze spadku cen światowych przewyższaj ą niej ednokrotnie
wszelkie formy pomocy im udzielanej. Wynika stąd konieczność opar#
cia produkcji wymienionych dóbr o zasadę długoletnich umów, któ­
re by odnośnym krajom gwarantowały zbyt po rentownych i stabili­
zowanych cenach. Jest to możliwe jedynie w drodze utworzenia ca­
łej sieci umów międzynarodowych, względnie bloków gospodarczych,
w oparciu o Organizację Narodów Zjednoczonych.
39.- Istniejący, bardzo nierównomierny podział słabo zaludnio­
nych i obfitujących w bogactwa naturalne terenów, winien zostać
skorygowany przez stworzenie możliwości odpływu.na te tereny
ludności z obszarów przeludnionych, oraz wspólną eksploatację
bogactw naturalnych po cenach zapewniających umiarkowany zysk.
Ponadto kraje uprzywilejowane powinny się poczuwać do specjal­
nych świadczeń na rzecz krajów rozwijających się, o ile same
cieszą się już odpowiednim stopniem rozwoju gospodarczego.
40.— Należy sobie zdawać sprawę ze sprzeczności jaka istnieje
pomiędzy usprawiedliwionymi nawet dążeniami ludności krajów roz­
wijających się do natychmiastowego podniesienia swej stopy ży­
ciowej, względnie ratowania swych obywateli przed klęską głodu,
a koniecznością wygospodarowania odpovd.ednlłgcrxiHn]iHn% wysokiego
funduszu inwestycyjnego. Stwarza to niejednokrotnie tego rodza­
ju sytuację, w której bez bezinteresownej pomocy krajów zamoż­
niejszych problemy społeczno-gospodarcze krajów ubogich są wręcz
niemożliwe do rozwiązania. Stąd wypływa wspomniany już obowiązek
kraj św zamożniejszych do wspomagania ich. Równocześnie jednak
istnieje ścisły związek pomiędzy bardziej liberalnym systemem
rządów i wyższym stopniem zamożności kraju. Konieczność kompry-
mowania funduszu konsumpcyjnego na rzeza funduszu inwestycyjne­
go jest bardzo trudnym do wykonania zadaniem zarówno z politycz­
nego, jak i społecznego punktu widzenia.Dlatego jest też obowią­
zkiem moralnym katolików unikać w tego rodzaju sytacjach szko­
dliwej demagogii zarówno na terania partii politycznych, jak i
związków zawodowych. W szczególności związki zawodowe mają obowią­
zek moralny wystrzegania się stwarzania dla wąskiej grupy swych
c ^ a n k ó w uprzywilejowanych, w porównaniu z resztą świata praoy.
 ł

- 17 -

stawcie płac przy nadużyciu swych możliv/ości w kierunku organizo—

lokalnych strajków paraliżujących życie gospodarcze. Tego
rodzaju niemoralna taktyka oznacza bowiem zazwyczaj cichą zmową
ze zmonopolizowanymi koncernami zyskującymi wtedy pretekst do
zwyżki cen swych produktów, co z kolei stwarza zjwisko spirali
ce n i płac. Skutkiem tego spada udział w dochodzie narodowym
w a r s t w o stałym dochodzie nominalnym,t.zn. warstw najbiedniej­
sz y c h i najsłabszych, - równocześnie rosną trudności inwestycyj­
ne, co jest równoznaczne z niemożliwością stwarzania odpowied­
niej ilości nowy c h stanowisk pracy.
Wszystkie powyższe względy przemawiają z jednej strony za wyję­
ciem z prywatnych rąk wszystkich zmonopolizowanych gałęzi pro­
dukcji i zorganizowania ich w formie autonomicznych korporacji
prawa publicznego, obdarowanych ustawowym statutem przed miesza­
niem się czynników rządaąpphh w ich sprawy wewnętrzne; z drugiej
strony zaś istnieje potrzeba kontroli przez państwo rozpiętości
płac w poszczególnych gałęziach produkcji, jak również nieprze-
kraczania globalnego funduszu konsumpcyjnego ustalonego w planie
gospodarczym.
41.— Jeżeli zasady sprawiedliwości i miłości wymagają, żeby kra­
je bogate świadczyły na rzecz uboższych, to tym bardziej muszą
one obowiązywać wewnątrz jednego i tego samego kraju między jego
poszczególnymi regionami o dysproporcjonalnym stopniu rozwoju
gospodarczego i daleko posuniętej różnicy w stopie życiowej.
Łączy się z tym zdrowy postulat dekoncentracji przemysłu, oraz
wielk i c h ośrodków fabrycznych ze stolicą kraju na czele; zbliże­
n i a pracownika pod względem mieszkaniowym i komunikacyjnym do
i m i e j s c a pracy; unikania zbyt jednostronnego rozwoju przemysłu
} k o s z t e m rolnictwa; M i k a m i zrównania warunków życia na wsi i w
^ m i e ś c i e , oraz możliwie zrównoważonej struktury poszczególnych ga-
[ łęzi produkcji, prowadzącej do możliwie pełnego przerobu krajo-
[ w y c h s u r o w c ó w n a gotowe produkty i możliwie niskiego stopnia za-
^ l e ż n o ś c i przemysłu krajowego od importu surowców zagranicznych,
; 4^.— K o n i e czności inwestycyjne krajów rozwijających się nie po­
w i n n y i m j e d n a k przesłaniać potrzeb socjalnych i kulturalnych
n a j s z e r s z y c h m a s ludności. Odpowiedni poziom zaspokojenia tych
p o t r z e b j e s t b owiem w równym stopniu w a ż n ą częścią t.zw. i n f r a ­
s t r u k t u r y , j a k sieć dróg,kanałów,portów, lotnisk,itp.
 18 -

niskim bowiem^atopniu kulturalno— 8 0 cjalnym robotnik nie potrafi

w dostatecznie wydajny sposób pracować, a nawet należycie obsłu­
giwać coraz bardziej skomplikowanych urządzeń technicznych.
43*** W zaspokajaniu potrzeb socjalno-kulturalnych konieczne jest
jednak w wypadku krajów ubogich unikania wszelkiej ostentacyjnoś—
ci celem zaspokojenia nierozumnych aspiracji rozbudzonej damy na­
rodowej , oraz ślepej dążności do naśladownictwa stylu życia kra­
jów zamożniejszych, a nawet najbogatszych. Stąd wręcz szkodliwą
rzeczą jest wyliczanie w programach różnych partii długiej litanii
choćby nawet najbardziej godziwych do osiągnieęcia celów z tej
dziedziny przy równoczesnym absolutnym braku środków na ich sfi­
nansowanie .
44. - Z powyższego wynika konieczność w r a ż a n i a - zwłaszcza w wypadł
ku krajów biednych - całego narodu do oszczędności i skromnego sty­
lu życia, zarówno prywatnego, jak i publicznego. W szczególności
akcja ta winna zmierzać do zaoszczędzenia olbrzymich stosunkowo
sum na zaspokajanie różnego rodzaju szkodliwych nałogów/tytoń,
alkohol,gry hazardowe,itp./ Trudne do przecenienia znaczenie po­
siada przykład idący od strony warstw rządzących i sfer zamożniej­
szych. Choćby z tego względu skala wymogów stanu winna być w k r a ­
jach ubogich możliwie zwężona.
45. ** Celem przyśpieszenia zaspokojenia potrzeb socjalno-kultural­
nych należy zwrócić uwagę na ich zbiorowe zaspokajanie we wszy­
stkich wypadkach, w których ta forma jest wskazana i możliwa,jak
n.p. budowa skromnie wyposażonych osiedli, ale z udostępnieniem
w nich maksymalnej ilości słońca, powietrza i zieleni, oraz zao-
potrzenia w szkoły, biblioteki,pralnie, ośrodki zdrowia,kina,
place zabaw,itp.
46. -Nade wszystko należy jednak stworzyć ogólną atmosferę sza­
cunku dla pracy bez względu na jej rodzaj, oraz dostępność wszy­
stkich urządzeń kulturalnych i środowisk towarzyskich dla ludzi
zmuszonych do skromnego trybu życia, lub też dobrowolnie tego
rodzaju styl życia przyjmujących. W tym dobrowolnie przyjętym i
możliwie skromnym stylu życia winien się wyrazić nowoczesny dumh
apostolstwa chrześcijańskiego wchodzącego we wszystkie środki ży­
cia współczesnego świata celem przepajanlą go w coraz wyższym
stopniu "in capita et in membris" miłością chrześcijańską,ratu­
jąc w ten sposób cywilizację ludzką przed możliwością zagłady.