WILHELM PAUL ACKERMANN

Chiropraktyka ukierunkowana.
Diagnoza i technika.
BADANIA NAD KRĘGOSŁUPEM W OPISIE I ILUSTRACJI
290 ilustracji
częściowo w dużym formacie

MEDICA
NATURA

Tłumaczenie
Agnieszka Firlik
Recenzja medyczna
dr n. med. Zbigniew Arkuszewski
Zbigniew Arkuszewski - neurolog, wybitny
znawca medycyny manualnej ze Śląskiej Akade-
mii Medycznej w Katowicach z katedry neurolo-
gii prof. Andrzeja Wajgta.
Redakcja
Zbigniew Wasilewski
Od Wydawcy
Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialności za
niezgodne z intencją Autora książki wykorzysta-
nie podanych w niej informacji. Osoby wymaga-
jące opieki medycznej powinny zwrócić się po
poradę do wykwalifikowanego specjalisty -
praktyka lub lekarza.
© Copyright for the Polish by Wydawnictwo
Natura Medica Zbigniew Wasilewski, Poznań 9,
Box 97
Materiał tekstowy i zdjęciowy zawarty w niniej-
szej książce jest chroniony prawem autorskim.
Zabrania się powielania go w jakiejkolwiek for-
mie, w całości lub częściowo bez odrębnej umo-
wy z Natura Medica.
Zakaz ten dotyczy każdej formy powielania, np.
poprzez fotografowanie, kopiowanie, tłumacze-
nie lub wykorzystanie materiału do celów szko-
leniowych.

DR WILH. P. ACERMANN
CHIROPRAKTYKA
SKUTECZNĄ POMOCĄ W LECZENIU
NABYTYCH PRZEMIESZCZEŃ KOŚĆCA
Zakład naukowy nowoczesnych metod leczenia kręgosłupa
ACKERMANN INSTITUTET - STOCKHOLM
KOREKTA

23 - w tekście często zamiennie używa się okre-

ślenia „kość biodrowa" i „kość miednicza". Po-
winien być zwrot „kość biodrowa" lub „lewa
połowa miednicy"
69 - j/w - zamiast „wyrostek sutkowy" należy
stosować terminologię „wyrostek stawowy" jak
np. na str. 99
85, 87, 89, 93, 94, 109 itd. - zamiast „wyrostki
boczne" należy stosować termin „wyrostki po-
przeczne"
95 - l symetrycznie - to powierzchnie stawowe
2 - trzon kręgu obrotowego
107 - Rys. 101: III axis w prawidłowym położe-
niu...
114 - (3) prawidłowy kręg obrotowy
117 - zabiegi są ukierunkowane na segmenty
C/Th (a nie na Cl-atlas)
133 - weryfikacja tekstu, zgodnie ze współczesną
wiedzą: „Przyczyną zaburzeń odruchu ze ścięgna
Achillesa mogą być przemieszczenia na poziomie
Sl. Bóle rozchodzą się po tylnej stronie nogi w
kierunku małego palca.
Kiedy pacjent nie może unieść dużego palca no-
gi, przyczyna leży na poziomie L5. Bóle promie-
niują w dół po zewnętrznej stronie nogi,
w kierunku dużego palca.
137 = 138 (powtórzenie)
Dziękuję Karolowi Grabskiemu, Jackowi i Joannie Krawczyk za pomoc przy wydaniu
niniejszej publikacji.
Wydawca

i
l
Spis treści
Rozdział I: Znajomość mechaniki stawów podstawą kontroli statyki
szkieletu.....................................................................
................................... 13
Szkielet jako czynnik powodujący zaburzenia w funkcjonowaniu
nerwów........................................................................
............................... 14
Rozdział II: Prawidłowe i patologiczne ustawienie
miednicy......................................................................
................................................................ 17
Miednica........................................,.............................
......
1
8
Kości miedniczne i kość
krzyżowa......................................................................
..............................................................................
................ 19
Kość
krzyżowa......................................................................
........
Powierzchnie stawowe kości miednicznych i kości
krzyżowej.....................................................................
.................................................... 21
Przemieszczenie kości miednicznej i jego wpływ na długość
kończyn.......................................................................
.,..................................... 22
Przemieszczenie kości miednicznej i jego wpływ na
kręgosłup.....................................................................
.................................................. 23
Pozorne skrócenie
kończyny...........................................................
Powstałe napięcia mięśni i ich
konsekwencje..................................................................
...........,...................................................,..............
... 25
Patologiczny tonus mięśniowy spowodowany zablokowaniem kości
miednicznej...................................................................
...................... 26
Patologiczny tonus mięśniowy wywołany skręceniem kości
miednicznych..................................................................
.................................... 27
Wady
postawy.......................................................................
..............................................................................
..................................
.............. 28
Przemieszczenia w dolnych partiach
kręgosłupa....................................................................
........................................................................... 29
Rozdział III: Diagnostyka radiologiczna
miednicy........................................
Dostosowywanie się kręgosłupa do ukośne ustawionej
miednicy......................................................................
............................................. 32
Mierzenie porównawcze odległości w
miednicy......................................................................
.................................................................. 33
Ukośne ustawienie miednicy wskutek skręcenia kości
miednicznej...................................................................
............................................ 34
Ukośne ustawienie miednicy wskutek skręcenia kości
miednicznej...................................................................
............................................ 35
Ukośne ustawienie miednicy wskutek skręcenia kości miednicznej przyczyną
kręgozmyku....................................................................
..... 36
Kręgozmyk - czynniki
ryzyka........................................................................
... 37
Obciążone przez torsje krążki międzykręgowe jako następstwo nabytego
przemieszczenia kości miednicznej...........................................
38
Przemieszczenie kości miednicznej z nieprawidłowym ustawieniem kości
krzyżowej.....................................................................
.............. 39
Ukośne ustawienie miednicy wskutek skręcenia kości
miednicznej...................................................................
............................................ 40
Ukośne ustawienie miednicy wskutek przemieszczenia kości
miednicznej...................................................................
................................. 41
Skolioza spowodowana ukośnym ustawieniem
miednicy......................................................................
.......................................................... 42
Starte kręgi lędźwiowe jako następstwo
kręgozmyku....................................................................
................................................................. 43
Łagodzenie bólu poprzez starcie
kręgów.....................;..................................................
..............................................................................
... 44
Rozdział IV: Mechaniczne skutki nabytych przemieszczeń kości
miednicznych..................................................................
.................................... 45
Prawidłowo ustawione stawy krzyżowo-
biodrowe..................................................................
r....................................................................... 46
Nieprawidłowe położenie obydwóch stawów krzyżowo - biodrowych
(przekrój)............,.,..,..................................................
...................... 47
Dalsze skutki pozornego skrócenia kończyny..................
Zmiany położenia kości występujące przy skróceniu
kończyny......................................................................
.................................................. 49
Mierzenie porównawcze długości kończyn połączone z badaniem
radiologicznym................................................................
....................... 50
Pozorne skrócenie kończyny - mierzenie
porównawcze...................................................................
............................................................... 51
Przemieszczenie kości miednicznej analiza
radiologiczna.................................................................
.............................................. 52
Rozdział V: Ukierunkowana diagnoza i technika odziaływania na miednicę i
odcinek lędźwiowy
kręgosłupa.................................................... 53
Diagnoza: oględziny
pacjenta......................................................................
..............................................................................
............... 54
Oględziny i
palpacja......................................................................
..............................................................................
........................ 53
Palpacja górnych kolców
biodrowych....................................................................
..............................................................................
........ 56
Mierzenie porównawcze długości kończyn
dolnych.......................................................................
................................................................. 57
Kierunek obrotu przy wydłużaniu lub skracaniu kończyny
dolnej........................................................................
.......................................... 58
Powierzchnie kontaktowe dłoni przy skracaniu lub wydłużaniu kończyny
dolnej........................................................................
................... 59
Ważne wskazówki dla
terapeuty.....................................................................
..............................................................................
.................. 60
Mechanika ruchu stawów podczas oddziaływania na
miednicę......................................................................
....................................:........... 61
'Przedłużanie' pozornie krótszej kończyny
dolnej........................................................................
..................................................................... 62
Ułożenie pacjenta i dotyk dłoni przy ukierunkowanym 'przedłużaniu' kończyny
dolnej........................................................................
....... 63
'Skracanie' pozornie dłuższej kończyny
dolnej........................................................................
....................................................................... 64
Ułożenie pacjenta i dotyk dłoni przy 'skracaniu' ukierunkowanym kończyny
dolnej........................................................................
............. 65
Stabilizacja miednicy.......................................................
66
Określenie kierunków obrotu
kręgów........................................................................
..............................................................................
........ 67
Kręg lędźwiowy w prawidłowym położeniu (widziany od strony nóg
pacjenta).....................................................................
....................... 68
Ukierunkowana palpacja odcinka
lędźwiowego...................................................................
............................................................................
69
Wyznaczony kierunek repozycji przy oddziaływaniu na odcinek
lędźwiowy.....................................................................
............................. 70
Położenie stawów kręgowych w stosunku do
siebie........................................................................
................................................................ 71
Zabieg w odcinku lędźwiowym: 'chwyt od
góry'.........................................................................
.................................................................. 72
Zabieg w odcinku lędźwiowym: 'chwyt od
dołu'.........................................................................
................................................................ 73
Nastawianie kości miednicznej przesuniętej w bok i do
środka........................................................................
.............................................. 74
Rozciąganie mięśni, stawów i krążków
międzykręgowych.........,,..................,.................................
........................:..................................... 75
Skutek zabiegu osiągnięty w
sekundę.......................................................................
..............................................................................
........ 76
Przyczyna, działanie i
leczenie......................................................................
..............................................................................
................. 77
Konsekwencje ruchów obrotowych
miednicy......................................................................
........................................................................... 78
Rozdział VI: Odcinek piersiowy i szyjny kręgosłupa: Diagnoza i leczenie
ukierunkowane.................................................................
................... 79
Kręg piersiowy w prawidłowym
położeniu.....................................................................
..............................................................,,..............
. 80
Palpacja odcinka piersiowego
kręgosłupa....................................................................
..............................................................................
.... 81
Odcinek piersiowy kręgosłupa - palpacja
ukierunkowana.................................................................
............................................................. 82
Odcinek piersiowy kręgosłupa - diagnoza
ukierunkowana.................................................................
.......................................................... 83
Położenia kręgów piersiowych i stawów między łukami
kręgowymi.....................................................................
....................................... 84
Odcinek piersiowy kręgosłupa - technika zabiegu
ukierunkowanego...............................................................
............................................ 85
Rozciąganie stawu kolanowego-chwyt
odwodzący.....................................................................
................................................................... 86
Odcinek piersiowy kręgosłupa-chwyt
obrotowy......................................................................
....................................................................... 87
Palpacja górnej części odcinka piersiowego
kręgosłupa....................................................................
............................................................. 88
Górna część odcinka piersiowego kręgosłupa: ukierunkowana technika
leczenia......................................................................
................. 89
Wyrównawcze ćwiczenia
gimnastyczne..................................................................
..............................................................................
........... 90

Rozdział VII: Diagnoza i technika ukierunkowana przy leczeniu górnego

odcinka
Błahe przyczyny-poważne
skutki......................................................................
Kręg obrotowy w prawidłowym położeniu (widziany z
góry).........................
Kręg obrotowy w prawidłowym położeniu (widziany z
dołu)........................
Palpacja odcinka szyjnego
kręgosłupa..............................................................
Kręgi
szyjne........................................................................
.........................
......
Ukierunkowana palpacja kręgu obrotowego i pozostałych kręgów
szyjnych..
Axis: palpacja i diagnoza
ukierunkowana.......................................................
Axis: ukierunkowana technika
leczenia..........................................................
Axis: ukierunkowana technika
leczenia..........................................................
Zabieg nieudany z powodu niewłaściwego ułożenia
ręki................................
Axis: technika ukierunkowana z wykorzystaniem
przedramienia..........,.,...
Axis: ukierunkowana technika
leczenia..........................................................
Odcinek szyjny kręgosłupa: technika ukierunkowana nastawianie kręgów
sz
Połączenie stawowe atlas-
axis..........................................................................
Podstawa czaszki - atlas-axis, tętnice kręgowe nadwichnięcia
atlasu.............
Atlas-axis w prawidłowym i nieprawidłowym
położeniu................................
Palpacja wyrostka bocznego kręgu
szczytowego.............................................
Łuk kręgu szczytowego w prawidłowym położeniu oraz
przechylony............
Technika zabiegu na przechylonym łuku kręgu
szczytowego..........................
Atlas: ukierunkowana technika
zabiegu................................................
Powierzchnie stawowe podstawy czaszki - kłykcie
potyliczne........................
Podstawa czaszki-w prawidłowym położeniu i
przechylona.............................
Patologiczne położenie podstawy czaszki-
zabieg..............................................
Ułożenie ręki podczas zabiegu na
potylicy........................................................
Mobilizacja stawów kręgu
szczytowego............................................................
Skuteczna pomoc przy dolegliwościach w
karku..............................................
Rozdział VIII: Ogólnie wypróbowane metody
zabiegów...............................................
Pozostałe metody zabiegu na
miednicy...........................................................
Naciąganie miednicy i odcinka piersiowego
kręgosłupa................................
Zabieg na miednicy i kości
krzyżowej...............................................................
Mobilizacja kończyn
dolnych.......................................................................
......
Chwyty ukierunkowane przy zabiegu na kościach
stopy..................................
Mobilizacja odcinka szyjnego, piersiowego i
lędźwiowego............................
Zabieg na stawach skroniowo-żuchwowych, promieniowo-nadgarstkowych
i
Rozdział IX: Wytyczne diagnozy różnicowej pomocą dla
terapeuty...........................
O czym powinno się wiedzieć przy leczeniu
manualnym.................................
Diagnozowanie poszczególnych odcinków
kręgosłupa.....................................
Zestaw pytań do
wywiadu.......................................................................
..........
Bezbolesne niebezpieczeństwa w okresie
dzieciństwa.....................................
Zmiany w kręgosłupie widoczne na zdjęciach
rentgenowskich......................
Rozdział X: Prawidłowe i nieprawidłowe siedzenie i
leżenie.........................................
Pozycja siedząca - problemem współczesnego
człowieka................................
Pomoc biotechnologii przy leczeniu nabytych przemieszczeń
miednicy...........
Siedzenie bez
oparcia.......................................................................
..................
Wrodzona skłonność do nieprawidłowej postawy
siedzącej.............................
Twardy czy miękki
materac?......................................................................
.......
Rozwiązanie problemu
materaca......................................................................
.
Słowo
końcowe.......................................................................
.........................................
......
Bibliografia..................................................................
.......................................................

kręgosłupa....................................................................
........ 91
..............................................................................
.................. 92
..............................................................................
.................. 94
..............................................................................
.................. 95
..............................................................................
.................. 96
..............................................................................
.................. 97
..............................................................................
.................. 98
.............................:................................................
................. 99
..............................
A............................................................. 100
..............................................................................
............... 101
..............................................................................
............... 102
..............................................................................
............... 103
..............................................................................
............... 104
yjnych-od 3 do
7................................................................. 105
..............................................................................
............... 106
..............................................................................
............... 107
..............................................................................
............... 108
..............................................................................
............... 109
.........................................................:....................
...............
..............................................................................
............... 111
..............................................................................
............... 112
..............................................................................
............... 113
..............................................................................
............... 114
..............................................................................
............... 115
..............................................................................
.............. 116
..............................................................................
............... 117
..............................................................................
............... 118
..............................................................................
.............. 119
..............................................................................
............... 120
..............................................................................
............... 121
..............................................................................
............. 122
..............................................................................
.............. 123
..............................................................................
.............. 124
..............................................................................
............... 125
kręgu guzicznym...............................................................
126
..............................................................................
.............. 127
..............................................................................
.............. 128
..............................................................................
.............. 132
..............................................................................
.............. 134
..............................................................................
.............. 137
..............................................................................
.............. 138
..............................................................................
.............. 141
..............................................................................
.............. 142
..............................................................................
.............. 153
..............................................................................
.............. 154
..............................................................................
.............. 155
..............................................................................
.............. 156
..............................................................................
........
.... 157
..............................................................................
.............. 159
..............................................................................
.............. 161

Przez badania kośćca

do chiropraktyki przyszłości
Odblokowanie stawów nowym życiem dla tkanek.
Dr of Naturopathy
ACKERMANN COLLEGE OF CHIROPRACTIC
ACKERMAN - INSTITUTET, STUREGATAN 50, 114 36 STOCKHOLM.

DIAGNOZA UKIERUNKOWANA - TERAPIĄ!

Ćwierć wieku temu, jako początkujący chirurg otrzymałem polecenie wykonania
„chwytu cholewkowego" i skorygowania przemieszczonego stawu skokowego. Zabieg
ten był dla mnie dużym przeżyciem...
Takie samo wrażenie - że wreszcie dowiedziałem się czegoś cennego dla mojego
wy-
kształcenia - odniosłem jako uczeń doktora Ackermann'a. To niezwykłe
doświadczenie,
gdy można nauczyć się rozpoznawania przemieszczeń stawów krzyżowo-biodrowych,
gdy widzi się ich skutki w postaci skolioz wyrównawczych biegnących wzdłuż
całego krę-
gosłupa. A przeprowadzanie manipulacji, które w sposób naturalny korygują -
niekiedy
całkowicie - powstałe przemieszczenia, okazuje się niezwykle wdzięcznym
zadaniem.
W niniejszej książce doktor Ackerman - po prawie czterdziestu latach studiów
teore-
tycznych, praktycznych badań i żmudnej pracy - prezentuje z właściwym mu
wyczuciem
i powagą ukierunkowaną diagnostykę i technikę chiropraktyczną.
Zainteresowany tym tematem terapeuta wreszcie ma możliwość dowiedzenia się,
jak
leczyć kręgosłup i zadowolić pacjentów bez potrzeby zbyt częstego sięgania po
środki
farmakologiczne, które przecież tylko uśmierzają ból.
Dlatego gorąco polecam niniejszy podręcznik lekarzom, pielęgniarkom,
fizjoterapeutom
i wielu innym.
Tor Lindgren

i
lek. med.

UKIERUNKOWANA DIAGNOSTYKA I TECHNIKA CHIROPRAKTYCZNA

PREZENTACJA TERAPII PRZYCZYNOWEJ W TEORII I PRAKTYCE
według dr Ackermann'a, w oparciu o usystematyzowany materiał zdjęciowy i
tekstowy. Niniej-
sza książka, bazująca na wynikach trzydziestoletnich prac badawczych i
praktycznych doświad-
czeniach w kontaktach z pacjentami, powstała w celu przedstawienia sposobów
zapobiegania
bólowi. Materiał ujęto w formie podręcznika.

SZANOWNI KOLEDZY !
Istnieje duże zapotrzebowanie na zwięzły, napisany w przystępny sposób
podręcznik z zakre-
su diagnostyki i techniki leczenia kośćca. Literatura standardowa z tej
dziedziny jest przeważ-
nie tak dalece skupiona na kwestiach teoretycznych, że nie może stanowić dla
fachowców
dostatecznego oparcia w ich praktyce.
Z tego powodu w niniejszej książce główny nacisk położono na praktyczną stronę
diagnosty-
ki i techniki leczenia. Autor przedstawia swoje doświadczenia i efekty badań w
celu niesienia
pomocy osobom mającym problemy z kręgosłupem. Osobiście doświadczywszy, co
oznacza
życie z nabytym w dzieciństwie, nie leczonym przemieszczeniem kręgosłupa i
wszystkimi
jego następstwami, wie on z autopsji, że bardzo wielu ludzi niepotrzebnie
cierpi z
powodu
dokuczliwych bólów podczas chodzenia, stania, siedzenia, a czasem nawet
leżenia. Bóle te
odbierają radość z pracy, zakłócają sen, przyczyniają się do utraty chęci do
życia. Niezależnie
od tego, ile razy zmieniałoby się lekarza, z reguły rzadko otrzymuje się
skuteczną
pomoc.
Nawet najlepszy terapeuta nie jest bowiem w stanie pomóc pacjentowi nie znając
zależności
obowiązujących w biomechanice człowieka.
Przedstawiając wyniki swoich badań w formie podręcznika autor chciałby - dla
dobra
pa-
cjentów - podzielić się doświadczeniami z szerszym kręgiem odbiorców.
Szczególną uwagę
zwrócono przy tym na zapobieganie ukrytym wadom kośćca wraz z ich wszystkimi
następ-
stwami.
Część poświęcona terapii nie opisuje wszystkich możliwych schorzeń.
Zaprezentowane
przypadki chorobowe mogą jednak być punktem odniesienia w leczeniu
dolegliwości spowo-
dowanych podobnymi przemieszczeniami. Teoria niejednokrotnie ustępuje tu
miejsca prak-
tycznym radom - dużo miejsca przeznaczono na opisy nabytych wad postawy, ich
diagnozo-
wania i leczenia. Tekst uzupełniono szeregiem schematycznych rysunków
instruktażowych
oraz fotografiami, stanowiącymi istotną część składową mniejszej książki.

Niezależnie od tego, jak prosto i obiecująco brzmi to wszystko - przyszłemu

chiropraktykowi
nie wolno zapomnieć, iż podstawą dobrych efektów leczenia jest prawidłowo
postawiona
*
diagnoza. W oparciu o taką ukierunkowaną diagnozę, lekarz przed rozpoczęciem
leczenia
powinien posiadać rozeznanie w kwestii rozległości danej wady oraz wiedzieć,
co chce osią-
gnąć poprzez terapię. Aby terapeuta mógł lepiej opanować sztukę diagnozowania
i rozumie-
nia poszczególnych detali w technice leczenia, zamieszczony materiał zdjęciowy
jest obszerny
i stosunkowo szczegółowy. Z tego samego powodu niektóre ilustracje zostały
silnie uprosz-
czone, pewne przemieszczenia przedstawione V przesadny sposób, a zdjęcia
rentgenowskie
w wielu przypadkach zastąpione czytelniejszymi od nich rysunkami.
Część opisanych w książce sposobów leczenia jest z pewnością znana, lecz
ponadto autor
prezentuje tu również materiał oparty na własnych doświadczeniach i
spostrzeżeniach.

Terapia manualna nie jest medycyną uniwersalną. Stosowana we właściwy sposób

okazuje się
jednak niezwykle skuteczna i często daje natychmiastowe efekty. Mimo tego
ciągle jeszcze
brak dostatecznej wiedzy na temat technik manipulacyjnych. Ponieważ obecnie
istnieją do-
godne możliwości nauczenia się stawiania właściwych diagnoz, terapia manualna
jest godna
polecenia i nie powinno jej zabraknąć w żadnej praktyce lekarskiej. Uzyskiwane
dzięki niej
rezultaty w wielu wypadkach chronią pacjenta przed leczeniem środkami
farmakologicznymi,
które zazwyczaj i tak nie przynosi pożądanych skutków. Dużą wagę należy
przyłożyć rów-
nież do profilaktyki.
Terapeuta z wykształceniem chiropraktycznym powinien zawsze zalecać pacjentom
aby co
najmniej kilka razy w roku udawali się na chiropraktyczną kontrolę statyki
kośćca. Może to
zapobiec wielu cierpieniom !
Na końcu chciałbym złożyć serdeczne podziękowania moim kolegom i przyjaciołom
z grona
lekarskiego za ich cenną współpracę.
Sztokholm 1991
Z koleżeńskimi pozdrowieniami
Dr Wilh. P. Ackermann

*
*
ROZDZIAŁ I
ZNAJOMOŚĆ MECHANIKI STAWÓW
PODSTAWĄ KONTROLI STATYKI SZKIELETU

14

SZKIELET JAKO CZYNNIK POWODUJĄCY ZABURZENIA W FUNKCJONOWANIU

NERWÓW

Zdrowie - prawidłowe funkcjonowanie wszystkich organów i czynności życiowych -

uwa-
runkowane jest niezakłóconym przebiegiem procesów biologicznych w ciele
człowieka. Za-
burzenia pracy nerwów, będących łącznikami między poszczególnymi organami a
„centralą",
mogą negatywnie wpływać na każdą komórkę organizmu. Kluczową rolę w
zaopatrywaniu
różnych części ciała przez włókna nerwowe odgrywa kręgosłup. Stanowi on
ochronę (lub
czasami zagrożenie) dla nerwów rdzeniowych przebiegających wewnątrz kanału
kręgowego.
Z kolei kręgosłup uzależniony jest od swojej podstawy - kości krzyżowej,
podtrzymywanej
przez dwie kości miedniczne. Ich położenie względem siebie oraz względem
płaszczyzny
horyzontalnej ma decydujące znaczenie dla zdrowia człowieka.

15
Coraz więcej badaczy i specjalistów zaczyna obecnie interesować się
przyczynami zaburzeń
procesów biomechanicznych w układzie kostnym człowieka. Dawno już
zaobserwowano, iż
nieprawidłowe położenie poszczególnych części szkieletu względem siebie może
prowadzić
do stanów patologicznych. Decydującą rolę odgrywają w takich wypadkach
przesunięcia ko-
ści krzyżowej i przemieszczenia w obrębie miednicy (zwłaszcza tzw. ukośne
ustawienie
miednicy), co w dalszej części podręcznika zostało pokazane w oparciu o
zdjęcia rentgenow-
skie.
Ze względu na indywidualny charakter oraz różnice wiekowe przebadanych
pacjentów, trud-
no jest sporządzić powszechnie obowiązujący opis możliwych przemieszczeń i ich
następstw.
Niektóre badania można wykonać tylko przy silnym napromieniowaniu pacjenta
promieniami
RTG, z czego zrezygnowaliśmy. Jednocześnie część przemieszczeń widocznych na
zdjęciach
rentgenowskich okazała się być trudna do przedstawienia w sposób graficzny.
Podane w ni-
niejszej publikacji cechy charakterystyczne konkretnych wypadków chorobowych
wyznaczają
jednak pewien kierunek postępowania, który obowiązuje również przy leczeniu
innych pa-
cjentów.

Prawidłowa pozycja miednicy jest warunkiem niezakłóconego przebiegu funkcji

biologicz-
nych w ciele człowieka. Ponieważ ukośnie ustawiona miednica powoduje wadliwe
ułożenie
całego kręgosłupa aż do podstawy czaszki, możemy stwierdzić, iż leczenie
odcinka szyjnego
kręgosłupa niejednokrotnie dopiero wtedy przynosi spodziewane efekty, gdy
wpierw przy-
wróci się prawidłową pozycję miednicy.

Rysunek na następnej stronie przedstawia schematycznie poszczególne odcinki

kręgosłupa i
zaopatrywane przez nie w nerwy części ciała. Jednocześnie ukazano różne
możliwości pato-
logicznych następstw przemieszczeń w obrębie tych odcinków.

T
16
Przysadka mózgowa
Mózg, bóle głowy,
bezsenność
Oko
Skurcze, epilepsja
zawroty głowy
Zatoki, słaby słuch
Twarz
Zęby, trądzik
Polipy
uszy
Migdałki
Barki
łokcie
Przedramię
dłoń, palce
Serce
Oskrzela, płuca
Śledziona
Anemia
Żołądek
Trzustka
Przepona
Nerki
Drogi moczowe
Nos
Przełyk, chrypka
Kark, ramię
Tarczyca
Astma
Choroby serca
Półpasiec
Wątroba
Zgaga
Cukrzyca
Żółć
Alergia, zmęczenie
Egzema
Gruczoły limfatyczne
reumatyzm
Biegunka
Jama brzuszna
Impotencja
Rwa kulszowa
Nogi, stopy
złe krążenie
konwulsje
Jelito cienkie
wytwarzanie gazów
Jelito grube
zatwardzenia
Wyrostek robaczkowy
Pęcherz moczowy
moczenie nocne
bóle kolan
Kiszka stolcowa
Odbyt
Jądra
Prostata
Dolegliwości kobiece
Hemoroidy

Kość guziczna

t
ROZDZIAŁ II
PRAWIDŁOWE I PATOLOGICZNE USTAWIENIE MIEDNICY

18

MIEDNICA

Dzisiejszy tryb życia człowieka naraża miednicę na obciążenia, do których nie

jest ona przy-
stosowana pod względem swojej budowy. Miednicę, która w pozycji stojącej
utrzymuje się na
głowach obu kości udowych, tworzą dwie kości miedniczne i kość krzyżowa.
Wklinowana
między grzebienie kości biodrowych kość krzyżowa stanowi podstawę dla reszty
kręgosłupa i
tym samym - dla całego tułowia.

Miednica mężczyzny
z piątym kręgiem lędźwiowym,
widok z przodu
W terapii manualnej najważniejszymi połączeniami stawowymi w obrębie miednicy
są stawy
krzyżowo - biodrowe oraz przejście w piąty kręg lędźwiowy. Kości miedniczne
przechodzą
od przodu w kości łonowe połączone chrząstkowatym spojeniem łonowym. Kość
krzyżowa
(os sacrum) stanowi mechaniczny punkt środkowy kręgosłupa i na jej podstawie
(promontorium) spoczywa kręgosłup i ciężar całego tułowia.

KOŚCI MIEDNICZNE I KOŚĆ KRZYŻOWA

19
(1) Połączenie stawowe prawej kości miednicznej z kością krzyżową
(2) Spojenie łonowe między kośćmi łonowymi
(3) Lewa powierzchnia stawowa kości krzyżowej (z tej perspektywy trudno
pokazać prawą
powierzchnię stawową kości krzyżowej).
Te pionowe powierzchnie stawowe o nieznacznych możliwościach ruchowych,
podtrzymują-
ce cały tułów, a ponadto koordynujące ruchy kręgosłupa i kończyn dolnych, nie
mają - prócz
mięśni i więzadeł - żadnych dodatkowych wzmocnień. Dlatego stawy krzyżowo -
biodrowe
narażone są na utratę stabilności przy przeciążeniach.

KOŚĆ KRZYŻOWA
20

Kość krzyżowa przedstawiona schematycznie w dwóch rzutach (z góry i z tyłu) z

zakreślo-
nymi powierzchniami stawowymi. Na środku podstawa kości krzyżowej przechodząca
w
piąty kręg lędźwiowy.
Uwaga: Kość krzyżowa ma w przybliżeniu kształt podwójnego klina zwężającego
się w dół i
ku tyłowi i zajmuje - w pionowej postawie ciała - położenie skośne w kierunku
od przodu i
góry ku tyłowi i dołowi. Należy o tym pamiętać aby lepiej zrozumieć, na czym
może polegać
nieprawidłowe ustawienie miednicy.

21

POWIERZCHNIE STAWOWE KOŚCI MIEDNICZNYCHI KOŚCI KRZYŻOWEJ

Prawa kość miedniczna z kością krzyżową i stawem krzyżowo-biodrowym w

prawidłowym
położeniu.
(1) Lewa powierzchnia stawowa kości krzyżowej
(2) Prawa kość łonowa i jej powierzchnia spojeniowa
Stawy krzyżowo-biodrowe mają bardzo ograniczone możliwości ruchowe. Nadają one
mied-
nicy właściwości amortyzujące np. podczas chodzenia. Na ruch stawów krzyżowo-
biodrowych składa się moment skrętu i moment ślizgu.

r
22

PRZEMIESZCZENIE KOŚCI MIEDNICZNEJ I JEGO WPŁYW

NA DŁUGOŚĆ KOŃCZYN
44 mm
32 mm

W wyniku działania siły zewnętrznej lub nagłego, gwałtownego przeciążenia może

dojść do
skrętu kości miednicznej w kierunku zgodnym lub przeciwnym do ruchu wskazówek
zegara
(patrz strzałki), przez co znajdująca się po tej stronie ciała noga ulega
skróceniu lub wydłuże-
niu. Linia przebiegająca między panewką kości miednicznej a stawem krzyżowo-
biodrowym
jest wówczas nachylona pod większym lub mniejszym kątem (a), jak również
zwiększa się lub
zmniejsza odstęp (b) między tymi dwoma punktami (c i d).
Skręcenie kości miednicznej prowadzi do napięcia mięśni, które unoszą kość
miedniczną ku
górze, nasilając pozorne skrócenie nogi. W stanie obciążenia, tzn. gdy pacjent
znajduje się w
pozycji stojącej, miednica przechyla się na stronę krótszej nogi. Powstałe
napięcie mięśni
unosi - gdy miednica jest odciążona - tę część miednicy ponownie ku górze.
Fakt ten umoż-
liwia zmierzenie różnicy długości kończyn u leżącego pacjenta. Przy
jednostronnym pierwot-
nym skręceniu kości miednicznej, druga kość miedniczną jest na ogół zmuszona
do wykona-
nia kompensacyjnego ruchu skrętu i ślizgu w przeciwnym kierunku.

PRZEMIESZCZENIE KOŚCI MIEDNICZNEJ

I JEGO WPŁYW NA KRĘGOSŁUP
23

Przykład: Prawa kość miedniczna skręciła się swoją górną częścią ku tyłowi.
Podczas palpacji
pacjenta w pozycji stojącej stwierdza się, iż prawy tylny górny kolec biodrowy
(crista iliaca
superior posterior) przesunął się do tyłu i znajduje się znacznie niżej niż
kolec po lewej stro-
nie. Specyficzne jest również położenie pośladków i bruzdy pośladkowej.
Rysunek pokazuje:
(1) Kontury prawidłowo położonych obu stron miednicy
(2) Kontury skręconej ku tyłowi prawej połowy miednicy
(3) Lewa połowa miednicy przesunęła się ku przodowi i ku górze wraz ze swoją
częścią
kości biodrowej.
W spojeniu łonowym powstają napięcia. Środek przemieszczenia się obu części
miednicy
względem siebie znajduje się w przybliżeniu w stawie biodrowym. Schodzące się
tutaj, dzia-
łające w przeciwnych kierunkach siły napięć powodują pochylenie się kości
krzyżowej. I tu,
przy przejściu w piąty kręg lędźwiowy, rozpoczyna się szkodliwe oddziaływanie
na cały
kręgosłup.

24

POZORNE SKRÓCENIE KOŃCZYNY

W tym wypadku górna część prawej kości miednicznej przesunęła się ku tyłowi. W
stanie
odciążenia (gdy pacjent leży na brzuchu) kość krzyżowa jest jeszcze ustawiona
prosto, nato-
miast prawa kość miedniczna zostaje uniesiona ku górze, w kierunku czaszki.
Dzięki temu
można zmierzyć różnicę długości kończyn pacjenta.
Przy prawostronnym skróceniu kończyny spojenie łonowe zazwyczaj przesuwa się w
prawo.
W tak powstałym obszarze napięć często pojawia się bolesność na ucisk.

Prawa połowa miednicy

Lewa połowa miednicy
Obszar napięć

A pokazuje wynikającą z opisanej sytuacji, dającą się zmierzyć różnicę w

długości kończyn,
którą chiropraktyk powinien umieć stwierdzić w swojej diagnozie. Widoczna tu
niezgodność
kształtów wyrysowanych stron miednicy spowodowana jest ich położeniem w
różnych płasz-
czyznach (zniekształcenie perspektywiczne).
Uwaga: Stwierdzona różnica w długości nóg jest zarazem miarą zmiany odległości
między
stawami krzyżowo-biodrowymi, a głowami kości udowych.

25
POWSTAŁE NAPIĘCIA MIĘŚNI
I ICH KONSEKWENCJE
Czynnym elementem narządów ruchu są mięśnie sterowane impulsami nerwowymi. 40%
tka-
nek całego ciała stanowią mięśnie poprzecznie prążkowane, których skurcze
odbywają się
pod wpływem bodźców płynących z komórek układu nerwowego. Mięśnie szkieletowe
skła-
dają się z licznych, dochodzących do 50 cm długości włókien. Poprzez palpację
można zba-
dać tylko powierzchniową warstwę mięśni, będącą jednak ważnym źródłem
informacji o
przemieszczeniach kości.
Należy również zwrócić uwagę, iż część mięśni warstwy głębokiej także reaguje
przykurcza-
mi na podrażnienia nerwów wywołane przemieszczeniami kości. Np. skręcenie
kości mied-
nicznej i związane z nim drażnienie nerwów prowadzi do przykurczu mięśni,
którego konse-
kwencją jest pozorne skrócenie nogi. W tym wypadku reagują przede wszystkim
mięśnie lę-
dźwiowe (psoas major i psoas minor). Niekiedy wystarczy nieznaczne
przesunięcie kości
miednicznej aby skrócenie nogi było tak duże jak przy zablokowaniach stawu
krzyżowo-
biodrowego.

Korygując przemieszczenia (subluksacje) można jednak osiągnąć całkowite

wyrównanie dłu-
gości nóg. Podczas zabiegu znikają wówczas podrażnienia nerwów
odpowiedzialnych za
pracę mięśni. Takie wywołujące przykurczę mięśni, podrażnienia mogą występować
wzdłuż
całego kręgosłupa. Np. przemieszczenia w odcinku szyjnym kręgosłupa mogą -
poprzez mię-
sień najdłuższy ( musculus longissimus) - wpływać na zaburzenia w pozostałych
częściach
kręgosłupa.
Przy długo utrzymujących się przemieszczeniach organizm broni się tworząc
wyrosła
(osteofity) na tkance kostnej, które mają unieruchomić niestabilne stawy i tym
samym zlikwi-
dować podrażnienia dróg nerwowych. Inną, równie istotną formą oddziaływania
neurolo-
gicznego są segmentarne przykurczę mięśni z bolesnością na ucisk, mające swoje
źródło w
zaburzeniach pracy narządów wewnętrznych. Podrażnienia spowodowane
przemieszczenia-
mi kręgosłupa mogą także oddziaływać na mięśnie gładkie i tym samym wywoływać
objawy
chorobowe w danym narządzie.
Stosując terapię manualną należy zawsze zdawać sobie sprawę z tego, iż
współczesny chiro-
praktyk nie tylko zajmuje się statyką ciała pacjenta. Podczas diagnozowania i
leczenia musi
on bowiem zwrócić również uwagę na układ nerwowy i zachodzące w nim
zależności.

26

PATOLOGICZNY TONUS MIĘŚNIOWY SPOWODOWANY ZABLOKOWANIEM

KOŚCI MIEDNICZNEJ

Skutkiem przemieszczeń w stawie krzy-

żowo-biodrowym są mniej lub bardziej
rozległe zaburzenia w układzie mięśnio-
wym. Taki związek przemieszczeń z po-
drażnieniami mięśni nazywamy
„zablokowaniem". Na uwagę zasługuje
przy tym wzajemne oddziaływanie między
napięciem a osłabieniem występujące
wzdłuż całego kręgosłupa. Doświadczenie
wykazało, iż obszarom z przykurczami
mięśni (tu zaznaczonym jako +) odpowia-
dają obszary nadmiernego rozciągnięcia
mięśni ( zaznaczone jako -). Jednocześnie
istotną rolę odgrywają tu podrażnienia
nerwów spowodowane przemieszczeniami
kręgosłupa - a zwłaszcza obszary chro-
nicznych zaburzeń, które powstają gdy
organizm próbuje kompensować prze-
mieszczenie poprzez wygięcia kręgosłupa.
Patrz poniżej:

Poniższy rysunek pokazuje jak pozorne

skrócenie nogi uwidacznia się w stanie
odciążenia. Napięcia grup mięśni psoas
major i minor oraz musculus iliacus
(mięsień biodrowy) prowadzą do skrócenia
tej strony ciała. Pierwotne skrócenie nogi
ulega nasileniu wskutek jednostronnych
przykurczów mięśni.

Obszary skurczów i rozciągnięć powstałe

w wyniku skręcenia miednicy, przy którym
kości miedniczne ustawione są w przeciw-
ne strony. Kiedy prawa noga ulega pozor-
nemu skróceniu, odcinek lędźwiowy krę-
gosłupa wykonuje zazwyczaj przeciwwy-
gięcie wyrównawcze w stronę dłuższej
nogi.

Wpływ głębokich, bocznych mięśni na

pozorne skrócenie nogi.
(A) Musculus psoas major
(B) Musculus psoas minor
(C) Musculus iliacus

27

PATOLOGICZNY TONUS MIĘŚNIOWY WYWOŁANY SKRĘCENIEM KOŚCI

MIEDNICZNYCH
 M. PSOAS MAJOR
. PSOAS
MINOR

37mm
Prawa
1

Rysunek l pokazuje prawidłowo ustawio-

ną miednicę, odcinek lędźwiowy kręgosłu-
pa oraz kończyny dolne. Prawidłowy to-
nus mięśni psoas major i minor. Rysunek 2
pokazuje kości miedniczne skręcone w
przeciwnych kierunkach, z pierwotnym
przemieszczeniem po prawej stronie. W
momencie przemieszczenia dochodzi do
reakcji mięśni po prawej stronie ciała, któ-
re unoszą prawą część miednicy wraz z
nogą ku górze, aby odzyskać prawidłowy
tonus mięśniowy. Rysunek 3 pokazuje
wygięcie się odcinka lędźwiowego kręgo-
słupa na stronę dłuższej nogi. Po lewej
stronie powstają napięcia mięśniowe, które
jednak zostają zrównoważone skrętem
kompensacyjnym lewej kości miednicznej
ku przodowi i ku górze. W stanie odciąże-
nia, mimo obustronnego skrętu kości
miednicznych, tonus mięśniowy wraca do
normy.

28

WADY POSTAWY

Niehigieniczny tryb życia i pochodzące z zewnątrz nadmierne obciążenia

powodują u więk-
szości współczesnych ludzi wykształcenie się wad postawy, które w następstwie
na ogół po-
ważnie wpływają na ich zdrowie. Istotną kwestią jest informowanie pacjentów,
iż tego typu
cierpienia mogą być złagodzone poprzez przeprowadzoną w odpowiednim czasie
terapię
manualną, ćwiczenia ruchowe oraz stosowną dietę.
1
Rysunek l i 2 schematycznie przedstawia prawidłową statykę ciała dorosłego
człowieka. 2 i 3
ukazuje początek kształtowania się wady postawy np. na skutek nabytego
ukośnego ustawie-
nia miednicy lub złej pozycji podczas pracy. Do nieprawidłowej postawy
przyczyniają się
również niewłaściwy sposób odżywiania się, zatwardzenia i nadwaga. Na tym
etapie należy
niezwłocznie poczynić kroki zapobiegające powstaniu nieodwracalnych zmian.
3-6: Ograniczenie ruchowe i bóle zmuszają pacjenta do podjęcia działań.
Ponieważ panuje
przekonanie, iż korekta chiropraktyczna może czynić cuda, pacjenci tacy mają
nadzieję na
całkowite odzyskanie zdrowia już po kilku zabiegach. Niestety, nie zawsze tak
się dzieje.
Rysunek 3: Hiperlordoza szyjna i opadnięty brzuch - typowa wada postawy
spowodowana
pochyleniem miednicy. Opadnięty brzuch przenosi punkt ciężkości ciała powyżej
kończyn
dolnych, tak by pacjent mógł utrzymać równowagę w pozycji stojącej. Prowadzi
to do zwięk-
szonej lordozy kompensowanej przez nadmierną kifozę, wskutek której powstają
plecy okrą-
głe. Mięśnie karku zostają zmuszone do napinania się i dochodzi do powstania
wzmożonej
lordozy szyjnej. Jeżeli mamy przy tym również do czynienia z ukośnie ustawioną
miednicą,
która spowoduje skoliozę, wówczas wszystkie krążki międzykręgowe znajdują się
w zagro-
żeniu.

29

PRZEMIESZCZENIA W DOLNYCH PARTIACH KRĘGOSŁUPA

POŁOŻENIE KOŚCI KRZYŻOWEJ:

Powstała ze zrośnięcia pięciu kręgów
krzyżowych kość krzyżowa oraz dwie
kości miedniczne tworzą pierścień kostny -
miednicę. Górna powierzchnia stawowa
kości krzyżowej, promontorium, stanowi
podstawę całego kręgosłupa. Z tego po-
wodu prawidłowe położenie kości krzy-
żowej jest niezwykle istotne dla harmonij-
nej statyki szkieletu.
Wszystkie formy patologicznych prze-
mieszczeń kości krzyżowej prowadzą
wskutek jednostronnego obciążenia ciała
do trwałych uszkodzeń, o ile w odpowied-
nim czasie nie zostanie podjęte leczenie.
Jak wiadomo, prawidłowy kąt nachylenia
podstawy kości krzyżowej powinien wy-
nosić ok. 30 stopni.

Patologiczne ustawienie kości krzyżowej.

Lewa strona przesunięta do tyłu.

\
Obrzęk
krążka
międzykręgowego

Na rysunku po lewej stronie widać wyraźny stan zapalny krążka międzykręgowego

między
L5 - S1. Krążek naciska od tyłu na korzenie nerwów stając się siedliskiem
ostrego bólu. W
tym wypadku zaleca się odpoczynek - leżenie na twardym łóżku. Na prawym
rysunku widać
nieprawidłowy kąt nachylenia kości krzyżowej, powstało rozwarcie między L5 a
S1. Krążek
ulega jednostronnemu obciążeniu i z czasem ściera się, powodując zwężenie
otworów mię-
dzykręgowych, co prowadzi do degeneracji nerwów.

UKIERUNKOWANA TECHNIKA LECZENIA

ZA POMOCĄ CHIROPRAKTYKI
OTWIERA NOWE DROGI TERAPEUTOM

ROZDZIAŁ III
DIAGNOSTYKA RADIOLOGICZNA MIEDNICY

32
DOSTOSOWYWANIE SIĘ KRĘGOSŁUPA DO UKOŚNE USTAWIONEJ MIEDNICY

Przemieszczenie miednicy z nieprawidłowym ustawieniem kości krzyżowej prowadzi

- w stanie
obciążenia - również do ukośnego ustawienia kręgów lędźwiowych. Trzony kręgów
skręcają
się wykonując jednocześnie ruch ślizgowy. Dzieje się tak, ponieważ ustawione
pionowo po-
wierzchnie stawowe kręgów lędźwiowych hamują skręcanie się łuków kręgu. Bóle
występują
zazwyczaj po stronie dłuższej nogi, gdzie - wskutek przykurczu mięśni po
stronie krótszej
nogi - zieją szpary stawowe. Przy prawostronnym skróceniu nogi pojawia się
zatem skolioza
lędźwiowa skierowana wypukłością w stronę lewą. Torebki stawowe napinają się,
a krążki
międzykręgowe są wypierane na lewą stronę, co daje lewostronne dolegliwości
lumbago.
Jeżeli dodatkowo dojdzie do znacznego obciążenia kręgosłupa połączonego z
gwałtownym
ruchem skrętu, ból często nagle przemieszcza się ku dołowi, do czwartego i
piątego kręgu
lędźwiowego - mamy wówczas do czynienia z kręgozmykiem.
W niniejszej pracy przedstawiono zdjęcia rentgenowskie wykonane przy zmiennym
obciążeniu
obu nóg. Badania te potwierdzają spostrzeżenie, iż w 80% wypadków nabytego
pozornego
skrócenia nogi, bóle w odcinku lędźwiowym kręgosłupa występują po przeciwnej,
a tylko w
ok. 20% - po tej samej stronie ciała co skrócenie nogi.

33
MIERZENIE PORÓWNAWCZE ODLEGŁOŚCI W MIEDNICY
W diagnozowaniu chiropraktycznym w miarę możliwości korzysta się z obrazów
radiolo-
gicznych. Za pomocą linijki dokonuje się pomiarów porównawczych po obu
stronach
osi
pionowej w celu stwierdzenia ewentualnych przemieszczeń lub anomalii.

Przy pomiarach porównawczych miednicy ważna jest linia podstawowa stanowiąca

odniesie-
nie do powierzchni podłogi. W prawidłowo położonej miednicy (zakładamy
symetryczną
budowę miednicy) linie 2, 3, 4, 5 powinny być równoległe do linii podstawowej.
Linie te
oznaczają:
2) położenie guzów kulszowych względem siebie
3) ustawienie głów kości udowej względem siebie
4) położenie części bocznych kości krzyżowej
5) wysokość talerzy kości biodrowych w stosunku do linii podstawowej
6, 7 i 8) linię pionową ukazującą symetryczność kości krzyżowej
9 i 10) szerokość kości miednicznej, która może być wskaźnikiem
przemieszczenia się jednej
połowy miednicy
11) odstęp między wyrostkiem kolczystym a brzegiem trzonu kręgu informuje nas,
w którym
kierunku nastąpiło ewentualne skręcenie.
12) pomiar porównawczy wyrostka poprzecznego mający ustalić kierunek skręcenia
kręgu
13) pomiar wysokości kręgów

34
UKOŚNE USTAWIENIE MIEDNICY WSKUTEK SKRĘCENIA KOŚCI MIEDNICZNEJ
Rysunek wykonano w oparciu o zdjęcie rentgenowskie. Pacjent stoi, równomiernie
rozkła-
dając ciężar ciała na obie nogi. Przykład ten jest reprezentatywny dla
długotrwałej prawo-
stronnej hipermobilności miednicy z prawostronnym pozornym skróceniem nogi.

Przykład prawostronnej hipermobilności

Prawy talerz kości biodrowej (1) jest skręcony do tyłu. Jednocześnie prawa
kość miedniczna
obróciła się nieco wokół swojej osi pionowej (3). Dlatego ta kość miedniczna
oglądana na
zdjęciu rentgenowskim jest węższa (61 mm). Otwór zasłoniony (foramen
obturatum) wydaje
się w tej perspektywie szerszy.
Lewy talerz kości biodrowej przesunął się do przodu. (4)
Kość krzyżowa postępuje za skręconym ku tyłowi talerzem kości biodrowej.
Przesuwa się
zatem swoją prawą połową do tyłu (6) obracając się jednocześnie nieco wokół
swojej osi
pionowej (2). Prawa połowa kości krzyżowej wygląda przez to na szerszą.
Prawa część boczna kości krzyżowej położona jest wyżej (6) niż lewa. Piąty
kręg lędźwiowy
skręca się z reguły w kierunku obrotu kości krzyżowej. Odległość między
wyrostkiem kol-
czystym a poprzecznym jest większa po prawej stronie, 64 mm (8).
Czwarty kręg lędźwiowy skręcił się nieco w kierunku przeciwnym do ruchu
piątego kręgu
lędźwiowego.

3
5
UKOŚNE USTAWIENIE MIEDNICY WSKUTEK SKRĘCENIA KOŚCI MIEDNICZNEJ
Rysunek wykonano w oparciu o zdjęcie rentgenowskie: pacjent stoi przenosząc
ciężar ciała
na lewą, pozornie dłuższą nogę.

Linia podstawowa 8. 8. 1980

Przykład prawostronnej hipermobilności

W tym wypadku kość krzyżowa i kości miedniczne również wykazują brak symetrii.
Intere-
sujące jest, iż kompensacyjnie przechylona do przodu lewa kość biodrowa
stanowi na tyle
stabilne oparcie dla kości krzyżowej, że nie może ona osunąć się w prawo gdy
pacjent stoi na
lewej nodze. (Porównaj z następnym rysunkiem, gdzie kość krzyżowa wyraźnie
przesunęła
się w lewo gdy pacjent stanął na prawej nodze. )
Dzięki prostemu ustawieniu kości krzyżowej, odcinek lędźwiowy kręgosłupa
wyprostowuje
się, a krążki L4 - L5 są prawidłowo obciążone. Połowa miednicy po stronie
krótszej kończy-
ny przechyla się ekstremalnie ku dołowi, co w tym wypadku wskazuje na
hipermobilność.
Zatem gdy pacjent chodzi, krążki międzykręgowe ulegają na przemian
prawidłowemu i nad-
miernemu obciążeniu.

36
UKOŚNE USTAWIENIE MIEDNICY WSKUTEK SKRĘCENIA KOŚCI MIEDNICZNEJ
PRZYCZYNĄ KRĘGOZMYKU
Rysunek wykonano w oparciu o zdjęcie rentgenowskie, pacjent stoi przenosząc
ciężar ciała
na prawą, w wyniku przemieszczenia pozornie krótszą nogę.

Unia podstawowa 8. 8. 1980

Przykład prawostronnej hipermobilności

Z powodu przesunięcia się prawej kości biodrowej ku tyłowi, aktywna
powierzchnia stawów
krzyżowo-biodrowych zmniejsza się i „zieje". Kość krzyżowa (1) obsuwa się na
lewo wraz z
kręgami lędźwiowymi. Krążki L5 i S1 ulegają jednostronnemu obciążeniu. Kość
krzyżowa
wskutek skręcenia sprawia wrażenie szerszej po prawej stronie. Kość guziczna
znajduje się na
prawo od linii pionowej, przechylone jest również spojenie łonowe.
Ta seria rysunków ukazuje szkodliwe oddziaływanie, na jakie są narażone stawy
przy
każdym kroku pacjenta, gdy ciężar ciała przerzucany jest na przemian z
pozornie krót-
szej na dłuższą nogę i odwrotnie.

37
KRĘGOZMYK - CZYNNIKI RYZYKA
Kręgozmyk powstaje statystycznie w 80% po stronie dłuższej nogi.

Rysunek na podstawie zdjęcia rentgenowskiego 58-letniego mężczyzny.

Doświadczenie wykazało, że już u dzieci ze skręceniem kości miednicznej
odcinek lędźwio-
wy kręgosłupa wygina się z czasem w przeciwną stronę. W następstwie tych
zmian, w wieku
17-20 lat pojawiają się pierwsze dolegliwości reflektoryczno - mięśniowe
(lumbago), z bó-
lami umiejscowionymi zazwyczaj po stronie dłuższej nogi. Jeżeli kręgosłup
ulegnie obciąże-
niu, a pacjent jednocześnie wykona skręt tułowia, między czwartym a piątym
kręgiem lędź-
wiowym dochodzi wówczas do kręgozmyku. Krążek międzykręgowy narażony jest
wtedy na
ucisk torsyjny spowodowany rotacją kręgów w przeciwnych kierunkach.
Łańcuch przyczynowy: Przechylona do tyłu kość biodrowa przesuwa kość krzyżową
wraz z
piątym kręgiem lędźwiowym ku tyłowi (na rysunku w prawo. ) Pozostała część
odcinka lędź-
wiowego skręca się w lewo poprzez skoliozę lewostronną.
Skolioza dodatkowo zwiększa się poprzez napięcia mięśni po stronie krótszej
nogi, zwłaszcza
gdy pacjent przerzuci ciężar ciała na tę nogę.

38

OBCIĄŻONE PRZEZ TORSJE KRĄŻKI MIĘDZYKRĘGOWE JAKO NASTĘPSTWO

NABYTEGO PRZEMIESZCZENIA KOŚCI MIEDNICZNEJ

Prawidłowo położony czwarty i piąty kręg

lędźwiowy z równomiernie obciążonym
krążkiem międzykręgowym.

Gdy kręgi skręcają się w przeciwnych kie-

runkach, krążek międzykręgowy ulega
jednostronnemu obciążeniu i dodatkowo
narażony jest zarówno na skręcanie jak i
na ucisk, tzw. ucisk torsyjny. Proces taki
zachodzi np. przy kręgozmyku.
Przy kręgozmyku krążek międzykręgowy
zawsze jest dodatkowo narażony na obcią-
żenie przez torsje. Z czasem tkanka
chrzestna ulega zużyciu i wówczas mówi-
my O degeneracji krążka.

39
PRZEMIESZCZENIE KOŚCI MIEDNICZNEJ
Z NIEPRAWIDŁOWYM USTAWIENIEM KOŚCI KRZYŻOWEJ

Dramatyczny przebieg tego, co możemy nazwać załamaniem biomechanicznym:

W ten sposób rozpoczyna się proces chorobowy, który - choć jego objawy nie są
widoczne
na zewnątrz - dla wielu osób niejednokrotnie oznacza wieloletnie cierpienia.

Kość krzyżowa przemieściła się w swoich połączeniach stawowych z kośćmi

biodrowymi.
Poprzez ukośne ustawienie kości krzyżowej już w tym miejscu, przy przejściu w
piąty kręg
lędźwiowy, rozpoczyna się szkodliwe oddziaływanie na cały kręgosłup.
Zachwianiu ulega
pozycja kręgosłupa, a ważne funkcje biologiczne narażone są na zaburzenia.
Tutaj doszło już
też do tego, co na pierwszy rzut oka wydaje się być bez znaczenia i dlatego
często nie podle-
ga leczeniu - jednostronnego skrócenia kończyny. Ostre bóle mogą z czasem
ustąpić, lecz gdy
zaczną dawać się we znaki dalsze skutki takiego stanu, jest już często za
późno na całkowitą
rehabilitację. Potwierdza to bardzo wielu pacjentów. Dlatego ważnym zadaniem
nas, chiro-
praktyków, jest zapobieganie takim dolegliwościom poprzez szerzenie
odpowiedniej wiedzy.

40
UKOŚNE USTAWIENIE MIEDNICY WSKUTEK SKRĘCENIA KOŚCI MIEDNICZNEJ

Rysunek wykonano w oparciu o zdjęcie rentgenowskie: 34-letnia pacjentka z

pozornym
skróceniem lewej nogi. Lewy talerz biodrowy odchylił się ku tyłowi. Pacjentka
skarży się na
bóle po prawej stronie odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Łatwo zrozumieć
przyczynę dole-
gliwości: Kość krzyżowa i piąty kręg lędźwiowy przesunęły się po lewej stronie
ku tyłowi i
ku górze. Podstawa kręgosłupa przemieściła się i wykazuje tendencję do
zepchnięcia odcinka
lędźwiowego na prawo. Widać to zwłaszcza gdy pacjentka stoi na lewej nodze.
Dochodzi do
powstania uwypuklonej na prawą stronę skoliozy, będącej przyczyną bólów.
Błyskawice
oznaczają miejsca, w których podczas palpacji stwierdzono bolesność. Różnice w
wysokości
spojenia łonowego oraz asymetria otworów zasłonionych wskazują na skręcenie
kości mied-
nicznej.

41
UKOŚNE USTAWIENIE MIEDNICY WSKUTEK PRZEMIESZCZENIA KOŚCI MIED-
NICZNEJ

DX
Linia podstawowa

Zdjęcie rentgenowskie pacjenta w pozycji stojącej: Młody mężczyzna, 18 lat, po

wypadku
drogowym (motocykl wpadł na betonowy słup). Silne bóle po prawej stronie
odcinka lędź-
wiowego. Mierzenie porównawcze długości kończyn wykazało prawostronne
skrócenie nogi
o 7 mm, które tym razem ma charakter wtórny, ponieważ w wyniku wypadku lewa
kość bio-
drowa obróciła się ku górze i przodowi, co doprowadziło do pierwotnego
wydłużenia lewej
nogi.
W tej sytuacji kość krzyżowa musi ulec przesunięciu i skręca się z lewej
strony ku przodowi.
Widzimy, iż kość guziczna znajduje się na lewo od linii pionowej, zatem
podstawa kości
krzyżowej jest skrzywiona i przechyla odcinek lędźwiowy kręgosłupa na prawą
stronę. Po
tej
stronie miednicy, gdzie kość biodrowa obróciła się ku górze i ku przodowi,
otwór zasłoniony
sprawia wrażenie węższego, a kość łonowa położona jest niżej.

SKOLIOZA SPOWODOWANA UKOŚNYM USTAWIENIEM MIEDNICY

42

Rysunek: Ten sam pacjent co na poprzednim rysunku, uzupełniające ujęcie

odcinka lędźwio-
wego.
Kolejnym następstwem wypadku na motocyklu są początki skoliozy w odcinku
lędźwiowym.
Widzimy, że kość krzyżowa i wszystkie kręgi lędźwiowe są skręcone w tym samym
kierunku.
Również siedliska bólu znajdują się po tej samej stronie co pozorne skrócenie
nogi, co zdarza
się mniej więcej w 20% wypadków. Rzadko dochodzi wówczas do kręgozmyku,
niejedno-
krotnie jednak występują po tej stronie objawy lumbago.
Warto przy okazji nadmienić, że przy anatomicznie krótszej nodze, będącej np.
następstwem
anomalii lub zabiegu operacyjnego, odcinek lędźwiowy kręgosłupa wygina się na
stronę krót-
szej nogi, gdzie także zaczynają pojawiać się bóle. Przy anatomicznie krótszej
nodze należy
wyrównać różnicę długości kończyn przez podwyższenie obcasu.

43

STARTE KRĘGI LĘDŹWIOWE JAKO NASTĘPSTWO KRĘGOZMYKU

Rysunek schematyczny
na podstawie zdjęcia
rentgenowskiego,
lewa kość miedniczna

Schematyczny rysunek wykonany w oparciu o zdjęcie rentgenowskie 68-letniego

mężczyzny,
lewa kość miedniczna: Połowa miednicy z czwartym i piątym kręgiem lędźwiowym.
1) Dwa najniżej położone kręgi lędźwiowe były przez długi czas narażone na
nadmierne ob-
ciążenie, dlatego przybrały one kształt klinowaty. Często zasadniczą przyczynę
takich proce-
sów zwyrodnieniowych odnajduje się w okresie dzieciństwa.
2) Degeneracja piątego kręgu lędźwiowego, zwłaszcza od strony grzbietowej
3) jednostronne obciążenie krążka międzykręgowego L5 - S1
4) w następstwie dochodzi do zwężenia otworów międzykręgowych i ucisku na
korzenie
nerwowe, co staje się przyczyną bólów.

44

ŁAGODZENIE BÓLU POPRZEZ STARCIE KRĘGÓW

Prawidłowo ustawione kręgi, pomiędzy

nimi równomiernie obciążony krążek mię-
dzykręgowy.

Przemieszczenie kręgu z jednostronnym

obciążeniem krążka międzykręgowego.
Jego galaretowate jądro miażdżyste prze-
mieszcza się w bok, pojawia się ryzyko
przepukliny krążka międzykręgowego oraz
drażnienia nerwów.
Z czasem kręgi ścierają się przybierając
kształt stożkowaty. Proces ten ułatwia
krążkowi międzykręgowemu powrót do
normalnej pozycji, wówczas także ustępują
bóle.

ROZDZIAŁ IV
MECHANICZNE SKUTKI
NABYTYCH PRZEMIESZCZEŃ KOŚCI MIEDNICZNYCH

46
PRAWIDŁOWO USTAWIONE STAWY KRZYŻOWO-BIODROWE
Na dwóch kolejnych rysunkach przedstawiono przekrój miednicy w celu wyraźnego
ukazania
procesów zachodzących w stawach krzyżowo-biodrowych. Zakreskowane miejsca
oznaczają te
części kości biodrowych, które narażone są na szkodliwe skutki przemieszczeń.
Aby ilustracja
była czytelna, zaznaczono tylko zarys kości krzyżowej.

Ciężar całego ciała (1) spoczywa na kości krzyżowej wsuniętej między kości
miedniczne. Po-
przez obie połowy miednicy ciężar ten rozkłada się na głowy kości udowych.
Chropowate,
prawie pionowe powierzchnie stawowe stawów krzyżowo-biodrowych nie mają -
oprócz wię-
zadeł i mięśni - żadnych dodatkowych wzmocnień. Niewielkie wypukłości na
powierzchniach
stawowych kości biodrowych i odpowiadające im zagłębienia na powierzchniach
stawowych
kości krzyżowej umożliwiają pewien (ograniczony) zakres ruchów, jednak przy
przemieszcze-
niach w stawie krzyżowo-biodrowym, właśnie te nierówności przyczyniają się do
powstania
blokad.

47

NIEPRAWIDŁOWE POŁOŻENIE OBYDWÓCH STAWÓW KRZYŻOWO - BIODROWYCH

(przekrój)

Górna część prawej kości miednicznej odchyliła się do tyłu (1) i pociągnęła za
sobą kość krzy-
żową (2), która przez to zostaje wysunięta ze swojego połączenia stawowego. Do
nasilenia tego
procesu przyczynia się fakt, iż prawa kość miedniczna jednocześnie wykonuje
skręt do przodu
(w kierunku brzusznym) w płaszczyźnie pionowej (3). Przyczyną tego skrętu są
napięcia w
spojeniu łonowym wynikające ze skręcenia miednicy. Lewa kość miedniczna obraca
się wów-
czas w przeciwnym kierunku (4), (5) - jest to kompensacja wymuszona
pojawieniem się wtór-
nych obszarów napięć. Obrócenie się kości miednicznych w przeciwnych
kierunkach prowadzi
do niestabilności stawów krzyżowo-biodrowych - powierzchnie stawowe kości
krzyżowej i ko-
ści biodrowej nie mogą się do siebie dopasować.
Przy obciążeniu (tu obciążona jest prawa noga) prawy staw krzyżbwo-biodrowy
znajduje się
prawie w pozycji pionowej. Oznacza to, iż prawa strona kości krzyżowej jest
skręcona ku tyło-
w1.
Uwaga: Zatem gdy ciężar ciała spoczywa po tej stronie, gdzie nastąpiło
pierwotne prze-
mieszczenie, nieprawidłowe położenie podstawy kości krzyżowej zmusza odcinek
lędźwio-
wy do wygięcia się w przeciwną stronę.

48

DALSZE SKUTKI POZORNEGO SKRÓCENIA KOŃCZYNY

Widziana z góry
miednica
l
w przekroju

Nabyte przemieszczenie w obrębie miedni-

cy, czyli nieprawidłowe położenie kości
miednicznych względem kości krzyżowej,
prowadzi do trzech różnych typów dalszych
zmian, których wynikiem jest pozorne skró-
cenie kończyny. Dwa z nich można rozpo-
znać na zdjęciu rentgenowskim pacjenta w
pozycji stojącej.
Mimo iż pacjent stoi na równym podłożu i
obie jego nogi są równomiernie obciążone,
na zdjęciu rentgenowskim jedna głowa kości
udowej może znajdować się niżej. Należy
przy tym wyjaśnić, że nawet gdyby jedna z
głów kości udowej przesunęła się o jeden
centymetr w bok, nie ujawniałoby się to
poprzez widoczną na zdjęciu rentgenow-
skim różnicę wysokości. Powyższe stwier-
dzenie można udowodnić matematycznie.
Jednak biorąc pod uwagę, że przemieszcze-
nie kości miednicznej ze zmianą położenia
kości udowej może oddziaływać na całą
kończynę ze stopą włącznie, łatwo zrozu-
mieć, iż takie wtórne zmiany zwiększają
skrócenie nogi.
Zmiany w położeniu kolana i głowy kości
udowej po stronie krótszej nogi powodują
zazwyczaj wygięcie się kolana na zewnątrz
(patrz środkowy rysunek na następnej stro-
nie). Często bóle kolana, nie mające przy-
czyn miejscowych, wskazują na przemiesz-
czenia w miednicy.

Widziane z góry głowy kości udowych

w prawidłowym położeniu
Głowy kości udowych
w prawidłowym położeniu

49

ZMIANY POŁOŻENIA KOŚCI WYSTĘPUJĄCE PRZY SKRÓCENIU KOŃCZYNY

Zmiana l
W miednicy przedstawionej na górnym ry-
sunku, prawy talerz biodrowy wraz z kością
krzyżową skręciły się ku tyłowi wskutek nie-
prawidłowego położenia stawu krzyżowo-
biodrowego.
Wynikające z tego przesunięcie kości mied-
nicznej sprawia, że prawa głowa kości udowej
odchyla się ku przodowi i, po skosie, na ze-
wnątrz. Z kolei lewa głowa kości udowej
przemieszcza się ku kości krzyżowej i tym
samym ku wyobrażalnej linii środkowej.
Zmiana 2 i 3
Na środkowym rysunku przedstawiono od
tyłu pozorne skrócenie prawej nogi (aby ilu-
stracja stała się czytelniejsza, miednica jest tu
ekstremalnie szeroka). Zgodnie z obliczenia-
mi, różnica długości kończyn wynosi po pra-
wej stronie minus 3 mm, a po lewej - plus 2
mm.
Czynnikami wzmagającymi proces skracania
nogi są przemieszczenia w stawie kolanowym
i przez to prawdopodobnie również - w sta-
wie skokowym.
Ponieważ kolano znajduje się mniej więcej w
połowie odległości między głową kości udo-
wej a stopą, nawet niewielkie odchylenie w
stawie kolanowym ma wpływ na długość po-
zornie skróconej nogi. W ten sposób pojawia
się widoczna na zdjęciu rentgenowskim róż-
nica długości kończyn wynosząca ok. 5 mm.
Dolny rysunek: Przy nabytym ukośnym usta-
wieniu miednicy często zdarza się, iż pacjent
kompensacyjnie przesuwa miednicę w bok.
To, na ile wyraźnie będzie można zobaczyć
skrócenie kończyny na zdjęciu rentgenow-
skim, zależy od odległości między głowami
kości udowych (szerokość miednicy), od po-
zycji w jakiej pacjent stoi oraz od odstępu
między jego stopami.

50
MIERZENIE PORÓWNAWCZE DŁUGOŚCI KOŃCZYN POŁĄCZONE Z BADANIEM
RADIOLOGICZNYM

Przykład prawostronnej hipermobilności

Wywiad: Pacjent, lat 66, w wieku trzech lat spadł z konia. Będące następstwem
upadku dole-
gliwości pogłębiły się, gdy pacjent w wieku lat siedemnastu podnosząc duży
ciężar jednocze-
śnie wykonał skręt tułowia. Prawdopodobnie doszło wówczas do kręgozmyku,
wkrótce po-
jawiły się też pierwsze ataki rwy kulszowej. Faktem stały się przewlekłe bóle
krzyża i nawet
najmniejsze wychłodzenie było przyczyną dolegliwości. W wyniku ukośnego
ustawienia
miednicy wytworzyła się skolioza kręgosłupa będąca przyczyną napięć mięśni
karku, bólów
serca promieniujących na lewe ramię, zawrotów głowy i neuralgii
międzyżebrowej.
Szkic w oparciu o zdjęcie rentgenowskie wykonane podczas mierzenia
porównawczego dłu-
gości kończyn pacjenta leżącego na brzuchu. W stanie odciążenia głowa prawej
kości udowej
znajduje się 12 mm wyżej. Prawa kość miedniczna sprawia wrażenie węższej,
ponieważ ob-
róciła się wokół swojej osi pionowej, w kierunku brzucha, co często zdarza się
przy pozor-
nym skróceniu kończyny i przyspiesza proces skracania.
Wyraźnie ukośne ustawienie miednicy wynika - oprócz skręcenia kości
miednicznej - również
z napięć mięśni, które unoszą prawą połowę miednicy ku górze.
Przemieszczenie kości miednicznej przesuwa kość krzyżową nie tylko w stanie
obciążenia. W
tym wypadku nieprawidłowa pozycja kości krzyżowej utrzymuje się również w
stanie spo-
czynku. Do tej pozycji muszą się następnie dostosować wszystkie pozostałe
odcinki kręgo-
słupa.

51
POZORNE SKRÓCENIE KOŃCZYNY - MIERZENIE PORÓWNAWCZE

Podczas mierzenia długości kończyn terapeuta chwyta pacjenta obydwoma rękoma

za stawy
skokowe, trzymając palce środkowe obu rąk poniżej wewnętrznych kostek u stóp.
Odchyla
się górną częścią tułowia do tyłu, tak aby móc równo pociągnąć za nogi
pacjenta. Ulega przy
tym wyrównaniu ewentualna skolioza odcinka lędźwiowego, a pozostaje
rzeczywiste skrzy-
wienie miednicy z pozornym skróceniem kończyny.

52

PRZEMIESZCZENIE KOŚCI MIEDNICZNEJ

ANALIZA RADIOLOGICZNA

Kierunek
patrzenia
Schematyczny zarys
kości miednicznej

Z powodu specyficznego kształtu miednicy, podczas analizy zdjęć rentgenowskich

można
zauważyć różnicę w wysokości prawej i lewej połowy miednicy.
Zjawisko to chcemy tu zobrazować za pomocą zdjęcia rentgenowskiego jednej z
kości mied-
nicznych w projekcji bocznej. Jest to kość miedniczna z lewej strony, wysokość
263 mm, (1).
(2) w porównaniu z prawidłowo położoną kością miedniczna, kość miedniczna
skręcona ku
tyłowi traci - ze względu na swój kształt - 3 mm w górnej części, ale za to
zyskuje 5 mm na
dolnej krawędzi (całkowita wysokość 265 mm).
(3) ukazuje kość miedniczna skręconą ku przodowi. Jej górna część uległa
przedłużeniu o 1, 5
mm w porównaniu z kością prawidłowo położoną, straciła jednak 2, 5 mm na
dolnej
krawędzi
(całkowita wysokość 265 mm)
Zatem skręcona ku tyłowi kość miedniczna może na zdjęciu rentgenowskim wydawać
się
wyższa niż w rzeczywistości - tu np. o 3 mm.
Osobom chcącym poszerzyć swoją wiedzę z zakresu diagnostyki radiologicznej
radzimy się-
gnąć po literaturę fachową, patrz bibliografia.

ROZDZIAŁ V
ROZDZIAŁ V
UKIERUNKOWANA DIAGNOZA I TECHNIKA ODZIAŁYWANIA
NA MIEDNICĘ I ODCINEK LĘDŹWIOWY KRĘGOSŁUPA
PROGRAM LECZENIA ZA POMOCĄ CHIROPRAKTYKI
Z MOJEGO DOŚWIADCZENIA

54
DIAGNOZA: OGLĘDZINY PACJENTA
Diagnozując nabyte przemieszczenia należy podczas oględzin rozebranego
pacjenta zwrócić
uwagę na następujące kwestie:

czy jeden z barków nie opada;

-czy łopatki rozstawione są symetrycznie;
-jaka jest odległość od każdego z barków do talii;
-jakie jest położenie otworów krzyżowych;
-jak wygląda nachylenie bruzdy pośladkowej;
-czy położenie pośladków jest symetryczne;
Patrząc od przodu można rozpoznać skrzywienie kręgosłupa po położeniu brodawek
sutko-
wych i pępka. Z boku widać pogłębioną lordozę lędźwiową i nadmierną kifozę
odcinka pier-
siowego. Opadnięty brzuch wskazuje na osłabienie więzadeł stawowych.

U jeszcze młodej pacjentki widać już niesymetryczne ułożenie barków i łopatek.

Nastąpił
zanik talii po stronie krótszej nogi. Dostrzegamy już symptomy przyszłych
dolegliwości.
Asymetryczna postawa z nierówno opadającymi ramionami jest podobna jak u
starszego pa-
cjenta na górnym zdjęciu. Z powodu zaczynającego się opadania ramion, którego
skutkiem
są pochyłe plecy, głowa dziewczyny jest przesadnie wyciągnięta do przodu.

OGLĘDZINY
U lekko pochylonego do przodu pacjenta można
rozpoznać położenie kości krzyżowej dzięki temu,
że jej wgłębienia są dobrze widoczne. Tutaj kość
krzyżowa jest lekko skrzywiona, a kręgosłup w
okolicy lędźwi wygięty w lewo.
Wadliwe położenie kręgów lędźwiowych uwi-

dacznia się tu poprzez nierówny rząd wyrostków

kolczystych.
Skrzywienie miednicy można również rozpoznać
po tym, że po stronie, po której kość biodrowa
przechyliła się do tyłu, nastąpiło uwypuklenie mię-
śni pośladkowych ku tyłowi. Widać to najlepiej
obserwując pacjenta ułożonego na brzuchu, stojąc
u jego wezgłowia.
Terapeuta bada przez palpację oba ta-
lerze biodrowe pacjenta w pozycji
stojącej, żeby stwierdzić ewentualne
różnice w wysokości, na której się
znajdują.
Test Lasegue'a wykazuje, czy wystę-
puje ucisk na korzeń nerwu kulszowe-
go. Podczas kiedy pacjent leży na ple-
cach terapeuta powoli unosi jego wy-
prostowaną nogę. Normalnie korzeń
nerwu kulszowego daje się napiąć i
naciągnąć do około 12 mm. Jeżeli
natomiast otwór kulszowy jest zwężo-
ny, nie można rozciągnąć korzenia
nerwu przy wyprostowanej nodze,
gdyż powoduje to jego ucisk, spra-
wiając silny ból.

I PALPACJA

PALPACJA GÓRNYCH KOLCÓW BIODROWYCH

56

Po zmierzeniu i porównaniu długości nóg terapeuta staje u boku pacjenta i

kciukami doko-
nuje kontrolnej palpacji, tylnych górnych części obu talerzy biodrowych. Przy
występującym
przesunięciu miednicy wyczuwalne jest wtedy płytsze położenie jednego z kolców
biodro-
wych.
PALPACJA SZEŚCIU PUNKTÓW KOŚCI KRZYŻOWEJ

W obu punktach kontrolnych (1) badane jest palpacyjnie położenie wyrostków

kości krzyżo-
wej w stosunku do talerzy biodrowych.
(2) Punkty kontrolne podają położenie kości krzyżowej w stosunku do kości
biodrowych.
(3) W tym punkcie terapeuta wykonuje badanie palpacyjne żeby stwierdzić, czy
kość krzy-
żowa odchyliła się do przodu lub do tyłu. Następnie porównuje położenie kości
krzyżo-
wej w stosunku do piątego kręgu lędźwiowego poprzez badanie palpacyjne danego
po-
łączenia stawowego
57

MIERZENIE PORÓWNAWCZE DŁUGOŚCI KOŃCZYN DOLNYCH

Już podczas oględzin leżącego na brzu-

chu pacjenta można często zauważyć
skrócenie jednej z nóg. Również pięta tej
nogi jest wówczas zwykle bardziej zwró-
cona do środka, co wskazuje na to, że
kość miedniczna skręciła się także w
płaszczyźnie pionowej - w tym przypad-
ku w bok (na zewnątrz). Noga, która
wydaje się krótsza i przy pociąganiu
sprawia wrażenie bardziej giętkiej i po-
datnej na rozciąganie, znajduje się zwy-
kle po stronie, po której pierwotnie na-
stąpiło przesunięcie.
Terapeuta powinien sprawdzić, czy pa-
cjent leży prosto. Następnie chwyta pa-
cjenta za oba stawy skokowe, trzymając
palce środkowe obu rąk poniżej obu
wewnętrznych kostek u stóp. Odchyla
swoją górną część tułowia do tyłu, tak
żeby móc równo pociągnąć za nogi pa-
cjenta. Nadal wykonując ruch pociągania
pochyla następnie swoją górną część tu-
łowia do przodu i porównuje położenie
opuszek swoich palców.
Jeżeli nogi są równej długości, a tera-
peuta trzyma ręce we właściwej pozycji,
to kostki u stóp powinny znajdować się
na takiej samej wysokości.
W długości nóg występują zwykle różni-
ce między 5 a 15 mm. Czasem dochodzą
one do 20 mm i więcej.

58
KIERUNEK OBROTU PRZY WYDŁUŻANIU LUB SKRACANIU KOŃCZYNY DOLNEJ

Reprodukcja tablicy

Zabieg następuje po oględzinach, zmierzeniu długości nóg i badaniu palpacyjnym

miednicy. Należy
przy tym zwrócić uwagę na następujące kwestie:
(1) Stawy krzyżowo - biodrowe, tutaj grzebień kości biodrowej może obracać w
przód lub w tył,
(2) Wyobrażalne aktywne ramię dźwigni, które porusza się od stawu krzyżowo
-biodrowego
do:
(3) powierzchni kontaktowej dłoni wykonującej zabieg, tutaj strzałka podaje
kierunek dotyku przy
„przedłużaniu" nogi,
(4) Wyobrażalne ramię dźwigni, które porusza się od stawu krzyżowo-biodrowego
do
(5) powierzchni kontaktowej dłoni terapeuty. Zabieg „skracania" nogi odbywa
się w kierunku
podanym przez strzałkę.
59
POWIERZCHNIE KONTAKTOWE DŁONI PRZY SKRACANIU LUB WYDŁUŻANIU
KOŃCZYNY DOLNEJ

Na przykładzie miednicy widzianej od tyłu przedstawiono:

(A1) powierzchnię kontaktową dłoni terapeuty przy zabiegu przedłużania prawej
nogi,
(A2) powierzchnię kontaktową dłoni terapeuty przy zabiegu skracania lewej
nogi,
(B1) powierzchnię kontaktową dłoni terapeuty w przypadku, kiedy ma nastąpić
przedłużenie
lewej nogi,
(B2) powierzchnię kontaktową dłoni terapeuty w przypadku, kiedy ma nastąpić
skrócenie
prawej nogi.

60

WAŻNE WSKAZÓWKI DLA TERAPEUTY

Dobrze

Punkty kontaktowe dłoni:

1+2 opuszki palców: palpacja
3 strona dłoniowa nadgarstka:
miednica + kręgosłup w odcinku
piersiowym
4 kość grochowata: kręgi lędźwiowe
5 palec wskazujący: kręgi szyjne
6 krawędź dłoni: kość krzyżowa
7 mały palec: kość guziczna

Nastawianie powinno
odbywać się poprzez krótki,
precyzyjnie wykonany ruch
we wskazanym kierunku
Dobrze
Postawa terapeuty przy pracy jest ważna dla wykonania skutecznego zabiegu.
Najpierw trze-
ba znaleźć odpowiednie miejsce kontaktu z kręgiem, na który będzie się
oddziaływać. Należy
unikać gwałtownych, zbyt twardych i niekontrolowanych chwytów. Siła konieczna
w mo-
mencie zabiegu powinna pochodzić z partii barkowo-łopatkowej terapeuty.
Wykonując
pchnięcie należy odwrócić uwagę pacjenta za pomocą czynności rozluźniających
lub przez
rozmowę. Terapeuta przechodzi do właściwego zabiegu, następnie zmniejsza dawkę
użytej
siły, tak, żeby u pacjenta wywołać rozluźnienie. Powodzenie zależy od tego czy
terapeuta w
podejmie działanie odpowiednim momencie. Oznacza to, że jeśli dokładnie
wyczuje on punkt
zablokowania stawu, to wówczas najczęściej potrzebne jest jedynie krótkie,
szybkie, ukierun-
kowanie i indywidualnie dawkowane pchnięcie obok tego punktu. Zasada ta
dotyczy wszyst-
kich zabiegów w chiropraktyce. Ważna jest dawka siły stosowana indywidualnie
do każdego
pacjenta; lepiej użyć mniejszej siły niż podejmować ryzyko jej przedawkowania.

61

MECHANIKA RUCHU STAWÓW PODCZAS ODDZIAŁYWANIA NA MIEDNICĘ

Właściwa interpretacja kierunku, w którym odbywa się ruch stawów jest
warunkiem prawi-
dłowo przeprowadzonego oddziaływania na miednicę. Terapeuta powinien być
dokładnie
zaznajomiony z kształtem, położeniem i mechaniką ruchu stawów krzyżowo-
biodrowych.
Reprodukcja tablicy

Źle
Źle
Dobrze
Dobrze

Rys. 1: Ponieważ kość krzyżowa zwęża się

ku dołowi, nie jest właściwe ani przydatne
zastosowanie wyobrażalnej, ciągłej, pozio-
mej osi obrotu.
Rys. 2: Tutaj pokazane zostało prawidłowe
działanie aktywnych osi obrotu stawów
krzyżowo-biodrowych.

Rys. 1: Od góry pokazano, jak kość krzyżowa

zwęża się także ku tyłowi w kierunku grzbietu.
Dlatego również tutaj niemożliwa jest wyobra-
żalna, wspólna oś obrotu.
Rys. 2: Obie wyobrażalne aktywne osie
obrotu
muszą znajdować się pod kątem prostym w
stosunku do połączeń stawowych.

62

„PRZEDŁUŻANIE" POZORNIE KRÓTSZEJ KOŃCZYNY DOLNEJ

Rysunek pokazuje obie połowy miednicy pacjenta leżącego na boku. Na tym bardzo
sche-
matyCznym rysunku przedstawione są jedynie kontury. Strzałka pokazuje kierunek
repozycji,
której ruch powinien odbyć się w płaszczyźnie równoległej do kozetki
zabiegowej.

Powierzchnia kontaktowa dłoni

i kierunek nastawiania kości
przy wydłużaniu nogi

t
l
Prawa, naszkicowana w całości kość miedniczna odchyliła się do tyłu w
połączeniu stawo-
wym z kością krzyżową. Jednoczesne przesunięcie się kości łonowej w bok
powoduje napi-
nanie spojenia łonowego. Wówczas podczas badania palpacyjnego w spojeniu
zazwyczaj
występuje bolesność na ucisk. Przemieszczona kość miedniczna nastawiana jest w
kierunku
pokazywanym przez strzałkę, biorąc za punkt wyjścia powierzchnię kontaktową
dłoni doty-
kającej grzebienia biodrowego.

63
UŁOŻENIE PACJENTA I DOTYK DŁONI PRZY UKIERUNKOWANYM
„PRZEDŁUŻANIU" KOŃCZYNY DOLNEJ

W tym przypadku prawa noga jest pozornie krótsza. Pacjent leży na lewym boku.
Prawa sto-
pa jest zgięta pod kątem prostym, a stopa oparta na taborecie. Lewa noga jest
wyprostowana.
Terapeuta wkłada swoje kolano jako częściową przeciwwagę w zgięcie pod kolanem
pa-
cjenta.

Terapeuta pochyla się nad pacjentem i swoją prawą ręką unieruchamia jego prawy
bark.
Nadgarstkiem swojej lewej dłoni blokuje górną krawędź prawego talerza
biodrowego
(zagłębienie przy krawędzi kości biodrowej). Pchnięcie zabiegowe wykonuje w
kierunku do
siebie - w kierunku ruchu powierzchni stawowej.

64

,, SKRACANIE" POZORNIE DŁUŻSZEJ KOŃCZYNY DOLNEJ

Rysunek przedstawia obie połowy miednicy u pacjenta leżącego na prawym boku.
Strzałka
zaznacza kierunek repozycji przy chwycie mającym na celu skrócenie nogi oraz
pokazuje, że
jest on wykonywany w płaszczyźnie równoległej do kozetki zabiegowej.

Powierzchnia kontaktowa dłoni

i kierunek nastawiania kości
przy skracaniu nogi

Tutaj lewy, rozciągnięty grzebień biodrowy został zmuszony do przyjęcia

pozycji wyrów-
nawczej poprzez obrócenie się w przód i w górę. Punktem wyjścia repozycji jest
guz kulszo-
wy, co pokazuje strzałka. Wyznacza ona również kierunek nastawiania lewego
stawu krzy-
żowo-biodrowego.

65

UŁOŻENIE PACJENTA I DOTYK DŁONI PRZY UKIERUNKOWANYM

,, SKRACANIU" KOŃCZYNY DOLNEJ

Przy zabiegu „skracania" nogi duże znaczenie dla jego ułatwienia ma ucisk
podpierający, jaki
terapeuta wykonuje swoim kolanem umieszczonym w zgięciu pod kolanem pacjenta.

Pacjent leży na prawym boku. Prawa noga jest wyprostowana, a lewa zgięta mniej
więcej pod
kątem prostym, ze stopą opartą na taborecie. Terapeuta umieszcza swoje kolano
jako podpo-
rę w zgięciu pod kolanem pacjenta i wykonuje w tym miejscu ucisk, jednocześnie
mocno
nachylając się nad pacjentem. Następnie blokuje lewe ramię pacjenta swoja lewą
dłonią i do-
tyka dłoniową stroną swojego prawego nadgarstka lewy guz kulszowy pacjenta.
Podczas
jednoczesnego ucisku na dół kolanowy pacjenta nastawia kość kulszową w
kierunku do
przodu i w górę, pokazywanym przez strzałkę.

66

STABILIZACJA MIEDNICY

Pas biodrowy - projekt dr Ackermanna

Jeżeli pacjent ma chwiejne stawy krzyżowo biodrowe lub musi wykonywać cięższe
prace
fizyczne, terapeuta unieruchamia jego stawy krzyżowo-biodrowe mocnym, dobrze
napiętym
pasem na biodra.
PALPACJA KRĘGÓW LĘDŹWIOWYCH

Przy palpacji kręgów lędźwiowych terapeuta stoi z boku pacjenta leżącego na

brzuchu. Kciu-
kami wykonuje badanie palpacyjne w kierunku wyrostków kolczystych po tej
stronie ciała
pacjenta, która jest bliżej niego, a opuszkami palców jednocześnie bada drugą
stronę. Tera-
peuta wykonuje badanie palpacyjne w bok od wyrostków kolczystych tak głęboko,
jak jest to
możliwe, żeby móc wyczuć stawy łuku kręgowego i stwierdzić ewentualne
przemieszczenia.

67
OKREŚLENIE KIERUNKÓW OBROTU KRĘGÓW

Kręg lędźwiowy 1:
1
z punktu patrzenia
terapeuty

tera-

68

KRĘG LĘDŹWIOWY W PRAWIDŁOWYM POŁOŻENIU (WIDZIANY OD STRONY

NÓG PACJENTA)

LEWA
PRAWA

Kręg lędźwiowy w prawidłowym położeniu u pacjenta leżącego na brzuchu,

widziany od
strony jego nóg. Wyobrażalny punkt obrotu kręgu lędźwiowego znajduje się w
bliższej części
wyrostka kolczystego (1). Wyobrażalny tor obrotu biegnie przez powierzchnie
stawowe krę-
gu lędźwiowego (2 i 3 ).
Aktywne ramię dźwigni przy repozycji porusza się od punktu obrotu (1) do
powierzchni
kontaktowej dłoni terapeuty (3). Trzon kręgu może wykonywać ruch obrotowo
ślizgowy w
prawo lub w lewo w kierunku pokazywanym przez duże strzałki.

69

UKIERUNKOWANA PALPACJA ODCINKA LĘDŹWIOWEGO

Terapeuta stwierdza tutaj że kręg obrócił się w lewo. Wyczuwa, że prawy

wyrostek sutkowy i
poprzeczny są położone płycej, podczas gdy po lewej stronie wyczuwalne jest
wgłębienie.
Biała strzałka wskazuje kierunek ruchu obrotowo - ślizgowego kręgu. Wynika on
z tego, że
pionowo ustawione stawy łuków kręgowych kręgów lędźwiowych przeciwdziałają
ruchowi
obrotowemu, a w związku z tym większym zmianom położenia wyrostka kolczystego.
Przy
badaniu palpacyjnym prawa opuszka palca wywołuje tutaj ból u pacjenta. Lewa
opuszka pal-
ca wyczuwa zagłębienie.

70
WYZNACZONY KIERUNEK REPOZYCJI PRZY ODDZIAŁYWANIU NA ODCINEK
LĘDŹWIOWY

Czarna strzałka oznacza powierzchnię kontaktową ręki wykonującej zabieg przy

oddziaływa-
niu na kręgi lędźwiowe - zetknięcie kości grochowatej z wyrostkiem sutkowym i
poprzecz-
nym. Repozycja odbywa się w tym przypadku zgodnie z ruchem wskazówek zegara, w
kie-
runku wskazywanym przez strzałkę.

71

POŁOŻENIE STAWÓW KRĘGOWYCH W STOSUNKU DO SIEBIE

Terapeuta musi dokładnie znać położenie

stawów kręgowych i kierunek, w jakim bie-
gną w różnych odcinkach kręgosłupa. W
odcinku lędźwiowym stawy łuku kręgowego
są położone pionowo, a u pacjenta leżącego
na brzuchu są skierowane do środka i w
bok. Wzajemne położenie trzonów kręgów
sprawia, że tworzą one linię krzywą, lordozę
lędźwiową. Należy na to zwrócić uwagę
przy zabiegu na odcinku lędźwiowym. Poni-
żej pokazano kręg L 2 u pacjenta leżącego
na brzuchu.

ZABIEG W ODCINKU LĘDŹWIOWYM: „CHWYT OD GÓRY"

72

W tym przykładzie czwarty kręg lędźwiowy jest obrócony w prawo, jeżeli

weźmiemy za
punkt wyjścia kąt patrzenia terapeuty. Tak więc kręg ten musi zostać
przesunięty w lewo, w
kierunku strzałki. Podczas zabiegu z tzw. „chwytem od góry" pacjent leży na
prawym boku,
opierając lewą nogę na taborecie. Obraca górną część tułowia, trzymając ręce
złożone. Dolna
część tułowia leży blisko przedniej krawędzi kozetki zabiegowej. Aby pacjent
nie miał wraże-
nia, że spadnie, terapeuta blokuje jego prawe ramię swoją lewa nogą. Kością
grochowatą
dotyka wyrostka sutkowego nad wyrostkiem kolczystym. Dlatego ten chwyt
nazywany jest
„chwytem od góry". Terapeuta prowadzi przedramię w kierunku, w którym ma
przebiegać
repozycja, wykonuje pchnięcie i krótki ruch nastawiający w kierunku do siebie.

ZABIEG W ODCINKU LĘDŹWIOWYM: „CHWYT OD DOŁU"

73

Jeżeli „chwyt od góry" nie przyniesie wystarczającego skutku, stosuje się

„chwyt od dołu".
Teraz pacjent leży na lewym boku. Terapeuta dotyka kością grochowata swojej
lewej dłoni
wyrostka sutkowego w kierunku w dół wzdłuż wyrostków kolczystych.
W tym położeniu stawy łuku kręgowego pod wyrostkami kolczystymi zostają nieco
rozcią-
gnięte w bok, co z kolei ułatwia zabieg. Dlatego w trudniejszych przypadkach
zalecany jest
chwyt od dołu. Terapeuta prowadzi ramię w kierunku, w którym ma przebiegać
repozycja,
znajdując miejsce stabilnego dotyku dłoni i wychodząc od tego punktu wykonuje
zabieg po
skosie w dół w stronę kozetki i do siebie.

74
NASTAWIANIE KOŚCI MIEDNICZNEJ
I DO
ŚRODKOWEJ

Zabieg metodą Gonstead'a

Po zabiegu należy pomóc

PRZESUNIĘTEJ W BOK

Przesunięcie w bok
Kość miedniczna uległa przesunięciu w
bok w kierunku od kości krzyżowej i do
przodu w kierunku brzucha. Pacjent le-
ży na lewym boku (lewa kość mied-
niczna jest przesunięta). Dłoń terapeuty
wykonująca zabieg znajduje się pod
przesuniętą kością miedniczna, a jej
kość grochowata dotyka tylnej, górnej
części grzebienia biodrowego. Tera-
peuta rozpoczyna zabieg pociągając
przy tym w górę kość miedniczną w
kierunku kości krzyżowej i jednocześnie
blokując prawy bark pacjenta.
Przesunięcie do środka
Prawa kość miedniczna uległa przesu-
nięciu do środka w kierunku kości
krzyżowej. Pacjent leży na lewym boku,
terapeuta dotyka tylnej części prawego
grzebienia kości biodrowej pacjenta.
W momencie zabiegu pociąga kość
miedniczną w górę w kierunku do sie-
bie, podczas kiedy swoją drugą ręką
blokuje partię barkowo - łopatkową.
pacjentowi usiąść
Tutaj pacjent leży na lewym boku. Te-
rapeuta dotyka swoją prawą ręką pra-
wego przedramienia pacjenta, a lewą
zgięcia pod kolanem. Następnie należy
poprosić pacjenta, żeby usiadł. Tera-
peuta podtrzymuje pacjenta za ramię i
podnosi go do pozycji siedzącej. Star-
szych pacjentów należy podeprzeć pod
plecami.

75
ROZCIĄGANIE MIĘŚNI, STAWÓW I KRĄŻKÓW MIĘDZYKRĘGOWYCH
Trakcja przeprowadzana w miarowym tempie z równoczesnym masażem wibracyjnym
działa
na tkankę jak pompa. Przed zabiegiem pobudza się krążenie za pomocą ciepłego
okładu z
borowiny, co prowadzi do rozluźnienia mięśni. Dzięki zwiększonemu ukrwieniu
odprowa-
dzane są z tkanki niestrawione resztki pokarmowe. Takie odciążenie organizmu
stymuluje
krążki międzystawowe do pobierania pokarmu drogą osmozy. Jednocześnie
otwierają się
szpary stawowe i powstały efekt ssania skłania płytki chrzestne do powrotu do
ich właściwe-
go położenia. Również więzadła podłużne, które napinają się dzięki
rytmicznemu, wykony-
wanemu ruchami skokowymi zabiegowi rozciągania, wykazują tendencję do
wywierania w
prawidłowym kierunku korygującego ucisku na krążki międzykręgowe.

Najbardziej efektywne okazało się wyprostowywanie pacjenta z naprzemiennym

rozciąga-
niem i rozluźnianiem w spokojnym, równym rytmie. To, że wielu pacjentów
przysypia pod-
czas zabiegu trakcji jest oznaką jej dobroczynnego działania. Następująca po
takim zabiegu
repozycja manualna przebiega znacznie łatwiej.

76

SKUTEK ZABIEGU OSIĄGNIĘTY W SEKUNDĘ

krótko przed zabiegiem...

... kilka minut później !

Specjaliści zrezygnowali z leczenia tej pacjentki uznając ją za przypadek

beznadziejny. Od
dwunastu lat nie mogła prosto stać ani leżeć i cierpiała na przewlekłe bóle.
Po badaniu i repo-
zycji miednicy u chiropraktyka pacjentka po kilku minutach znowu była w stanie
wyprosto-
wać się. Bóle ustąpiły jak ręką odjął. Prostym wytłumaczeniem jest wyjaśnienie
mechanizmu
zmian patologicznych w okolicy miednicy - patrz tekst poniżej.

77
PRZYCZYNA, DZIAŁANIE I LECZENIE
Jak wyjaśnić pewne skutki zabiegu, które zwane są „fenomenem sekundowym" ?
Skutki,
które graniczą z cudem ? Co w tym przypadku może stwierdzić chiropraktyk ?
Przyczyna: Starsza pacjentka opowiada, że próbowała podnieść z podłogi ciężki
przedmiot i
wtedy usłyszała głośny trzask. Potem nie mogła już stać prosto i miała silne
bóle.
Działanie: Etiologia zmian chorobowych przebiegała w ten sposób, że kość
krzyżowa pa-
cjentki, prawdopodobnie z powodu osłabienia więzadeł stawowych, wygięła się do
przodu, w
kierunku brzucha w momencie podnoszenia przedmiotu z podłogi (rys. 4).
Jednocześnie oba
talerze biodrowe przesunęły się w kierunku do wewnątrz (rys. 5 i 6) i
zablokowały kość
krzyżową w niewłaściwym położeniu. Tak unieruchomiona kość krzyżowa
spowodowała
następnie pochylenie się do przodu całych pleców, a wadliwa postawa wywołała
ucisk na
nerwy i bóle.

i
3.

6.
5.
Reprodukcja tablicy
Kiedy terapeuta porównał wywiad chorobowy z wynikiem przeprowadzonej palpacji,
mógł w
tym przypadku nawet bez zdjęć rentgenowskich postawić pewną diagnozę i
pacjentka po
chwili została zupełnie wyleczona. Kość krzyżowa wróciła do swego poprzedniego
położenia
(rys. 1, 2, 3).
Leczenie: Podczas zabiegu chiropraktyk położył obie swoje ręce na obu
talerzach biodro-
wych pacjentki i krótkim pchnięciem manipulacyjnym wcisnął je w dół (do tyłu)
i w bok.
Pacjentka leżała na brzuchu na sprężynującej podkładce. Nastąpiło chrupnięcie
i połączenia
stawowe kości krzyżowej i talerzy biodrowych wróciły do prawidłowego
położenia. Ustąpiły
cierpienia dwunastu lat.
78

KONSEKWENCJE RUCHÓW OBROTOWYCH MIEDNICY

l
D2
B2
A2

Rysunek podsumowuje i przedstawia poglądowo zagadnienia

dotyczące przemieszczania się miednicy. Jeżeli coś na tym rysun-
ku jest niejasne, należy ponownie przeczytać odnośną partię tek-
stu. Zanim zapoznamy się z pozostałymi segmentami kręgosłupa,
najlepiej poznać wszystkie szczegóły w przyczynowym łańcuchu
zmian, które są konsekwencją przesunięcia się miednicy.
Rysunek: Kiedy prawa noga ulegnie skróceniu przez obrócenie
się prawej kości biodrowej do tyłu (A 1), wtedy w 80 % przy-
padków kręgi lędźwiowe biegną nad L 5, a ich wyrostki kolczy-
ste są skierowane w prawo i tworzą skoliozę zwróconą wypukło-
ścią w lewo w kierunku boku, gdzie znajduje się dłuższa noga.
Rysunek po prawej stronie: skolioza lędźwiowa zwrócona jest w
stronę boku, gdzie znajduje się krótsza noga (tutaj prawa), kiedy
lewa noga pierwotnie uległa wydłużeniu przez to, że lewa kość
miedniczna swoją górną częścią przesunęła się do przodu i w gó-
rę. Może się też zdarzyć, że prawa noga przez anomalię lub ope-
rację rzeczywiście jest krótsza, przy czym kość krzyżowa i odci-
nek lędźwiowy kręgosłupa wyginają się w tę samą stronę, tutaj w
prawo.
We wszystkich wymienionych wyżej przypadkach kręg obrotowy
(axis) przesuwa się w prawo i obraca w lewo. Wtedy krąg
szczytowy (atlas) przemieszcza się zwykle w lewo (reguła kciu-
ka).
ROZDZIAŁ VI
ODCINEK PIERSIOWY I SZYJNY KRĘGOSŁUPA
DIAGNOZA I LECZENIE UKIERUNKOWANE

80
KRĘG PIERSIOWY W PRAWIDŁOWYM POŁOŻENIU

Kręg piersiowy w prawidłowym położeniu, widziany od strony nóg leżącego na

brzuchu pa-
cjenta. Wyobrażalny punkt obrotu kręgu piersiowego znajduje się w środku
trzonu kręgu (1),
inaczej niż w przypadku kręgów lędźwiowych. Tor obrotu (2) prawie styka się z
powierzch-
niami stawowymi (3). W przypadkach patologicznych kręg może obracać się w
prawo lub w
lewo, patrz strzałki. Jednak te ruchy są ograniczane przez żebra. Aktywne
ramie dźwigni przy
zabiegu porusza się od punktu obrotu (1) do powierzchni kontaktowej ręki (4).

81
PALPACJA ODCINKA PIERSIOWEGO KRĘGOSŁUPA
Terapeuta zawsze powinien mieć na uwadze, że nieprawidłowości w budowie
anatomicznej
częściej występują w segmencie piersiowym niż w innych odcinkach kręgosłupa.
Oznacza to,
że nierówności wyrostków kolczystych nie zawsze muszą być nabyte. Zawsze
należy wyko-
nać kontrolne badanie porównawcze odpowiadającego danym wyrostkom kolczystym
wy-
rostka poprzecznego, który jest położony wyżej (w kierunku czaszki).

Pacjent leży rozluźniony na brzuchu. Terapeuta wykonuje badanie palpacyjne

opuszkami obu
palców środkowych po prawej i lewej stronie wyrostków kolczystych i nad
wyrostkami po-
przecznymi oraz porównuje wzajemne położenie przylegających do siebie parami
kręgów.
Badanie rozpoczyna się od karku i odbywa w kierunku w dół. Terapeuta sprawdza
także od-
ległość kręgów od siebie. Wykonuje palpację przyległej tkanki, gdzie często
powstają napię-
cia, stwardnienia mięśni i bolesne miejsca. Zaburzenia pracy ważnych organów i
funkcji we-
getatywnych dają o sobie znać także w formie napięć w odcinku piersiowym
kręgosłupa.

82
ODCINEK PIERSIOWY KRĘGOSŁUPA - PALPACJA UKIERUNKOWANA

Tutaj kręg piersiowy obrócił się w lewo. Wyrostek kolczysty przesunął się w
lewo. Lewy
wyrostek poprzeczny jest położony głębiej, a prawy płycej. Tak więc przy
palpacji prawy
palec wyczuwa opór, a badane miejsce reaguje bólem (patrz znak błyskawicy),
podczas kiedy
opuszka lewego palca zagłębia się bardziej.

83
ODCINEK PIERSIOWY KRĘGOSŁUPA - DIAGNOZA UKIERUNKOWANA

Linia przerywana pokazuje prawidłowe, a ciągła - nieprawidłowe położenie kręgu

piersiowe-
go. Czarna strzałka oznacza powierzchnię kontaktową dłoni, którą można
nastawiać kręg w
kierunku wskazywanym przez strzałkę. (1) pokazuje aktywne przy zabiegu ramię
dźwigni.
Porusza się ono od punktu obrotu do powierzchni kontaktowej ręki wykonującej
zabieg.

84
POŁOŻENIA KRĘGÓW PIERSIOWYCH I STAWÓW MIĘDZY ŁUKAMI KRĘGOWYMI

K
d

w
ni

Terapeuta wykonuje zabieg na odcinku piersiowym kręgosłupa za pomocą tak

zwanego
chwytu przesuwająco-dociskowego. W tym przypadku kąt, pod którym pracuje
wynosi
około 45 stopni w stosunku do barku, kiedy pacjent leży na brzuchu. Wynika to
z tego, że
powierzchnie stawowe nachylone są pod kątem około 45 stopni. Jeżeli kręgi
piersiowe prze-
sunęły się w bok, repozycja przebiega w kierunku równoległym do powierzchni
płytek po-
krywających trzony kręgów.
Uwaga: Przy zabiegu ważne jest, żeby kąt pod którym terapeuta wykonuje chwyt
nie był
dużo mniejszy niż 45 stopni, bo w takim przypadku rozciągnięta zostanie tylko
skóra.

85
ODCINEK PIERSIOWY KRĘGOSŁUPA - TECHNIKA ZABIEGU UKIERUNKOWA-
NEGO
Pacjent leży rozluźniony na brzuchu. Pod partią piersiową powinna znajdować
się sprężysta
podkładka. Terapeuta stoi z boku kozetki zabiegowej, lekko pochylony do
przodu, ma ugięte
kolana z zachowaniem sprężystości w stawach kolanowych. W elastyczny sposób
przenosi
ciężar swojej górnej części tułowia, wykonując chwyt przesuwające - dociskowy,
przy któ-
rym ważny jest stabilny dotyk ręki i pewnie wykonane pchnięcie. Terapeuta
zaczyna zabieg
od 12 kręgu piersiowego, dotykając dłoniową stroną nadgarstków wyrostków
bocznych po
obu stronach wyrostków kolczystych.

Kiedy u pacjenta następuje faza wydechu, terapeuta wykonuje chwyt

przesuwająco-
dociskowy od 4 do 5 razy przy pomocy krótkich, szybkich pchnięć w kierunku do
przodu i
w dół pod kątem 45 stopni i w stronę wyrostków kolczystych, tak że
jednocześnie oddziały-
wuje na niewielkie przesunięcie żeber. Ważne jest, żeby ten chwyt był dozowany
indywidual-
nie, zależnie od budowy pacjenta.

86
ROZCIĄGANIE STAWU KOLANOWEGO - CHWYT ODWODZĄCY
Tytułem wprowadzenia należy wspomnieć, że warunkiem skutecznego zabiegu jest
odwróce-
nie przez terapeutę uwagi pacjenta, tak żeby mógł on się rzeczywiście
rozluźnić. Od tego w
dużym stopniu zależy rezultat zabiegu.

Chwyt przesuwająco-dociskowy stosowany w odcinku piersiowym kręgosłupa ma na

celu
zarówno skorygowanie odcinka piersiowego, jak i rozluźnienie mięśniowe
pacjenta. Po od-
działywaniu wstępnym na kręgi piersiowe terapeuta rozciąga stawy kolanowe
pacjenta. Dzię-
ki temu mobilizuje stawy kolanowe, a poza tym odwraca uwagę pacjenta od
pchnięcia mani-
pulacyjnego.
Przy oddziaływaniu na kolana terapeuta zgina nogi pacjenta. Następnie odwodzi
je kolejno w
kierunku pośladków aż do granicy oporu i wykonuje krótki, szybki i o
odpowiedniej sile
ucisk w dół i do tyłu.
Potem powtarza chwyt przesuwająco-dociskowy

r
87

ODCINEK PIERSIOWY KRĘGOSŁUPA - CHWYT OBROTOWY

Kręg piersiowy widziany od tyłu. Kręg jest przesunięty, jego prawidłowe

położenie pokazuje
linia przerywana. Strzałka wskazuje kierunek, w którym kręg powinien być
nastawiany. Jeżeli
sprawiający ból kręg piersiowy jest zablokowany i dlatego trudno go nastawić,
terapeuta musi
spróbować zwiększyć jego odległość od najbliżej położonych kręgów.

Terapeuta stara się przy tym odsunąć kręgi od siebie, zaczynając na wysokości
mniej więcej
czterech kręgów w dół i w górę od przemieszczonego kręgu sprawiającego ból.
Potem na-
stawia kręg, który przyjął nieprawidłowe położenie. Przy pomocy kości
grochowatej obu
dłoni chwyta, obracając w prawo i w lewo wyrostki boczne; w tym przypadku
kierunek repo-
zycji wskazują strzałki. Podczas jednoczesnego ruchu obrotowego kręg wraca do
swojego
pierwotnego położenia.

PALPACJA GÓRNEJ CZĘŚCI ODCINKA PIERSIOWEGO KRĘGOSŁUPA

Przy palpacji przejścia odcinka szyjnego w piersiowy terapeuta stoi u
wezgłowia pacjenta.
Zaczyna badanie palpacyjne od piątego kręgu piersiowego w kierunku siódmego
kręgu szyj-
nego palcami środkowymi ułożonymi po obu stronach wyrostków kolczystych.
Poniżej pokazany jest piąty kręg piersiowy, widziany z góry, u pacjenta
leżącego na brzuchu.

Na lewo pokazany jest

piąty kręg piersiowy,
widziany z góry, u
pacjenta leżącego na
brzuchu.

89

GÓRNA CZĘŚĆ ODCINKA PIERSIOWEGO KRĘGOSŁUPA: UKIERUNKOWANA

TECHNIKA LECZENIA
W chiropraktyce używane jest często pojęcie „wykonać pchnięcie". Oznacza to,
że staw, na
którym ma być wykonany zabieg, napina się aż do granicy naturalnego toru, po
którym od-
bywa się jego ruch.

Jeżeli palpacja wykazuje ogólne napięcie w górnym odcinku piersiowym, stosuje

się delikatny
chwyt rozluźniający. Terapeuta stoi u wezgłowia pacjenta na szeroko
rozstawionych nogach,
lekko ugiętych w kolanach. Przy oddziaływaniu na prawy bok kładzie swój prawy
nadgarstek
na wewnętrznej stronie krawędzi prawej łopatki pacjenta. Lewa dłoń leży na
prawej skroni
pacjenta. Obie dłonie wykonują pchnięcie, a w momencie zabiegu prawa dłoń
nastawia kręg
w kierunku w dół, podczas gdy głowa zostaje przesunięta lekko w bok, patrz
strzałki. Przy
przemieszczeniach kość grochowata ręki wykonującej zabieg dotyka wyrostka
bocznego krę-
gu, któremu to wyrostkowi przywraca się prawidłowe położenie.

90
WYRÓWNAWCZE ĆWICZĘ

Linka do gimnastyki proj

NIĄ GIMNASTYCZNE
W celu przeciwdziałania wadom postawy
i dolegliwościom spowodowanym przez
niewłaściwe obciążenie tułowia lub dłu-
gotrwałą pozycję siedzącą, współczesny
człowiek potrzebuje gimnastyki wyrów-
nawczej. Skutkiem niewłaściwych pozy-
cji przybieranych przy pracy jest ucisk na
kręgosłup oraz jego zbyt duże rozcią-
gnięcie, częściowo z powodu ciężaru
głowy i ruchów ramion, a częściowo
dlatego, że klatka piersiowa się zapada.
Skutecznym zabiegiem rozciągającym
jest wiszenie na rękach, dobre zarówno w
celu profilaktycznym, jak i terapeutycz-
nym. Wszyscy, którzy odczuwają zaczy-
nające się dolegliwości w karku i barkach
powinni poświęcić kilka minut dziennie
na ćwiczenia rozciągające, aby zapobiec
wadom postawy. Przy takich ćwiczeniach
* dobrą pomocą jest gumowa linka. Ciepłe
kąpiele o temperaturze 38 stopni C po-
magają usunąć napięcia, które powoduje
codzienna praca.

ekt Ackermann'a.

ROZDZIAŁ VII
DIAGNOZA I TECHNIKA UKIERUNKOWANA PRZY LECZENIU GÓR-
NEGO ODCINKA KRĘGOSŁUPA

92
BŁAHE PRZYCZYNY - POWAŻNE SKUTKI
Dla regulacji nerwowej całego ciała duże znaczenie ma to, żeby podstawa
czaszki wraz z
kłykciami potylicznymi w stanie fizjologicznej równowagi spoczywała na
pierwszym kręgu
szyjnym, atlasie oraz żeby oba najwyżej położone kręgi szyjne, kręg szczytowy,
atlas i obrotowy,
axis znajdowały się w prawidłowym położeniu względem siebie.
Przemieszczenie pierwszego i drugiego kręgu szyjnego, wpływa - poprzez
utrzymujące równo-
wagę mięśnie karku - na mięśnie całego kręgosłupa odpowiadające za postawę.
Jeżeli któryś z
najwyżej położonych kręgów szyjnych, atlas lub axis, zostanie zablokowany w
nieprawidłowym

położeniu, to nie można przywrócić prawidłowego położenia pozostałym odcinkom

kręgosłupa,
jeżeli nie uczyni się tego wcześniej w stosunku do kręgów szyjnych. Często
dotyczy to także
przemieszczeń miednicy.
Mała odległość kręgów szyjnych od rdzenia przedłużonego daje im kluczową
pozycję w całym
systemie nerwowym, ponieważ w rdzeniu przedłużonym znajdują się ośrodki
kierujące takimi
ważnymi funkcjami życiowymi organizmu jak oddychanie, krążenie, ciśnienie
tętnicze. Tutaj
biegną także drogi piramidowe, które prowadzą do przednich rogów rdzenia i
regulują ruchy
dowolne organizmu. Jak wiadomo, nie ma żadnej łączącej płytki chrzestnej
między kręgiem
szczytowym a potylicą oraz kręgiem szczytowym a obrotowym, tak jak jest to
między pozostały-
mi kręgami. Daje to głowie unikalną zdolność wykonywania ruchów, lecz
jednocześnie stwarza
ryzyko podrażnień nerwów z powodu przemieszczeń kręgów. Może tu na przykład
wystąpić
ucisk lub podrażnienie torebek stawowych, tworzących tylną ścianę otworów
kręgowych i
stopniowo dojść do powstania wyrośli zwężających kanały nerwowe i w
następstwie stają się
przyczyną silnych bólów, prowadząc w wielu przypadkach do ograniczenia ruchów,
szczególnie
ramion i rąk.

Najwyżej położone kręgi szyjne mogą zakłócić funkcje nerwów czaszkowych i

przez to w
znaczący sposób oddziaływać na nerwy twarzy i przykładowo na funkcjonowanie
oczu lub uszu.
Położenie kręgów szyjnych może wpływać także na wegetatywne drogi nerwowe, na
przykład
zwoje współczulne w odcinku szyjnym. Pierwsza i druga para nerwów
somatycznych, które

93
biegną przez kręgi szyjne, leży częściowo pod mięśniami podstawy czaszki i
łatwo ulega tam
napięciom. Również wyrostek boczny kręgu szczytowego może bezpośrednio
podrażnić nerw
błędny i nerwy szyjno-tętnicze.

Wspomnimy tutaj przypadek, który objaśni niezwykłe symptomy, jakie może

wywołać prze-
mieszczenie nerwu szczytowego i obrotowego. Pacjent, 22-letni mężczyzna po
wypadku na
motocyklu miał od czterech do pięciu ataków epileptycznych tygodniowo. Zażywał
leki i był
leczony psychiatrycznie. Odebrano mu prawo jazdy, stracił pracę i został
zmuszony do wy-
uczenia się innego zawodu. Jednak dla pewności jego lekarz wysłał go na
kontrolę chiroprak-
tyczną. Badanie odcinka szyjnego kręgosłupa pacjenta wykazało wyraźne
przemieszczenie
kręgu szczytowego i obrotowego. W porozumieniu z lekarzem pacjenta została
wykonana
manipulacja. Już po pierwszym zabiegu nastąpiła poprawa. Wtedy zaczęto
poddawać pacjenta

zabiegom raz w tygodniu i w ciągu dwóch miesięcy pozbył się on dolegliwości.

r
Śledzono ten przypadek kontrolując zdrowie pacjenta w ciągu kilku lat, lecz
stwierdzono, że
nie nastąpił nawrót choroby.

Przemieszczenia podstawy czaszki oraz kręgu szczytowego i obrotowego powstają

często z
błahych przyczyn, jednak mogą spowodować poważne skutki dla regulacji nerwowej
całego
ciała.

94

KRĘG OBROTOWY W PRAWIDŁOWYM POŁOŻENIU

(WIDZIANY Z GÓRY)

Prawidłowe położenie kręgu obrotowego, tak jak widzi go terapeuta stojący u

wezgłowia
pacjenta leżącego na plecach.
(1) Ząb kręgu obrotowego, dens
(2) Powierzchnie stawowe, na których oparty jest kręg szczytowy
(3) Otwory w wyrostkach bocznych, przez które biegną tętnice kręgowe
(4) Kanał rdzenia kręgowego
(5) Wyobrażalny punkt obrotu, wokół którego axis się obraca, a w
patologicznych przypad-
kach przemieszcza; punkt obrotu znajduje się w trzonie kręgu
(6) Tor obrotu kręgu obrotowego przechodzący przez powierzchnie stawowe
(7) Aktywne podczas nastawiania ramię dźwigni, które biegnie od punktu obrotu
do po-
wierzchni ręki terapeuty dotykającej łuku kręgu.

95
KRĘG OBROTOWY W PRAWIDŁOWYM POŁOŻENIU
(WIDZIANY Z DOŁU)

Prawidłowe położenie kręgu obrotowego, tak jak widzi go terapeuta stojący w

nogach pa-
cjenta leżącego na plecach.
(1) i (2) to powierzchnie stawowe stykające się z trzecim kręgiem szyjnym
(3) otwory na tętnice kręgowe
(4) kanał rdzenia kręgowego
(5) wyobrażalny punkt obrotu
(6) tor obrotu, który biegnie przez powierzchnie stawowe
(7) ramię dźwigni aktywne podczas nastawiania. Biegnie ono od punktu obrotu do
po-
wierzchni ręki terapeuty dotykającej łuku kręgowego

96
PALPACJA ODCINKA

l
SZYJNEGO KRĘGOSŁUPA
UŁOŻENIE PACJENTA I POZYCJA
TERAPEUTY PRZY PRACY
Przy palpacji odcinka szyjnego duże zna-
czenie ma prawidłowa pozycja pacjenta.
Powinien on leżeć wyprostowany i roz-
luźniony, z głową znajdującą się w linii
prostej z tułowiem. Podgłówek kozetki
zabiegowej ustawia się lekko ukośnie.
Nos pacjenta skierowany jest prosto w
górę, a głowa lekko pochylona do przo-
du, tak aby łatwo było wykonać badanie
palpacyjne kręgów szyjnych.
PRZYGOTOWANIE DO ZABIEGU NA
ODCINKU SZYJNYM KRĘGOSŁUPA
Terapeuta stoi na szeroko rozstawionych
nogach, pochyla się do przodu i przygo-
towuje się do zabiegu.
Nie powinien mieć zbyt zimnych rąk, że-
by nie odstraszać pacjenta. Poza tym nie
powinien chwytać pacjenta w sposób na-
gły, lecz wykonując spokojne, wolne ru-
chy przystąpić do zabiegu.

97

KRĘGI SZYJNE

Schematycznie przedstawiony od
tyłu kręg obrotowy. (1) to obie
powierzchnie stawowe stykające
się z kręgiem szczytowym oraz
kąt ich nachylenia.

Kręg obrotowy widziany od lewej

strony
(1) to powierzchnia stawowa po
lewej stronie widziana w per-
spektywie, zwrócona w kierunku
kręgu szczytowego
(2) oznaczenie powierzchni sta-
wowej po lewej stronie stykającej
się z trzecim kręgiem szyjnym.

Schematycznie przedstawiony
trzeci kręg szyjny widziany od le-
wej strony
(1) powierzchnia stawowa po le-
wej stronie stykająca się z kręgiem
obrotowym
(2) powierzchnia stawowa po le-
wej stronie stykająca się z czwar-
tym kręgiem szyjnym
Powierzchnie stawowe skierowa-
ne są ukośnie w górę. Dotyczy to
także pozostałych kręgów szyj-
nych, co należy wziąć pod uwagę
przy zabiegu.

98
UKIERUNKOWANA PALPACJA KRĘGU OBROTOWEGO I POZOSTAŁYCH KRĘGÓW
SZYJNYCH

Najłatwiej znaleźć wyrostek kolczysty kręgu obrotowego, jeżeli palce serdeczne

terapeuty
ściśle przylegają do podstawy czaszki. Opuszki palców środkowych układają się
przy tym
automatycznie po bokach wyrostka kolczystego kręgu obrotowego.

Następnie terapeuta bada palpacyjnie wszystkimi palcami pozostałe wyrostki

stawowe i po-
przeczne kręgów szyjnych. Jednocześnie porównuje położenie kilku kręgów
względem siebie
aby móc stwierdzić ewentualne przemieszczenia.
Przy palpacji głowa pacjenta ustawiona jest lekko skośnie w górę

99

AXIS: PALPACJAI DIAGNOZA UKIERUNKOWANA

Drugi kręg szyjny, axis jest tutaj przedstawiony w przekroju, bez powierzchni
stawowych i
zęba.

Przy palpacji terapeuta dotyka obydwoma palcami środkowymi wyrostka

kolczystego kręgu
obrotowego. Tutaj axis jest przesunięty w prawo i jednocześnie obrócony w
lewo. Wyrostek
kolczysty leży bardziej na prawo i tam terapeuta wyczuwa punkt bólowy. Lewy
palec środ-
kowy napotyka zagłębienie.

Następnie terapeuta przesuwa palce w górę, zachowując jednocześnie stały

kontakt z wyrost-
kiem kolczystym. Lewy palec środkowy napotyka najpierw bolący wyrostek stawowy
i po-
przeczny. Prawy palec przesuwa się dalej, zanim napotka opór.

100

AXIS: UKIERUNKOWANA TECHNIKA LECZENIA

Ponieważ łatwo jest dotrzeć do

każdego pojedynczego kręgu
szyjnego, wystarczy-zakładając, że
diagnoza jest właściwa-jedynie
niewielkie pchnięcie, żeby przywrócić
prawidłowe położenie.
Podstawowym założeniem jest aby
pchnięcie wykonane zostało we
właściwym kierunku. Poza tym należy
ostrożnie wykonywać zabieg w
miejscach, w których powstały
wyrosła zwyrodnieniowe. Zabiegi
poprzedza się ciepłymi okładami i
masażem.
I
Zabieg wykonywany jest w czasie
wydechu pacjenta. W niektórych
przypadkach pacjent powinien
wyjąć protezę zębową, jeśli ją nosi

Ramię dźwigni
Powierzchnia kontaktowa lewej dłoni

Przykład zabiegu: Axis przemieścił się

tutaj w prawo,
a jednocześnie obrócił się w lewo
(przeciwnie do ruchu
wskazówek zegara).
Moment zabiegu 1: Axis jest
przemieszczany w bok z
prawej strony w lewą. Wewnętrzna
krawędź prawego
palca wskazującego terapeuty dotyka
prawego wyrostka
stawowego kręgu obrotowego. Lewa
ręka dotyka po-
wierzchni kontaktowej na lewej skroni
pacjenta. Na-
stępnie terapeuta obiema rękami
wywołuje napięcie
wstępne w kierunku, w którym ma
przebiegać repozy-
cja i aby pacjent pozostał rozluźniony,
zmniejsza nieco
siłę oddziaływania, po czym wykonuje
krótki szybki
ruch nastawiający. Prawa ręka
przemieszcza przy tym
kręg obrotowy w bok z prawej strony
w lewą. Lewa
ręka ma funkcję wspierającą: szpary
stawowe po lewej
stronie kręgu obrotowego otwierają
się dzięki temu, że
głowa pacjenta krótkim szybkim
ruchem obracana
jest z lewej strony w prawą.

101
AXIS: UKIERUNKOWANA TECHNIKA LECZENIA

Terapeuta powinien dokładnie znać

kierunki ruchu stawów. Jest to
warunkiem precyzyjnego określenia
właściwego kierunku nastawiania
kręgu, tak żeby bez przeszkód wrócił
on do swego prawidłowego położenia.
Moment zabiegu II: Terapeuta obejmuje prawą ręką
głowę pacjenta, dotykając powierzchni kontaktowej na
jego prawej skroni. Następnie obraca głowę pacjenta
jednocześnie w prawo i w lewo. Powierzchnia
kontaktowa lewego palca wskazującego znajduje się pod
lewym wyrostkiem stawowym kręgu obrotowego. Obie
ręce jednocześnie wywołują napięcie wstępne w
kierunku, w którym ma przebiegać repozycja. Aby
pacjent pozostał rozluźniony, terapeuta zmniejsza nieco
siłę oddziaływania, po czym wykonuje krótki, szybki
ruch nastawiający. Lewa ręka obraca axis krótkim,
szybkim ruchem w kierunku ruchu wskazówek zegara.
Wspomagająca prawa ręka otwiera jednocześnie szpary
stawowe kręgu obrotowego po prawej stronie dzięki
temu, że krótkimi, szybkimi ruchami prowadzi głowę
pacjenta jednocześnie w prawo i w lewo, obracając ją
jeszcze mocniej niż poprzednio.
Inny wariant zabiegu: patrz metoda zabiegu, przy
którym głowa pacjenta leży na przedramieniu terapeuty.

Powierzchnia kontaktowa prawej dłoni

102
ZABIEG NIEUDANY Z POWODU NIEWŁAŚCIWEGO UŁOŻENIA RĘKI
Przykład niewłaściwego ułożenia ręki:
Palce są za mocno rozstawione i ich ułożenie jest niestabilne, co prowadzi do
zbyt powierz-
chownego kontaktu palca (1) z kręgiem szyjnym (2). W momencie zabiegu
występuje jedynie
niekontrolowany ruch obsuwania się. Palec wykonujący zabieg nie ma podpory i
dlatego od-
skakuje. Również staw promieniowo-nadgarstkowy znajduje się w nieprawidłowym
położe-
niu. Najlepiej jest jeżeli zgina się on w bok do granicy oporu (linia
przerywana), tak aby
umożliwić chwytowi jak największą stabilność.

103
AXIS: TECHNIKA UKIERUNKOWANA Z WYKORZYSTANIEM PRZEDRAMIENIA
Głowa pacjenta leży na prawym przedramieniu terapeuty, który obejmuje prawą
ręką żuchwę
pacjenta. Podczas wykonywania lekkiej statystycznej trakcji (strzałka 1),
która zmniejsza opór
tarcia więzadeł stawowych (małe strzałki), głowa pacjenta jest obracana z
lewej strony w
prawą (2). Jednocześnie prowadzona jest w lewo (3). W momencie oddziaływania
terapeuty-
w fazie wydechu pacjenta - jego obie ręce wykonują szybki, krótki ruch
naciągający z uci-
skiem. Lewa ręka obraca przy tym kręg z powrotem w prawo. Porównaj moment
zabiegu II.
Ta technika zabiegu przynosi zwykle bardzo dobre rezultaty.

Powierzchnia kontaktowa
prawej dłoni
104
AXIS: UKIERUNKOWANA TECHNIKA LECZENIA

Moment zabiegu I:
W chwili właściwego zabiegu, a więc kiedy pacjent jest w fazie wydechu, axis
jest przemiesz-
czany w bok z prawej strony w lewą. Nos pacjenta skierowany jest przy tym w
górę.

Moment zabiegu II:

Tutaj axis jest obracany z powrotem z lewej strony w prawą, w kierunku zgodnym
z ruchem
wskazówek zegara, tak jak to zostało opisane poprzednio.

l
105
ODCINEK SZYJNY KRĘGOSŁUPA: TECHNIKA UKIERUNKOWANA NASTAWIANIE
KRĘGÓW SZYJNYCH - OD 3 DO 7
Kręgi szyjne od 3-7 zazwyczaj przemieszczają się ruchem obrotowym. Dlatego też
prze-
mieszczony kręg nastawia się poprzez rotację wokół jego wyobrażalnego punktu
obrotu.

Głowa pacjenta -poddana lekkiemu naciąganiu - leży na prawym (w naszym

przypadku) przed-
ramieniu terapeuty, a jego lewa ręka nastawia przesunięty kręg w kierunku i
wokół punktu
obrotu.

Siódmy kręg szyjny i pierwszy kręg piersiowy nastawia się jednocześnie,

ponieważ zwykle są
one przesunięte w bok w tą samą stronę i po tej stronie mają przesunięte w
kierunku czaszki
wyrostki boczne. Toteż nastawia się je zarówno wokół osi pionowej, jak i
równocześnie w
kierunku do tyłu, ukośnie w dół. Nastawianie siódmego kręgu szyjnego jest
ważne przy dole-
gliwościach w barkach i ramionach, a poza tym wpływa też na statykę całego
odcinka szyj-
nego kręgosłupa.

106

POŁĄCZENIE STAWOWE ATLAS-AXIS

Atlas, widok z góry

Axis, widok z przodu

Ponieważ w odcinku szyjnym kręgosłupa naczynia krwionośne leżą bardzo blisko

kręgów,
przesunięcia kręgów mogą spowodować zakłócenia w dopływie krwi do mózgu.
Lewy rysunek pokazuje pierwszy kręg szyjny, atlas, którego powierzchnie
stawowe stykają
się z podstawą czaszki oraz otwory dla tętnic kręgowych, doprowadzających krew
do waż-
nych części mózgu. A to miejsce, w którym atlas obraca się wokół zęba kręgu
obrotowego,
dens. Ta przestrzeń jest ograniczona od strony grzbietowej przez więzadło. B
to kanał krę-
gowy. Na prawym rysunku widzimy drugi kręg szyjny, axis.
Następująca seria rysunków schematycznie pokazuje kręg szczytowy i położenia,
jakie może
on przybierać przy przemieszczeniu.
Rysunek 1-od tyłu.
I podstawa czaszki w prawidłowym położeniu
II atlas z powierzchniami stawowymi w prawidłowym położeniu
DI atlas w prawidłowym położeniu, z zębem
IV tętnice kręgowe
Rysunek 2-od góry
n atlas
III ząb, wokół którego obraca się atlas
IV otwór dla tętnic kręgowych
V kanał rdzenia kręgowego-jego światło na wysokości atlas -axis

Rysunek 3
Rysunek 4
Rysunek 5
Rysunek 6
Rysunek 7
Rysunek 8
Atlas obrócił się wokół swojej osi i uległ zablokowaniu
Obrócony atlas, widok z góry
Atlas jest obrócony i jednocześnie przesunięty w bok w lewą stronę
Atlas od góry. Dopływ krwi został ograniczony.
Obrócony atlas, przesunięty w bok i jednocześnie pochylony
Obrócony, przesunięty i pochylony atlas widziany z góry

107

f
l
PODSTAWA CZASZKI - ATLAS-AXIS, TĘTNICE KRĘGOWE NADWICHNIĘCIA
ATLASU

108
ATLAS-AXIS W PRAWIDŁOWYM I NIEPRAWIDŁOWYM POŁOŻENIU

(1) Podstawa czaszki przekrój na wysokości kłykci "potylicznych

(2) Atlas; palpacja odbywa się przy pomocy obu opuszek palców środkowych
(3) Axis z zębem

Głowa ułożona krzywo z powodu zablokowania kręgów:

Atlas jest przesunięty bocznie w lewo, obrócony i pochylony w lewo. Axis jest
ustawiony
krzywo i skręcony (porównaj ząb w stosunku do linii prostopadłej). Praktyka
pokazuje, że
podczas pierwszego zabiegu zwykle najlepiej nastawić jedynie atlas i axis.
Korekta położenia
kręgu szczytowego i obrotowego mają trwały, pozytywny wpływ na cały pozostały
odcinek
szyjny kręgosłupa.

109

PALPACJA WYROSTKA BOCZNEGO KRĘGU SZCZYTOWEGO

Mając trochę doświadczenia stosunkowo łatwo jest wykonać palpację kręgu
szczytowego.
Znajdujemy koniec wyrostka poprzecznego atlasu, za płatkiem małżowiny usznej,
między
wyrostkiem sutkowym kości czaszkowej (1) a mięśniem mostkowo-obojczykowo-
sutkowym
(2). Po tej stronie, po której wyrostek atlasu bardziej wystaje w bok, wyczuwa
się punkt bó-
lowy.

Wyrostek boczny
kręgu szczytowego

Z powodu bardzo małej odległości między wyrostkiem bocznym a szczęką trudniej

jest wy-
konać palpację wyrostka bocznego, jeżeli jest on przesunięty w kierunku
brzucha. Terapeuta
wyczuwa natomiast znacznie większą odległość między szczęką a wyrostkiem
bocznym atla-
su po przeciwnej stronie. Atlas wprowadza się przy pomocy wewnętrznej krawędzi
paliczka
podstawowego palca wskazującego w naturalną szczelinę, jaką tworzy przestrzeń
między
szczęką a mięśniem mostkowo-obojczykowo-sutkowym.

110

ŁUK KRĘGU SZCZYTOWEGO W PRAWIDŁOWYM POŁOŻENIU ORAZ PRZECHYLONY

Oprócz tego, że kręg szczytowy może przechylić się w bok, może też przechylić
się do przo-
du lub do tyłu (w kierunku czaszki lub kości ogonowej).

(1) podstawa czaszki w prawidłowym położeniu z powierzchniami stawowymi,

dzięki którym
zgina i wyprostowuje się głowa
(2) położenie w stosunku do siebie kręgu szczytowego i obrotowego. Badanie
przeprowadza
się z wykorzystaniem zdjęć rentgenowskich. Decydująca jest odległość między
przednią
częścią łuku kręgu szczytowego a zębem.
(3) axis z zębem

Łuk kręgu szczytowego wygiął się w górę, w kierunku czaszki. Przednia, górna
krawędź
kręgu szczytowego oddaliła się od zęba. Również tylna część łuku kręgu
szczytowego odda-
liła się od wyrostka kolczystego kręgu obrotowego. Pacjent ma trudności z
przechyleniem
głowy do tyłu.

Łuk kręgu szczytowego wygiął się w dół, w kierunku kości ogonowej. Przednia,
dolna kra-
wędź kręgu szczytowego oddaliła się od zęba. Pacjent ma trudności z
pochyleniem głowy do
przodu.

111

TECHNIKA ZABIEGU NA PRZECHYLONYM ŁUKU KRĘGU SZCZYTOWEGO

Chwyt rozciągający mięśnie karku. Pacjent leży na plecach. Jedną ręką

terapeuta dotyka
jego potylicy, a drugą blokuje bark.

Zabieg na przechylonym w kierunku czaszki łuku kręgu szczytowego. Terapeuta

dotyka
krawędziami palców wskazujących potylicy pacjenta. Kciuki leżą po obu stronach
kąta żu-
chwy (angulus mandibulae). W momencie właściwego zabiegu terapeuta wykonuje
szybki
chwyt rozciągający w kierunku do siebie. Podbródek pacjenta jest uniesiony w
górę.

l
Łuk kręgu szczytowego wychylony w kierunku kości ogonowej i w bok. Jeżeli łuk
kręgu
szczytowego jest wygięty w prawo, to głowa pacjenta leży na lewym
przedramieniu terapeu-
ty. Prawy palec wskazujący dotyka łuku kręgu szczytowego. Następuje ruch
nastawiający w
kierunku lewego oka. Należy jednocześnie lekko rozciągać odcinek szyjny. Ten
chwyt jest
zalecany.

ATLAS: UKIERUNKOWANA TECHNIKA ZABIEGU

112

Zaraz za płatkiem małżowiny usznej, między wyrostkiem sutkowym a mięśniem

mostkowo-
obojczykowo-sutkowym leży wyrostek boczny kręgu szczytowego. Tam gdzie kręg
szczyto-
wy jest przesunięty w bok, znajduje się punkt, który wywołuje ból przy
palpacji.

Zabieg: Wewnętrzną krawędzią paliczka podstawowego palca wskazującego nastawia

się
kręg szczytowy, tutaj z lewej strony w prawą. Prawe ramię terapeuty prowadzi
przy tym jed-
nocześnie głowę pacjenta z prawej strony w lewą, żeby otworzyć szpary stawowe
po prawej
stronie.

113
POWIERZCHNIE STAWOWE PODSTAWY CZASZKI - KŁYKCIE POTYLICZNE
Podstawa czaszki może ulec przemieszczeniu w bok i wykonując przy tym
nieprawidłowy
obrót zablokować się w takim położeniu. Te niefizjologiczne pozycje powstają
zwykle jako
kompensacja niewłaściwego położenia kręgu szczytowego i obrotowego względem
siebie. Po
ukierunkowanym zabiegu na kręgu obrotowym podstawa czaszki zazwyczaj sama
wraca do
prawidłowej pozycji. Ten zabieg chiropraktyczny można znacznie ułatwić, jeżeli
poprzedzi
się go działaniem rozluźniającym oraz ciepłymi okładami i trakcją.
(1) Podstawa czaszki
(2) Atlas w prawidłowym położeniu w przekroju
(3) Axis z zębem

(4) Wyobrażalny punkt obrotu podstawy czaszki

(5) Radialny tor obrotu postawy czaszki
(6) Aktywne ramię dźwigni między punktem obrotu a powierzchnią kontaktową ręki
podczas
repozycji.
Dolny rysunek pokazuje podstawę czaszki przesuniętą bocznie w prawo i
przechyloną bocz-
nie w lewo.

114
PODSTAWA CZASZKI - W PRAWIDŁOWYM POŁOŻENIU I PRZECHYLONA
Jeżeli głowa jest przekrzywiona, a atlas i axis znajdują się w prawidłowym
położeniu, to
pierwotnych przyczyn takiego stanu należy szukać w podstawie czaszki, która
łatwo może się
zablokować w nieprawidłowej pozycji. Przy stawianiu diagnozy informacji
dostarczają zdję-
cia rentgenowskie.

(1) Podstawa czaszki w prawidłowym położeniu. Kształt powierzchni stawowych

pokazuje,
jak podstawa czaszki może przechylić się do przodu lub do tyłu.
(2) Atlas w prawidłowym położeniu

Podstawa czaszki jest przechylona do tyłu - patrz linia przerywana i strzałka.

(3) Prawidłowy kręg szczytowy

Podstawa czaszki przechyliła się do przodu i zablokowała w nieprawidłowym
położeniu
patrz strzałka.

115

PATOLOGICZNE POŁOŻENIE PODSTAWY CZASZKI - ZABIEG

Przesunięta bocznie podstawa cza-

szki: Pacjent leży na plecach. Głowa
jest obrócona tak, że przesunięta stro-
na jest uniesiona w górę - w tym przy-
padku lewa. Tutaj terapeuta stoi na
lewo od pacjenta. Trzyma jego głowę
na swojej prawej dłoni, a opuszki pal-
ców są ułożone przy podstawie cza-
szki. Lewa ręka leży na łuku żuchwy,
a jej palce są skierowane ku nasadzie
włosów. Podczas kiedy prawa ręka
wykonuje delikatny ruch napinająco-
rozciągający, lewa w momencie zabie-
gu naciśnięta zostaje w kierunku w
dół.

Podstawa czaszki przechylona jed-

nostronnie do tyłu, zewnętrzne
symptomy: pacjent ma trudności z
pochyleniem głowy w przód. Zabieg:
Pacjent leży na plecach, a lewa, prze-
sunięta strona czaszki zwrócona jest w
górę. Terapeuta układa głowę pa-
cjenta na swoim prawym przedramie-
niu, jednocześnie obejmując dłonią
żuchwę pacjenta. Palcem wskazują-
cym lewej ręki terapeuta dotyka lewe-
go wyrostka sutkowego. Kciuk znaj-
duje się przy tym za uchem pacjenta,
skierowany w stronę skroni. W mo-
mencie zabiegu terapeuta obraca pra-
wą ręką brodę pacjenta w prawo w
kierunku kości ogonowej, podczas
kiedy lewą ręką pociąga podstawę
czaszki w górę w kierunku do siebie.

Podstawa czaszki przechylona jednostron-

nie do przodu. Symptomy: głowa pacjenta
opada ukośnie w kierunku klatki piersiowej.
Zabieg: pacjent leży na plecach, przesunięta
prawa strona jego głowy jest zwrócona w gó-
rę. Terapeuta kładzie głowę pacjenta na
swoim lewym przedramieniu, a ręką obejmuje
żuchwę. Prawą ręką dotyka wyrostka sutko-
wego. Lekkim pociągnięciem kieruje brodę
ku górze. Jednocześnie ręka kontaktowa wy-
konuje obrót w lewo.

116

UŁOŻENIE RĘKI PODCZAS ZABIEGU NA POTYLICY

Powierzchnia
kontaktowa dłoni
i kierunek ruchu
kontaktowa dłoni
i kierunek ruchu

Pacjent leży na plecach a terapeuta stoi u jego wezgłowia. Całą prawą dłonią,
a szczególnie
nadgarstkiem i opuszkami palców, terapeuta dotyka prawej połowy głowy
pacjenta. Tutaj
podstawa czaszki jest przesunięta w lewo i terapeuta podczas palpacji po lewej
stronie znaj-
duje punkt bólu. Prawą ręką prowadzi głowę pacjenta z prawej strony w lewą,
zdecydowa-
nym ruchem napinająco-rozciągającym. Lewy palec wskazujący dotyka wyrostka
sutkowego.
W momencie zabiegu obie dłonie wykonują krótkie, szybkie pchnięcie w obu
kierunkach
wskazywanych przez strzałki.

MOBILIZACJA STAWÓW KRĘGU SZCZYTOWEGO

117

Moment 1: Terapeuta stoi za siedzącym pacjentem, który ma zgięte przedramię.

Obiema
rękami obejmuje jego łokieć, wykonuje ruch napinający w kierunku w górę, a
następnie krót-
ki ruch szarpnięcia w kierunku oznaczonym strzałką.

Moment 2: Prawe ramię pacjenta ułożone jest w kierunku poziomym. Terapeuta

prawą
stroną klatki piersiowej podpiera lewą łopatkę pacjenta. Obiema rękami
obejmuje łokieć pa-
cjenta i w momencie zabiegu wykonuje krótki ruch szarpnięcia w kierunku do
siebie. Przy
rozluźnieniu mięśniowym pacjenta sprawdza ruchomość głowy, stopień jej
rozciągania i zgi-
nania oraz zakres obrotów.

SKUTECZNA POMOC PRZY DOLEGLIWOŚCIACH W KARKU

118

Niezawodnym środkiem zaradczym przeciw sztywności i bólom w odcinku szyjnym są

ciepłe
okłady, masaż i równomierne rozciąganie mięśni i więzadeł. Trakcję wykonuje
się przy po-
mocy wyciągu szyjnego, tak jak to widać na rysunku, podczas kiedy pacjent
naprzemiennie
obraca głowę w obie strony.
Skuteczne są okłady z wykorzystaniem borowiny w postaci kompresów wokół karku,
które
trzyma się od trzech do czterech godzin. Pacjentowi zaleca się także owijać na
noc szyję
ręcznikiem frotowym. Następnego dnia rano naciera się nim mocno kark i wciera
maść za-
wierającą środek pobudzający krążenie.
Pacjenta ostrzega się przed przeciągami szczególnie przed jazdą samochodem
przy opusz-
czonych szybach. Poza tym korzystny jest sen w pozycji na brzuchu, ponieważ
nadwichnięty
kark jest często przyczyną przemieszczeń w odcinku szyjnym. Odczuwając
dolegliwości w
odcinku szyjnym, należy od czasu do czasu pójść do kontroli i na zabieg do
chiropraktyka.
Dieta powinna być odpowiednio skomponowana, zwłaszcza jeżeli chodzi o
zawartość soli
mineralnych. Większość pacjentów wymaga zwiększenia dawki wapnia oraz witamin
A i D.

ROZDZIAŁ VIII
OGÓLNIE WYPRÓBOWANE METODY ZABIEGÓW

120
POZOSTAŁE METODY
ZABIEGU NA MIEDNICY
Przedłużanie pozornie krótszej nogi: Pa-
cjent leży na brzuchu. Terapeuta stoi mniej
więcej na wysokości jego talii. Lewą nogę
przedłuża się w ten sposób, że terapeuta
dotyka lewego tylnego grzebienia biodro-
wego lewą ręką wspartą przez prawą i wy-
konuje od 2 do 3 odpowiednio dozowanych
pchnięć w kierunku, w którym przebiega
tor obrotu stawu krzyżowo-biodrowego
(patrz strzałka).
Skracanie pozornie dłuższej nogi: Tera-
peuta stoi w nogach pacjenta po prawej
stronie i dotyka jego prawego guza kulszo-
wegp stroną dłoniową swojego lewego nad-
garstka wspartego przez prawą rękę. Prze-
dłużeniu ma ulec prawa noga. Teraz chiro-
praktyk uciska ruchem pchnięcia kość mied-
niczną ukośnie w dół mniej więcej pod ką-
tem 45 stopni (patrz strzałka) w kierunku, w
którym przebiega tor obrotu kości mied-
nicznej.
Inny wariant zabiegu przy różnej długo-
ści nóg: W tym przypadku lewa noga jest
pozornie krótsza. Moment zabiegu (1):
Prawą „dłuższą" nogę skraca się w ten spo-
sób, że terapeuta od 3 do 4 razy naciska ją
ruchem w dół, trzymając ją nad drugą nogą,
na której leży jego ręka. Noga pacjenta po-
winna być wyprostowana.
Moment zabiegu (2): Przedłużenie pozornie
krótszej lewej nogi: Teraz terapeuta odchyla
od 3 do 4 razy wyprostowaną lewą nogę w
bok aż do wystąpienia bólu.

ROZDZIAŁ VIII
OGÓLNIE WYPRÓBOWANE METODY ZABIEGÓW

122
ZABIEG NA MIEDNICY I
Chwyt rozciągający miednicę: pacjent leży
na brzuchu. Terapeuta stoi u jego wezgłowia
i obiema rękami dotyka prawego i lewego
grzebienia kości biodrowej. W momencie
zabiegu terapeuta wykorzystując ciężar
swojej sprężynującej, górnej części tułowia, i
około 3 razy wykonuje pchnięcie w dół w
kierunku stóp pacjenta. Ten ruch powoduje
naciągnięcie odcinka lędźwiowego kręgo-
słupa.
Chwyt rozciągający kość krzyżową: pa-
cjent leży rozluźniony na brzuchu. Terapeuta
stoi z boku u jego wezgłowia. Pochyla przy
tym górną część tułowia w stronę kości
krzyżowej pacjenta. Opiera się o nią punk-
tem kontaktowym 6, krawędzią dłoni. W
momencie zabiegu w sprężysty sposób 3 ra-
zy wykonuje krótki ruch pchnięcia ukośnie
w dół w kierunku stóp pacjenta.
Kość krzyżowa przesunięta w przód: pa-
cjent leży rozluźniony na brzuchu. Terapeuta
stoi przy jego boku. Kładzie zewnętrzną
krawędź dłoni podpartej przez drugą rękę na
końcu kości krzyżowej (patrz strzałka). W
momencie zabiegu wykonuje od dwóch do
trzech krótkich, dozowanych pchnięć w kie-
runku wskazywanym przez strzałkę.
Kość krzyżowa przesunięta do tyłu: tera-
peuta stoi przy boku pacjenta i zewnętrzną
krawędzią dłoni (punkt kontaktowy 6) pod-
partej przez drugą rękę dotyka górnej części
kości krzyżowej (patrz strzałka). W momen-
cie zabiegu wykonuje od dwóch do trzech
krótkich pchnięć w kierunku wskazywanym
przez strzałkę.

: OŚCI KRZYŻOWEJ

121

ROZCIĄGANIE ODCINKA PIERSIOWEGO KRĘGOSŁUPA I MIEDNICY

Rozciąganie górnej części odcinka piersiowego kręgosłupa: Pacjent trzyma ręce

założone
na karku. Łokcie skierowane są do przodu. Terapeuta w momencie zabiegu naciska
łokcie
swoją lewą ręką w kierunku w dół. Jednocześnie prawą ręką podciąga segment
piersiowy w
górę. Przy rozciąganiu najniżej położonych kręgów szyjnych terapeuta postępuje
w po-
dobny sposób. Pacjent musi przy tym trzymać ręce za głową.
D

Chwyt rozciągający odcinek lędźwiowy i

miednicę.
Repozycja piątego kręgu lędźwiowego
przesuniętego w kierunku brzucha:
Chwyt szczególnie odpowiedni przy zabiegu
na piątym kręgu lędźwiowym, który wysu-
nął się do przodu. Pacjent w pozycji leżącej
ma uda ułożone prawie równolegle do gór-
nej części tułowia. Terapeuta w momencie
zabiegu uciska ruchem pchnięcia oba kolana
w kierunku kości ogonowej (patrz strzałka).
124
CHWYTY UKIERUNKOWANE PR

ZY ZABIEGU NA KOŚCIACH STOPY

Kości śródstopia przesunięte w dół:

grzbiet stopy pacjenta leży na stabilnej, wy-
ściełanej podkładce. Terapeuta wykonuje
zewnętrzną krawędzią lewej dłoni wspartej
przez prawą, krótkie, silne pchnięcie po
dolnej stronie kości śródstopia w kierunku
grzbietu stopy (patrz zdjęcie).
Kości śródstopia przesunięte w górę: te-
rapeuta dotyka punktem kontaktowym 3
(nadgarstek) lewej ręki, wspartej przez
prawą, kości śródstopia od góry. W mo-
mencie zabiegu wykonuje krótkie, silne
pchnięcie w dół w kierunku podłogi.
Mobilizacja kości palców stopy, palicz-
ków podstawowych: pacjent leży na ple-
cach. Lewą ręką terapeuta obejmuje staw
skokowy pacjenta, podczas gdy drugą przy
pomocy palca środkowego blokuje pali-
czek podstawowy kości palca u stopy. Na-
stępnie uciska kciukiem, ruchem w dół,
paliczek środkowy aż do wystąpienia lek-
kiego trzasku.
Zabieg na kościach stepu i śródstopia:
pacjent leży na plecach. Terapeuta swoją
lewą ręką obejmuje jego piętę, podczas
kiedy prawą nastawia przednią część stopy,
lekko obracając ją do wewnątrz i na ze-
wnątrz, tak że kości stopy wracają do
swojego prawidłowego położenia.

123

MOBILIZACJA KOŃCZYN DOLNYCH

Mobilizacja stawu biodrowego: pacjent
leży rozluźniony na plecach, z rękami na
brzuchu. Terapeuta stojący z boku chwyta
jego nogę w stawie skokowym. Drugą ręka
podpiera jego kolano pod rzepką. Następnie
zgina rozluźnioną nogę w stawie kolano-
wym na zewnątrz i w górę w kierunku klatki
piersiowej pacjenta (patrz strzałki). Potem
prowadzi nogę z lekkim uciskiem na kolano,
do wewnątrz, z powrotem do pozycji wyj-
ściowej.

Mobilizacja miednicy: pacjent leży rozluź-

niony na plecach a terapeuta stoi w jego no-
gach. Pacjent zgina lekko nogi na zewnątrz -
patrz rysunek. Terapeuta kładzie obie ręce
na kolanach pacjenta i jednocześnie uciska
jego obie nogi w kierunku na zewnątrz ela-
stycznym, dozowanym ruchem.

Mobilizacja stawów kolanowych: pacjent

leży na plecach, zginając kolano, na którym
ma być wykonany zabieg. Terapeuta siedzi
przy tym na nodze pacjenta w celu jej unie-
ruchomienia. Obiema rękami obejmuje staw
kolanowy i wykonuje od dwóch do trzech
razy krótki, dozowany ruch szarpnięcia w
kierunku do siebie.

Zabieg na stawie skokowym: przy dole-

gliwościach odczuwanych w ścięgnie Achil-
lesa najczęściej występuje przemieszczenie
stawu skokowego. Podczas nastawiania
kostki pacjent leży na brzuchu, a pod sta-
wem skokowym ma stabilną podpórkę. Obie
ręce terapeuty obejmują piętę i w momencie
zabiegu wykonują krótkie, szybkie pchnięcie
w kierunku wskazywanym przez strzałkę -
w tym przypadku w dół.

126

ZABIEG NA STAWACH SKRONIOWO - ŻUCHWOWYCH, PROMIENIOWO-

NADGARSTKOWYCHI KRĘGU GUZICZNYM.
l
Repozycja stawu skroniowo-żuchwowego:
pacjent siedzi. W czasie zabiegu potrzebny
jest pomocnik, który unieruchomi jego głowę
od tyłu. Terapeuta kładzie kompres pod
swoje oba kciuki, którymi wykonuje ucisk
odcinka trzonowego żuchwy W momencie
zabiegu krótkim, zdecydowanym ruchem
pociąga żuchwę do przodu, naciska w dół i
prowadzi z powrotem do tyłu w kierunku
podstawy czaszki.

Przemieszczenie kości nadgarstka: przy

przemieszczeniu w dół terapeuta obiema ręka-
mi obejmuje staw promieniowo - nadgarstko-
wy. Otwiera szpary stawowe kości nadgarstka
w górnej części wykonując palcami ucisk w
kierunku od dołu w górę i wykonując jedno-
cześnie szybki ruch szarpnięcia przednią czę-
ścią dłoni w dół. Przy przemieszczeniach w
górę przeprowadza się zabieg w kierunku
góry w dół.

Zabieg na kości guzicznej w nieprawidłowym położeniu: w tym przypadku

terapeuta powi-
nien przede wszystkim spróbować usunąć przemieszczenie od zewnątrz Kładzie
przy tym
zewnętrzną krawędź dłoni (punkt kontaktowy 7) na najniższej części kości
krzyżowej i przy
wsparciu drugiej ręki wykonuje krótkie, zdecydowane pchnięcie w kierunku kości
ogonowej.
Inna możliwość: pacjent po przeprowadzonym płukaniu jelit leży rozluźniony na
brzuchu z
poduszką podłożoną pod miednicę. Terapeuta wprowadza swój środkowy palec w
rękawicz-
ce chirurgicznej, używając wazeliny, do odbytu pacjenta. Wykonuje palpację,
żeby stwierdzić
jak została przesunięta kość guziczna. Następnie kładzie swoją lewą rękę na
połączeniu kości
krzyżowej z guziczna, wykonując lekki ucisk. Palec środkowy wykonuje krótkie,
odpowied-
nio dozowane szarpnięcie nastawiające, w celu przywrócenia kości guzicznej do
prawidłowe-
go położenia.

125
MOBILIZACJA ODCINKA SZYJNEGO, PIERSIOWEGO I LĘDŹWIOWEGO

Rozciąganie odcinka piersiowego krę-

gosłupa: tutaj pacjent stoi plecami do te-
rapeuty, ma skrzyżowane ramiona, a ręce
założone na barkach. Terapeuta obejmuje
oba łokcie pacjenta. Następnie wykonuje
ruch napinający oraz krótkie szarpnięcie
do tyłu i w górę, w fazie wydechu pa-
cjenta. Szybkim szarpnięciem wyprosto-
wuje przy tym swoją górną część tułowia,
tak że jego klatka piersiowa wypina się
w
stronę odcinka piersiowego kręgosłupa
pacjenta.

Inna możliwość: pacjent zakłada ręce na

karku i zgina łokcie do przodu. Tera-
peuta obejmuje stawy promieniowo -
nadgarstkowe pacjenta, trzymając ramio-
na pod jego pachami. W fazie wydechu
pacjenta terapeuta wykonuje krótki, do-
zowany ruch szarpnięcia w górę. Jedno-
cześnie wypycha swoją klatkę piersiową
w kierunku odcinka piersiowego kręgo-
słupa pacjenta. Zabieg można wykony-
wać kiedy pacjent stoi lub siedzi. Ważne:
Tego zabiegu nie wykonuje się na pa-
cjentach w podeszłym wieku !
Chwyt rozciągający szyjną cześć krę-
gosłupa: pacjent leży na plecach. Tera-
peuta stoi u jego wezgłowia i jedną ręką
obejmuje jego podstawę czaszki, a drugą
szczękę. W momencie zabiegu wykonuje
krótkie, odpowiednio dozowane szarp-
nięcie w kierunku do siebie. Należy wyjąć
ewentualne protezy zębowe.

Mobilizacja dolnej części kręgosłupa:

terapeuta stoi przy boku pacjenta leżące-
go na brzuchu. Prawą ręką obejmuje,
grzebień biodrowy po przeciwnej stronie
i unosi go. Jednocześnie stroną dłoniową
nadgarstka lewej dłoni wykonuje ruch
uciskowy w dół w kierunku wyrostków
bocznych po prawej stronie odcinka lę-
dźwiowego kręgosłupa. Ten zabieg wy-
konuje się po obu stronach kręgosłupa
128
O CZYM POWINNO SIĘ WIEDZIEĆ PRZY LECZENIU MANUALNYM
Chiropraktyk w swojej codziennej pracy spotyka się z takimi objawami jak ból,
ograniczenia
zakresu ruchu oraz wynikające z nich zmiany zwyrodnieniowe, które mogą
prowadzić do
symptomów chorobowych w narządach wewnętrznych danego segmentu. Zdarzają się
rów-
nież sytuacje odwrotne, gdy - w drodze odruchu - napięcia i bóle w okolicach
kręgosłupa są
sygnałem zaburzeń w organach wewnętrznych. Dlatego zabiegi rehabilitacyjne
kręgosłupa
przynoszą dobre efekty przy różnego rodzaju zaburzeniach w funkcjonowaniu
narządów
wewnętrznych, połączonych z dolegliwościami kręgosłupa.

Napięcia mięśni powstałe zarówno wskutek chorób narządów wewnętrznych jak i

przemiesz-
czeń pierwotnych, stopniowo powodują zmiany w tkance mięśniowej. Z czasem
pojawiają się
bóle i przykurcze mięśni, niedotlenienie, niedokrwienie i zmiany troficzne
muskulatury, a to z
kolei prowadzi do jeszcze silniejszych bólów. Obrzęki i skurcze wpływają
niekorzystnie na
aktywność komórek. Ciągłe, bolesne drażnienie i nagromadzenie się w tkance
takich pro-
4
duktów ubocznych jak kwasy i jony wodoru depolaryzuje komórki. Oznacza to, iż
spada
elektryczny potencjał napięciowy będący uwarunkowaniem wszystkich procesów
życiowych.
Każdy ból depolaryzuje! Tak zamyka się błędne koło.
Można jednak je przerwać. Skoro jesteśmy w stanie usunąć przyczyny drażnienia
nerwów i
pobudzić krążenie krwi, mamy prawo stwierdzić, że: Odblokowanie stawów to nowe
życie
dla komórek!
Przy stawianiu diagnozy często nieodzowne jest przeprowadzenie badania
radiologicznego.
Informuje ono o statyce ciała pacjenta oraz o przeciwwskazaniach do
przeprowadzania ma-
nipulacji, którymi są:
1. Procesy zapalno - zakaźne jak Tbc, gronkowce
2. procesy destruktywne: guzy, metastazy
3. procesy zwyrodnieniowe w zaawansowanym stadium, np. osteoporoza. Zaburzenia
w go-
spodarce wapiennej mogą być również spowodowane czynnikami hormonalnymi,
nieprawi-
dłowościami w funkcjonowaniu przysadki mózgowej, gruczołów nadnerczy i
tarczycy. Zale-
ca się ostrożność przy pracy z pacjentami leczonymi kortyzonem, z chorobą
Basedowa, ko-
bietami po menopauzie.
4. złamania, świeże zwichnięcia, uszkodzenia mięśni i więzadeł.
ROZDZIAŁ IX
WYTYCZNE DIAGNOZY RÓŻNICOWEJ
POMOCĄ DLA TERAPEUTY

130
Do terapii manualnej nadają się także zaburzenia będące wynikiem wzajemnego
oddziaływa-
nia między sercem a kręgosłupem. Na to, że przyczyna dolegliwości sercowych
może znaj-
dować się w kręgosłupie, wskazują następujące symptomy:
1. przewlekłe bóle (diagnoza różnicowa: zawał serca!)
2. długotrwałe uczucie ucisku lub napięcia w klatce piersiowej i wywołujące
lęk uczucie, że
nie można do końca zaczerpnąć powietrza
3. pacjent nie reaguje w ogóle lub reaguje bardzo słabo na nitroglicerynę
4. bóle koncentrują się za mostkiem lub między łopatkami, z promieniowaniem
wzdłuż żeber
Zaburzenia statyczne w odcinku piersiowym dają niewielkie zaniki ruchomości
lub czucia.
Bóle występują przy kręgosłupie, między łopatkami lub między żebrami. Inne,
bardziej pery-
feryjne dolegliwości odcinka piersiowego pochodzą od serca, płuc lub wskazują
na półpa-
siec(bóle związane z tą chorobą pojawiają się niekiedy przed wystąpieniem
zmian skórnych).
Bóle opasujące odcinek piersiowy są sygnałem wrzodów żołądka lub jelit, stanów
zapalnych
woreczka żółciowego, żołądka lub jelit lub nowotworów.
Odcinek lędźwiowy kręgosłupa:
Objawy zablokowań w odcinku lędźwiowym:
Bóle podczas poruszania się i noszenia ciężarów, często występujące przy
schylaniu się lub
obracaniu. Inne przyczyny dolegliwości:
Silne bóle kręgosłupa mogą być wywoływane przez narządy płciowe, nerki lub
jelito grube -
hemoroidy i zatwardzenia. Dlatego w tym wypadku należy zwrócić uwagę na
wywiad.
Przyczyną wielu form lumbago-ischias jest krążek międzykręgowy. Wypchnięcie do
tyłu jądra
krążka międzykręgowego związane jest bowiem bardzo często z dysfunkcją stawów
między-
kręgowych odcinka lędźwiowego i w 80 - 90% prowadzi do lumbago-ischias.
Dlatego lecze-
nie manualne pacjenta z objawami rwy kulszowej przynosi bardzo dobre
rezultaty. Przeciw-
wskazaniem dla takiej terapii jest natomiast występująca stosunkowo rzadko
prawdziwa prze-
puklina krążka międzykręgowego. Większość tzw. przepuklin krążka
międzykręgowego oka-
zuje się w rzeczywistości wypchnięciami jądra krążka międzykręgowego
spowodowanymi
przemieszczeniami w kręgosłupie. W takich wypadkach istnieją bardzo dobre
możliwości
przeprowadzenia skutecznej rehabilitacji.
129
5. leczeniu nie podlegają anomalie wrodzone, ponieważ chiropraktyka zajmuje
się nabytymi
wadami kośćca.
Odcinek szyjny kręgosłupa:
Dolne kręgi szyjne dają takie objawy zaburzeń jak np. napięcia w karku z bólem
promieniują-
cym na ramiona. Jeżeli terapeuta ma powody by przypuszczać, że przyczyną
dolegliwości jest
ucisk na korzeń nerwowy, powinien zapoznać się z wynikami badania
radiologicznego. W
takim wypadku leczenie należy rozpocząć od delikatnego masażu rozciągającego
nerwy. W
odcinku szyjnym rzadko występuje przepuklina krążka międzykręgowego, natomiast
poja-
wiające się wyrosłe zwyrodnieniowe, mogą spowodować zwężenie otworów
międzykręgo-
wych.
Ataki gwałtownego bólu w odcinku szyjnym, połączone z kurczami, symptomami
paraliżu
lub peryferyjnymi zaburzeniami o charakterze skurczowym, wskazują na
uszkodzenia mózgu
lub zmiany anatomiczne w jednej z tętnic. Jest to przeciwwskazaniem do
zastosowania terapii
manualnej.
Obszary występowania bólu zależne od poszczególnych odcinków kręgowych:
C 5: bóle w przedniej części barków, periarthritis
C 6: bóle w górnej i po zewnętrznej stronie ramion
C 7: bóle w tylnej części barków, w ramionach, zwłaszcza w dolnej części, w
palcu środko-
wym i wskazującym
C 8: (para nerwów między C7 a Th 1) bóle ramion, zwłaszcza po wewnętrznej
stronie, w
palcu serdecznym i małym.
Bóle ramion połączone z cierpnięciem ramion i dłoni, pojawiające się zwłaszcza
w nocy,
mają częściowo również uwarunkowania wegetatywne i ich następstwem często są
zaburze-
nia krążenia. Tego typu dolegliwości pojawiają się przeważnie u kobiet.
Leczenie powinno
być wówczas uzupełnione ćwiczeniami fizycznymi, delikatnym masażem
rozciągającym ner-
wy oraz podawaniem minerałów.
Odcinek piersiowy kręgosłupa:
Odcinek piersiowy jest tą częścią kręgosłupa, która ma najwięcej połączeń
nerwowych z na-
rządami wewnętrznymi. Terapeuta może tu zatem oddziaływać na ważne procesy
wegeta-
tywne, takie jak krążenie, oddychanie i trawienie, pod warunkiem, że przyczynę
zaburzeń
stanowi zablokowanie kręgów. Jako przykład można wziąć dolegliwości sercowe,
które w
drodze odruchu wynikają z przemieszczeń kręgów C 5 do Th 4. Dobre efekty
przynoszą
również zabiegi odblokowywania odcinka piersiowego np. po zawale serca.
132
Ocena bólu:
1. Nocyceptory (receptory bólowe) to wolne zakończenia nerwowe znajdujące się
w całym
ustroju. Zamieniają one bodźce bólowe z poszczególnych części ciała na
impulsy, następnie
przekazywane do rdzenia kręgowego, który odpowiada na nie odruchowym napięciem
mię-
śni. Statyczne, np. kompensacyjne zmiany w kręgosłupie przejawiają się
początkowo zwięk-
szonym napięciem mięśni. Ból „czyha" zatem w ukryciu, ale gdy bodziec zostaje
przekazany
do mózgu, wówczas ból staje się ostry, przeszywający. Przyczyną bólu może być
również
bezpośredni ucisk na nerw, np. poprzez zwężenie otworów międzykręgowych
spowodowane

wypchnięciem jądra krążka międzykręgowego.

2. Ból może być również przewodzony przez bodźce z narządów wewnętrznych na
poszcze-
gólne odcinki skóry lub mięśni. Powstają przy tym podrażnienia, które z czasem
mogą do-
prowadzić do zmian w tkankach. Te drażnienia reflektoryczne wywołane
istniejącymi zablo-
kowaniami, lub niekiedy odwrotnie - zaburzeniami narządów wewnętrznych, są
ważnym po-
•
lem działań dla chiropraktyka. Tak jak już wspomniano wcześniej, musi on w
swojej diagno-
zie odróżnić ucisk na korzeń nerwu od bólu receptorowego. Warto również
pamiętać, że
także zaburzenia typu receptorowego mogą powodować bóle promieniujące na
kończyny,
podobnie jak przy ucisku na korzeń nerwowy. Sygnały z receptorów bólowych
przekazywa-
ne są za pośrednictwem nerwów do rogów przednich rdzenia kręgowego
zaopatrujących
mięśnie nóg i ramion. Przy objawach faktycznego ucisku na korzeń nerwu trzeba,
jak już
wspomniano, zachować dużą ostrożność podczas wykonywania zabiegów.
DIAGNOZOWANIE POSZCZEGÓLNYCH ODCINKÓW KRĘGOSŁUPA
Odcinek szyjny:
Dwa najwyżej położone kręgi szyjne odgrywają niezwykle istotną rolę, gdyż ich
nieprawi-
dłowe położenie może wywołać reakcje w całym organizmie. Zaburzenia statyczne
drażniące
nerwy wpływają tu na postawę, układ oddechowy, krwionośny i nerwowy. Objawami
takich
zaburzeń są niekiedy znużenie i depresje. Na przemieszczenia w odcinku szyjnym
kręgosłupa
wskazują jednak najczęściej takie symptomy jak migrena i opasujące bóle głowy,
zawroty
głowy, szum w uszach oraz inne dolegliwości wynikające z zakłóconego obiegu
krwi między
głową a tułowiem.
131
Przed rozpoczęciem zabiegu na pacjencie skarżącym się na bardzo silne bóle,
terapeuta powi-
nien ustalić, czy ból promieniuje na obie nogi lub czy istnieje zanik czucia w
okolicach pa-
chwinowych (odbyt, narządy płciowe, wewnętrzna strona ud). Jeżeli tak, należy
zrezygnować
z terapii manualnej, ponieważ nie można wówczas wykluczyć uszkodzenia ogona
końskiego.
Jest rzeczą oczywistą, że nie należy zmuszać do zabiegu pacjenta cierpiącego
na bardzo silne
bóle. W takich wypadkach zalecana jest duża ostrożność, badanie radiologiczne
i ewentualne
rozpoczęcie leczenia od delikatnego masażu rozciągającego nerwy. Można również
spróbo-

wać ostrożnie dozowanych chwytów trakcyjnych.

Jeśli pacjent odchyla się w kierunku przeciwnym do bolącej strony ciała, jest
to wskazaniem
do zastosowania terapii manualnej, która z pewnością przyniesie dobre
rezultaty. Taka pozy-
cja pacjenta oznacza bowiem, że krążek jest uciskany z jednej strony i drażni
korzeń nerwo-
wy, a pacjent przechylając się redukuje powstały ból. Jeżeli natomiast pacjent
przechyla się na
bolesną stronę ciała może to oznaczać, że części krążka wysunęły się ku
więzadłu podłużne-
mu tylnemu. Wówczas w pierwszej kolejności zaleca się odpoczynek -leżenie na
twardym
łóżku.
Przy stosowaniu terapii manualnej należy zachować jak największą ostrożność
gdy:
1. ucisk na korzeń nerwowy powoduje zarówno bóle jak i ograniczenia ruchowe
2. występujące bóle wzmagają się podczas kichania, kaszlu, parcia
3. ból promieniuje na tą samą stronę, na którą przechyla się pacjent
4. ból określany jest jako podobny do wstrząsów elektrycznych
5. test Lasegue'a ma wynik dodatni już poniżej 45 stopni.
Chiropraktyk powinien zawsze pamiętać o powyższych pięciu punktach. Chodzi
przy tym o
to, aby przy stawianiu diagnozy rozróżnić objawy wywołane uciskiem na korzeń
nerwowy od
objawów tzw. bólu receptorowego.

134
kolana. Narządami, których niewłaściwe funkcjonowanie powoduje niekiedy
zaburzenia w
obrębie miednicy są układ moczowo-płciowy i jelito grube.
ZESTAW PYTAŃ DO WYWIADU
W wywiadzie przeprowadzanym przy zakładaniu historii choroby nowego pacjenta
uwzględ-
nione są pytania mające istotne znaczenie dla chiropraktyka. Dotyczy to
zwłaszcza sytuacji,
gdy chiropraktyk musi ocenić, czy stan pacjenta pozwala na przeprowadzenie
terapii manual-
nej i jeśli tak, to w jakim zakresie. Bardzo ważny jest przy tym osobisty
kontakt z pacjentem
oparty na wzajemnym zaufaniu między nim a terapeutą. Poniższy zestaw pytań ma
na celu
przede wszystkim pomóc pacjentowi w odtworzeniu chronologii wydarzeń.
Pytania ogólne dotyczące stanu zdrowia:
• Co panu / pani dolega?
• Jakie badania zostały już przeprowadzone?
• Czy chorował pan / pani na choroby zakaźne typu Tbc, zapalenie wątroby
itp. ?
• Czy był pan / pani badany radiologicznie? W jakim szpitalu, kiedy?
• Czy był pan / pani operowany? Czy zażywa pan / pani teraz jakieś leki?
• Czy był pan / pani już kiedyś leczony manualnie?
• Czy ma pan / pani jakieś dolegliwości sercowe? (ewentualny pomiar
ciśnienia)
• Czy musi pan / pani wstawać w nocy by oddać mocz?
• Czy ma pan / pani jakieś dolegliwości żołądkowe?
• Czy jelita funkcjonują prawidłowo, czy wypróżnia się pan / pani
codziennie?
• Czy dobrze pan / pani sypia?
• Czy w pana / pani rodzinie występują jakieś szczególne choroby?
Dolegliwości reumatycz-
ne, alergie, cukrzyca.
Pytania szczegółowe dotyczące stanu kręgosłupa:
Gdzie miewa pan / pani bóle? Od kiedy? Kiedy ból pojawił się po raz pierwszy?

*
Czy bóle koncentrują się centralnie wzdłuż kręgosłupa, czy bardziej po prawej
lub lewej
stronie?

133
Odcinek lędźwiowy:
Zaburzenia odruchu kolanowego wskazują na ucisk na poziomie L4, bóle występują
na
przedniej stronie ud, rozciągając się w kierunku kolan.
Przyczyną zaburzeń odruchu ze ścięgna Achillesa mogą być przemieszczenia na
poziomie L5.
Bóle promieniują w dół po zewnętrznej stronie nogi w kierunku dużego palca.
Kiedy pacjent nie może unieść dużego palca od nogi, przyczyna dolegliwości
leży na pozio-
mie S1. Bóle rozchodzą się po tylnej stronie nogi w kierunku małego palca.
Objawy rwy kulszowej mogą być niekiedy wywołane przez osteofity lub metastazy
zwężające
przestrzenie międzykręgowe. Przyczyną nerwobólów kulszowych są niejednokrotnie
także
stany zapalne spowodowane zaburzeniami lub guzami w układzie moczowo-płciowym
lub
jelicie grubym oraz peryferyjne uszkodzenia dróg nerwowych lub naczyń
krwionośnych.
Przy następujących objawach rwy kulszowej należy zachować dużą ostrożność,
gdyż mogą
one wskazywać na ryzyko nowotworu:
Obustronne bóle promieniujące na przednią stronę ud. Bóle, które nie są
ograniczone seg-
mentarnie. Bóle występujące nawet gdy pacjent leży. Bóle mimo ujemnego wyniku
testu La-.
segue'a.
Zanik sprawności ruchowej bez objawów bólu. Atrofia mięśni. Niewyjaśnione bóle
w odcinku
lędźwiowym, z obustronnym promieniowaniem w dół na tylną stronę kości udowej,
mogą
wskazywać na początki choroby Bechterewa - zesztywniającego zapalenia stawów
kręgosłu-
pa, które w zaawansowanym stadium nie powinno być leczone manualnie. Chorobę
tę można
stwierdzić badaniem radiologicznym. Na ogół na zdjęciu widać wówczas wyraźnie
zatarcie
szczeliny stawów krzyżowo-biodrowych. Obustronne promieniowanie bólu występuje
często
również przy ześlizgnięciu się do przodu trzonu kręgu lędźwiowego w wyniku
obustronnego
przerwania łuku kręgu, spondylolisthesis.
Miednica:
Ukośne ustawienie miednicy pojawia się na ogół wskutek miejscowego
oddziaływania siły z
zewnątrz, np. przez uderzenie, upadek lub jednostronne obciążenie.
Przemieszczenie takie
terapeuta stwierdza poprzez mierzenie porównawcze długości kończyn,
wykluczając uprzed-
nio możliwość anatomicznie krótszej nogi. Należy jednocześnie pamiętać, że
bóle miednicy
mogą również promieniować, np. na zewnętrzną stronę uda, nigdy jednak nie
dalej niż do

136
Doświadczenie wykazuje, że prawie osiem na dziesięć osób ma nabyte wady
kośćca. O po-
moc zwracają się i młodsi i starsi, zdarzają się nawet pacjenci
osiemdziesięcioletni. Najstar-
szym pacjentem autora był 93 - letni ksiądz, który po nastawieniu pierwszego i
drugiego krę-
gu szyjnego poczuł się jak nowo narodzony". Jak wiadomo, podczas leczenia
pacjentów w
podeszłym wieku należy zachować jak największą ostrożność.
Omawiając leczenie za pomocą chiropraktyki, powinniśmy poruszyć pewną istotną,
choć
rzadko dyskutowaną kwestię. Ponieważ nieprawidłowe położenie kości może mieć
zasadni-
czo przyczyny statyczne i odruchowe, chiropraktyka czasami uważana jest za
rodzaj terapii
odruchowej, co nie całkiem pokrywa się z prawdą. Natomiast należy przyznać, iż
przy zmia-
nach odruchowych terapeuta nie zawsze jest w stanie natychmiast przewidzieć
przebieg całe-
go procesu leczenia. Chwilowe rozluźnienie mięśni po zabiegu może stwarzać
wrażenie, że
naprawdę miała miejsce korekta szkieletu. Wykonane po manipulacji mierzenie
porównawcze
długości kończyn wykazuje, iż nogi znów są równe. Często zdarza się też, że
nierównomier-
ny tonus mięśniowy lub powrót do nieprawidłowej pozycji przy pracy przywracają
skorygo-
wany kościec do dawnego stanu, niezależnie od tego, jak dobrze pacjent czuł
się po zabiegu.
Palpacja miednicy i pomiar długości kończyn pozwalają zazwyczaj bardzo dobrze
określić
pozycję stawów krzyżowo-biodrowych i położenie kości krzyżowej w stosunku do
piątego
kręgu lędźwiowego, lecz nie zawsze dają całkowitą pewność co do stanu
pacjenta. Nawet
badanie radiologiczne nie może być stuprocentowym źródłem informacji. Dlatego
terapeuta
powinien już na podstawie wywiadu z konkretnym pacjentem stworzyć sobie
indywidualny
obraz tego, jak doszło do powstania przemieszczeń. Możliwość zrekonstruowania
łańcucha
wydarzeń w oparciu o objawy chorobowe istnieje zwłaszcza wówczas, gdy w grę
wchodzą
nieszczęśliwe wypadki. Musimy zatem podkreślić, że nawet najbardziej
szczegółowy pod-
ręcznik okazuje się niekompletny w konfrontacji z konkretnym przypadkiem
chorobowym.
Tutaj terapeuta musi się wykazać intuicją oraz umiejętnością wyciągania
wniosków i dosto-
sować leczenie do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Interesującym zagadnieniem jest fakt, iż praworęczni pacjenci zazwyczaj
ulegają prawo-
stronnemu skróceniu kończyny. Przy lewostronnym skróceniu kończyny często
okazuje się,
że pacjent jest leworęczny. Prawdopodobnie dzieje się tak dlatego, że w
krytycznym momen-
cie - upadku, pchnięcia lub przeciążenia, pacjent reaguje „inteligentniejszą"
stroną, która bar-
dziej się napina i przyjmuje uderzenia. Na tej samej zasadzie przemieszczenia
lub napięcia w
odcinku szyjnym kręgosłupa mogą wpłynąć na tendencję do odpowiednio prawo- lub
lewo-
stronnych dolegliwości. Znaczenie może tu mieć również położenie narządów
wewnętrz-
nych, np. zaburzenia w funkcjonowaniu wątroby mogą spowodować prawostronne
napięcia
mięśni.
Dobry terapeuta powinien starać się stosować jak najkrótsze i jak
najefektywniejsze metody
leczenia, aby nie naciągać bez potrzeby więzadeł pacjenta. Pacjentom
hipermobilnym należy
zalecać ćwiczenia wzmacniające „gorset mięśniowy".
Błahe przyczyny mogą przynieść poważne skutki. Trzeba uświadomić pacjentowi,
że granicę
między bólem a uwolnieniem się od niego wyznaczają milimetry. I że dlatego
warto zapobie-
gawczo regularnie poddawać się kontrolom kręgosłupa.

135
• Czy bóle pojawiły się nagle czy stopniowo?
• Czy ból promieniuje? Do kolana? Na całą nogę?
• Czy miał pan / pani postrzał kręgosłupa? Po prawej czy po lewej stronie?
• Czy miał pan / pani rwę kulszową, po której stronie?
• Czy miewa pan / pani bóle w odcinku piersiowym kręgosłupa, po której
stronie?
• Czy odczuwa pan / pani bóle lub sztywność w karku? Czy promieniują na
barki? Czy bolą

pana / panią ramiona, dłonie, palce?

• Czy odczuwa pan / pani drętwienie, mrowienie, drżenie w ramionach lub
nogach?
• Czy ból jest silniejszy rano? Czy sypia pan / pani na brzuchu?
• Czy ból nasila się przed lub podczas menstruacji? (Nie powinno się
przeprowadzać mani-
pulacji dwa dni przed i w ciągu dwóch pierwszych dni menstruacji)
• Czy miewa pan / pani bóle głowy? Gdzie są zlokalizowane? Czy miewa pan /
pani zawroty
głowy?
*
• Czy miał pan / pani wstrząs mózgu?
• Czy ból jest silniejszy w pozycji stojącej czy leżącej?
• Czy bóle są miejscowe, ciągłe, ćmiące czy kłujące?
• Czy był pan / pani leczony kortyzonem? Dlaczego? Kiedy?
Karta pacjenta, oprócz danych personalnych, wywiadu i rozpoznania, powinna
zawierać
również notatki terapeuty wyglądające mniej więcej tak:
P. n. 1, 5 cm k = Prawa noga 1, 5 cm krótsza
17. 12. 90: LBR + L +DR + L + AXR + L + ATL + 4. 5 CR znaczy, że pacjent
został poddany
zabiegowi 17. 12. 90: Lędźwiowy prawa (podkreślenie pod R oznacza, że prawa
noga była
krótsza), + lewo. Dorsalnie lewa i prawa oznacza zabieg na odcinku piersiowym
kręgosłupa.
Axis prawa (podkreślenie pod R oznacza, że axis był przemieszczany z prawej
strony w le-
wą. ) + lewa oznacza, że axis w tym wypadku był obracany z lewej strony w
ruchem przeciw-
nym do ruchu wskazówek zegara.
Atlas lewa (podkreślenie pod L oznacza, że kręg szczytowy został nastawiony z
lewej strony
w prawą. ) Następnie od prawej strony przemieszczono czwarty i piąty kręg
szyjny.

138

ZMIANY W KRĘGOSŁUPIE WIDOCZNE NA ZDJĘCIACH RENTGENOWSKICH

Młody mężczyzna, 23 lata, prawdopo-

dobnie nieco wątły jako dziecko. Lekkie
skrzywienie wszystkich kręgów piersio-
wych. Nierównomierne obciążenie krąż-
ków międzykręgowych. Zmęczenie przy
siedzeniu, bóle po wysiłku.

Pacjent ma plecy płaskie i odczuwa dole-

gliwości podczas siedzenia i leżenia. Od-
chylona kość krzyżowa, degeneracja krąż-
ka międzykręgowego L5-S1, zwężenie
otworów międzykręgowych.

Dorosły pacjent, 56 lat, bolesny upadek w

dzieciństwie. Nabyte wówczas przemiesz-
czenie miednicy nie było leczone. Od 20
roku życia nawracające ataki rwy kulszo-
wej. Zła postawa - zgarbione plecy, opad-
nięty brzuch.

Nabyte prawostronne skrócenie kończyny

będące następstwem ukośnego ustawienia
miednicy. Nieprawidłowa pozycja kręgo-
słupa wynikająca z kompensacji. Wyrostki
kolczyste w odcinku lędźwiowym odchy-
liły się w prawo, kręgi - w lewo.

137

BEZBOLESNE NIEBEZPIECZEŃSTWA W OKRESIE DZIECIŃSTWA

Dzieci skaczą, bawią się, biją, uprawiają sporty, przewra-

cają się - to dla nas oczywiste. Jednak właśnie z tego po-
wodu prawie 60% wszystkich dzieci w wieku szkolnym ma
nabyte przemieszczenia miednicy i związane z nimi pre-
dyspozycje do postrzału kręgosłupa i nerwobólu kulszo-
wego. Również skrzywienie kręgosłupa postępuje w miarę
jak dziecko rośnie - kości, ścięgna i mięśnie dopasowują się
do nieprawidłowego położenia. Dziecko nie jest wówczas
w stanie swobodnie wykonywać wszystkich ruchów, nie
potrafi spokojnie siedzieć i ma trudności z koncentracją.
Może to doprowadzić do pojawienia się u niego poczucia
niższości i stanów depresyjnych. Dzieci takie uważają się
za ograniczone w swoim rozwoju fizycznym i psychicz-
nym, ponieważ nie czują się w pełni swobodne.
Początkowo dzieci - tak zwinne i ruchliwe - raczej nie od-
czuwają żadnych bólów. Dolegliwości zaczynają pojawiać
się jednak z chwilą zakończenia procesu wzrastania. I tu
właśnie jest pole do działania dla wszystkich terapeutów -
zalecajcie dzieciom kontrolę chiropraktyczną co najmniej
dwa razy w roku!
Rodzice sami mogą sprawdzić, czy dziecku potrzebna jest
wizyta u specjalisty. Badanie wygląda w następujący spo-
sób: Stajemy za dzieckiem i każemy mu powoli maksymal-
nie obrócić głowę w prawo i w lewo. Nos powinien zna-
leźć się równolegle do linii barków. Następnie kontroluje-
my położenie bruzdy pośladkowej, która powinna przebie-
gać pionowo. Statykę ciała sprawdzamy przede wszystkim
poprzez mierzenie porównawcze długości kończyn.
Dziecko leży rozluźnione na brzuchu, z twarzą skierowaną
w dół. Obydwoma rękoma chwytamy za stawy skokowe
dziecka, trzymając palce środkowe poniżej wewnętrznych
kostek u stóp. Odchylamy tułów do tyłu, lekko pociągając
za nogi dziecka. Porównujemy położenie naszych palców
środkowych.
Żaden terapeuta nie powinien zaniedbać tego ważnego
zadania jakim jest troska o zdrowie dziecka. Wasza praca
będzie uwieńczona sukcesem!

140

Przy ukośnie ustawionej miednicy, najsilniejsze oddziaływanie statyczne na

kręgosłup wystę-
puje wówczas, gdy obciążeniu ulegną następujące połączenia stawowe: stawy
biodrowe- i
lędźwiowo- krzyżowy, połączenie między L2 i L3 (dopóki nie powstanie
kręgozmyk), mię-
dzy TH 6 a TH 9 oraz między C5 a C7. Następnie staw szczytowo-potyliczny. Poza
tym, gdy
dochodzi do jednostronnego obciążenia w stawach biodrowych, kolanowych i
skokowych,
tułów skręca się i przeciążeniu ulegają stawy barkowe i przyczepy żeber.
Wskutek tego mię-
śnie odpowiedzialne za utrzymywanie dobrej postawy tracą swój prawidłowy
tonus.
ZE ZROZUMIENIA PRZYCZYN
I SKUTKÓW ROZWIJA SIĘ WIEDZA

139

Pacjent, lat 30. Wypadek samochodowy w

wieku 20 lat. Zmiany w odcinku szyjnym
kręgosłupa, który jest ukośnie ustawiony i
zdeformowany. Pacjent ma trudności z
przełykaniem i cierpi na stany lękowe.

Pacjent lat 51, trudności z podnoszeniem

prawego ramienia. Nabyte, nie leczone w
porę przemieszczenia w odcinku szyjnym
kręgosłupa stały się przyczyną zmian zwy-
rodnieniowych i ucisku na nerw.

l
Pacjent, który przed czterdziestu laty od-
niósł obrażenia w wyniku upadku. Od tego
czasu cierpi na przewlekłe bóle głowy.
Obecnie: Drętwienie i mrowienie w pra-
wym ramieniu i dłoni. Zwyrodnienie od-
cinka szyjnego kręgosłupa z wyroślami i
zwężonymi otworami między kręgowymi.

16 - letni pacjent, który przed trzema laty

spadł z roweru. Zdjęcie z prawej strony
pokazuje atlas-axis przez otwarte usta.
Szczelina stawowa większa z prawej stro-
ny, ząb przemieszczony w lewo, atlas - w
•prawo.

142

POZYCJA SIEDZĄCA - PROBLEMEM WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

Prawidłowa pozycja siedząca - to poważny problem, z którym współczesny
człowiek coraz
częściej spotyka się w codziennym życiu.
Kiedy porównamy przedstawione poniżej kolumny, od razu zauważymy niewłaściwe
położenie
fundamentu na prawym rysunku w stosunku do obciążającej reszty konstrukcji. I
mniej więcej

na takiej zasadzie działa szkielet człowieka w pozycji siedzącej. Istnieje

zatem niezgodność
między anatomiczną budową kręgosłupa, a codziennym obciążeniem, na jakie jest
on narażo-
ny. Tak rodzą się dolegliwości prowadzące z czasem do trwałych zmian. Ich
źródłem jest
zatem sprzeczna z fizjologią postawa siedząca, a szczególnie długotrwała,
niezmienna pozycja

przy pracy, która z czasem uszkadza aparat odpowiedzialny za postawę -

zwłaszcza chrząstki
wzrostowe i więzadła. A co dodatkowo pogarsza tą sytuację? - Nieprawidłowo
ukształtowane
krzesła!
Ale dlaczego w żaden sposób nie reagujemy na tak niewygodną pozycję jaką
widzimy na
ilustracji? Otóż organizm próbuje instynktownie bronić się - gdy nie ma innej
możliwości -
poprzez napięcia mające przeciwdziałać zmęczeniu. Wymaga to jednak sporej
dawki energii.

ROZDZIAŁ X
PRAWIDŁOWE I NIEPRAWIDŁOWE
SIEDZENIE I LEŻENIE
WPŁYW POZYCJI SIEDZĄCEJ I LEŻĄCEJ
NA MECHANIKĘ KOŚĆCA
W niniejszym rozdziale autor chciałby zająć się pozycją siedzącą i związanymi
z nią proble-
mami. Z osobistego doświadczenia wie on bowiem, jak trudno jest przy nabytych
przemiesz-
czeniach w kręgosłupie znaleźć wygodną pozycję siedzącą czy leżącą. Wyniki
jego badań
być może staną się dla was, terapeutów, źródłem wiedzy niezbędnej do
udzielania porad pa-
cjentom.
Odpowiednie wiadomości potrzebne są również projektantom i producentom mebli.
Nikt nie
może wyprodukować funkcjonalnych sprzętów spełniających wymogi ergonomiczne,
jeśli nie
zna pewnych uwarunkowań anatomicznych człowieka, które zostały zaprezentowane
w tym
rozdziale.

144
Na przykładzie sekretarki siedzącej przy maszynie
do pisania przedstawimy szkodliwe skutki jakie mo-
gą wyniknąć z nieprawidłowego siedzenia. Na
zdrowie
i wydajność pracy tej dziewczyny wpływają różne
czynniki z jej najbliższego otoczenia: wentylacja
pomieszczenia, hałas, oświetlenie - lecz przede
wszystkim krzesło, na którym siedzi. Jeśli mięśnie się
zmęczą, a krzesło nie zapewni ciału odpowiedniego
oparcia, wówczas tułów zsunie się ku przodowi i
zapadnie. Wskutek tego wzrośnie obciążenie odcin-
ka lędźwiowego i piersiowego wraz z karkiem. Od-
działywanie na cały kręgosłup może wpłynąć na
ogólny stan zdrowia tej osoby. Nie wolno nam
przekraczać - zwłaszcza przez dłuższy czas - granic
obciążenia, jakie natura wyznaczyła naszemu ciału.
Przedstawione poniżej fizjologiczne krzywizny krę-
gosłupa ukazują najmniej obciążające, prawidłowe pozycje ciała.

(1) Oznacza postawę, do której powinniśmy dążyć aby siedzieć prawidłowo,

ponieważ taka
pozycja najmniej obciąża i niszczy kręgosłup. Nieprawidłowa postawa sekretarki
na górnym
obrazku stanowi połączenie odcinka piersiowego z przykładu (3), z odcinkiem
lędźwiowym z
przykładu (2). Jest to zatem nienaturalna kombinacja krzywizn, która z czasem
prowadzi do
nadmiernych napięć.

143
Kolejnym niekorzystnym czynnikiem jest czas - większość dnia spędzamy na
siedząco. Siedzi-
my przy stole jedząc śniadanie, następnie - w drodze do pracy, gdzie również
wiele godzin
pozostajemy bez ruchu. Wieczorami zasiadamy przed telewizorem. Łatwo
zrozumieć, że nawet
prawidłowo funkcjonujący aparat ruchowy z czasem ulega osłabieniu w niektórych
miejscach,
tzn. słabną tkanki podtrzymujące szkielet. Połączenie miednicy z kręgosłupem
staje się niesta-
bilne, co prowadzi do garbienia się w postawie siedzącej.
Problem pozycji siedzącej można najprościej ująć w następujący sposób:
1. Niestabilna powierzchnia na której się siedzi (1): Na zaokrąglonych guzach
kulszowych
spoczywa praktycznie rzecz biorąc cały tułów.
2. Wrodzona nieprawidłowość pozycji siedzącej: Tułów wymaga nieustannego
napięcia mię-
śni. Gdy tylko mięśnie ulegną osłabieniu lub gdy mamy do czynienia ze słabymi
więzadłami,
dochodzi do zapadania się sylwetki.
3. Nabyta nieprawidłowość pozycji siedzącej, skręcenie kości miednicznej: Przy
nabytym nie-
symetrycznym położeniu obu stron miednicy względem siebie, kręgosłup ulega
dodatkowemu
obciążeniu. Już pochylony kręgosłup wykrzywia się wówczas także w bok wskutek
kompen-
sacji.
4. Obciążenie odcinka piersiowego: Obciążenie klatki piersiowej (B) położonej
z przodu krę-
gosłupa (A) powoduje wzrost zużycia kręgów piersiowych i prowadzi do
zwiększenia kifozy
piersiowej.
5. Pozycja przy pracy obciążająca ramiona: Wszystkie wymienione
nieprawidłowości utrzy-
mują się i postępują w wyniku pozycji przy pracy wymagającej wyciągnięcia
ramion i pochy-
lenia tułowia.
Zaznaczony odstęp A-B wyjaśnia wysiłek mięśniowy nieunikniony w pozycji
siedzącej. Linia
ta pokazuje, że w tej pozycji ciężar ciała nie oddziałuje bezpośrednio na
powierzchnię pod-
parcia. Łatwo przewidzieć następstwa takiej sytuacji, ale trudno sobie z nich
zdać sprawę w
danym momencie. Dlatego ważne, aby projektanci mebli i ergonomowie w
odpowiednim
czasie wzięli pod uwagę wymienione fakty.

146
Naturalnie nie zawsze można tak siedzieć, aby zachować fizjologiczne krzywizny
kręgosłupa -
zwłaszcza przy pisaniu lub w pozycji słuchacza. Dużą rolę odgrywają też
niejednokrotnie obcią-
żenia dynamiczne - np. przy pracy kasjerki w sklepie samoobsługowym. Jednak
nawet wypoczy-
nek okazuje się niekiedy niebezpieczny. Odprężamy się na ogół jednocześnie
fizycznie i psychicz-
nie wyłączając przy tym cały system odruchów odpowiedzialnych za naszą
postawę.
Poniżej prezentujemy kilka przykładów „konfliktu" między ciałem człowieka a
krzesłem. Zawsze
coś do czegoś nie pasuje...

Miękki, zachęcający fotel, wykonany specjal-

nie dla zmęczonego ciała. Jednak to właśnie
tego mebla należy się wystrzegać! Zmusza on
bowiem ciało do dopasowania się do mięk-
kiego podłoża. Tułów zapada się, a miednica
zostaje odgięta do tyłu. Sylwetka pochyla się
w przód, podobnie jak w wypadku sekretarki
piszącej na maszynie. Cały kręgosłup wraz z
mięśniami i więzadłami ulega przeciążeniu do
granic wytrzymałości fizjologicznej.

Architekci wnętrz i projektanci mebli w swo-

jej pracy mają oczywiście na uwadze anato-
mię człowieka. Głównymi wytycznymi są
jednak wciąż moda i wzornictwo przemysło-
we. Niestety, gdy producent nie posiada od-
powiedniej wiedzy, nawet najprostsze krzesło
- tak jak to naszkicowane z prawej strony -
może stanowić niebezpieczeństwo dla zdro-
wia. Zaznaczone tu schematycznie oparcie
jest wygięte w nienaturalny sposób. Odnosi
się wprawdzie wrażenie, że taka pozycja od-
ciąża odcinek lędźwiowy kręgosłupa, zapo-
minając jednak, iż zmusza ona odcinek pier-
siowy do pochylenia się, co prowadzi również
do nienaturalnego wygięcia odcinka szyjnego.
Byłoby dobrze, gdyby terapeuta mógł udzie-
lać swoim pacjentom informacji o podstawo-
wych zasadach siedzenia przyjaznego

145

Należy wiedzieć, że przy prawidłowej

pozycji siedzącej mamy do czynienia z
minimalnym obciążeniem krążków mię-
dzykręgowych. Krzywizny fizjologiczne
kręgosłupa równomiernie rozkładają cię-
żar poszczególnych części ciała na kość

krzyżową, a o przebiegu tych krzywizn

decyduje indywidualny kształt kręgów. W
tej pozycji położenie krążków między-
kręgowych umożliwia niezakłócone
funkcjonowanie nerwów.

Linie określające położenie trzonów krę-

gów względem siebie pozwolą nam zro-
zumieć, na czym polega szkodliwość nie-
prawidłowej pozycji siedzącej.

Pozycja siedząca przy pisaniu na maszy-

nie. Typowa dla pracy w biurze i w
przemyśle.

Pozycja słuchacza w szko-

le, na konferencji i przy
biurku. Powinna właściwie
działać odprężająco.

Pozycja przy pisaniu. Po-

chylenie tułowia do przodu
podczas prac biurowych, w
szkole, na konferencjach.

Pozycja siedząca w fotelu.

„Wygodna" pozycja
podczas
podróży pociągiem, samo-
lotem, samochodem oraz
przy oglądaniu telewizji.

148
Również ruchome oparcie ma swoje wady i może - jeśli wolno autorowi użyć
takiego sformuło-
wania - sabotować przez to kręgosłup. Poniższe rysunki pokazują stykanie się
talerzy biodrowych
z oparciem, które w miarę możliwości powinno utrzymywać jak najmniejszy odstęp
A - B. Jednak
z chwilą gdy siedzący przechyla się do tyłu, oparcie pcha miednicę wraz z
guzami kulszowymi w
przód, co zwiększa odstęp A - B. Siedzący ma teraz dwie możliwości utrzymania
równowagi
tułowia: albo wyprostuje się i straci kontakt z oparciem, albo pochyli się i
wtedy jego miednica
zostanie przesunięta do tyłu. Odcinek piersiowy wygina się wówczas w kształcie
łuku, a kark
musi wykonać kompensacyjne odgięcie w tył.
l
B

To, co dotyczy dorosłych, oddziaływuje oczywiście jeszcze silniej na młodsze

pokolenie. Ogrom-
ną odpowiedzialność ponoszą tu nie tylko dyrektorzy szkół i architekci wnętrz,
lecz również kon-
struktorzy krzeseł szkolnych. Powinni oni koniecznie znać specyficzne
uwarunkowania anato-
miczne kręgosłupa w fazie rozwojowej. Dzięki prawidłowo skonstruowanym
krzesłom można
zapobiec uszkodzeniom powstałym wskutek złej, obciążającej jedną stronę ciała
postawy siedzą-
cej.

1
Przykład: Krzesło szkolne ze sprężynującym oparciem wybrzuszonym przy
siedzisku. Ten uwa-
runkowany konstrukcyjnie kształt sprawia, że kręgosłup nie znajduje żadnego
oparcia.

147

kręgosłupowi. Należy przy tym nadmienić, że prawie każde krzesło wydaje się w
pierwszej chwili
wygodne. Jednak długotrwałe siedzenie może niekiedy mieć niebezpieczne skutki,
zwłaszcza dla
osób, które już wcześniej cierpiały na dolegliwości związane z kręgosłupem.
Posłużmy się tu
przykładem pacjenta przedstawionego na poniższych ilustracjach: Jeżeli będzie
on przez dłuższy
czas korzystał z krzesła z tak wygiętym oparciem, pogłębi to jego nadmierną
lordozę. Na zdjęciu
rentgenowskim widać, jak oparcie uciska na odcinek lędźwiowy. Już wcześniej
nieprawidłowo
obciążone więzadła i krążki międzykręgowe narażone są na kolejny wysiłek.

Należy pamiętać, że otwory międzykręgowe kręgosłupa

tworzą dwa sąsiadujące ze sobą łuki kręgu. Od przodu
otwory kręgowe ograniczone są krążkami międzykrę-
gowymi i więzadłem podłużnym tylnym, a od tyłu
szczeliną stawową i więzadłem żółtym (ligamentum
flavum). Dlatego nawet najmniejsze przemieszczenie
może być tu przyczyną zwężenia i stanu zapalnego
otworu. Długotrwałe utrzymywanie się takich zmian
prowadzi do następstw, których nie wolno nam lekce-
ważyć.
Na zdjęciu po lewej stronie: Rzadziej występują u pa-
cjentów tzw. plecy płaskie. Stanowią one 30% wypad-
ków chorobowych. Dla takich pacjentów krzesło z
oparciem wygiętym w sposób przedstawiony na powyż-
szej ilustracji jest niezwykle szkodliwe, ponieważ zmu-
sza ono kręgosłup do bardzo nienaturalnej, napiętej
pozycji.
Na radiogramie widzimy spłaszczoną kość krzyżową,
zużyty najniższy krążek międzykręgowy i zwężony
otwór międzykręgowy. Można zalecić pacjentowi no-
szenie butów na podwyższonym obcasie. (Osoby z
nadmierną lordozą powinny chodzić w butach na pła-
skim obcasie. )

150
wyprostowanej, co szczególnie korzystnie wpływa na
kręgi szyjne i piersiowe. Inną zaletą tak dopasowane-
go do ciała siedzenia jest ochrona nerwu kulszowego i
zapewnienie swobodnego krążenia krwi przez odcią-
żenie naczyń krwionośnych. Strzałki pokazują aktyw-
ne siły wspierające. (1) to nerw kulszowy, a (2) to
główna grupa naczyń krwionośnych zaopatrujących
kończyny dolne w krew.
Inne wypróbowane konstrukcje krzeseł:

90 st
90
90
1
1. Siedzisko bez oparcia, dostosowane do różnych pozycji osoby przechylonej do
przodu przy
pracy.
2. Mające szerokie zastosowanie krzesło, umożliwiające siedzenie przy różnych
kątach na-
chylenia, z oddzielnie regulowanym oparciem. Oparcie to jest proste i razem z
siedziskiem
stanowi optymalną podporę dla talerzy biodrowych i kości krzyżowej.
3. Konstrukcja z regulowanym, stosunkowo twardym oparciem, które
zaprojektowano tak,
by podtrzymywało również odcinek piersiowy.
4. Fotel wypoczynkowy ze specjalnie wbudowanymi powierzchniami
podtrzymującymi.
Oparcie dopasowano do kąta ok. 100 stopni, co pozwala głowie i karkowi na
przyjęcie od-
prężającej pozycji.
Podstawowym kryterium tego, aby miękki fotel był naprawdę wygodny, jest
twarda,

149
1. W prawidłowej, przechylonej ku przodowi postawie siedzącej, dolna część
miednicy traci
kontakt z oparciem.
2. Przy zmianach pozycji z pochylonej do przodu w odchyloną w tył, miednica i
cały tułów prze-
suwają się do przodu.
3. Jeżeli potem siedzący ponownie odchyli się do tyłu, tułów przyjmuje
nienaturalną pozycję, sta-
nowiącą duże obciążenie dla młodego szkieletu w fazie rozwoju.
4. Teraz jest już przygotowany grunt dla postępujących z czasem zmian.
Następstwem takiej po-
zycji jest bowiem znana już, zapadnięta postawa mająca niebezpieczne skutki
dla kręgosłupa.

Autor, prowadząc przez szereg lat badania nad pozy-

cją siedzącą, ustalił - po konsultacjach z pacjentami -
kilka zasad dotyczących konstruowania krzeseł. Zasa-
dy te uwzględniają anatomiczne uwarunkowania krę-
gosłupa, jego rozwój i kształt. Niektóre modele prze-
znaczone są z góry do różnych, konkretnych celów.
Np. podstawową cechą krzeseł szkolnych i konferen-
cyjnych powinno być nieruchome i stosunkowo pła-
skie oparcie, sięgające od kości krzyżowej do łopatek.
Podwyższenie części siedziska nadaje stabilności gu-
zom kulszowym i w ten sposób cała miednica przyj-
muje prawidłowo wyważoną pozycję, pozwalającą na
swobodne ruchy tułowia bez przesuwania miednicy ku
przodowi.
Ważne jest, aby umożliwić siedzącemu zachowanie
pozycji, w której nie będzie on musiał myśleć o tym,
że siedzi. Sytuacja ta ma miejsce gdy nie przekroczy
się naturalnego napięcia mięśni szkieletowych. Wów-
czas tułów automatycznie utrzymuje się w pozycji

152

Kształt przedniej części siedziska zapewnia swo-

bodne ułożenie mięśniom ud. (1) pokazuje działa-
nie sił na tułów "w różnych pozycjach przy pracy.
Mechanizm regulujący w członie (3) pozwala na
dopasowanie go do dogodnej pozycji. Podsumo-
wując można stwierdzić, że taka konstrukcja sta*
nowi trwałe, prawidłowe wsparcie dla kręgosłupa
zarówno gdy siedzący pochyla się, jak i gdy siedzi
wyprostowany. Człony siedziska oddziaływują po-
nadto korekcyjnie na ukośne ustawienie miednicy.
Zaprojektowanie krzesła, które dynamicznie dopa-
sowywuje się do różnych pozycji przy pracy, za-
pewni maksymalne odciążenie mięśniom i więza-
dłom. Dlatego również siedzisko może być tu in-
dywidualnie regulowane. W ten sposób cały kręgo-
słup dostosowuje się do różnych kątów nachylenia
siedzącego

1
Niewidzialne oparcie!
W wypadku krzeseł do pracy, zazwyczaj nie
wykorzystuje się oparcia siedząc w pozycji l -
3. Dlatego idealnym rozwiązaniem jest siedzi-
sko z podporą dla miednicy, gdyż wówczas
kręgosłup nie odczuwa braku oparcia pod
plecami. Oparcie pod plecami zapewnia nato-
miast wygodę gdy siedzimy prosto lub odchy-
lamy się do tyłu (pozycje 3-4). Aby siedzi-
sko i oparcie współdziałając mogły dostoso-
wać się do różnych pozycji siedzącego, kąt
nachylenia całego krzesła ulega regulacji.

151
wmontowana na stałe podpora pod guzy kulszowe, dodatkowo wyściełana pod kośćmi
udo-
wymi, która uniemożliwia przesuwanie się ciała w przód.
Jeżeli siedzący chce się odchylać do tyłu o więcej niż 100 stopni, fotel
powinien być zaopa-
trzony w dodatkowy podgłówek, który będzie zapobiegał nadmiernemu opadaniu
głowy w
tył.
Odrębne zagadnienie stanowią konstrukcje bez oparcia. Sprawdzają się one w
praktyce tylko
wówczas, gdy ich budowa odpowiada anatomii miednicy, co niniejszym chcemy
zaprezento-

wać:

Najpierw krótko opiszemy funkcjonowanie rozwią-

zań konwencjonalnych, obecnie dostępnych na
rynku:
Próba ustabilizowania pozycji miednicy poprzez
odchylenie siedziska ku przodowi nie powiodła się,
gdyż spowodowało to powolne, lecz nieuchronne
przesuwanie się miednicy - wraz z nią całego tu-
łowia - do przodu. Siedzący reaguje na ten ruch
napinając mięśnie nóg. Usiłowano temu zapobiec
poprzez odchylenie tylko tylnej części siedziska, co
miało zapewnić oparcie dolnej części kości krzy-
żowej i podtrzymać miednicę. Konstrukcja taka
sprawdza się jednak tylko wtedy, gdy siedzący nie
rusza się. Natomiast z chwilą gdy odchyli się on
nieco w tył, pojawia się ryzyko, że dolna część
tułowia przesunie się w przód tracąc podparcie.
Siedzenie bez oparcia jest szczególnie uciążliwe dla
osób, które już mają ukośnie ustawioną miednicę.
Równocześnie z zapadnięciem się sylwetki, kręgo-
słup wykrzywia się dodatkowo w bok, co drastycz-
nie zwiększa obciążenie krążków międzykręgo-
wych i więzadeł.
Myślą przewodnią w konstruowaniu prawidłowych
- biorąc pod uwagę anatomię człowieka - krzeseł,
powinno być pozwolenie kręgosłupowi na zacho-
wanie swojego naturalnego kształtu, tzn. na za-
chowanie lordozy lędźwiowej.

Dlatego też pojawiła się idea, aby zaprojektować siedzisko, które zapewniłoby
optymalne wspar-
cie zarówno „zdrowym" jak i „chorym" kręgosłupom oraz ułatwiało siedzącemu
przyjęcie jak
najmniej obciążającej pozycji. Konstrukcja taka powinna opierać się na
następujących zasadach:
Jak widać na rysunku, człony (2) i (4) siedziska, znajdujące się przed i za
guzami kulszowymi,
znacznie zwiększają powierzchnię, na której się siedzi. Człon (3) wspiera
ponadto dolną część ko-
ści krzyżowej i mięśnie pośladków. Człon (4) zapobiega przesuwaniu się
miednicy do przodu.

154
SIEDZENIE BEZ OPARCIA

Najbardziej uciążliwa pozycja przy

pracy, z sylwetką pochyloną do
przodu, gdzie nie można wykorzy-
stać oparcia, przykłady: muzycy,
rysownicy i inni. Mięśnie ulegają
zmęczeniu i tułów zapada się.

Przy pochyleniu tułowia do przodu,

początkowo najbardziej obciążona
jest przednia strona guzów kulszo-
wych. Ciężar głowy i klatki pier-
siowej działa na miednicę na zasa-
dzie ramienia dźwigni.

Aby podtrzymać miednicę, skon-

struowano krzesło z siedziskiem
przechylanym do przodu. Teraz
obciążenie przenosi się na mięśnie
nóg, które muszą się napinać aby
tułów nie zsunął się w przód.

Podwyższeniem tylnej części siedzi-

ska (3), usiłowano ustabilizować
miednicę. Teraz, przy lekkim po-
chyleniu tułowia w przód, miednica
jest wyprostowana.
••••••••••••••••••••••••••••H
Na tym krześle ciężar ciał rozkłada
się na człony 2, 3 i 4, które utrzy-
mują miednicę w pozycji wypro-
stowanej.

W wyprostowanej pozycji siedzący

przesuwa się jednak w przód pod
wpływem ciężaru tułowia.
Gdy siedzący wyprostowuje się,
guzy kulszowe wykonują ruch
obrotowy między członem 2 a 4.

Gdy siedzący następnie pochyli się

w przód, mięśnie pośladków i guzy
kulszowe tracą swoje oparcie.
Miednica może z łatwością przesu-
nąć się do przodu.

Tułów ma prawidłową postawę we

wszystkich pozycjach, ponieważ
człon 4 zapobiega przesuwaniu się
ciała w przód.

153

POMOC BIOTECHNOLOGII
PRZY LECZENIU NABYTYCH PRZEMIESZCZEŃ MIEDNICY

Oddziaływanie
ciężaru tułowia
Przytoczone zasady prawidłowego
siedzenia obowiązują zwłaszcza
przy „chorych" kręgosłupach. Do-
broczynny wpływ wywierają na
miednicę wbudowane w krzesło
podpory prostujące miednicę i
podtrzymujące kość krzyżową.
Przy asymetrycznej miednicy kości
miedniczne znajdują się na różnych
wysokościach i miednica przechyla
się w bok, przez co kręgosłup ule-
ga wykrzywieniu. Można zapobiec
temu procesowi poprzez współ-
działające ze sobą, korekcyjne
podpory w siedzisku i oparciu.
Rysunek wykonany na podstawie
zdjęcia rentgenowskiego przedsta-
wia miednicę z nabytym nieprawi-
dłowym ustawieniem oraz ukazuje,
w jaki sposób jest ona podtrzymy-
wana przez poszczególne części
krzesła oznaczone strzałkami.

Przebywanie w warunkach dynamicznych, podczas jazdy samochodem lub innym

środkiem trans-
portu, związane jest z wystawieniem siedzącego na działanie sił przyspieszenia
i opóźnienia oraz
na dochodzące z różnych stron wstrząsy. Czynniki te mogą spowodować
przesunięcie się miedni-
cy w przód i pochylenie pleców, tak iż tułów siedzącego zapada się, co
prowadzi do nadmiernego
obciążenia kręgów i krążków międzykręgowych. (A)
Można jednak zapobiec tej sytuacji poprzez wbudowane w siedzenia,
współdziałające ze sobą
podpory, które stabilizują całe ciało (B). Wówczas krążki międzykręgowe i
więzadła ulegają od-
ciążeniu.

156
TWARDY CZY MIĘKKI MATERAC?
Każdy, kto ma problem z kręgosłupem - z odcinkiem szyjnym, piersiowym,
lędźwiowym lub
miednicą - wie, jak ważne dla snu i wypoczynku jest odpowiednie łóżko. Dobry
materac może
odgrywać kluczową rolę zarówno dla „chorego", jak i dla „zdrowego" kręgosłupa.
Leżenie w
łóżku, często zalecane przy dolegliwościach związanych z kręgosłupem, przynosi
pozytywne
efekty tylko pod pewnymi warunkami. Bowiem aby kręgosłup i miednica mogły
znaleźć się w
możliwie jak najbardziej odprężającym położeniu, podpora w postaci materaca
musi napotkać na
konkretne przeciwdziałanie ze strony ciała.

Tak często zalecane twarde łóżko nie pozwala mięśniom na rozluźnienie, przez
co kręgosłup nie-
naturalnie się wykrzywia (patrz górny rysunek). Natomiast zbyt miękki materac
ugina się pod
kluczowymi punktami ciała, tak iż leżący zapada się zbyt głęboko - nawet jeśli
pod materacem
znajduje się deska. Sytuacja ta jest szczególnie niebezpieczna dla osób z
asymetryczną miednicą -
wówczas głębiej zapada się część miednicy skręcona do tyłu. W ten sposób
dochodzi do utrzy-
mania, a nawet pogorszenia przemieszczeń. Cały kręgosłup przyjmuje
nienaturalną pozycję, nie-
zależnie czy pacjent leży na plecach czy na boku. Wystarczy bowiem, że ciało
zapadnie się kilka
milimetrów za głęboko, by te kilka milimetrów miało decydujące znaczenie dla
kręgosłupa. Takie
przeciążenie przynosi skutki porównywalne z wieloletnią pracą w nieprawidłowej
pozycji.

155

WRODZONA SKŁONNOŚĆ DO NIEPRAWIDŁOWEJ POSTAWY SIEDZĄCEJ

Nawet oparcie krzesła nie może
zapobiec zapadaniu się sylwetki,
ponieważ nie jest ono w stanie
powstrzymać przesuwania się zaokrą-
glonych guzów kulszowych do
przodu.
Ciężar górnej części tułowia spoczy-
wa na kości krzyżowej, wektor A.
Guzy kulszowe B, a także klatka
piersiowa znajdują się przed wekto-
rem A. Daje to dwa słabe punkty
podczas siedzenia 1 i 2.
Gdy tylko ciało rozluźnia się, mied-
nica osuwa się w przód pod ciężarem
górnej części tułowia. Plecy zapadają
się, wzrasta odstęp A - B.
Teraz, gdy oparcie może w pełni
spełniać swoją funkcję, a miednica
jest jednocześnie podpierana od przo-
du, osiągnięta zostaje prawidłowa pod
względem fizjologicznym pozycja
siedząca.

Przestają pracować mięśnie podtrzy-

mujące kręgosłup i obciążeniu ulegają
teraz stawy i więzadła stawowe. Z
czasem dochodzi do trwałych uszko-
dzeń.
Oparcie może właściwie spełniać
swoje zadanie tylko w połączeniu z
wbudowaną w siedzisko podporą dla
miednicy. Wówczas kręgosłup utrzy-
mywany jest we właściwej pozycji, a
mięśnie ulegają prawidłowemu roz-
luźnieniu.

Siedzieć miękko to nie to samo co siedzieć prawidłowo

Zbyt miękkie siedzisko pogłębia ukośne

ustawienie miednicy.

Jedna połowa miednicy zapada się

głębiej, utrzymuje się skolioza kręgo-
słupa.
Twarde podpory w siedzisku i oparciu
nadają kręgosłupowi w miarę fizjolo-
giczną pozycję.

Pokazano tu jak jedna, przemieszczona

połowa miednicy zapada się głębiej
w
oparcie.

Przemieszczenie kości miednicznej

widziane z góry. Miękkie oparcie
obciąża stawy krzyżowo-biodrowe (3),
guzy kulszowe położone są niesyme-
trycznie. (2)

Twarde oparcie, współdziałając z

podporą w siedzisku, może korygować
asymetryczne ustawienie miednicy.

158

SIEDZENIE JEST SZTUKĄ

PRAWIDŁOWE SIEDZENIE
TO DZIEDZINA WIEDZY!

157
ROZWIĄZANIE PROBLEMU MATERACA
Twardy czy miękki - to właściwie nieistotne pytanie, ponieważ odpowiedź brzmi
- dobrze dopa-
sowany! Fakt, że każde łóżko może i powinno być dopasowane do użytkownika, nie
podlega
dyskusji. Chcielibyśmy zatem przedstawić naszą zasadniczą propozycję w tej
kwestii:
Nacisk śpiącej osoby na materac jest zmienny w różnych punktach jej ciała,
dlatego musi on na-
potykać na różne przeciwdziałające mu siły. Łatwo stwierdzić, że na tym samym
materacu osoba
o wadze 50 kg zapadnie się mniej, niż ktoś ważący 100 kg. Aby materac mógł
sprostać

tym różnorakim wymaganiom, musi być zaopatrzony w przenośne wkładki, które

pozwolą regu-
lować stopień jego miękkości i kontrolować zapadanie się leżącego.
Gdy pacjent leży na boku, jego miednica powinna być podtrzymywana przez
odpowiednio dopa-
sowaną podporę, podczas gdy barki mogą się swobodnie zapaść. Wkładka
podpierająca talię po-
zwoli odpocząć mięśniom w tej części ciała. Krótko mówiąc, podstawą
prawdziwego odprężenia
i dobrego wypoczynku jest kombinacja odpowiednio oddziałujących na siebie
ucisków i podpór,
na jakie napotyka ciało. Odprężenie oznacza, że mięśnie mogą się rozluźnić,
poprawia się krąże-
nie i chronione są zarówno uszkodzone, jak i zdrowe krążki międzykręgowe.

Mimo wszystko należy jednak powtórzyć słowa ostrzeżenia - żadnego chwytu

bez pewnej diagnozy i dokładnego wyobrażenia tego, co chcesz osiągnąć przez
korektę. Zatem przed przystąpieniem do zabiegu: sprawdź, czy postawiłeś wła-
ściwą diagnozę, zaplanuj każdy chwyt i zastanów się, jaki ma on przynieść
efekt.
f
Jeżeli nigdy wcześniej nie leczyłeś za pomocą chiropraktyki, zalecamy wzięcie
udziału w tygodniowym intensywnym kursie dla terapeutów. Daje on możliwość

opanowania każdego chwytu pod indywidualną opieką instruktora. Otrzymasz

wówczas również całościowy program leczenia, który możesz wykorzystać w

swojej praktyce. Kurs ten stanowi dobre przygotowanie do samodzielnego prze-
prowadzania efektywnej terapii manualnej.

Na koniec chciałbym przytoczyć fragment listu od jednego z moich uczniów:

„Pragnę jeszcze raz serdecznie podziękować za czas, który mogłem spędzić jako
uczeń w Pańskim instytucie. W ramach Pańskiego kursu nauczyłem się rzeczy, z
którymi - mimo mojego dużego doświadczenia w dziedzinie ortopedii - nigdy
wcześniej nie miałem okazji się zapoznać.
Pański znakomicie przeprowadzany program szkoleniowy pozwolił mi opanować
umiejętności niezwykle cenne w mojej codziennej praktyce lekarskiej.
Niestety, czas upływał o wiele za szybko. Skontaktowałem się z kolegą... i po-
stanowiliśmy przyjechać ponownie w przyszłym roku, aby poszerzyć nasze wia-
domości.
Przesyłam najserdeczniejsze podziękowania załączając pozdrowienia dla Pań-
skich współpracowników.

Z wyrazami szacunku
Pański
Dr. med. Gunter Junge

159
SŁOWO KOŃCOWE
Odmienne poglądy, rozbieżność zdań i sprzeczne twierdzenia istnieją - tak jak
i
wszędzie - również w literaturze chiropraktycznej. U osób początkujących
książ-
ka ta może wywołać konsternację, jednak gdy pogłębią swoją wiedzę i zaznajo-
mią się bliżej z tym tematem, będą wówczas w stanie wyrobić sobie własną opi-
nię. Jeżeli sięgnąłeś po ten podręcznik żeby dowiedzieć się, na czym polega
le-
czenie za pomocą chiropraktyki i co można przez nie osiągnąć, radzimy ci, abyś
przeczytał wszystko jeszcze raz od początku. Powinieneś przemyśleć każdy mo-
ment zabiegu i zastanowić się, jak można by go przeprowadzić w praktyce. Przy-
swojenie sobie jakiejś umiejętności zawsze wymaga czasu. Często to, co podczas
czytania sprawia wrażenie łatwego, okazuje się potem trudne do wykonania.
Przestudiuj zatem dokładnie każdy detal.
•
Terapia manualna wymaga nie tylko umiejętności obchodzenia się z pacjentem,
lecz również prawidłowego diagnozowania, co z kolei uwarunkowane jest wie-
dzą z zakresu anatomii i patologii. Jeszcze przed zabiegiem terapeuta powinien
przewidzieć co nastąpi w momencie pchnięcia manipulacyjnego. Należy też od
czasu do czasu powtarzać swoje wiadomości, tak by były one zakodowane w
„duszy i ciele".
Jednak prawdziwą wiedzę zdobywa się dopiero przez doświadczenie. Kiedy do-
brze opanujesz mechanikę kośćca, ukierunkowaną diagnostykę, odpowiednie
chwyty i ich indywidualne stosowanie, wówczas chiropraktyka nie będzie już tak
skomplikowana.
A kiedy uwolnisz się od wszystkiego, co zdaje się być sprzeczne z
chiropraktyką,
od tak powszechnego pomieszania pojęć i przesadnej tajemniczości, wtedy te
różne chwyty manipulacyjne okażą się prostymi i logicznymi częściami pewnej
całości.

162
BIBLIOGRAFIA, c. d.
Naegli, Otto, Dr. Med. - Nervenleiden und Nervenschmerzen, Karl F. Haug
Verlag, Ulm, 1954
Peper, Werner, D. C. - Technik der Chiropraktik, Karl F. Haug Verlag, Ulm,
1958 (6. Auflage)
Peper, Werner, D. C. - Technik der manuellen Fussbehandlung, Karl F. Haug
Verlag, Heidelberg,
1978
Rabe, Manuelle - Manuelle Therapie, Corvus Verlag, Berlin, 1958
de Sambucy, A. Dr. - Traite de Massage Vertebral Familial, Editions Dangles,
Paris, 1972
de Sambucy, A. Dr. - Mobilisaitons Articulaires, Editions Dangles, Paris
Sandberg, Lars B. D. C. - Atlas und Axis, Hippokrates Verlag, Stuttgart, 1955
Schobert, Hanns, Dr. Med. - Sitzhaltung - Sitzschaden - Sitzmobel, Springer
Verlag, Berlin, 1962
Scofield, Arthur G., D. C. - Chiropractic, Thorsons Publications Ltd.,
Wellingborough, 1968
Schrith- Lennert, Christa - Dreidimensionale Skoliose-Behandlung, N. E.
Kaschuge-Verlag, Duis-
burg, 1973
Schutz, -Rothschuh - Bau und Funktionen des menschlichen Korpers, Urban &
Schwarzenberg,
Munchen, 1963, (879. Auflage)
de Seze, S., Prof. Dr. und Dijan A., Dr. - Rontgendiagnostik der Wirbelsaule,
Georg Thieme Ver-
lag, Stuttgart, 1963
Sollman, A. H. Dr. - 500 Jahre manuelle Medizin, T. Marczell Verlag, Puchheim,
1974
Stiefvater, E. W. Dr. Med. - Ratschlage fur Huftgelenkkranke, Karl F. Haug
Verlag, Heidelberg,
1970 (2. Auflage)
Stoddard, Alan, D. Phys. Med. - Lehrbuch der Osteopathischen Technik an
Wirbelsaule und Bec-
ken, Hippokrates Verlag, Stuttgart, 1959
Stolze, Helmuth, Dr. Med. - Das obere Kreuz, J. F. Lehmanns Verlag, Munchen,
1953
Strohal, Richard, Dr. - Manuelle Therapie bei Wirbelsauleerkrankungen, Urban &
Schwarzen-
berg, Munchen 1973
Toldt-Hochstetter, Dr. - Anatomischer Atlas (1. Band) - Knochen - Bander -
Muskeln,, Urban &
Schwarzenberg, Wien, 1951 (22. Auflage)
Toldt-Hochstetter, Dr. - Anatomischer Atlas (Band 2 und 3) - Das Darmsystem -
Das Nervensys-
tem, Urban & Schwarzenberg, Wien, 1947
Wiberg, Gunnar - Ortopedisk kirurgi for sjukgymnaster, Almquist & Wiksell,
Stockholm, 1970
Zukschwerdt L. / Emminger E. / Biedermann F. /Zettel H. - Gelenk und
Bandscheibe, Hippokrates
Verlag, Stuttgart, 1960

BIBLIOGRAFIA
Wykorzystane, częściowo cytowane źródła

van Aaken E., Dr. Med. - Die schonungslose Therapie, Pohl-Verlag, 1977
van Aaken E., Dr. Med. - Programmiert fur 100 Lebensjahre, Pohl-Verlag, 4.
Auflage, 1976
van Aaken E., Dr. Med. - Dauerbewegung als Voraussetzung der Gesundheit,
Lebenskundeverlag,
1974 (Heft 4)
Ackermann, W. P. - Att sitta ratt eller fel, Splnga Tryckeri 1967
Ackermann, W. P. - Att sova ratt eller fel, Splnga Tryckeri 1967
Ackermann, W. P. - Einen Millimeter von der Krankheit?, Ackermann Institut
Stockholm, 1981
Berquet, K. H. - Schulmobel, Geschichte - Auswahl - Anpassung, Ferdinand
Dummlers Verlag,
Bonn, 1971
Brocher, J. E. W. Dr. - Die Wirbelverschiebung in der Lendengegend, VEB Georg
Thieme,
Leipzig, 1958 (2. Auflage)
Brocher, J. E. W. Dr. - Die Occipito-Cervical-Gegend, Georg Thieme Verlag,
Stuttgart, 1955
Brodin, H. Dr. Med. - Manipulation av ryggraden, Svenska Bokfbrlaget /
Bonniers, 1966
Brugger, Alois, Dr. Med. - Das sternale Syndrom, Verlag Hans Huber, Bern, 1971
Brugger, Alois, Dr. Med. - Die Erkrankungen des Bewegungsapparates und seines
Nervensystemes, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart - New York, 1977
Corning, H. K. Dr. Med. - Lehrbuch der Topographischen Anatomie, Verlag von J.
F. Bergmann,
Wiesbaden, 1917 (7. Auflage)
Cyriax, James, M. D. - Textbook of Orthopaedic Medicine (vol. 1) Baillere
Tindall, London, 1969
Cyriax, James, M. D. - Textbook of Orthopaedic Medicine (edition 8) Baillere
Tindall, London,
1971
Dickmann, Aug. M. und Zimmer, G. A. - Chiropraktik, Dresden
Dosch, Peter, Dr. Med. - Lehrbuch der Neuraltherapie nach Huneke, Karl F.
Verlag, Heidelberg,
1964
Gross, Dieter, Dr. Med. - Heilung iiber das Nervensystem, Hippokrates Verlag,
Stuttgart, 1972
Haferkamp, Hans, Dr. Med. - Die Veranderung der Wirbelsaule als
Krankheitursache, Hippokrates
Verlag, Stuttgart
Herbst, Roger, W. D. C. - Gonstead Chiropractic Science & Healing Art, Sci-Chi
Publications,
USA, 1968-1976
Homewood, A. E. - The Neurodynamics of the Vertebral Subluxation, Valkyrie
Press Inc., St.
Petersburg, Florida, 1962, 1977
Dli, F. W. H. Dr. - Kurze Einfuhrung in das Wesen der neuzeitlichen
Chiropraktik, Genf, 1956
Illi, F. W. H. Dr. - Wirbelsaule, Becken und Chiropraktik, Karl F. Haug
Verlag, Ulm, 1953, 2.
Auflage
Janse, Joseph, D. C. - Houser R. H., D. C., - Chiropractic Principals and
Technic, Chicago, 1947
Laabs, Walter, Dr. Med. - Atlas der Chiro-Gymnastik, Karl F. Haug Verlag, Ulm,
1963
Lewit, K. Dz. Mu., Dr., Dr. SC., - Manuelle Therapie im Rahmen der arztlichen
Rehabilitation,
Johann Ambrosius Barth, Leipzig, 1973
Livingstone, Churchill - The Physiology of the Joints:
Volume One „Upper Limb", 1970, Volume Two „Lover Limb", 1970, Volume Three"The
Trunk
and the Vertebral Column", 1974. I. A. Kapandji, Longman
Group Ltd.
Mahieu Lucien - Vertebres & Organes, Les Editions Ramgal S. A. Thuillies,
Belgien
Maigne, Robert - Wirbersaulenbedingte Schmerzen, Hippokrates Verlag,
Stuttgart, 1968

Zapowiedzi Wydawnictwa Natura Medica Zbigniewa Wasilewskiego

Zamówienia prosimy kierować na adres:
„Natura Medica Wydawnictwo", ul. 23 lutego 28, Skr. Pocz. 97 60-967 Poznań
Aktualnie jest już wydana książka - podręcznik do nauki chiropraktyki
(kręgarstwa) oraz kaseta video

„Celowa chiropraktyka. Diagnoza i technika"

Kolorowy, szkoleniowy film wideo, 110 minut. Dokument ten prze-
kazuje chiropraktyczny program leczenia dla celów praktycznych. Na
przykładzie pacjentów, zdjęć rentgenowskich oraz modelów
anatomicznych pokazywany jest każdy pojedynczy sposób leczenia.
W szczegółach objaśniany jest tutaj wynik leczenia chiropraktycz-
nego. Film opiera się na trzydziestoletnich badaniach dotyczących
bólów kręgosłupa oraz ich przyczyn. Te wiadomości powinny być
podstawą każdej działalności praktycznej.
przyczynę, ma
„ Celowa chiropraktyka. Diagnoza i technika "
Podręcznik dający dokładne wskazówki dotyczące tego jak przeprowa-
dzane są praktyki chiropraktyczne. Szczegółowy opis sposobów leczenia
zaopatrzony zdjęciami dużego formatu. Dzieło standardowe będące
podstawą udanej chiropraktycznej działalności. Podręcznik, A4, 165 str.,
oprawa twarda, papier kreda dwustronna, 290 ilustracji częściowo w
dużym formacie.

„Ból kręgosłupa - przyczyna i skutek"

Dokumentacja dotycząca najważniejszych spostrzeżeń w czasie
trzydziestu lat badań kręgosłupa. Jest podstawą szkoły wyższej w
chiropraktyce.

„Dzięki naszemu badaniu kośćca będziesz

miał
lepsze wyniki w chiropraktyce "
Nowe badawcze fakty o chiropraktyce. Zawiera wyjaśnienie, dlaczego
można uzyskać tak dobre, często błyskawiczne rezultaty stosując
chiropraktykę.

RECENZJA KSIĄŻKI
Wilh. P. Ackermann „Chiropraktyka ukierunkowana. Diagnoza i technika"

Niniejsza książka przedstawia podstawowe założenia teorii i techniki

chiropraktyki
w leczeniu dolegliwości pochodzenia kręgosłupowego. Znaczna część materiału
prze-
znaczona jest na wyjaśnienie wpływu nieprawidłowego ustawienia kości miednicy
na
cały kręgosłup, jak również na odcinek głowowo-szyjny, pełniący ważną rolę w
utrzy-
maniu równowagi i właściwej postawy ciała. Całość jest bogato zilustrowana
doskona-
łymi rycinami, ułatwiającymi zrozumienie wywodów teoretycznych oraz techniki
po-
szczególnych zabiegów.
Autor kładzie nacisk na rolę mechanicznego działania zabiegów
chiropraktycznych
i sugeruje pełną skuteczność pojedynczych zabiegów, natomiast działanie
odruchowe
(na układ nerwowy i narządy wewnętrzne) odsuwa na dalszy plan.
Większość zabiegów nazywana jest manipulacjami (ruchami biernymi z szybkim
pchnięciem końcowym). Mało jest przykładów poprzedzania tych manipulacji
zabiega-
mi na częściach miękkich, trakcjami i mobilizacjami. Brak też opisu ryglowania
po-
szczególnych segmentów kręgosłupa podczas zabiegów terapeutycznych. Jednak,
jak
wiemy z praktyki, nie ma podręczników chiropraktyki czy medycyny manualnej wy-
czerpujących wszelkie zagadnienia i techniki jakimi dysponuje ta metoda
leczenia. Każ-
dy autor pozostawia pewne tajniki do własnej dyspozycji lub do wykorzystania
w następnych podręcznikach. Dlatego też, czytając tego rodzaju pozycje należy
wybie-
rać „rodzynki", czyli takie techniki i zabiegi, jakie pasują do warunków
psychofizycz-
nych czytającego, wypróbować je praktycznie i potem, na bazie własnego
doświadcze-
nia budować własny warsztat diagnostyczny i terapeutyczny. Takie możliwości
daje
podręcznik Ackermanna - również tym, którzy nie zgadzają się ze wszystkimi
sugestia-
mi, takimi jak np. leczenie padaczki zabiegami manualnymi.
Warto zwrócić uwagę czytelnika na to, że na wielu rycinach i schematach zdjęć
ra-
diologicznych strona prawa ciała znajduje się po prawej stronie ryciny, co
może mylić
osoby przyzwyczajone do oglądania zdjęć a-p, na których prawa strona ciała
znajduje
się na lewej części zdjęcia rtg.
Autor podkreśla również współzależność zaburzeń w układzie ruchu i w narządach
wewnętrznych.
Ważne jest stwierdzenie, że do oceny indywidualnego przypadku nie wystarczy
na-
wet najbardziej szczegółowy podręcznik - konieczne jest jeszcze własne
doświadczenie.
Zaawansowani terapeuci bez trudności wyszukują najważniejsze przesłania tego
pod-
ręcznika, natomiast początkującym można polecić wykonywanie wielu wymienionych
zabiegów jako trakcje (ciągły lub pulsujący wyciąg) albo mobilizacje
(powtarzane ruchy
bierne), bez stosowania trudniejszego, szybkiego pchnięcia końcowego, które
jest wy-
magane podczas manipulacji. Po nabyciu niezbędnej wprawy można próbować
techniki
manipulacji, oczywiście pod kontrolą doświadczonego lekarza.
Cieszy kolejna pozycja na rynku wydawniczym, poświęcona zagadnieniom medycy-
ny manualnej - czynnościowego leczenia zaburzeń w układzie ruchu, jako
alternatywy
dla nadużywania środków farmakologicznych.
dr n. med. Zbigniew Arkuszewski
Katowice, 1997.

Część 1-
W przedstawieniu chronologicznym w oparciu o ilustracje i zdjęcia
rentgenowskie pomagające w postawieniu diagnozy.
Część 2-
r
Zdjęcia rentgenowskie oraz opisy przypadków z długoletniej
działalności praktycznej i badawczej. Objaśniane jest tu wiele
przypadków problematycznych.
WILH. P. ACKERMAN
Przesunięcie kości biodrowej jako podstawowa przyczyna
trwających całe życie dolegliwości kręgosłupa
Decydujące dla całego życia.
tak
czy
tak
Część 1-
Nabyte przesunięcie kości biodrowej, oraz jego następstwa
chorobowe w przedstawieniu chronologicznym w oparciu o
ilustracje i zdjęcia rentgenowskie. Pomoc w postawieniu diagnozy
poprzez umożliwienie rozróżnienia pierwotnych przyczyn
patologicznych oraz dolegliwości wtórnych.
Część 2-
Opis przypadków z wieloletniej praktyki oraz prac badawczych,
pokazujących terapeucie dlaczego nie należy próbować wymuszać
rezultatów leczenia siłą.

Nowe życie przepływa przez chorą tkankę przy odblokowaniu stawów.

Nawet ty możesz przeżyć chiropraktyczne sekundowe zjawisko oraz jego
dobre wyniki leczenia graniczące czasami z cudem. Intensywny kurs

opiera się na ponad trzydziestoletnich pracach badawczych

nad kręgosłupem, oraz na pracy klinicznej w Instytucie Ackermana.

Dr Wilh. P. Ackerman
Tak powstaje „lumbago
i ischias"
Część 1-
Skłonności do dolegliwości lumbago l
ischias może być w dużym stopniu
spowodowana historią rozwoju ludzkości.
U istot czworonożnych kręgosłup
zawieszony jest na czterech wspierających
słupach. Natomiast u człowieka cały ciężar
słupa opiera się na miednicy. Słabość w
połączeniach stawów między kością
krzyżową i kością biodrową wynikającą z
rozwoju powoduje powstanie potencjalnie
słabej strefy zwiększające]
niebezpieczeństwo dolegliwości
kręgosłupa.
Część 2-
Ponieważ zdarza się, że w leczeniu blokady
miednicy nie można osiągnąć dobrych
wyników przed zniesieniem blokady atlasu,
objaśnione zostaną różne możliwości
podwichnięcia na obszarze atlasu, oraz jak i
gdzie stawia się diagnozę. Jednocześnie
przeprowadzona jest analiza pięciu
bolących punktów obmacywania.
Omówione są błędne ustawienia słupa
szyjnego oraz ich skutki.

DRUKARNIA
OSKOCZYNSKI
60-179 POZNAŃ, ul. Smoluchowskiego 1/9
tel. (061) 868-51-46, 868-49-13, fax (061) 868-96-44