Epikur, List do Menojkeusa, Główne myśli

- zagadnienia z Realego (t. III, cz. 2, sekcja 1, „Epikur i założenie «Ogrodu»”, zwłaszcza
rozdz. 4 „Etyka epikurejska”)
[polecam po prostu sięgnąć do źródła, Reale t. III od str. 246]
• Niechęć wobec Platona i Arystotelesa - Epikur odrzucał dialektykę jako zbyteczną,
podważał fundamentalne założenia platońskie uważając, że wrażenia zmysłowe są
najpewniejszym kryterium prawdziwości, odrzucając i negując to, co ponadzmysłowe,
niecielesne i niematerialne
• Epikurejska wizja świata fizycznego – atomizm i indeterminizm, materializm
• Powrót do Sokratesa i sokratyzmu (charakterystyczny dla filozofii epoki hellenistycznej),
czyli przyznanie pierwszeństwa etyce, troska o „zdrowie duszy”, uznanie wyższości etyki
nad ontologią
• „Przesłanie, które wychodziło z Ogrodu, da się streścić w kilku ogólnych zdaniach:
o (1) Rozum ludzki może doskonale przeniknąć i poznać rzeczywistość
o (2) W wymiarach tego, co rzeczywiste jest miejsce dla szczęścia człowieka
o (3) Szczęście jest brakiem bólu i niepokoju, jest pokojem ducha
o (4) Do osiągnięcia tego szczęścia i pokoju człowiek potrzebuje tylko samego
siebie
o (5) Nie potrzebuje więc państwa, instytucji, szlachetnego urodzenia, bogactw,
żadnych innych rzeczy, a nawet bogów: człowiek jest w pełni autarkiczny”
- Tetrapharmakon, „poczwórne lekarstwo” – jak pozbyć się lęku przed (1) bogami, (2)
śmiercią, (3) brakiem szczęścia, (4) cierpieniem?
1 – Lęk przed bogami
Wg Epikura lęk przed bogami ma swoje źródło w błędnym przekonaniu ludzi, że bogowie są do
nich podobni. Opinie tłumów o bogach opierają się na fałszywych domysłach. Nakazuje: „Dołóż
starań, aby Twoje pojęcie bóstwa obejmowało to wszystko, co świadczy o jego nieśmiertelności i
szczęśliwości.” Stanowczo każe odrzucić wyobrażenie o bogach zsyłających nieszczęścia na
złych i szczęście dla dobrych. „Ludzie zapatrzeni bez reszty we własne zalety uważają bogów za
podobnych do siebie, a to, co od nich różne za obce.”
Warto zaznaczyć, że mimo krytyki powszechnego postrzegania bogów, Epikur podkreślał, że
należy brać udział w państwowych obrzędach i bynajmniej nie negował samego istnienia bogów.

2 - Lęk przed śmiercią

Lekarstwem na lęk przed śmiercią jest przyjęcie do świadomości, że śmierć tak naprawdę nas nie
dotyczy, ponieważ, jak mówi Epikur: „(…) gdy my istniejemy, śmierć jest nieobecna, a gdy tylko
śmierć się pojawi, wtedy nas już nie ma.”; potępia także tłum, który „raz stroni od śmierci jako
największego zła, to znowu pragnie jej jako kresu nędzy życia”, przeciwstawiając mu mędrca,
który śmierci nie pragnie, ponieważ życie mu nie ciąży, ale także się jej nie lęka, gdyż wie, że
nieistnienie nie może być złem dla nieistniejącego.

3 – Lęk przed brakiem szczęścia

Odpowiedzią jest: „najwyższe dobro można łatwo osiągnąć” – więcej o tym pod tabelką z
pragnieniami.

4 – Lęk przed cierpieniem

„Ból cielesny nie trwa bez przerwy; ból ostry trwa krótko, a taki, który zaledwie przewyższa
rozkosz cielesną, nie utrzymuje się przez wiele dni.”

- Cierpienie jest albo …, albo …

Fizyczne lub duchowe ???

- Co jest „celem i początkiem życia szczęśliwego”? Dwa typy przyjemności – kinetyczne i

katastematyczne (statyczne). Które z nich stanowią najwyższe dobro?
„Przyjemność jest początkiem i celem życia szczęśliwego. Ona to bowiem stanowi pierwsze i
przyrodzone dobro oraz punkt wyjścia wszelkiego wyboru i unikania (…)”.
„(…) wszelka przyjemność ze względu na swą naturę jest dobra, ale nie każda jest godna wyboru;
i podobnie, wszelki ból jest złem, ale nie każdego bólu należy unikać.”
O przyjemności więcej we fragmentach z Realego.

Krótko o typach przyjemności [nie mam pewności, czy to jest ok]:

• kinetyczne, związane z ruchem – typowe przyjemności, cielesne; te, do których dążenie
było celem cyrenaików
 • katastematyczne (statyczne) – sprowadzają się do stanu bez bólu (szczęście ciała): aponia
• [nie wiem, czy dobrze to rozumiem, ale wydaje mi się, że „przyjemność spokoju”,
przyjemności duchowe, ataraxia, nie należą do żadnej z wymienionych kategorii]
• Ataraxia jest czymś godniejszym, ale! bez aponii nie ma ataraksji, tzn brak bólu
cielesnego jest niezbędny do osiągnięcia spokoju ducha.
• Natomiast wybierane przez nas przyjemności powinny być ograniczone tylko do
katastematycznych i przyjemności ducha.

- Dlaczego „najwyższe dobro można łatwo osiągnąć”? Jakie typy pragnień wyróżnia Epikur
i które z nich należy zaspokajać?

Epikur dzieli ludzkie pragnienia w następujący sposób:

Naturalne Urojone
Konieczne - ulga w cierpieniach Niekonieczne Są to pragnienia wywołane
Urozmaicają uczuciem braku i cierpieniem, które
Do Dla spokoju Do
przyjemność, lecz generujemy przez nieumiarkowanie.
szczęścia ciała życia
nie usuwają bólu Tych się należy wyzbyć.
Phronesis – mądrość praktyczna – w skrócie, ma dać człowiekowi rozeznanie we własnych
pragnieniach i umożliwić ocenę, które są konieczne, a które urojone.

Najwyższe dobro można łatwo osiągnąć, wg Epikura, w umiarkowaniu i ograniczeniu się do

zaspokajania potrzeb naturalnych. Dodatkowo „(…) to, co jest naturalne, jest też łatwe do
zdobycia, a to, co urojone z trudem trzeba zdobywać.” Przyzwyczajenie do życia prostego i mało
kosztownego jest wybawieniem od cierpienia powodowanego pragnieniami urojonymi i spiralą
niemożności ich zaspokojenia. „Skarby natury są łatwe do zdobycia, gdyż natura poprzestaje na
małym.”