Filon Aleksandryjski, O stworzeniu świata, s.

33-58, 74-81

Gdyby Filon był małżeństwem, to czego z czym?

Kwestię tę możemy rozumieć dwojako:
 Kultury żydowskiej (odczytywanie oraz interpretacja Tory) oraz greckiej
(interpretacja za pośrednictwem myślicieli greckich) – jako filozof łączący idee
obydwu kręgów kulturowych
 Platonizmu z pitagoreizmem – poglądy Filona łączyły wiele nurtów, lecz spośród nich
najważniejszy był platonizm oraz pitagoreizm. Od Platona zaczerpnął on koncepcje
stworzenia świata (Timajos) czy bytu, podczas gdy od Pitagorasa zapożyczył refleksję
nad liczbami oraz ich znaczeniem w kontekście stworzenia świata.

Alegoryczne odczytywanie Pisma na przykładzie [s. 74-]

Polega ono na wyszukiwaniu oraz objaśnianiu znaczenia ukrytego pod postaciami,
działaniami i wydarzeniami, o których mowa w Torze. Ma ono szczególne znaczenie, gdy
dosłowna interpretacja koliduje z obrazem Boga (np. jego perfekcją). Ów sposób alegorycznej
interpretacji ma swe korzenie zarówno w tradycji greckiej (odczytywanie pism Hezjoda czy
Homera), jak i żydowskiej. Filon nie neguje całkowicie słowa pisanego w Biblii skłaniając się
ku stwierdzeniu, iż również ma ono sens, lecz jest on znacznie niższy od sensu pochodzącego
z alegorii i mieści się na zewnątrz orędzia Mojżesza. Uważa on, że za pomocą alegorycznej
interpretacji Biblii, sam uczestniczy w boskim natchnieniu.

W tekście Filon przytacza fragmenty Księgi Rodzaju – stworzenie kobiety, opis ogrodu
rajskiego oraz grzech pierworodny starając się przełożyć ich znaczenie na wydźwięk bardziej
symboliczny.
 Drzew życia i poznania nie było kiedyś, nic nie wskazuje na to, aby pojawić miały się
w przyszłości – potrzeba interpretacji alegorycznej
 Ogród – kierująca część duszy „napełniona przez niezliczone wyobrażenia roślin”
 Drzewo życia – najpiękniejsza cnota za wszystkich, bojaźń Boża, zapewniająca duszy
życie wieczne, dająca do zrozumienia przez drzewo dobra i zła, że „chodzi o
roztropność jako cnotę pośrednią, pozwalającą z natury odróżnić rzeczy sobie
przeciwne.:”, granice w duszy
 Bóg – arbiter przypatrujący się której ze stron przychylać będą się ludzie, organ
nadzorczy i karzący
 Wąż – symbol rozkoszy, gdyż nie posiada nóg i pełza (tak samo jak ludzie oddani
rozkoszy – nieopanowana namiętność przewraca ich i każe im pełzać po ziemi), żywi
się grudkami ziemi (ludzie oddani rozkoszy – zamiast jeść pokarm niebieski, będący
efektem kontemplacji pod postacią wzniosłych nauk i zasad, pożywiają się tym, co
wypuści ziemia, co prowadzi do pijaństwa i rozpusty) wypuszcza truciznę przez zęby i
uśmierca tych, których ukąsi (ludzie namiętni – nie jedzą, aby zaspokoić głód, tylko
żeby nie pozostawić nic z dostępnych przysmaków. Trucizna pomaga mu przy
 łakomstwie). Ludzka mowa węża oznacza znaczne grono jego obrońców i
zwolenników.
 Pogromca wężów – wstrzemięźliwość, prowadzi bezlitosną walkę z rozkoszą. Kocha
prostotę i skromność

Argumenty Filona za stworzeniem świata1

 Opatrzność – Umysł uczy nas, że Bóg opiekuje się rzeczami stworzonymi. „To, co nie
powstało, nie pozostaje w żadnym stosunku do tego, kto go nie stworzył”

 „To, co jest postrzegalne zmysłami podlega ciągłemu powstawaniu i zmianie i nigdy

nie trwa w tym stanie.” Rzeczy niewidzialne i poznawane przez umysł posiadają tę
własność, że są wieczne, natomiast rzeczy postrzegalne określamy nazwą genezy.
Świat jest widzialny i postrzegalny, więc musi być stworzony.

Różnice między Timajosem Platona a biblijnym opisem stworzenia świata w

interpretacji Filona, koncepcja idei, świata umysłowego u Filona, pojęcie
Logosu; metafora architekta
Stworzenie świata – „Timajos”, a Filon – Zdaniem Filona Bóg nie jest demiurgiem –
wytwarza on rzeczy, których wcześniej nie było z nie-bytu, nie jest jedynie podmiotem
porządkującym chaos. Idee nie są wieczne, tylko pochodzą od Boga, który je stworzył (myśli
Boże). Prawo moralne również jest wytworem Bożym, jego przykazaniem.

Koncepcja idei – idee to stworzone przez Boga podczas aktu myślenia archetypy świata
zmysłowego. Nie są one bytami absolutnymi, gdyż zostały stworzone (takim bytem jest
jedynie Bóg). Zamiast tego są obrazami szczegółowymi (w kontraście do Logosu – obrazu
doskonałego). W przeciwieństwie do Platona, Filon uważa, że są one bezpośrednio związane
ze Stwórcą, powstają w wyniku jego woli.

Świat umysłowy u Filona – umysł został nadany ludziom przez Boga. Stanowi on duszę
duszy (umysł jest dla duszy tym, czym źrenica jest dla oka). Człowiek jako istota stworzona
na wzór Boga nie jest do niego podobny pod względem cielesnym, lecz rozumowym. Umysł
jest potężnym narzędziem, które jest w stanie osiągnąć szczyt kontemplacji, co skutkuje
osiągnięciem „trzeźwego pijaństwa” – ekstazy.

Logos – to jeden z bytów niecielesnych obok Boga, Mocy, duszy, świata idealnego oraz idei.
Jest to działanie lub moc Boga, stwarzające rzeczy inteligibilne, idealne wzory. Nie jest on,
jednakże, tożsamy z samym Bogiem – Filon nazywa Logos „pierworodnym synem
niestworzonego Boga”, „Bogiem drugim”, „obrazem Boga”. Nie jest on ani niestworzony jak
Bóg, ani stworzony jak świat zmysłowy, nosi za to znamiona „Słowa Bożego” – słowa
działającego oraz stwórczego. Logos posiada również wymiar etyczny – jest to słowo,
którego celem jest poprowadzenie ludzi ku dobru przez Boga, słowo zbawienia. Zbudowany
na podstawie modelu umysłowego (Logosu) świat zmysłowy nadal jest pod jego wpływem –
Logos jest zasadą, która spaja rzeczywistość, konstytuuje ją oraz nią kieruje. Wzorem duszy
1 przytoczone za Mojżeszem w Biblii
człowieka również był Logos – wynika z tego, iż ludzie przez swój umysł są z nim powiązani,
natomiast cieleśnie – z całym światem.

Metafora architekta – gdy architekt chce zbudować miasto najpierw tworzy jego projekt. W
przypadku Boga tym projektem jest świat inteligibilny – model według którego postać ma
świat cielesny.

Status i rola materii

Materia u Filona pełni funkcję biernego tworzywa, z którego Bóg stworzył świat. W tekstach
Filona nigdzie nie jest napisane, jakoby miała ona swą egzystencją poprzedzać Boga.

W jakim czasie Bóg stworzył świat? Jak rozumieć „sześć dni”? Dlaczego 6 jest
doskonałą liczbą? Neopitagorejska symbolika liczb. Np. różne znaczenia
czwórki; czemu zwierzęta zostały stworzone w piątym dniu? [bez siódemki]
W jakim czasie Bóg stworzył świat? – W sześć dni

Jak rozumieć „sześć dni”? – świat został stworzony w sześć dni nie dlatego, że Bóg
potrzebował czasu (jest doskonały, czyni wszystko w jednym momencie), tylko dlatego, że
wszystko musi mieć początek, a początek musi być oparty na liczbie, natomiast liczba sześć
jest do tego najbardziej odpowiednia.

Dlaczego 6 jest doskonałą liczbą? – na doskonałość szóstki składa się kilka czynników:
 Jest równa swym częściom i jest z nich złożona – z trzech jako połowy, z dwóch jako
1/3 i z jednego jako 1/6
 Jest zarówno rodzaju męskiego jak i żeńskiego – jest utworzona z „połączenia przez
przemnożenie jednej liczby przez drugą, ponieważ w naturze liczba nieparzysta jest
rodzaju męskiego, a parzysta żeńskiego” (2*3=6).

Znaczenia czwórki:
 Punkt wyjścia do innej doskonałej liczby, dziesiątki – gdy dodamy do siebie liczby od
1 do 4 otrzymamy 10.
 Proporcje konsonansów w muzyce – stosunki tonów w muzyce zawsze zawierają 4
(kwarta 4:3, kwinta 3:2, oktawa 2:1, podwójna oktawa 4:1)
 Jako pierwsza ukazuje naturę ciała stałego. Jedynka – punkt, dwójka – linia (wynik
ruchu postępowego punktu, brak szerokości), trójka – płaszczyzna (efekt dodania
szerokości).
 Pierwsza liczba powstała z podniesienia do kwadratu, produkt liczb parzystych, miara
sprawiedliwości i równości. Tworzy się z tych samych liczb zarówno przez dodanie,
jak i mnożenie, przez co jest obrazem harmonii.
 Jest początkiem stworzenia całego nieba i świata, ponieważ cztery żywioły, z jakich
zbudowany jest wszechświat wypłynęły z czwórki jako źródła.
 Cztery pory roku, gdyż rok dzieli się na cztery części – lato, wiosnę, jesień, zimę.
Czemu zwierzęta zostały stworzone w piątym dniu? – niczym bardziej zwierzęta nie różnią
się od innych stworzeń nie będących zwierzętami niż zdolnością do postrzegania
zmysłowego. Zmysłów jest pięć – wzrok, słuch, smak, węch oraz dotyk, a każdemu z nich
przypisane są odpowiednie przedmioty percepcji.

Stworzenie człowieka, co to znaczy „na obraz i podobieństwo” – umysł (nous)

jako „dusza duszy”, „władca” duszy, „bóg” człowieka
Człowiek stworzony został jako ostatni, gdyż zaczyna się od rzeczy znikomych, a kończy na
najlepszych. Został on obdarzony umysłem będącym duszą duszy. Jest on „gościem” Boga w
świecie. Został on stworzony „na obraz i podobieństwo”, lecz nie w przypadku kształtu ciała,
lecz umysłu będącego przewodnikiem duszy. „Bóg odmodelował ducha w każdym
poszczególnym człowieku i jest on w pewnym stopniu bogiem ciała, które jako boski obraz
nosi w sobie”.

„Trzeźwe pijaństwo” i nawiązania do Fajdrosa

 „trzeźwe pijaństwo” – szczyt możliwości ludzkiego umysłu nadanego przez Boga jako
dusza duszy, wyżyny kontemplacji, ekstaza

 „Fajdros”, a „O stworzeniu świata” -