Elektro Info 2007 05 PDF

5
Nakład 9,5 tys. egz. ISSN 1642-8722 indeks 373761

Cena 6 zł (w tym 0% VAT)
maj
2007 (54)
e-mail: redakcja@elektro.info.pl www.elektro.info.pl
informatyczne media transmisyjne w systemach

okablowania strukturalnego
wykorzystanie sieci Ethernet w przemyśle
zestawienie kabli ognioodpornych
04-051 Warszawa
ul. Poligonowa 3
tel. (0-22) 810 65 61
810 25 90, 810 28 14
fax (0-22) 810 27 42
Drodzy Czytelnicy
Jak ważnym elementem sieci elektroenergetycznych oraz instalacji elektrycznych są
kable, dowiodła marcowa konferencja naukowo-techniczna pt. KABEL 2007, o której
pisaliśmy w poprzednim numerze. Na temat konieczności budowy większej liczby li-
nii kablowych dyskutowano również podczas seminarium zorganizowanego przez Za-
rząd Główny Stowarzyszenia Elektryków Polskich, poświęconego zasilaniu aglome-
racji warszawskiej, które odbyło się w Warszawie na początku kwietnia.
W terenie o dużym stopniu zurbanizowania napowietrzne linie elektroenergetyczne
powoli są zastępowane liniami kablowymi. Pozwala to na odzyskiwanie terenów pod
zabudowę oraz znacząco poprawia estetykę terenów miejskich. Duża liczba napowietrznych linii
elektroenergetycznych wybudowanych w okresie powszechnej elektryfikacji kraju, w niektórych
przypadkach uniemożliwia zagospodarowanie działki. Trasy linii napowietrznych prowadzono wów-
czas bez uwzględniania estetyki otoczenia i wygody właścicieli działek lub gospodarstw wiejskich.
Wielu użytkowników żąda teraz od Skarbu Państwa zwrotu kosztów za zawłaszczone pod zabudo-
wę linii tereny lub oczekuje przebudowy elementów linii napowietrznych, których słupy zostały
ustawione na terenach prywatnych. Działania te pociągają jednak za sobą wiele komplikacji praw-
nych, a niejednokrotnie narażają właścicieli gruntów na wysokie koszty. Dlaczego tak się dzieje,
wyjaśnił biegły sądowy, inż. Grzegorz Ługowski (str. 57).
Pomimo wielu zalet, jakie wynikają ze stosowania kabli do budowy linii elektroenergetycznych, na-
leży pamiętać o ich właściwej eksploatacji i konserwacji. Często spotykam się z rażącymi przykła-
dami zaniedbań w tym zakresie, które w konsekwencji stwarzają zagrożenie porażenia prądem elek-
trycznym. O tym, jak wysoka jest jego skala, świadczą zdjęcia, które zamieściliśmy, ku przestro-
dze, w fotoreportażu o elektrycznym niechlujstwie (str. 18).
A już w czerwcu zapraszamy naszych Czytelników na seminarium poświęcone problemom projek-
towym i eksploatacyjnym układów napędowych SN i nN z przemiennikami częstotliwości. Wspól-
nie z prof. dr. hab. inż. Włodzimierzem Koczarą i dr inż. Zbigniewem Szulcem z Politechniki War-
szawskiej omówimy działanie i możliwości wykorzystania nowoczesnych napędów w praktyce. Wię-
cej informacji na temat spotkania znajdą Państwo w dziale „e.informuje” (str. 8). Miłej lektury.
WYDAWCA: ADRES REDAKCJI 04-051 Warszawa, ul. Poligonowa 3, tel. 022 810-65-61, 810-58-09, 810-23-18, 810-25-90, faks 810-27-42,
DOM WYDAWNICZY MEDIUM e–mail: redakcja@elektro.info.pl, www.elektro.info.pl, REDAKTOR NACZELNA Bogusława Wiewiórowska-
Paradowska, tel. 022 810-30-99, bw@medium.media.pl, REDAKTOR PROWADZĄCY mgr inż. Julian Wiatr,
5
Nakład 9,5 tys. egz. ISSN 1642-8722 indeks 373761
Cena 6 zł (w tym 0% VAT)
maj
SEKRETARZ REDAKCJI Anna Kuziemska, akuziemska@elektro.info.pl, REDAKTOR Karol Kuczyński, redaktor@elektro.info.pl,
2007 (54)
REDAKCJA I WSPÓŁPRACA Bogusława Wiewiórowska-Paradowska, Jarosław Guzal, Jacek Sawicki, REKLAMA

jest członkiem I MARKETING tel./faks 022 810-25- 90, 810-28-14, dyrektor działu marketingu Joanna Grabek, tel. 0-600-050-380,
Izby Wydawców Prasy
jgrabek@medium.media.pl, KOLPORTAŻ I PRENUMERATA tel./faks 022 810-21-24, dyrektor działu kolportażu i prenumeraty
ISSN 1642-8722
e-mail: redakcja@elektro.info.pl www.elektro.info.pl
Michał Grodzki, mgrodzki@medium.media.pl, specjalista ds. dystrybucji Aneta Kacprzycka, kierownik ds. promocji
informatyczne media transmisyjne w systemach
okablowania strukturalnego Agnieszka Bartoszewska, abartoszewska@medium.media.pl, DTP Agencja Reklamowa MEDIUM, skład Michał Czyżewski,
wykorzystanie sieci Ethernet w przemyśle
zestawienie kabli ognioodpornych dtp@medium.media.pl, DRUK Invest-Druk. Redakcja zastrzega prawo do adiustacji tekstów. Nie zwraca tekstów
04-051 Warszawa
ul. Poligonowa 3
niezamówionych. Nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń oraz ma prawo odmówić publikacji bez podania
tel. (0-22) 810 65 61
810 25 90, 810 28 14
fax (0-22) 810 27 42
przyczyn. Wszelkie prawa zastrzeżone © by Dom Wydawniczy MEDIUM.
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 5/2007
4
spis treści/indeks firm
od redakcji 4 AKS ZIELONKA 33
e.nowości 6 APATOR 14, 39, 46
e.informuje 8 ASTAT 29
e.fotoreportaż 12 ASTE 24
Międzynarodowe Targi Elektrotechniki i Elektroniki AMPER 2007 AUTOMATEX 76
AUTOMATYKA ON LINE 88
e.wywiad 14 BIALL 9
rozmowa z Januszem Niedźwieckim – prezesem zarządu Apator SA BITNER 23, 26, 43
e.fotoreportaż 18 CHLORIDE POWER PROTECTION 6
elektryczne niechlujstwo COSIW 98
DEHN 81
kable i przewody DRUT-PLAST 41
kable i przewody elektroenergetyczne w zastosowaniach specjalnych 20 DSG CANUSA 31
mgr inż. Karol Kuczyński ELEKTRA 24, 47
ELEKTROMONTAŻ NR 2 28
e.zestawienie kabli energetycznych ELLETROTEK POLSKA 24
ognioodpornych FE180 o przekroju do 240 mm2 24 ELTRON 7
mgr inż. Karol Kuczyński EŁKTRIM 13
e.zestawienie ENERGETYCZNE
SYSTEMY POMIAROWE 37
przewodów szynowych o obciążalności do 2500 A 28 ENERGIAPRO 79
mgr inż. Karol Kuczyński ENERGY GROUP 28
informatyczne media transmisyjne ENERIA 2
wykorzystywane w systemach okablowania strukturalnego 30 ERA-GOST 78
dr inż. Paweł Piotrowski – Politechnika Warszawska ERGOM 104
projektowanie linii kablowych średniego napięcia (część 1.) 40 EXPOPOWER 90
inż. Radosław Lenartowicz – Instytut Techniki Budowlanej, mgr inż. Julian Wiatr, inż. Marcin Orzechowski FLIPPO ENERGIA 57
pola elektromagnetyczne w środowisku człowieka – normy, przepisy i zalecenia 48 FLIR SYSTEM 17
dr inż. Marek Szuba – Politechnika Wrocławska FLUKE 7, 89
GPH 21
instalacje elektroenergetyczne HARTING 6, 70
czy stacja transformatorowa może być twoją własnością? 57 HELUKABEL 25
inż. Grzegorz Ługowski
H. SYPNIEWSKI 63
INFOTECH 74
zasilanie i rozdział energii w zakładzie przemysłowym 60 INFRATEC 6, 53
inż. Radosław Lenartowicz – Instytut Techniki Budowlanej, dr inż. Antoni Wolski – Stowarzyszenie Elektryków Polskich INSTYTUT ENERGETYKI 103
napędy i sterowanie INTERCONSULTING 65
IP SYSTEM 11
ograniczanie przepięć łączeniowych KAPE 54
w układach sterowania zawierających elementy indukcyjne 63 LABIMED 76, 77
dr inż. Stanisław Wyderka – Politechnika Rzeszowska LAPP KABEL 1, 36
wpływ kształtu przebiegów prądu i napięcia LOGITEC 85
zasilających silnik indukcyjny z przemiennika częstotliwości SN 68 MEGA-REM 28
dr inż. Zbigniew Szulc – Politechnika Warszawska MERAWEX 52
MERSERWIS 3
automatyka MOELLER 82, 83
sieci Ethernet dla przemysłu 72 MY-SOFT 91
dr inż. Krzysztof Nowicki – Politechnika Gdańska NOWA PLUS 61
NOWIMEX 75
telekomunikacja OBO BETTERMANN 35
nietypowe zakłócenia w układach telekomunikacyjnych 79 OMRON 7
dr inż. Witold Bobrowski ONNINEN 25
ORMAZABAL 59
systemy komputerowe PCPM 67
kurs praktycznego wykorzystania programu ATP – EMTP 85 PIN ENERGIA 28
mgr inż. Jarosław Wiater – Politechnika Białostocka
PIONET 51
POKÓJ 8
e.projekt zasilania rozdzielnic RITTAL 27, 44
przyłączy jachtowych w porcie śródlądowym 92 SASEL 29
mgr inż. Julian Wiatr, inż. Marcin Orzechowski SBT 86
e.normy 97 SCHNEIDER ELECTRIC 29
SPAMEL 56, 73
e.dystrybucja 100 TECHNOKABEL 25, 49
e.recenzja 101 VIGO 87
e.krzyżówka 102 WAMTECHNIK 6
nr 5/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
5
nowości
nowe moce UPS-ów Chloride serii 80-NET przemysłowe gniazda

do szaf sterowniczych
C hloride Power Pro-
tection Polska Sp.
opatentowanego algoryt-
mu sterowania wektoro-
z o.o. jest częścią brytyj-
skiej spółki Chloride
Group PLC, która
wego. Możliwości serii
80-NET pokrywają się
w części z zaletami serii
I ndustrial Cabinet Outlet
firmy HARTING to nowe
przemysłowe gniazda do szaf
w ostatnim czasie po- 90-NET, pozwalając sterowniczych przeznaczone
myślnie zakończyła te- użytkownikom na wy- do tworzenia kablowych po-
sty nowych zasilaczy bór pomiędzy technolo- łączeń ethernetowych. Dzię-
awaryjnych serii 80-NET gią beztransformatoro- ki kompaktowej konstrukcji
o mocach 160 i 200 kVA. Urzą- wą a transformatorową w jed- moduł rozdzielczy nadaje się
dzenia charakteryzują się wyso- nostkach UPS dużej mocy. do oszczędnej zabudow y
kimi parametrami techniczny- UPS-y serii 80-NET kontrolują przestrzeni w szafach sterow-
mi, które osiągnięto dzięki wy- bezpieczeństwo infrastruktury niczych lub w innych roz- montaż, który nie wymaga
konaniu wszystkich przekształt- zasilania centrów przetwarza- d z iel n icach sieciow ych. użycia jakichkolwiek narzędzi
ników (prostownik, booster, fa- nia danych, systemów proceso- Gniazdo posiada w pełni specjalistycznych. Dwudziel-
lownik) w technologii IGBT oraz wych, automatyki przemysłowej ekranowane wyjścia RJ45, na obudowa pozwala na wstęp-
wykorzystaniu do sterowania oraz systemów nadawczych i te- zgodnie z kategorią 6., które ną konfigurację gniazda na
prostownikiem i falownikiem lekomunikacyjnych. poprzez kable mogą być łą- szynie profilowej oraz osobne
czone z innymi rozdzielnica- podłączenie kabli, bez koniecz-
kamera termograficzna mi lub urządzeniami końco- ności ponownego demontowa-
z rozdzielczością megapikseli w ymi. Wszystkie będące nia gniazda. Dodatkowymi za-
w zastosowaniu protokoły letami tego typu gniazd są:
ra VarioCAM® high
I nfraTec GmbH za-
prezentował mo-
bilną mikrobolome-
resolution z pełnym
wyposażeniem waży
ethernetowe są akceptowane,
niezależnie od tego, czy cho-
dzi o ethernet 10 Mbit/s,
proste wprowadzenie kabla,
możliwość opisania każdego
z portów z osobna, duża gę-
tryczną kamerę ter- 1,5 kg. Dzięki licz- 100 Mbit/s, czy też gigabito- stość upakowania i bezproble-
mograficzną z roz- nym automatycznym wy. Szczególną zaletą tego mowa obsługa poprzez skośnie
dzielczością w mega- funkcjom i intuicyj- gniazda jest łatwy i szybki usytuowane przyłącza.
pikselach. Vario- nej, jednoręcznej
CAM® high resolution jest – koncepcji użytkowania, jest bar- większe akumulatory SSB
w zależności od modelu – wy- dzo łatwa w obsłudze. Zintegro-
posażona w niechłodzony mi-
krobolometryczny detektor
FPA najnowszej generacji
wany wizjer i kolorowy wyświe-
tlacz wysokiej jakości umożli-
wiają wizualizację pomiarów
W ofercie firmy
Wamtechnik poja-
wiły się już nowe, więk-
w formacie 384×288 lub i sterowanie urządzeniem, jak sze akumulatory marki
640×480 pikseli. W kombina- również przegląd wszystkich SSB o pojemnościach
cji z innowacyjną, optomecha- aktualnych pomiarów. Techno- 225 i 240 Ah. Obydwa
niczną funkcją Resolution-En- logia akumulatorów litowo-jo- typy są zbudowane na
hancement przeznaczoną do nowych oraz bardzo niski pobór bazie obudowy SBL 200-12i. wanie 4 stringów bateryjnych
nieprzerwanej pracy, kamera energii gwarantują nieprzerwa- Dzięki zastosowaniu więk- bloków 12 V nawet do UPS-ów
dostarcza jedyny w swoim ro- ne, mobilne użytkowanie kame- szej liczby płyt ołowianych; o mocach 800 kVA. Należy
dzaju format obrazu o geome- ry do trzech godzin. Szesnasto- 13 na elektrody dodatnie i 14 jednak zwrócić uwagę na
trycznej rozdzielczości od bitowe termogramy dynamicz- na elektrody ujemne, lepiej maksymalne prądy płynące
768×576 do 1280×960 pikse- nych procesów mogą być zapi- w ykorzystano przestrzeń, podczas rozładunku, tak aby
li. W połączeniu ze znakomitą sywane nawet do 60 Hz poprzez jaką oferuje obudowa aku- nie przekraczały one 330 A.
rozdzielczością termiczną – nowoczesny interfejs FireWire mulatora 200 A h i dzięki W przypadku spodziewanej
osiągalną wyłącznie za pomo- (opcjonalnie dla każdej wersji temu zwiększono pojemność. wyższej wartości tego prądu,
cą odpowiedniej jakości detek- kamery). Duży wybór wyposa- Akumulatory 225 i 240 Ah producent proponuje wzmoc-
tora i światłoczułej optyki pre- żenia pozwala na bieżąco, wraz pozwalają na zwiększenie nienie połączeń wewnętrz-
cyzyjnej – powstają obrazy ter- z rosnącymi wymaganiami, możliwości stosowania aku- nych, tym samym dostarcze-
mograficzne o wysokiej precy- rozszerzać model kamery o no- mulatorów 12 V w instala- nie akumulatora odpowiada-
zji i ostrości. Przeznaczona do we akcesoria do modelu dla pro- cjach o większych mocach. jącego potrzebom konkretnej
przemysłowego użytku kame- fesjonalistów. Teraz możliwe jest zastoso- aplikacji.
6
wskaźnik rotacji faz do określenia kierunku bezstykowe przełączniki bezpieczeństwa
wirowania w systemach trójfazowych bez zewnętrznych sterowników
O kreślenie kie-
runku wiro-
wania faz w silni-
kierunku wiro-
wania w syste-
mach trójfazo-
F irma Omron,
specjalizująca się
w automatyce prze-
nie ulegają ściera-
niu i nie rozregulo-
wują się z powodu
kach trójfazowych wych. Dodatkowo mysłowej, wprowa- zużycia. Łatwo jest
jest bardzo ważne można określić dziła na rynek serię także ustawić
ze względu na pra- U V W popr zez magnetycznie kodowanych prze- w nich zakres tolerancji mecha-
widłowe działanie krótkie obrócenie łączników bezstykowych do blo- nicznej, a diagnostyka jest znacz-
pomp i systemów wału silnika kowania drzwi bezpieczeństwa nie uproszczona dzięki zastoso-
opartych na napę- przed podłącze- w osłonach maszyn. Przełączni- waniu diody LED. Zgodnie z nor-
dach elektrycznych niem napięcia. ki mają wbudowaną funkcję ste- mami EN 954-1 (do kategorii bez-
w procesach technologicz- Jeżeli silnik już pracuje, kieru- rowania, która pozwala na pieczeństwa 4.) i EN60947-5-3
nych, np. w przepompow- nek obrotów może zostać wy- zmniejszenie kosztów i oszczęd- (PDF-M) przełączniki są dostęp-
niach. Nieprawidłowy kieru- znaczony poprzez przyłożenie ność miejsca, ponieważ eliminu- ne w obudowach plastikowych
nek obrotów silnika może spo- wskaźnika równolegle do wału je potrzebę stosowania sterow- lub obudowach ze stali nierdzew-
wodować negatywne skutki, silnika. W ten sposób można nika zewnętrznego. Magnetycz- nej. Obudowy ze stali nierdzew-
jak na przykład uszkodzenie zlokalizować uszkodzenia, np. nie kodowane przełączniki bez- nej są konieczne przy produkcji
systemu, i w efekcie koszty zwiększone zużycie prądu, gło- stykowe FS3-TGR-N są przezna- opakowań żywności i w przemy-
związane z przestojem i na- śną pracę, niedostateczną po- czone przede wszystkim do blo- śle farmaceutycznym, gdzie
prawą. Aby tego uniknąć, na- jemność pompowania, które kowania zawiasowych, przesu- w związku z wymogami higie-
leży przed podłączeniem lub bezpośrednio są związane z od- wanych lub zdejmowanych nicznymi urządzenia muszą być
w trakcie pracy wykonać test, wróconym kierunkiem obrotów drzwi bezpieczeństwa we czyszczone żrącymi detergenta-
który określi i zagwarantuje silnika. Wskaźnik firmy Fluke wszystkich typach urządzeń mi. Przełączniki FS3-TGR-N po-
poprawny kierunek obrotu sil- jest odpowiedni do określania przemysłowych. W przeciwień- zwalają także konstruktorom na
nika trójfazowego. Przed pod- kierunku obrotów w 3-fazo- stwie do istniejących rozwiązań większą elastyczność w zakresie
łączeniem silnika trójfazowe- wych silnikach synchronicz- przełączniki te nie wymagają wyboru systemu kontroli bezpie-
go należy określić kierunek nych i asynchronicznych, dla- monitorowania za pomocą spe- czeństwa w urządzeniach. Na
wirowania faz w systemie tego jest praktycznym narzę- cjalnych sterowników, ponieważ przykład, jeśli program obejmuje
trójfazowym. Jeżeli podłącze- dziem dla wszystkich obszarów funkcja ta stanowi ich integral- różne maszyny, w niewielkich
nie nie może być jasno okre- serwisu. Sondy pomiarowe do- ną część. Dla konstruktorów ma- urządzeniach te same przełącz-
ślone lub zostało zmienione po łączone do wskaźnika dysponu- szyn jest to ogromna zaleta, niki mogą zostać użyte razem
naprawie, operator musi ozna- ją zmiennymi zakresami zaci- umożliwiająca zmniejszenie licz- z przekaźnikami bezpieczeństwa,
czyć połączenie U, V i W. skania zapewniającymi bez- by modułów sterujących w obu- takimi jak moduł G9SB firmy
Fluke 9062 jest wskaźni- pieczny kontakt, zwłaszcza dowie panelu sterowania. Po- Omron, natomiast w większych
kiem rotacji faz pozwalającym w przypadku gniazd stosowa- nadto przełączniki bezstykowe instalacjach można je połączyć
na szybkie i łatwe określenie nych w przemyśle. nie wytwarzają cząsteczek, gdyż z siecią DeviceNet.
reklama
7
informuje
oświetlenie uliczne i parkowe

o przemiennikach częstotliwości
Zakład Napędu Elektrycznego Poli-
techniki Warszawskiej oraz redakcja
„elektro.info” zapraszają na jednodnio-
P od koniec marca w Szczecinie odbyło się
seminarium techniczne pt. Oświetlenie
uliczne i parkowe – produkty, systemy oświe-
we seminarium poświęcone „Proble- tleniowe, wymagania obowiązujących norm”.
mom projektowym i eksploatacyjnym Organizatorami i jednocześnie referentami
układów napędowych średniego i ni- tegorocznego spotkania byli: szczecińska fir-
skiego napięcia z przemiennikami czę-
ma MABO, producent słupów oświetlenio-
stotliwości”, które odbędzie się 19 czerw-
ca o godz. 9:00 w sali nr 4 gmachu Sta- wych i sygnalizacyjnych, PHILIPS LIGH-
rej Kotłowni Politechniki Warszawskiej. TING POLAND oraz Zakład Energetyczny Frekwencja podczas seminarium pokazała, jak duże
Szczecin – Oświetlenie Ulic. Organizatorzy jest zainteresowanie tematem modernizacji oświetle-
Podczas seminarium autorzy referatów: nia ulicznego
prof. dr hab. inż. Włodzimierz Koczara, zaprosili także do udziału przedstawicieli
dr inż. Zbigniew Szulc i redaktor pro- szczecińskiego oddziału Stowarzyszenia oświetleniowe, bramy sygnalizacyjne i dro-
wadzący „elektro.info” Julian Wiatr Elektryków Polskich. gowe oraz wysięgniki i wsporniki. PHILIPS
omówią działanie i możliwości wyko- Tematyka spotkania spotkała się z dużym LIGHTING POLAND skoncentrował się z ko-
rzystania nowoczesnych napędów
zainteresowaniem, czego wyrazem była fre- lei na zagadnieniach dotyczących systemów
w praktyce.
Dr inż. Zbigniew Szulc zaprezentuje kwencja podczas seminarium. W sali hotelu oświetlenia ulicznego oraz dekoracyjnego, ze
najczęściej spotykane układy z prze- Panorama spotkało się prawie 100 osób. Byli szczególnym uwzględnieniem systemów ilu-
miennikami częstotliwości średniego to projektanci, inspektorzy, przedstawiciele minacji. O „Technicznych i ekonomicznych
napięcia o strukturach, które znalazły urzędów miast i gmin, przedstawiciele zakła- aspektach modernizacji oświetlenia na przy-
zastosowanie w praktyce krajowej. Na dów i rejonów energetycznych oraz firm wy- kładzie gminy Nowe Warpno” opowiadali
10 » konawczych z obszaru województwa zachod- elektrycy z Zakładu Energetycznego ze Szcze-
niopomorskiego), czyli wszyscy ci, którzy na cina. Podczas swojego wystąpienia poruszali
reklama co dzień mają w swojej pracy styczność z tą kwestie związane z technicznymi i ekono-
dziedziną wiedzy. micznymi aspektami wykonania konkretnej
Organizatorzy podczas swoich prezentacji modernizacji oświetlenia, z uwzględnieniem
poruszyli tematy, które wzbudziły ogromne stanu przeszłego i obecnego. Pokazane wyni-
zainteresowanie – na szczęście przewidziano ki przed i po modernizacji wykazały, jak wie-
dodatkowy czas na dyskusję i wymianę pole zalet ma taka modernizacja i jak bardzo
glądów, dzięki czemu referenci mogli zaspo- przekłada się ona na wyniki ekonomiczne fir-
koić ciekawość uczestników spotkania i odpo- my, która ją zleca.
wiedzieć na wszystkie pytania. Każda z firm – Tak duże zainteresowanie tym branżo-
przedstawiła swoją prezentację, podczas któ- wym tematem uświadomiło nam – mówi Ma-
rej zaprezentowała produkty i systemy zwią- ciej Tomaszewski z firmy MABO – że istnieje
zane z oświetleniem ulicznym i parkowym. potrzeba kontynuowania takich spotkań i roz-
Reprezentanci MABO skupili się na omówie- szerzenia ich zasięgu na inne regiony. Dzięki
niu wymogów normalizacyjnych, wiele cza- temu w jednym miejscu będzie można wysłu-
su poświęcono bowiem na przedstawienie za- chać ciekawych prezentacji, obejrzeć najnow-
gadnień związanych z normą PN-EN 40 Słu- sze i najciekawsze urządzenia, a także wymie-
py oświetleniowe. Zaprezentowali także naj- nić poglądy na temat sposobów wykonywania
ciekawsze urządzenia własnej produkcji, oświetlenia ulicznego i parkowego.
wśród których znalazły się słupy i maszty Tekst i fot. (MABO)
Na zakończenie spotkania wszyscy uczestnicy zapozowali do pamiątkowego zdjęcia
8
nowoczesne urządzenia zasilające w energetyce
reklama
J uż po raz dziesiąty, w połowie marca, od-
była się międzynarodowa konferencja
naukowo-techniczna „Nowoczesne urządze-
nia zasilające w energetyce”. Organizatora-
mi spotkania byli: APS Energia Sp. z o.o.,
Elektrownia Kozienice oraz Politechnika
Warszawska. Impreza ściągnęła do zimowej
stolicy Tatr – Zakopanego wielu przedstawi-
cieli środowiska naukowego z polskich i za-
granicznych uczelni, a także reprezentan- Konferencję uroczyście otworzyli przedstawicie-
le Komitetu Naukowego, od lewej: prezes APS Ener-
tów zakładów energetycznych oraz innych gia dr inż. Piotr Szewczyk, prof. Antoni Dmowski (Poli-
technika Warszawska), prof. Józef Paska (Politechnika
gałęzi przemysłu. W czasie konferencji od- Warszawska), dyrektor zarządzający mgr inż. Dariusz
było się ponad 20 odczytów naukowych, któ- Drabiuk, inż. Andrzej Łuczyński (Elektrownia Kozienice)
i mgr inż. Krzysztof Bitner (Elektrownia Kozienice)
re wywołały dyskusje wśród gości przyby-
łych z kraju oraz z Kazachstanu, Rosji, Ukra- z Politechniki Wrocławskiej. Omówił doku-
iny, Czech, Słowacji, Niemiec, a nawet Ara- menty unijne promujące zmniejszenie zapo-
bii Saudyjskiej. trzebowania na energię i redukcję jej strat.
Prof. dr hab. inż. Marek Bartosik z Poli- Nie zabrakło też referatów i dyskusji o do-
techniki Łódzkiej w swoim referacie bardzo świadczeniach eksploatacyjnych systemów
szczegółowo omówił tematy dotyczące kry- prądu stałego polskich i zagranicznych przed-
zysu energetycznego oraz alternatywnych siębiorstw energetycznych. APS Energia za-
źródeł energii. Prof. dr hab. inż. Marian P. prezentowała najciekawsze instalacje syste-
Kaźmierowski zaprezentował z kolei możli- mowe i rozwiązania techniczne zrealizowa-
wości wykorzystania energii fal morskich na ne przez firmę w 2006 roku, zarówno w kra-
przykładzie elektrowni falowej Wave Dra- ju, jak i za granicą. Oprócz części naukowej,
gon. Natomiast prof. dr hab. inż. Antoni uczestnicy konferencji mogli podczas wy-
Dmowski z Politechniki Warszawskiej przed- cieczki krajoznawczej na Gubałówkę zwie-
stawił przykładowe rozwiązania systemów dzić urokliwe wiosną polskie Tatry, a wieczo-
zasilania z ogniwami paliwowymi. Wiele rami, podczas uroczystych kolacji, obejrzeć
uwagi poświęcono również zagadnieniom interesujące programy artystyczne, z Krzysz-
efektywności energii, wystąpienie na ten te- tofem Skibą w roli prowadzącego.
mat wygłosił prof. dr hab. inż. Jacek Malko Tekst i fot. kk
elektro.info w Polsko-Japońskim
Centrum Efektywności Energetycznej
W ramach Krajowej Agencji Poszano-

wania Energii funkcjonuje Polsko-
Japońskie Centrum Efektywności Ener-
energią. W szkoleniach tych uczestniczą
pracownicy działów głównego energety-
ka zakładów przemysłowych z całego kra-
getycznej, które regularnie organizuje ju. Dotyczą one gospodarki elektroener-
szkolenia w zakresie gospodarowania getycznej oraz cieplnej. W ramach P-JCEE,
którego siedziba znajduje się w Instytu-
cie Techniki Cieplnej Politechniki War-
szawskiej, funkcjonuje również laborato-
rium, w którym uczestnicy szkoleń są za-
poznawani z nowoczesnymi urządzenia-
mi techniki cieplnej oraz zasadami efek-
tywnego gospodarowania wytwarzaną
przez nie energią.
Od października 2006 roku w szkole-
niach organizowanych przez P-JCEE
Dyrektor P-JCEE mgr inż. Mirosław Semczuk i redak- uczestniczy również redakcja „elektro.
tor Julian Wiatr
info”. Na początku kwietnia zorganizowa-
nr 5/2007
9
informuje
8 » no kolejne, pięciodniowe, spotkanie dla
podstawie badań i doświadczeń eksplo- elektroenergetyków przemysłow ych,
atacyjnych zostaną przedstawione ich w programie którego znalazł się między
właściwości, charakterystyki, efekty
innymi wykład poświęcony racjonalnemu
techniczne i ekonomiczne aplikacji oraz
poruszone problemy oddziaływania gospodarowaniu energią elektryczną
przemiennika na sieć zasilającą oraz sil- w zakładzie przemysłowym. Poprowadził
nik. W referacie zostaną również go redaktor prowadzący „elektro.info” Ju-
uwzględnione przyczyny niepowodzeń lian Wiatr, uczestniczył w nim również
niektórych aplikacji oraz pokazane spo- wiceprezes Stowarzyszenia Polskich Ener-
soby ich minimalizowania. getyków Witold Zdunek. Podczas wykła-
Prof. dr hab. inż. Włodzimierz Kocza- Pracownicy P-JCEE podczas przerwy w zajęciach
du prowadzący omówił podstawowe zasa-
ra, kierownik Zakładu Napędu Elek-
dy zasilania zakładu przemysłowego Osobny wykład organizatorzy i prowa-
trycznego ISEP PW, omówi możliwości
zasilania układów napędowych z prze- i przedstawił najpopularniejsze konfigu- dzący poświęcili kompensacji mocy biernej
miennikami częstotliwości średniego racje elektroenergetycznych sieci zakła- i zasadom projektowania tych układów. Pro-
i niskiego napięcia z rezerwowych źró- dowych oraz zasady wyboru napięcia za- blemy kompensacji mocy biernej mają rów-
deł zasilania do zasilania układów na- silającego, lokalizacji stacji transformato- nież odbiorcy komunalni i właściciele bu-
pędowych. Ze względu na wysokie wy- rowych i optymalnego doboru taryf dla dynków użyteczności publicznej, dlatego
magania pewności pracy niektórych energii elektrycznej. Słuchacze mogli rów- program wystąpienia rozszerzono o zagad-
układów napędowych (elektrociepłow- nież poznać zasady instalowania źródeł nienia kompensacji mocy biernej w budyn-
nie, wodociągi, zakłady chemiczne) ko-
napięcia awaryjnego, napięcia gwaranto- kach mieszkalnych i użyteczności publicz-
nieczne jest wdrażanie nowych źródeł
energii elektrycznej pozwalających wanego oraz projektowania i eksploatacji nej. Ponieważ z gospodarowaniem energią
w określonym czasie dostarczyć zasila- układów pomiarowych przeznaczonych do elektryczną związane jest również bezpie-
nie układów napędowych dużej mocy. rozliczania zużytej energii elektrycznej. czeństwo eksploatacji urządzeń, użytkow-
Na podstawie zagranicznych doświad- Omówiono także podstawowe wskaźniki nikom na zakończenie wykładu pokazano
czeń i badań własnych w referacie zo- jakości energii elektrycznej oraz sposoby przykłady „elektrycznego niedbalstwa”,
staną przedstawione rozwiązania tech- ochrony czułych instalacji przed zakłóce- które prezentujemy także Państwu w foto-
niczne służące do rozwiązania tego pro- niami i wpływami energii elektrycznej reportażu na stronie 18.
blemu. Reprezentujący redakcję „elek-
o niewłaściwych parametrach Tekst i fot. ww
tro.info” Julian Wiatr opowie natomiast
o sposobach ochrony przeciwporażenio-
wej w instalacjach zasilanych z zespo- zasilanie aglomeracji warszawskiej w energię elektryczną
łów prądotwórczych.
Wszystkich zainteresowanych zachę-
camy do uczestnictwa w seminarium.
Wystarczy zgłosić się drogą e-mailową:
Z arząd Główny Stowarzyszenia Elektryków
Polskich na początku kwietnia zorganizo-
wał w sali kinowej Muzeum Techniki w War-
grabij@isep.pw.edu.pl. Kontakt – Gra- szawie konferencję poświęconą zasilaniu aglo-
żyna Rabij, tel. 022 234 79 75, faks 022
meracji warszawskiej w energię elektryczną
234 76 15. Opłata za seminarium, za-
wierająca materiały konferencyjne, to i możliwościom efektywnej poprawy jego wa-
50 zł. Należy przelać ją na konto nr 94 runków. Obrady rozpoczęło wystąpienie se- W konferencji wzięło udział 60 osób reprezentujących
kretarz generalnej SEP Jolanty Arendarskiej, warszawskie środowiska energetyków oraz biur pro-
124010535111104400300091, tytułem jektowych
„opłata za seminarium 19 czerwca”. Za- która przywitała uczestników i wprowadziła
praszamy. w tematykę konferencji. Spotkanie poprowa- oraz rozbudowy sieci wysokich napięć. O tych
dził przewodniczący Centralnego Kolegium działaniach szczegółowo opowiadał Janusz
nowoczesne rozwiązania stacji Sekcji Energetyki SEP Krzysztof Lipko. Jakubowski, który przedstawił aktualnie re-
transformatorowych SN Przedstawiciel Vattenfall Heat Poland alizowane oraz zaplanowane do końca 2010
Już po raz kolejny Rejon Energetycz- (d. Elektrociepłownie Warszawskie) Andrzej roku inwestycje stołecznej energetyki. Ceza-
ny Jeziorna wraz z Oddziałem War- Rubczyński zaprezentował najbliższe plany ry Szwed z PSE-Operator SA zapoznał uczest-
szawskim Stowarzyszenia Polskich rozwoju firmy i jej zamierzenia poprawy wa- ników z uwarunkowaniami rozwoju krajo-
Energetyków zorganizowały 19 kwiet- runków oddziaływania na środowisko. W nie- wych sieci przesyłowych i przedstawił inwe-
nia seminarium poświęcone stacjom długim czasie planowana jest budowa kolej- stycje, które zdaniem PSE-Operator mają po-
transformatorowym średniego napię- nego bloku energetycznego, dzięki czemu prawić warunki zasilania oraz zwiększyć bez-
cia. Obrady, które otworzył dyrektor
wzrośnie moc źródeł zasilających Warszawę pieczeństwo energetyczne Warszawy
Rejonu Energetycznego mgr inż. Kazi-
mierz Mazur prowadził prezes Oddzia- i jej okolice. W związku z ostatnimi awaria- w związku z planowaną rozbudową miasta.
łu Warszawskiego SPE, mgr inż. Wi- mi, które spowodowały wielogodzinną prze- Pracownicy Biura Infrastruktury Miasta Sto-
rwę w dostawie energii elektrycznej w War- łecznego Warszawy Wiesław Witek i Michał
11 » szawie STOEN przystąpił do modernizacji Paszkowski opisali aktualny stan zabezpie-
10
getyków oraz biur projektowych. W obradach 10 »
uczestniczyli przedstawiciele Urzędu Regu- told Zdunek. W spotkaniu udział wzię-
lacji Energetyki oraz Wojskowej Inspekcji Go- ło 50 uczestników z terenu centralnej
Polski, w głównej mierze pracowników
spodarki Energetycznej, obecny był również
spółek dystrybucyjnych. Tematyka wy-
wiceprezes Stowarzyszenia Polskich Energe- głoszonych referatów dotyczyła pro-
tyków Witold Zdunek. Po wystąpieniach pre- dukcji, badania oraz zagadnień poża-
legentów rozpoczęła się dyskusja, z której rowych stacji transformatorowych
można wyciągnąć wniosek, że nadchodzące średniego napięcia. Cennym uzupeł-
zmiany w stołecznej i krajowej energetyce nieniem merytorycznym seminarium
Jacek Burski przedstawił możliwości wykorzystania idą we właściwym kierunku. Rozbudowa oraz było wystąpienie mgr inż. Jerzego
energetyki jądrowej dla potrzeb Warszawy Grzybowskiego z Głównego Urzędu
modernizacja istniejących stacji oraz linii
Nadzoru Budowlanego, który przedsta-
czenia energetycznego miasta oraz jego oko- elektroenergetycznych wysokich napięć
wił projekt nowej Ustawy Prawo bu-
lic. Reprezentujący Towarzystwo Gospodar- z pewnością poprawi bezpieczeństwo ener- dowlane. Seminarium zakończyło wy-
cze Polskie Elektrownie Jacek Burski opowia- getyczne kraju. Na północy Polski planuje się stąpienie Krzysztofa Ćwiklińskiego
dał o możliwościach budowy elektrociepłow- rozbudowę energetyki wiatrowej, przez wie- z Europejskiego Centrum Consultingo-
ni jądrowej dla potrzeb Warszawy. Przedsta- lu elektryków dotychczas niedocenianej. Wy- wego, który zaprezentował możliwość
wił korzyści płynące z eksploatacji elektro- korzystywanie do produkcji energii elektrycz- pozyskania środków finansowych
ciepłowni jądrowych na przykładzie Buda- nej odnawialnych źródeł energii jest zgodne z funduszy strukturalnych Unii Euro-
pesztu oraz zaprezentował rys historyczny z dyrektywami Unii Europejskiej, a tym sa- pejskiej w energetyce.
Jak zapowiada dyrektor Rejonu
krajowej energetyki jądrowej. Na zakończe- mym pozwala na zmniejszenie zanieczysz-
Energetycznego Jeziorna Kazimierz
nie konferencji pokazano prezentację zdalne- czania środowiska. Z wypowiedzi uczestni- Mazur, w najbliższym czasie planowa-
go systemu sterowania sieciami średnich na- ków dyskusji należy wnioskować, że najwięk- ne są następne seminaria poświęcone
pięć, który został opracowany na bazie pro- sze problemy związane z rozbudową sieci projektowaniu, budowie oraz eksplo-
duktów firmy Schneider Electric. Poprowa- przesyłowych wynikają z trudności uzyski- atacji napowietrznych i kablowych li-
dził ją Hubert Adamkiewicz. wania zgody właścicieli gruntów na budowę nii elektroenergetycznych.
W konferencji wzięło udział 60 osób repre- linii elektroenergetycznych. Oprac. ak, ww
zentujących warszawskie środowiska ener- Tekst i fot. ww
reklama
fotoreportaż
AMPER 2007
Międzynarodowe Targi Elektrotechniki i Elektroniki
W ostatnich dniach marca odbyły się XV Międzynarodowe Targi

Elektrotechniki i Elektroniki AMPER w Pradze Czeskiej. Impre-
za zgromadziła ponad ośmiuset wystawców z 26 krajów świata, w tym
z Chin, Indii, Korei, Turcji i Tajwanu. Powierzchnię wystawową zaj-
mującą 37 tys. m2 odwiedziło ponad 50 tysięcy zwiedzających. Impo-
nował zakres tematyczny prezentowanych produktów i usług. Ekspo-
zycje zgromadzono aż w ośmiu halach i pogrupowano ją w 17 katego-
riach tematycznych. Organizatorem targów był Terinwest spol. s.r.o. Targi AMPER 2007 odwiedziło ponad 50 tys. zwiedzających
Podczas targów odbyła się również konferencja dotycząca edukacji
i kwalifikacji osób zajmujących się eksploatacją sieci elektroenerge-
tycznych oraz jakości instalacji. Program uzupełniały wystąpienia firm
wprowadzających na rynek nowe produkty i technologie. Nie zabrakło
także towarzyszących targom konferencji naukowych umożliwiają-
cych wymianę doświadczeń: Kongresu Związku Inżynierów Elektry-
ków oraz XIII Zjazdu Inżynierów Elektryków Republiki Czeskiej VOLT
2007. Do najliczniejszej grupy wystawców należały polskie firmy. Wsród
16 polskich wystawców znalazły się firmy (w kolejności alfabetycznej):
Agencja SOMA (Warszawa), Hapam Poland (Łódź), KOS-Elektro Sys-
tem (Września), Lubuskie Zakłady Aparatów Elektrycznych Lumel SA
(Zielona Góra), Newell Rubbermaid Poland (Słupsk), MacTronic (Wro-
Swoją ofertę zaprezentowały firmy znane także na polskim rynku
cław), Micel (Żychlin), P.P.U.H. IZAR (Radwanice, k. Wrocławia), Rel-
con Polska (Wrocław), RollFix (Warszawa), Transfer Multisort Elektro-
nik (Łódź), Z.P.H. Elektro-Plast (Opatówek, k. Kalisza), ZPUE SA (Włosz-
czowa), Zakład Podzespołów Indukcyjnych „Indel” (Brzeziny) oraz Za-
kład Wytwórczy Aparatów Elektrycznych (Lębork).
Nagrody „Złotego Ampera” za najlepszy produkt przyznano firmom:
ABB s.r.o. za przemiennik częstotliwości ACS 800 chłodzony wodą
z inteligentnym regulatorem pracy pomp (IPC), KOPOS KOLÍN a.s. za
kanał parapetowy PK 210 X 70 D z akcesoriami, SIEMENS s.r.o. za ste-
rownik programowalny Simatic – CPU 416 F – 3 PN/DP oraz VUKI a.s.
Bratislava za kabel do podłączania urządzeń do magazynowania ener-
gii typu KRYOMAGNET. Więcej zdjęć na www.elektro.info.pl.
Tekst i fot. kk, fot. Terninvest
Od lewej: Kateřina Buchtová – dyrektor Targów AMPER, inż. Jiří Šviga – dyrektor
generalny Terinvest wręczyli „Złotego Ampera” przedstawicielowi firmy ABB
W Pradze swoje wyroby promowa-

Od prawej: Jacek Błaszyk i Łukasz Hajduk z ZPUE SA pokazali w Pradze produkowa- ła znana także w Polsce włoska firma Firmy próbują na różne sposoby przycią-
ne przez włoszczowską firmę rozdzielnie Lovato Electric SPA gnąć uwagę zwiedzających targi
12
wywiad
sukces tkwi w innowacjach

rozmowa z Januszem Niedźwieckim – prezesem zarządu Apator SA
li wracamy na ten rynek. Modyfikujemy wchodzenia na nowy rynek. Jeśli chodzi

strategię rozwoju firmy na najbliższe lata, o Niemcy, nasze starania trwają już kilka
w której zakładamy, że jest to dla nas je- lat. Próbowaliśmy w inny sposób, ale nasi
den z najważniejszych rynków – mam tu potencjalni partnerzy obawiali się tego,
na myśli przede wszystkim Rosję. Pozo- że firma nie jest reprezentowana na miej-
stałe kraje byłego Związku Radzieckiego scu, że może mieć kłopoty z serwisem, le-
traktujemy odrębnie i do każdego podcho- galizacją, itp., dlatego zdecydowaliśmy się
dzimy indywidualnie. Rosja jest z pewno- na inny scenariusz. Nasz obecny udziało-
ścią dla nas bardzo ważna, a rozwój na- wiec w Niemczech, firma HTS, również
szych obrotów w spółce zlokalizowanej jest producentem systemów przedpłato-
w Moskwie – niezwykle cenny. Monitoru- wych. Niemcy stają się krajem otwartym,
jemy ten rynek i myślę, że trzymamy rękę ostatnie lata bardzo wiele zmieniły w ich
na pulsie. stosunku do energetyki. O ile wcześniej
było to podejście, powiem ostro, protek-
Jesteście Państwo firmą, która jest bar- cjonistyczne, to teraz bardzo się to zmie-
dzo otwarta na działania na zewnątrz, niło – w tej chwili nie jest już tak, że to,
może nawet bardziej niż na działalność co niemieckie, jest najlepsze. Jak wszę-
w kraju. Czy rzeczywiście? dzie, tak i w Niemczech cena produktu za-
– Poczytuję sobie to jako komplement, bo czyna być kwestią najważniejszą. Rozpo-
bardzo nam na tym zależy. Ja jednak jesz- częciu działalności na tym rynku z pew-
cze tego tak nie czuję. Mamy ciągle dużo nością pomogło też wejście Polski do Unii
Od 2000 roku wartość Apatora na do zrobienia w tym względzie. W całej Europejskiej.
giełdzie wzrosła mniej więcej 25-krot- Grupie Apator obecne 20 procent ekspor- Z drugiej strony, Niemcy to nie jest jed-
nie. Analitycy giełdowi twierdzą, że tu to, jak na nasze potrzeby i możliwości, nak dla nas tak zupełnie nowy rynek. Na
swoją silną pozycję firma zawdzięcza moim zdaniem absolutnie za mało. Jeśli przykład, dla Pafalu, czyli dla jednej z na-
w dużej mierze konsekwentnej re- zaś chodzi o działania na rynku lokalnym, szych spółek, jest to w tej chwili najważ-
strukturyzacji oraz dokonywanym to postępujemy w myśl biznesowej zasa- niejszy rynek zbytu, na którym sprzedaje
w latach 2004 i 2005 akwizycjom. To dy – trzeba być bardzo silnym na swoim kilkaset tysięcy liczników rocznie. Dlate-
właśnie dzięki zakupowi Pafalu Apa- rynku, by móc ruszyć z eksportem. W Pol- go można powiedzieć, że rozpoczynamy
sce osiągnęliśmy już ten poziom, więc żeby w Niemczech działalność w nowym seg-
tor wygrał w marcu 2006 roku prze-
grupa się rozwijała, musimy wyjść na ze- mencie, a HTS, czyli nasz lokalny udzia-
targ na dostawę liczników energii
wnątrz, dlatego tak dużo o tym mówimy łowiec, nam w tym pomaga. Powiedzmy
elektrycznej dla niemieckiego EON-u.
i tak wiele podejmujemy działań w tym szczerze, ta działalność ciągle oznacza dla
W dalszej ekspansji na tamtejszym
kierunku. Eksport jest specyficznym ro- nas koszty, ale z naszego doświadczenia
rynku ma natomiast pomóc Wam nie-
dzajem działalności biznesowej i mało rze- wynika, że musi minąć jeszcze trochę cza-
dawny zakup niemieckiej spółki dys-
czy w eksporcie odbywa się szybko: rynek su, żeby zaczęła przynosić zyski. Oba ryn-
trybucyjnej. Czy tak dynamiczne dzia-
potrzebuje czasu, klienci podobnie. Na ki, niemiecki i rosyjski, są dla nas tak samo
łania na obcych rynkach to element
podstawie obrotów w zeszłym roku widzi- ważne, mimo że tak różne.
strategii Apatora, polegającej na eks-
my, że w przypadku segmentu aparatury
pansji rynków zewnętrznych? Planujecie jeszcze rozpoczęcie działal-
łącznikowej nasza dziesięcioletnia praca
– W ostatnich latach rozwój Apatora był zaczęła przynosić efekty. ności na innych rynkach zbytu?
bardzo dynamiczny, teraz jesteśmy już – W najnowszej, niedawno podpisanej
grupą firm, w której skład wchodzi osiem Rynek rosyjski już znacie, teraz czas strategii firmy zapisaliśmy, że chcemy być
podmiotów, dwa z nich są zlokalizowane na Niemcy, gdzie działa już Apator liderem w tej części Europy w dwóch dzie-
za granicą Polski. Pierwszy z nich, Apator GmbH. Rejestracja spółki w Niemczech dzinach, którymi się głównie zajmujemy,
Elektro, istnieje już ponad 5 lat i świetnie trwała jednak dłużej niż odbywa się
czyli w aparaturze pomiarowej i łączniko-
sobie radzi. Nasze tradycje handlu z by- to normalnie w Polsce. Dlaczego?
wej. Wynika z tego, że w perspektywie za-
łym Związkiem Radzieckim są bardzo dłu- – Niemcy są jeszcze bardziej zbiurokra- interesujemy się Ukrainą i Białorusią. Pra-
gie, wystarczy powiedzieć, że przed 1989 r. tyzowanym krajem niż my, dlatego reje- cujemy nad kilkoma projektami, ale mu-
55 procent sprzedaży Apatora to był eks- stracja trwała aż ponad pół roku. Zainwe- simy przeznaczyć na to jeszcze trochę cza-
port do Związku Radzieckiego. Potem ta stowaliśmy w Niemczech, ponieważ chce- su. Szczególnie interesujący jest dla nas
współpraca została przerwana, teraz od- my na tamtym terenie propagować sys- rynek ukraiński. Nie spodziewałem się bo-
budowaliśmy nasze kontakty i w tej chwi- tem przedpłatowy. Są różne sposoby wiem, że tak szybko mogą zmienić się na-
14
stroje w stosunku do Polaków i Polski.
Chcielibyśmy to wykorzystać.
Interesowaliście się również w ostat-

nim czasie kupnem jednego z zakła-
dów produkcyjnych w Czechach. Tam
też widzicie swoje miejsce?
– Interesują nas wszystkie państwa
ościenne. Jeżeli przekraczamy wyznaczo-
ny przez siebie poziom obrotów i zysków
na danym rynku, zastanawiamy się wów-
czas, czy nie zainwestować na nim bar-
dziej. Dlatego przyglądamy się Rumunii,
czy Węgrom, które teraz przeżywają dru-
gi oddech. Zaczęliśmy sprzedawać tam na-
sze liczniki i aparaturę, widzimy też szan-
sę wejścia z systemem przedpłatowym.
Wydział montażu aparatury łącznikowej – montaż gniazd 4G
A w Polsce?
STOEN, czyli koncern niemiecki, zatem szukamy nowych pomysłów, technologii.
– W Polsce stawiamy na system przed- Współpracujemy z uczelniami wyższymi,
doświadczenia z tej współpracy mogłyby
płatowy. Ten, który do tej pory sprzeda-
zaowocować dalszym współdziałaniem wspieramy doktorantów – trzem z nich
waliśmy w Polsce, dotyczył wyłącznie
w Niemczech. Bierzemy także udział ufundowaliśmy stypendia. Rozpoczęli
energii elektrycznej. Następnym medium
w przetargach zagranicznych, aby wyjść u nas pracę młodzi inżynierowie z Poli-
będzie gaz. Pierwsza taka pilotażowa in-
z systemem przedpłatowym poza granice techniki Łódzkiej, którzy kształcili się do-
stalacja funkcjonuje w Pomorskiej Spółce
kraju. datkowo przez rok na specjalności finan-
Gazowniczej. Zebraliśmy już pozytywne
sowanej przez nas. Inwestujemy w ludzi,
opinie o tym systemie i mamy nadzieję, Tym bardziej że jest to Państwa au- bo nasz region rozwija się, a nie chcieli-
że uda nam się jeszcze bardziej go rozwi- torskie rozwiązanie? byśmy tracić naszych najlepszych pracow-
nąć i wejść z nim także na inne rynki, po
– Tak, stworzone od początku do końca ników. Dlatego staramy się monitorować
to między innymi inwestujemy w Apator
przez konstruktorów Apatora. W tej chwi- nastroje załogi.
GmbH. W tej chwili prowadzimy rozmo-
wy ze STOEN-em, aby system przedpła- li zatrudniamy ponad 60 inżynierów, wy-
W efekcie wprowadzanych stopniowo
towy zaczął funkcjonować w Warszawie kształconych w Polsce. Są naszym oczkiem
zmian z producenta komponentów
i okolicach. Stolica jest idealna dla tego w głowie, ponieważ nie mam wątpliwości,
i podzespołów Apator stał się dostaw-
systemu, ponieważ w mieście jest duże że jeśli Apator ma przetrwać i dalej się roz-
cą kompleksowych systemów pomia-
nagromadzenie klientów na małej prze- wijać, to tylko dzięki ludziom i wiedzy.
rowych dla przedsiębiorstw, przykła-
strzeni. Jest mnóstwo lokali wynajmowa- Dlatego inwestujemy znaczne środki w lu-
dem jest LEWsystem, czyli licznik
nych pod biura, sklepy, wielu ludzi wynaj- dzi i urządzenia niezbędne im w pracy.
z rozbudowaną infrastrukturą do po-
muje mieszkania. To doskonały rynek dla Sukces tkwi w innowacjach i mam tu na
miaru energii.
tego sposobu rozliczania się za energię. myśli nie tylko system przedpłatowy,
A ponieważ na tym terenie zarządza w każdym segmencie naszej działalności – Dzięki takiemu systemowemu podejściu
mamy szansę skutecznie konkurować na
rynkach międzynarodowych. A konkuren-
cja jest coraz ostrzejsza i obserwujemy sta-
ły spadek cen urządzeń do pomiaru: wo-
domierzy, gazomierzy czy liczników, a je-
śli spadają ceny, to bardzo ciężko utrzy-
mać marżę. Przede wszystkim nie będzie-
my oferować samych liczników. Będziemy
sprzedawać systemy, czyli kompleksowe
rozwiązania: liczniki z infrastrukturą i od-
czytem. Rentowność takich autorskich
projektów jest z reguły wyższa. Poza tym
myślę, że w najbliższych latach czeka nas
wymiana dotychczas używanych liczni-
ków na te wyposażone w moduły komuni-
kacyjne, umożliwiające zdalny odczyt. Już
teraz staramy się do tego przygotować.
W 2004 i 2005 roku Apator kupił trzy

Wydział montażu aparatury łącznikowej firmy z branży pomiarowej: Metrix,
15
wywiad
niosą 320 mln zł i uda nam się osiągnąć
38 - 41 mln zł zysku netto. Dotyczy to oczy-
wiście obecnego składu Grupy.
W którym segmencie polskiego ryn-

ku widzi Pan szansę rozwoju dla
Apatora?
– W Polsce chcemy koncentrować się na
niszach. Moim zdaniem na rynku zdomi-
nowanym przez wielkie konglomeraty klu-
czem do sukcesu jest specjalizacja, dlate-
go preferujemy działania niszowe. Naj-
większe znaczenie ma dla nas wyrób wy-
specjalizowany, na którym siłą rzeczy
marża jest wyższa. Przykładowo, ogra-
niczniki trakcyjne to nowość, ale mamy
nadzieję, że jeśli wyrób będzie spełniał
Legalizacja liczników wymagania techniczne PKP, a dodatkowo
będzie konkurencyjny cenowo, możemy li-
Pafal oraz KFAP. Czy nadal myśli Mimo to Apator nie zmienił prognozy czyć na współpracę.
o przejęciach? finansowej na zamknięcie roku, która
mówiła o 300 mln zł przychodów W planach macie budowę nowego za-
– Dzięki przejęciu trzech firm – Fabryki
i 41 mln zł zysku netto, czy słusznie? kładu. Kilka miesięcy temu mówiło
Aparatury Pomiarowej Pafal, Krakowskiej
się, że opuszczacie Toruń, teraz oka-
Fabryki Aparatów Pomiarowych oraz spół- – Rzeczywiście, ale na szczęście czwarty
zało się, że zostajecie na dobrze zna-
ki Metrix udało nam się zbudować grupę kwartał był pod tym względem lepszy. Je-
nym sobie terenie.
kapitałową, która w swym portfelu gro- śli chodzi o zysk netto, to po trzecim kwar-
madzi pełny asortyment produktów. W tej tale zanotowaliśmy spadek, ale powodem – Nie powiem, myśleliśmy o tym, ale w tej
chwili Apator jest największym w kraju tego była niestabilna, częsta zmiana cen chwili mogę zagwarantować, że zostaje-
producentem systemów pomiarowych prą- miedzi, co sprawiło, że nie nadążaliśmy ze my w Toruniu. Jesteśmy lojalni wobec
du i gazu. Wytwarza też aparaturę łączni- wzrostem cen – po prostu rynek nam na miasta, lubimy je i dobrze się tu czujemy,
kową, czyli urządzenia do łączenia i za- to nie pozwalał. Zaczęliśmy to odrabiać dlatego nowy zakład powstanie na dział-
bezpieczania obwodów elektrycznych. w czwartym kwartale. Poza tym wymie- ce położonej kilkaset metrów od biura
nialiśmy wszystkie tworzywa, z których spółki.
Ale brakuje jeszcze urządzeń do po- produkujemy nasze urządzenia, na unie- Ten rok i przyszły są dla nas bardzo waż-
miaru wody... Kiedy portfolio będzie palnione, tę zmianę „wymusił” na nas ry- ne. Właśnie obchodziliśmy 10-lecie naszej
pełne? nek – i słusznie, ponieważ buduje się co- obecności na giełdzie. Podczas tych lat
– Przymierzamy się do rozbudowy grupy raz więcej budynków wysokościowych, przeżywaliśmy lepsze i gorsze chwile, jed-
o podmiot obsługujący segment pomiaru w których ochrona przeciwpożarowa ma nak z perspektywy mogę powiedzieć, że
wody. Wśród naszych założeń strategicz- ogromne znaczenie. Nie powinno się wy- nie zmarnowaliśmy tego czasu. Staramy
nych jest to jeden z priorytetów na kolej- korzystywać w takich obiektach urządzeń się na bieżąco informować naszych inwe-
ne lata. palnych – kabli czy innych elementów in- storów o wszystkich decyzjach, nawiązu-
frastruktury. I wreszcie, tak jak mówiłem, jemy kontakty z potencjalnymi inwestora-
No tak, ale mówi się o tym już dłuż- przejęliśmy kilka firm, w które musieli- mi. W dużej mierze marka Apator została
szy czas... śmy zainwestować – wszystko to miało wypromowana na krajowym rynku dzięki
wpływ na nasze wyniki. sukcesowi giełdowemu, dlatego nigdy nie
– No tak, nie mogę jednak w tej chwili po- żałowaliśmy wejścia na giełdę. W przy-
wiedzieć, kiedy dokładnie to będzie. Ba- Czy zatem te ubiegłoroczne wyniki szłym roku będziemy obchodzić 15-lecie
daliśmy rynek pod kątem firm produkują- miały wpływ na prognozę na ten spółki, a za dwa lata, bagatela, 60-lecie
cych wodomierze... Wiem, że dziennika- rok? Apatora. Już niedługo minie również
rze w tym kontekście przywołują PoWo- 20 lat, odkąd pracuję w Apatorze. Nie do
Gaz, którego przejęciem byliśmy kiedyś – Ona wiele nie odbiega od tego, z czym
mieliśmy do czynienia w 2006 r., który był mnie jednak należy rekord stażu pracy, bo
zainteresowani. Niekoniecznie jednak bę- pracują u nas „apatorowcy”, którzy są
dzie to firma polska. Owszem, PoWoGaz dla nas rokiem pracy pozytywistycznej, któ-
ra docelowo ma przynieść efekty dopiero za związani z firmą ponad trzydzieści lat.
leży w obrębie naszych zainteresowań, to Z naszych badań wynika, że mamy bardzo
bardzo dobra firma, ale mamy już do- jakiś czas. W tej chwili prowadzimy kilka
przedsięwzięć, które, spodziewamy się, wysoki wskaźnik identyfikacji pracowni-
świadczenia współpracy z firmami poza ków z firmą. Cieszę się z tego, bo ludzie są
granicami, dlatego szukamy też na ze- zdecydowanie poprawią naszą sytuację na
rynku, najpierw jednak konieczna jest pra- największym zasobem tej firmy, Dlatego
wnątrz. utrzymujemy kontakt z naszymi emeryta-
ca u podstaw... jej efekty będą z pewnością
Firma rozwija się, jednak po podsumo- widoczne. W 2006 r. „przegrupowaliśmy mi, ale też dbamy o napływ młodej krwi.
waniu wyników za trzy kwartały ze- siły”, osadziliśmy się w rynku. W 2007 r. Rozmawiała Anna Kuziemska,
szłego roku nie był Pan zadowolony. planujemy, że dochody ze sprzedaży wy- fot. Apator
16
fotoreportaż
elektryczne niechlujstwo
Podczas podróży po kraju, z racji wykonywanego zawodu często ob-
serwuję różne urządzenia elektryczne. Niestety, z moich obserwacji
wynika, że mimo wielu konferencji i szkoleń poświęconych budowie
i eksploatacji urządzeń, sieci oraz instalacji elektrycznych ciągle spo-
tyka się wiele nieprawidłowości w tym zakresie, będących wynikiem
nie tylko braku wiedzy, ale często po prostu niechlujstwa.
R ok temu opublikowaliśmy w „elektro.info” fotoreportaż po-

święcony wyjątkowo niechlujnie wykonanej i eksploatowa-
nej przez użytkowników instalacji elektrycznej, która nieomal
stała się przyczyną śmiertelnego porażenia prądem. Od tego
Czy te linki służą do suszenia bielizny?
czasu spotkaliśmy wiele, niestety równie porażających przy-
padków niedbalstwa, które nadal stanowią potencjalne zagro-
żenie dla życia i zdrowia użytkowników instalacji i urządzeń
elektrycznych.
Podczas kilkuletniej pracy w Wojskowej Inspekcji Gospodar-
ki Energetycznej wielokrotnie prowadziłem kontrole różnych
obiektów energetycznych. W praktyce inspektorskiej spotyka-
łem się z wieloma nieprawidłowościami. Na przykład, w jednym
z obiektów odkryłem układ współpracy zespołu spalinowo-elek-
trycznego przyłączony do sieci elektroenergetycznej w taki spo-
sób, że w przypadku niedochowania procedur łączeniowych
mógł on podać napięcie do sieci elektroenergetycznej, gdzie in-
dziej z kolei, nowoczesny zespół prądotwórczy zainstalowany na „Profesjonalne” oświetlenie parku Fragment instalacji elektrycznej w garażu
podstawie uzgodnienia z zakładem energetycznym pozbawiony
był blokady mechanicznej uniemożliwiającej wsteczne podanie
napięcia do sieci elektroenergetycznej. Styczniki układu auto-
matyki SZR były oddalone od siebie o około 6 m. O dziwo, za-
kład, w którym ta sytuacja miała miejsce, rygorystycznie prze-
strzega ostrych wymagań instalacyjnych w tym zakresie. In-
spektorzy szczegółowo sprawdzają projekt, wymagają od pro-
jektanta określenia wielu, czasami zbytecznych, szczegółów.
Pomimo tak ostrych wymogów, często przekraczających » 19
Sposób przyłączenia spawarki elektrycznej
„Właściwie” eksploatowane i konser- Fragment „zapomnianej” czynnej roz-

To złącze kablowe z pewnością wykonali „profesjonaliści” wowane złącze kablowe dzielnicy niskiego napięcia
18
Fragment eksploatowanego napędu elektrycznego
„Bezpieczny” dla przechodniów słup Zabezpieczenie rozdzielnicy słupowej

oświetleniowy na miarę XXI wieku
„Wzorcowo” wykonana rozdzielnica

Dwaj „przyjaciele” – woda i prąd kempingu
„Profesjonalny” sposób sterowania oświetleniem ulicznym
» 18 kompetencje zakładu, dopuszczono do eksploatacji zespół

prądotwórczy niespełniający podstawowych wymagań współ-
pracy z siecią elektroenergetyczną.
Przeraża także brak wyobraźni osób odpowiedzialnych za
oświetlenie uliczne w miastach – pewnie niejeden z naszych
Czytelników spotkał słupy oświetleniowe pozbawione osłon na
Doskonałe miejsce do zainstalowania wyłącznika różnicowoprądowego złączu kablowym, lub z pordzewiałymi podstawami zainstalo-
wanych tam bezpieczników. W wielu przypadkach wypadkom
porażenia prądem elektrycznym można by zapobiec, gdyby eks-
ploatacja i konserwacja zdewastowanych urządzeń elektrycz-
nych była prowadzona w sposób właściwy. Temu powinny słu-
żyć okresowe kontrole instalacji elektrycznych prowadzone
przez uprawnione osoby. Ich brak w przypadku czynnych in-
stalacji elektrycznych oznacza potencjalne zagrożenie poraże-
niem prądem.
Tym razem publikujemy zdjęcia różnych, wadliwie zainstalo-
wanych, wykonanych lub zdewastowanych urządzeń elektrycz-
nych czynnych, zrobione przez redakcję lub nadesłane przez
Czytelników. Za wszystkie przysłane zdjęcia dziękujemy i pro-
simy o więcej – opublikujemy je w następnym fotoreportażu
„Nowoczesna” szafka telekomu- o „elektrycznym niechlujstwie”.
nikacyjna Pożarowo „bezpieczna” instalacja Tekst i fot. Julian Wiatr, fot. arch.
19
kable i przewody
kable i przewody
elektroenergetyczne
w zastosowaniach specjalnych
mgr inż. Karol Kuczyński
P rzewody elektroenergetyczne
służą do dystrybucji energii
elektrycznej w liniach i instalacjach
temperatury. W zależności od mini-
malnego czasu sprawnego działania
kabli – odpowiednio 30, 60, 90 mi-
ją w czasie pożaru z łańcuchów mo-
lekuł chlor i fluor, które utrudniają
dopływ tlenu do płomienia, dzięki
styczny (TPE), mikę w postaci taśm
oraz kauczuk silikonowy.
elektrycznych, umożliwiając połą- nut – są one oznaczane jako E30, E60 czemu go ograniczają. Jednocześnie przyczyny powstawania
czenie źródeł zasilania i odbiorni- i E90 (DIN VDE 4102 cz. 12) lub we- jednak, uwolnione pierwiastki wiążą pożarów kabli
ków energii elektrycznej. Mogą być dług klasy odporności ogniowej PH15, się z obecnym w otoczeniu wodorem,
wykonane jako jedno- lub wielodru- PH30, PH60, PH90 (PN-EN-50200). powodując powstawanie toksycznego Z badań statystycznych pożarów
towe żyły o typowych przekrojach Do obiektów o podwyższonych i korozyjnego chlorowodoru lub flu- wynika, że ok. 30 % z nich ma zwią-
od 0,15 do 500 mm2. Przewody wy- wymaganiach przeciwpożarowych, orowodoru. Produktami spalania izo- zek z działaniem instalacji elektrycz-
twarzane są jako nieizolowane (gołe) takich jak: budynki handlowe, hote- lacji bezhalogenowej są para wodna, nej. Zapalenie się kabli może być spo-
lub izolowane. Zastosowana izolacja le, kina, teatry, szpitale, muzea, cen- tlenek i dwutlenek węgla oraz sadza. wodowane przede wszystkim zwar-
zapewnia ochronę przed wpływem tra przetwarzania danych, centrale Taka izolacja jest jednak łatwo palna ciem (przy jednoczesnym powsta-
środowiska na kabel oraz stanowi telefoniczne, banki, dworce czy lot- i nie gaśnie sama. W celu zmniejsze- niu łuku elektrycznego), przeciąże-
podstawową ochronę przed poraże- niska, można jeszcze zaliczyć m.in. nia jej palności dodaje się w proce- niem oraz oddziaływaniem ognia
niem prądem elektrycznym. Ponie- elektrownie, kopalnie, stocznie i tu- sie wytwarzania specjalne polimery z zewnątrz.
waż ze względu na właściwości ka- nele. Kable do pracy w podwyższo- (np. z wodorotlenkiem aluminium), W pierwszych dwóch przypadkach,
ble ognioodporne i przewody szyno- nej temperaturze są stosowane tak- lub przeprowadza tzw. proces siecio- w początkowej fazie pożaru nie wy-
we mają powszechne zastosowanie że w instalacjach elektrycznych loko- wania. Proces ten zmienia struktu- stępuje ogień, tylko biały dym. Jest
w obiektach budowlanych, w tym motyw oraz do podłączenia akumu- rę chemiczną tworzywa (polimeru) to tzw. pożar bezpłomieniowy, który
numerze „elektro.info” poświęcimy latorów [2]. i powoduje, że staje się ono nietopli- może być wykryty za pomocą optycz-
im więcej uwagi. we, odporne na czynniki chemiczne nej czujki dymu. W trzecim przypad-
rodzaje materiałów i starzenie [1]. ku dochodzi do płomieniowego spala-
kable do pracy izolacyjnych Obecnie jako materiały izolacyj- nia izolacji, podczas którego wydzie-
w wysokiej temperaturze ne kabli stosuje się najczęściej poli- la się czarny dym. Pożar płomieniowy
Powłoki izolacyjne kabli mogą chlorek winylu (polwinit – PVC), po- może być wykryty przez jonizacyjną
Do podtrzymania podstawowych być halogenowe (zawierać określoną lietylen (PE), polietylen sieciowany czujkę dymu. Szybkość powstawania
funkcji instalacji elektrycznej w przy- ilość chloru, bromu, fluoru, jodu) lub (XLPE), polietylen spieniony (pianko- i rozprzestrzeniania pożaru zależy od
padku pożaru są stosowane specjalne bezhalogenowe (bez tych pierwiast- wy), polipropylen (PP), poliamid (PA), warunków inicjacji spalania, przeno-
kable odporne na działanie wysokiej ków). Izolacje halogenowe uwalnia- poliuretan (PU), elastomer termopla- szenia ciepła, rodzaju izolacji kabla,
sposobu jego ułożenia (pojedynczo
Fot. TECHNOKABEL
lub w wiązkach) oraz rodzaju podło-

ża. Podczas pożaru tworzywa sztucz-
ne stosowane w kablach wytwarza-
ją produkty rozkładu termoutleniają-
cego (poniżej temperatury zapalenia)
oraz pełnego lub niepełnego spalania
(powyżej temperatury zapalenia). Pro-
dukty spalania są groźne zdrowia dla
zdrowia i życia ludzi [1].
Najbardziej niebezpiecznymi gaza-
mi powstałymi w procesie palenia się
kabli są: dwutlenek węgla (CO2), tle-
nek węgla (CO), cyjanowodór (HCN),
Fot. 1 Badanie palności kabli wg PN-EN 50266-2-4 [3] tlenki siarki (SO2, SO3), fluorowodór
20
(HF), bromowodór (HBr) oraz chloro- izolacyjny z dodatkami niepalnymi
Fot. SASEL
wodór (HCl), wydzielający się głównie jest odporny na temperatury prze-
przy paleniu się polichlorku winylu. kraczające 200°C. Przykładem takiej
izolacji jest powłoka kabla produkcji
dobór izolacji japońskiej zastosowanego w instala-
cjach w warszawskim metrze. Zbudo-
Dyrektywa 89/106EEC dotyczą- wana jest ona z polietylenu usiecio-
ca wyrobów budowlanych i bezpie- wanego Sunikon RM-E-1600, modyfi-
czeństwa pożarowego w budynkach, kowanego przeciwogniowo dużą ilo-
uwzględniająca kable jako jeden z ro- ścią wodorotlenku glinu. Materiał ten
dzajów wyrobów budowlanych, nanie ulega rozkładowi nawet w tempe-
kazuje projektowanie i wykonywa- raturze ok. 400°C, a przy 900°C uby-
nie instalacji elektrycznych w taki tek jego masy wynosi jedynie ok.
sposób, aby nie były one przyczyną 50 % masy początkowej. Izolację po- Fot. 2 Modularna budowa przewodów szynowych ułatwia późniejszą rozbudowę
systemu zasilania [4]
powstawania pożarów oraz ograni- winna też charakteryzować niewiel-
czały ich rozprzestrzenianie. Zmniej- ka szybkość wydzielania ciepła (poni- większym stopniu ograniczyć możli- gości 600 mm umieszczona jest pod-
szenie zagrożenia pożarowego może żej 200 kW/m2), mała toksyczność pro- wość jego rozprzestrzenienia się. Z te- czas próby w komorze o wymia-
być osiągnięte przez odpowiedni do- duktów rozkładu termicznego i dy- go też względu oczekuje się od kabli, rach 1200 × 300 × 450 mm i podda-
bór materiału izolacyjnego kabla lub mienia oraz szybkość rozprzestrze- aby były samogasnące i nierozprze- wana działaniu płomienia, którego
przewodu, który w wyniku wysokiej niania się płomienia. strzeniające płomienia. czas przyłożenia zależy od średnicy
temperatury w czasie pożaru będzie Jeżeli izolacja zapali się od ze- Najpowszechniej stosowaną próbą próbki. Wynik próby jest pozytyw-
wydzielał niewielkie ilości substancji wnętrznego źródła ognia i zgaśnie palności jest metoda opisana w nor- ny, jeżeli płomień zgaśnie i uszkodze-
lotnych. Ponieważ substancje te zwy- po jego usunięciu, to nazywa się ją mach PN-EN 50265 i IEC 60332-1. nia badanego wyrobu są odpowied-
kle podtrzymują palenie i ułatwiają trudno zapalną. Jeżeli dodatkowo W przytoczonych normach badana nio małe [3].
rozprzestrzenianie się ognia, produ- taka izolacja nie zostanie całkowi- jest odporność pojedynczego prze- Mając na uwadze fakt, iż okablo-
cenci często wprowadzają do mate- cie zniszczona – a przeszła stosow- wodu lub kabla na pionowe rozprze- wanie w instalacjach przemysłowych
riałów izolacyjnych środki niepalne. ną próbę ognioodporności i spełni- strzenianie płomienia. Próbka o dłu- często prowadzone jest w korytkach,
Jest to wymogiem stosownych norm, ła wymagania danej normy – okre-
reklama
określających parametry materiałów śla się ją ognioodporną. Taka izola-
izolacyjnych [1]. cja jest wykonywana zwykle z gumy
W przypadku tych ostatnich, ko- silikonowej, taśmy mikowo-szklanej
nieczna jest znajomość właściwości lub szklanej [1].
ogniowych izolacji, tzn. palności,
szybkości wydzielania ciepła, emisji badania palności kabli
związków toksycznych i dymu, oraz
szybkości rozprzestrzeniania się pło- Przy projektowaniu i wykony-
mienia po jej powierzchni. Dodatko- waniu instalacji kablowych nale-
wo bada się też stopień kwasowości ży zwrócić uwagę na palność kabli
(korozyjność) gazów, powstających i przewodów. W momencie powsta-
w czasie spalania izolacji. Materiał nia pożaru ważne jest, aby w jak naj-
Fot. SASEL
Fot. 3 Sposób podłączenia rozdzielni głównej w budynku [4]
21
kable i przewody
przewodów). Dlatego szynoprzewo-

Rys. SASEL
dy o dużych wartościach obciążenia,

rzędu 5000 A, mogą być montowane
wraz z okablowaniem sieciowym, nie
zakłócając jego pracy.
Szyny są wykonane z aluminium
lub miedzi ocynowanych na całej
długości. Cynowanie zapewnia do-
bry styk powierzchniowy, lepszy
od srebra, które ma z kolei lepsze
właściwości dla styku punktowego.
Przeciwdziała to również proceso-
wi utleniania, który nasila się pod-
czas eksploatacji szynoprzewodu.
Rys. 1 Przykładowe rozwiązanie sposobu izolowania przewodów [4]
Stopień ochrony IP w przewodach
na estakadach, gdzie ułożone są wiąz- mencie powstania zwarcia). Najwyż- cechy przewodów szynowych to standardowo IP55.
ki kabli, wydaje się właściwe, aby ba- sza klasa odporności ogniowej we- Tylko taki stopień ochrony zapew-
danie oceniające palność kabli było dług tej normy wynosi PH90 i ozna-
szynowych nia poprawne działanie instalacji
zbliżone do tych warunków. Dlate- cza prawidłowe działanie kabla przez Przewody szynowe są strukturą w przypadku zadziałania systemów
go najbardziej odpowiednie do oceny 90 minut [3]. kompaktową, która powstaje przez gaszeniowych, bądź akcji pożarni-
przydatności kabli w rozpatrywanym umieszczenie izolowanych szyn we- czej, czy też podczas bezpośrednie-
przypadku są metody opisane w nor- przewody szynowe wnątrz obudowy. Wymagają one mniej go działania strumienia wody [4].
mach PN-EN 50266 i IEC 60332-3, do- przestrzeni niż konwencjonalne prze- Specjalna izolacja szyn w prze-
tyczące badania palności na piono- Instalacja przewodów szynowych wody, dotyczy to zwłaszcza przewo- wodach szynowych może składać
we rozprzestrzenianie się płomienia jest systemem złożonym z prefabry- dów o dużym obciążeniu prądowym się np. z dwóch powłok polipropy-
wzdłuż pionowo zamontowanych kowanych elementów modułowych (fot. 3). Przewody szynowe z racji po- lenu i trzech warstw Mylaru kla-
wiązek kabli lub przewodów (fot. 1). zaprojektowanych do rozprowadza- siadania metalowej obudowy lepiej sy B (polyester film) umieszczonych
Rozróżnia się pięć kategorii badania: nia energii elektrycznej. Konstrukcyj- odprowadzają ciepło z przewodnika pomiędzy szynami. Rozwiązanie to
A F/R, A, B, C i D. Kategorie różnią nie są to szyny z miedzi lub alumi- na zewnątrz. Taka budowa nie powo- wydłuża żywotność właściwej izo-
się czasem trwania badania, ilością nium w izolacji umieszczone w me- duje efektu kominowego, co wynika lacji z Mylaru – dzięki uniknięciu
materiału niemetalowego w próbce talowej obudowie. z konstrukcji i sposobu instalacji ba- bezpośredniego styku pomiędzy
oraz sposobem montażu próbki do Koncepcja przewodów szynowych rier ogniowych. System zasilania opar- izolacją a przewodnikiem izolowa-
badania [3]. powstała w latach trzydziestych jako ty na szynoprzewodach umożliwia nym. W przypadku bezpośrednie-
W instalacjach o podwyższonych odpowiedź na potrzeby wynikające w przyszłości jego rozbudowę. Zgodnie go styku z przewodnikiem, podczas
wymaganiach przeciwpożarowych z budowy i rozwoju miast oraz powsta- z potrzebami, możliwe jest też prze- ruchów i przesunięć spowodowa-
wymaga się, aby kable zachowywały wania w nich dużych budynków. W la- projektowanie systemu lub przenie- nych nagrzewaniem się przewod-
swoje funkcje będąc pod bezpośred- tach pięćdziesiątych zaczęto je również sienie go w inne miejsce [4]. nika właściwa izolacja po dłuż-
nim działaniem ognia. Zadaniem ka- używać w Europie i Japonii. Dzięki solidnej konstrukcji, wy- szym okresie ulegałaby uszkodze-
bli w takich przypadkach jest zapew- Oferowane systemy przewodów trzymałość zwarciowa szynoprzewo- niu. Taki sposób izolowania szyn
nienie ciągłości dostawy energii elek- szynowych zostały opracowane do dów jest znacznie większa niż stan- w szynoprzewodach umożliwia
trycznej niezbędnej do podtrzyma- rozprowadzania energii elektrycznej dardowych przewodów. Na przykład, również niezależne ruchy dylata-
nia funkcji urządzeń podczas poża- w budynkach, zakładach przemysło- dla szynoprzewodu 3000 A może być cyjne poszczególnych szyn, które
ru. Podczas badania według normy wych, warsztatach, budynkach wyso- to nawet 264 kA w szczycie i 120 kA tylko ślizgają się na warstwie My-
PN-EN 50200 próbka kabla poddawa- kościowych, obiektach handlowych wartości skutecznej. Struktura kom- laru – zjawisko to występuje pod-
na jest ciągłemu działaniu płomienia i biurach. Elementy systemu mogą paktowa pozwala na małe odległości czas nierównomiernego obciążenia
oraz cyklicznemu (co 5 minut) udaro- być dodawane, usuwane i przesuwa- pomiędzy przewodnikami, co z ko- poszczególnych faz.
wi mechanicznemu. W czasie trwa- ne już po wykonaniu instalacji. Insta- lei zmniejsza reaktancję indukcyjną
nia próby żyły kabla są pod napię- lacje oparte na przewodach szynowych i impedancję systemu – spadki na- literatura
ciem znamionowym 240 V i każda można łatwo rozbudowywać i dosto- pięć są więc niższe niż w zwykłych
z nich jest obciążona prądem o na- sowywać do stale rosnących potrzeb przewodach. 1. „Urządzenia dla Energetyki”
tężeniu 0,25 A. Kryterium przerwa- (fot. 2), a układ zasilania przystosowy- Zwartość konstrukcji oraz obudo- 2/2006.
nia ciągłości obwodu jest zanik prą- wać do warunków konkretnego proce- wa z blachy stalowej umożliwiają re- 2. H. Markiewicz, Instalacje Elek-
du (w wyniku przerwy powstałej su produkcyjnego lub rozmieszczenia dukcję pola elektromagnetycznego tryczne, WNT, Warszawa 2007.
w żyle) lub zanik napięcia (w wyni- maszyn (dzięki przesunięciu przyłącza- w otoczeniu przewodu szynowego 3. Materiały firmy Technokabel.
ku zadziałania bezpiecznika w mo- nych skrzynek odpływowych) [4]. (w porównaniu do standardowych 4. Materiały firmy Sasel.
22
zestawienie
zestawienie kabli elektroenergetycznych ognioodpornych

FE180 o przekroju do 240 mm2
Producent Huber+Suhner AG TOP CABLE SAB BRÖCKSKES

ASTE Sp. z o.o.
ELEKTRA Grzegorz Wrona
80-556 Gdańsk
45-860 Opole
ul. Wielopole 7
ul. Dambonia 123/6
Dystrybutor tel. 058 342 00 00 ELETTROTEK POLSKA Sp. z o.o.
tel. 077 457 35 43, 0 501 299 733
faks 058 342 00 22
elektra@transformatory.opole.pl
aste@aste.pl
www.transformatory.opole.pl
www.aste.pl
Model RADOX FR (karta produktu nr 581301) SZ1-K SABIX A 166 FRNC
od 0,45/0,75 (dla ≤1 mm2)

Napięcie nominalne, w [kV] 0,6/1 0,6/1
do 0,6/1 (dla ≥1,5 mm2)
2,5 (dla ≤ 1 mm2)
Próba napięciowa, w [kV] 3,5 (5 min) 3,5 kV/s
3,5 (dla ≥1,5 mm2)
Liczba żył×przekrój żył, 1×0,75 - 630
1×240 1×16
w [liczba×mm2] 2 - 5×0,75 - 50
Maksymalna rezystancja żył od 23,8 (dla 0,75 mm2)
0,08 1,21
w temp. 20°C, w [Ω/km] do 0,0283 (dla 630 mm2)
Minimalna rezystancja izolacji
– – 1012
w temp. 90°C, w [Ω/cm]
Minimalny promień gięcia 10×średnica 5×średnica 6×średnica

Średnica zewnętrzna, od 2,6 (dla 0,75 mm2)
24,9 –
w [mm] do 38,6 (dla 630 mm2)
Rodzaj żył miedzianych, miedziane, miedziane, miedziane,
wg PN-EN 60228 ocynowane, linka klasy 2. wielodrutowe, okrągłe klasy 5. wielodrutowe, okrągłe klasy 5.
RADOX 125, poliolefiny sieciowane radiacyjnie, powłoka poliolefinowa bezhalogenowy (SABIX)

Materiał powłoki kabla
bezhalogenowe (bezhalogenowa) o indeksie tlenowym >35 %
od 1,32 (dla 0,75 mm2)
Masa kabla, w [kg/km] 2495 199
do 597 (dla 630 mm2)
Temperatura pracy, w [°C] od -40 do 110 od -25 do 90 od -40 do 90

Dopuszczalna temperatura
– do 250 do 250
przy zwarciu, w [°C]
ciągłość obwodu 180 minut
według PN-IEC 60331-21, przewody stosowane
w systemach bezpieczeństwa: oświetlenie
Uwagi techniczne awaryjne, wentylatory do oddymiania, kable o doskonałej elastyczności przewód giętki o bardzo dobrej rozciągliwości
instalacja alarmu ppoż., systemy zraszaczy ppoż.,
systemy łączności awaryjnej, przewody dostępne
na zamówienie zgodnie z wymaganiami klienta
PN-EN 50200, DIN 4102-12, AENOR CE,
RoHS, CE, PN-EN 50265-2-1,
IEC 60228, IEC 60364, IEC 1034-1&2,
Certyfikaty, PN-EN 50266-2-4, PN-EN 50267-2-1,
EN 50268, IEC 754-1&2, EN 50267, IEC 60332-3, PN-EN 50266, DIN 0482-266, CE, IEC, RoHS
normy, znaki jakości PN-EN 50267-2-3, PN-EN 50268-2,
EN 50266, EN 50265, IEC 60331, EN 50200,
PN-IEC 60331-21, BS 6387 kategoria C, W (Z)
HD 308, IEC 60502, UNE 21123
Gwarancja, w [miesiącach] 12 60 36
24
HELUKABEL TELE-FONIKA KABLE SA TECHNOKABEL SA

TECHNOKABEL SA
HELUKABEL Polska Sp. z o.o. Onninen Sp. z o.o.
04-343 Warszawa
96-325 Radziejowice Krze Duże 2 02-295 Warszawa
ul. Nasielska 55
tel. 046 858 01 04 ul. Emaliowa 28
tel. 022 516 97 97
faks 046 858 01 17 tel. 022 567 90 00
faks 022 516 97 91
biuro@helukabel.pl faks 022 567 90 09
tech@technokabel.com.pl
www.helukabel.pl www.onninen.pl
www.technokabel.com.pl
(N)HXH FE180 PH90/E90
N2XH-FE180/E90 N2XCH-FE180/E90 NHXH FE180/E90
(N)HXCH FE180 PH90/E90
0,6/1 0,6/1 0,6/1 0,6/1
4 4 4 (50 Hz) 4
4×16 4×16/16 od 1×16 - 400 do 30×1,5 - 2,5 1 - 12×1,5 - 50

od 0,0470 do 12,1 od 12,1 (dla 1,5 mm2)
1,15 1,15
(w zależności od przekroju) do 0,387 (dla 50 mm2)
– – – 1011
15×średnica (jednożyłowe) 15×średnica (jednożyłowe)

12×średnica 12×średnica
12×średnica (wielożyłowe) 12×średnica (wielożyłowe)
24,5 26,5 od 10,8 do 70,2 w zależności od przekroju 8 - 41
miedziane, jednodrutowe klasy 1. (RE) miedziane, jednodrutowe
miedziane, okrągłe wielodrutowe miedziane,
lub skręcane wielodrutowe klasy 2. (RM), okrągłe klasy 1., miedziane,
IEC 60228 klasy 2. okrągłe wielodrutowe klasy 2.
według HD 383 wielodrutowe okrągłe klasy 2.
bezhalogenowa mieszanka bezhalogenowa mieszanka termoplastyczne bezhalogenowe
bezhalogenowy (HFFR) o indeksie tlenowym
poliolefinowa typu HM4 wg DIN poliolefinowa typu HM4 wg DIN tworzywo typu HM4 wg HD 604 S1,
VDE 0276-604, pomarańczowa VDE 0276-604, pomarańczowa kolor powłoki pomarańczowy
>35 %
1180 1370 od 247 do 12613 (w zależności od przekroju) 100 - 3600
od -30 do 70 od -30 do 70 od -30 do 90 od -25 do 90
do 250 do 250 do 250 do 250
przepuszczalność światła >70 %,

dopuszczalna temperatura pracy dopuszczalna temperatura pracy pH≥ 4,3, konduktywność ≤2,5 S/mm, kable certyfikowane z systemem okablowania
na żyle 90°C na żyle 90°C kable certyfikowane z systemem tras kablowych firmy BAKS
firmy BAKS
DIN VDE 0266, DIN VDE 0472-814,

DIN VDE 0472-814, DIN VDE 0472-814,
IEC 60331-21, DIN VDE 4102-12, CNBOP: certyfikat nr 2412/2007,
IEC 60331, DIN VDE 4102-12, IEC 60331, DIN VDE 4102-12,
DIN VDE 0472-804 C, HD 405.3, IEC 60332-3 kategoria A, aprobata AT-0603-0064/2006,
IEC 60332-3, EC LVD 73/23/EEC IEC 60332-3, EC LVD 73/23/EEC
DIN VDE 0472-816, HD 606, PN-EN 50200, DIN 4102-12
i 93/68/EEC i 93/68/EEC
IEC 61034-2, DIN EN 50267, HD 602, IEC 60754-2
12 12 12 60
25
zestawienie

Producent Zakłady Kablowe BITNER

Zakłady Kablowe BITNER
30-009 Kraków
ul. Freiedleina 3/3
Dystrybutor tel. 012 389 40 24
faks 012 380 17 00
bitner@bitner.com.pl
www.bitner.com.pl
Model NKGs FE180/PH90 HDGsekwf FE180/PH90 HLGsekwf FE180/PH90 NHXCH FE180/E90
Napięcie nominalne, w [kV] 0,6/1 0,3/0,5 0,3/0,5 0,6/1
Próba napięciowa, w [kV] 4 4 4 4
Liczba żył×przekrój żył,

5×6 2×1,5 2×1,5 3×16/16
w [liczba×mm2]
Maksymalna rezystancja żył
3,08 12,1 12,1 1,15
w temp. 20°C, w [Ω/km]
Minimalna rezystancja
izolacji w temp. 90°C, 1014 1014 1014 2,4×1012
w [Ω/cm]
Minimalny promień gięcia 15×średnica 6×średnica 6×średnica 15×średnica
Średnica zewnętrzna,
16,5 8,3 8,4 24,7
w [mm]
Rodzaj żył miedzianych, miedziane, jednodrutowe miedziane, jednodrutowe miedziane, wielodrutowe miedziane, jednodrutowe
wg PN-EN 60228 okrągłe klasy 1. okrągłe klasy 1. okrągłe klasy 2. okrągłe klasy 1.
bezhalogenowy, o indeksie bezhalogenowy, o indeksie bezhalogenowy, o indeksie bezhalogenowy, o indeksie
Materiał powłoki kabla
tlenowym >35, kolor pomarańczowy tlenowym >35, kolor czerwony tlenowym >35, kolor czerwony tlenowym >35, kolor pomarańczowy
Masa kabla, w [kg/km] 470 81 85 1125
Temperatura pracy, w [°C] od -25 do 85 od -25 do 85 od -25 do 85 od -25 do 70

Dopuszczalna temperatura
do 250 do 250 do 250 do 250
przy zwarciu, w [°C]
klasa PH90, do stosowania klasa PH90, do stosowania klasa PH90, do stosowania
w pomieszczeniach suchych w pomieszczeniach suchych w pomieszczeniach suchych klasa E90 razem z systemem
Uwagi techniczne
i wilgotnych, jednak nie bezpośrednio i wilgotnych, jednak nie bezpośrednio i wilgotnych, jednak nie bezpośrednio tras kablowych BAKS
w ziemi i wodzie w ziemi i wodzie w ziemi i wodzie
CNBOP: certyfikat nr 2160/2006, CNBOP: certyfikat nr 2173/2006, CNBOP: certyfikat nr 2173/2006, VDE 0266, certyfikat VDE 40016308,
Certyfikaty, normy,
aprobata AT-0037/2006, norma aprobata AT-0057/2006, norma aprobata AT-0057/2006, norma raport klasyfikacji CR-183-06-AUPE,
znaki jakości
ZN-CB-02:2002, PN-EN 50200 ZN-CB-03:2002, PN-EN 50200 ZN-CB-03:2002, PN-EN 50200 DIN 4102-12
Gwarancja, w [miesiącach] 36 36 36 36
26
reklama
30-009 Kraków
ul. Freiedleina 3/3
tel. 012 389 40 24
faks 012 380 17 00
www.bitner.com.pl
NHXH FE180/E90 NHXH FE 180/E90
0,6/1 0,6/1
4 4 Automatyczne Powłoka ceramiczna

odparowanie kondensatu RiNano
4×50 5×1,5
0,387 12,1
Najwyższa wydajność po najniższych kosztach
2,4×1012 2,4×1012
Nowe chłodziarki Rittal TopTherm Plus
15×średnica 15×średnica
Niedźwiedzie polarne wiedzą czego oczekiwać
36,9 17,6 od naszych nowych chłodziarek. Innowacyj-
miedziane, wielodrutowe miedziane, na powłoka ceramiczna RiNano to gwarancja
okrągłe klasy 2. jednodrutowe okrągłe
bezhalogenowy, o indeksie tlenowym >35, bezhalogenowy, o indeksie tlenowym >35, dłuższej wydajności chłodzenia i spadek licz-
kolor pomarańczowy kolor pomarańczowy
by przestojów na konserwacje. A co z zarzą-
3013 421
dzaniem kondensatem? To już standard Rittal
od -25 do 70 od -25 do 70 – automatyczne odparowanie kondensatu we
do 250 do 250 wszystkich chłodziarkach TopTherm Plus.
klasa E90 razem z systemem klasa E90 razem z systemem

tras kablowych BAKS tras kablowych BAKS
VDE 0266, certyfikat VDE 40016308, VDE 0266, certyfikat VDE 40016308, Rittal Sp. z o.o.
ul. Królewska 6
raport klasyfikacji CR-183-06-AUPE, raport klasyfikacji CR-183-06-AUPE, 05-825 Grodzisk Mazowiecki
DIN 4102-12 DIN 4102-12 tel. (0-22) 724 27 84
fax. (0-22) 724 08 52
36 36 e-mail: rittal@rittal.pl
www.rittal.pl
www.fascynacja-przyszloscia.pl
Tech Info 0 801 380 320
FIEDHEML LOH GROUP

27
zestawienie
przewody szynowe o obciążalności do 2500 A
PPiMUEB Elektromontaż Nr 2
Producent ENERGY GROUP AKAPP STEMMANN b.v Holandia
w Katowicach
Przedsiębiorstwo Produkcji i Montażu

Dystrybutor ENERGY GROUP Urządzeń Elektrycznych Budownictwa PRU MEGA-REM Sp. z o.o.
Elektromontaż Nr 2 w Katowicach
Model EG MR Multiconductor AKAPP
Napięcie znamionowe, w [V] 1000 1000 600
Częstotliwość znamionowa, w [Hz] 50/60 50/60 50/60
Prąd znamionowy In, w [A] 630 - 5000 do 1000 do 320 A dla jednej obudowy
Maksymalny prąd zwarciowy
88 - 369 – –
(szczytowy), w [kA]
Maksymalny prąd zwarciowy (1 s), w [kA] 40 - 168 – –
Maksymalny prąd zwarciowy przewodu neutralnego
88 - 369 – –
N (szczytowy), w [kA]
40 - 168 – –
przewodu neutralnego N (1 s), w [kA]
obliczany na podstawie impedancji pętli
Maksymalny prąd zwarciowy przewodu ochronnego
zwarcia – –
PE (szczytowy), w [kA]
(0,1895 - 0,0455) mΩ/m
obliczany na podstawie impedancji pętli
zwarcia – –
przewodu ochronnego PE (1 s), w [kA]
(0,1895 - 0,0455) mΩ/m
Rezystancja przewodu
0,084 - 0,0138 0,043 0,0175
w temp. 20°C, w [mΩ/m]
Impedancja przewodu, w [mΩ/m] 0,087 - 0,015 – 0,059
Reaktancja przewodu, w [mΩ/m] 0,021 - 0,006 – 0,031
Stopień ochrony IP obudowy IP55/IP56/IP66 IP4x IP44
Materiał przewodów roboczych miedź/aluminium miedź miedź, srebro
Liczba przewodów×przekrój przewodu,
4 lub 5 4 do 100×7 maks. 7×32
[liczba×mm2]
Wymiary zewnętrzne przewodu
od 400×132×129 do 3000×154×412 dł. do 3000 4000×51,4×86,25
(dł.×szer.×wys.), w [mm]
Al 12,5 - 47
Masa przewodu, w [kg/m] 14,7 –
Cu 23 - 101
Temperatura pracy, w [°C] od 35 do 50 od 35 do 50 od -30 do 80

do zasilania odbiorników ruchomych
o prędkości do 200 m/min, napięcie
bezobsługowy łącznik elementów, In nie
Uwagi techniczne – przebicia obudowy 30 kV/mm,
zależy od położenia, SPE≥0,5 SL
wydłużenie liniowe obudowy
70×10-6 m/°K
certyfikat IP55 IP56 IP66, certyfikaty

badanie szynoprzewodów – ENERGOPOMIAR-
Certyfikaty, normy, znaki jakości barier ogniowych, pełna zgodność CE 89/392/EEG, 73/23/EEG
ELEKTRYKA Gliwice
z EN 60439-1&2
Gwarancja, w [miesiącach] 36 12 60
28
reklama
GRAZIADIO&C. SpA EAE Schneider Electric
PiN ENERGiA Sp. z o.o.
02-841 Warszawa SASEL Polska
ul. Kobuza 20 02-203 Warszawa
tel. 022 353 80 70 ul. Kurhan 23 Schneider Electric Polska Sp. z o.o.
faks 022 353 80 71 info@sasel.pl, www.sasel.pl
info@pinenergia.pl www.szynoprzewody.pl
www.pinenergia.pl
GDA/GDR E-line KBA 25 Canalis seria KT
690 1000 1000

50/60
50/60 50/60
(na zamówienie od 60 do 400 lub DC)
160 - 2000 2500 (800 - 6300) 800 - 5000
80 220 176
37 100 80
46 132 105
22 60 48 (t=0,4 s)
46 132 105
22 60 48 (t=0,4 s)
0,048 0,016 0,023
0,084 0,021 0,029

0,059 0,014 0,008
IP50/IP55 IP55/IP67 IP55
aluminium/miedź aluminium/miedź miedź KTC/aluminium KTA
2 (7×130),
4×700 podwójny PE
możliwy podwójny PE
od 2000×140×244
4000×94×191 3000×445×150
do 4000×140×244
3L+PE – 25 kg/3L+N+PE – 30 kg/
12,11 4W-44, 5W-49
3L+N+PER – 36 kg
od 0 do 40,
43 od 20 do 55
także praca w zabudowie Promat E120
stopień IK08, program do projektowania,
specjalnie kształtowane przewodniki,
konstrukcja typu sandwich, szynoprzewód o konstrukcji typu
aluminiowa obudowa, w ofercie
szyny niklowane i cynowane, sandwich – na całej długości jest barierą
szynoprzewody w zakresie 25 - 6300 A i
ponad 20 tys. elementów systemu ogniową klasy E120, kolor RAL 9001
stopniu ochrony do IP68
(biały), elementy „na wymiar”
IEC 60439-1, IEC 60439-2,
IEC 60529, CEI EN 50102, DIN VDE CE, IEC 60439-2 (2000) KEMA,
IEC – badanie typu, IEC 60695-2-1,
0660 cz. 500, CEI EN 60439-1, IEC 60529, certyfikaty pełnej
IEC IEN 60439-1-2, IEC 60332-3, ISO 834
CEI EN 60439-2, CEI EN 60529, ognioodporności E120
DIN VDE 0660 cz. 502
24 24/36 –
nr 5/2007
29
kable i przewody
informatyczne media
transmisyjne
wykorzystywane w systemach okablowania strukturalnego
dr inż. Paweł Piotrowski – Politechnika Warszawska
Okablowanie strukturalne wykonuje się najczęściej w jednym lub kilku blisko położo-
nych budynkach, które wymagają wspólnej sieci komputerowej. Dzięki temu możliwe
jest np. podłączanie do niego komputerów tworzących sieć lokalną LAN, telefonów,
faksów, a także systemów alarmowych, kontrolnych i monitorujących.
N a system okablowania struktu- dynkowe – „campusowe” (kable świa-
Rys. P. Piotrowski
ralnego oraz jego integralnego tłowodowe), pionowe wewnętrzne
otoczenia składają się najczęściej na- (kable światłowodowe, maksymal-
stępujące grupy elementów [1]: nie 300-metrowe, lub kable miedzia-
okablowanie: sieci komputero- ne, maksymalnie 90-metrowe) oraz
wej, sieci telefonicznej, sieci alar- okablowanie poziome wewnętrzne
mowej, dedykowana instalacja (kabel miedziany typu UTP, FTP STP,
elektryczna, S-FTP, S-STP lub coraz częściej kabel
elementy uzupełniające okablo- światłowodowy). Okablowanie pozio-
wanie: przyłącza, krosownice, pa- me stanowią kable poziome od panelu
nele krosownicze, krosowego do punktu abonenckiego
elementy systemu instalacyj- (maksymalnie 90 m) oraz kable przy-
nego: szafy i stojaki dystrybucyj- łączeniowe od punktu abonenckiego Rys. 1 Podział okablowania transmisyjnego na grupy
ne (budowa centralnych i lokal- do karty sieciowej komputera (maksy-
nych punktów dystrybucyjnych), malnie 10 m). Standardem jest wyko- portów, czyli łączenia urządzenia ak- bel miedziany to dystans do 100 m, ka-
kanały kablowe, listwy kablowe, nywanie podwójnych punktów abo- tywnego i panelu krosowego. bel światłowodowy wielomodowy – do
kolumny instalacyjne, kasetony nenckich. Instalować powinno się co W okablowaniu strukturalnym 2 km. Ważna jest także w przypadku
podłogowe, rury plastikowe, koł- najmniej jeden punkt abonencki na zarówno poziomym, jak i pionowym kabla światłowodowego jego całkowita
ki mocujące, opaski kablowe. 10 m2 powierzchni biurowej. Wspo- powinno się preferować określone odporność na pole elektromagnetycz-
Okablowanie informatyczne sie- mnieć należy także o kablach kroso- kable: czteroparową skrętkę o impe- ne, a w przypadku światłowodu jedno-
ci komputerowej można podzielić na wych zakończonych z obu stron wty- dancji 100 Ω oraz światłowód MM modowego – niemożliwe w praktyce
trzy grupy: okablowanie międzybu- kami RJ-45, służącymi do krosowania 62,5/125. Można też wykorzystać podsłuchanie przesyłanych danych.
skrętkę czteroparową o impedan-
Rys. Molex Premise Networks
cji 120 Ω, skrętkę ekranowaną typu standardy

STP o impedancji 150 Ω oraz światło-
wód MM 50/125. Zarówno okablowa- Istotnym etapem rozwoju oka-
nie poziome, jak i pionowe wykony- blowania strukturalnego było opra-
wane jest w topologii gwiazdy. cowanie standardów, które określa-
Analizując media transmisyjne wy- ły specyfikację kabli, złącz, metody
korzystywane w okablowaniu struk- instalacji oraz klasyfikacji instalacji.
turalnym należy zwrócić uwagę na W 1985 roku amerykańska organiza-
coraz większy wzrost znaczenia ka- cja EIA/TIA (Electronic Industries As-
bli światłowodowych. O ile dla kabla sociation/Telecommunications Indu-
miedzianego pasmo przenoszenia się- stries Association) utworzyła grupę
ga 600 MHz, o tyle kabel światłowo- roboczą mającą za zadanie opracowa-
dowy wielomodowy ma pasmo przenie standardu okablowania w typo-
noszenia już do 2 GHz, a światłowód wych budynkach biurowych [1]. Za-
jednomodowy – ponad 20 THz. Niepo- kończeniem prac było opublikowanie
Rys. 2 Kabel UTP PowerCat 5e firmy Molex Premise Networks [2, 3] równywalne są także odległości: ka- w 1991 roku amerykańskiego standar-
30
du EIA/TIA568. Określał on między 1000 Base-LX – transmisja

innymi specyfikację złącza RJ-45, ka- 1000 Mb/s, laser długofalowy –
bli nieekranowanych oraz ekranowa- ok. 1300 nm,
nych. Kolejnym krokiem w standa- 1000 Base-SX – transmisja
ryzacji okablowania strukturalnego 1000 Mb/s, laser krótkofalowy –
było zdefiniowanie w 1994 roku przez ok. 850 nm.
międzynarodowe organizacje ISO (In- Z kolei standardami transmisji dla
ternational Electrotechnical Commi- kabli miedzianych są:
sion) oraz IEC (International Electro- 10 Base-T – transmisja 10 Mb/s,
technical Commision) międzynaro- 100 Base-T – trasmisja 100 Mb/s,
dowego standardu ISO/IEC 11801. 1000 Base-T – transmisja 1000 Mb/s, Rys. 3 Kabel FTP PowerCat 5e LSZH firmy Molex Premise Networks [2, 3]
Standard ten w dużym stopniu opie- 10 Gbase-SR – transmisja 10 Gb/s.
rał się na pierwowzorze amerykań- zostały podane trzy rodzaje interfej- i zabezpieczenie okablowania zapew-
skim, uwzględniając możliwość wy- systemy okablowania sów dla kabli kategorii 7.: niają systemy instalacyjne: listwy
korzystania także kabli ekranowa- strukturalnego złącze GG45 z pasmem przenosze- i kanały kablowe naścienne (np. fir-
nych. Rynek amerykański preferuje nia do 600 MHz, interfejs z przemy Dahl Kanal, Legrand), szafy dys-
bowiem wykorzystywanie kabli nie- Do jednych z wielu dostępnych na łączanymi pinami, kompatybilny trybucyjne, stojaki i ramy montażo-
ekranowanych UTP (używanie meta- rynku systemów okablowania struk- wstecz ze złączem RJ-45, bez możli- we (np. firmy Alcatel, Krone, Mod-
lowych korytek kablowych), a euro- turalnego można zaliczyć m.in. Sy- wości transmisji wielokanałowej, Tap), kolumny kablowe (np. firmy Le-
pejski – częściej kabli ekranowanych stimax GigaSPEED XL firmy Avaya, złącze TERA Connector z pasmem grand), kasetony podłogowe (np. fir-
STP lub foliowanych FTP (używanie systemy serii Powercat firmy Molex przenoszenia do 1000 MHz, reali- my Electraplan, czy Legrand).
korytek kablowych plastikowych). Ma Premise Networks [2, 3], Engineered zujące transmisję wielokanało- System okablowania strukturalnego
to swoje odzwierciedlenie w preferen- Cabling System firmy Alcatel, czy też wą z podziałem par pod wspólną PowerCat 6 Molex Premise Networks
cjach w wyborze standardu na rynku ICCS 600 firmy Siemens. osłoną kabla, ale niekompatybil- jest przykładem systemu kategorii 6.,
europejskim i amerykańskim. Wykorzystywane media transmisyjne wstecz ze złączem RJ-45, składającego się z paneli krosowych, ka-
Dla kabli światłowodowych i złą- ne to kable UTP, STP, FTP, S-FTP, S-STP złącze RJ-45 z aktywnymi pinami bli połączeniowych (elementy nieekra-
czy został utworzony standard kategorii od 5. do 7. oraz kable świa- 12-78 do zastosowań dla protoko- nowane (UTP) oraz ekranowane (STP,
europejski EN 50173. Jego amerykań- tłowodowe. Podstawowym standar- łów dwuparowych, np. 1000 Base- FTP, PiMF)) oraz z unikalnych gniazd
skim odpowiednikiem jest standard dem interfejsu w tych systemach jest TX2 – skrajne piny aktywne, aby za- abonenckich zbudowanych z najwyż-
EIA/TIA 568. Standardy te dopusz- złącze RJ-45 (dla kategorii kabli 5. oraz pewnić odpowiedni poziom NEXT szej jakości opatentowanych modułów
czają stosowanie złączy światłowo- 6.). Systemy okablowania wykorzystu- wymagany przez kategorię 7. DataGate Plus (gniazdo abonenckie RJ-
dowych typu ST oraz nowszego typu ją także inne złącza, np. BNC, RJ12, ST, Uzupełnieniem systemów okablo- 45 (WE8W), charakteryzujących się wy-
SC, z kolei kable według tych standar- SC, FO. Niestety, dla kabli kategorii 7. wania strukturalnego są informa- jątkowo wysokimi parametrami trans-
dów powinny mieć średnice (rdzeń/ (częstotliwość do 600 MHz) najpopu- tyczne systemy zarządzania okablo- misyjnymi) [2, 3]. Dzięki unikalnej kon-
płaszcz zewnętrzny) 62,5/125 mm lub larniejsze złącze RJ-45 nie może być waniem, np. Systimax Cabling Ma- strukcji moduł DataGate Plus zawiera
50/125 mm. Do najważniejszych stan- w pełni wykorzystane. Specyfikację nager firmy Lucent Techn. Ponadto automatyczną przesłonę przeciwku-
dardów transmisji światłowodowych nowego złącza dla kabli kategorii 7. do urządzeń uzupełniających należy rzową, która nie tylko chroni wnętrze
należą [4]: o nazwie GG45 opracowały wspólnie dodać testery okablowania sieci lo- przed przedostawaniem się zanieczysz-
10 Base-FL – transmisja 10 Mb/s, firmy Nexans oraz Cisco. W obecnie kalnej, np. tester OmniScanner fir- czeń, ale stanowi wskaźnik prawidło-
100 Base-FX – transmisja 100 Mb/s, obowiązującej normie ISO/IEC 11801 my Microtest. Odpowiednie ułożenie wego podłączenia kabla. Elementy STP
reklama
31
kable i przewody
nieregularności wewnętrznych ka- nych w tej chwili stosowane są na-

Rys. KABELTRONIK
bla) w miejscu dołączenia źródła. stępujące kategorie (standard EIA/

Najczęściej podawana jest w posta- TIA 568B):
ci: minimalna wartość dla wybra- kategoria 5. – to kable do pracy
nego zakresu częstotliwości, np. przy częstotliwościach do 100 MHz,
1 - 100 MHz, oraz minimalna war- z przepływnością binarną do
tość dla wybranego zakresu często- 100 Mb/s (transmisja simpleksowa
tliwości, np. 20 - 100 MHz, – po dwóch różnych torach, po jed-
tłumienność przenikowa między nym dla każdego kierunku), żyły
torami transmisyjnymi, w [dB] – miedziane o średnicy 0,51 mm,
Rys. 4 Kabel typu S-STP [7]
jest podawana dla najgorszej kom- kategoria 5e – to kable czteropa-
binacji par dla testowanego zakresu rowe do pracy przy częstotliwo-
powstały dzięki wyposażeniu modułu tłumienność – tłumieniem na- częstotliwości. Tłumienność ta opi- ściach do 100 MHz, z przepływno-
DataGate Plus w puszkę ekranującą, co zywamy zmniejszenie energii fali suje przenikanie energii elektroma- ścią binarną do 1 Gb/s, np. Giga-
zapewniło najwyższą klasę ekranowa- podczas jej przesyłu przez me- gnetycznej sygnałów z toru zakłóca- Ethernet 1000 Base-T (transmisja
nia (360°). Ten sposób ekranowania za- dium wyrażone jako współczynnik jącego do torów zakłóconych, a po- dupleksowa – po czterech torach
bezpiecza kanał transmisyjny przed za- lub logarytm tego współczynnika, wodowana jest przez różne asyme- w obydwu kierunkach), żyły mie-
kłóceniami przychodzącymi z dowolne- w [dB/km]. W przypadku zjawiska trie między torami. Właściwy dobór dziane o średnicy 0,51 mm,
go kierunku. tłumienności w kablach należy wy- skoków skrętu par umożliwia znacz- kategoria 6. – to kable czteropa-
różnić kilka charakterystycznych ne zwiększenie tłumienności zbliż- rowe do pracy przy częstotliwo-
charakterystyka kategorii, opisanych w dalszej czę- noprzenikowej. Podawana może być ściach do 250 MHz, z przepływ-
informatycznych ści artykułu. Dopuszczalne warto- wartość typowa oraz minimalna dla nością binarną większą od 1 Gb/s
mediów transmisyjnych ści zależne od częstotliwości dla po- wybranych częstotliwości. Wyróżnia (transmisja dupleksowa – po czte-
miedzianych w okablowaniu szczególnych kategorii tłumienno- się dwa podtypy tłumienności prze- rech torach w obydwu kierun-
ści podają normy: EN 50173, ISO/ nikowej w zależności od miejsca po- kach), żyły miedziane o średnicy
strukturalnym
IEC 11801 oraz TIA/EIA 568A. Po- miaru: tłumienność zbliżnoprzeni- 0,57 mm,
Do najważniejszych parametrów ziom tłumienia rośnie wraz ze wzro- kową (NEXT – Near End Cross-Talk kategoria 7. – to kable z dwoma
transmisyjnych kabli miedzianych stem częstotliwości oraz długości Loss) – mierzoną przy źródle sygna- lub czterema indywidualnie ekra-
należą: kabla. Innym negatywnym czynni- łu, oraz tłumienność zdalnoprze- nowanymi parami, do pracy przy
pasmo częstotliwości, w [MHz] kiem zwiększającym tłumienie jest nikową (ELFEXT – Equal Level Far częstotliwościach do 600 MHz,
– określa pasmo częstotliwości wiek kabla oraz wzrost wilgotności, End Cross-Talk Loss) – mierzoną na z przepływnością binarną znacz-
przenoszonego sygnału, tłumienność odbiciowa par (RL – przeciwległym końcu, nie większą od 1 Gb/s, żyły mie-
rezystancja żyły, w [Ω/km] – mie- Return Loss), w [dB] – jest określo- tłumienność falowa (AL – Atte- dziane o średnicy 0,64 mm; wyko-
rzona jest prądem stałym i jej war- na przez różnicę wartości sygna- nuation Loss) torów transmisyj- rzystuje kabel typu S-STP.
tość zależy od przekroju żyły ka- łu użytecznego oraz niepożądane- nych, w [dB/100 m], dla testowa- Kable miedziane są wykonywane
bla; rezystancja wpływa na straty go echa pierwotnego (wypadkowe- nego zakresu częstotliwości, np. w kilku odmiennych typach, w zależ-
(tłumienie) energii sygnałów, go sygnału odbić jednokrotnych od 1 - 600 [MHz] – tłumienność ta okre- ności od przeznaczenia, miejsca ukła-
śla zmniejszenie amplitudy sygna- dania, środowiska zewnętrznego. Naj-
Rys. P. Piotrowski
rdzeń
łu przesyłanego torem, spowodo- częściej stosowane typy kabli to:
wanej stratami w żyłach, ekranach UTP nieekranowany (Unshielded
oraz w izolacji. Podawana może być Twisted Pair), czyli nieekranowane
płaszcz zewnętrzny
wartość typowa oraz maksymalna skręcone pary przewodów. Wyko-
dla wybranych częstotliwości, nany jest z ośmiu przewodów skrę-
ACR (Attenuation to Crosstalk Ra- conych po dwa (czyli 4 par), umiesz-
tio), czyli odstęp zbliżnoprzeniko- czonych we wspólnej izolacji. Brak
pokrycie z tworzywa
wy – to stosunek tłumienności do jest fizycznego ekranu elektrycz-
przesłuchu, w [dB], obliczany jako nego. Właściwości ochronne wyni-
Rys. 5 Koncepcja ścisłej tuby światłowodowej różnica pomiędzy NEXT a tłu- kają z neutralizacji par skręconych
miennością. przewodów poprzez skręcenie prze-
Parametr transmisyjny Kategoria 5. Kategoria 6.
wodów parami oraz par pomię-
Tłumienność zbliżnoprzenikowa NEXT,
co najmniej, w [dB]
32 44,3 kategorie i budowa dzy sobą. Uzyskuje się dzięki temu
Tłumienność falowa, co najwyżej, w [dB/100 m] 22 19,9 kabli miedzianych zmniejszenie przesłuchów między
Tłumienność odbiciowa, co najmniej, w [dB] 16 17,1 parami, zmniejszenie elektrycznych
ACR – odstęp zbliżnoprzenikowy, co najmniej, w [dB] 10 24,4 W przypadku miedzianych kabli oddziaływań oraz szumów z zakłó-
Tab. 1 Wybrane parametry transmisyjne kabli dla częstotliwości 100 MHz ekranowanych oraz nieekranowa- ceń (radiowe, elektromagnetyczne),
32
UTP PowerCat 5e charakteryzu- miniową. Cztery pary kabla rozdzie-
Rys. P. Piotrowski
je się małą średnicą zewnętrzną lone są separatorem zapewniają-
(0,51 mm), dużą elastycznością i gięt- cym redukcję wartości parametrów rdzeń
kością. Izolacja kabla jest wykona- NEXT i ELFEXT. Przeznaczony jest
płaszcz zewnętrzny
na z materiałów trudno palnych, do poziomych i pionowych przebie-
dlatego po odsunięciu źródła ognia gów kablowych w szybkich sieciach żel hydrofobowy
gaśnie. Zalecany jako podstawowy teleinformatycznych. Materiał po- pokrycie - warstwa wewnętrzna
produkt do wykonania okablowa- włoki: FR-PVC (IEC 332.1). Rezystan-
pokrycie - warstwa zewnętrzna
nia poziomego. Materiał powłoki: cja kabla 98 Ω/km. Średnica kabla
FR-PVC (IEC-332.1). Rezystancja ka- wynosi 0,57 mm. Inne parametry centralny element
wytrzymałościowy
bla 98 Ω/km. Inne parametry trans- transmisyjne: NEXT (1 - 250 MHz):
misyjne: NEXT (1 - 100 MHz): 35.3 - 15 44.3 - 15log(f/100) dB, ELFEXT (1 - 250
log(f/100) dB, ELFEXT (1 - 100MHz): MHz): 27,8 - 20log(f/100) dB [2, 3], Rys. 6 Koncepcja luźnej tuby światłowodowej
23,8 - 20log(f/100) dB [2, 3] (rys. 2), S-FTP foliowany z ekranem
FTP foliowany (Foiled Twisted (Shielded – Foiled Twisted Pair) to Standardowo pary w kablu ozna- nicy 0,5 - 0,51 mm. Izolację pojedynczej
Pair) to skręcone 4 pary przewo- ulepszona wersja kabla FTP, czyli czone są kolorami: żyły wykonuje się z polietylenu jednoli-
dów otoczone jedną ochronną skręcone 4 pary przewodów oto- pierwsza para w kolorze niebie- tego lub polietylenu piankowego z war-
folią aluminiową z przewodem czone jedną ochronną folią alu- skim – żyła „a” biała z paskiem ko- stwą polietylenu jednolitego. Ekran alu-
uziemiającym. W tym przypadku miniową oraz dodatkowym ekra- loru żyły „b” lub z odcieniem kolo- miniowy jest wykonany z taśmy z two-
wykorzystywana jest technika za- nem z oplotu miedzianego, ru żyły „b”, żyła „b” niebieska, rzywa pokrytego aluminium (AL/PE)
równo neutralizacji par, jak i ekra- STP ekranowany (Shielded Twi- druga para w kolorze pomarańczo- oraz osobnej taśmy estrofolowej. Dodat-
nowania, sted Pair) to ekranowane skrę- wym – żyła „a” biała z paskiem ko- kowo może występować oplot z drutu
FTP PowerCat 5e LSZH jest nie- cone 4 pary przewodów umiesz- loru żyły „b” lub z odcieniem koloru CuSn. W wersjach kabli z ekranem wy-
palny (nie rozprzestrzenia ognia), czonych we wspólnej izolacji ze żyły „b”, żyła „b” pomarańczowa, stępuje żyła uziemiająca z drutu ocy-
posiada status LSZH (Low Smo- wspólnym oplotem metalicznym, trzecia para w kolorze zielonym nowanego o średnicy 0,5 mm (pomię-
ke Zero Halogen) i jest zalecany S-STP podwójnie ekranowany – żyła „a” biała z paskiem koloru dzy taśmą estrafolową a taśmą z two-
jako podstawowy produkt do wy- (Shielded Twisted Pair), czyli ekra- żyły „b” lub z odcieniem koloru rzywa pokrytego aluminium).
konania okablowania poziomego. nowane skręcone 4 pary przewo- żyły „b”, żyła „b” zielona,
Ekran wokół kabla to jednostron- dów umieszczonych we wspólnej czwarta para w kolorze brązowym charakterystyka
nie lakierowana folia aluminio- izolacji ze wspólnym oplotem me- – żyła „a” biała z paskiem koloru informatycznych
wa. Materiał powłoki – LSZH (IEC talicznym oraz indywidualnym żyły „b” lub z odcieniem koloru mediów transmisyjnych
332.3C). Rezystancja kabla wy- oplotem metalicznym dla każdej żyły „b”, żyła „b” brązowa. światłowodowych
nosi 98 Ω/km. Średnica kabla to z 4 par. Wykorzystywany do prze- Standardowy kabel typu UTP ma
w okablowaniu
0,57 mm. Inne parametry transmi- syłania danych z dużymi szybko- średnicę zewnętrzną ok. 5 mm (UTP),
syjne: NEXT (1 - 100 MHz): 35.3 - 15 ściami, charakteryzuje go wyso- natomiast kabel typu STP – około 6 mm.
strukturalnym
log(f/100) dB, ELFEXT (1 - 100 MHz): kie pasmo częstotliwości. Indywi- Powłoka zewnętrzna wykonana jest naj- Podstawowe parametry trans-
23,8 - 20log(f/100) dB (rys. 3), dualne ekranowanie par zmniej- częściej z tworzywa winylowego (PVC) misyjne wykorzystywane do cha-
FTP PowerCat 6 PVC spełnia wyma- sza dodatkowo przesłuchy. Ten lub bezhalogenowego, zgodnie z normą rakterystyki światłowodowych me-
gania kategorii 6. Ekranowany jest typ jest także nazywany PIMF (Pa- EN 50167. Pojedyncze żyły wykonane są diów transmisyjnych w okablowaniu
jednostronnie lakierowaną folią alu- irs in Metal Foils) (rys. 4). z drutu miedzianego miękkiego o śred- strukturalnym to:
reklama
33
kable i przewody
czający rdzeń. Efektywna pręd- gęstości. W zależności od przeznaczenia

kość fal jest zależna zarówno od kabla stosowane są różne dodatki, np.
właściwości materiału rdzenia, oplot kewlarowy, oplot z włókien szkla-
jak i płaszcza. nych, czy włókna aramidowe (przenoszą
siły rozciągające).
budowa i rodzaje kabli Jeśli weźmiemy pod uwagę zastoso-
światłowodowych wanie kabli, to możemy je podzielić na
tzw. światłowody w ścisłej (wykorzysty-
Z punktu widzenia odległości trans- wane najczęściej wewnątrz budynku)
misji światłowody dzielimy na wielomo- lub luźnej tubie (wykorzystywane naj-
dowe oraz jednomodowe. Promień świa- częściej na zewnątrz budynku). W przy-
tła w światłowodach wielomodowych padku ścisłej tuby wykonuje się bezpo-
może być wprowadzony do niego pod średnie nałożenie pokrycia ze specjal-
Rys. 7 Kabel światłowodowy MM 50/125 OM2 Duplex-Zipcord firmy Molex Premi- różnymi kątami czyli modami – rdzeń nego tworzywa na płaszcz zewnętrz-
se Networks [2, 3]
złożony jest z bardzo wielu warstw szkła ny w celu zabezpieczenia przed działa-
maksymalna tłumienność, w [dB/ cza pasmo przenoszenia, gdyż kwarcowego domieszkowanego dwu- niem czynników zewnętrznych (rys. 5).
km] – charakteryzuje straty energii istnieje punkt, w którym zbo- tlenkiem germanu, przy czym najwię- Ta metoda jest polecana do stosowania
w trakcie przesyłu przez medium. cza impulsów tak się nałożą, cej domieszki jest w osi rdzenia. Taki w przypadku krótkich odcinków we-
Podawana jest dla kilku długości że odbiornik nie będzie mógł sposób domieszkowania rdzenia powo- wnątrz budynków. Tuba luźna może
fal, m.in. 850, 1300, 1550 λ [nm], rozróżnić impulsów, co będzie duje powstanie gradientowego profilu być wykonana np. z teraftalanu polibu-
minimalne pasmo przenosze- przyczyną błędów odczytu, współczynnika załamania. Natomiast telenu (ochrona przed wilgocią i naprę-
nia, w [MHz/km] – podawane jest – dyspersja chromatyczna (mate- w przypadku światłowodu jednomodo- żeniami) oraz wypełniona żelem tikso-
dla kilku długości fal, m.in. 850, riałowa) – uzależniona od długo- wego przesyłany jest tylko jeden, ale sil- tropowym (łagodzi naprężenia) (rys. 6).
1300, 1550 λ [nm], ści fali i szerokości widma emi- ny mod promienia światła. Światłowo- Często wykonywana jest także w posta-
dyspersja – czyli zniekształcenie towanego światła. Szersze wid- dy jednomodowe stosowane są przede ci dwuwarstwowej rurki. Wewnętrzna
impulsu świetlnego na linii nadaj- mo wysyła więcej promieni wszystkim na zewnątrz i gwarantują warstwa wykonana jest z tworzywa za-
nik – odbiornik. Jest głównym zja- o różnej długości fali (czyli szyb- uzyskanie bardzo dużych odległości. Na- pewniającego bardzo mały współczyn-
wiskiem ograniczającym pasmo kości) i przemieszcza się w rdze- tomiast światłowody wielomodowe wynik tarcia, natomiast warstwa zewnętrz-
przenoszenia kabla. Występują naniu włókna, docierając do od- korzystuje się do połączeń pomiędzy bu- na zabezpiecza światłowód przed wpły-
stępujące rodzaje dyspersji: biornika w różnym czasie, mimo dynkami (bezpośrednio zakopane w zie- wem czynników zewnętrznych. Liczba
– dyspersja modalna (dotycząca że są częścią tego samego im- mi lub we wtórnej kanalizacji kablowej) włókien światłowodowych w luźnej tu-
tylko światłowodów wielomo- pulsu. Dyspersja chromatyczna oraz wewnątrz budynku (okablowanie bie wynosi od jednego do kilkudziesię-
dowych), czyli efekt występu- szczególnie silnie ogranicza pa- pionowe oraz zakończeniowe). Budowa ciu. Na rysunku 7 pokazano przykłady
jący w szkle oddziałującym na smo przenoszenia i jest uzależ- kabli światłowodowych jest dość róż- kabli światłowodowych firmy Molex
mody światła (różnica długości niona od jakości źródła światła, norodna, uzależniona od przeznaczenia Premise Networks.
drogi światła dla różnych mo- – dyspersja falowodowa – wynika danego światłowodu. Głównym elemen- Wielomodowy kabel światłowodowy
dów), powodujący rozszerzanie z faktu, że około 20 % światła wę- tem światłowodu jest zawsze rdzeń oto- MM 50/125 Duplex-Zipcord (rys. 7) jest
się impulsów. Efekt ten ograni- druje również przez płaszcz ota- czony płaszczem zewnętrznym (dwa ro- przeznaczony do wykonywania elemen-
dzaje szkła o różnym współczynniku za- tów okablowania strukturalnego, m.in.
łamania). Rdzeń włókna wykonany jest połączeń pomiędzy światłowodowymi

ze szkła kwarcowego z kilkuprocentową elementami aktywnymi oraz użytkow-
domieszką dwutlenku germanu (gwa- nika końcowego [2, 3]. Włókno światło-
rantuje to zwiększenie współczynnika wodowe zawiera domieszkę germanu,
załamania światła względem płaszcza co zapewnia bardzo dobre parametry
zewnętrznego zawierającego tylko czy- transmisyjne. Konstrukcja kabla jest
ste szkło kwarcowe) [6]. W centrum ka- zgodna z normami EIA/TIA 568A, ISO
bla znajduje się centralny element wy- 11801 i EN 50173. Zewnętrzna powłoka
trzymałościowy ze środkiem uszczelnia- kabla jest wykonana z materiału niepal-
jącym. Wokół niego w tubie lub wielu nego, niezawierającego trujących halo-
tubach znajdują się włókna światłowo- genków, dzięki czemu kabel może być
dowe. Całość otacza obwój z taśmy blo- stosowany wewnątrz budynków.
kującej wodę (pęcznieje pod wpływem Parametry mechaniczne kabla to:
wilgoci absorbując wodę), a nad nim izo- średnica zewnętrzna – 3×6 mm, mini-
Rys. 8 Kabel światłowodowy 12-włóknowy ogólnego stosowania MM 50/12 firmy lacyjna warstwa akrylowa oraz izolacja malny promień gięcia: długotrwały –
Molex Premise Networks [2, 3]
zewnętrzna, np. z polietylenu wysokiej 40 mm, krótkotrwały – 25 mm, maksy-
34
malny naciąg instalacyjny: długotrwały – zalety kabli zewnętrznych i wewnętrz- dowe, o średnicy rdzenia 50/125 μm, średnica zewnętrzna włókna
330 N, krótkotrwały – 660 N, temperatu- nych. Jest to kabel o konstrukcji luźnej zapewniają bardzo dobre parametry w akrylanie 245 μm ±10 μm,
ra instalacji i pracy od -10 do 55°C, odpor- tuby, włókna światłowodowe są ułożo- transmisyjne, przewyższające tradycyj- wszystkie parametry włókna są
ność ogniowa: IEC 332-1 oraz IEC 332-3C. ne w centralnej tubie wypełnionej że- nie stosowane wielomodowe włókno zgodne z normami: IEC 793-1:1998
Parametry włókna światłowodowego: lem, chroniącej przed zmianami tempe- 62,5/125 μm oraz umożliwiają pełną Category A1a, prEN, 188201:1994
średnica rdzenia 50/125 μm, ratury i uszkodzeniami mechaniczny- kompatybilność ze światłowodowym, (type A1a), ITU G.651, EN
tłumienie, w [dB/km]: dla 850 nm mi. Tuba zawierająca włókna jest ople- wielomodowym sprzętem aktywnym. 50173, ISO/IEC 11801:1995, IEEE
≤2,7, dla 1300 nm≤0,8, ciona włóknem szklanym, chroniącym Parametry mechaniczne kabla to: 802.3:1998 (1000Base-FX) „Giga-
szerokość pasma, w [MHz⋅km]: dla przed mechanicznym uszkodzeniem średnica zewnętrzna 11 mm, minimal- bit” Ethernet, ANSI X3.166-1990,
800 nm≥500, dla 1300 nm≥800, kabla oraz gryzoniami. Zewnętrzna, ny promień gięcia 200 mm, maksymal- IEC 9314-3.
pokrywa akrylanowa zabezpie- niepalna powłoka posiada status LSZH ny naciąg: krótkotrwały – 1000 N, dłu-
czająca przed uszkodzeniami me- (Low Smoke Zero Halogen), dlatego nie gotrwały – 500 N, temperatura pracy od literatura
chanicznymi i przed promienio- wydziela podczas palenia się trujących -20 do 55°C, odporność ogniowa: zgod-
waniem UV, halogenków, a nawet chroni przed pro- ność z IEC 332-1, IEC 332-3C. Parametry 1. Vademecum teleinformatyka,
średnica rdzenia 50 μm ±2,5 μm, mieniowaniem ultrafioletowym. włókna światłowodowego: część 3, wydanie specjalne mie-
średnica płaszcza 125 μm ±2 μm, Kabel może być używany m.in. we- średnica rdzenia 50/125 μm, sięcznika „Networld”.
wszystkie parametry włókna są wnątrz budynku jako okablowanie pio- wykorzystywane okna transmi- 2. www.molexpn.com.pl
zgodne z normami: IEC 793-1:1998 nowe ze względu na niepalność oraz sta- sji dla 850 nm: tłumienie dB/km: 3. www.veracomp.pl
Category A1a, prEN 188201:1994 tus LSZH, a także jako kabel zewnętrz- ≤2,7, 4. K. Krysiak, Sieci komputerowe,
(type A1a), ITU G.651, EN 50173, ny służący do wykonywania połączeń szerokość pasma MHz×km ≥500 Wydawnictwo Helion, 2005.
ISO/IEC 11801:1995, IEEE między budynkami (konstrukcja luźnej dla 1300 nm: tłumienie dB/km: 5. F. Derfler, L. Freed, Okablowanie
802.3:1998 (1000 Base-FX) „Giga- tuby, odporność na atak gryzoni) w ka- ≤0,8, sieciowe w praktyce, Wydawnic-
bit” Ethernet, ANSI X3.166-1990, nalizacji wtórnej i pierwotnej, jako kabel włókno światłowodowe z do- two Helion, 2000.
IEC 9314-3. zewnętrzny służący do bezpośrednie- mieszką germanu, 6. Telekomunikacyjna sieć kablo-
Kabel światłowodowy 12-włókno- go zakopania oraz jako kabel zewnętrz- pokrywa akrylanowa zabezpiecza- wa, wydanie specjalne „Telecom
wy MM 50/12 (rys. 8) to kabel ogólne- ny podwieszony. Użyte do produkcji ka- jąca mechanicznie i przed promie- Forum”, 1999.
go przeznaczenia [2, 3]. Łączy w sobie bla wielomodowe włókna światłowo- niowaniem UV, 7. www.kabeltronik.de
reklama
35
prezentacja
przewody i akcesoria
przeznaczone do stref
zagrożonych wybuchem
Grzegorz Szuba – LAPP Kabel Sp. z o.o.
Niemal w każdym zakładzie przemysłowym występują miejsca, w których istnieje za-

grożenie wybuchem. Mogą to być lakiernie, akumulatorownie, stacje otrzymywania ga-
zów, ich magazyny, kopalnie, a nawet młyny (fot. 1). Często też okazuje się, że miej-
sca, które czasami z pozoru wydają się niezagrożone możliwością eksplozji, po dokład-
niejszej analizie zostają uznane za strefy, gdzie wymagane są specjalne urządzenia i in-
stalacje zabezpieczające przed wybuchem.
P rzestrzenie zagrożone wybuchem

są to strefy, w których stosuje się,
produkuje lub przetwarza substancje
wysokiej temperatury, wyładowania
atmosferyczne i elektrostatyczne, fale
elektromagnetyczne, prądy błądzące,
w naziemnych obszarach kopalń,
ale są zagrożone wybuchem gazu
lub pyłu,
nia pyłów zapalnych, występują-
cych zwykle w zakładach przemy-
słu spożywczego, drzewnego, ob-
mogące wytworzyć z powietrzem lub promieniowanie jonizujące, a w nie- grupa II (chemia, petrochemia, róbki tworzyw sztucznych, itp.
innymi utleniaczami mieszaniny wy- których sytuacjach również iskry przemysł spożywczy itp.) – obej-
buchowe. Gdy stężenie substancji nie- krzesane. Dyrektywa ATEX (od fran- muje urządzenia przeznaczone do dyrektywa ATEX
bezpiecznych w powietrzu osiągnie cuskiego sformułowania Atmosphe- użytku w innych obszarach za-
wartość dolnej granicy wybuchowo- re Explosible) dzieli wszystkie urzą- grożonych wybuchem gazów, par, Instalacje i urządzenia elektrycz-
ści, mieszanina staje się wybuchowa. dzenia przeznaczone dla stref Ex na mgieł lub pyłów. ne w strefach zagrożonych wybu-
Wybuch mogą zainicjować iskry dwie grupy: W drugiej grupie stosowania wska- chem powinny być wykonane we-
powstałe podczas pracy urządzeń grupa I – to urządzenia przezna- zane są również strefy zagrożenia wy- dług ustaleń Dyrektywy ATEX 94/9/
i instalacji elektrycznych, elementy czone do pracy pod ziemią, w ko- buchem, które dzielą się na: EC z 1994 r., znanej jako ATEX 100a
urządzeń nagrzane do niebezpiecznie palniach, a także te, które pracują strefę 0 – czyli obszar, w którym (lub ATEX 95), która łącznie z Dyrek-
atmosfera wybuchowa złożona tywą UE ATEX 118 ma określać ca-
z mieszaniny z powietrzem sub- łokształt bezpieczeństwa przeciw-
stancji palnych w formie gazu, wybuchowego. Dyrektywa ATEX
pary lub mgły występuje stale, 100a obowiązuje od 1 lipca 2003 r.
przez długi czas lub często, (Dziennik Urzędowy Wspólnot
strefę 1. – to obszar, w którym Europejskich nr L/100/1). Wymagania
w czasie normalnej pracy praw- dotyczące instalacji elektrycznych
dopodobne jest pojawienie się w przestrzeniach zagrożonych wy-
atmosfery wybuchowej złożonej buchem (w obszarach niebezpiecz-
z mieszaniny z powietrzem sub- nych) są określone również w nor-
stancji palnych w formie gazu, mie PN-EN 60079-14:2002 (U).
pary lub mgły, Kable i przewody mogą być wpro-
strefę 2. – to obszar, w którym wadzane do urządzeń elektrycznych
w czasie normalnej pracy poja- w przestrzeniach zagrożonych wybu-
wienie się atmosfery wybuchowej chem za pomocą wpustów kablowych
złożonej z mieszaniny z powie- i rurowych. Wpusty kablowe i ruro-
trzem substancji palnych w for- we powinny być skonstruowane w ta-
mie gazu, pary lub mgły jest mało ki sposób, aby nie naruszały określo-
prawdopodobne, a jeśli nawet wy- nych właściwości danego rodzaju bu-
stąpi, to tylko przez krótki czas. dowy przeciwwybuchowej urządze-
Właściwie identycznie definiu- nia elektrycznego, w którym są za-
je się strefy Z20, Z21 i Z22, któ- montowane. Dotyczy to całego zakre-
Fot. 1 W niemal każdej fabryce występują strefy zagrożone wybuchem re dotyczą obszarów występowa- su średnic kabli podanych przez pro-
36
łów nieprzenoszących płomienia dławnice i akcesoria, których wyko-
IEC 60332.1, nanie jest zgodne z dyrektywą ATEX,
urządzenia przeciwwybuchowe, są trwale oznaczone tak, aby można
przewody i osprzęt, powinny być je było jednoznacznie identyfikować
tak dobrane i zabezpieczone, aby pod względem typu, wymiaru, prze-
w czasie eksploatacji nie mogły znaczenia oraz numeru certyfikatu.
być przekroczone maksymalnie Jest to bardzo istotne, ponieważ bar-
dopuszczalne temperatury, dzo często inspektorzy odbierający
instalacje powinny być zabezpie- wykonane instalacje w strefach zagro-
czone przed: przepięciami, skut- żonych wybuchem nie dopuszczają do
kami zwarć, przeciążeń i zagro- użytkowania instalacji, w których wy-
żeniem porażenia prądem elek- korzystano nieidentyfikowalne ele-
trycznym, menty, niedające pewności właściwe-
Fot. 2 Skintop KR1-MEExeIIAtex Fot. 3 Skintop MSR-M
kable i przewody powinny mieć go funkcjonowania.
izolację z materiałów termopla- Jednym z wyrobów polecanych do
ducenta wpustów kablowych. Jeżeli oprzewodowanie powinno być stycznych, termoutwardzalnych, użycia w strefach zagrożonych wy-
wpusty kablowe i rurowe stanowią wykonane przewodami lub kabla- elastomerów lub izolację mine- buchem są dławnice Skintop KR1-M
integralną część urządzenia, wówczas mi z żyłami miedzianym o prze- ralną. ATEX w kolorze czarnym (RAL 9005)
są objęte z urządzeniem wspólnym kroju do 10 mm2, i niebieskim (RAL 5015) (fot. 2), pro-
certyfikatem. połączenia i rozgałęzienia przewo- akcesoria do urządzeń EX dukowane z gwintami o wymia-
Wpusty kablowe powinny być dów mogą być wykonywane tylko rach M16×1,5, M20×1,5 i M25×1,5.
tak skonstruowane lub zabezpieczo- wewnątrz obudów urządzeń prze- LAPP Kabel produkuje akcesoria Ex Dławnice są wyposażone w reduk-
ne, aby nie było możliwe obrócenie ciwwybuchowych (w skrzynkach zaliczane do II grupy zastosowań, czy- cyjną wkładkę dławiącą wykonaną
(skręcenie) wprowadzanego kabla. przyłączeniowych) i w przeciwwy- li w tzw. chemii. Dlatego wykonaniem z EPDM, mają stopień szczelności
Przy wykonywaniu instalacji elek- buchowym osprzęcie instalacyjnym, standardowym jest budowa typu „e”, IP68 do 5 bar i wydłużony gwint łą-
trycznych muszą być stosowane co przewody i kable powinny mieć czyli tzw. budowa wzmocniona, ozna- czeniowy 12 i 13 mm. Można je wy-
najmniej następujące zasady: zewnętrzne powłoki z materia- czana ogólnie cechą Exe II. Wszystkie korzystywać w urządzeniach narażo-
reklama
„Energetyczne Systemy Pomiarowe” Sp. z o.o.

15-950 Białystok, ul. Elektryczna 13 (wjazd od ul. Świętojańskiej)
BIURO OBSŁUGI KLIENTA
tel. 085 732 95 39, 740 50 32, fax 085 732 20 07
rzetelność• jakość • doświadczenie
www.esp.net.pl, e-mail: esp@esp.net.pl
EKSPERTYZY LICZNIKÓW WZORCOWANIE PRZYRZĄDÓW POMIAROWYCH:

ENERGII ELEKTRYCZNEJ obejmujące:
• badanie metrologiczne ze świadectwem • Mierniki rezystancji izolacji, pętli zwarcia, uziemienia
wzorcowania laboratorium akredytowanego • Mierniki zabezpieczeń różnicowoprądowych
• badanie indukcji magnetycznej magnesu • Mierniki cęgowe
• badanie mechanoskopijne • Mierniki przesunięcia fazowego
(plomb legalizacyjnych oraz elementów • Analizatory sieci energetycznej
• Multimetry oraz przyrządy uniwersalne analogowe i cyfrowe
wewnętrznych i zewnętrznych licznika)
• Amperomierze analogowe i cyfrowe
• Woltomierze analogowe i cyfrowe
• Omomierze
AKREDYTOWANE • Watomierze analogowe i cyfrowe jednofazowe i trójfazowe
LABORATORIUM POMIAROWE • Częstościomierze
WIELKOŚCI ELEKTRYCZNYCH • Liczniki energii elektrycznej czynnej i biernej
prądu przemiennego (objęte zakresem akredytacji)
Zapewniamy rzetelne wyniki pomiarów

oraz atrakcyjne warunki współpracy! 37
prezentacja
a)
nych sposobów zabezpieczeń. Sys- Do instalacji transmisji danych
tem iskrobezpieczny jest jedynym w obwodach iskrobezpiecznych naj-
zabezpieczeniem zatwierdzonym częściej wykorzystywane są przewo-
b) do stosowania w strefie 0, która dy (fot. 4):
zawsze stanowi obszar najbardziej Unitronic EB CY (TP) – dedykowa-
niebezpieczny. Co więcej, nie wy- ny do wolnozmiennej transmisji
c)
maga również specjalnych zabez- danych pomiędzy sterownikami
pieczeń okablowania, takich jak lub do „pobierania” danych z czuj-
uszczelnienia, dławiki czy herme- ników; dzięki ekranowi miedzia-
tyczne kanały kablowe. Ponadto nemu oraz parom skręcanym eli-
Fot. 4 Przewody wykorzystywane do instalacji linii transmisji danych: a) Unitronic zastosowanie niskich napięć i nie- minuje się wzajemne przesłuchy
EB CY (TP), b) Unitronic EB JE-LiYCY BD, c) Unitronic EB JE-Y (SP)Y BD
wielkich prądów sprawia, że kon- pomiędzy parami oraz wpływ za-
nych na mycie pod ciśnieniem, czy ochrony IP66 i są przeznaczone rów- serwacja i kalibrowanie mogą od- kłóceń elektromagnetycznych na
w miejscach, gdzie pod ciśnieniem nież do stref 2G+1D. Ponieważ dyrek- bywać się bez przerywania pracy jakość przesyłanych danych,
występuje pył, kurz czy środki che- tywy obligują do stosowania w urzą- zakładu. Unitronic EB JE-LiYCY…BD –
miczne. dzeniach Ex elementów z atestami, Niskie napięcia i niewielkie prądy przewód z żyłą wielodrutową
W grupie dławnic poliamidowych LAPP Kabel ma w ofercie akcesoriów w obwodach systemu iskrobezpiecz- przeznaczony do systemów prze-
są także dławnice czarne i niebieskie dodatkowe elementy zgodne z dyrek- nego pozwalają na wykorzystanie mysłowej transmisji danych,
przeznaczone do sprzętu pracującego tywą ATEX. Są to między innymi za- „zwyczajnych” przewodów pod wa- w tym również wykorzystują-
w strefie 2G +1D (czyli strefa 1. dla ślepki Skintop SDV-M ATEX, wkłada- runkiem, że bierze się pod uwagę ich cych technologię TERMI POINT,
gazów i 0 dla kurzu). Są one dostęp- ne do dławnic metalowych, których indukcyjność i reaktancję pojemno- oraz do systemów telefonicznych,
ne zarówno w wykonaniu zwykłym nie wykorzystujemy w danej chwi- ściową. Wszystkie opisane przewo- przywoławczych, itp.,
(Skintop K-M ATEX), jak i z wkład- li, oraz metalowe wpusty EX. LAPP dy produkcji LAPP Kabel są wykona- Unitronic EB JE-Y(ST)Y…BD –
ką redukcyjną obniżającą średnice Kabel produkuje także poliamidowe, ne z izolacją płaszcza zewnętrznego przewód z żyłą jednodrutową de-
dławionych przewodów (Skintop zgodne z dyrektywą, redukcje ATEX w kolorze niebieskim RAL 5015. Pod- dykowany do przemysłowej trans-
KR-M ATEX). Ich stopień ochrony EX – KRM i rozszerzenia ATEX EX – stawowymi przewodami do stosowa- misji danych oraz systemów tele-
IP wynosi 64, a typoszereg wymia- KEM, dzięki którym możemy posze- nia w obwodach iskrobezpiecznych, technicznych,
rów obejmuje gwinty od M12×1,5 rzać lub redukować gwinty. Odpo- czyli takich, w których w warunkach Unitronic BUS PA – 100-omowy
do M63×1,5, o długościach od 8 do wiednikami tych elementów są mo- normalnej pracy lub awarii iskra lub przewód z żyłą z cienkich druci-
12 mm. Dławnice są wykorzystywa- siężne niklowane redukcje Skindicht wysoka temperatura nie może spo- ków przeznaczony do okablowa-
ne wszędzie tam, gdzie ze względów MR-M ATEX i rozszerzenia Skindicht wodować zapłonu otaczającej ich at- nia automatyki procesowej, w tym
kolorystycznych dobieramy wykona- ME-M ATEX. mosfery wybuchowej, są Olflex EB wykorzystującej RS-485, połączeń
nia czarne lub niebieskie do odpo- Jeżeli w obudowie urządzenia Ex oraz jego ekranowana wersja Olflex sensor – actuator, wykorzystywa-
wiednich kolorów urządzeń, w jakich jest zbyt wiele otworów i nie chcemy EB CY. Są one wykonane jako prze- ny w sieciach Simatic Net.
zostają użyte. Dławnice czarne są naj- wprowadzać w ich miejsce dławnicy, wody giętkie w izolacji na bazie PCV, Oferta LAPP Kabel dotycząca prze-
częściej używane do czujników, na- możemy je zaślepić specjalną, certy- mogącej pracować statycznie w tem- wodów i akcesoriów do stref zagro-
pędów i innych elementów oraz tam, fikowaną, sześciokątną zaślepką me- peraturach od -40 do 80°C. Napięcie żonych wybuchem jest bardzo boga-
gdzie producenci czy dostawcy sprzę- talową BL-M ATEX. Dzięki o-ringo- znamionowe tych przewodów wyno- ta, dlatego zanim zdecydujemy się na
tu dobór dławnicy zalecają użytkow- wi, który dołączany jest w komplecie, si do 50 V DC oraz do 75 V AC, nato- wybór odpowiednich urządzeń i ele-
nikom, którzy jednocześnie dobie- uzyskujemy szczelność zaślepienia miast napięcie próby to 3 kV. mentów, najpierw powinniśmy zasię-
rają odpowiedni przewód. Dławni- IP68. Możemy również wykorzysty- Są to przewody samogasnące gnąć porady fachowców. Kierownicy
ce niebieskie są najczęściej wykorzy- wać inne wpusty kablowe i akceso- wg normy IEC 60332.1. Ponieważ sprzedaży i inżynierowie LAPP Kabel
stywane przez producentów sprzę- ria firmy LAPP Kabel w urządzeniach według wymogów normy pod uwa- są do Państwa dyspozycji.
tu iskrobezpiecznego, który produko- do stref zagrożonych wybuchem pod gę należy brać pojemność i induk-
reklama
wany jest również w kolorze niebie- warunkiem, że producent podda cer- cyjność przewodów w obwodach
skim lub innym, w takim przypad- tyfikacji całe urządzenie. iskrobezpiecznych, te dane są po-
ku kolor wpustu kablowego podkre- dane w kartach katalogowych. Do
śla jego przeznaczenie. obwody iskrobezpieczne instalacji układanych na stałe wy-
We wszystkich miejscach, gdzie ze i stosowane w nich korzystuje się przewody z żyłami LAPP KABEL Sp. z o.o.
względów mechanicznych bądź este- przewody jednodrutowymi, spełniające wy- 55-095 Mirków
tycznych nie można stosować dław- mogi dotyczące obwodów iskro- ul. Wrocławska 33D
nic poliamidowych, można wyko- Obwody iskrobezpieczne jako bezpiecznych (w ofercie LAPP Ka- tel. 071 346 73 80
rzystać dławnice mosiężne niklowa- wyizolowane układy zużywające bel występują pod nazwą Olmass faks 071 315 22 55
info@lapppolska.pl
ne Skintop MS-M (lub MSR-M) ATEX niewiele energii elektrycznej swo- EB i Olmass EB CY – jako wykona- www.lapppolska.pl
(fot. 3). Zapewniają one stopień imi zaletami przewyższają wiele in- nie ekranowane).
38
kable i przewody
projektowanie linii kablowych

średniego napięcia
(część 1.)
inż. Radosław Lenartowicz – Instytut Techniki Budowlanej, mgr inż. Julian Wiatr, inż. Marcin Orzechowski
Przy projektowaniu linii kablowych powinno uwzględniać się wiele niezbędnych warun-
ków, które pozwolą na poprawne wykonanie projektu, a następnie budowę linii. Pro-
jektowanie odbywa się na ogół w dwóch etapach. W pierwszym sporządzane są założe-
nia techniczno-ekonomiczne, w drugim – opracowuje się projekt wykonawczy. W pierw-
szej części artykułu przedstawiamy ogólne wymagania oraz podajemy podstawowe pro-
cedury obliczeniowe. W jednym z najbliższych numerów „elektro.info” opublikujemy
przykładowy projekt linii kablowej SN.
Z ałożenia techniczno-ekonomicz-
ne zawierają szczegółową kon-
cepcję wykonania inwestycji, określa-
warunki techniczne i realizacyj-
ne dotyczące przyłączenia linii do
sieci elektroenergetycznej,
Lista kablowa powinna zawierać
zestawienie elektroenergetycznych
kabli. Należy w niej umieścić nastę-
określone, pisemne uzgodnienia
z uczestnikami procesu inwestycyj-
nego, takie jak podział dokumenta-
ją jej koszt i czas realizacji oraz umoż- jeżeli jest już ustalony wykonaw- pujące informacje: cji, ustalenia kolejności przekazy-
liwiają, na podstawie analiz ekono- ca, to uzgodnienia dotyczące tech- oznaczenie kabla: literowe, cyfro- wania części opracowania, itp.
micznych, podjęcie właściwej decy- nologii wykonania i organizacji we lub literowo-cyfrowe,
zji. Projekt techniczny jest zbiorem placu budowy, napięcie znamionowe kabla, analiza danych
jednoznacznych dyspozycji dla wyko- plan zagospodarowania terenu in- relację linii (skąd – dokąd), miej- wyjściowych
nawcy, stanowiących podstawę do re- westycji, sca przyłączenia kabla na obu
alizacji inwestycji według koncepcji, kopie map terenów ustalonych we końcach, Wykonanie dokumentacji na pod-
parametrów technicznych i ekono- wskazaniach lokalizacyjnych oraz typ kabla oraz liczbę i przekrój żył, stawie błędnych danych, niezakwe-
micznych ustalonych w założeniach terenów wynikających z warun- typy głowic na trasie linii, jeżeli stionowanych pisemnie, obciąża
techniczno-ekonomicznych. ków przyłączenia do sieci elektro- są stosowane, jednostkę projektującą. Należy więc
energetycznej, sposób ułożenia kabli, sprawdzić dane wyjściowe szczegól-
dane wyjściowe opis i schematy procesów techno- treść i liczbę oznaczników ka- nie pod kątem:
i projekt wstępny logicznych, jeżeli takie będą wy- bla (na oznaczniku powinny być kompletności dokumentów,
stępowały, umieszczone następujące infor- właściwego wykorzystania terenu
Prace projektowe rozpoczynamy wybrane elementy projektu (rzu- macje: typ kabla, napięcie zna- i/lub przestrzeni,
od określenia danych wyjściowych ty, przekroje) do ustalenia prze- mionowe, rok budowy linii i na- skutków zagrożenia ekologicznego,
do projektowania linii kablowej. Po- strzennego rozmieszczenia linii zwa użytkownika linii). oszczędności materiałów,
winny one zawierać: kablowej, oszczędności energii,
program inwestycji, listę kabli, projekt budowlano- niezawodności zasilania,
zakres inwestycji i założone efek- charakterystykę środowiska pod wykonawczy ewentualnych zawyżonych żądań
ty gospodarcze, względem korozyjności oraz wy- inwestora (np. pewności zasila-
wskazania lokalizacyjne (w miarę tyczne do ochrony przed korozją, Do opracowania projektu budowla- nia, rezerwy mocy, itp.),
możliwości wariantowo), dane o warunkach gruntowo- no-wykonawczego potrzebny jest: zgodności z obowiązującymi prze-
studium wpływu inwestycji na wodnych na terenie inwestycji, aktualny i zatwierdzony przez in- pisami i normami,
środowisko. dane dotyczące środowiska natu- westora projekt wstępny, w którym wyeliminowania części składo-
Opracowany projekt wstępny po- ralnego, zostały zawarte uzgodnienia oraz wych linii drogich, jeżeli mogą
winien zawierać: perspektywiczne plany rozbudowy, uwzględnione zmiany wprowadzo- być one zastąpione tańszymi
zatwierdzoną przez inwestora cel zamierzenia inwestycyjne- ne przez instytucje uzgadniające, o porówny walnych parame-
koncepcję projektu, go, zakres inwestycji, podział na uściślenie danych z projektu trach, itp.
uzgodnienia lokalizacyjne oraz etapy realizacji, oraz informacje wstępnego, jeżeli wystąpiły zmia- Jeżeli inwestor nie ma kompletu
opinie i dowody uzgodnień wy- o inwestycjach towarzyszących ny w czasie od zatwierdzenia do danych wyjściowych do projekto-
magane przepisami (decyzję o lo- w stopniu zapewniającym spój- rozpoczęcia projektu, wania, projektant powinien sporzą-
kalizacji), ność z projektem. kosztorys inwestycji, dzić propozycję uzupełnienia założeń
40
cmax cmin przebiega projektowana trasa linii opis stanu istniejącego – zawiera
Napięcie nominalne przy obliczaniu przy obliczaniu kablowej oraz ich właścicieli, istniejący układ sieciowy, do któ-
Un, w [V] największego prądu najmniejszego prądu
zwarciowego zwarciowego
wykaz współrzędnych punktów rego należy przyłączyć projekto-
projektowanych, waną linię kablową,
230/400 1,00 0,95
Inne niskie napięcie 1,05 1,00 uzgodnienia z właścicielami działek, opis zamierzenia budowlane-
Wysokie napięcie 1,10 1,00 uzgodnienia z zarządcami, wła- go – opis projektowanej linii, jej
Tab. 1 Wartość współczynnika korekcyjnego siły elektromotorycznej obwodu zwar-
ścicielami innych elementów przebieg oraz warunki wykony-
ciowego uzbrojenia terenu, takich jak: wania prac:
i przesłać je do akceptacji inwestoro- kserokopię uprawnień projektan- wodociągi, telekomunikacja, ga- – głębokość rowu kablowego,
wi lub osobie zlecającej opracowanie ta, które swoim zakresem obejmu- zownia; czy właścicielami dróg – sposób oznaczenia ułożenia
dokumentacji. ją sporządzanie projektów elektro- (na tym etapie uzyskuje się in- kabla, a także jego oznaczenia
energetycznych linii kablowych, formacje o istniejących instala- w gruncie oraz na powierzchni
zawartość dokumentacji zaświadczenie o przynależności cjach podziemnych), gruntu po zasypaniu wykopu,
projektowej projektanta do właściwej Okręgo- opinie w sprawie uzgodnienia do- – rezystancja uziemień oraz ich
wej Izby Inżynierów Budownictwa, kumentacji projektowej wydawa- lokalizacja,
Warunkiem budowy linii kablowej decyzję o ustaleniu lokalizacji inwe- ną przez zespół uzgadniania do- – przepusty pod drogami (rzeka-
jest uzyskanie od właściwego teryto- stycji, którą wydaje właściwy urząd, kumentacji projektowej. mi, rowami, torami kolejowymi,
rialnie organu nadzoru budowlanego wypis uproszczony z rejestru Część techniczna tramwajowymi, itp.) lub innymi
decyzji o pozwoleniu na budowę. Żeby gruntów (dotyczy właścicieli po- Na część techniczną projektu skła- elementami uzbrojenia terenu
ją uzyskać, należy sporządzić projekt szczególnych działek, przez które da się: oraz sposób ich wykonania,
budowlany, który składa się z dwóch przebiega trasa linii kablowej), podstawa opracowania – zlecenie – wymagane odległości od istnie-
części: prawnej i technicznej. przystępując do wykonania do- i wytyczne programowe inwesto- jącego uzbrojenia terenu,
Część prawna kumentacji należy uzyskać w wyra, inwentaryzacja własna w te- – sposób ułożenia kabla na estaka-
Część prawna projektu powinna dziale geodezyjnym właściwego renie, ustalenia robocze z właści- dach, o ile takie są projektowane,
zawierać następujące elementy: terytorialnie urzędu administra- wym zakładem energetycznym – sposób wyprowadzenia i przy-
wytyczne programowe przekaza- cji państwowej informacje na te- oraz właścicielami działek, obo- łączenia kabla do istniejących
ne przez inwestora, mat numeru działek, przez które wiązujące normy i przepisy, lub projektowanych elementów
reklama
41
kable i przewody
sieci elektroenergetycznej (ka- Temperatura graniczna dopuszczalna

blowej lub napowietrznej). Element urządzenia elektrycznego
długotrwale τpz=τdz, w [°C] przy zwarciu, w [°C]
Kable o izolacji papierowo-olejowej o syciwie zwykłym:
obliczenia Un≤6 kV 70 200
Un≤10 kV 60 200
Un≤15 kV 50 170
Obliczenia techniczne koniecz- 15 kV≤Un≤60 kV 45 150
ne do właściwego doboru kabla Kable o izolacji papierowo-olejowej o syciwie nieściekającym: 65 170
Un≤15 kV 65 150
i osprzętu: Un≤20 kV 65 150
prąd zwarciowy w miejscu przyłą- Kable o izolacji z polietylenu termoplastycznego PE 90 250 – żyła robocza
czenia kabla do istniejącej sieci: Kable o izolacji z polietylenu termoplastycznego PE-X 90 350 – żyła powrotna
c max ⋅ Un c ⋅ U2 Tab. 2 Najwyższe dopuszczalne temperatury kabli średniego napięcia
Ik 3 = ; Z kQ = max" n
3 ⋅ Z kQ SkQ
k – jednosekundowa dopuszczalna gę- przyjmowana odpowiednio: dla Cu gdzie:
gdzie: stość prądu zwarciowego, w [A/mm2], γ20 =55 [m/(Ω⋅mm2)], dla Al γ20 =35 I”k – początkowy prąd zwarcia,
Ik3 – prąd zwarcia symetrycznego, Ith – prąd zwarciowy zastępczy ciepl- [m/(Ω⋅mm2)]. w [A],
w [A], ny, w [A]. sprawdzenie dobranego kabla κ – współczynnik udaru, w [-] (dla
ZkQ – impedancja pętli zwarcia Tk – czas trwania zwarcia (czas niezbęd- z warunku na spadek napięcia: napięć Un>1 kV w przypadku nie-
w miejscu przyłączenia do systemu, ny do zadziałania zabezpieczeń i prze- 3 ⋅ 100 znajomości wartości X/R można
w [Ω], rwania prądu zwarciowego), w [s]. ΔU = ⋅ I B ⋅ ( R l ⋅ cos ϕ + przyjmować wartość 1,8, co po-
Un
Un – napięcie nominalne sieci, w [V], Uwaga! zwala na przyjęcie wartości sta-
S”kQ – moc zwarciowa określona przez + X l ⋅ sin ϕ ) ≤ Udop = 7% łej czasowej obwodu zwarciowego
W przypadku zabezpieczenia bez-
spółkę dystrybucyjną w miejscu przy- piecznikiem topikowym SN za- sprawdzenie żyły powrotnej ka- T=42 ms)
łączenia do istniejącej sieci projekto- miast I2th⋅Tk, należy wstawić war- bla na zwarcie dwufazowe (wzór Rk – rezystancja obwodu zwarciowe-
wanej linii kablowej, w [MVA], tość całki Joule’a wyłączenia I2tw za- empiryczny zaproponowany przez go, w [Ω],
cmax – wartość współczynnika korek- stosowanego bezpiecznika, odczy- mgr. inż. Janusza Pasternakiewi- Xk – reaktancja obwodu zwarciowe-
taną z katalogu producenta.
cyjnego siły elektromotorycznej ob- cza z Politechniki Warszawskiej): go, w [Ω].
wodu zwarciowego w zależności od wartość jednosekundowej gęsto- I dop zp ≥ 0, 033 ⋅ S"kQ prąd zwarciowy zastępczy cieplny:
napięcia nominalnego sieci elektro- ści zwarciowej obliczamy z nastę-
I th = I"k 3 ⋅ 1 + m
energetycznej, w [-] (tab. 1). pujących wzorów: gdzie:
prąd znamionowy obciążenia: τ dz − τ pz S”kQ – moc zwarciowa w miejscu przyłą- gdzie:
k = γ sr ⋅ c ⋅ czenia projektowanego kabla do syste- 2T
P Tk T − k
IB = mu elektroenergetycznego, w [MVA], m= (1 − e T )
3 ⋅ Un ⋅ cos ϕ γ 20 Tk
γ sr = l – długość linii kablowej, w [m],
1 − α ⋅ ( τsr − 20 )
dobór przekroju przewodu kabla: IB – prąd obciążenia linii, w [A], T – elektromagnetyczna stała czaso-
τ pz − τ dz S – przekrój przewodu, w [mm2], wa obwodu zwarciowego, w [s].
IZ ≥ In ≥ IB τsr =
2 RL – rezystancja linii, w [Ω]: gdzie
Uwaga!
sprawdzenie dobranego kabla na gdzie:
l
mW–przypadku,
współczynnik Tk>10 T,
gdyzależny od moż-
wsół-
warunki zwarciowe: c – ciepło właściwe materiału prze- Rl = na przyjąć
czynnik upraszczające
udaru , w [-]. założenie
γ ⋅S Ith≈I”k.
wodzącego (dla Al=2,48 J/cm3K; dla
1 I 2th ⋅ Tk
S≥ ⋅ Cu=3,55 J/cm3K), XL – reaktancja linii, w [Ω]: Sposoby obliczania zwarć szerzej
k 1 τśr – średnia temperatura podczas opisano w „Poradniku projektanta
X l = x' ⋅ l
gdzie: zwarcia, w [°C], elektryka. Podstawy zasilania bu-
IB – prąd znamionowy obciążenia, τpz – początkowa temperatura zwar- x’ – jednostkowa reaktancja linii, dynków mieszkalnych, użyteczno-
w [A], cia, w [°C] (przyjmowana jako tempe- przyjmowana dla kabli o napięciu no- ści publicznej i innych obiektów
P – moc obciążenia linii kablowej, ratura przewodu dopuszczalna długo- minalnym Un>1 kV jako 0,15 Ω/km, nieprzemysłowych w energię elek-
w [Ω], trwale) (tab. 2), γ – konduktywność przewodu, w [m/ tryczną z przykładowymi projekta-
In – prąd znamionowy zabezpiecze- τdz – dopuszczalna końcowa tempera- (Ω⋅mm2)], mi oraz przepisami prawnymi na
nia, w [A], tura zwarcia, w [°C] (tab. 2), cosϕ – współczynnik mocy, w [-]. płycie CD” (J. Wiatr, M. Orzechow-
I Z – wymagana minimalna długo- α – współczynnik rozszerzalności ski, DW MEDIUM 2006). Wyznacza-
sin = 1 − cos2 ϕ
trwała obciążalność prądowa prze- metali, przyjmowany jako 0,004, nie tych wartości pozwala jedynie
wodu, w [A], γ śr – konduktywność materiału prąd udarowy: dobrać kabel i określić podstawo-
cosϕ – współczynnik mocy, w [-], przewodu w temperaturze τśr, w [m/ we wymagania dotyczące zabezpie-
S – minimalny przekrój żyły przewo- (Ω⋅mm2)], i p = κ ⋅ 2 ⋅ I"k czenia (podobnie w przypadku in-
du (ze względu na warunki zwarcio- γ20 – konduktywność materiału prze- −3
Rk
nych aparatów, jak np. przekładni-
κ = 1, 02 + 0, 98e Xk
we), w [mm2], wodzącego w temperaturze 20 °C, ki prądowe).
42
prezentacja
bezpieczeństwo pożarowe
budynków
mgr inż. Alina Rychlik-Paradowska – Zakłady Kablowe BITNER
Wielu pożarom można by było zapobiec, bądź znacznie ograniczyć ich skutki, gdyby
podczas budowy obiektów używano odpowiednich materiałów budowlanych i insta-
lacyjnych oraz montowano systemy wczesnego ostrzegania. Wczesne wykrycie pożaru,
sprawna ewakuacja oraz szybka akcja ratownicza pozwalają bowiem chronić życie i zdro-
wie zagrożonych ludzi oraz ograniczać straty materialne.
S posoby i warunki ochrony prze-

ciwpożarowej budynków są
w Polsce regulowane rozporządze-
Ze względu na brak polskich
norm na badanie systemów o klasy-
fikacji podtrzymania funkcji przez
niem Ministra Infrastruktury 30 i 90 minut, Zakłady Kablowe
z dnia 12 kwietnia 2002 r. [DzU Bitner opracowały i poddały bada-
nr 65, poz. 690]. Do środków ochro- niom kable według norm VDE 0266
ny przeciwpożarowej zalicza się oraz 0815. Badania tego typu prze-
między innymi: systemy monito- prowadzono w Pruf and Zertifizie-
rujące, czujniki ognia, dymu i tem- rungsinstitut (zakończone certyfi-
peratury, oświetlenie ewakuacyj- katami VDE), gdzie kable wraz z sys-
ne, dźwiękowe systemy ostrzegaw- temami prowadzeń produkcji BAKS Trasy kablowe w trakcie te-
Stanowisko operatora pieca stu ogniowego
cze, urządzenia sygnalizacji poża- i Niedax (kanały kablowe) podda-
rowej, urządzenia gaszące i wenty- no testom ogniowym według nor- obejm zatrzaskowych typu OZMO oraz zmiany parametrów trans-
lacyjne, windy ekip ratowniczych my DIN 4102-12 (na fotografiach po- i OZOE. Trasy kablowe zostały do- misyjnych, związanych ze zmia-
oraz urządzenia odcinające (klapy, kazano etapy testu ogniowego tras ciążone do wartości nominalnej łań- ną rezystancji i odległości mię-
drzwi, bramy). kablowych). Podczas badań do su- cuchami stalowymi. Wyjścia obwo- dzy żyłami,
O skuteczności działania syste- fitu komory ogniowej (płyty żelbe- dów kablowych z komory uszczel- chemicznych: działanie gazów
mów przeciwpożarowych decyduje towe) na trzech pionowych wspor- niono za pomocą wełny mineral- powstałych w wyniku spalania,
nie tylko jakość tych urządzeń, ale nikach sufitowych zamocowano za nej Nobasil. mechanicznych: ugięcia stro-
właściwie zaprojektowany oraz wy- pomocą wysięgników trasy kablowe Wśród kabli ognioodpornych, pów, konstrukcji nośnych oraz
konany system zasilania i sterowa- złożone z dwóch koryt oraz dwóch które były elementem trasy kablo- wydłużenia kabli.
nia. W skład systemów klasyfika- drabinek. Dodatkowo drabinki i kowej poddanej klasyfikacji podtrzy- Więcej informacji na temat ele-
cji podtrzymania funkcji E30 (przez ryta podwieszono do sufitu komo- mania funkcji znalazły się: mentów systemów tras kablowych,
30 minut) lub E90 (przez 90 minut) ry za pomocą prętów gwintowa- (N)HXH FE180/E30, (N)HXH prawidłowego projektowania oraz
wchodzą kable ognioodporne bez- nych i uchwytów. Pozostały osprzęt FE180/E90 (DIN VDE 0266), montażu można uzyskać na stro-
halogenowe oraz systemy tras ka- mocujący: śruby, tuleje, nakrętki, (N)HXCH FE180/E30, (N)HCXH nie internetowej firmy www.bit-
blowych (koryta, drabinki, uchwy- łączniki wybrano z katalogu firmy FE180/E90 (DIN VDE 0266), ner.com.pl oraz w wydawnictwach
ty pojedyncze, podwójne, obejmy BAKS. Pojedyncze mocowanie ka- JE-H(ST)H FE180/E30-E90 (DIN technicznych.
zatrzaskowe, kanały metalowe, ry- bli do sufitu wykonano za pomo- VDE 0815).
reklama
nienki kablowe). cą uchwytów UDF, UEF, UKO oraz Wnioski z przeprowadzonych
testów ogniowych jednoznacznie
wskazały, że podtrzymanie funkcji
przez system zależy od sposobu za-
projektowania i wykonania instala- Zakłady Kablowe BITNER
cji. Oprócz doboru elementów tras 30-009 Kraków
dostosowanych do podłoża i ele- ul. Freiedleina 3/3
mentów otaczających system, nale- tel. 012 389 40 24
ży pamiętać o zjawiskach: faks 012 380 17 00
Obciążone koryta kablowe po teście Trasy kablowe na suficie po teście elektrycznych: zmiana rezystan- www.bitner.com.pl
ogniowym ogniowym cji kabli w temperaturze pożaru
43
prezentacja
jak właściwie dobrać

urządzenia do klimatyzacji?
RITTAL Sp. z o.o.
Błędy w instalacji klimatyzacji mogą drogo kosztować. Do kosztów uszkodzonej lub znisz-
czonej w wyniku przegrzania elektroniki dochodzą jeszcze bowiem straty spowodowa-
ne przestojami w produkcji – a w przypadku linii produkcyjnej może to oznaczać na-
wet pięcio- czy sześciocyfrowe sumy. Aby temu zapobiec, należy stosować urządzenia
do odprowadzania strat ciepła. Jeżeli zostaną one dobrze dobrane, zagwarantują bez-
pieczną i nieprzerwaną pracę urządzeń sterujących.
I m większy jest spadek temperatu-

ry między źródłem ciepła a jego
otoczeniem, tym łatwiej może od-
wentylatory
Jednym z najprostszych urzą-
pływać ciepło. Jeżeli jednak nie ma dzeń służących do odprowadza-
żadnej różnicy temperatur, to nie nia ciepła są wentylatory, dostęp-
można również odtransportować cie- ne w najróżniejszych wariantach.
pła. W takim przypadku musi zostać Zawsze wtedy, gdy nie wystarcza
stworzony „sztuczny spadek tempe- już naturalne wypromieniowanie
ratury“. Możliwe jest to dzięki ak- i konwekcja – a tak jest przy gęsto
tywnym klimatyzatorom działają- zabudowanych szafach sterowni-
cym na zasadzie pompowania ciepła czych – można je stosować jako
lub przez ukierunkowane doprowa- urządzenie jedyne albo jako wspo-
dzanie zimniejszego medium (woda, magające inne komponenty do od-
powietrze). Wszystkie te możliwości prowadzania strat ciepła.
są stosowane w praktyce. W drzwiach lub ścianach szaf Technologia klimatyzacji Rittal w zastosowaniu w Thyssen Tailored Blanks
są instalowane wentylatory filtru-
jące. Warunkiem ich skutecznego ny (do IP56) i dla wszystkich stoso- wymienniki ciepła
zastosowania jest relatywnie czy- wanych napięć. powietrze/powietrze
ste powietrze otoczenia o tempe- Innymi przedstawicielami licz-
raturze poniżej żądanej tempera- nej rodziny wentylatorów są wen-
i powietrze/woda
tury wewnętrznej szafy sterowni- tylatory odśrodkowe, wytwarzają- Wymiennik ciepła powietrze/po-
czej. Wentylatory są uzupełniane ce wysokie ciśnienie i za pomocą wietrze charakteryzuje się tym, że
filtrami wylotu powietrza umiesz- uzyskanego w ten sposób silnego obieg zewnętrzny i obieg wewnętrz-
czanymi odpowiednio po przeciw- strumienia powietrza mogące od- ny są całkowicie oddzielone od sie-
nej stronie. Dzięki najprostszemu prowadzać z szaf sterowniczych bie. Oznacza to, że np. kurz lub opary
montażowi zatrzaskowemu można duże straty mocy. W gęsto zabu- z otoczenia nie mogą przedostać się
zaoszczędzić dużo czasu. Ponadto dowanych modułach elektroni- przez obieg do wnętrza szafy lub obu-
w wentylatorze można łatwo prze- ki silne dmuchawy stałoprądowe dowy i dzięki temu stopień ochrony
stawić kierunek zasysania powie- (RiCool) zapewniają powietrze na- pozostaje w pełni zachowany. Tak jak
trza. Typowe klasy mocy (swo- wet najbardziej oddalonym kątom. w wentylatorach, wymienniki ciepła
bodnej) są dostępne w przedziale Wentylatory wsuwane stosowane powietrze/powietrze wymagają spad-
od 20 m3/godz. aż po kilkaset m3/ są wewnątrz szaf, na różnych po- ku temperatury pomiędzy temperatu-
godz., opcjonalne regulatory pręd- ziomach, np. bezpośrednio pod lub rą zewnętrzną a żądaną temperaturą
kości obrotowej utrzymują hałas na nad modułem mocy, gdzie zapobie- wewnętrzną. Rittal produkuje urzą-
Odprowadzanie ekstremalnie wysokich najniższym możliwym poziomie. gają tworzeniu się gniazd ciepła. dzenia o wydajności cieplnej sięgają-
strat ciepła: wymienniki ciepła powie-
trze/woda chłodzą szafy sterownicze Rittal produkuje również wenty- Temu zadaniu służą również spe- cej od 17,5 aż do 90 W/K. Ich montaż
także przy temperaturach otoczenia latory w wersjach iskrobezpiecz- cjalne systemy prowadzenia powie- odbywa się na powierzchniach pio-
do 70°C. Konieczne jest jednak podłą-
czenie do obwodu wody chłodzącej lub nych, z pokrywą ze stali szlachet- trza. Dodatkowo są jeszcze ofero- nowych szaf sterowniczych, np. bo-
agregatu chłodzenia cieczy
nej, o zwiększonym stopniu ochro- wane wentylatory dachowe. kach czy drzwiach.
44
Nowa nanopowłoka wpływa na
zmniejszenie się zabrudzenia pły-
tek wymienników ciepła i chłodzia-
rek, umożliwia prostsze czyszcze-
nie, rzadsze serwisowanie i kon-
serwację, w wyniku czego wyraź-
nie maleją koszty. Właśnie w przy-
padku wymienników ciepła wraz
z wzrostem zabrudzenia płytek wy-
dajność chłodzenia może spaść od
30 do 50 %, a dzięki działaniu uod-
porniających na wodę, brud i olej
Homogeniczna, bardzo gładka powierzchnia bez zarysowań.
Zawartość tlenu wynosi 30,6 %, a węgla – 61,8 %. Dzięki za- powłok RiNano, będzie utrzymywać
wartości węgla powierzchnia staje się bardziej jednorod- Porowata struktura siatkowa składa się głównie z tlenku alu- się na stałym poziomie przez dłuż-
na i twarda minium (Al 35,8 %) i tlenu (O 58 %)
szy czas. Dzięki cienkiej, szklistej
Za pomocą wymienników cie- ko przy szczelnie zamkniętych sys- cy – także dla prądu trójfazowego. powłoce płytek, chłodziarki brudzą
pła powietrze/woda w połączeniu temach szaf, gdyż w przeciwnym ra- Standardem dla produktów Rittal są się znacznie mniej. Ze względu na
z agregatem chłodzenia cieczy po- zie nie ma możliwości utworzenia nanopowłoki RiNano oraz zintegro- niską przyczepność brudu skrapla-
wietrze wewnątrz szafy może zo- prawidłowego obiegu wewnętrzne- wane odparowywanie kondensatu, cze można łatwiej wyczyścić, tym
stać ochłodzone poniżej poziomu go, a ponadto w wyniku stałej wy- poprawiające niezawodność i obni- samym wydłużają się okresy pomię-
temperatury zewnętrznej. Jeżeli miany powietrza mógłby osadzać żające koszty eksploatacji. Wygod- dzy żmudnymi i kosztownymi pra-
układ zasilania w zimną wodę jest się kondensat, który jest bardzo nie- na regulacja odbywa się za pomo- cami konserwacyjnymi. Poza tym
zainstalowany w pewnej odległości, bezpieczny dla sterowania. Zasadni- cą kontrolerów, standardowych lub w licznych przypadkach zastoso-
ciepło wyprowadzane z szafy nie czo wyróżnia się, według typu kon- Comfort. wań, np. w suchym pyle, nie są już
zwiększa temperatury otoczenia. strukcji, urządzenia do montażu na- potrzebne maty filtrujące. W apli-
Rittal oferuje trzy typy konstruk- ściennego i do montażu na dachu. RiNano – większa kacjach z powietrzem o zawartości
cji tych urządzeń: do montażu na- Typowe moce użytkowe sięgają od- wydajność chłodzenia, oleju przy zastosowaniu filtrów me-
ściennego (jak wymienniki powie- powiednio od 100 W aż po prawie większa użyteczność talowych ich żywotność jest znacz-
trze/powietrze), do montażu na da- 5 kW. Ponadto Rittal oferuje: szafy nie dłuższa.
chu oraz jako ściana boczna, która klimatyzowane, będące komplet- Rittal oferuje kompletną serię
zastępuje standardową ścianę bocz- nym, zharmonizowanym połącze- urządzeń TopThermPLUS z inno- zintegrowane
ną systemu szaf TS8. Do chłodzenia niem chłodzenia i szafy sterowni- wacyjnymi powłokami RiNano. odparowywanie
elektroniki w obudowach obsługi czej; drzwi klimatyzowane, które Dokładne badania i liczne aplika- kondensatu
i małych obudowach dostępne są montuje się w miejsce standardo- cje u partnerów firmy Rittal, np.
już wielkości od 150×300×85 mm wych drzwi, zapewniając tym sa- w przemyśle samochodowym, po- Poza seryjnymi powłokami Ri-
(wys.×szer.×głęb.). Wymienniki cie- mym kompletne wyposażenie kli- twierdziły, że dzięki zastosowaniu Nano chłodziarek TopTherm-Plus,
pła powietrze/woda są oferowane matyzacyjne bez dodatkowych na- nanolakieru w urządzeniach chło- Rittal umożliwia seryjnie zintegro-
w klasach mocy od 300 do 5000 W. kładów montażowych, oraz klima- dzących TopTherm – nawet w naj- wane odparowywanie kondensa-
Do dokładnej regulacji mogą być tyzowane ściany boczne, pełniące bardziej ekstremalnych warunkach tu we wszystkich urządzeniach do
stosowane kontrolery podstawo- podobne funkcje. Chłodziarki są eksploatacji można zaoszczędzić zabudowy dachowej i naściennej
we lub kontrolery Comfort. dostępne dla różnych napięć pra- czas, a tym samym i koszty. o mocy chłodzenia powyżej 1 kW.
chłodziarki
Za pomocą chłodziarek – działa-
jących na zasadzie pompy cieplnej
– temperatura wewnątrz szafy jest
utrzymywana na stałym poziomie
i może być niższa niż temperatu-
ra otoczenia. Dzięki osobnym obie-
gom zewnętrznym i wewnętrznym
zachowany jest stopień ochrony sza-
fy i do wnętrza obudowy nie prze-
Dzięki agregatom chłodzącym temperatura wewnętrzna Powłoka RiNano skraplaczy urządzeń chłodzących Rittal Top-
dostają się pył czy opary oleju. Jed- w szafie sterowniczej jest utrzymywana na stałym poziomie, Therm dłużej utrzymuje wydajność chłodzenia na stałym po-
także poniżej temperatury w pomieszczeniu ziomie oraz redukuje czas i koszty
nak ten typ chłodzenia działa tyl-
45
prezentacja
Systemy te mogą być instalowane Therm to bogaty wybór urządzeń

w najmniejszej wersji jako moduły do klimatyzacji. Jej zalety to zmi-
wsuwane do szaf albo zharmonizo- nimalizowania liczba podzespo-
wane z systemem szaf TS8. łów (dzięki standaryzacji części),
produkty najwyższej jakości, ela-
ogrzewanie szaf stycznie dopasowujące się do zmie-
sterowniczych niających się potrzeb użytkowni-
ków. Dzięki jednakowym wymia-
Poza ciepłem, poważnym zagro- rom montażowym oraz szerokie-
żeniem dla elektroniki sterowni- mu zakresowi mocy agregaty, wy-
czej może być również tworzenie mienniki ciepła, chłodziarki i wen-
się kondensatu. Nie tylko w przy- tylatory pozwalają użytkownikom
padku instalacji zewnętrznych, ale na znaczne oszczędności.
i w instalacjach wewnątrz budyn-
Agregat chłodzący w obudowie przemysłowej o mocy chłodzenia od 32 do 172 kW reklama
ku z dużymi wahaniami tempera-
Nie trzeba już instalować przewo- agregaty chłodzenia cieczy tury otoczenia (dzień/noc, praca/
dów odprowadzających lub opróż- przestój), skraplania można z pew-
niać pojemników przechwytują- Agregaty do chłodzenia cieczy za- nością uniknąć dzięki sterowane-
cych, co powodowało większe ryzy- pewniają chłodziwo do różnych za- mu, dostosowanemu do swojej
ko awarii z powodu kałuż konden- stosowań. W przypadku klimatyza- klasy mocy ogrzewaniu szaf. Rit-
RITTAL Sp. z o.o.
satu. Efektywne, bezpośrednie od- cji szaf sterowniczych pozwala to, tal dostarcza grzałki w różnych 05-825 Grodzisk Mazowiecki
parowywanie o wysokiej mocy (kil- w połączeniu z wymiennikami cie- wariantach, z lub bez wspomaga- ul. Królewska 6
ka litrów dziennie) sprosta nawet pła powietrze/woda, na bezzakłóce- nia wentylatorami, o mocy od 10 tel. 022 724 27 84
najwyższym wymaganiom. Urucho- niowe chłodzenie wodą. Rittal ofe- do 1000 W, wyposażone w syste- faks 022 724 08 52
mienie urządzenia odparowujące- ruje kompletny program agregatów my regulacji. infolinia 0 801 380 320
go odbywa się poprzez osobny na- chłodzących obejmujących wartości Wspólna platforma systemo- rittal@rittal.pl
www.rittal.pl
bój grzewczy. mocy chłodzenia od 1 kW do 172 kW. wa urządzeń o nazwie Rittal Top-
reklama
46
prezentacja
giętkie przewody i kable

w wykonaniu specjalnym
Grzegorz Wrona – ELEKTRA
Bezpieczeństwo osób użytkujących instalacje elektryczne jest dla projektantów zawsze

priorytetem, również jeśli chodzi o dobór stosowanych przewodów i kabli. Dlatego sta-
rają się oni jak najbardziej starannie je wybierać, biorąc od uwagę przeznaczenie czy ro-
dzaj zasilanego obiektu. Kable powinny być giętkie tak, by ich ułożenie nie było uciąż-
liwe, oraz niepalne, by jak najbardziej zminimalizować ryzyko zagrożenia pożarem.
F irma Top Cable, której produk-

ty w Polsce dystrybuuje ELEK-
TRA Grzegorz Wrona, produkuje ka-
Nie wytwarzają również gęstego
dymu, charakterystycznego dla tra-
dycyjnych materiałów izolacyjnych.
ruchomych i instalacji zewnętrz-
nych. W przypadku kabli niepal-
nych typu TOXFREE PLUS 331 ZH
ble giętkie i supergiętkie oraz prze- Tego typu kable są stosowane są one dostępne w przekrojach do
wody niskiego napięcia, których zarówno w instalacjach wewnętrz- 240 mm2, w wykonaniu z izolacją si-
promień gięcia może być równy nych – w pomieszczeniach su- likonową i zewnętrzną powłoką po-
3 - 4× średnica zewnętrzna kabla. chych, mokrych i wilgotnych, jak liolefinową.
W jej ofercie pojawiły się także i w instalacjach zewnętrznych –
nowe rozwiązania, obejmujące ka- czyli wszędzie tam, gdzie wyma- kable specjalne
ble bezhalogenowe oraz niepalne. gane jest szczególne zabezpiecze- – spawalnicze
nie przeciwpożarowe w związku
Kabel typu TOPFLAT (H07VVH6-6)
kable bezhalogenowe z obecnością osób – przede wszyst- Kable typu TOPWELD są prze-
i niepalne kim w budynkach użyteczności pu- znaczone do obwodów wysokoprą- mysłu ciężkiego są opancerzone
blicznej, takich jak hotele, lotniska, dowych. Te bardzo giętkie przewo- i odporne na czynniki zewnętrz-
Przy produkcji tego typu kabli sto- szpitale, domy towarowe, kina, te- dy zasilające są wykorzystywane ne – m.in. wodę, niskie i wyso-
suje się jako izolację materiały nieza- atry, wieżowce, przejścia podziem- najczęściej w urządzeniach spawal- kie temperatury. Wszystkie ka-
wierające chloru, bromu, fluoru i jo- ne, itp. Kable niepalne charaktery- niczych oraz w aplikacjach przemy- ble i przewody są produkowane
du. Tym samym w przypadku poja- zują się trzygodzinną trwałością izo- słowych, np. przy budowie maszyn, w wykonaniu nierozprzestrzenia-
wienia się wysokiej temperatury lub lacji przy bezpośrednim działaniu a także w stoczniach i przemyśle jącym płomienia, zgodnie z normą
płomienia, nie wydzielają one trują- płomieni oraz półtoragodzinnym samochodowym. Możemy je in- IEC 60332-1 (EN 60332-1), a więk-
cych, toksycznych gazów czy wysoko podtrzymywaniem funkcji elek- stalować zarówno w pomieszcze- szość stanowi również skuteczną
korozyjnych kwasów, co ma miejsce trycznych, co jest istotne w instala- niach wilgotnych, jak i suchych barierę przed rozprzestrzenianiem
w przypadku izolacji polwinitowej. cjach ciśnieniowych wody gaśniczej, oraz układać na zewnątrz (dostęp- ognia, zgodnie z normą IEC 60332-3
wentylacji schodów bez- ne są przekroje do 185 mm 2). Ce- (EN 50266).
pieczeństwa i wind poża- chą charakterystyczną przewodów W Polsce dystrybutorem kabli
rowych. W przypadku roz- jest ich duża giętkość i bardzo wy- i przewodów firmy Top Cable jest
wiązań bezhalogenowych soka odporność na działanie czyn- ELEKTRA Grzegorz Wrona.
dostępne są zarówno ener- ników chemicznych i olejów mine-
reklama
getyczne kable siłowe, jak ralnych.
i sygnalizacyjne, o przekro-
jach żył do 300 mm2, rów- kable specjalne
nież w wykonaniu z ekra- – do suwnic i dźwigów
nem lub pancerzem o bar-
dzo wysokiej wytrzymało- Top Cable produkuje także ka-
ści mechanicznej – seria ble do specjalnych zastosowań, ELEKTRA Grzegorz Wrona
TOXFREE ZH. W ofercie są m.in. do zasilania układów ener- 45-860 Opole
także kable bezhalogenowe goelektronicznych, przeznaczone ul. Dambonia 123/6
supergiętkie serii TOXFREE do suwnic i dźwigów. Ich parame- tel. 077 457 35 43, 0 501 299 733
XTREM ZH, przeznaczone try są potwierdzone odpowiedni- elektra@transformatory.opole.pl
Kabel bezhalogenowy typu TOXFREE ZH RZ1FZ1-K www.transformatory.opole.pl
do zasilania odbiorników mi certyfikatami. Kable dla prze-
47
kable i przewody
pola elektromagnetyczne
w środowisku człowieka
normy, przepisy i zalecenia w zakresie ochrony przed oddziaływaniem pól
elektromagnetycznych w ekspozycji środowiskowej i zawodowej (część 1.)
dr inż. Marek Szuba – Politechnika Wrocławska
Pierwsze próby ograniczania ekspozycji na pola elektromagnetyczne podjęto ponad 50

lat temu i dotyczyły one pracowników zatrudnionych przy eksploatacji źródeł silnych
pól wielkiej częstotliwości (w.cz.), przede wszystkim z zakresu mikrofalowego. Od sa-
mego początku przy ustalaniu poziomów granicznych (dopuszczalnych) pól elektroma-
gnetycznych powszechnie stosowano zasadę podziału populacji narażonej na dwie gru-
py. Pomimo często odmiennego nazewnictwa stosowanego do właściwego opisu obu
grup, w rzeczywistości chodzi o dokonanie podziału na tzw. grupę narażoną w ekspozy-
cji zawodowej (pracownicy – workers, occupational exposure, controlled environment)
i środowiskowej (ludność – general public, uncontrolled environment).
P odział ten – słuszny jak się wydaje w szczególności z zakresu mikrofalowe-
Rys. M. Szuba
– mający także w krajowych unor- go (300 MHz – 300 GHz), trudno dziwić
mowaniach wieloletnią tradycję, wyni- się, że pierwsze normatywy higieniczne
ka nie tylko z odmiennych warunków ustalono właśnie dla ekspozycji pracow-
narażenia na działanie pól w obu tych ników (ekspozycja zawodowa) na tego
grupach (pracownicy – większe warto- rodzaju promieniowanie. O ile jednak
ści działającego pola i stosunkowo krót- w przepisach wprowadzonych w USA
ki czas ekspozycji; ludność – mniejsze pod koniec lat pięćdziesiątych poziom
wartości działającego pola i zwykle graniczny (wartość dopuszczalna dla za-
dłuższy czas ekspozycji), lecz także kresu częstotliwości 10 MHz – 300 GHz
z możliwości kontroli, czy nawet stero- wynosiła 100 W/m2) ustalono na podsta-
wania warunkami ekspozycji w przy- wie koncepcji zabezpieczenia pracowni-
padku narażeń zawodowych. Przy do- ków przed wystąpieniem miejscowych
Rys. 1 Graniczne wartości składowej elektrycznej E pól elektromagnetycznych
puszczeniu zwykle większych wartości i globalnych efektów termicznych, to o różnej częstotliwości, odpowiedzialne za powstawanie efektów biologicz-
granicznych w tej grupie, nie bez zna- wartość dopuszczalną (0,1 W/m2), przy- nych istotnych dla ustalenia poziomów dopuszczalnych (NDN) według eks-
pertów komitetu CENELEC
czenia pozostaje fakt możliwości obję- jętą prawie w tym samym czasie w prze-
cia kontrolą lekarską prawie wszyst- pisach radzieckich, ustalono na zupełnie ju nomenklaturą – Najwyższymi Do- Niektóre z nich zostały wprowadzone
kich narażonych (badania okresowe). innej zasadzie – zabezpieczeniu perso- puszczalnymi Natężeniami (NDN). aktami prawnymi, obowiązującymi
nelu przed występowaniem jakichkol- Do opracowywania nowoczesnych w różnych krajach, czy rejonach admi-
koncepcje tworzenia wiek efektów biologicznych (zmian pa- zasad ochrony przed działaniem pól nistracyjnych niektórych krajów, inne
przepisów dotyczących rametrów fizjologicznych, czy bioche- elektromagnetycznych przystąpio- traktowane są jako zalecenia i propo-
ochrony przed micznych ustroju), mogących pojawić się no w różnych krajach pod koniec lat zycje przygotowane przez międzyna-
oddziaływaniem pól pod wpływem działania pól. sześćdziesiątych i od tego czasu zasa- rodowe grupy ekspertów skupione
Przytoczone przykłady, ilustrujące dy te ulegają ciągłej modyfikacji, ak- w organizacjach ponadnarodowych.
elektromagnetycznych
pierwsze kroki w dziedzinie admini- tualizacji i próbom zbliżenia odmien- Kraje zachodnie przez długie lata
Uwzględniając sygnalizowaną w po- stracyjnego ograniczania skutków eks- nych koncepcji i filozofii ustalania po- przywiązywały stosunkowo niewielką
przednich artykułach z tego cyklu pozycji zawodowej na pola elektroma- ziomów dopuszczalnych przyjętych wagę do ochrony pracowników i lud-
(„elektro.info” nr 9/2003, 1-2/2004, gnetyczne, dobitnie wskazują, do ja- przez poszczególnych projektodaw- ności przed polami elektromagnetycz-
5/2004, 10/2004) możliwość występo- kich rozbieżności można dojść, przyj- ców. W ostatnim dwudziestoleciu po- nymi. Do połowy lat siedemdziesią-
wania efektów termicznych w przy- mując odmienne założenia przy ustale- jawiło się wiele opracowań formalizu- tych poziomy dopuszczalne w ekspo-
padku ekspozycji na silne pola elektro- niu poziomów granicznych pól – nazy- jących zasady ochrony przed oddzia- zycji zawodowej (NDN), wprowadzone
magnetyczne wielkiej częstotliwości, wanych zgodnie z obowiązującą w kra- ływaniem pól elektromagnetycznych. aktami prawnymi różnej rangi, obo-
48
wiązywały tylko w nielicznych pań- interakcji pól elektromagnetycznych stąpiono tam w latach sześćdziesiątych, efektów biologicznych w następstwie
stwach, a w dziedzinie ochrony lud- (np. efekty termiczne, patofizjologicz- a powstającym dokumentom (przepisy) działania pól elektromagnetycznych,
ności, w żadnym z krajów zachodnich ne skutki indukcji prądów) oraz wystą- nadawano wysoką rangę prawną. Ory- jako podstawę ustalania poziomów do-
nie udało się wyjść poza etap przygoto- pieniem ewentualnych chorób związa- ginalnym polskim wkładem w zasady puszczalnych, wartości graniczne przyj-
wania propozycji normatywów. War- nych z narażeniem na pola. Ponieważ ochrony przed polami elektromagne- mowane dla ludności (ekspozycja środo-
to pamiętać, że w USA do dzisiaj nie chorób takich, jak dotąd, nie stwierdzo- tycznymi jest koncepcja stref ochron- wiskowa) są tak niskie, że nie znajdują
ma ogólnopaństwowego aktu federal- no, to proponowane wartości graniczne nych (bezpiecznej, pośredniej, zagro- dotychczas wystarczającego uzasadnie-
nego, ustanawiającego zasady ochrony pól stanowiły pochodną zabezpieczenia żenia i niebezpiecznej), sformułowa- nia na współczesnym poziomie rozwoju
przed polami elektromagnetycznymi przed oczywistym niekorzystnym od- na w przepisach dotyczących ochrony wiedzy bioelektromagnetycznej. Wpro-
zarówno w ekspozycji zawodowej, jak działywaniem pól elektromagnetycz- pracowników. Pomimo że nie znalazła wadzenie do stosowania tak niskich po-
i środowiskowej, a wszelkie opracowanych w najbardziej skrajnych warun- ona dotychczas naśladowców w innych ziomów granicznych wiąże się z dużymi
nia w tym zakresie noszą tylko charak- kach. Postęp wiedzy w zakresie bio- krajach, to jest ogólnie znana i życzli- i nie zawsze uzasadnionymi kosztami
ter propozycji lub zaleceń, stosowa- logicznego działania słabych pól elek- wie przyjmowana jako alternatywa dla ekonomicznymi i społecznymi.
nych w niektórych stanach, bądź prze- tromagnetycznych zmodyfikował nie- bardziej skomplikowanego obliczania Ujednolicenie zasad ochrony przed
strzeganych przez niektóre instytucje co w ostatnim czasie poglądy twórców uśrednionej dozy (dawki) pola w okre- działaniem pól elektromagnetycznych,
(np. kompanie energetyczne). i opiniodawców zasad ochrony przed ślonym przedziale czasu. obejmujące kompleks zagadnień zwią-
Wszystkie normy, przepisy i zale- polami elektromagnetycznymi w kra- Zasady ochrony przed działaniem zanych z ustaleniem wartości dopusz-
cenia w zakresie ochrony przed pola- jach zachodnich i generalnie doprowa- pól elektromagnetycznych, opracowa- czalnych dla różnych warunków eks-
mi elektromagnetycznymi, opracowy- dził do niewielkiego obniżenia wartości ne i obowiązujące w niektórych krajach pozycji i grup ludności, zasad miernic-
wane w krajach zachodnich, opierały dopuszczalnych zarówno w ekspozycji Europy Centralnej i Wschodniej, wpro- twa pól dla celów ochrony, norm emi-
się na założeniu, że długotrwała eks- zawodowej, jak i środowiskowej. wadzają różne poziomy dopuszczalne sji pól przez urządzenia nadawcze, prze-
pozycja w polach o niewielkiej inten- Zupełnie inną koncepcję ustalania dla pracowników (ekspozycja zawodo- mysłowe i powszechnego użytku oraz
sywności nie pociąga za sobą szkodli- zasad ochrony przed polami elektroma- wa) i ludności (ekspozycja środowisko- zasad wykonywania ekspertyz z zakre-
wych następstw zdrowotnych, a ludzi gnetycznymi przyjęto w krajach Euro- wa), podczas, gdy w krajach zachodnich su ochrony środowiska i ochrony pra-
– zarówno w ekspozycji zawodowej, jak py Centralnej i Wschodniej. Do opra- często poprzestają na jednej wspólnej cy jest obecnie przedmiotem szeroko
i środowiskowej – należy chronić tyl- cowywania zasad ochrony przed dzia- wartości. Łatwo zauważyć, że utrzy- zakrojonych prac prowadzonych w róż-
ko przed następstwami bezpośredniej łaniem pól elektromagnetycznych przy- mując zasadę eliminowania wszelkich nych krajach europejskich.
reklama
49
kable i przewody
efekty biologiczne bezpieczeniem ludzi przed porażeniami, Elementy, które powinny być uwzględniane przy opracowywaniu norm
i ryzyko zdrowotne oparzeniami i indukcją oraz odczuwa- ekspozycji (NDN) na pola elektromagnetyczne:
niem zmysłami prądów (rys. 1). 1. Poziom graniczny – dopuszczalny (NDN)
– podstawa tworzenia Sytuacja staje się jednak znacznie określenie warunków występowania bezpośrednich (ewidentnych) efek-
norm i przepisów trudniejsza, kiedy ustalając wartość tów działania pól elektromagnetycznych,
Opracowanie zasad ochrony przed dopuszczalną zamierza się uwzględnić
określenie wartości „współczynnika bezpieczeństwa”,
wyeliminowanie skutków bezpośrednich ekspozycji polem elektroma-
działaniem potencjalnie szkodliwych również działanie słabych pól elektro- gnetycznym,
czynników środowiska, czy pracy jest magnetycznych (np. takie, przy których określenie skutków odległych i warunków ich wystąpienia po ekspozycji
zadaniem kompleksowym i obejmuje nie występują efekty termiczne) oraz polem:
– model przyczynowy – dawka (NDN) maksymalna: poszukiwanie
nie tylko sprecyzowanie najwyższego odległe skutki narażenia. Jak dotąd ba-
związku przyczynowego między warunkami ekspozycji w polu i wy-
dopuszczalnego natężenia (NDN) okre- dania doświadczalne i obserwacje le- stąpieniem określonej choroby: NDN maksymalne – zabezpieczenie
ślonego czynnika dla ludności i pra- karsko-epidemiologiczne są źródłem przed chorobą,
cowników, ale również zidentyfikowa- jedynie fragmentarycznych i sprzecz- – model fenomenologiczny (zjawiskowy) – dawka (NDN) „bezpieczna”:
nie i ograniczenie – o ile jest to możli- nych danych przy ogólnej zgodności po- poszukiwanie zmian różnych parametrów fizjologicznych lub bioche-
micznych po ekspozycji w polu elektromagnetycznym, bez prób ustala-
we – emisji tego czynnika do środowi- glądów, że efekty biologiczne po eks- nia mechanizmu zjawiska i związku przyczynowego: NDN „bezpiecz-
ska. Nie bez znaczenia jest też ustale- pozycji w słabych polach elektroma- ne” – zabezpieczenie przed wystąpieniem efektów biologicznych.
nie jednolitego sposobu pomiarów tego gnetycznych są w określonych warun- 2. Możliwość przestrzegania norm ekspozycji
czynnika w miejscach przebywania lu- kach możliwe, ale są one słabe, przemi- możliwości techniczne miernictwa pól elektromagnetycznych,
dzi oraz wprowadzenie obligatoryjnych jające, mało powtarzalne i o trudnych możliwości organizacyjne wdrożenia zasad ochrony przed polami,
i zalecanych środków ochrony indywi- bądź niemożliwych do ustalenia me-
jasność sformułowań dokumentów normatywnych i jednoznaczność inter-
pretacji zasad określonych w przepisach,
dualnej i zbiorowej. chanizmach. Co więcej, brak dotych- relacja norm ekspozycji (NDN) do norm (poziomów) emisji pól elektro-
W przypadku pól elektromagnetycz- czas przekonujących dowodów, że efek- magnetycznych,
nych w.cz. istotnym (toksycznym) skut- ty biologiczne obserwowane w wybra- znajomość i zrozumienie zasad ochrony przez służby specjalistyczne
(BHP) i społeczeństwo.l
kiem biologicznym jest wspominany już nych układach doświadczalnej ekspo-
3. Koszt ekonomiczny i społeczny wdrożenia norm
efekt termiczny oraz odczuwalna reak- zycji w słabych polach elektromagne- koszty bezpośrednie i pośrednie,
cja zmysłów na przepływ prądu indu- tycznych mają jakąś wymierną relację odbiór społeczno-polityczny norm.
kowanego w organizmie (rys. 1). Efek- do ryzyka zdrowotnego i powodują ja-
ty te są dobrze poznane i udokumen- kiekolwiek odległe skutki zdrowotne tic, and Electromagnetic Fields stopada 2002 r. w sprawie najwyż-
towane, zarówno analizami teoretycz- u ludzi narażonych na takie pola. Co (up to 300 GHz), Health Physics szych dopuszczalnych stężeń i na-
nymi, jak i wynikami badań doświad- wreszcie najistotniejsze, żadne z opu- Vol. 74, No 4, pp. 494-522, 1998. tężeń czynników szkodliwych dla
czalnych. Tak jak nie ma rozbieżności blikowanych dotychczas badań sta- 2. ENV 50166:1995 Human exposu- zdrowia w środowisku pracy [DzU
wśród ekspertów odnośnie intensyw- nu zdrowia zarówno pracowników, re to electromagnetic fields. Two nr 217, poz. 1833].
ności pól powodujących zmiany termicz- jak i ludności, narażonych na działa- parts: ENV 50166-1: Low frequen- 5. Rozporządzenie Ministra Środowi-
ne, tak nie budzi też wątpliwości akcep- nie słabych pól elektromagnetycznych cies (0-10 kHz); ENV 50166-2; High ska z dnia 30 października 2003 r.
towana od wielu lat wielkość SAR (tem- o różnych częstotliwościach, nie speł- frequencies (10kHz to 300 GHz). CE- w sprawie dopuszczalnych po-
po absorpcji dawki) równa 4 W/kg, jako nia wszystkich kryteriów wiarygod- NELEC, 1995. ziomów pól elektromagnetycz-
graniczna dla występowania znaczące- nych obserwacji epidemiologicznych 3. 1999/519/EC Council Recommen- nych w środowisku oraz sposobów
go fizjologicznie efektu termicznego po i w konsekwencji nie pozwala na wnio- dation of 12 July 1999 on the limi- sprawdzania dotrzymania tych po-
ekspozycji w polach elektromagnetycz- skowanie przyczynowe. tation of exposure of the general ziomów [DzU nr 192, poz. 1883].
nych w.cz. Nie ma też kontrowersji odno- public to electromagnetic fields 6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.
śnie wartości dopuszczalnych składowej literatura (O Hz to 300 GHz), Official Journal Prawo ochrony środowiska. Tekst
elektrycznej pola elektromagnetyczne- L199, 30/07/1999, pp. 0059 - 0070. jednolity DzU z 2006 r., nr 129,
go niskiej częstotliwości (50 Hz), w przy- 1. Guielines for Limiting Exposure 4. Rozporządzenie Ministra Pracy poz. 902, ze zmianą DzU z 2006 r.,
padku, gdy wartość graniczna ma być za- to Time-Varying Electric, Magne- i Polityki Społecznej z dnia 29 li- nr 170, poz. 1217.
reklama
50
prezentacja
system Roxtec EMC

Piotr Hetmański – PIOnet
System modułowych przejść kablowych i rurowych Roxtec służy do zapewnienia kom-

patybilności elektromagnetycznej (EMC) pomiędzy aparatami elektrycznymi i urządze-
niami elektronicznymi. Jest także doskonałym mechanicznym uszczelnieniem.
R oxtec składa się z metalowej

ramy, która jest instalowana
w przegrodzie lub ścianie, modułów
go, który po dokręceniu śrub po-
woduje, że przejście kablowe jest
kompletne.
EMC oraz elementu sprężającego.
Tego typu uszczelnienie pełni po- technologia
dwójną funkcję – zapobiega przeni- Multidiameter™
kaniu niechcianych pól elektroma- (wielośrednicowa)
gnetycznych przy jednoczesnym za-
gwarantowaniu wodo- i gazoszczel- Duża zaletą systemu jest to, że
ności w miejscach, gdzie kable prze- pojedynczy moduł ma możliwość Ramy Roxtec są dostępne zarówno dla otworów prostokątnych, jak i okrągłych
chodzą przez ściany czy stropy. uszczelnienia kabli o różnych śred-
nicach. Unikalna technologia wie- przyszłość uwzględniona ne z nim urządzenia przed wpływem
elementy systemu lośrednicowa pozwala na dopaso- indukowanych zakłóceń elektroma-
wanie uszczelnienia do średnicy Przejście może być ponownie gnetycznych przychodzących z róż-
Ramy systemu Roxtec występu- kabla przez ściąganie kolejnych otwierane i zamykane zawsze wte- nych kierunków. Produkty Roxtec
ją w różnych kształtach i rozmia- warstw z połówek modułu. Dopa- dy, kiedy wymagana jest zmiana, EMC były testowane przez kilka in-
rach, które dobiera się w zależno- sowywanie w ten sposób uszczel- tzn. kiedy wymieniamy lub doda- stytutów. Między innymi był to test
ści od tego, czy budynek jest nowo nień Roxtec EMC jest proste, a jed- jemy nowe kable, a dodatkowe mo- tłumienia ekranowania, zgodnie ze
budowany, czy już remontowany. nocześnie gwarantuje pełne bez- duły mogą zostać użyte w przyszło- standardem EN 50147-1:1996 §5.2.2,
W tym celu niezbędne jest właści- pieczeństwo przed takimi zagro- ści. Zdejmowane warstwy przepu- oraz testy impedancji przejściowej,
we uziemienie ramy, a tym samym żeniami jak ogień, ciecze, gazy, stów gwarantują idealne dopaso- zgodnie ze standardem VG95373.
całego systemu. Okna ram pozwa- eksplozje, insekty, gryzonie, kurz wanie w każdym momencie. W instalacjach, w których nie
lają na przeprowadzenie kabli (lub i brud. Technologia Multidiameter obowiązują wymogi kompatybil-
rur) przez ściany czy przegrody. Ka- jest unikalnym wynalazkiem firmy kwalifikowana ochrona ności elektromagnetycznej, moż-
ble są uszczelnianie wewnątrz ram Roxtec International AB ze Szwe- na stosować standardowe rozwią-
za pomocą modułów Roxtec EMC. cji, umożliwiającym elastyczne W pełni kompletne uszczelnie- zanie systemu Roxtec, gwarantują-
Ostatnim etapem uszczelnienia i łatwe użytkowanie przepustów nie Roxtec EMC uszczelnia przejście, ce gazo- i wodoszczelność, stano-
jest dodanie elementu sprężające- kablowych. a jednocześnie zabezpiecza powiąza- wiące ściankę ogniową i zapew-
niające możliwość wprowadzania
zmian w przyszłości.
reklama
PIOnet Sp. z o.o.

81-578 Gdynia
ul. Zagłoby 11
tel. 058 622 02 08
faks 058 622 01 85
pionet@pionet.pl
Dzięki technologii wielośrednicowej moduł Roxtec można w prosty sposób do- www.pionet.pl
Ramy mogą być także stosowane w szafach brać do instalacji – wyjmując rdzeń i ściągając kolejne warstwy możemy ide-
i obudowach alnie dopasować do konkretnej średnicy kabla www.imt.com.pl
51
prezentacja
zasilacze impulsowe CAMELEON

nowe podejście do projektowania zasilania
Zdzisław Klimasara – MERAWEX Sp. z o.o.
W iększość projektantów wymaga

przy projektowaniu instalacji za-
silania urządzeń o specyficznych wła-
Stosując się do tych wymogów ME-
RAWEX stworzył nową rodzinę zasila-
czy impulsowych CAMELEON, o mo-
ściwościach, co w konsekwencji wiąże dułowej konstrukcji. Dzięki uniwersal-
się ze szczegółowymi uzgodnieniami nemu zastosowaniu elementów skła-
ich parametrów z producentami. dowych producent mógł znacznie ob-
W efekcie takich rozmów często po- niżyć cenę urządzenia. Powstała w ten
wstaje nowa, dedykowana konstrukcja, sposób rodzina zasilaczy o mocach od
nierzadko bardzo podobna do stworzo- 150 do 600 W o zunifikowanej kon-
nej wcześniej przez producenta dla in- strukcji, z wykorzystaniem dwóch ty-
Zasilacze z rodziny CAMELEON
nego klienta. W ten sposób producent pów obudów, różniących się jedynie
jest zmuszony zarządzać bardzo zróżni- głębokością. cowały zarówno z przemiennego napię- Użytkownik może też dodatkowo samo-
cowanym portfelem produktów, co ma cia sieciowego 230 V, jak i napięcia sta- dzielnie skorygować napięcie wyjścio-
negatywne odbicie w cenie, dostępno- podstawowe napięcia łego 220 V, stosowanego w przemysło- we w zakresie ±5 % potencjometrem
ści i jakości urządzeń. i charakterystyka wych systemach bateryjnych. Wszyst- dostępnym na płycie czołowej oraz wy-
Inżynierowie firmy MERAWEX na kie zespoły mocy mają świetlną sygna- brać rodzaj zacisków przyłączeniowych:
bazie swoich wieloletnich doświadczeń Podstawowym blokiem konstrukcyj- lizację stanu pracy i przeciążenia oraz zaciski śrubowe lub złącza. Standardo-
zdefiniowali podstawowe wymagania, nym jest samodzielny zespół mocy pro- przekaźnik sygnalizacyjny. Ponieważ wa obudowa, umożliwiająca przykręce-
jakie powinny spełniać zasilacze urzą- dukowany w szeregu: 150, 200, 300, 400 w myśl wymagań kompatybilności elek- nie zasilacza z dowolnego boku, pozwa-
dzeń automatyki przemysłowej. Zalicza- i 600 W w trzech wykonaniach napię- tromagnetycznej istnieje obowiązek sto- la także na stosowanie akcesoriów do-
my do nich m.in.: ciowych: 12, 24 i 48 V. Układy o mocach sowania układów korekcji współczyn- datkowych do montażu na szynie DIN
napięcia wyjściowe o podstawo- 300 W i więcej są wyposażone w we- nika mocy (PFC) powyżej około 170 W, lub w kasecie EUROCARD.
wych wartościach, ale o dobrej cha- wnętrzne wentylatory, wspomagające a jednocześnie w dalszym ciągu możli-
rakterystyce wyjściowej; praca nie- zasadnicze chłodzenie konwekcyjne. Ze- we jest stosowanie zasilaczy pozbawio- dodatkowa funkcja
zawodna i niepowodująca zakłóceń, społy mocy standardowo zawierają ukła- nych tych układów w niektórych insta- wbudowana
łatwe dopasowanie parametrów za- dy stosowane dotychczas jedynie w naj- lacjach przemysłowych, to użytkownik
silacza do indywidualnych potrzeb, droższych konstrukcjach. Należą do nich ma możliwość wyboru – każdy z modeli Przemyślana konstrukcja pozwoli-
najlepiej samodzielnie przez użyt- układy kształtowania charakterystyki może mieć układ PFC lub nie. ła na wygospodarowanie w przedniej
kownika, wyjściowej z funkcją ograniczenia mocy, części zasilaczy przestrzeni, która może
możliwość realizacji dodatkowej pomiar temperatury z automatyczną re- łatwe dopasowanie być zajęta przez pakiety realizujące róż-
funkcji, mniej lub bardziej związa- dukcją mocy w celu ochrony przed prze- ne funkcje dodatkowe. Każdy z ofero-
nej z samym zasilaniem. grzaniem oraz stabilizowana charakte- Ponieważ wielu użytkowników wy- wanych zasilaczy, bez względu na moc
rystyka ograniczenia maga od producenta ustawienia kon- czy napięcie wyjściowe, może być wypo-
prądu wyjściowego. Je- kretnego napięcia wyjściowego (jest to sażony w dowolnie wybrany pakiet do-
żeli został zastosowany szczególnie ważne przy współpracy za- datkowy. Do oferowanych w tej chwi-
wewnętrzny wentyla- silaczy z bateriami akumulatorów), za- li zaliczamy:
tor, to jego praca uza- stosowano oryginalne rozwiązanie, da- obsługę baterii akumulatorów (tak-
leżniona jest zarówno jące osobie eksploatującej urządzenie że w wersji zasilaczy dedykowanych
od temperatury oto- możliwość samodzielnego, precyzyjne- do systemów sygnalizacji i automa-
czenia, jak i poziomu go ustawienia napięcia. Z dołu obudo- tyki przeciwpożarowej),
obciążenia, co znaczą- wy dostępny jest przełącznik pozwala- współpracę równoległą z równo-
co podnosi niezawod- jący na ustawienie napięcia wyjściowe- miernym podziałem prądu i możli-
ność chłodzenia wy- go w trzech zadanych poziomach: stan- wością sterowania z zewnątrz,
muszonego. dardowego napięcia wyjściowego (np. rozszerzenie liczby wyjść zasilacza.
Założono też, że za- 48 V), napięcia buforowego baterii bez- Godnym polecenia jest rozwiąza-
silacze bez dodatko- obsługowych (np. 53,5 V) oraz typowego nie pozwalające na bezpośrednią ob-
Wyjęty z obudowy dodatkowy pakiet do obsługi baterii wych zmian będą pra- napięcia ładowania baterii (np. 57,6 V). sługę baterii akumulatorów. Ten do-
52
biorcy. Oczywistym rozszerzeniem pięciem wyjściowym. Dodatkowo, każ-
jest praca wielowyjściowa zarówno dy z zasilaczy wchodzących w skład ze-
z wyjściami izolowanymi galwanicz- stawu wystawia własny sygnał informa-
nie, jak i połączonymi razem. Moż- cyjny o stanie pracy i poziomie tempera-
liwe są jednak rozwiązania bardziej tury wewnętrznej. Jeżeli do takiego ze-
wyrafinowane, takie jak budowa za- stawu zostanie dołączony zewnętrzny
silacza do centrali telefonicznej, gdzie sterownik mikroprocesorowy (w opra-
poza wyjściami dodatkowymi potrzeb- cowaniu) i bateria akumulatorów wraz
ny będzie generator dzwonienia. ME- z RGR, wówczas otrzymamy siłownię
RAWEX dopuszcza również zabudowę o mocy do 6 kW, mogącą obsłużyć ba-
w pojedynczym, zwartym urządzeniu terię akumulatorów o pojemności rzę-
pakietu dodatkowego opracowanego du kilkuset Ah.
Zestaw do współpracy równoległej jako siłownia (projekt)
przez użytkownika, np. z dedykowa-
reklama
datkowy pakiet wyposażony jest stan- dla swojej baterii napięcia pracy bu- nym układem sterowania lub sygna-
dardowo w zaciski akumulatora, bez- forowej wyskalowanym potencjome- lizacji. Takimi przykładowymi roz-
piecznik baterii oraz rozłącznik głę- trem umieszczonym na płycie czoło- wiązaniami mogą być: mikroproceso-
bokiego rozładowania (RGR), chronią- wej i ustawienia w czterostopniowej rowy układ sterowania pracą napędów
cy baterię przed zniszczeniem przez skali maksymalnego prądu ładowania bram, układ regulacji natężenia oświe-
jej zbyt głębokie rozładowanie. Pra- za pomocą przełącznika dostępnego tlenia lamp halogenowych, czy też sys-
cą takiej wersji zasilacza zarządza od góry obudowy. Tak wyposażony zatem zasilania i sterowania pracą kamer
mikroprocesor, który w pełni przej- silacz pełni funkcję kompletnej siłow- monitoringu z zapewnieniem napięcia MERAWEX Sp. z o.o.
muje kontrolę nad zespołem mocy, ni telekomunikacyjnej lub innego źró- gwarantowanego. 44-122 Gliwice
utrzymując między innymi napię- dła napięcia gwarantowanego. Wspomniany już pakiet współpracy ul. Toruńska 8
cie odpowiednie dla dołączonej ba- Poza wskazanymi gotowymi roz- równoległej pozwala na łatwe zestawie- tel. 032 239 94 00
terii akumulatorów, zależne od tem- wiązaniami możliwa jest prosta (a co nie kilku zasilaczy, które będą równo- faks 032 239 94 09
peratury. Użytkownik ma możliwość za tym idzie – niedroga) realizacja róż- miernie dzieliły prąd obciążenia, a jed- merawex@merawex.com.pl
www.merawex.com.pl
samodzielnego wyboru właściwego nych indywidualnych wymagań od- nocześnie na zewnętrzne sterowanie na-
reklama
53
prezentacja
poprawa efektywności
energetycznej elektrycznych
układów napędowych
sposób na obniżanie kosztów przedsiębiorstwa
Krzysztof Brzoza-Brzezina – Krajowa Agencja Poszanowania Energii SA
Prawie połowa wytwarzanej energii elektrycznej zużywana jest przez układy napędowe.
Wzrost efektywności energetycznej tych układów może być źródłem dużych oszczęd-
ności dla ich użytkowników. Na przykład, potencjał ekonomiczny wzrostu efektywności
energetycznej w układach pompowych może dochodzić nawet do 40 % obecnie zuży-
wanej przez nie energii. Uzyskanie znaczącej poprawy efektywności energetycznej tych
układów jest uwarunkowane przeprowadzeniem optymalizacji w sposób kompleksowy,
uwzględniający jednocześnie specyfikę układu technologicznego, efektywność energe-
tyczną pomp i silników elektrycznych oraz właściwy dobór układów zasilania i automa-
tyki wyposażonych w przetwornice częstotliwości, o ile ich zastosowanie jest uzasadnio-
ne z punktu widzenia technologii i efektywności energetycznej.
J edną z istotnych barier wzrostu

efektywności energetycznej ukła-
dów napędowych jest powszechne za-
trycznej, różnica sprawności przy róż-
nych obciążeniach silnika standardo-
wego i energooszczędnego, stopień
porozumienia producentów silników
elektrycznych zrzeszonych w organiza-
cji European Committee of Manufac-
Program Efektywnego Wykorzystania
Energii w Napędach Elektrycznych
(PEMP). Projekt ten jest realizowany
stosowanie w nich silników elektrycz- obciążenia silnika, czy roczny czas turers of Electrical Machines and Po- przez dwie agencje wdrażające: Krajo-
nych o niskiej sprawności i stosowa- pracy silnika. Rysunek 1 przedstawia wer Elektronics (CEMEP). CEMEP de- wą Agencję Poszanowania Energii SA
nie przestarzałych, energetycznie nie- różnicę kosztów cyklu życia (LCC), wy- finiuje trzy klasy sprawności energe- (KAPE SA) i Fundację na rzecz Efektyw-
efektywnych, metod regulacji. Opła- rażoną w złotych, dla przykładowego tycznej silników elektrycznych ozna- nego Wykorzystania Energii (FEWE).
calność stosowania elektrycznych sil- silnika standardowego i energoosz- czone symbolami: eff1, eff2, eff3, przy Celem projektu jest ograniczenie kra-
ników energooszczędnych można czędnego, w zależności od czasu pra- czym silniki reprezentujące klasę eff1 jowej emisji gazów cieplarnianych
mierzyć porównując koszty ponoszo- cy napędu, przy obciążeniu 75 % mocy charakteryzują się najwyższą sprawno- przez bardziej efektywne wykorzysta-
ne w cyklu życia (LCC) dla silnika znamionowej. ścią energetyczną. Rysunek 2 przed- nie energii w elektrycznych układach
standardowego i energooszczędnego. W krajach Unii Europejskiej, w tym stawia sprawności dla trzech wymie- napędowych. PEMP jest projektem do-
Zależy ona od takich czynników jak: także i w Polsce, poziomy efektywno- nionych klas efektywności w zależno- finansowywanym przez Fundusz na
różnica cen silnika energooszczędne- ści energetycznej silników elektrycz- ści od mocy silników. rzecz Globalnego Środowiska (GEF).
go i standardowego, cena energii elek- nych są przedmiotem dobrowolnego Największe różnice sprawności W ramach projektu PEMP przewidzia-
energetycznej pomiędzy silnikami na jest realizacja czterech zadań:
1400 energooszczędnymi (eff1) a standar- popularyzacja oraz wsparcie tech-
1000
dowymi (klasy eff2), a więc i naj- niczne i biznesowe dla upowszech-
większe oszczędności, są uzyski- niania elektrycznych energoosz-
600
Δ LCC
wane w przypadku silników małej czędnych silników i układów na-

200 mocy. Dla przykładu, różnica spraw- pędowych
-200 ności pomiędzy klasami eff1 a eff2 W Fundacji FEWE zostało utwo-
200 300 400 500 600 700 800 900 1000
dla silników o mocy 1,1 kW kształtu- rzone Centrum PEMP, do którego
-600
je się na poziomie 7 %, podczas gdy zadań należy między innymi: upo-
-1000
czas pracy, h/rok
dla silników o mocy 90 kW wynosi wszechnianie wiedzy o energoosz-
około 1 %. czędnych napędach elektrycznych
silnik 2,2 kW silnik 18,5 kW silnik 75 kW
Przykładem projektu, który ma za oraz wspieranie potencjalnych in-
zadanie upowszechnienie na polskim westorów w definiowaniu zakresu
Rys. 1 Różnica kosztów cyklu życia (LCC), wyrażona w złotych, dla przykładowe-
go silnika standardowego i energooszczędnego, w zależności od czasu pracy rynku silników elektrycznych i ukła- przedsięwzięć i poszukiwaniu środ-
napędu, przy obciążeniu 75 % mocy znamionowej
dów energooszczędnych jest Polski ków finansowych na ich realizację.
54
Działania związane z realizacją pro- biorstwie Energetyki Cieplnej w miej-
jektu popularyzowane są na stronie scowości Rydułtowy zostało już zakoń-
internetowej http://www.pemp.pl. czone wdrażanie pierwszego z czterech
Ukazuje się tam również cyklicznie zdefiniowanych w dokumencie projek-
biuletyn PEMP. Centrum PEMP po- towym projektów demonstracyjnych.
dejmuje wiele inicjatyw, m.in. „Zbu- Zakończona została również imple-
duj swój projekt” (szczegóły dostęp- mentacja kolejnego projektu w Przed-
ne w biuletynie PEMP), przybliża też siębiorstwie Wodociągów i Kanaliza-
polskim przedsiębiorcom działania cji w Namysłowie. Obecnie prowadzo-
Unii Europejskiej dotyczące energo- ne są uzgodnienia mające doprowadzić
oszczędnych układów napędowych, do wdrożenia dwóch pozostałych pro-
w ramach projektu 4EM-MCP. jektów; w górnictwie węglowym oraz
wdrożenia demonstracyjnych w przemyśle chemicznym.
Rys. 2 Sprawności energetyczne silników dla trzech klas efektywności, w zależno-
energooszczędnych układów na- transformacja rynku poprzez ści od ich mocy. Linia czerwona określa minimalną sprawność silników kla-
pędowych wdrożenie programu dopłat do sy eff1. Poniżej linii zielonej znajduje się zakres sprawności silników eff3. Po-
między liniami znajduje się zakres sprawności silników klasy eff2
Celem projektów demonstracyjnych produkcji elektrycznych silni-
jest zgromadzenie przekonywujących ków energooszczędnych udziału w programie zostały zakwalifi- dy regulacji i sterowania (w tym ukła-
informacji o korzyściach, jakie wyni- Transformacja rynku prowadzona kowane firmy: Besel SA, Celma SA, In- dy płynnej regulacji prędkości obroto-
kają ze stosowania energooszczęd- jest poprzez wdrażanie programu do- dukta SA, Siemens Sp. z o.o., Tamel SA. wej silników elektrycznych). Szczegó-
nych układów napędowych. Kieru- płat do elektrycznych silników energo- Uzyskiwane przez producentów dopła- ły dotyczące zasad udzielania wsparcia
jąc się opisaną zasadą kompleksowe- oszczędnych przeznaczonych dla pol- ty z programu PEMP do wyprodukowa- znajdą się na stronach EkoFunduszu
go podejścia do zagadnienia efektyw- skich użytkowników. Program ten do- nych silników energooszczędnych mogą http://www.ekofundusz.org.pl.
ności energetycznej, poszczególne pro- tyczy silników asynchronicznych, trój- być przez nich przeznaczane na dodat-
jekty demonstracyjne obejmują swym fazowych, dwu- i czterobiegunowych, kowe rabaty oferowane swoim klien- literatura
zakresem modernizację całego układu przeznaczonych do ruchu ciągłego S1, na tom, dzięki czemu silniki energoosz-
napędowego, w którego skład wchodzą napięcie 400 V oraz 500 V, o mocy w za- czędne są dostępne w niższej cenie. 1. M. Bernatt, T. Zieliński. Porów-
silnik elektryczny i urządzenia napę- kresie od 0,75 do 160 kW. Dopłatami wspieranie polityki efektywno- nanie kosztów cyklu życia stan-
dzane (pompy, wentylatory) oraz ukła- PEMP mogą być objęte silniki elektrycz- ści energetycznej w przemyśle dardowych i energooszczędnych
dy regulacji i sterowania (w tym prze- ne, które spełnią kryterium minimalnej w zakresie napędów energoosz- silników indukcyjnych niskiego
twornice częstotliwości). W Przedsię- sprawności energetycznej (tab. 1). Do czędnych napięcia, „Napędy i Sterowanie”
Celem tego zadania jest wspar- 2(82)/2006.
Minimalna Minimalna Liczba silników cie polityki efektywności energe- 2. T. Skoczkowski, K. Brzoza-Brze-
Moc Wysokość
sprawność sprawność objętych programem
silnika jednostkowej tycznej państwa przy skoncentro- zina, Efektywność ekonomicz-
przy 2p=2 przy 2p=4 w poszczególnych
dopłaty PEMP waniu się na poprawie efektywno- na – znaczące kryterium wybo-
Pn ηe ηe podgrupach
0,75 kW 80,0 % 81,0 % $18 ści energetycznej w napędach elek- ru układu pompowego, „Pompy
1,1 kW 82,8 % 83,8 % $20 trycznych. Zadaniem projektu PEMP Pompownie” 4(123)/2006.
1,5 kW 84,1 % 85,0 % $24
jest również pozyskiwanie dodatko- 3. R. Barbarulo, Referat wygłoszo-
2,2 kW 85,6 % 86,4 % $27
39 518 szt. wych źródeł finansowania w obsza- ny na XII Forum Użytkowników
3 kW 86,7 % 87,4 % $35
4 kW 87,6 % 88,3 % $47 rze efektywnych energetycznie elek- Pomp, Ustroń, 4-6 października
5,5 kW 88,5 % 89,2 % $59 trycznych układów napędowych. 2006.
7,5 kW 89,5 % 90,1 % $68 Na początku 2006 roku fundacja
11 kW 90,5 % 91,0 % $96 reklama
15 kW 91,3 % 91,8 % $118
EkoFundusz uruchomiła, w wyniku
18,5 kW 91,8 % 92,2 % $142 współpracy z projektem PEMP, nowy
2 629 szt.
22 kW 92,2 % 92,6 % $170 mechanizm finansowy dopłat do pro-
30 kW 92,9 % 93,2 % $248 jektów o charakterze powtarzalnym.
37 kW 93,3 % 93,6 % $275 Umożliwia on uzyskanie dotacji na za-
45 kW 93,7 % 93,9 % $330
55 kW 94,0 % 94,2 % $360
dania związane z wymianą lub moder-
75 kW 94,6 % 94,7 % $400 nizacją napędów elektrycznych o mo-
90 kW 95,0 % 95,0 % $420 455 szt. cach powyżej 200 kW. W przypadku Krajowa Agencja
110 kW 95,2 % 95,2 % $440 mechanizmu EkoFunduszu wspiera- Poszanowania Energii SA
132 kW 95,4 % 95,4 % $450
na jest zarówno wymiana silników 00-560 Warszawa
160 kW 95,6 % 95,8 % $490
na energooszczędne, jak i moderniza- ul. Mokotowska 35
Silniki objęte programem PEMP*: 42 602 szt.
cja całego układu napędowego, obej- tel. 022 626 09 10
Objaśnienia: * – sprawność silników wyznaczana metodą CEMEP faks 022 626 09 11
Tab. 1 Minimalne sprawności i wysokości dopłat do silników energooszczędnych ob- mującego również urządzenia napę-
www.kape.gov.pl
jętych programem PEMP dzane (pompy, wentylatory) oraz ukła-
55
prezentacja
rozłączniki izolacyjne RSB i RS

nowości w ofercie Spółdzielni Inwalidów „Spamel”
Spółdzielnia Inwalidów „Spamel” jest producentem urządzeń elektrotechnicznych ni-
skiego napięcia do zastosowania w przemyśle elektrotechnicznym, maszynowym, ener-
getyce oraz budownictwie. Jej wyroby spełniają krajowe i europejskie wymagania do-
tyczące bezpieczeństwa użytkowania, posiadają znak bezpieczeństwa „B” oraz certyfi-
katy jakości Biur Badawczych Ukrainy i Rosji.
J edną z nowości w ofercie firmy

są rozłączniki izolacyjne RSB do
250 A z bezpiecznikami i rozłączni-
Produkowane przez „Spamel” roz-
łączniki bez bezpieczników RS do
250 A występują w podobnych wy-
Parametr
Napięcie znamionowe izolacji UJ, w [V]
Napięcie znamionowe udarowe wytrzymywane Uimp,
Rozłączniki RSB, RS
690
8
w [kV]
ki RS bez bezpieczników. W ich konaniach:
Prąd cieplny umowny w powietrzu Ith, w [A] 250
przypadku rozłączenie torów prądo- do pokrętła zewnętrznego (RS- Prąd łączeniowy Ie w kat. AC-22B, w [A], dla Ue=
wych powoduje całkowite odizolo- 3250-W01 oraz RS-3250N-W01), 400 V 250
wanie wkładki topikowej WNT-1 z pokrętłem czarnym na roz- 500 V
690 V
250
250
250 A, co umożliwia jej bezpieczną łączniku (RS-3250-W02 oraz RS-
Prąd łączeniowy Ie w kat. AC-23B, w [A], dla Ue=
wymianę. Dodatkowo można insta- 3250N-W02), 400 V 250
lować pokrętła na rozłączniku pokrętłem czerwonym na roz-
z 500 V 250
690 V 160
z przodu lub od góry napędu migo- łączniku (RS-3250-W03 oraz RS-
Prąd łączeniowy Ie, w kat. DC-22B, w [A], dla Ue=220 V 250
wego. Rozłączniki RSB i RS spełnia- 3250N-W03). Prąd łączeniowy Ie w kat. DC-23B, w [A], dla Ue=220 V 250
ją wszystkie wymagania stawiane Parametry techniczne rozłączni- Przewody przyłączeniowe sztywne, w [mm2] 70...120
nowoczesnej aparaturze niskona- ków izolacyjnych RSB i RS przedsta- Masa, w [kg] 3,6...4
pięciowej. Są dostępne w wersjach wiono w tabeli 1. Tab. 1 Parametry techniczne rozłączników izolacyjnych RSB i RS
3-biegunowych i 3-biegunowych
z N nierozłącznym. Występują zastosowanie mogami normy PN-EN 60947-3, speł- 120 mm 2. Materiały użyte do ich
w wykonaniach: niają też wszystkie wymagania sta- produkcji nadają się do powtórne-
do pokrętła zewnętrznego (RSB- Kompaktowe rozłączniki izola- wiane nowoczesnej aparaturze ni- go przetworzenia i są bezpieczne
3250-W01 oraz RSB-3250N-W01), cyjne RSB i RS są przeznaczone do skonapięciowej i są zgodne z dyrek- dla środowiska.
z pokrętłem czarnym na rozłącz- pracy w obwodach prądu przemien- tywami 73/23/EWG i 93/68/EWG. Produkty „Spamela” są znane
niku (RSB-3250-W02 oraz RSB- nego o znamionowym napięciu do i cenione przez projektantów, in-
3250N-W02), 690 V oraz w obwodach prądu stałe- budowa westorów i instalatorów w kra-
z pokrętłem czerwonym na roz- go o napięciu 220 V. Mogą pracować ju i za granicą, którzy stosują wy-
łączniku (RSB-3250-W03 oraz jako rozłączniki główne lub awaryj- Innowacyjna konstrukcja me- roby spółdzielni jako podzespo-
RSB-3250N-W03). ne. Ich produkcja jest zgodna z wy- chanizmu napędowego umożli- ły do swoich urządzeń finalnych.
wia załączanie i wyłączanie apara- Firma posiada wdrożony system
tu niezależnie od szybkości prze- zarządzania jakością oparty na
łączania przez operatora, a dwuko- normach PN-EN-ISO 9001 oraz
lorowe pola na etykiecie w każdej PN-EN-ISO 14001.
chwili wskazują aktualny stan roz-
reklama
łącznika. Rozłączniki RSB250 przy-
stosowane są pod wkładki topiko-
we WT-1 250 A 500 V 23 W – każ-
de wykonanie ma 2 tory pomocni-
cze do 16 A (1 zwierny i 1 rozwier- Spółdzielnia Inwalidów „Spamel”
ny). Istnieje również możliwość 56-416 Twardogóra
zablokowania napędu i zabezpie- ul. Wojska Polskiego 3
czenia w pozycji „wyłącz” za po- tel. 071 315 02 68
mocą trzech kłódek. Do rozłącz- faks 071 315 80 36
spamel@spamel.com.pl
ników można przyłączać przewo-
Rozłączniki izolacyjne RSB i RS www.spamel.com.pl
dy z końcówkami oczkowymi do
56
instalacje elektroenergetyczne
czy stacja transformatorowa

może być twoją własnością?
inż. Grzegorz Ługowski
P rzedmioty własności, jakimi są sie-

ci elektroenergetyczne (i nie tylko
elektroenergetyczne), w ostatnich latach
Co w tej kwestii rozsądza prawo?
Sięgnijmy do dwóch podstawowych
w tym przypadku aktów prawnych,
i utrzymania urządzeń elektrycz-
nych użyteczności publicznej, np.
ustawiania stacji transformatoro-
określał w zasadzie tylko problematy-
kę dotyczącą gospodarki paliwowo-
energetycznej, czyli wykorzystania
często stanowią temat rozpraw sądo- czyli do Prawa budowlanego i Pra- wych i innych tego rodzaju urzą- zasobów energetycznych w celu za-
wych. Wielokrotnie brałem udział w rozwa energetycznego, które zawierają dzeń, urzędowi właściwemu dla spokojenia potrzeb gospodarki naro-
prawach dotyczących sporów pomiędzy uregulowania związane z tym tema- tego terenu przysługuje prawo ko- dowej oraz ludności. W tym stwier-
zakładami energetycznymi (dyspozyto- tem, począwszy od 1922 r. aż do dzi- rzystania z niego zgodnie z plana- dzeniu była zawarta również defi-
rami sieci elektroenergetycznych) a wła- siaj. W jaki sposób regulują kwestię mi (zagospodarowania) zatwier- nicja pojęcia tzw. energetyzacji kra-
ścicielami gruntu. Wynikało z nich, że tego rodzaju własności? dzonymi przez Ministra Robót ju, która miała polegać na zaspokoje-
właściciel gruntu nie może żądać od za- Rozporządzenie Prezydenta Publicznych za odszkodowaniem niu potrzeb poszczególnych obywa-
kładu energetycznego usunięcia np. czę- Rzeczpospolitej z dnia 16 lutego dla właściciela posiadłości pry- teli, w ramach planowej gospodarki
ści linii napowietrznej bądź stacji, która 1928 r. [5] o Prawie budowlanym watnej. W razie braku porozumie- paliwowo-energetycznej, której pod-
była budowana na mocy ustawy [10], po- i zabudowie osiedli w art. 7 - 10 nia stron w sporze co do wynagro- stawą były roczne i wieloletnie pla-
nieważ grunty pod tę budowlę były zna- nakazuje w celu prowadzenia pra- dzenia wysokość tegoż ustala sąd. ny gospodarcze.
cjonalizowane (przejęte od właścicieli widłowej zabudowy miast i mia- Brak porozumienia nie wstrzymu- W zakresie przedmiotowym usta-
przez Skarb Państwa), stanowiąc tym sa- steczek oraz uzdrowisk sporzą- je jednak korzystania z praw przewy [10] w przepisach art. 1, ust. 1 i 2,
mym własność zakładu energetyczne- dzenie planu zabudowania. Ogól- widzianych powyżej, określono, że obejmuje ona:
go, należącego właśnie do Skarbu Pań- ny plan zabudowania powinien ten temat odnajdziemy również racjonalne wykorzystanie zaso-
stwa. Kwestią sporną w tej chwili jest obejmować obszary przeznaczone w ustawach: z 28 czerwca 1950 r. bów energii (co nakładało pewne
jednak to, czy w przypadku przekazania między innymi pod budowę bu- o powszechnej elektryfikacji wsi ograniczenia),
(sprzedaży) przez Skarb Państwa sieci dynków i urządzeń użyteczności i osiedli [4], z 30 maja 1962 r. o go- wytwarzanie, przetwarzanie,
elektroenergetycznej prywatnemu wła- publicznej, spodarce paliwowo-energetycz- przesyłanie, rozdzielanie, dosta-
ścicielowi zarządzającemu dystrybucją Ustawa Elektryczna z dnia 21 mar- nej [10], oraz z 6 kwietnia 1984 r. wę i użytkowanie energii elek-
energii elektrycznej, przedmiot własno- ca 1922 r. [3] w art. 8 - 10 dopusz- o gospodarce energetycznej [2]. trycznej,
ści, jakim są sieci, będzie również stano- cza, iż za nieruchomość stale lub Zakres przedmiotowy ustawy o go- eksploatację urządzeń energetycz-
wił własność nowego właściciela? czasowo potrzebną do budowy spodarce paliwowo-energetycznej [10] nych (elektrycznych),
reklama
Flipo Energia Sp. z o.o., jako Master Distributor SDMO w Polsce, oferuje do sprzedaży agregaty w mocach FLIPO ENERGIA Sp. z o.o.
od 5 do 3300 kVA, wykonaniach do posadowienia w pomieszczeniach lub na zewnątrz w obudowach dźwiękochłon- ul. Raszyńska 13
nych typu SILENT lub CONTENERGY. Agregaty SDMO sterowane są za pomocą paneli sterujących 05-500 PIASECZNO
NEXYS, TELYS i KERYS i wyposażane w najnowszej generacji SZR-y. Dział Handlowy: tel. 022 737 59 61
Dział Techniczny: tel./fax 022 737 59 60
Oferujemy: Serwis: tel. 0507 176 949
doradztwo i pomoc w wyborze agregatu E-mail: kontakt@flipo-energia.pl
przygotowanie projektów budowlanych i elektrycznych www.flipo-energia.pl
wykonanie i instalacje czerpni, wyrzutni powietrza, kominów dla spalin
montaż dodatkowych zbiorników paliwa
uzyskanie wszelkich koniecznych pozwoleń administracyjnych do eksploatacji agregatu
zapewniamy usługi gwarancyjne, pogwarancyjne oraz dostępność do części zamiennych przez minimum 10 lat
57
ustalanie warunków technicz- elektroenergetycznych (energetycz- renów zgodnie z ustaleniami miej- tyczącym nieruchomości jest powie-
nych w zakresie projektowania nych) oraz sposobu ich przejmowa- scowych planów zagospodarowania dziane, że nieruchomościami są za-
i budowy urządzeń. nia. I tak, na przykład w zarządze- przestrzennego. Prawo budowlane [8] równo części powierzchni ziemskiej
Warto podkreślić, że ustawa [6] za- niu [13] została uregulowana sprawa obecnie obowiązujące takiej zasady stanowiącej odrębny przedmiot wła-
wierała określenia niektórych używa- eksploatacji sieci elektroenergetycz- nie formułuje. sności (grunty), jak również budynki
nych w niej pojęć, jak np.: nej bez podawania regulacji prawnej Zagadnienia zagospodarowania trwale związane z gruntem lub części
energia – należało przez to rozu- w zakresie przejmowania własności przestrzennego są regulowane Usta- takich budynków (można domniemy-
mieć energię elektryczną i cieplną, gruntów pod budowane obiekty bu- wą z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospoda- wać, że dotyczy to także budowli), je-
urządzenia energetyczne – we- dowlane, jakie stanowiły sieci elek- rowaniu przestrzennym [9]. Tematem żeli na mocy przepisów szczególnych
dług ustawy są to maszyny (ge- troenergetyczne na gruntach właści- jej artykułów według określeń zawar- stanowią odrębny od gruntu przed-
neratory), aparatura i przewody, cieli tych gruntów. tych w art. 3, pkt 3 ustawy [8], jest bu- miot własności.
jak również zespoły (stacje trans- dowla, czyli obiekt budowlany niebę-
formatorowe, rozdzielnice), przez roszczenia odbiorców dący budynkiem lub obiektem ma- czy stacja
które w czasie pracy przepływają w stosunku łej architektury, np. sieć techniczna. transformatorowa może
odpowiednie rodzaje energii czy do potencjalnych W art. 3 ustawy [8] określono, że: być prywatną własnością?
paliw, przeznaczone do ich prze- dostawców energii sieci – to instalacje połączone
syłania. i współpracujące ze sobą służą- Przedmioty własności, jakimi są
Przyjęta ustawowo definicja urzą- Z uwagi na ograniczenia, jakie już ce do przesyłania lub dystrybu- sieci elektroenergetyczne (i nie tyl-
dzenia energetycznego wyczerpywała występują w tym zakresie, przed są- cji energii – należące do przedsię- ko elektroenergetyczne) w ostatnich
całkowicie, w sposób ostateczny, za- dami toczą się procesy roszczeniowe biorstwa energetycznego (pkt 11), latach często stanowią temat roz-
kres podmiotowy pojęcia „urządzenia w stosunku do dystrybutorów energii za ruch sieciowy sieci przesyło- praw sądowych. Wielokrotnie bra-
energetyczne” w technicznym czy też elektrycznej. Dlatego autorzy zmian wej, sieci elektroenergetycznych łem udział w rozprawach dotyczą-
potocznym rozumieniu tego określe- w ustawie Prawo energetyczne po- najwyższych napięć lub wyso- cych sporów pomiędzy zakładami
nia, które jest niewątpliwie szersze winni przewidzieć rozwiązanie tego kich napięć odpowiedzialny jest energetycznymi (dyspozytorami sie-
od przyjętego w ustawie. problemu, by nie dopuścić do niewła- operator systemu energetycznego ci elektroenergetycznych) a właścicie-
W wyniku delegacji zawartej ściwej interpretacji ustawy, szczegól- (pkt 11a), lami gruntu. Z rozpraw tych wynika-
w art. 1, ust. 3 ustawy [6] zostało wy- nie w tak istotnym temacie, jakim sieć dystrybucyjna – to sieć elek- ło, iż właściciel gruntu nie może żą-
dane rozporządzenie [11], które prze- jest gospodarka energetyczna. troenergetyczna wysokiego, śred- dać od zakładu energetycznego usu-
sądziło, że nie wszystkie urządzenia Od 1928 do 1961 r. proces budow- niego i niskiego napięcia, za któ- nięcia np. części linii napowietrznej
spełniają warunki zawarte w tej de- lany zarówno w zakresie budownic- rej ruch sieciowy jest odpowie- bądź stacji, która była budowana na
finicji, a przepisom ustawy podlegają twa ogólnego, jak i urządzeń tech- dzialny operator systemu dystry- mocy ustawy [10], ponieważ grunty
jedynie te, które są określane w roz- nicznych, był już objęty aktem praw- bucyjnego. pod tę budowlę były znacjonalizowa-
porządzeniu i to w zakresie w nim nym w formie Rozporządzenia Pre- W Ustawie Kodeks cywilny ne (przejęte od właścicieli przez Skarb
ustalonym. Niektóre urządzenia pod- zydenta Rzeczpospolitej z dnia 16 lu- w art. 49 [4] ustawodawca określił, Państwa), stanowiąc tym samym wła-
legały bowiem przepisom ustawy za- tego 1928 r. [5]. Akt ten obowiązywał że pod pojęciem „urządzenia” rozu- sność zakładu energetycznego, nale-
równo w zakresie projektowania, bu- do 1961 r. Zarówno Ustawa Prawo bu- miemy „urządzenie służące do do- żącego z kolei do Skarbu Państwa. No
dowy, jak i eksploatacji, inne – tylko dowlane z 1961 [6], jak i też jego ko- prowadzenia prądu elektrycznego tak, ale jeśli Skarb Państwa przeka-
w zakresie projektowania i budowy, lejna redakcja z 1974 r. [7] obejmo- (gazu, pary, wody) oraz inne urzą- że (sprzeda) sieć elektroenergetyczną
a jeszcze inne – wyłącznie w zakre- wały swoim zakresem budowę sie- dzenia podobne nienależące do czę- prywatnemu właścicielowi zarządza-
sie eksploatacji. ci elektrycznych w zakresie regulacji ści składowych gruntu lub budynku, jącemu dystrybucją energii elektrycz-
Kolejne zmiany w ustawie [6], „działalności” związanej z projekto- jeżeli wchodzą w skład przedsiębior- nej, to czy przedmiot własności, ja-
a w szczególności ostatnia noweliza- waniem, budową, utrzymaniem i roz- stwa lub zakładu. Pod pojęciem „czę- kim są sieci, będą również stanowiły
cja [12], zmieniły zakres kompeten- biórką obiektu budowlanego. Roz- ści składowej gruntu” ustawodawca własność nowego właściciela?
cji, powołując dwa resorty odpowie- porządzenie wyłączało spod mocy w art. 48 [14] precyzuje natomiast, iż Siódmego listopada 2006 r. Trybu-
dzialne za gospodarkę energetyczną, ustawy maszyny, środki transportu, do „części składowych gruntu” należą nał Konstytucyjny w imieniu Rzecz-
czyli Ministerstwo Energetyki i Ener- urządzenia elektryczne wytwarzane w szczególności budynki i inne urzą- pospolitej Polskiej po rozpoznaniu
gii Atomowej i Ministerstwo Górnic- w procesie produkcji gotowych wy- dzenia trwałe związane z gruntem. skargi konstytucyjnej jednego z oby-
twa, przydzielając MEiEA zakres kom- robów (tzw. wyroby fabryczne). Nato- Nasuwa się zatem pytanie, czy sie- wateli posiadającego prawo własności
petencji między innymi w sprawach miast zgodnie z art. 1 Prawa budow- ci elektroenergetyczne, tzn. linie na- gruntu i domagającego się od zakła-
wydawania warunków technicznych, lanego z 1974 r. [7] zakres obowiązy- powietrzne, kablowe i stacje trans- du energetycznego odszkodowania za
jakim powinno odpowiadać projek- wania tego prawa był szerszy w po- formatorowe, których fundamenty wybudowany na jego terenie, w la-
towanie i budowa urządzeń elektro- równaniu z zakresem obowiązywa- lub ustroje słupów są trwale związa- tach 50. ubiegłego wieku, budynek
energetycznych. Na mocy ustawy [10] nia ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Usta- ne z gruntem, są obiektem budowla- stacji transformatorowej orzekł, „że
ukazało się szereg aktów prawnych wa [7] obejmowała również sprawy nym stanowiącym przedmiot własno- urządzenie służące do doprowadze-
dotyczących eksploatacji urządzeń związane z wykorzystywaniem te- ści właściciela gruntu? W art. 46 do- nia lub odprowadzenia wody, pary,
58
gazu, prądu elektrycznego oraz inne zgodne z wymaganiami ustawy Pra-
reklama
urządzenia podobne są odrębnym od wo energetyczne [1], która ukierun-
gruntu przedmiotem własności”. Nie kowuje cele polityki energetycznej Rozdzielnice gazowe pierwotnego
rozstrzygnął jednak, kto jest ich wła- i ich realizację przypisuje samorzą-
i wtórnego rozdziału energii,
ścicielem. Nie ustanowił także pod- dom gminnym, poprzez zobowiąza-
transformatory olejowe
stawy prawnej do przejęcia urządzeń
na własność właściciela przedsiębior-
stwa przez ich połączenie z siecią na-
nie ich do planowania i organizacji
zaopatrzenia w energię elektryczną
i paliwa gazowe na obszarze gminy
do 36 kV
leżącą do tego przedsiębiorstwa. Przy (art. 18 [1])?
takiej interpretacji nie ingeruje w pra- Sformułowany w Ustawie z dnia
wo własności, a jedynie wyodrębnia 9 marca 1990 r. o samorządzie teryto-
dwa różne podmioty własności. rialnym [(DzU z 1996 r., nr 13, poz. 74
Według Trybunału Konstytucyjne- z późn. zm.)] obowiązek zaspokoje-
go kwestionowany przez osobę skar- nia zbiorowych potrzeb wspólnoty –
żącą przepis art. 49 [14], w którym w tym zaopatrzenia w energię elek-
ustawodawca posłużył się mało pre- tryczną czy gaz – należy do zadań wła-
cyzyjnym sformułowaniem „urządze- snych gminy i jest działaniem obli-
nia”, „jest dostatecznie ostry dla celów gatoryjnym dla administracji tereno-
prawa cywilnego i nie stwarza niebez- wej. To znaczy, że gmina w zakresie
pieczeństwa samodzielnego działania ewentualnych zmian struktury sieci
ze strony organów władzy publicznej” elektroenergetycznych (i innych) nie
(cytaty pochodzą z komunikatu pra- powinna jako koordynująca działal-
sowego opublikowanego po rozpra- ność związaną z planowaniem ener-
wie). Dlatego właściciel stacji lub li- getycznym (termin wg Urzędu Regu-
nii, gdy chce zlikwidować je na swoim lacji Energetyki) i tworząca na swo-
gruncie, musi wybudować nowy od- im terenie infrastrukturę energe-
cinek linii na terenach stanowiących tyczną, a nie zawsze będąca jej wła-
własność Skarbu Państwa ze swoich ścicielem, posiadać środki wspoma-
środków, w celu zapewnienia dosta- gające zapobieganiu przypadkowości,
wy energii elektrycznej innym odbior- czy też dowolności działania przed-
com, inaczej zakład energetyczny nie siębiorstw energetycznych. Działal-
zlikwiduje istniejącej stacji czy linii. ność gminy w zakresie zaspokojenia
Ponieważ z orzeczeniem Trybunału obecnego i przyszłego zapotrzebowa-
Konstytucyjnego się „nie dyskutuje”, nia na energię albo kierunku rozwoju
dlatego należy przyjąć, że właścicie- gminy reguluje obecnie art. 16 [1].
le gruntów czy nieruchomości będą Wydaje się, że ustawa Prawo ener-
w przypadkach konieczności usu- getyczne [1], która ma ułatwić gospo-
nięcia ze swoich terenów „sieci tech- darkę energetyczną powinna jedno-
nicznych” [1] (urządzeń [4]) (wg usta- znacznie określać prawa i obowiąz-
wy Prawo energetyczne [1, 2, 3] „sie- ki zarówno przedsiębiorstw energe-
ci elektroenergetyczne” to linie i statycznych, jak i gmin tak, aby ułatwić
cje transformatorowe) musieli np. wy- skomplikowany proces, jakim jest pla-
budować nowy odcinek linii na tere- nowanie, budowa i eksploatacja urzą-
nach stanowiących własność Skarbu dzeń energetyki. Niestety, w ustawie
Państwa z własnych środków, w ce- brak jednoznacznych odpowiedzi na
lu zapewnienia dostawy energii elek- wszystkie pojawiające się, zwłaszcza
trycznej innym odbiorcom. w czasie procesów sądowych, pyta-
Ponieważ Trybunał Konstytucyj- nia. Może właściwa nowelizacja usta-
ny w swoim wyroku „nie rozstrzy- wy oparta na zasadach poszanowania Spotkajmy się na targach EXPOPOWER
gnął”, kto jest właścicielem „urzą- prawa własności oraz równego prawa
dzenia”, a jedynie przyjął, że istnie- dostawcy i odbiorcy energii rozwiąże
w Poznaniu w dniach 22-24 maja 2007 r.
je konieczność wyłączenia sieci elek- ten trudny temat.
troenergetycznych z części składowej
nieruchomości, uzasadniając to in- Od redakcji: Literatura do artyku- ORMAZABAL POLSKA Sp. z o.o.
teresem społecznym, to czy jest to łu na www.elektro.info.pl. 90-626 ŁÓDŹ, Żeromskiego 46
tel./fax: +48 42 659 36 13
www.ormazabal.com
59 i Energopomiaru
Posiadamy certyfikaty Instytutu Energetyki
zasilanie i rozdział
energii elektrycznej
w zakładzie przemysłowym
inż. Radosław Lenartowicz – Instytut Techniki Budowlanej, dr inż. Antoni Wolski – Stowarzyszenie Elektryków Polskich
Jednym z podstawowych zadań podczas opracowywania projektu zakładu przemysło-

wego jest dobranie odpowiedniego układu zasilania i sposobu rozdziału energii. Aby
ułatwić projektantom wybór odpowiedniego rozwiązania, w artykule na przykładach
przedstawimy zestaw podstawowych, najczęściej stosowanych, układów zasilania.
E nergia elektryczna dostarczana
Rys. 1 i 2 R. Lenartowicz, A. Wolski

jest do zakładów przemysło- 6 (15) kV 6 kV
GSZ GSZ
wych prawie wyłącznie z sieci ener-
getyki zawodowej. Własne źródła
energii elektrycznej w takich obiek-
tach należą do rzadkości. Wyjątek
stanowią zespoły prądotwórcze
jako źródło awaryjnego zasilania
odbiorów wymagających dużej nie- SO
SO
zawodności zasilania, są to jednak
0,4 kV
źródła o stosunkowo niewielkiej 0,4 kV
mocy w stosunku do całkowitej

mocy pobieranej przez zakłady.
Rys. 2 Układ promieniowy rozdziału energii elektrycznej
sposoby zasilania Rys. 1 Układ promieniowy rozdziału energii elektrycznej z rezer-
wowaniem za pomocą linii niskiego napięcia
z rezerwowaniem za pomocą linii magistralnej wy-
sokiego napięcia
w energię elektryczną
zasilającej w GSZ następuje trans- mocą linii niskiego napięcia lub li- zmianach nocnych oraz w dni świą-
W zależności od wielkości za- formacja napięcia ze 110 kV na naj- nii wysokiego napięcia. Przykład teczne. Wówczas odłącza się trans-
kładu, a właściwie od przewidy- częściej 15 kV. W stacjach oddziało- takiego rezerwowania pokazano na formator z jednej stacji oddziało-
wanego szczytowego obciążenia, wych dochodzi do kolejnej trans- rysunku 1. wej, a rozdzielnia niskiego napię-
energia dostarczana jest do zakła- formacji energii na napięcie ni- Sposób rezerwowania za pomo- cia tej stacji (a więc również pracu-
du przemysłowego na napięciu niskie, zwykle 3 × 400/230 V i roz- cą linii nn jest ograniczony warto- jące odbiory, np. oświetlenie) jest
skim 400 V lub napięciu wysokim. dział energii do rozdzielnic insta- ścią mocy rezerwowej i odległością zasilana z sąsiedniej SO. Gdy po-
W przypadku zasilania na wyso- lacyjnych. Linie łączące stacje od- między rezerwującymi się stacja- trzebna rezerwa przekracza moż-
kim napięciu powszechnie stosu- działowe z GSZ tworzą wraz z tymi. W praktyce można założyć (ze liwość przesyłania mocy linią ni-
je się zasilanie na napięciu 15 kV. mi stacjami układ sieci rozdziel- względu na straty energii i koszt skonapięciową, stosuje się rezer-
Spotyka się jeszcze sieci zasilające czej wysokiego napięcia. kabli rezerwowych), że rezerwowa- wę za pośrednictwem linii wyso-
na napięciu 6 i 30 kV, jednak w tej nie za pośrednictwem linii niskie- kiego napięcia.
chwili to przypadki wyjątkowe. Na- układy sieci rozdzielczej go napięcia stosuje się przy odle- Rezerwowanie sieci wysokie-
tomiast zakłady o poborze mocy głościach stacji do 200 m. go napięcia przy napięciu tej sie-
przekraczającym 20 MVA zasilane Układ sieci rozdzielczej wysokie- Rezerwowanie za pomocą linii ci może być rozwiązane na kilka
są często napięciem 110 kV. go napięcia należy wykonać w jed- niskonapięciowej ma tę zaletę, że sposobów. Powinno się wówczas
Energia dostarczana na wysokim nym z trzech rodzajów układów: stanowi rezerwę nie tylko dla li- mieć także odpowiednią rezerwę
napięciu przesyłana jest do głów- promieniowym, magistralnym lub nii wysokiego napięcia, ale i dla w transformatorach. Przy wyma-
nej stacji zasilającej (GSZ), w któ- pierścieniowym. Najbardziej zale- transformatora. Daje to także moż- ganej dużej pewności ruchu mogą
rej następuje rozdział energii o na- cany jest układ promieniowy. Moż- liwość wykorzystania połączenia być wykonane podwójne linie pro-
pięciu 15 kV (lub 6 kV) do stacji od- na również stosować układy pro- rezerwowego do normalnej pracy mieniowe, przyłączone do nieza-
działowych (SO). W przypadku za- mieniowe rozdziału energii elek- w okresach zmniejszonego obcią- leżnych źródeł zasilania, czyli na
silania na napięciu 110 kV, w stacji trycznej z rezerwowaniem za po- żenia, co często się zdarza, np. na przykład do różnych sekcji szyn
60
Dystrybutor i producent transformatorów
olejowych oraz osprzętu kablowego
Firma Nowa Plus Sp. z o.o. z siedzibą w Suchym Lesie

Transformatory TPC k. Poznania jest producentem i dystrybutorem osprzętu
stacyjne
kablowego oraz materiałów elektroizolacyjnych. Od 2003
roku jest głównym dystrybutorem transformatorów fran-
cuskiej firmy Transfix Toulon, produkującej transformatory
rozdzielcze SN o mocach od 40 do 2000 kVA oraz trans-
formatory TPC z funkcją zabezpieczenia/rozłączenia. Trans-
formatory rozdzielcze SN zostały przebadane przez Instytut
Energetyki w Warszawie i posiadają dopuszczenie do sto-
sowania w krajowych przedsiębiorstwach energetycznych.
Transformatory T3O
TPC to opracowane i opatentowane przez firmę TRANS-
i T3OE stacyjne i słupowe FIX rozwiązanie integrujące transformator z układem za-
pewniającym odłączenie zasilania z sieci SN w przy-
padku wystąpienia zwarcia wewnętrznego transformatora.
Transformatory TPC są szczególnie zalecane:
• w stacjach usytuowanych blisko zabudowań,
• w strefach ochronnych, np. skupiska ludzi,
zbiorniki wodne, parki, lasy itp.,
• w sieciach SN o dużych prądach zwarciowych.
Transformatory TPC instalowane na stacjach słupowych

nie wymagają stosowania bezpieczników napowietrz-
nych po stronie SN. W stacjach kontenerowych po-
zwala to na uproszczenie instalacji SN przez zastąpienie
funkcji zestawu rozłącznika z bezpiecznikami układem
Transformatory TPC
nasłupowe wiszące
„zabezpieczenie – rozłączenie”.
Nowa Plus Sp. z o.o.

ul. Klonowa 7,
62-002 Suchy Las k. Poznania
tel. +48 61 652 59 58 Ulgowa infolinia - 0 801 34 34 01
tel. +48 61 652 59 59 e-mail: biuro@nowaplus.com.pl
w w w . n on r w
5 / 2 0a0 7p l u s . c o m . p l w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
61
podłużne w celu uzyskania wybiór-

a)
6 (15) kV
czego działania.
GSZ Jeżeli pierścień jest rozcięty, to
SO
b) układ sprowadza się właściwie do
dwóch układów promieniowych,
GSZ wielostopniowych. Przy rozcię-
tym pierścieniu będą pracowały
c) SO zwykłe zabezpieczenia nadmiaro-
wo-prądowe, ze stopniową zwło-
ką czasową, ale każda zmiana po-
GSZ GSZ
łączeń w układzie będzie wyma-
gać zmiany w nastawieniu orga-
SO
nów czasowych zabezpieczeń. Ze
Rys. 3 Rodzaje układów magistralnych: a) magistrala ciągła, względów ruchowych jest to do-
b) magistrala dzielona pojedynczo, c) magistrala dzielo- Rys. 4 Układ magistralny z rezerwowaniem za pomocą li-
na podwójnie nii niskiego napięcia
syć kłopotliwe. Linia pierścienio-
wa powinna być tak dobrana, by
zbiorczych GSZ. Innym rozwiąza- duje przerwę w dostawie energii do W układzie pierścieniowym szy- umożliwiała zasilanie wszystkich
niem jest rezerwowanie linią ma- wszystkich przyłączonych do niej ny zbiorcze SO są włączone szere- stacji przy jednostronnym zasila-
gistralną, tak jak pokazano na ry- SO, a przywrócenie ruchu jest moż- gowo w linię przyłączoną na obu niu pierścienia. Wymaga to stoso-
sunku 2. liwe dopiero po usunięciu uszko- końcach do źródła zasilania (np. wania dużych przekrojów linii ka-
W uzasadnionych przypadkach dzenia. dwóch sekcji szyn zbiorczych GSZ) blowych nie tylko ze względu na
należy stosować układ magistral- Magistrala dzielona pojedynczo, i to odróżnia go od układu magi- obciążenie prądem roboczym, ale
ny, w którym kilka stacji oddziało- wyposażona w odłączniki za przy- stralnego. Schemat sieci wysokie- również ze względu na nagrzewa-
wych jest przyłączonych do wycho- łączem do SO, pozwala na odłącze- go napięcia w układzie pierścienio- nie prądem zwarciowym.
dzącej z GSZ wspólnej linii, zwa- nie uszkodzonego odcinka. Jeże- wym pokazano na rysunku 6. Przedstawiony zestaw warian-
nej magistralą. Charakterystycz- li zakłócenie wystąpi w jednym Istnieją dwie możliwości pracy: tów rozwiązania układów zasila-
ną cechą tego rozwiązania jest to, z dalszych odcinków magistra- z pierścieniem zamkniętym, zasilania i rozdziału obejmuje najczę-
że energia elektryczna do następ- li (licząc od GSZ), to po otwarciu nym z dwóch stron, albo rozciętym ściej stosowane układy podstawo-
nej stacji nie przepływa przez szy- odpowiedniego odłącznika, za- (zazwyczaj w środku – w spodzie- we. W projekcie konkretnego zakła-
ny zbiorcze stacji poprzednich. Ta nim uszkodzenie zostanie usu- wanym punkcie spływu). Pierw- du może jednak okazać się celowe
cecha różni układ magistralny od nięte, może być przywrócony ruch szy sposób nie jest z reguły stoso- stosowanie układów mieszanych,
układu pierścieniowego. Do jed- wszystkich bliższych stacji oddzia- wany w sieciach przemysłowych, dlatego każde rozwiązanie należy
nej magistrali powinno się przy- łowych. Daje to więc pewność ru- gdyż wymagałby skomplikowa- dostosować do charakterystyki pro-
łączać 3 - 6 stacji, w zależności od chu nieco większą niż przy magi- nych, a więc i kosztownych zabez- dukcyjnej, przewidywanego prze-
ich mocy i wymaganej pewności strali ciągłej. pieczeń. Należałoby wtedy stoso- biegu obciążenia, zmianowości, lo-
ruchu. Magistrala dzielona podwójnie wać zabezpieczenia nadmiarowo- kalizacji obiektów, przewidywanej
W porównaniu z układem pro- ma zastosowanie jedynie wtedy, gdy prądowe z organami kierunkowy- rozbudowy zakładu, trzeba również
mieniowym pozwala to na wyraź- są dwa źródła zasilania, np. odrębne mi lub zabezpieczenia różnicowo- uwzględnić kwestie ekonomiczne.
ne zniwelowanie kosztów. Wpły- sekcje szyn zbiorczych w tej samej
wa na to zmniejszenie liczby pól li- GSZ. Istnieje wówczas możliwość 6 (15) kV

(2)
niowych w GS oraz skrócenie dłu- odłączenia dowolnego uszkodzo-
gości kabli (w porównaniu z ukła- nego odcinka magistrali i zasilania (1) GSZ
GSZ
dem promieniowym). Obok tych z obu źródeł wszystkich stacji od-
zalet układy magistralne mają tak- działowych. Daje to już znaczny sto-
że wady, z których najważniejsza to pień pewności ruchu, ale czynności
mniejsza pewność zasilania. Pod łączeniowe przy likwidowaniu awa-
tym względem wyróżnia się trzy rii są dosyć skomplikowane.
podstawowe typy układów magi- Rezerwowanie układów magi- SO
stralnych, których schematy przed- stralnych może być, podobnie jak

stawiono na rysunku 3. układów promieniowych, wykona-
Magistrala ciągła jest rozwiąza- ne za pośrednictwem linii niskiego
niem najprostszym i najtańszym, lub wysokiego napięcia. Przykład
lecz jej wadą jest wyjątkowo mała pierwszego sposobu rozwiązania
Rys. 5 Układy magistralne rezerwo-
pewność ruchu. Uszkodzenie w do- pokazano na rysunku 4, drugiego wane za pomocą linii wysokie-
go napięcia Rys. 6 Układ pierścieniowy
wolnym punkcie magistrali powo- – na rysunku 5.
62
napędy i sterowanie
ograniczanie przepięć
łączeniowych w układach
sterowania
zawierających elementy indukcyjne
dr inż. Stanisław Wyderka – Politechnika Rzeszowska
Istotnym aspektem rozwoju wszelkiego rodzaju elektrycznych i elektronicznych ukła-

dów sterowania jest m.in. miniaturyzacja elementów i podzespołów zarówno pomiaro-
wych, jak i wykonawczych. Skutkiem tej miniaturyzacji jest z jednej strony zmniejszenie
wytrzymałości elektrycznej izolacji, zwiększenie obciążeń prądowych elementów prze-
łączających (zestyków styczników i przekaźników, tyrystorów, triaków, tranzystorów),
a także wzajemne zbliżenie obwodów zasilających i sygnałowych. Z drugiej strony, nor-
my dotyczące bezpieczeństwa takich układów są coraz bardziej restrykcyjne.
P rzepięcia, powstające w czasie
Rys. S. Wyderka
a) b)
procesów łączeniowych w ukła- S S
dach sterowania zawierających ele-
menty indukcyjne, zagrażają zarówno
tym elementom, jak i zastosowanym
U – lub ~ RC L U – lub ~ L
łącznikom zestykowym lub statycz- RC
nym. Na te przepięcia mogą być nara-
żone także inne elementy układów
sterowania oraz obwodów połączo-
Rys. 1 Sposoby włączenia tłumików RC: a) równolegle do obciążenia indukcyjnego L, b) równolegle do zestyku S
nych z nimi, w tym szczególnie wraż-
liwe elementy półprzewodnikowe. być wykorzystane zestyki pomocnicze przepięcia i to zarówno w obwodach ty nieliniowe. Udar prądowy powsta-
Do podstawowych aparatów za- tych aparatów lub zestyki innych łącz- sterowania ich napędami, jak i w ob- jący w czasie zamykania może powo-
wierających łączniki i elektromagne- ników, a także łączniki statyczne. Ze- wodach wykonawczych, w których dować wzrost temperatury zestyku, co
sowe elementy napędowe, stosowa- styki główne styczników i przekaźni- znajdują się elementy indukcyjne. może być z kolei przyczyną korozji lub
nych w układach sterowania różnych ków są zwykle odseparowane od ob- Zestkom oraz łącznikom statycz- odkształcenia powierzchni stykowych,
urządzeń i odbiorników energii elek- wodów ich elektromagnesów, gdyż nym może także zagrażać przetęże- a nawet trwałego zgrzania styków.
trycznej, należą styczniki i przekaźni- z reguły są elementami obwodów wy- nie w czasie ich zamykania. Taka sy- Odpowiedzią na wymienione za-
ki. W obwodach sterowania napęda- konawczych. Podczas otwierania stycz- tuacja występuje w obwodach zawiera- grożenia są różnorodne rozwiąza-
mi styczników i przekaźników mogą nika lub przekaźnika mogą powstawać jących znaczne pojemności lub elemen- nia w postaci elementów i układów
reklama
63
W przypadku wyłączania obciążenia in-

Rys. S. Wyderka
a) b)
Ty Tr dukcyjnego połączonego z kolektorem
prąd bazy zmniejsza się do zera, a jej
potencjał jest bliski potencjałowi emi-
tera połączonego z masą układu. Wy-
U– L U – lub ~ L
RC RC muszany przez indukcyjność prąd po-
woduje wzrost napięcia kolektor – emi-
ter, które może spowodować przebicie
tranzystora.
Rys. 2 Sposoby włączenia tłumików RC w obwodach sterowanych: a) tyrystorami, b) triakami
ochronnych stosowanych w praktycz- obwodu, wzbudzane utratą kontaktu sty- wać groźne stany przejściowe skutku- tłumiki RC –
nych układach sterowania. ków lub zgaśnięciem łuku między nimi. jące skróceniem czasu eksploatacji ze- charakterystyka
Inną składową są oscylacje generowane styków. Styki mogą zostać uszkodzo-
zaburzenia w czasie przez palący się łuk elektryczny. W pu- ne w wyniku wyładowania łukowego Dwójnik składający się z połączo-
czynności łączeniowych blikacji [3] oceniono częstotliwość tych lub przez wysoką temperaturę spowo- nych szeregowo rezystancji i pojemno-
w obwodach z elementami oscylacji na kilka megaherców. dowaną udarami prądowymi w cza- ści, zwany tłumikiem RC, jest najbar-
indukcyjnymi Dla materiałów przewodzących, sie ich zamykania. dziej rozpowszechnionym układem
z których wykonuje się styki lub na- Przy stosowaniu przekaźników stosowanym do ochrony elementów
Po przerwaniu prądu przez otwarcie kładki stykowe różnych łączników, lub styczników do sterowania obcią- i podzespołów układów sterowania
zestyku w obwodzie z elementem in- określone są minimalne wartości na- żeniem indukcyjnym, zalecanym roz- przed występującymi w nich zaburze-
dukcyjnym, indukcyjność podtrzymu- pięcia i prądu palenia się łuku mię- wiązaniem jest ograniczenie obciąże- niami łączeniowymi [3, 8, 9]. Tłumiki
je płynący prąd, ładując rozproszone dzy stykami [4]. W przypadku niż- nia do około 50 % ich prądu znamiono- RC są bardzo popularne. Jest to moż-
pojemności pasożytnicze. Podobna sy- szych wartości napięcia i prądu łuk się wego [2], w celu zmniejszenia zużycia liwe dzięki ich prostocie, niskim kosz-
tuacja występuje podczas zamykania nie zapali, ale mogą powstać tłumio- zestyków spowodowanego wyładowa- tom i małym wymiarom. Nie powodu-
zestyku, kiedy styk ruchomy odbija ne oscylacje o częstotliwości rezonan- niami łukowymi. Przy obciążeniu po- ją także dodatkowych strat energii. Pod
się od styku stałego po wstępnym ze- sowej. Na skutek tego napięcie może jemnościowym, w czasie zamykania ze- względem efektywności ochrony ustę-
tknięciu. Zapoczątkowany silny prąd przekroczyć wytrzymałość elektrycz- styków następuje nagły wzrost prądu pują jednak elementom nieliniowym,
oscyluje między indukcyjnością i po- ną przerwy międzystykowej. Otwarty (udar prądowy) z powodu ładowania takim jak diody lawinowe i warystory.
jemnościami rozproszonymi z często- zestyk będzie działał jak nadajnik pier- lub rozładowania pojemności. Sytuacja Tłumiki RC włącza się zwykle rów-
tliwością zależną od ich wartości. wotnego typu z przerwą iskrową, gene- taka występuje w przypadku połącze- nolegle do obciążenia indukcyjnego L
W początkowej fazie otwierania ze- rując groźne zaburzenia elektromagne- nia zestyku z długim kablem, z ukła- lub do zestyku S (rys. 1). W pewnych
styku, kiedy wytrzymałość elektrycz- tyczne, tzw. zakłócenia radiowe (RFI). dami elektronicznymi zawierającymi sytuacjach używa się ich również przy
na przerwy międzystykowej jest jesz- Zaburzenia w układach sterowania pojemności, a także w sytuacji prze- czysto rezystancyjnych obciążeniach,
cze niewielka, nagłe pojawienie się na- mogą powstawać także przy zamknię- rwania połączeń, np. z ekranem [5]. np. w obwodach z przekaźnikami
pięcia może spowodować wyładowanie tych zestykach na skutek ich drgań me- Udar prądowy może być na tyle duży, o stykach zwilżanych rtęcią [10].
elektryczne (łuk) między stykami. Kie- chanicznych. Drgania styków mogą po- że przy braku tłumienia może spowo- Tłumik RC zabezpiecza nie tyl-
dy wartość oscylującego prądu przecho- wodować oscylacje, których częstotli- dować uszkodzenie zestyku. ko przed przepięciami, chroni tak-
dzi przez zero, łuk gaśnie, a po kolej- wość jest uwarunkowana własnościa- Spowodowana przerwaniem prądu że przed powstawaniem niektórych
nym wzroście napięcia zapala się pomi mechanicznymi zestyku. W niektó- w obwodzie z indukcyjnością prze- innych zaburzeń elektromagnetycz-
nownie. Każdy kolejny zapłon nastę- rych opracowaniach, np. [3], częstotli- ciwnie skierowana siła elektromo- nych [11]. Wadą nieodpowiednio za-
puje przy wyższym napięciu aż do osią- wość tych oscylacji ocenia się na kil- toryczna działa na łączniki statycz- projektowanego tłumika może być ge-
gnięcia przez styki odległości, przy któ- ka kiloherców. W przypadku łączni- ne oraz na inne elementy i układy nerowanie niepożądanych impulsów
rej wytrzymałość przerwy międzysty- ka statycznego (tyrystor, triak, tran- elektroniczne grożąc ich uszkodze- prądowych w czasie zamykania zesty-
kowej jest wystarczająca [1]. Wydzielo- zystor) sterującego obwodem z induk- niem [1]. Szybkie zmiany napięcia ku. Powszechne zastosowanie tłumi-
na energia zależy od sumy energii gro- cyjnością, w czasie przerywania prądu (du/dt) mogą powodować błędne dzia- ków RC wynika z ich zalet, do których
madzonej w indukcyjności w kolejnych zjawisko łuku elektrycznego nie wystę- łanie tyrystorów i triaków [6]. Impul- możemy zaliczyć m.in. [3]:
cyklach zapalania się i gaśnięcia łuku puje, ale mogą powstawać groźne przesy zaburzeń łączeniowych mogą od- odporność na przeciążenia,
między otwierającymi się stykami [2]. pięcia, podobnie jak w przypadku łącz- działywać na pobliskie obwody i li- brak polaryzacji, możliwość sto-
Pojawiające się w czasie otwierania ników zestykowych. nie sygnałowe, mogą także przery- sowania w obwodach zmienno-
zestyku przepięcia mają dużą stromość wać pracę mikroprocesorów oraz po- i stałoprądowych,
i amplitudę mogącą dochodzić do kilku skutki zaburzeń wodować utratę zawartości pamięci wydajne pochłanianie energii oscy-
kilowoltów. Jedną ze składowych prze- łączeniowych elektronicznych. lacji spowodowanych drganiami sty-
pięcia są zmiany napięcia związane Sterowanie obciążeniem induk- ków i wyładowaniami łukowymi,
z oscylacyjnym przepływem energii mię- Obciążenia indukcyjne, pojemno- cyjnym za pomocą tranzystora może szybkie i skuteczne ograniczanie
dzy indukcyjnościami i pojemnościami ściowe lub nieliniowe mogą powodo- być przyczyną jego uszkodzenia [1, 7]. przepięć, powodujące zwykle tyl-
64
ko niewielkie opóźnienie działa- kondensator mógł efektywnie ograni- liczonym. Różnice między wartościa- równolegle do obciążenia (indukcyj-
nia przekaźników i styczników, czać przepięcia. Podobnie wartość pomi obliczonymi a wybranymi nie po- ności) przy napięciach zasilania rzędu
skuteczną ochronę elementów jemności tłumika powinna być dobie- winny przekraczać ±20 %. dziesiątek woltów, albo równolegle do
półprzewodnikowych przez ogra- rana kompromisowo w celu skutecz- Innym przykładem mogą być zale- zestyku przekaźnika przy napięciach
niczanie zarówno amplitudy, jak nego ograniczania zarówno impulsów cenia przedstawione w formie zadań, rzędu setek woltów [10]. W przypadku
i stromości przepięć (du/dt), prądowych, jak i napięciowych. W pu- które powinien spełnić tłumik RC [4]. ochrony zestyków w obwodzie zasila-
skuteczne tłumienie przebiegów blikacjach producentów tłumików RC Należą do nich: jącym małe obciążenie indukcyjne, tłu-
o wartościach niższych od napię- można znaleźć wiele porad i zaleceń utrzymanie napięcia poniżej mik powinien być włączony równole-
cia pracy układu. dotyczących doboru ich produktów, 300 V, gle do obciążenia, a nie do zestyku. Ta-
Tłumiki RC są przyłączane do ce- a także gotowe wzory [5] lub wykre- utrzymanie du/dt poniżej 1 V/μs, kie rozwiązanie jest bardziej skuteczne.
wek i zestyków: styczników, przekaź- sy [10], na podstawie których można utrzymanie prądu poniżej warto- W ekstremalnych przypadkach mogą
ników, silników, rozruszników, itp. Są ustalić wartości elementów tłumików ści minimalnej dla podtrzymania być konieczne dwa tłumiki, jeden włą-
stosowane także do ochrony łączni- do konkretnych zastosowań. łuku. czony równolegle do obciążenia induk-
ków statycznych, takich jak tyrystory, Doboru wartości rezystancji i po- Pierwsze dwa zalecenia będą zre- cyjnego, a drugi do zestyku.
triaki, tranzystory (rys. 2). Zapewnia- jemności tłumika dokonuje się często alizowane, gdy wartość pojemności Impedancja tłumika RC przyłączo-
ją zmniejszenie wartości du/dt, mającej w sposób doświadczalny. Tłumik RC po- tłumika będzie spełniać następujące nego równolegle do zestyku powinna
istotny wpływ na prawidłowe załącza- winien prawidłowo tłumić wszelkie za- warunki, odpowiednio: mieć wystarczająco dużą wartość, żeby
nie i wyłączanie elementów półprze- burzenia, ale nie powinien być przewy- 2 przy otwartych stykach nie płynął przez
⎛I ⎞
wodnikowych. W coraz większej licz- miarowany, co powodowałoby zwięk- C ≥ ⎜ obc ⎟ ⋅ L; C ≥ 10 -6 I obc (2) nią zbyt duży prąd. Jednocześnie, dla
⎝ 300 ⎠
bie urządzeń elektrycznych styczniki szenie jego gabarytów i ceny. Zaleca się, utrzymania napięcia między otwarty-
i przekaźniki zestykowe są zastępowa- aby dobór zaczynać od rezystora, przyj- gdzie: mi stykami na poziomie nie wyższym
ne łącznikami statycznymi zapewniają- mując wstępnie jego wartość w omach L – indukcyjność obciążenia. od napięcia zasilania obwodu zaleca
cymi dłuższe niezawodne działanie. równą wartości napięcia pracy obwodu Zgodnie z zaleceniami producentów, się, żeby wartość rezystancji tłumika
Przepięcie spowodowane wstecz- w woltach. Dobór kondensatora powi- tłumiki RC powinny być montowane nie była większa od rezystancji obcią-
ną siłą elektromotoryczną w induk- nien uwzględniać wartość prądu płyną-
reklama
cyjności jest tłumione przez przepływ cego przez indukcyjność. Jako wartość
związanego z nim prądu przez dwój- wyjściową zaleca się przyjąć pojemność
nik RC o małej impedancji. Impuls 0,5 μF dla prądu 1 A. W przypadku nie-
jest absorbowany przez kondensa- wystarczającego tłumienia zaburzeń na-
tor dwójnika. Fala przepięciowa jest leży zwiększać pojemność zmniejszając
uśredniona i wyrównana w zależno- jednocześnie rezystancję tak, aby zacho-
ści do stałej czasowej RC. Generowa- wać w przybliżeniu tę samą wartość sta-
ne zaburzenia mogą być zatem zupeł- łej czasowej tłumika. Nie jest też tak, że
nie wyeliminowane lub istotnie zmi- tylko jeden tłumik RC dokładnie odpo-
nimalizowane. wiada wymaganiom ochronnym dane-
Od tłumików RC wymaga się niego obwodu lub układu. Można mówić
zawodnego działania nawet przy naj- raczej o serii kombinacji wartości R i C,
groźniejszych udarach napięciowych które mogą spełniać wymagania w da-
i prądowych. Niekiedy dla zwiększe- nym przypadku [12].
nia zakresu i skuteczności ochrony Niektórzy producenci tłumików
dwójniki RC są stosowane w kombi- podają gotowe zależności, zalecając
nacji z innymi elementami ochron- ich stosowanie do wyliczenia warto-
nymi [2, 10]. ści R i C, np. [5]:
Uz I2
wymagania i dobór R= 1+ 50 / Uz
10 ⋅ I obc
; C = obc
10
(1)
Dwójnik RC tworzy wraz z induk- gdzie:

cyjnością L obwód RLC. Dobór warto- R – rezystancja, w [Ω],
ści R i C wymaga w zasadzie rozwiąza- C – pojemność, w [μF],
nia równania różniczkowego. Przy za- Uz – napięcie zasilania, w [V],
mykaniu zestyku rezystancja tłumika Iobc – prąd obciążenia (prąd w induk-
powinna być możliwie duża dla ogra- cyjności), w [A].
niczenia udaru prądowego. Natomiast Do wykonania tłumika należy wy-
przy otwieraniu zestyku rezystancja brać wartości R i C z szeregu produ-
ta powinna być możliwie mała, żeby kowanych, najbliższe wartościom ob-
65
żenia. Nie należy przewymiarowywać we. Produkowane są zarówno diody po- warystory ZnO du [14]. Producenci oferują warystory
tłumików, zwłaszcza w obwodach o du- jedyncze (jednokierunkowe), jak i dio- ZnO o napięciach pracy ciągłej już od
żych szybkościach przełączania (krót- dy podwójne (dwukierunkowe). Ich Stosowane jako ograniczniki prze- kilku woltów. Zwykle stosuje się wa-
kie stałe czasowe). Należy je przyłączać charakterystyki napięciowo-prądowe pięć warystory metalowo-tlenkowe to rystory o napięciu obniżonym, 2 do 5
możliwie blisko źródeł zakłóceń. Nad- są podobne do charakterystyki diody silnie nieliniowe rezystory. Do ochro- razy wyższym od napięcia zasilania
mierna długość przewodów przyłącze- Zenera. Diody lawinowe dwukierunko- ny elementów i układów niskiego napię- obwodu (elektromagnesu), w którym
niowych może powodować powstawa- we włącza się zwykle równolegle do ob- cia stosowane są najczęściej warystory są instalowane [15]. Większa krotność
nie oscylacji lub zmniejszenie skutecz- ciążenia indukcyjnego lub do zestyku, ZnO. Wartość przepływającego przez wa- dotyczy niższych napięć zasilania.
ności pochłaniania energii. podobnie jak dławiki RC (rys. 1). rystor prądu zależy od napięcia na jego
Przy stosowaniu tłumików RC do Diody Zenera stosowane głównie zaciskach. Przy pewnej wartości napię- literatura
ochrony elementów półprzewodniko- jako stabilizatory napięcia w układach cia (napięcie obniżone) rezystancja wa-
wych (tyrystorów, triaków) należy zwró- elektronicznych mogą w zasadzie być rystora zmienia się z bardzo dużej (setki 1. Littelfuse, An overview of elec-
cić uwagę na możliwość przeciążenia re- używane do tłumienia przepięć o nie- megaomów) na bardzo małą (pojedyn- tromagnetic and lightning indu-
zystora spowodowanego wyższymi har- wielkich energiach [6]. Niewielka gru- cze omy), bocznikując nagle obniżoną re- ced voltage transients, www.lit-
monicznymi prądu. Przy doborze tłumi- bość i niezbyt jednorodna struktura złą- zystancją indukcyjność lub zestyk. Wa- telfuse.com.
ka do ochrony tyrystora istotne znacze- cza p-n powodują, że dopuszczalny prąd rystor absorbuje energię i utrzymuje na- 2. Littelfuse, Varistor design exam-
nie mają parametry tyrystora i zakres wsteczny ma niewielką wartość. Wady pięcie na obniżonym poziomie. ples, www.littelfuse.com.
jego pracy, a także konfiguracja obwo- tej nie mają diody lawinowe charakte- Zaletą warystorów ZnO jest zdol- 3. Okaya: Spark quenchers, www.
du i charakterystyka obciążenia. ryzujące się dużą wartością pochłania- ność do absorbowania dużej ener- okaya.com.
nej energii. Dobierając diody lawinowe gii oraz możliwość zastosowania do 4. EFC Electronic Film Capacitors
diody lawinowe do tłumienia zaburzeń łączeniowych ochrony przeciwprzepięciowej w ob- Inc.: Resistor-capacitor networks
należy brać pod uwagę następujące ich wodach zarówno zmiennoprądowych, series RC1313, www.filmcapaci-
Zwykła dioda prostownicza może parametry [13]: jak i stałoprądowych. Ich istotną wadą tors.com.
być stosowana do ochrony przeciwprze- napięcie przebicia lawinowego, jest zdolność do ograniczania napięcia 5. Amplicon: PC263, Relay contact
pięciowej cewek (elektromagnesów) za- maksymalną wartość prądu oraz szybkości jego zmian du/dt dopie- protection, p. 20-24, www.ampli-
silanych prądem stałym, płynącym za- wstecznego, ro po przekroczeniu poziomu napięcia con.co.uk.
wsze w tym samym kierunku. Dioda poziom ograniczania przepięć (na- obniżonego warystora. Wadą warysto- 6. Fairchild Semiconductor Corpo-
powinna być włączona równolegle do pięcie przy maksymalnej wartości rów ZnO jest, podobnie jak w przypad- ration: AN3008, RC snubber ne-
cewki w taki sposób, żeby spadek na- prądu wstecznego), ku diod prostowniczych, ich mała re- tworks for thyristor power con-
pięcia na cewce spowodowany prądem pojemność pasożytniczą, zystancja w zakresie przewodzenia, co trol and transient suppression,
roboczym polaryzował ją w kierunku maksymalną wartość pochłania- powoduje wydłużenie czasu wyłącza- www.fairchildsemi.com.
zaporowym. W chwili przerwania prą- nej energii. nia stycznika lub przekaźnika. 7. STMicroelectronics: Avalanche
du, pojawiające się na indukcyjności Produkowane diody lawino- Właściwie dobrany warystor powi- diodes – transil, Relay drive pro-
przeciwnie skierowane napięcie zostaje we [7, 13] jedno- i dwukierunkowe nien mieć napięcie pracy ciągłej wyższe tection, www.st.com.
obniżone do wartości spadku napięcia tworzą szeregi ze względu na poziom od napięcia zasilania obwodu, w któ- 8. ABB: Low voltage products, Sur-
na diodzie w kierunku przewodzenia, ograniczenia przepięć w zakresie od rym został zainstalowany. Wtedy prąd ge suppressors for contactor co-
a przepływ prądu powoduje rozprosze- około 10 do ponad 750 V. Poszczegól- płynący przez warystor jest rzędu mi- ils, p. 4/14-4/15, www.abb.com.
nie zgromadzonej energii. nym wartościom tego napięcia odpo- kroamperów. Skuteczność ochrony ze- 9. Relpol SA, Cewki przekaźników
Takie rozwiązanie ma wiele zalet: wiadają maksymalne wartości prądu styków, elektromagnesu przekaźnika elektromagnetycznych – ochro-
skuteczne obniżenie napięcia wstecz- wyładowczego wstecznego o kształcie lub stycznika jest zapewniona wtedy, na przeciwprzepięciowa, „Wiado-
nego w czasie wyłączania elektroma- 10/1000 μs, malejące wraz ze wzrostem kiedy napięcie obniżone warystora jest mości elektrotechniczne”, LXXII,
gnesu, niewielkie wymiary i koszt, wy- napięcia od ponad 500 do 0,5 A, oraz niższe od najwyższego dopuszczalnego nr 9/2004, s. 64 - 65.
soką niezawodność oraz pomijalne do- o kształcie 8/20 μs – od 2500 do 5 A. napięcia między otwartymi stykami. 10. Elfa, Informacja o produktach,
datkowe straty energii. Istotną wadą Diody jednokierunkowe jako poje- Przy napięciu pracy rzędu dziesią- s. 9 - 10, www.elfa.se/pl/
jest mała rezystancja diody w kierun- dyncze elementy znajdują zastosowanie tek woltów warystor powinien być 11. LCR Capacitors, RC suppressors,
ku przewodzenia podtrzymująca prąd w niewielu przypadkach obwodów sta- montowany równolegle do obciąże- www.lcrcapacitors.co.uk.
w uzwojeniach, co wpływa na wydłu- łoprądowych. Często łączy się diodę lania (cewki elektromagnesu), a przy 12. SB Electronics Inc., RC network
żenie czasu wyłączania stycznika lub winową z rezystorem, albo przeciwsob- napięciach rzędu setek woltów – rów- arc suppressors type 288P, www.
przekaźnika (duża wartość stałej czanie z diodą prostowniczą lub z drugą nolegle do zestyku stycznika (prze- sbelectronics.com.
sowej L/R). W celu usunięcia tej wady taką samą diodą lawinową. Natomiast kaźnika). Sposób montażu jest taki 13. Bourns: CD0402 diodes, www.
można włączyć szeregowo do diody re- diody lawinowe dwukierunkowe, ze sam, jak w przypadku tłumików RC bourns.com.
zystor lub diodę lawinową (w kierunku względu na swoje zalety, są stosowa- (rys. 1). Prawidłowo dobrany wary- 14. Littelfuse, AN9311.6, The ABCs
przeciwnym do diody prostowniczej). ne do tłumienia przepięć, w tym tak- stor powinien mieć napięcie pra- of MOVs, www.littelfuse.com.
Diodami specjalnie przeznaczonymi że w układach z przekaźnikami i stycz- cy ciągłej wyższe o 10...25 % od na- 15. Littelfuse: Varistor products,
do tłumienia przepięć są diody lawino- nikami. pięcia zasilania chronionego obwo- www.littelfuse.com.
66
http://www.lpqi.org
67
wpływ kształtu przebiegów

prądu i napięcia zasilających
silnik indukcyjny z przemiennika
częstotliwości SN
na efektywność układu napędowego
dr inż. Zbigniew Szulc – Politechnika Warszawska
S tosowane w światowej technice

od około piętnastu, a w krajowej
już od dziesięciu lat przemienniki
dów i napięć zasilających silnik pogar-
szają minimalizację strat mocy.
W artykule zostały przedstawione
nikającą z różniczkującego charakte-
ru pracy transformatora dla podwyż-
szenia napięcia. Napięcie wyjściowe
pięciu silnik był specjalnie wykonany
do pracy przy takim zasilaniu (izolo-
wane łożyska).
częstotliwości (PCz) średniego napię- skutki istnienia przebiegów prądów PCzSnN stanowi ciąg impulsów pro- Oscylogram na rysunku 3 poka-
cia (SN) są coraz powszechniej wdra- i napięć wyjściowych PCzSN i zasi- stokątnych o regulowanej szerokości zuje przebieg napięcia i prądu wyj-
żane do różnych aplikacji. Te nowo- lających silnik. Do rozważań zosta- i stałej amplitudzie tak, aby pierwsza ściowego PCzSN siedmiopoziomowe-
czesne urządzenia mają wiele istot- ły przyjęte rzeczywiste przebiegi prą- harmoniczna była napięciem wyni- go z izolowanym mostkiem. Na każ-
nych zalet, które sprawiają, że są sto- dów i napięć uzyskane w badaniach kającym z potrzeb sterowania pręd- dym poziomie napięcie jest kształ-
sowanie coraz częściej (w Polsce – kil- krajowych aplikacji. Na podstawie kością i momentem silnika. towane metodą modulacji szeroko-
kanaście egzemplarzy, na świecie – szacunkowych obliczeń przedstawio- Transformowane napięcie średnie ści impulsów. Zawartość harmo-
około dziesięciu tysięcy). Podczas no negatywne skutki dodatkowych ma kształt zbliżony do sinusoidy, ale nicznych w napięciu, a także w prą-
opracowywania koncepcji ich wdro- strat mocy, pogarszających efektyw- zawierające „piki” podobne charak- dzie jest mała (mniejsza od 4 %). Ten
żeń należy jednak zwrócić uwagę na ność układu napędowego z silnikiem terem do przepięć. Na rysunku 1 zo- PCzSN może zasilać silnik indukcyjny
istotne zjawisko z punktu widzenia SN indukcyjnym klatkowym zasila- stał przedstawiony przebieg takiego SN bez specjalnych konstrukcji (klasa
eksploatacji. Chodzi o oddziaływanie nym z PCzSN. napięcia zasilającego silnik indukcyj- izolacji F bez izolowanych łożysk). Na
przewodzące PCzSN na sieć zasilają- ny klatkowy o mocy 630 kW i napię- rysunku 4 pokazano oscylogram prą-
cą i silnik. Jest ono szczególnie istot- rzeczywiste przebiegi ciu 6000 V (wartości znamionowe). Ta- du i napięcia PCzSN z obwodem po-
ne w przypadku silnika, który jest już prądów i napięć kie rozwiązanie bez zastosowania fil- średnim typu źródło prądu i pojem-
pewien czas eksploatowany i był pro- wyjściowych PCzSN tru sinusoidalnego pomiędzy PCznN nościowym filtrem wyjściowym. Po-
jektowany do zasilania napięciem si- a transformatorem podwyższającym dobnie jak w poprzednim przypad-
nusoidalnym o stałej amplitudzie. Pierwsze aplikacje przemienni- nie jest prawidłowe, gdyż zwiększa ku, ten PCzSN może zasilać silnik in-
Podstawowym zadaniem PCzSN ków częstotliwości średniego na- straty mocy w izolacji i obwodzie ma- dukcyjny klatkowy SN w klasycznym
w układzie napędowym jest zwięk- pięcia w kraju opierały się na pod- gnetycznym silnika. Natomiast zasto- wykonaniu.
szenie efektywności energetycznej wyższeniu napięcia wyjściowego sowanie filtru może wyraźnie popra-
(łącznie z napędzaną maszyną robo- PCz niskiego napięcia (nN) z pozio- wić kształt napięcia (filtr bierny LC), dodatkowe straty mocy
czą). PCzSn umożliwia regulację pręd- mu 690 V do 6000 V (przy częstotli- ale łącznie z transformatorem pod- na skutek odkształconych
kości obrotowej i momentu silnika, co wości wyjściowej 50 Hz). Do tego wyższającym zmniejsza sprawność przebiegów prądu
w efekcie minimalizuje straty mocy celu stosowano zwykły transforma- układu napędowego o ok. 3 - 4 %. Na i napięcia w silniku SN
w układzie napędowym. Z kolei od- tor energetyczny. Niestety, takie roz- rysunku 2 przedstawiono kształt
kształcane od sinusoidy przebiegi prą- wiązanie ma podstawową wadę, wy- napięcia zasilającego silnik o mo- Odkształcone przebiegi prądów
cy 2000 kW i napięciu 2,1 kV (warto- i napięć zasilających silnik induk-
Rys. Z. Szulc
ści znamionowe) z PCzSN o tzw. trój- cyjny SN z PCzSN powodują dodat-

poziomowej strukturze (z zerowym kowe straty mocy. W uzwojeniach
punktem zasilania). Pierwsza harmo- silnika na skutek odkształconego
niczna napięcia do sterowania silni- przebiegu prądu, straty te wynoszą
kiem jest tworzona poprzez trzy po- ( ΔPCud):
ziomy napięcia i regulowany szero-
ΔPCud=R ⋅ I12 ⋅ (THDI)2 (1)
kością ciąg impulsów na dwóch po-
Rys. 1 Oscylogram napięcia wyjściowego PCzSN z podwójną transformacją napię- ziomach. Ze względu na dużą zawar- gdzie:
cia bez filtru sinusoidalnego, gdzie: U wyj=6 kV, f wyj=50 Hz
tość wyższych harmonicznych w na- R – rezystancja uzwojenia,
68
Rys. Z. Szulc
Rys. Z. Szulc
Rys. 2 Oscylogram napięcia wyjściowego PCzSN trójpoziomowego z zerowym Rys. 3 Oscylogram napięcia wyjściowego PCzSN siedmiopoziomowego z izolowa-
punktem zasilania, gdzie: Uwyj=2,1 kV, f wyj=50 Hz nym mostkiem, gdzie: U wyj=3,6 kV, f wyj=30 Hz
I1 – pierwsza (podstawowa) harmo- (ΔPIzd) mogą mieć duże znaczenie do uszkodzenia izolacji silnika. Nale-
ΔPCud=RI12 1+0,12 = 1, 005 RI12
niczna prądu, przy równoczesnych dużych warto- ży wówczas rozpatrzyć stosowanie fil-
THDI – współczynnik odkształca- dodatkowe straty mocy w obwo- ściach stromości napięcia wyjściowe- tru stromościowego lub sinusoidalne-
nia prądu. dzie magnetycznym będą mia- go PCzSN. Występują wtedy warunki go pomiędzy PCzSN a silnikiem SN.
Dodatkowe straty mocy w obwo- ły wpływ na bilans strat, jeżeli
dzie magnetycznym silnika (ΔPFed) harmoniczne napięcia h>5 będą Układ napędowy
Właściwości Układ napędowy SN 6 kV
nN 660 V
można w przybliżeniu obliczyć z za- większe od 10 % wartości skutecz- Sprawność energetyczna Od 89,3 % do 92,2 % łącznie Od 88 % do 91,5 % łącznie
leżności: nej harmonicznej podstawowej: przy obciążeniu silnika mocą ze stratami w kablach silnika ze stratami w kablach silnika
od 0,1 PN do 0,8 PN (250 m) i transformatorze (250 m) i transformatorze
n
ΔPFed=k1(0,1U1 )2 ⋅ 51,3=0,081k1U12
ΔPFed = ∑ k1 ⋅ U2h ⋅ fh1,3 (2) Współczynnik THDU% i THDI%
sieci zasilającej THDU% od 1,1 % do 2,3 % THDU% od 3,6 % do 6,8 %
h= 2
W pierwszym przypadku stra- przy obciążeniu mocą silnika THDI% od 11,8 % do 8,6 % THDI% od 18,4 % do 13,8 %
gdzie: ty mocy wynoszą 0,5 %, a w dru- od 0,1 PN do 0,8 PN
Współczynnik THDU% i THDI%
Uh – wartość skuteczna napięcia har- gim o 8,1 % więcej niż znamiono- zasilania silnika THDU% od 6,4 % do 7,8 %
THDU% trudne do określenia
monicznej rzędu – h, we. Analizując oscylogramy na ry- przy obciążeniu mocą THDI% od 5,8 % do 4,7 %
>20 % THDI% od 3,2 %
do 4,1 %
fh – częstotliwość h-tej harmonicznej, sunkach 1 - 4 można stwierdzić, że od 0,1 PN do 0,8 PN
k1 – współczynnik proporcjonalności, tylko przemiennik PCzSN z podwój- Tab. 1 Podstawowe właściwości układów napędowych z p.cz. średniego i niskiego
napięcia i z silnikiem o mocy 1250 kW napędzającym pompę
n – ostatni rząd harmonicznej wzię- ną transformacją i bez filtru sinuso-
Rys. Z. Szulc
tej do obliczeń. idalnego znacznie pogorszy efektyw-
Dodatkowe straty mocy w izolacji ność energetyczną układu napędo-
silnika (ΔPIzd) można oszacować we- wego. PCzSN mają też większe moż-
dług wzoru: liwości eksploatacyjne w porówna-
n niu z PCznN (tab. 1).
ΔPIzd = ∑ k 2 ⋅U2h ⋅ fh ⋅ tgδ h (3)
h= 2
wnioski
gdzie:
k2 – współczynnik proporcjonalności, Przedstawione oscylogramy i sza-
tgδh – współczynnik strat dielektrycz- cunkowe obliczenia pokazują, że
nych dla h-tej harmonicznej. z wyjątkiem pierwszego przypadku
Straty (ΔPIzd) są mniejsze w porów- przemienniki częstotliwości średnie-
naniu z pozostałymi, lecz mogą mieć go napięcia w niewielkim stopniu po-
wpływ na trwałość izolacji. garszają sprawność silnika. Chociaż
Na podstawie podanych wzorów obliczenia były prowadzone w warun-
można stwierdzić, że: kach niewiele odbiegających od zna-
dodatkowe straty mocy w uzwoje- mionowych, to i tak niewielki wzrost
niach silnika mogą być istotne, je- dodatkowych strat mocy w pełni uza-
żeli współczynnik THDI jest więk- sadnia stosowanie tego typu PCzSN. Rys. 4 Przebieg napięcia i prądu wyjściowego PCzSN ze źródłem prądu w obwodzie
DC i pojemnościowym filtrem wyjściowym, gdzie: U wyj=5500 V, I wyj=61 A
szy od 0,1 (10 %): Dodatkowe straty mocy w izolacji
69
prezentacja
złącza wtykowe
do instalacji PROFINET
Andreas Huhmann, Hartmut Schwettmann – HARTING Electric GmbH
W edług Organizacji Użytkowni-

ków Profibus PNO (Profibus-
Nutzer-Organisation) firma HAR-
ważne z punktu widzenia produ-
centa w branży motoryzacyjnej,
wszystkie wchodzące w grę topo-
TING jest jednym z liderów w dzie- logie (przede wszystkim liniowe
dzinie instalacji PROFINET. Z pewno- i pierścieniowe),
ścią na tę pozycję miały wpływ roz- warunki instalacji (łatwe konfek-
wiązania zaproponowane przez fir- cjonowanie polowe).
mę producentom z branży motoryza-
cyjnej, uwzględniające zalety Ether- system dla Ethernetu
netu przemysłowego.
Standardowo w budynkach mamy Topologie przemysłowe wywodzą
do czynienia z rozdziałem okablowa- się ze struktur zautomatyzowanej jed-
nia na instalację transmisji danych nostki produkcyjnej. Struktura z wie-
i klasyczną instalację elektryczną. loma stopniami hierarchii umożliwia
Schemat trzech głównych tras kablowych automatyzacji
Konwergencja sieci ogranicza się naj- segmentyzację, która prowadzi do po-
częściej do komunikacji, np. teleko- wstania niezależnie pracujących ko- matycznym prowadzi to do redundan- munikacji, które zapewnia szybki do-
munikacji i usług IT. Zupełnie inaczej mórek. W przypadku zakłócenia sys- cji pierścieniowej i umożliwia działa- stęp do światowej sieci Ethernet. Gru-
jest to rozwiązane w budynkach z in- temu mogą one pracować dalej nienie wszystkich elementów składowych pa Technologiczna HARTING określi-
stalacją przygotowaną dla automaty- zależnie. W obrębie komórki automa- pierścienia także wtedy, gdy nastąpi ła standard, który oferuje zarówno
zacji, gdzie w okablowaniu od począt- tyzacji występuje struktura moduło- wymontowanie z niego któregoś z jego specjalistom IT (oczekiwane osiągi
ku są zintegrowane wszystkie prze- wa. Poszczególne zespoły struktury elementów. Jednak należy tu również i kompatybilność RJ-45), jak i automa-
wody, również klasyczne przewody są sprzężone ze sobą, tworząc kom- uwzględnić zasilanie urządzeń w na- tykom (łatwa technika przyłączy, kla-
zasilające. Służą one do komunikacji pletną instalację. Podobnie jest w in- pięcie. Jeśli zostałoby ono usieciowa- sa ochrony IP) oczekiwane wymaga-
poprzez szynę polową lub Ethernet, nych maszynach. W przypadku roz- ne w topologii liniowej, bez osobne- nia. Dzięki różnym standardom sie-
a także do zasilania napięciem steru- budowy poszczególne moduły urzą- go bocznikowania urządzenia, wtedy ciowym w przemyśle powstało wiele
jącym 24 V głównych zespołów syste- dzenia mogą być uzupełniane. Jest to przy jego wymianie pozostała część li- rozwiązań złączy wtykowych dla apli-
mu oraz napięciem 400 V napędów szczególnie ważne w przypadku pro- nii byłaby odcięta. W tej sytuacji wyma- kacji PROFINET IP67, począwszy od
i innych urządzeń o większej mocy. cesów montażowych (np. przy pro- ga się, aby wszystkie elementy były za- M12 aż do RJ-45 w standardzie IP67.
Firma HARTING opracowała nowe dukcji samochodów), gdyż infrastruk- silane przez osobny trójnik. Umożliwia W klasie ochrony IP20 do okablo-
rozwiązania systemowe dla trzech tura przy wymianie modeli musi być to wymianę poszczególnych urządzeń wania typu Twisted Pair stosuje się
głównych tras kablowych stosowa- dopasowywana na nowo, odpowied- bez unieruchamiania całej sieci. RJ-45. Część z niemieckich producen-
nych w łączności, z jedną definicją nio do wymogów produkcji. tów widzi konieczność kompatybilno-
infrastruktury biernej. Uwzględnio- Najważniejszym aspektem nowej pasywne elementy sieci ści wstecznej do RJ-45. W przypadku
no przy tym: koncepcji PROFINET jest możliwość po- optycznej transmisji w klasie ochro-
wszystkie niezbędne arterie auto- jedynczej wymiany urządzeń w trakcie Najpierw jednak należy zaprojek- ny IP20 nie ma jednolitego rozwią-
matyzacji (komunikacji 24 V, 400 V), pracy całej sieci. Pod względem infor- tować złącze wtykowe służące do ko- zania. W otoczeniu biurowym złącze
Jednolita topologia PROFINET do komunikacji oraz zasilania w napięcie 24 V HARTING PushPull RJ-45 Han® PushPull RJ-45
70
wtykowe LC jest najbardziej rozpo-
wszechnione, podczas gdy w zastoso-
waniach przemysłowych najczęściej
stosowane jest złącze wtykowe SCRJ
(wstecznie kompatybilne do złączy
wtykowych typu SC).
HARTING® PushPull RJ-45 Złącze wtykowe hybrydowe kompatybil-

i HARTING® PushPull LC Złącze M12 kompatybilne z PROFINET-em Han® PushPull Power 4/0
ne z PROFINET-em (Ethernet i zasilanie
w napięcie 24 V)
Znormalizowane złącze wtykowe tremalnych warunkach. Ze względu stało zdefiniowane na bazie koncepcji pustowości, kiedy uniwersalna sieć
zostało przywołane w normie ISO/ na wymogi związane z odpornością na PushPull. W uzupełnieniu do złączy komunikacji zostanie uzupełniona
IEC 24702 jako okablowanie komuni- zakłócenia elektromagnetyczne trans- wtykowych został zdefiniowany trój- o wszystkie główne trasy kablowe
kacji w budynku przemysłowym i to misji danych, w złączach są stosowa- nik, który umożliwia odłączenie urzą- – 400 V/24 V/Ethernet. Obok usta-
zarówno pod względem elektrycznym ne światłowody wykonane z włókien dzenia bez powodowania przerwy lenia złączy wtykowych decydują-
dla RJ-45, jak i optycznym dla LC. Złą- plastikowych o średnicy 1 mm, które w pracy linii. Złącze wtykowe Push- cą rolę z punktu widzenia systemu
cze wtykowe jest wyposażone w ła- konfekcjonuje się na miejscu, poprzez Pull wyposażone jest we wkład czte- będzie odgrywać definicja zbiorczej
twy w obsłudze mechanizm blokują- integrację złączy wtykowych SCRJ. robiegunowy oraz przyłącze do uzio- pasywnej infrastruktury sieci. Roz-
cy typu Push Pull. Producenci samo- mu. W tej sytuacji za pomocą techno- poczęto już prace nad ustaleniem
chodów stosują je jako wtykowe złą- M12 logii umożliwiającej konfekcjonowa- standardów dla zasilania w napię-
cza optyczne SC. Nie jest ono kompanie w polu i nowej techniki przyłącza cie 24 V. Główne trasy kablowe do
tybilne z wariantem Han® PushPull, Złącze M12 jest wykorzystywane Han-Quick Lock® można podłączać złą- komunikacji, przeznaczone na na-
gdyż wtyczka tego typu jest większa do okablowania na poziomie polo- cze do pięciu przewodów. Maksymal- pięcia 24 V, mogą zasilać znaczną
od RJ45 lub LC. W przypadku tego wym, jednak ze względu na cztery ny przekrój przewodu wynosi 2,5 mm2. część urządzeń automatyki. W ce-
wariantu mamy dodatkowo do dys- styki, ograniczono jego zastosowanie Złącze wtykowe dobrane jest na mak- lu stworzenia sieci 400 V zapropo-
pozycji opcję zasilanie w napięcie. w standardzie Fast Ethernet. Tego ro- symalne obciążenie do 16 A. nowano rozwiązania, które będą
W ten sposób określono standard dla dzaju złącze jest w pełni kompatybil- z powodzeniem stosowane w ma-
wszystkich urządzeń, które prefero- ne ze standardem PROFINET, a swo- hybrydowe złącze szynach do produkcji samochodów.
wane są przez biurowe sieci IT. jej przydatności dowiodło przez lata wtykowe Dzięki wspólnym ustaleniom moż-
wykorzystywania w aplikacjach prze- na dojść do standardu, który znaj-
Han® PushPull RJ-45 oraz mysłowych. Alternatywnie stosuje się również dzie powszechną akceptację. Zespo-
Han® PushPull SCRJ okablowanie hybrydowe, przy którym ły o przyłączu zasilania 400 V mo-
Han® PushPull Power 4/0 standardowe lico wtykowe bazuje na gą być zasilane albo bezpośrednio
Tego typu złącza są wykonane uzbrojonej obudowie przemysłowej przez trójnik, albo alternatywnie
w technologii metalowo-plastikowej, Następnym krokiem jest zdefinio- Han 3 A. Dzięki obudowie Han 3 A poprzez przewód przyłączeniowy
ponieważ podczas procesu produkcyj- wanie złącza wtykowego 24 V, które dla możemy integrować dalsze funkcje tzw. „Trunkline“. Mamy nadzieję,
nego niejednokrotnie pracują w eks- produkcji w branży motoryzacyjnej zo- w złączu wtykowym. W instalacjach że również i tutaj standardem bę-
PROFINET zdecydowano się na zinte- dzie koncepcja firmy HARTING.
growanie dalszych styków do zasila-
reklama
nia w napięcie 24 V. W przemyśle taka
koncepcja nazywana jest hybrydową.
Oferuje ona niezwykle prostą obsłu-
gę w topologii liniowej i jest alterna-
tywą w przypadku używania dwóch
złączy wtykowych. Koncepcja ta zo-
stanie dopracowana w przyszłości
w wersji optycznej bazującej na złą-
czach SCRJ. Złącze wtykowe jest za-
HARTING Polska Sp. z o.o.
projektowane na maksymalne obcią- w organizacji
żenie 16 A przy napięciu 24 V. 51-126 Wrocław
ul. Kamieńskiego 201-219
perspektywy rozwoju tel. 071 352 81 71, 352 81 74
faks 071 320 74 44
Ethernet stanie się dopiero wte- pl@HARTING.com
Topologia szyny zasilającej 400 V www.HARTING.pl
dy bazą komunikacji o dużej prze-
71
automatyka
sieci Ethernet dla przemysłu

mechanizmy umożliwiające implementację Ethernetu
w środowisku przemysłowym (część 2.)
dr inż. Krzysztof Nowicki – Politechnika Gdańska
W ciągu ostatnich lat zarówno

komitet normalizacyjny IEEE
802.3, odpowiedzialny za rozwój stan-
Ethernetu, jest niedeterministyczna me-
toda dostępu do medium (CSMA/CD),
powodująca uzależnienie opóźnienia od
zależnie od długości ramek), a przez
przełączniki (SF) jest nie mniejsze niż
51,2 μs (dla ramek najkrótszych) i po-
wiednio wcześniejszego zaprogramo-
wania. Każde dołączenie nowego urzą-
dzenia przemysłowego wymaga prze-
dardu Ethernet, jak i firmy zajmujące obciążenia. Jednak, wykorzystując efekt nad 1,21 ms dla ramek najdłuższych. programowania tych urządzeń [13].
się Ethernetem zaproponowali wiele „prawie deterministycznego” zachowa- Jeżeli następuje wielokrotne rytmicz- W sieciach Ethernet tego rodzaju ogra-
nowych mechanizmów i modyfika- nia się sieci Ethernet przy małym jej ob- ne odpytywanie (systemy master – sla- niczenie nie występuje. Zakres adresa-
cji, które umożliwiły wykorzystywa- ciążeniu, rozwiązanie to może być stoso- ve), to nie występują kolizje. W ten spo- cji (rzędu 10^15) pozwala na dołącze-
nie rozwiązań ethernetowych w sie- wane w sieciach przemysłowych. Oczy- sób jest zorganizowana praca w popu- nie wszelkich urządzeń do jednej sieci
ciach miejskich, rozległych, dostępo- wiście małe obciążenie uzyskuje się nie larnych rozwiązaniach przemysłowych i przesyłanie między nimi danych bez-
wych i przemysłowych. Ten ostatni przez zmniejszanie ilości danych prze- Modbus i Optomux [12]. pośrednio.
rodzaj sieci – umożliwiający imple- syłanych w sieci przemysłowej, ale po- Stosowanie koncentratorów jest uza-
mentację Ethernetu np. w hali fa- przez implementacje coraz szybszych sadnione również ze względu na łatwość redundancja
brycznej – stawia przed sieciami nie- rozwiązań ethernetowych (100 Mb/s lub i niskie koszty podłączenia analizato-
zwykle wysokie wymagania. 1 Gb/s). Warto też zauważyć, że istnieje rów sieci. Poprawę determinizmu uzy- Przez lata w przemyśle wykorzy-
Dotyczy to nie tylko zapewnienia wiele takich sytuacji, w których półdu- skano poprzez wprowadzenie przełącz- stywano protokoły transmisji szerego-
niezawodnej (systemy redundantne), pleksowy Ethernet doskonale spełnia ników z portami full duplex. wej. Próba adaptacji tańszych rozwią-
bezpiecznej (odpornej na ataki) pracy swoje zadania. Tak jest między innymi zań Ethernet do realizacji niezawodnego
w trudnych warunkach środowisko- w sieciach przemysłowych, pracujących adresacja transportu danych jest pomysłem ma-
wych (szeroki zakres temperatur, wil- w trybie master – slave, czy też w trybie jącym m.in. motywacje ekonomiczne.
gotności, odporność na zgniecenia, odpytywania [11]. W tradycyjnych sieciach polowych Jednakże adaptacja w środowisku prze-
udary, zanieczyszczenia), ale również Wprowadzenie przełączników obsłu- lub dedykowanych sieciach przemysło- mysłowym programowych standardów
zapewnienia wysokiego stopnia de- gujących full-duplex ograniczyło pro- wych zakres dostępnych adresów urzą- projektowanych dla „wyrozumiałego”
terminizmu (brak tolerancji na opóź- blem niedeterministycznego dostępu dzeń jest najczęściej ograniczony do kil- środowiska biurowego może być proble-
nienia) i wsparcia różnorodności to- do medium. Jednak przy twardych wy- kudziesięciu – kilkuset (tab. 1). Potrze- matyczna. Szczególnym problemem jest
pologii. maganiach czasowych stosowanie kon- ba budowania większych sieci powo- zapewnienie wysokiego poziomu nie-
centratorów jest nie tylko możliwe, ale duje, że w systemach sterowania sto- zawodności.
determinizm czasami nawet wskazane. Jak wskazują suje się metodę łączenia indywidual- Obecnie mamy do dyspozycji kilka
pomiary [12], np. dla sieci 10 Mb/s opóź- nych sieci miejscowych, a każda z nich standardów programowych wykorzy-
Tym, co wzbudzało (i wzbudza) naj- nienie ramek wprowadzane przez kon- zakończona jest komputerem PC lub ste- stywanych w sieciach Ethernet wspiera-
więcej wątpliwości przy wykorzystaniu centratory jest rzędu 625 - 840 ns (nie- rownikiem PLC, co wymaga ich odpo- jących niezawodność. Uodparniają one
promocja
P O R A D N I K
M O N T E R A
cena
49 zł
E L E K T R Y K A
tak, zamawiam książkę PORADNIK MONTERA ELEKTRYKA w liczbie egz., w cenie 49 zł

imię nazwisko firma
zawód wykonywany NIP:
kod miejscowość
ulica nr lok.
tel./faks e-mail
Wyrażam zgodę na wystawienie faktury VAT bez mojego podpisu
data podpis
Kupon należy nakleić na kartę pocztową i przesłać pod adres: DW MEDIUM, 04-051 Warszawa, ul. Poligonowa 3, lub przesłać faksem (0-22) 810 27 42
KSIĘGARNIA TECHNICZNA tel. (0-22) 810 21 24 eib@ksiegarniatechniczna.com.pl

DW MEDIUM faks (0-22) 810 27 42 www.ksiegarniatechniczna.com.pl
Wyrażam zgodę na wprowadzenie i przetwarzanie przez Dom Wydawniczy MEDIUM moich danych w celach marketingowych,
zgodnie z Ustawą z 29.08.1997 o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r., nr 101, poz. 926, z późn. zm.). Wydawnictwo zapewnia mi prawo wglądu do moich danych i ich aktualizacji.
72
więcej o książce na www.ksiegarniatechniczna.com.pl
sieci komputerowe na błędy wynikają- Część standardu Zawarte Nazwa Prędkości Maksymalna Zasięg,
ce z awarii łączy fizycznych lub urządzeń CENELEC w standardzie IEC komercyjna transmisji do* liczba węzłów w [km]
sieciowych (fault tolerant network). Na- EN 50170-2 IS 61158 typ 1/3/10 IS PROFIBUS
EN 50170-A2 61158 typ 1/3 PROFIBUS-PA 12 Mb/s 127 0,1 - 24
leżą do nich: EN 50254-3 IS 61158 typ 3 PROFIBUS-DP
algorytm drzewa opinającego (Span- EN 50170-3 IS 61158 typ 1/7 WorldFIP
5 Mb/s
64/segment
1
ning Tree i Rapid Spanning Tree), EN 50254-4 IS 61158 typ 7 WorldFIP (FIPIO) 4 segmenty
EN 50254-2 IS 61158 typ 8 INTERBUS 0,5 Mb/s 4096 0,4/segment; 13 maks.
technologia agregacji łączy (Link Ag- EN 50325-2 IS 62026-3 DeviceNet 0,5 Mb/s 64 0,1 - 0,5
gregation). EN 50325-4 – CANOpen 1 Mb/s 64 0,1 - 0,5
31 slave, 0,1
EN 50295-2 IS 62026-2 AS-Interface 0,167 Mb/s
1 master (0,3 z powtarzaczami)
algorytm Spanning Tree
Objaśnienia: * – im większy zasięg, tym mniejsza prędkość transmisji, CENELEC (European Committee for Elektrotechnical Stan-
darization – Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki) – europejska organizacja odpowiedzialna za normalizację dziedzin
Algorytm Spanning Tree (standard elektrotechnicznych, IEC (International Elektrotechnical Commission – Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna) – międzynaro-
dowa organizacja odpowiedzialna za normalizację dziedzin elektrotechnicznych.
IEEE 802.1d – STP) jest odpowiedzial-
Tab. 1 Europejskie i międzynarodowe standardy sieci przemysłowych [4]
ny za tworzenie logicznej topologii sie-
ci w postaci tzw. drzewa opinającego, cza alternatywne, które mogą być wy- kach i mostach. Rozwiązania wielu firm Brak nowoczesnych standardów za-
umożliwiając zarazem jej elastyczną korzystane w przypadku rekonfigura- są kompatybilne i rutynowo instalowa- stępujących algorytm Spanning Tree
rekonfigurację w przypadku zmiany cji sieci. W przypadku uszkodzenia łą- ne. Algorytm Spanning Tree charakte- spowodował, że niezależni producen-
urządzeń sieciowych lub awarii łączy cza, które przynależy do drzewa opina- ryzuje się stosunkowo niewielką szyb- ci sprzętu sieciowego zaproponowali
fizycznych. Protokół ten, zgodnie ze jącego, następuje rekonfiguracja sieci, kością ustanawiania rekonfiguracji to- własne rozwiązania, np. firma Cisco
swoimi założeniami, wykrywa wielo- w czasie której uszkodzone łącze jest pologii drzewa opinającego – taka ope- w swoich produktach implementowa-
krotne połączenia pomiędzy urządze- zastępowane innym (grupą innych racja trwa zazwyczaj około 50 - 60 se- ła mechanizmy BackboneFast, Uplink-
niami typu most/przełącznik (bridge/ łączy) i tworzona jest nowa struktu- kund. Mankamentem tego rozwiąza- Fast oraz PortFast. Wszystkie one za-
switch) i konstruuje topologię, w któ- ra „aktywnych łączy” (przynależących nia jest niewykorzystanie części połą- pewniają niezawodne działanie sieci
rej pomiędzy dwoma podsieciami roz- do nowo wyznaczonego drzewa opi- czeń sieciowych, co wpływa na obniże- w przypadku dodania do niej nowych
dzielonymi mostami/przełącznikami nającego). nie wydajności. STP wspiera redundant- urządzeń, lub gdy porty lub przełącz-
może istnieć tylko jedna ścieżka. Po- IEEE 802.1d – STP jest dostępny od ne (nadmiarowe) topologie sieci każde- niki ulegają awarii, bądź są wyłącza-
zostałe istniejące ścieżki służą jako łą- wielu lat w zarządzalnych przełączni- go typu (drzewa, siatki, pętle). ne, jednocześnie zapewniając znacz-
reklama
73
automatyka
nie krótsze (niż w STP) czasy oczeki- o zwielokrotnionej szerokości pasma. korzystanie rozwiązań pętlowych jest zań przemysłowych, duży wpływ mają
wania na wyznaczenie nowej topolo- Takie zagregowne połączenie trakto- optymalne również z punktu widzenia opracowywane ostatnio dla sieci Ether-
gii. Podstawową wadą takich rozwią- wane jest jako jedno łącze – zarówno kosztów okablowania. Łatwe jest także net mechanizmy OAM (Operation, Ad-
zań jest jednak brak ich kompatybil- przez protokoły przełączania, jak i ro- zarządzanie sieciami pętlowymi. Istnie- ministration and Maintenance), zapew-
ności. W 2000 r. został zaprezentowany utingu. W przypadku awarii jednego ją dwa podstawowe podejścia przy reali- niające wykrywanie i lokalizację błędów
standard IEEE 802.1w, nazywany Rapid z portów takiego łącza, ruch jest obsłu- zacji redundantnych pierścieni: oraz dokonywanie pomiarów wydajno-
Spanning Tree lub Rapid Reconfigura- giwany przez pozostałe porty przypi- wykorzystanie standardów komitetu ści. Prace nad standardami OAM dla
tion. Algorytm ten usuwa jedną z naj- sane do zagregowanego łącza. Z punk- IEEE (STP), które jednak nie są opty- Ethernetu prowadzone są przez kilka
większych wad klasycznego algorytmu tu widzenia całej sieci nie następuje jej malne dla topologii pętlowych (czas różnych ciał standaryzacyjnych. Najważ-
Spanning Tree – umożliwia rekonfigu- awaria, a jedynie zmniejszenie prze- zbieżności rzędu nawet dziesiątków niejsze z nich to:
rację logicznej topologii sieci w czasie pływności pewnego łącza. Czas prze- sekund). Pierścienie są prostym pod- IEEE 802.1ag (Connectivity Fault
nieprzekraczającym 10 sekund. Nie- łączania jednego z uszkodzonych ka- zbiorem struktur siatkowych (mesh) Management (Per Service/VLAN
zmieniona jednak jest idea działania nałów na pozostałe wynosi poniżej (dla których projektowano mechani- OAM)),
algorytmu, który nie zezwala na wyko- 1 sekundy. zmy drzewa opinającego) i procedu- ITU-T Y.1731 (Requirements for
rzystanie wszystkich istniejących połą- Redundantne konfiguracje mogą ry przewidziane dla topologii siatko- OAM in Ethernet Networks),
czeń pomiędzy urządzeniami sieciowy- być konstruowane w rozmaity sposób. wych są nadmiarowe, IEEE 802.3ah (Ethernet in the first
mi. IEEE 802.1w zapewnia o rząd szyb- W przemysłowych systemach LAN wykorzystanie specjalizowanych Mile (Physical Link Layer OAM)),
szy czas zbieżności. Rozwiązanie to zo- szczególnie użyteczne i efektywne są rozwiązań firmowych, które gwa- MEF 16 (E-LMI (Ethernet Local Ma-
stało zaprojektowane dla małych i śred- konfiguracje pętlowe. Struktury pier- rantują szybszą zbieżność (setki mi- nagement Interface)).
nich sieci o strukturze siatkowej. ścieniowe są często wykorzystywane lisekund), lecz ich koszt jest więk- 802.1ag i Y.1731 wspierają zarządzanie
w przemyśle, w szczególności w syste- szy, a implementacje mniej elastycz- usługą Ethernet End-to-End, natomiast
agregacja łączy mach energetycznych i transportowych. ne. Firmowe rozwiązania ogranicza- 802.3ah i E-LMI są przeznaczone dla po-
Również autostrady, rurociągi, pola naf- ją wybór urządzeń, a często nawet jedynczych łączy punkt – punkt. Ether-
IEEE 802.3ad – agregacja łączy (Link towe, systemy kontroli ruchu są przy- wykluczają współpracę z urządze- net OAM pozwala nie tylko na monito-
Aggregation) – jest mechanizmem kładami wykorzystywania redundant- niami innych firm. rowanie/testowanie stanu sieci i szyb-
umożliwiającym połączenie wielu fi- nych aplikacji pierścieniowych pokry- Na zapewnienie wysokiej niezawod- ką lokalizację uszkodzeń, ale nawet na
zycznych łączy w jedno łącze logiczne wających duże obszary/odległości. Wy- ności pracy sieci, tak istotnej dla rozwią- zdalną (re)konfigurację urządzeń.
reklama
74
Inne usprawnienia umożliwiające możliwość wykorzystania dla Ether- 3. Profibus. Technologie i Aplika- 8. K. Nowicki, J. Światowiak, Pro-
wprowadzenie technologii Ethernet do netu światłowodów. Pozwala to bu- cje, http://www.profibus.com/ tokoły IPv6, Wydawnictwo Poli-
sieci przemysłowych to [14]: dować sieci przemysłowe o wieloki- celummdb/doc/PROFIBUS/Do- techniki Gdańskiej, 2001.
priorytetyzacja pakietów (norma lometrowej długości. Do niewątpli- wnloads/Technical%20Descrip- 9. A.S. Tanenbaum, Sieci kompute-
IEEE 802.1p) – poprzez uzupełnienie wych zalet światłowodów należy tion/4002_vOctober2002-Po- rowe, Helion 2004.
typowej ramki Ethernet polem prio- ich odporność na zakłócenia elek- lish.pdf], listopad 2004. 10. K. Nowicki, J. Woźniak, Prze-
rytetu; wykorzystanie priorytetów tromagnetyczne. 4. M. Felser, T. Sauter, The Fieldbus wodowe i bezprzewodowe sieci
daje możliwość zmniejszenia czasu Organizacje IONA ( Industrial War: History or Short Break Betwe- LAN, Oficyna Wydawnicza Poli-
transmisji wybranych danych, Automation Alliance, http://www. en Battles?, 4th IEEE International techniki Warszawskiej, 2002.
wprowadzenie wirtualnych sieci lo- iona-eu.com) oraz IEA (Industrial Workshop on Factory communica- 11. W. Grega, Integracja syste-
kalnych (VLAN – IEEE 802.1Q) – ści- Ethernet Alliance, http://ethernet.in- tion systems, Sweden 2002. mów i sterowanie rozproszo-
śle ogranicza domenę rozgłoszenio- dustrial-networking.com) pracują nad 5. J.C. Eidson, M.C. Fischer, J. Whi- ne, http://aq.ia.agh.edu.pl/Aqu-
wą (oszczędność pasma), zabezpie- wprowadzeniem Ethernetu i TCP/IP te, IEEE-1588™ Standard for a Pre- a r ium / D yd a k t yk / W yk l ady/
cza przed nieautoryzowanym dostę- jako standardu sieciowego do kontro- cision Clock Synchronization Pro- ISiSR/PDF.php.
pem do sieci (urządzenia znajdują- li procesów przemysłowych. Zarów- tocol for Networked Measurement 12. G. Thomas, Hubs versus switches:
ce się w różnych sieciach VLAN nie no tradycyjne organizacje fieldbus, jak and Contol Systems, http://ieee1588. Understand the Tradeoffs, http://
mogą się ze sobą komunikować), i nowo tworzone organizacje przemy- nist.gov/PTTI_draft_final.pdf. www.automatedbuildings.com/
połączenie technologii VLAN z nad- słowego Ethernetu uznają, że Ether- 6. P. Gandhi, B. Klessig, Metro Ether- news/may05/articles/cctrls/cctrls.
miarowością – przez wykorzystanie net jest ciekawą alternatywą dla sieci net WAN Services and Architec- htm, maj 2005.
protokołów uwzględniających struk- niskiego poziomu i pracują nad stan- tures. International Engineering 13. L. Komarek, Poszukiwanie właści-
turę VLAN, takich jak np. PVST (Per dardem czasu rzeczywistego warstw Consortium’s Annual Review wego rozwiązania. Wykorzystanie
VLAN Spanning Tree), wyższych. of Communications, June 2003, standardu Ethernet w przemyśle,
wprowadzenie zaawansowanych Warto jednak zauważyć, że nadal ist- www.iec.org. http://www.utrzymanieruchu.pl/
mechanizmów logowania do sie- nieją problemy z dokładnym przewi- 7. J. Woźniak, K. Nowicki, Sieci LAN, siec1205.php4?num=295.
ci i uwierzytelniania IEEE 802.1X dzeniem zachowania się sieci Ether- MAN, WAN – protokoły komuni- 14. K. Nowicki, Ethernet – sieci, me-
(z przechowywaniem w lokalnej ba- net w określonych warunkach. Wyni- kacyjne, Fundacja Postępu Teleko- chanizmy, INFOTECH 2006.
zie informacji o użytkownikach lub ka to z faktu, że nie istnieje jeden stan- munikacji, Kraków 1998. 15. http://www.elmark.com.pl
na zewnętrznych serwerach RA- dard projektowania przełączników. Ku-
reklama
DIUS), pując przełącznik, często nie wiemy
filtrowanie ruchu multicast (IGMP na przykład, ile kolejek jest przypisa-
Snooping oraz GMRP); ruch multi- nych do określonego portu, a to unie-
cast kierowany jest tylko tymi łą- możliwia określenie dokładnego opóź-
czami, które prowadzą do punk- nienia [1].
tów docelowych, natomiast bloko- Również konieczność wprowadzania,
wany wszędzie tam, gdzie punkty ze względu na ograniczenia długości ka-
docelowe są nieosiągalne. Taki me- bli miedzianych, światłowodów jest spo-
chanizm redukuje nadmierny ruch rym mankamentem. Podnosi to nie tyl-
w sieci, zwiększając tym samym wyko koszt zbudowanej na nich przemysło-
dajność całego systemu. Typowymi wej sieci Ethernet, ale wymaga również
przykładami sieci, gdzie protokół odpowiedniego przeszkolenia kadry ob-
IGMP Snooping jest niezbędny, są: sługującej sieć.
Profibus Siemensa, HSE Foundation ***
Fieldbus czy EtherNet/IP firmy Al- Artykuł był wygłoszony w formie pre-
len-Bradley [15], zentacji na konfeencji INFOTECH Auto-
zasilanie urządzeń Ethernet przez matyka, Pomiary i Zakłócenia 2006.
okablowanie skrętkowe (Power over
Ethernet – IEEE 802.3af); sieć dys- literatura
trybuująca zasilanie może mieć taką
samą architekturę jak sieć kompute- 1. P. Szymkowiak, Ocena możliwo-
rowa, ści realizacji aplikacji czasu rze-
wykorzystanie zalet okablowania czywistego we współczesnych sie-
strukturalnego, w którym oprócz ciach ethernetowych, WETI, Poli-
systemów okablowania miedziane- technika Gdańska, 2004.
go (z ograniczoną do 100 metrów 2. K. Sacha, Sieci miejscowe – Profi-
długością segmentu) przewidziano bus, Mikom, Warszawa 1998.
75
prezentacja
rejestratory (loggery)
8420-51, 8421-51 i 8422-51
mgr inż. Leszek Halicki – Labimed Electronics
J apońska firma HIOKI jest producen-

tem wielokanałowych rejestratorów
(loggerów) napięcia i wielkości nieelek-
stałe, wilgotność względną, liczbę im-
pulsów (sumowaną) oraz liczbę obro-
tów na minutę. Rejestrator 8422-51 za-
trycznych przesyłających dane pomia- pisuje temperaturę (tylko za pomocą ter-
rowe w czasie rzeczywistym siecią LAN. mopar), napięcie stałe, liczbę impulsów
Mogą one pracować zarówno w zakła- i obrotów. Wszystkie parametry impul-
dzie przemysłowym, laboratorium, jak sowe są rejestrowane w osobnych czte-
i w terenie. Z powodzeniem można je rech kanałach impulsowych.
stosować do analizy ryzyka porażenia Sondy temperaturowe są dołącza-
prądem elektrycznym i krytycznych ne bezpośrednio (termopary typu K,
punktów procesów technologicznych. E, J, T, N, W, R, S i B oraz czujniki pla-
W Polsce dystrybutorem rejestratorów tynowe typu Pt100 i JPt100 zarówno
8420-51, 8421-51 i 8422-51 jest Labimed trój-, jak i czteroprzewodowe), za po-
Electronics. mocą zacisków śrubowych. Tempe-
raturę mierzy się na podzakresach: Rejestrator (logger) HIOKI 8422-51
funkcje podstawowe 100, 500, 2000°C, przy czym rozdziel-
czość na dolnym podzakresie wyno- pisywać dane na zewnętrznych kartach wyświetlanie
Rejestratory-loggery 8420-51 i 8421-51 si 0,01°C. Napięcie stałe mierzy się na pamięci (Flash ATA – karty PC typ II)
są wyposażone w takie same funkcje, podzakresach: ±100 mV (rozdzielczość o pojemności do 528 MB. Przebiegi są Duży, kolorowy ekran ciekłokrysta-
różnią się jedynie liczbą kanałów. W po- 5 μV), ±1 V (50 μV), ±10 V (500 μV), zapisywane na kartach PC w czasie rze- liczny o przekątnej 5,7” (o rozdzielczo-
równaniu z wcześniejszymi wersjami ±60 V (5 mV) i od 1 do 5 V (500 μV), czywistym, jako dane binarne, w osob- ści 240 na 360 punktów) wyświetla
8420-01 i 8421-01 mają zwiększoną od- przy czym dokładność pomiaru wy- nych plikach, co określony czas. Przywo- jednocześnie przebiegi i wartości licz-
porność na sygnały zakłócające i pojem- nosi ±0,1 % wartości pełnozakresowej. łuje się je w postaci 32-megabajtowych bowe. Przy rejestracji tylko w jednym
ność pamięci wewnętrznej. Rejestrator Opcjonalne sondy są wykorzystywa- bloków. Po pomiarze można też wpro- kanale można przewijać ostatnio za-
8420-51 zapisuje dane pomiarowe w 8 ne do rejestracji wilgotności względnej wadzać dane (np. komentarze), które są rejestrowane dane zajmujące pojem-
kanałach, a 8421-51 – w 16. Rejestrator (w zakresie od 20 do 95 %) oraz liczby zapisywanie w formacie tekstowym. ność pamięci równą 16 MB. Wyświe-
8422-51 (fot.) może pracować w 32 kana- obrotów (do 5000 obr./s). Odstęp czasowy rejestracji można tlane na ekranie poszczególne prze-
łach, ma jednak mniejszą liczbę funkcji ustawiać w zakresie od 100 ms do 1 h, biegi można rozciągać lub kompre-
pomiarowych. We wszystkich rejestra- rejestracja w pamięci gdy jednak korzysta się z kanałów od 17 sować, oznaczać kolorami, wyszuki-
torach kanały są izolowane elektrycz- i na kartach PC do 32 (w 8422-51), to od 200 ms do 1 h. wać zdarzenia oznaczone markera-
nie, a mierzone sygnały przetwarzane Wewnętrzna pamięć rejestratora przemi, a posługując się kursorami od-
na cyfrowe w 16-bitowym przetworni- Rejestratory mają wewnętrzną pa- chowuje zapisane w niej dane maksy- czytywać wartości obliczanych para-
ku a/c typu delta – sigma. mięć o pojemności 32 MB, co pozwala malnie przez 10 minut od momentu wy- metrów. Przy porównywaniu przebie-
Rejestratory 8420-51 i 8421-51 mogą na rejestrację 16,77 milionów punktów łączenia zasilania, np. w wyniku awa- gów z wejść i wyjść przetworników
rejestrować oprócz temperatury (za podanych. Przy długotrwałych, ciągłych re- rii, zaś nastawy czasu i konfiguracyjne napięcia przydaje się funkcja skalo-
mocą termopar oraz sond Pt) napięcie jestracjach można też automatycznie za- – przez co najmniej 10 lat. wania wskazań.
reklama
76
wyzwalanie rejestracji mentarzy, oznaczanie zdarzeń, auto- zasilanie i współpraca mocą przeglądarki internetowej wy-
matyczną konfigurację, zapisywanie z komputerem korzystującej funkcję serwera HTTP.
Oprócz rejestracji w czasie rzeczy- w pamięci ostatnich danych oraz wy- Za pośrednictwem serwera pocztowe-
wistym, rozpoczynanej po naciśnięciu zwalanie jednorazowe lub ciągłe. Ob- Rejestratory są zasilane napięciem go SMTP można wysyłać wiadomo-
przycisku, użytkownik loggera może liczane wartości liczbowe parame- stałym 12 V z zewnętrznego zasilacza ści typu e-mail, a korzystając z funk-
korzystać z trybu wyzwalania, czyli trów to: średnia, szczytowa, maksy- 9418-15 lub pakietu akumulatorów cji klienta FTP wysyłać dane automa-
automatycznego rozpoczęcia rejestra- malna, minimalna i skuteczna; a po- 9447 wystarczającego na ok. 5 h pracy. tycznie. Można też połączyć rejestra-
cji, gdy: poziom sygnału wejściowe- nadto suma i różnica wyświetlonych Producent oferuje też jako opcję sta- tor przez interfejs RS-232C bezpośred-
go stanie się większy lub mniejszy od przebiegów. nowisko do ładowania 9643. Przyrząd nio z komputerem.
wartości granicznej (wyzwalanie po- jest dostarczany z interfejsami RS-232C Na ekranie komputera współpracu-
ziomem), większy od górnej i mniej- drukowanie i LAN. Jako opcję można dokupić pro- jącego z rejestratorami można wyświe-
szy od dolnej lub mniejszy od górnej gram 9334 Logger Communicator pra- tlić: obraz ekranu rejestratora z wyświe-
i większy od dolnej wartości granicz- Drukarkę 8992 zamawia się jako cujący pod nadzorem systemów ope- tlonym przebiegiem i wartości liczbo-
nej (wyzwalanie okienkowe). Jest też opcję. Drukuje ona na papierze ter- racyjnych MS Windows/95/98/Me/ we. W ten sposób można obserwować
możliwe wyzwalanie wzorcem logicz- micznym o szerokości 112 mm. Pra- NT4.0/2000/XP. i zapisywać dane pochodzące z 512 ka-
nym (sumą lub iloczynem sygnałów cuje w trybach: „logging” (dane po- Korzystając z tego oprogramowa- nałów analogowych, 256 logicznych
wejściowych), sygnałem zewnętrznym miarowe drukowane w postaci nu- nia i interfejsu LAN można wykony- i 64 impulsowych. Wszystkie dane
(z filtrem) oraz przedwyzwalanie. merycznej), „hybrid” (dane pomia- wać zdalnie, z komputera PC, zada- w obszarze zaznaczonym kursorami
rowe drukowane wraz z wykresa- nia pomiarowe. Można też korzystać A i B można przetwarzać na dane tek-
funkcje dodatkowe mi), „real time printing” (drukowa- z różnorodnych funkcji serwera in- stowe w formacie .csv. Program Wave
nie w czasie rzeczywistym w trak- ternetowego. W trybie serwera FTP Wiever dostarczany z rejestratorem bez
Do funkcji tych można zaliczyć: cie pomiaru) oraz „manual” (druko- można ładować do komputera dane dodatkowych opłat umożliwia: proste
przewijanie przebiegu, pomiar z wy- wanie włączane i wyłączane ręcz- z karty PC lub pamięci wewnętrznej wyświetlanie przebiegu z pliku, kon-
korzystaniem kursorów, automatycznie). Jest też możliwe drukowanie rejestratora, pochodzące jednocześnie wersję danych binarnych z pliku na for-
ne zapisywanie, podtrzymanie wa- komentarzy, stanu ekranu, listy, ra- z 16 rejestratorów pracujących w sieci mat .csv, przewijanie obrazu, powięk-
runków startu, zapisywanie nastaw portu oraz w zakresie zaznaczonym LAN. Jest też dostępna funkcja zdal- szanie i zmniejszanie obrazu, wyświe-
konfiguracyjnych, wprowadzanie ko- kursorami. nego sterowania rejestratorem za po- tlanie nastaw kanału i inne.
reklama
77
prezentacja
jednofazowy wymuszalnik
mocy WM-1000
do kontroli mocy pobieranej przez licznik energii elektrycznej
Piotr Justyński – ERA-GOST Sp. z o.o.
Przedsiębiorstwo ERA-GOST Sp. z o.o. jest znanym w Europie i na świecie producentem

mierników elektrycznych i kontynuatorem 75-letniej tradycji Zakładów Elektrotechnicz-
nych ERA. W ostatnim czasie zmodernizowało jeden ze swoich jeszcze mniej znanych pro-
duktów – jednofazowy wymuszalnik mocy WM-1000 – przeznaczony do kontroli mocy
pobieranej przez licznik energii elektrycznej zainstalowany w sieci 230 V/50 Hz.
P ozwala on na kontrolę rejestra-

cji mocy zadanej wymuszalni-
kiem o wartościach: 10, 20, 500
trycznego. Wymuszalnik mocy po-
siada również układ odcinający ob-
ciążenie przy napięciach wyższych
W celu przeprowadze-
nia pomiarów wskaźni-
kiem wychyłowym znaj-
i 1000 W oraz umożliwia wykrycie niż 280 V; w takim przypadku moż- dującym się w urządze-
nielegalnego poboru energii elek- liwy jest tylko pomiar napięcia sie- niu, za pomocą przełącz-
trycznej. Za pomocą WM-1000 moż- ci. W celu wymuszenia mocy o war- nika przyciskowego PO-
na szybko zdiagnozować każdy licz- tości wybranej przełącznikiem ob- MIAR wybieramy odpo-
nik i sprawdzić, czy przypadkiem rotowym należy końcówki prze- wiednią funkcję. Jest ona
nie jest spowalniany magnesem wodów podłączyć do gniazd wty- sygnalizowana przez ele-
(umieszczonym np. za tablicą licz- kowych wymuszalnika oraz do wy- menty świetlne znajdu-
nikową). WM-1000 umożliwia rów- branych punktów sieci elektrycz- jące się w pobliżu wskaź-
nież pomiar wartości skutecznej na- nej 230 V/50 Hz, będącej pod napię- nika wychyłowego. Gdy
pięcia sinusoidalnego w zakresie ciem. Wybrana wartość wymuszo- przycisk przełącznika
0....500 V. nej mocy czynnej jest sygnalizowa- przyciskowego jest wy-
Pomiar przeprowadzamy za po- na za pomocą elementów świetl- ciśnięty, przyrząd umoż-
mocą wbudowanego, odpornego na nych znajdujących się w pobliżu liwia pomiar napięcia Wymuszalnik WM-1000 dostarczany jest w spe-
cjalnym futerale
wstrząsy wskaźnika magnetoelek- wskaźnika wychyłowego. w każdej pozycji przełącz-
nika obrotowego, przy czym w po- dujące się w urządzeniu (sygnalizo-
Dane techniczne jednofazowego wymuszalnika mocy WM-1000: zycji OFF (bez sygnalizacji elemen- wane jest to za pomocą elementu
Napięcie znamionowe sieci: 230 V. tu świetlnego) i w pozycji POMIAR świetlnego), dzięki czemu nie ule-
Częstotliwość znamionowa sieci: 50 Hz. (z sygnalizacją elementu świetlne- gnie ono uszkodzeniu. W tym przy-
Moce zadane: 10 W (dokł. 20 %), 20 W (dokł. 20 %), 500 W (dokł. 20 %),
1000 W (dokł. 20 %). go) – bez wymuszenia obciążenia, padku możliwy jest jedynie pomiar
Klasa dokładności wskaźnika napięcia: 5 %. natomiast w pozycjach: 10, 20, 500 napięcia.
i 1000 W – z wymuszonym obcią-
reklama
żeniem. Gdy przycisk przełączni-
ka przyciskowego POMIAR jest wci-
śnięty, wówczas przyrząd umożli-
wia określenie wartości mocy wy-
muszonej przez obciążenie z do-
kładnością podaną w danych tech-
nicznych.
Wymuszalnik mocy WM-1000 ERA-GOST Sp. z o.o.
jest zabezpieczony przed zbyt 09-500 Gostynin
dużą wartością napięcia zasilają- ul. Płocka 37
cego. Gdy napięcie skuteczne prze- tel. 024 235 20 11
kroczy wartość 280 V, automatycz- faks 024 235 33 81
nie zostaną odłączone od zasilania eragost@eragost.pl
Jednofazowy wymuszalnik mocy WM-1000 www.eragost.pl
wszystkie układy elektryczne znaj-
78
telekomunikacja
nietypowe zakłócenia
w układach telekomunikacyjnych
dr inż. Witold Bobrowski
Najczęściej spotykanymi zakłóceniami w układach telekomunikacyjnych są przepięcia.

Pochodzą one zwykle od wyładowań atmosferycznych, spowodowanych burzami, lub
od przepięć łączeniowych, powstających w sieciach elektroenergetycznych. Oba rodza-
je przepięć rozprzestrzeniają się głównie poprzez sprzężenia elektromagnetyczne z li-
niami telekomunikacyjnymi. Na szczęście dzięki obszernej literaturze, również w języ-
ku polskim, coraz więcej wiemy o sposobach ich eliminacji.
W artykule opisano przykłady

nietypowych zakłóceń w ukła-
dach telekomunikacyjnych, opubliko-
doszło w północnych Czechach, gdzie
było stosunkowo najwięcej czasu na
przygotowanie się do nadejścia fali po-
W wyniku wykonanych przez tę
firmę prac, obejmujących czyszczenie
i naprawę, udało się doprowadzić do
których nie udało się naprawić w 76 %.
Monitory o przekątnej powyżej 17” uda-
ło się naprawić w 95 %, mniejsze mo-
wane w czeskim czasopiśmie „Sledo- wodziowej, ale jednocześnie tam po- dobrego stanu technicznego i zwrócić nitory w 22 % poszły na straty. Osob-
vaci Technika”, poświęconym proble- ziom wody był najwyższy. Dochodziło użytkownikom 77 % zalanych przez ny problem stanowiły komputery pod-
mom łączności. do zalania całych budynków i nie po- powódź komputerów. Problemy wy- ręczne (notebooki, laptopy). Okazało
magało przenoszenie urządzeń teleko- stępowały przy naprawie: się bowiem, że komputerów nowych,
wpływ powodzi munikacyjnych na wyższe piętra. dysków kompaktowych do odczy- ze świeżo naładowanymi bateriami,
na urządzenia tu (CD-ROM – compact disk read w większości nie udało się uratować.
telekomunikacyjne czyszczenie sprzętu only memory), w 75 % nie udało się Natomiast starsze modele, z wyładowa-
elektronicznego po powodzi uratować laserowej części głowicy, nymi bateriami, w wielu przypadkach
Niespodziewana letnia powódź, któ- mechanizmów napędu dyskietek, dało się ożywić, łącznie z klawiaturą.
ra nawiedziła przed kilku laty Czechy, Jedna z firm czeskich, w ramach w 64 % uznano je za nienadające Na podstawie przytoczonych da-
spowodowała nie tylko zakłócenia pomocy humanitarnej (ale jedno- się do naprawy, nych można opracować zalecenia do-
w pracy systemu elektroenergetycz- cześnie dla zdobycia odpowiednich napędów twardych dysków, które tyczące ratowania sprzętu elektronicz-
nego (wyłączenia spowodowane zala- doświadczeń), podjęła się bezpłat- w 45 % były wadliwe. nego zalanego w czasie powodzi:
niem stacji transformatorowych i roz- nego czyszczenia i naprawy kilku- Natomiast aż 95 % procesorów prze- należy jak najszybciej odłączyć
dzielczych), ale również w pracy syste- set zalanych przez powódź kompu- szło awarię bez większych uszkodzeń, wszystkie wewnętrzne elementy
mów telekomunikacyjnych, niezwykle terów. Niektóre z nich przebywały płyty główne udało się ożywić w 89 %, zasilające (w ich pobliżu dochodzi
wrażliwych na działanie brudnej wody. wiele godzin pod wodą. Błoto znisz- pamięci o dostępie swobodnym (RAM – natychmiast do elektrolizy oraz do
Czeski Telekom obsługuje 3,8 mln abo- czyło dużo elementów czynnych, ale random access memory) w 74 %. Znacz- korozji styków i innych połączeń),
nentów, z czego 1,2 mln znalazło się znaczną część komputerów udało się nie gorzej było z drukarkami, skanera- rozebrać urządzenie i ostrożnie
wówczas na terenach powodziowych. uratować i przekazać do ponownego mi oraz zasilaczami bezprzerwowymi oczyścić płyty pod bieżącą wodą,
Paradoksalnie do największych szkód użytkowania. (UPS – uninterruptible power supplier), usuwając grubsze osady,
reklama
79
telekomunikacja
dokładnie obejrzeć urządzenie rze. Przeciwnie, zwykle w danym niądze oraz jak są wykorzystywane niepożądanym dostępem: autenty-
i ewentualnie spłukać je ponow- komputerze bywa jeden robak. ich dane osobowe. zacja i szyfrowanie. Autentyzacja po-
nie pod prysznicem, Jego celem jest zarażenie możliwie lega na sprawdzaniu tożsamości lub
dokładnie opłukać wodą destylo- największej liczby innych kompu- bezprzewodowe lokalne na dostarczaniu odpowiedniego klu-
waną, terów, do których może się dostać sieci komputerowe cza. Szyfrowanie, które znacznie bar-
lekko osuszyć i spryskać alkoho- w ramach określonej sieci. Może to dziej podnosi poziom bezpieczeństwa
lem izopropylowym (tylko nie być zarówno sam Internet, jak i po- Współczesne tendencje w zakresie niż autentyzacja, polega na używaniu
zwykłym spirytusem, który roz- zornie zamknięta sieć w danym telekomunikacji zmierzają jednoznacz- specjalnych algorytmów. W bezprze-
puszcza lakier ochronny płyt oraz zakładzie pracy. Oczywiście roba- nie do zapewnienia pełnej mobilności wodowych sieciach WLAN, w zależ-
niektóre rodzaje izolacji, zwłasz- ki najczęściej atakują sieć interne- uczestników. Obecnie urządzenia koń- ności od potrzeb, najczęściej są stoso-
cza tworzywa sztuczne i gumę), tową, gdyż poprzez nią komuniku- cowe to nie tylko stanowiska pracy na wane szyfry 40-, 60- lub 128-bitowe.
dosuszyć strumieniem ciepłego je się największa liczba użytkowni- biurkach, ale rosnąca liczba różnych
powietrza, ków. A ponieważ Internet oferuje przenośnych lub nawet kieszonkowych niszczenie układów
włożyć nowe baterie i połączyć użytkownikom łatwy dostęp i ano- terminali. Pojęcie komputerowego sta- telekomunikacyjnych
poprzez odpowiednie zabezpie- nimowość, jest najczęstszym źró- nowiska pracy wyposażonego w nie- impulsem nuklearnym
czenia i układy pomiarowe pły- dłem i sposobem przenoszenia ro- zbędne gniazdka telefoniczne i kompu-
tę główną, a następnie stopniowo baków. Pojawiają się również pro- terowe należy już do przeszłości. Doty- W literaturze dotyczącej kompaty-
przyłączać pozostałe moduły. gramy zawierające w sobie zarów- czy to zwłaszcza bezprzewodowych lo- bilności elektromagnetycznej (EMC –
no robaka, jak i wirusa, Hakerzy kalnych sieci komputerowych. Sieci te, electromagnetic compatibility) coraz
zakłócenia w pracy wykorzystują w ten sposób łatwo- które są głównym środkiem wzajem- częściej rozważa się możliwość zdal-
komputerów wprowadzane wierność użytkowników kompute- nej komunikacji pomiędzy użytkowni- nego niszczenia układów elektronicz-
przez hakerów rów otwierających bez zastanowie- kami komputerów w danej instytucji, nych – w tym systemów telekomuni-
nia się załączniki poczty z rozsze- osiągnęły w ostatnich latach znaczny kacyjnych – przy użyciu silnego impul-
Komputery pracujące w systemach rzeniem na przykład .exe, przycho- postęp w dziedzinie technologii oraz su elektromagnetycznego. Zostaje on
telekomunikacyjnych (podobnie jak dzące od nieznanych nadawców, zwiększenia przepustowości. Obecnie wytworzony zwłaszcza przez wybuch
i pozostałe komputery współpracu- komputerowe konie trojańskie – zyskują coraz większą popularność za- bomby jądrowej na wysokości kilku
jące z siecią Internet) są narażone są w pewnym sensie innym rodza- pewniając pełną mobilność uczestni- kilometrów nad atakowanym obsza-
na trzy podstawowe rodzaje zakłó- jem programów. Ich głównym ce- ków. Zalety tych sieci doceniają zwłasz- rem (NEMP – Nuclear Electromagne-
ceń wprowadzanych – niestety świa- lem jest otwarcie tylnych drzwi cza osoby, które muszą mieć stały do- tic Pulse). Ujemną stroną zastosowa-
domie – przez tzw. hakerów do sie- do komputera danego użytkowni- stęp do centralnych baz danych nieza- nia takiego ataku jest niekontrolowa-
ci internetowej. Są to: wirusy, robaki ka, aby umożliwić hakerowi prze- leżnie od miejsca, w którym się aktual- ne zniszczenie praktycznie całej elek-
i konie trojańskie (virus, worm, tro- jęcie nad nim kontroli. Starają się nie znajdują. Należą do nich m.in. me- troniki na powierzchni ziemi w pro-
jan horse). one niepostrzeżenie przedostać do nadżerowie, handlowcy, lekarze, ma- mieniu setek kilometrów. Co więcej,
wirusy komputerowe – są to pro- danego komputera, często pod po- gazynierzy wielkich składów, itp. Czę- w określonych warunkach meteorolo-
gramy tak napisane, aby atako- zorem użytecznych programów. Ich sto bezprzewodowe sieci komputerowe gicznych (w zależności od stanu jonos-
wały możliwie największą licz- celem jest umożliwienie łatwego znajdują zastosowanie tam, gdzie inwe- fery) odbicia impulsu mogą się prze-
bę zbiorów określonego rodzaju dostępu poprzez zaatakowany kom- stowanie w budowę sieci przewodowej nosić bardzo daleko, stwarzając ryzy-
w danym komputerze, rozmna- puter do innych komputerów. Przy- (krótkoterminowe wynajęcie pomiesz- ko również i dla napastnika.
żały się w nim oraz szerzyły się kładem mogą tu być zmasowane czeń, uzupełnienie istniejącej sieci, itp.) Praktycznie działanie impulsu
za pomocą normalnych sposobów ataki na określony serwer instytucji jest nieopłacalne. Jest wiele możliwości elektomagnetycznego (EMP – Elec-
komunikowania się (poprzez dys- handlowej (e-commerce) lub banku. rozbudowy topologii sieci oraz zmia- tromagnetic Pulse) wypróbowano
kietki oraz pocztę elektroniczną). W chwili ataku zostają przesyłane ny stosowanych w nich technologii ra- już w czasie pierwszej wojny w Za-
Powodują niszczenie danych, sys- ogromne ilości pakietów (często wa- diowych. toce Perskiej. Zamiast wybuchu nu-
temów lub zniekształcają ich pra- dliwych). Zaatakowany serwer sta- klearnego zastosowano wybuch kla-
cę. Niestety w miarę tworzenia ra się na nie odpowiadać. Powoduje zabezpieczanie sieci WLAN syczny uzupełniony jonizacją lasero-
programów antywirusowych, po- to jego zatkanie się i niedostępność przed hakerami wą. Od tego czasu nastąpił dalszy po-
jawiają się nowe, coraz bardziej dla rzeczywistych użytkowników. stęp w technice i impulsy elektroma-
niebezpieczne, wirusy, Wiadomość o takim ataku rozcho- Istotnym problemem jest zabez- gnetyczne można obecnie wytwarzać
robaki komputerowe – są to pro- dzi się stosunkowo szybko. Łatwo pieczenie lokalnej sieci bezprzewo- lokalnie, na małych obszarach. Pre-
gramy przeznaczone do szerzenia sobie wyobrazić, jak obniża to pre- dowej przed hakerami. Mają oni sto- wencyjna ochrona przed zakłócenia-
się w sieciach komputerowych. stiż instytucji, budowany niekiedy sunkowo łatwiejszy dostęp do sie- mi typu EMP oraz NEMP staje się więc
Mogą być poważnym zagroże- latami. Dotyczy to zwłaszcza klienci bezprzewodowej niż do zamknię- istotnym zagadnieniem dla ważniej-
niem, zwłaszcza w przyszłości. Ich tów banku, którzy mogą stracić do tej sieci przewodowej. Stosowane są szych obiektów telekomunikacyjnych
celem nie jest jak największe roz- niego zaufanie. Nie są pewni, czy dwie podstawowe metody zabezpie- (radiowych, łączności wojskowej, po-
mnożenie się w jednym kompute- mają właściwie zabezpieczone pie- czania sieci bezprzewodowej przed licji, ogólnoświatowego systemu łącz-
80
ności przenośnej GSM, bezprzewodo- ochrony musi być więc znacznie wyż- literatura 9. L. Smoleński, M. Zientarski, Roz-
wych połączeń internetowych, itp.). szy niż w przypadku dotychczas stoso- wój mediów i systemów transmi-
wanej ochrony przed przepięciami at- 1. M. Jirasek, Opticka vlakna v elek- syjnych, „Przegląd Telekomuni-
ochrona urządzeń mosferycznymi i łączeniowymi. troakustyce, „Sdelovaci Techni- kacyjny” 1/2003.
telekomunikacyjnych ka” 2/2000. 10. A.P. Wierzbicki, Rola telekomu-
przed impulsami wnioski 2. R. Smolik, Nebezpecna komunikacji w kształtowaniu spo-
elektromagnetycznymi nikace, „Sdelovaci Technika” łeczeństwa informacyjnego,
Systemy telekomunikacyjne działa- 2/2001. „Przegląd Telekomunikacyjny”
Spektrum częstotliwościowe NEMP ją na zasadzie przekazywania sygna- 3. V. Tulec, Bezdratove site LAN, 4/2003.
osiąga kilka GHz (czoło impulsu 1 ns). łów elektrycznych – nic więc dziw- „Sdelovaci Technika” 11/2001. 11. B. Wiaderek, Zagrożenia przy za-
Indukowane impulsy napięciowe są nego, że najczęściej spotykanymi za- 4. A. Prokes, Koncepce bezkabelovych silaniu sieci teleinformatycz-
w stanie zniszczyć wszystkie elemen- kłóceniami są zakłócenia napięciowe, optickych komunikacnich syste- nych, Prace Instytutu Elektro-
ty półprzewodnikowe znajdujące się zwłaszcza przepięcia atmosferyczne mu, „Sdelovaci Technika” 12/2001. techniki 1999 z. 203.
na danym obszarze. Impuls elektroma- i łączeniowe. W ostatnich latach, 5. P. Holubec, Energetika, ICT a po- 12. A. Sowa, Urządzenia do ograni-
gnetyczny przenosi się przez powietrze, gdy w systemach teletechnicznych godne, „Sdelovaci Technika” czania przepięć w instalacji elek-
a następnie rozchodzi się przez przewo- coraz częściej pracują czułe elemen- 10/2002. trycznej w obiekcie budowla-
dy. Wszystkie urządzenia elektroniczne ty elektroniczne oraz wprowadzana 6. J. Dudas, Elektromagneticky pulz nym, „elektro.info” 2/2003.
należy więc uszczelnić. W tym celu sto- jest technika komputerowa, pojawił – nebezpeci a ochrana, „Sdelova- 13. S. Benda, Calculation of overvol-
suje się odpowiednie obudowy meta- się nowy rodzaj nietypowych zakłó- ci Technika” 3/2003. tages and interference voltages,
lowe. Wszelkie wejścia i wyjścia (zasi- ceń spowodowanych przez naturę (na 7. A. Jakubiak, Radiolokacyjne za- „ABB Review” 8/1996.
lanie, kable, anteny, itp.) wyposaża się przykład przez powódź) lub wywo- kłócenia bierne – ich powstawa- 14. H.A. Willebrand, B.S. Ghuman,
w elementy ochrony przepięciowej oraz ływanych celowo (hakerzy) oraz zania i właściwości, „Przegląd Tele- Fiber optics without fiber, „IEEE
filtry przeciwzakłóceniowe (EMI – elec- grożeń stwarzanych przez organiza- komunikacyjny” 4/2001. Spectrum” 8/2001.
tromagnetic interference). Ze względu cje militarne mające na celu całkowi- 8. A. Jakubowski, L. Łukasiak, O te- 15. W. McGrady, S. Santoso, Under-
na wysokie częstotliwości i amplitudy te zniszczenie układów elektronicz- lekomunikacyjnych pożytkach standing power system harmo-
NEMP zagrożone są nie tylko instalacje nych i telekomunikacyjnych na okre- z elektroniki wynikających, „Prze- nics, „IEEE Power Engineering Re-
zewnętrzne, ale i wewnętrzne. Poziom ślonym terenie impulsem NEMP. gląd Telekomunikacyjny” 1/2003. view” 11/2001.
reklama
81
prezentacja
wyłączniki różnicowoprądowe
firmy Moeller
Andrzej Majewski – Moeller Electric
Jedną z najbardziej skutecznych metod ochrony przeciwporażeniowej ludzi i zwierząt

jest stosowanie urządzeń ochronnych różnicowoprądowych. Są one w tej chwili nieod-
łącznym elementem instalacji elektrycznych budynku.
P owszechnie stosowane wyłącz-

niki różnicowoprądowe, czułe
na prąd sinusoidalny z oznacze-
niem AC, stanowią ponad 90 % in-
stalowanych w budownict wie
mieszkaniowym oraz użyteczności
publicznej (fot. 1 i rys. 1). Ich dzia-
łanie jest wystarczająco skuteczne
w większości prostych instalacji
(rys. 2). Jednak coraz częściej tego
typu aparaty w instalacjach z zasi-
laczami impulsowymi oraz napęda-
mi wind, ruchomych schodów czy
zasilających sprzęt AGD, funkcjonu- Fot. 1 Wyłączniki różnicowoprądowe typu CFI6 chronią przed: dotykiem bezpośred-
nim części pod napięciem przy znamionowym różnicowym prądzie nie więk-
ją w niekorzystnych warunkach. szym niż 30 mA (ochrona uzupełniająca); przed dotykiem pośrednim części
Dlatego zanim wybierzemy wyłącz- instalacji elektrycznej, będącej pod napięciem w wyniku uszkodzenia izola-
cji przy znamionowym różnicowym prądzie większym niż 30 mA; przed poża- Fot. 2 Wyłączniki nadprądowe z mo-
nik różnicowoprądowy odpowiedni rami wywołanymi prądami doziemnymi o znamionowym różnicowym prądzie dułem różnicowoprądowym
nie większym niż 500 mA. Urządzenia ochronne różnicowoprądowe można CKN6 (oferowane są z charakte-
dla naszej instalacji elektrycznej, stosować we wszystkich układach sieci z wyjątkiem układu TN-C rystykami B i C)
powinniśmy uwzględnić rodzaj od-
biorników, które będą do niej pod- w przepisach dotyczących zastosowa-
a)
łączone. nia wyłączników typu AC. W arku-
Urządzenia z elementami stero- szach norm PN-IEC 60364 są wymie-
wania elektronicznego mogą powo- nione między innymi przypadki obo-
dować przepływ odkształconych wiązkowego zastosowania wyłączni- b)
prądów różnicowoprądowych, któ- ków różnicowoprądowych o prądzie
re mają wpływ na czułość zadziała- nie większym niż 30 mA.
nia wyłącznika ochronnego. Obec- Firma Moeller Electric ma w ofer-
c)
nie w Polsce nie istnieją ograniczenia cie duży wybór wyłączników różni-
d)
e)
Rys. 2 Przykłady zadziałania wyłącznika różnicowoprądowego: a) dotyk bezpośred-

ni (np. przewód pod napięciem), b) zwarcie między przewodem neutralnym
i ochronnym, c) pojawienie się napięcia na części metalowej normalnie nie-
Rys. 1 Wyłącznik różnicowoprądowy CFI6-40/4/003 4-biegunowy może być zasto- przewodzącej (np. obudowie), d) zwarcie za zasilaczem urządzenia elektro-
sowany jako 2-biegunowy. Należy wykorzystać zaciski 5-6 i N-N. Do tych nicznego (zadziała tylko urządzenie ochronne typu A), e) nieprawidłowe po-
zacisków podłączony jest obwód przycisku TEST łączenie przewodu neutralnego i ochronnego
82
reklama
Typ Oznaczenie Przeznaczenie
Wyłącznik reaguje tylko na prądy różnicowe
AC
przemienne sinusoidalne.
Wyłącznik reaguje na prądy różnicowe przemienne sinusoidalne,

A
na prądy pulsujące jednopołówkowe ze składową stałą do 6 mA.
Wyłącznik działa z opóźnieniem minimum 10 ms (jeden półokres)
G G i jest odporny na udary 8/20 μs do 3000 A
(oznaczany również symbolem kV ).
Wyłącznik reaguje na prądy różnicowe przemienne,
U jednopołówkowe ze składową stałą, do zastosowań
z przetwornicami częstotliwości.
Wyłącznik reaguje na prądy różnicowe przemienne,
B jednopołówkowe ze składową stałą do 6 mA
i na prądy wyprostowane (stałe).
Wyłącznik jest odporny na udary 8/20 μs do 250 A.
Wyłącznik selektywny. Minimalna zwłoka czasowa 40 ms

S S (200 ms przy I μn). Odporny na udary 8/20 μs do 5 kA.
-25 Wyłącznik odporny na temperatury do -25°C.

-25°C
Bez oznaczenia do -5°C.
F Wyłącznik na inną częstotliwość (np. 150 Hz).

150 Hz
80 A Wyłącznik wytrzymuje prąd zwarciowy 10 000 A, pod warunkiem

10 000 zabezpieczenia go bezpiecznikiem topikowym gG 80 A.
Tab. 1 Oznaczenia wyłączników różnicowoprądowych
cowoprądowych, które można stoso- formatyczny oraz urządzenia z ele-

wać w zależności od rodzaju odbior- mentami, takimi jak diody oraz ty-
ników podłączonych do sieci. rystorory (elementy półprzewod-
Wyłączniki różnicowoprądowe nikowe nieliniowe). Kształty prą-
typu A są czułe nie tylko na prą- du pobieranego z sieci przez tego
dy różnicowe o przebiegu sinuso- typu urządzenia znacznie odbiega-
idalnym, ale reagują także na prą- ją od sinusoidy i mają przebiegi krót-
dy pulsacyjne stałe. Prądy o takim kotrwałych impulsów. W takiej sy-
kształcie mogą się pojawić w in- tuacji prąd różnicowy ma podobny
stalacjach z odbiornikami takimi kształt. Wyłączniki różnicowoprą-
jak komputery, UPS-y, lampy ener- dowe typu AC nie wykrywają więk-
gooszczędne, regulatory tempera- szych prądów upływu ze składową
tury i oświetlenia itp., czyli wszę- stałą, tym samym zmniejszają jego
dzie tam, gdzie występuje sprzęt in- czułość. W Niemczech nakazano po-
Rys. 3 System ochrony grupowej przy zastosowaniu w obwodach urządzeń ochron-

nych różnicowoprądowych selektywnych (S) oraz bezzwłocznych lub krót-
kozwłocznych
83
prezentacja
różnicowoprądowy IΔn=30 mA, ponie- bezpieczenia obwodów przed prze-

waż zwiększony poziom prądów upły- ciążeniem i zwarciem oraz stano-
wu przy stosowaniu filtrów oraz ekra- wią ochronę przeciwporażeniową
nowania kabla silnikowego może po- w jednofazowych obwodach, np.
wodować niezasadne wyłączenia za- seria CKN6 firmy Moeller (fot. 2).
silania. Przy instalacji, gdzie przewidziana
Rys. 4 Wyłączniki kombinowane CKN6 typu typu A są często stosowane do zabez- Wyłączniki ochronne różnico- jest sieć komputerowa, zaleca się
pieczeń instalacji jednofazowych dedykowanych dla komputerów (zaleca się
maksymalnie 5 stanowisk)
woprądowe typu B zapewniają wy- poprowadzenie osobnej instalacji
łączanie przy prądach różnicowych elektrycznej. Niezależnie od insta-
wszechne stosowanie wyłączników w instalacjach z dużą grupą świe- przemiennych sinusoidalnych i pul- lacji elektrycznej ogólnej wyprowa-
typu A w 1986 r. tlówek (>20 sztuk na fazę), sujących stałych oraz przy prądach dzona jest instalacja dedykowana
Wyłączniki różnicowoprądo- w długich przewodach, wyprostowanych. W tej chwili są dla serwera i stanowisk kompute-
we typu G są stosowane najczę- w urządzeniach grzejnych o du- najczęściej stosowane przy czułych rowych, gdzie często są wykorzy-
ściej w przypadku instalacji, w któ- żych powierzchniach, urządzeniach medycznych (tomo- stywane wyłączniki CKN6 (rys. 4).
rej zadziałanie wyłącznika różnico- przy rozruchu dużych silników grafy komputerowe, urządzenia W tego typu instalacjach elektrycz-
woprądowego następuje w wyniku elektrycznych, transformatorów, rentgenowskie), a także w insta- nych należy zwrócić uwagę na licz-
załączenia i wyłączenia odbiorni- w instalacjach komputerowych, lacjach przemysłowych z urządze- bę komputerów podłączonych do
ków. Sytuacja taka występuje także w urządzeniach z dużą liczbą kon- niami zasilającymi odbiorniki prą- jednego obwodu. Z każdego sta-
przy impulsach wywołanych przez densatorów przeciwzakłócenio- du stałego. nowiska komputerowego popły-
przepięcia atmosferyczne. Aparaty wych, Oferowane przez Moellera wy- nie do przewodu ochronnego ok.
tego typu charakteryzują się zwłoką przy przepięciach spowodowa- łączniki ochronne różnicowoprą- 1,5 mA prądu upływu. Zaleca się,
(min. 10 ms) w stosunku do czasu zanych wyładowaniami atmosfe- dowe typu S mają zwłokę czasową aby sumaryczny prąd nie przekro-
działania standardowego wyłączni- rycznymi. min. 40 ms. Urządzenia są monto- czył 10 mA. Problemem mogą oka-
ka bezzwłocznego. Zwłokę czasową Wyłączniki różnicowoprądowe wane w rozdzielnicach głównych zać się również listwy komputero-
uzyskuje się poprzez zainstalowa- typu U, dostępne w ofercie firmy Mo- budynku, a dzięki zwłoce czasowej we z filtrami i ochroną przepięcio-
nie elementu RC w obwodzie wtór- eller, są dostosowane do pracy z prze- zachowują selektywność w stosun- wą. Często zdarza się, że listwa od-
nym przekładnika sumującego wy- twornicami częstotliwości. Ich charak- ku do zainstalowanych, np. w roz- daje do przewodu więcej niż >2 mA.
łącznika różnicowoprądowego. Dzię- terystyka wyzwalania została specjal- dzielnicach piętrowych, wyłączni- Dlatego zaleca się podział obwodów
ki temu nie reagują one na pierwszy nie zaprojektowana do pracy z urządze- ków różnicowoprądowych wysoko odbiorczych, co zapewnia zasilanie
impuls podczas załączania, gdy urzą- niami sterowanymi przez przetworni- czułych o In=30 mA (rys. 3). Podczas ograniczonej liczby komputerów.
dzenia pobierają kilkakrotnie więk- ce z filtrami. Urządzenie zapewnia wła- burz mogą występować też przepię- Rozwój technologii powoduje, że
sze prądy niż wartości znamiono- ściwą pracę dla częstotliwości różnych cia atmosferyczne, które dostają się wzrasta zapotrzebowanie na stoso-
we. Podczas szybkich procesów łą- niż 50 Hz. Jest to typ wyłącznika re- przez linię napowietrzną do obiektu. wanie elementów elektronicznych
czeniowych powstają zakłócenia na- agującego na prądy różnicowe sinuso- W związku z tym wyłączniki selek- w urządzeniach domowego użytku
pięcia, które powodują przepływ prą- idalne i pulsacyjne, o zwłoce czasowej tywne mają dużą wytrzymałość na oraz w instalacjach przemysłowych.
du upływu przez pojemność filtru do min. 40 ms. Aparaty tego typu są do- udary prądowe, co najmniej 5 kA. Jednak to od prawidłowego dobrania
przewodu ochronnego PE. stępne na znamionowy prąd różnicowy Wymienione wyłączniki różni- wyłącznika różnicowoprądowego za-
Wyłączniki krótkozwłoczne stoso- 100 i 300 mA. W przypadku przemien- cowoprądowe nie posiadają żadne- leży ciągłość zasilania oraz elimina-
wane są najczęściej w obwodach o du- ników zasilanych trójfazowo Moeller go zabezpieczenia przed zwarciami. cja przypadkowych zadziałań wyłącz-
żej pojemności, np.: nie produkuje wyłączników na prąd Na tabliczce znamionowej wyłączni- nika różnicowoprądowego, a tym sa-
ka podawana jest jego wytrzymałość mym jakość i komfort korzystania
Rodzaj prądów różnicowych Oznaczenie prądu Prąd zadziałania zwarciowa oraz maksymalna war- z tych urządzeń.
Prądy przemienne (0,50 - 1)/Δn tość prądu znamionowego wkład-
reklama
ki bezpiecznikowej zabezpieczającej
Prądy wyprostowane pulsujące
(połówki dodatnie i ujemne) (0,35 - 1,4)/Δn
ten wyłącznik. Umieszczony na ta-
Prądy wyprostowane bliczce znamionowej symbol ozna-
cza, że wyłącznik wytrzymuje prąd
Prądy połówkowe wysterowane
(0,25 - 1,4)/Δn zwarciowy 10 000 A, o ile jest zabez-
z kątem wysterowania 90° (0,11 - 1,4)/Δn
z kątem wysterowania 135° pieczony wkładką bezpiecznikową Moeller Electric Sp. z o.o.
Prądy połówkowe 80 A (tab. 1). 02-673 Warszawa
maks. 1,4/Δn+6 mA Coraz bardziej popularne sta-
ze składową stałą do 6 mA ul. Konstruktorska 4
Prądy wyprostowane
(0,50 - 2)/Δn
ją się wyłączniki różnicowoprą- tel. 022 843 44 73
wygładzone faks 022 843 49 92
dowe kombinowane, posiadające
Tab. 2 Prądy wyzwalania dla urządzeń różnicowoprądowych. Dla wyłączników róż- człon różnicowoprądowy i nadprą- andrzej.majewski@moeller.pl
nicowoprądowych typu AC dla czułości 30 mA (np. CFI6-40/4/003) prąd wy- www.moeller.pl
zwalania musi być zapewniony od 15 mA dowy. Przeznaczone są one do za-
84
systemy komputerowe
kurs praktycznego wykorzystania

programu ATP – EMTP
uruchomienie programu i pierwsze obliczenia (część 1.)
mgr inż. Jarosław Wiater – Politechnika Białostocka
Pakiet ATP to oprogramowanie służące do analizy obwodów w dziedzinie czasu. Po-

prawność obliczeń wykonywanych przez program była już wielokrotnie weryfikowana
w praktyce i to z dobrymi efektami. ATP to pakiet programów o ogromnych możliwo-
ściach. W rękach sprawnego inżyniera będzie stanowił nieocenione narzędzie pracy.
A TP (Alternative Transients Pro-
Fot. 1 i 2 J. Wiater
gram) to pakiet programów służą-
cy do wykonywania obliczeń w ukła-
dach i systemach elektroenergetycz-
nych. Należy on do grupy programów
opracowanych do wszechstronnej ana-
lizy stanów nieustalonych w dziedzinie
czasu – w skrócie EMTP (Electromagne- Fot. 2 Przykłady analizowanych obwodów w ATP – rozbudowany system elektro-
Fot. 1 Strona domowa pakietu ATP energetyczny WN
tic Transients Program). W celu ułatwie-
nia i uproszczenia obliczeń użytkownik ną zaprezentowane wszystkie podsta- ATP Draw jest postprocesorem graficz- przebiegów w dziedzinie czasu, ich za-
ma do dyspozycji ponad dwieście ele- wowe funkcje pakietu ATP (fot. 1). nym, czyli programem umożliwiają- pis lub wydruk. Daje on również możli-
mentów, które wchodzą w skład syste- Artykuł jest początkiem całej serii cym zdefiniowanie układu, który bę- wość wyznaczenia widma sygnału, wy-
mu elektroenergetycznego. Począwszy omawiającej na przykładach praktyczne dzie poddany obliczeniom. Jest on bar- konania prostych operacji, takich jak
od prostych elementów RLC, poprzez zastosowanie tego programu. Jego naj- dzo przyjazny użytkownikowi. Najważ- sumowanie, odejmowanie, mnożenie
elementy nieliniowe, takie jak na przy- większą zaletą jest to, że jest dostępny niejszym programem jest ATPMingW. i dzielenie dwóch przebiegów.
kład ograniczniki przepięć, skończyw- bezpłatnie, wymaga jedynie rejestracji. Jest to główny moduł obliczeniowy. To
szy zaś na nieliniowych maszynach Dodatkowo, dostępna wersja bez proble- właśnie ten program wykonuje wszyst- licencja
elektrycznych (transformatorach, silni- mów funkcjonuje pod Windowsem 95, kie operacje zadane przez ATP Draw.
kach asynchronicznych, synchronicz- 98, 2000 i XP. Istnieje też wersja przy- Komunikuje użytkownikowi o zaist- Program został udostępniony przez
nych i silnikach prądu stałego). Możli- stosowana do pracy pod Linuksem. Pro- niałych błędach, generuje ostrzeżenia twórców bezpłatnie. Autorzy programu
we jest również definiowanie własnych gram jest ciągle unowocześniany, dlate- i raporty. PlotXY jest to program umoż- w skrócie nazywanego ATP wymagają
elementów. W kolejnych publikacjach, go warto mu się bliżej przyjrzeć. liwiający graficzną prezentację wyni- jedynie rejestracji i akceptacji warun-
które będą swego rodzaju skróconym Pakiet składa się z trzech programów ków obliczeń. Dzięki niemu staje się ków licencji. Procedura jest bezpłatna,
kursem korzystania z programu, zosta- – ATP Draw, ATPMingW oraz PlotXY. możliwe wybranie interesujących nas a jej przejście, co mogę potwierdzić wła-
reklama
ŚWIAT
automatyki przemysłowej
Oferujemy bogaty asortyment w zakresie dostaw

podzespołów automatyki, elektroniki i energetyki
przemysłowej. Świadczymy usługi napraw w zakre-
sie serwonapędów, napędów i monitorów. Warunki
gwarancji - zgodnie z zasadami sprzedaży towarów
i usług. Zapytania prosimy kierować pod adres na-
szego biura w Koninie.
Logitec.pl
Logitec Automatyka Przemysłowa
nr 5/2007 ul. Stokrotkowa 16, 62-502
w wKonin
w. e l e k t r o . i n f o . p l GSM: +48 604129402
tel: +48 63 240 81 18
fax: +48 63 240 80 79
85 e-mail: biuro@logitec.pl
www.logitec.pl
systemy komputerowe
poszczególnym składnikom pakietu

Fot. 3 - 7 J. Wiater
ATP. Trzeba pamiętać, że w szybkim

czasie mogą powstawać nowe wersje
oprogramowania. Proszę jednak się
tym nie zrażać i zawsze pobierać naj-
nowsze wersje.
Fot. 3 Wypełniamy formularz licencji Fot. 6 Rozpakowane pliki ATP instalacja

Trzy pliki pobrane z Interne-
tu umieszczamy w jednym katalo-
gu, np. C:\ATP. Rozpakowujemy plik
ATPDraw50_install.zip (wyodrębnia-
Fot. 4 Wprowadzanie nazwy użytkow-
nika i hasła Fot. 5 Pobieranie oprogramowania Fot. 7 Pierwsze uruchomienie ATP my) do wybranego katalogu (fot. 6).
Uruchamiamy plik SETUP.EXE. Przy
snymi doświadczeniami, nie stanowi glic.html. Wymagane jest podanie w od- z hasłami dostępu do stron interneto- korzystaniu z niektórych wersji Win-
większego problemu. Warunki licencji powiednich polach imienia i nazwiska, wych, z których możemy pobrać opro- dowsa może wystąpić błąd w module
zabraniają jedynie komercyjnego czerpa- adresu korespondencyjnego oraz adresu gramowanie (fot. 3). instalacyjnym programu ATP Draw. Nie
nia zysków ze sprzedaży udostępnione- e-mail. Na końcu wpisujemy zbiorczo należy się tym przejmować. W przypad-
go oprogramowania. Każdy użytkownik w jednej linii adres e-mail, nazwisko, pobranie oprogramowania ku takiej sytuacji trzeba wybrać dyspo-
powinien wcześniej szczegółowo zapo- miasto, kraj. Potwierdzamy wprowadzo- zycję OK, a następnie IGNORUJ.
znać się z warunkami licencji, która jest ne dane i generujemy formularz, który Kiedy mamy już licencję, możemy Procedura instalacji będzie prze-
dostępna na stronie internetowej o ad- należy podpisać i odesłać zwykłą pocz- przejść do procedury pobrania opro- biegać dalej, nie wpłynie to również
resie http://www.emtp.org/eeugfl.html. tą pod wskazany adres. W ciągu 1 - 2 ty- gramowania ze strony internetowej na funkcjonalność oprogramowania.
Po zapoznaniu się z licencją przechodzi- godni otrzymamy na podany w formu- http://www.eeug.org/files/secret/. Po zaakceptowaniu warunków licen-
my do procedury rejestracyjnej dostęp- larzu adres potwierdzenie na piśmie, za- Wymagane jest podanie nazwy użyt- cji i wprowadzeniu nazwy użytkowni-
nej na stronie http://www.emtp.org/eeu- świadczające o posiadanej licencji, wraz kownika i hasła (ważna jest wielkość ka musimy zdefiniować katalog, gdzie
liter) (fot. 4). Po poprawnym zalogo- chcemy zainstalować program. Trzeba
reklama
waniu powinno się otworzyć okien- wskazać inne miejsce do instalacji pro-
ko z listą katalogów (fot. 5). Pobie- gramu niż to, które jest proponowane –
ramy ze strony 3 pliki o następują- to BARDZO WAŻNE. W tym celu wybie-
cych nazwach: ramy BROWSE i wpisujemy ręcznie C:\
ATPDraw50_install.zip, EMTP. Należy się Państwu w tym miej-
Atpmingw.zip, scu wyjaśnienie. Program wewnętrznie
PlotXY-June05.zip. nakłada ograniczenie, co do liczby liter
Pliki te rozrzucone są w trzech ka- w nazwie katalogu docelowego, w któ-
talogach o nazwach odpowiadających rym będzie zainstalowany. Nie może
Fot. 8 Konfiguracja ATP Draw Fot. 9 Ustawienia ATP Draw
Fot. 10 Zawartość katalogu C:/EMTP/Atp Fot. 11 Zawartość katalogu C:/EMTP/
86
Fot. 12 Tworzymy nowy schemat Fot. 13 Ustalamy domyślne katalogi Fot. 14 Konfiguracja poleceń
ona przekraczać 8 znaków. Ogranicze- mie. Z zakładki TOOLS wybieramy leży dodatkowo zainstalować pozosta- konfiguracja
nie to zostało wprowadzone po to, aby wiersz OPTIONS. Zaznaczamy w za- łe dwa moduły – ATPMingW i PlotXY.
zapewnić możliwość łatwej transkrypcji kładce GENERAL następujące opcje: Rozpakowujemy (wyodrębniamy) za- Aby móc przeprowadzić obliczenia,
kodu źródłowego do innych systemów save windows’s current state (za- wartość pliku AtpMingW.zip do ka- należy prawidłowo skonfigurować
operacyjnych. Dlatego domyślna loka- pisz obecne położenie okna), talogu C:/EMTP/Atp/ – jest to nowo program ATP Draw. Ewentualne błędy
lizacja C:\Program Files\ jest niewłaści- save program options on exit (za- utworzony (podczas pierwszego uru- w instalacji i konfiguracji uniemożliwią
wa. Potwierdzamy wybór i dalej insta- pisuj automatycznie ustawienia chomienia) podkatalog domyślnej lo- prawidłowe funkcjonowanie, dlatego
lujemy program. Po poprawnej instala- programu „kończę pracę”), kalizacji ATP Draw. Po rozpakowa- bardzo uważnie trzeba przejść następne
cji uruchamiamy po raz pierwszy ATP autosave every 5 min (zapisz auto- niu pliku podkatalog ATP powinien etapy: uruchamiamy ATP Draw, tworzy-
Draw. Na pytanie programu, czy utwo- matycznie mój schemat co 5 min), zawierać pliki pokazane na fotogra- my nowy obwód wybierając białą kart-
rzyć dodatkowe katalogi niezbędne do create backup files (twórz kopie fii 10. Plik o nazwie PlotXY-June05. kę w lewym górnym rogu ekranu, po-
poprawnej pracy, zgadzamy się i wybie- bezpieczeństwa). zip rozpakowujemy (wyodrębniamy) twierdzamy domyślny katalog, w któ-
ramy ALL. Po potwierdzeniu powinien Po ustawieniu naciskamy kolejno do głównego katalogu ATP Draw – C:/ rym będzie zlokalizowany (wybieramy
uruchomić się program (fot. 7). APPLY, SAVE i na koniec OK. Wycho- EMTP/ (fot. 11). Te operacje są kluczo- OK), z zakładki ATP wybieramy EDIT
Przystępujemy teraz do konfigura- dzimy z programu ATP Draw. Aby móc we dla poprawnego działania opro- COMMANDS. Wybieramy NEW, wpi-
cji podstawowych funkcji w progra- w pełni wykorzystać jego funkcje, na- gramowania. sujemy nazwę dla nowo tworzonej ko-
reklama
Kamera termograficzna VIGOcam v50

Polski producent, serwis i doradztwo techniczne
Idealne narzędzie pomiarowe dla:
• energetyki,
• służb utrzymania ruchu,
• do diagnostyki maszyn i urządzeń,
• w budownictwie.
Podstawowe cechy i parametry:

• 384x288 pikseli,
• częstotliwość pracy: 50/60 Hz,
• NETD@30°C: 0,06°C,
• interfejs: USB, Ethernet, wideo,
• oprogramowanie w języku polskim w cenie kamery,
• wbudowana kamera wideo i mikrofon
do notatek głosowych,
• wymienne obiektywy.
Zapraszamy do odwiedzenia
naszego stoiska na targach EXPOPOWER
w Poznaniu, 22 - 24 maja 2007 r.
Pawilon 7a, parter, stoisko 3
VIGO System SA
ul. Świetlików 3, 01-389 Warszawa, tel. 022 666 01 45, faks 022 666 01 59
e-mail: mrzeczkowski@vigo.com.pl, www.v50.vigo.com.pl
87
reklama
Fot. 15 Komendy dla ATP Draw Fot. 16 Grupy elementów w ATP
Fot. 17 Pierwszy obwód w ATP Fot. 18 Definiujemy uziemienie układu
mendy: OBLICZENIA. Przystępujemy układu RESISTOR. Następnie z grupy

teraz do zdefiniowania parametrów – wymuszeń (źródeł) SOURCE wybiera-
zaznaczamy CURRENT ATP. Wybiera- my element AC TYPE 14. Zmianę pa-
my BROWSE i lokalizujemy plik TPBIG. rametrów poszczególnych elementów
EXE w katalogu ATP Draw – C:/EMTP/ możemy przeprowadzić po wskazaniu
ATP/. Po ustawieniu tych parametrów wybranego elementu myszką i dwu-
wciskamy UPDATE. Ponownie wybie- krotnym naciśnięciu lewego przyci-
ramy NEW, wpisujemy nazwę nowo sku. Dodajemy jeszcze jeden rezy-
tworzonej komendy: WYNIKI. Zazna- stor i przystępujemy do wykonywa-
czamy opcję CURRENT PL4. Wybieramy nia połączeń w pierwszym prostym
BROWSE i lokalizujemy plik PlotXWin. układzie. Umieszczone elementy na
EXE w głównym katalogu ATP Draw – tworzonym schemacie elektrycznym
C:/EMTP/. Ponownie wybieramy UPDA- możemy przesuwać za pomocą kur-
TE. Po zakończeniu konfiguracji komen- sora myszki z naciśniętym lewym
dy w ATP Draw powinny wyglądać tak klawiszem. Połączenia wykonujemy
jak na fotografii 15. wskazując wskaźnikiem myszki na
punkt koloru czarnego wychodzący
pierwszy obwód z danego elementu i naciskając lewy
klawisz myszki. Wskazujemy drugi
W celu przeprowadzenia obliczeń punkt i ponownie naciskamy lewy
należy zdefiniować obwód elektrycz- klawisz myszki. Łączymy układ zgod-
ny. Pierwszy raz przejdziemy przez nie z fotografią 17. Aby mógł on być
ten proces krok po kroku. W dalszej poddany obliczeniom, trzeba jeszcze
części kursu tylko w wyjątkowych zamknąć oczko – dodając uziemienie.
sytuacjach będziemy tak szczegóło- W tym celu wskaźnik myszy ustawia-
wo go opisywać. Ustawiamy wskaź- my na czarnym punkcie kończącym
nik myszy na białym tle i naciskamy jeden z rezystorów i naciskamy pra-
prawy guzik. Rozwinie się dodatkowy klawisz myszki. Powinno poja-
we MENU i z niego wybieramy gru- wić się w tym momencie okienko za-
pę elementów liniowych BRANCH LI- mieszczone na fotografii 18. Odzna-
NEAR i z tej grupy pierwszy element czamy GROUND i potwierdzamy nasz
88
wybór. Widok prawidłowego układu
przedstawia fotografia 19.
Domyślna wartość rezystancji w ATP
Draw to 1000 Ω, zaś domyślna wartość
napięcia sinusoidalnego w źródle AC
TYPE 14 to 10 kV przy częstotliwości
60 Hz. Przystępujemy teraz do zmia-
ny wartości elementów. Po wskaza-
niu rezystora myszką i dwukrotnym
naciśnięciu lewego guzika pojawi się Fot. 19 Prawidłowy układ Fot. 20 Parametry rezystora Fot. 21 Parametry źródła AC TYPE 14
okno z jego wszystkimi parametrami.
Zmieniamy wartość rezystancji pierw- go – 325 V (amplituda napięcia o war- więc podanie kilku podstawowych (w naszym przypadku będziemy ob-
szego rezystora na R1=100 Ω oraz do- tości skutecznej 230 V), 50 Hz. Pozo- parametrów niezbędnych do określe- serwować pierwsze 2 okresy przebie-
datkowo ustalamy interesujący nas za- stałe parametry pozostawiamy bez nia zakresu prowadzonych obliczeń. gu) lub czasu trwania zaburzenia. Usta-
kres danych wyjściowych po zakończe- zmian. W ten oto sposób został zdefi- Przechodzimy teraz do ustawienia pa- wiamy ten czas na 0,04. Zatwierdzamy
niu obliczeń. W zakładce OUTPUT wy- niowany w ATP Draw pierwszy układ, rametrów symulacji. Z zakładki ATP zmiany i ponownie zapisujemy nasz
bieramy 3-CURRENT&VOLTAGE. Po- który poddamy obliczeniom. wybieramy SETTINGS lub naciskamy obwód – wybierając z zakładki FILE ko-
twierdzamy nasz wybór i przechodzi- klawisz F3. Parametr DELTA T okre- mendę SAVE. Aby móc przeprowadzić
my do ustalenia parametrów drugiego pierwsze obliczenia śla odstęp czasowy w sekundach mię- obliczenia, trzeba stworzyć listę połą-
rezystora – ustawiamy R2=50 Ω i rów- dzy poszczególnymi iteracjami w pro- czeń – wygenerować plik z końcówką
nież OUTPUT – 3-CURRENT&VOLTA- Po stworzeniu układu, trzeba go cesie obliczeniowym. Domyślna war- ATP. W tym celu z zakładki ATP wybie-
GE. Na schemacie pojawią się dodatko- zapisać. Z zakładki FILE wybieramy tość tego parametru to 1E-6 – czyli 1μs. ramy MAKE FILE AS i potwierdzamy
we oznaczenia wskazujące, iż będziemy SAVE i w domyślnej lokalizacji (kata- Pozostawiamy go bez zmian. Kolejny, domyślną nazwę ustaloną przez ATP
w przyszłości obserwować prąd i napię- logu) zapisujemy schemat pod nazwą o nazwie TMAX, określa zakres mak- Draw wybierając ZAPISZ. Przystępuje-
cie na rezystorach. KURS1. Zgodnie z założeniami progra- symalnego czasu obserwacji przebie- my do wykonania obliczeń.
W podobny sposób ustawiamy pa- mów EMTP wykonują one obliczenia gu. Jest on dobierany indywidualnie Uruchamiamy je wybierając z za-
rametry źródła napięcia sinusoidalne- w dziedzinie czasu. Wymagane jest w zależności od częstotliwości źródła kładki ATP stworzoną przez nas ko-
reklama
89
systemy komputerowe
o nazwie PlotXY. Z poziomu ATP wej kolumny C:XX0001-. Zachęcam

Draw z zakładki ATP wybieramy ko- wszystkich do przeprowadzenia wła-

mendę WYNIKI. Spowoduje to uru- snych prób. Należy tylko pamiętać, iż
chomienie wymienionego programu. po każdej zmianie obwodu lub jakie-
Po prawej stronie wyświetlone są na- gokolwiek parametru powtórnie na-
Fot. 22 Obliczenia w toku zwy węzłów naszego obwodu. W dal- leży wygenerować listę połączeń (za-
szej części kursu będziemy modyfi- kładka ATP – Make File As).
Fot. 24 Spadek napięcia na rezystorach kowali je tak, aby wyniki były bar-
dziej przejrzyste. Teraz poprzestanie- podsumowanie
my na domyślnych ustawieniach ATP
Draw. Nazwy poprzedzone są literka- W artykule opisano jeden z wie-
mi: V – dla napięć i C – dla prądów lu programów do analizy obwodów
w obwodzie. Wybieramy interesują- w dziedzinie czasu. Artykuł jest tylko
cy nas przebieg i generujemy wykres początkiem – wstępem do całego kur-
naciskając PLOT. Otrzymany przesu, dlatego niektóre jego aspekty mogą
bieg można zapisać na dysk w forma- wydawać się banalne. Jednak aby móc
Fot. 25 Prąd płynący przez R1 (czer- cie WMF, wydrukować na drukarce, w przyszłości sprawnie po sługiwać się
Fot. 23 Program PlotXY wony kolor) i R2 (zielony kolor)
skopiować do schowka, zmienić ska- jego bardziej skomplikowanymi frag-
mendę OBLICZENIA. W tym momen- Jeśli obliczenia przebiegły prawi- lę z liniowej na logarytmiczną, okre- mentami, należy dobrze opanować
cie powinno mignąć na ekranie na 2 - 3 dłowo, powinien pojawić się plik ślić przedział czasowy do obserwacji, podstawy działania programu.
sekundy okno (fot. 22). Jeśli okienko o nazwie KURS1.PL4 w katalogu C:\ zmienić nazwę otrzymanych krzy-
nie pojawiło się, proszę sprawdzić: EMTP\ATP\. wych, wielkość i krój napisów, gru- literatura
czy ATP Draw jest zainstalowany bość linii. Aby wyświetlić przebieg
w katalogu C:\EMTP, wyniki obliczeń prądu w funkcji czasu, należy w pra- 1. http://www.eeug.org
czy zawartość pliku Atpmingw. wej kolumnie PlotXY myszką wska- 2. http://www.emtp.org
zip znajduje się w katalogu Do prezentacji wyników obliczeń zać krzywe, które nie mają być w przy- 3. http://www.emtp.org/eeugfl.html
C:\EMTP\ATP\. służy trzeci program z pakietu ATP szłości wyświetlane, oraz dodać z le- 4. http://www.emtp.org/eeuglic.html
reklama
90
prezentacja
system monitoringu oświetlenia

firmy MY-SOFT
mgr inż. Mirosław Maksymiuk, mgr Leszek Karliński – MY-SOFT Sp. z o.o.
W raz z rozwojem systemów

oświetleniowych, rosnącym
poziomem ich złożoności i różnorod-
trybu pracy modułu (tryb kalibracji/
tryb pracy) są regulowane za pomocą
ustawienia zworek.
ności oraz wdrażaniem kolejnych za- Moduł MS-GUARD ma obudowę
stosowań zwiększa się potrzeba kon- o szerokości 9 modułów (9×17,5 mm)
troli ich działania i sterowania. Firma montowaną na szynie TH35. Zasto-
MY-SOFT opracowała system spełnia- sowane w rozdzielnicy RMO rozwią-
jący te wymagania. zania pozwalają monitorować i sy-
Rozdzielnica monitoringu oświetle- gnalizować określone stany, takie
nia (RMO) służy do zasilania i moni- jak np. obecność zasilania sieciowe-
toringu stanu lamp oświetlenia. Sys- go (230/400 V AC), czy zabezpiecze-
tem składa się z kilku współpracują- nie jednofazowego obwodu zasila-
cych modułów, z których głównym nia lamp sprawnych. System został
Rozdzielnica monitoringu oświetlenia (RMO) służy do zasilania i monitoringu stanu lamp
elementem jest moduł MS-GUARD. także wyposażony w łącze światło-
moduł MS-GUARD wodowe służące do łatwego wprowa- formacje te mogą być konfigurowa- z tworzywa sztucznego. Ma szero-
Moduł ten monitoruje stan lamp dzenia sygnałów alarmowych. W celu ne z zewnętrznego komputera. Mo- kość 105 mm i jest montowana na
poprzez pomiar mocy czynnej po- pełnego monitoringu opraw przeszko- duł MS-SMS wysyła SMS-a zawierają- szynie TH35.
bieranej przez lampy w czasie pracy. dowych o mocy całkowitej do 1600 W, cego aktualny stan przekaźników wyj- Do zalet systemu monitorowania
Za każdym razem w trakcie monta- rozdzielnica zawiera także elemen- ściowych modułu MS-GUARD. Przeka- oświetlenia można zaliczyć jego uni-
żu rozdzielnicy systemu monitoru- ty wykonawcze i sterujące: stycznik zuje też informację o aktualnej war- wersalność, modułową konstrukcję,
jącego w obiekcie należy zautokali- LC1K09, automat zmierzchowy AZ-B, tości mocy pobieranej przez instala- prosty montaż i sprawną komunika-
brować moduł MS-GUARD na potrze- przełącznik faz PF 431 oraz wyłączni- cję oświetleniową. cję. System może być wykorzystywa-
by konkretnej instalacji oświetlenio- ki nadprądowe typu S301. Mimo że moduł MS-LINK ny do monitorowania dowolnych in-
wej. W trakcie tego procesu wartości w podstawowym założeniu rozdziel- Moduł MS-LINK jest zasilany na- stalacji oświetleniowych, jednak jego
mocy są uśredniane i zapisywane jako nica RMO jest zasilana napięciem jed- pięciem DC 24 V, ma osiem parame- podstawowym przeznaczeniem jest
prawidłowe. W trybie pracy aktual- nofazowym, możliwe jest jej wykona- trycznych wejść alarmowych, w tym monitoring oświetlenia w obiektach
nej wartości są porównywane z war- nie w wersji dla instalacji odbiorczych cztery z izolacją galwaniczną i cztery bezobsługowych. Znacznie skraca to
tościami uzyskanymi przy autokali- trójfazowych, o większych mocach. bez izolacji, do których można podłą- drogę informacji o awarii i przyśpie-
bracji. Zaletą takiego rozwiązania jest moduł MS-SMS czyć czujniki oraz wejście światłowo- sza jej usunięcie. Jest to szczególnie
to, że bezwzględne wartości mocy po- W skład systemu monitorowania dowe. Wejścia alarmowe umożliwia- istotne w przypadku obiektów wy-
bieranej przez lampy nie muszą być oświetlenia wchodzi także moduł ją rozróżnienie stanu alarmu oraz sa- korzystywanych do celów nawigacyj-
ręcznie wprowadzane do urządzenia MS SMS, który pozwala na powia- botażu czujnika. Na obudowie modu- nych przez lotnictwo oraz ogólnych
i dokładnie znane. W celu uniknię- domienie użytkownika za pomocą łu MS-LINK znajdują się diody LED systemów monitorowania oświetle-
cia zakłóceń odczytu, tolerancja mo- SMS-a o zaistniałych alarmach. Prze- opisujące stany wejść, zasilanie oraz nia używanych w miastach.
nitoringu na zmiany mocy może być kazywany tą drogą komunikat za- stan pracy modułu. Obudowa modu-
reklama
ustawiana wstępnie, za pomocą pre- wiera również podstawowe parame- łowa wykonana z tworzywa sztuczne-
definiowanych wartości, co pozwa- try monitorowanej instalacji. Moduł go ma szerokość 158 mm i jest monto-
la na obsługę lamp, których moc po- ma wyjście zewnętrznej anteny GMS wana jest na szynie TH 35.
bierana waha się w większym zakre- i komunikuje się z urządzeniem mo- moduł MS-TRAF
sie. W przypadku lamp, których po- nitorującym MS-GUARD za pomocą Moduł MS-TRAF zasila urządze-
bór mocy zmienia się znacznie w za- światłowodu. Połączenie komunika- nia monitorujące prądem 24 V DC. MY-SOFT Sp. z o.o.
leżności od temperatury otoczenia, cyjne między urządzeniami jest moni- Sam moduł zasilany jest napięciem 03-310 Warszawa
twórcy systemu przewidzieli możli- torowane i w razie wystąpienia prze- 230/400 V AC. Na obudowie zainstalo- ul. Staniewicka 18
wość wbudowania odpowiedniego al- rwy w komunikacji zostaje wysłana wano diody LED opisujące obecność tel. 022 519 41 50
gorytmu, wiążącego dopuszczalne po- informacja o tym zdarzeniu. MS-SMS napięcia zasilającego 230/400 V AC faks 022 814 54 32
ziomy mocy pobieranej i temperatury wysyła SMS-y pod numery telefonów oraz napięcia wyjściowe 24 V DC. mysoft@mysoft.com.pl
www.mysoft.com.pl
rejestrowanej przez czujnik. Zmiany wpisane do pamięci urządzenia. In- Obudowa modułowa wykonana jest
91
pprroojjeekktt
uproszczony projekt zasilania

rozdzielnic przyłączy jachtowych
w porcie śródlądowym
mgr inż. Julian Wiatr, inż. Marcin Orzechowski
Rozwój żeglarstwa turystycznego spowodował konieczność budowy infrastruktury w por-

tach o podobnych wymaganiach jak w przypadku pól kempingowych, czyli z pełnym
zapleczem socjalnym i rozwiniętą infrastrukturą energetyczną. Funkcjonujące w naszym
kraju porty żeglarskie w wielu przypadkach nie spełniają jednak oczekiwań korzystają-
cych z nich żeglarzy, dlatego w tym numerze postanowiliśmy zademonstrować przykła-
dowe rozwiązanie zasilania nabrzeża portowego żeglugi śródlądowej, które z pewno-
ścią pozwoli na bardziej komfortowe korzystanie z portu.
Z e względu na objętość projekt został ograniczony do skrzynek przyłączo-

wych przeznaczonych do przyłączania stojących w porcie jachtów. Na peł-
ną infrastrukturę portu składa się jednak wiele innych elementów, takich jak
warunki techniczne przyłączenia
do sieci elektroenergetycznej (wyciąg)
np. budynek kapitanatu, umywalnie, oświetlenie portu, punkty czerpania wody, Zasilanie rozdzielni przyłączy jachtowych (RPJ) należy wykonać kablem
itp. Zaplecze portu jachtowego jest podobne do tego, które można spotkać na YAKXS 4×50 lub o większym przekroju – w zależności od wyników obliczeń.
polu kempingowym. Kompleksowy projekt zasilania pola kempingowego pre- Kabel należy wyprowadzić z wolnego pola stacji transformatorowej „PORT1”
zentowaliśmy już na łamach „elektro.info” (w nr. 9, 10, 11/2005), dlatego tym o mocy 160 kVA, zainstalowanej na terenie portu. Pomiar energii elektrycz-
razem zalecenia dotyczące pozostałych elementów wyposażenia portu zostały nej należy projektować w układzie półpośrednim. Należy przystosować ist-
tylko zasygnalizowane. niejący układ pomiarowy do aktualnego obciążenia. Moc zwarciowa w miej-
Rys. J. Wiatr, M. Orzechowski

Legenda:
01/11 oświetlenie terenu
RPJ6 rozdzielnica przyłączy jachtowych
rura osłonowa AROT DVK F1 110
STK2 szafka telekomunikacyjna systemu pomiarowego zużytej energii elektrycznej
ZK-1A złącze kablowe budynku
Jezioro
Grabskie
umywalnia
i warsztat szkutniczy
magazyn - hangar
St 15/0,42 kV
„Port 1”
S=160 KVA
ochrona
kapitanat
Rys. 1 Uproszczony plan zagospodarowania terenu (schemat ideowy zasilania RPJ przedstawia rysunek 2)
92
z wykorzystaniem rury DVK ∅110. Przepust trzeba uszczelnić przed przedo-
stawaniem się wody.

Plan linii kablowych został przedstawiony na rysunku 1. Kable telekomu-
nikacyjne należy układać w wykopie o głębokości 0,8 m, zgodnie z zasada-
mi układania kabli energetycznych (należy stosować taśmę koloru żółtego).
Szafki STK powinny być wykonane z materiałów nieprzewodzących, z zacho-
waniem kodu IP44.
W przypadku układania we wspólnym wykopie taśmy uziemiającej i kabla,
należy zachować odstęp minimum 10 cm (rys. 6 – www.elektro.info.pl). Wszel-
kie prace związane z układaniem kabli należy wykonać zgodnie z wymaganiami
N-SEP-004 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie i bu-
dowa. Zasilanie rozdzielnic RPJ należy wykonać w układzie magistralnym (rys. 3
– www.elektro.info.pl). Rezystancja uziemienia zacisku PEN w RPJ RB≤10 Ω. Po-
miar energii należy wykonywać w układzie półpośrednim. Liczniki energii czyn-
nej i biernej indukcyjnej nie podlegają wymianie. Eksploatowane przekładniki prą-
dowe 150/5 A/A należy wymienić na przekładniki 250/5 A/A kl. 05S.
Indywidualne liczniki pomiarowe zostaną zainstalowane w RPJ. Są one wyposa-
żone w wyjścia impulsowe, którymi po zużyciu 1 kWh energii przesyłany jest impuls
prądowy do centralnego komputera zainstalowanego w budynku kapitanatu portu.
Schemat układu połączeń indywidualnych liczników pomiarowych zużytej energii
elektrycznej został przedstawiony na rysunku 3 (www.elektro.info.pl). Rysunek 1
ilustruje plan rozmieszczenia okablowania systemu teleinformatycznego rozliczania
energii elektrycznej oraz zasilania RPJ, a rysunek 4 – schemat ideowy RPJ. Indywi-
Rys. 2 Schemat ideowy stacji transformatorowej 15/0,42 kV o mocy 160 kVA
dualne liczniki zainstalowane w RPJ służą do rozliczeń wewnętrznych.
scu przyłączenia stacji do linii SN wynosi S”kQ=100 MVA. Czas trwania zwar-
cia w sieci SN – 1 s. Nieskompensowany prąd pojemnościowy zwarcia jed- obliczenia
nofazowego z ziemią w sieci SN jest równy 15 A. Dopuszczalny współczyn-
nik mocy biernej tgϕ=0,4 (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki dobór kabli zasilających RPJ na długotrwałą obciążalność prądową i prze-
i Pracy z 20 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków przyłącza- ciążalność:
nia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, ruchu i eksploatacji tych sie- a) dla pojedynczej rozdzielnicy RPJ:
ci [DzU nr 2 z 2005 r., poz. 6]). Pz1 = k j1 ⋅ n ⋅ P1 = 0, 7 ⋅ 6 ⋅ 3 ≈ 12, 60 kW
Pz1 12, 60 ⋅ 10 3
stan istniejący IB = = ≅ 22, 73 A
3 ⋅ Un ⋅ cos ϕ 3 ⋅ 400 ⋅ 0, 8
Na terenie portu jest zainstalowana stacja transformatorowa 15/0,42 kV W przypadku największego dopuszczalnego obciążenia RPJ prąd wyniesie:
o mocy 160 kVA, przeznaczona dla potrzeb portu. Stacja zasila budynki: ka-
Pmax 6 ⋅ 3 ⋅ 10 3
pitanatu, umywalni, ochrony, magazynu (hangaru) i warsztatu szkutnicze- IB = = ≅ 32, 48 A
3 ⋅ Un ⋅ cos ϕ 3 ⋅ 400 ⋅ 0, 8
go. Ponadto z rozdzielnicy niskiego napięcia stacji transformatorowej zasi-
lane jest oświetlenie terenu portu, który może pomieścić 60 jachtów śród- Należy przyjąć zabezpieczenie typu R303.50.
lądowych. b) dla grupy RPJ zasilanych z jednego obwodu:
PZ = k z ⋅ N ⋅ Pz1 = 0, 7 ⋅ 5 ⋅ 12, 60 = 44,10 kW
opis techniczny Pz 44,10 ⋅ 10 3
IB = = ≅ 79, 60 A
3 ⋅ Un ⋅ cos ϕ 3 ⋅ 400 ⋅ 0, 8
W miejscach wskazanych na rysunku 1 należy zainstalować rozdzielni-
ce przyłączy jachtowych (RPJ), o kodzie IP56, wykonane zgodnie z rysunka- Należy przyjąć zabezpieczenie typu WTN00gG100.
mi 4 i 5. W każdej RPJ należy zainstalować oprawę oświetlenia awaryjnego I B = 79, 60 ≤ I n = 100 A ≤ I Z
uruchamianą automatycznie w przypadku zaniku napięcia w linii zasilającej.
k ⋅I 1, 6 ⋅ 100
Czas świecenia opraw powinien wynosić nie mniej niż 120 minut. IZ ≥ 2 n = = 110, 34 A
1, 45 1, 45
Kabel YAKXS 4×50 zasilający RPJ należy układać w wykopie o głębokości
0,8 m na podsypce z piasku o grubości 10 cm. Po ułożeniu kabla należy, w od- Na podstawie PN-IEC 60364-5-523 należy przyjąć kabel YAKXS 4×50, dla
stępach co 10 m, nałożyć na nim opaski kablowe zawierające następujące in- którego Iz=113 A >110,34 A, gdzie:
formacje: typ kabla∗długość∗rok ułożenia∗trasa∗wykonawca. Kabel nale- Pz – moc czynna zapotrzebowana przez RPJ jednego ciągu (RPJ 1 – RPJ lub
ży zasypać warstwą piasku o grubości 10 cm, następnie warstwą rodzimego RPJ 6 – RPJ 10), w [kW],
gruntu o grubości 15 cm, ułożyć taśmę kablową koloru niebieskiego i zasy- Pz1 – moc czynna zapotrzebowana przez pojedynczą rozdzielnicę RPJ 5, w [kW],
pać wykop. Wszelkie przepusty kablowe układane w ziemi należy wykonać kz – współczynnik zapotrzebowania, w [-],
93
projekt
n – liczba przyłączanych jachtów do pojedynczej RPJ, w [-], li – długość i-tego odcinka linii zasilającej, w [m],
P1 – moc czynna zapotrzebowana przez pojedynczy jacht przyłączany do RPJ, Pz1i – obciążenie i-tego odcinka linii zasilającej, w [kW],
w [kW], γ – konduktywność przewodu, w [m/(Ω mm2)],
kj1 – współczynnik jednoczesności dla pojedynczej RPJ, w [-], S – przekrój przewodu, w [mm2],
Pmax – największe dopuszczalne obciążenie RPJ, w [kW] (przy współczynni- Un – napięcie nominalne linii zasilającej, w [V].
ku kj=1),
cosϕ – współczynnik mocy, w [-] (dla celów artykułu przyjęto cosϕ=0,8; w wa- obliczenia zwarciowe
runkach rzeczywistych cosϕ należy obliczyć na podstawie wartości mocy za-
potrzebowanej czynnej Pz oraz biernej Qz), Parametry zwarciowe transformatora 15/0,42 kV o mocy 160 kVA wynoszą:
N – liczba RPJ zasilanych z jednego obwodu, w [-],
In – prąd znamionowy urządzenia zabezpieczającego, w [A], ΔPobc zn 2, 35
IB – prąd obciążenia, w [A], uR = = = 0, 0147 Ω
ST 160
Un – napięcie znamionowe, w [A],
k2 – współczynnik krotności prądu powodującego zadziałanie urządzenia za- u X = u 2k − u 2R = 0, 0452 − 0, 0147 2 = 0, 0425
bezpieczającego w określonym czasie umownym, w [-], UT2 420 2
XT = XT = uX ⋅ = 0, 0425 ⋅ = 0, 0469 Ω
IZ – wymagana minimalna obciążalność długotrwała kabla lub przewodu, w [A]. ST 160 ⋅ 10 3
sprawdzenie dobranych kabli na spadek napięcia: UT2 420 2
R T = R T = uR ⋅ = 0, 0147 ⋅ = 0, 0162 Ω
Uwaga! ST 160 ⋅ 10 3
Ponieważ kabel zasilający RPJ ma przekrój 50 mm2 Al, w obliczeniach spad- R T=0,0162 Ω, X T= 0,0469 Ω
ku napięcia można pominąć jego reaktancję.
Z T = X 2T + R 2T = 0, 01622 + 0, 0469 2 = 0, 050 Ω
Projektowane są dwa takie same obwody, dlatego do obliczeń zostanie przy-
jęty obwód o większej długości:
Uwaga!
100 5
100 ⋅ 10 3 Parametry zwarciowe można również przyjąć z tabeli Z.3.1 zamieszczonej
ΔU = ⋅
γ ⋅ S ⋅ U2n 1
∑ z1i i 35 ⋅ 50 ⋅ 4002 (63 ⋅ 70 +
P ⋅ l = w załączniku 3. „Poradnika projektanta elektryka. Podstawy zasilania bu-
dynków mieszkalnych, użyteczności publicznej i innych obiektów nieprze-
+50, 4 ⋅ 20 + 37, 8 ⋅ 20 + 25, 2 ⋅ 20 + 12, 6 ⋅ 20 ) = 2, 48 % ≤ 5 % mysłowych w energię elektryczną”, J. Wiatr, M. Orzechowski, Dom Wydaw-
gdzie: niczy MEDIUM 2006.
Rys. 4 Schemat ideowy RPJ
94
Początkowy prąd zwarcia symetrycznego oraz prąd udarowy wyniosą: W celu wyznaczenia minimalnych wymaganych przekrojów kabli wypro-
wadzonych ze stacji należy posłużyć się wartościami całki Joule’a dla poszcze-
c ⋅ Un 1⋅ 400 gólnych bezpieczników. Przekrój kabla YKXS 4×50 zasilającego szafki RPJ (za-
I"k 3 = = = 4, 62 kA
3 ⋅ ZT 3 ⋅ 0, 050 bezpieczenie WTN00gG100):
RT 0, 0162
χ = 1, 02 + 0, 98 ⋅ exp[ −3 ] = 1, 02 + 0, 98 ⋅ exp[ −3 ] = 1, 37 1 I2 t w 1 64 000
XT 0, 0469 S≥ = = 2, 20 mm2 << 50 mm2
k 1 115 1
i p = χ ⋅ 2 ⋅ I"k 3 = 1, 37 ⋅ 2 ⋅ 4, 62 = 8, 95 kA
gdzie:
Obliczone wartości prądów potwierdzają poprawność przyjętych zabezpie- k – jednosekundowa dopuszczalna gęstość zwarciowa, w [A/mm2],
czeń, których odporność zwarciowa wynosi 100 kA. I2tw – całka Joule’a podawana w katalogach producentów zabezpieczeń, w [A2s].
dobór przekładników prądowych do głównego układu pomiarowego za- sprawdzenie skuteczności samoczynnego wyłączenia zasilania podczas
instalowanego w rozdzielnicy nN stacji transformatorowej zasilającej zwarć jednofazowych (do obliczeń przyjęto najbardziej oddaloną RPJ od
obiekt: stacji transformatorowej):
Ponieważ w rozdzielnicy nN stacji transformatorowej będzie zainstalowa- zwarcie w RPJ najbardziej oddalonej od stacji transformatorowej zasila-
ny półpośredni układ pomiarowy, należy w tym miejscu dobrać przekładni- jącej port (dla przewodów Cu o przekroju S≤50 mm2 lub Al o przekroju
ki prądowe:

ST 160 000
I nT = = = 230, 94 A
3 ⋅ Un 3 ⋅ 400 a)
2
I Tk 4620 ⋅ 1
2
uchylna osłona przeźroczysta
I thT1 ≥ = = 4, 62 kA
1 1
Znamionowy prąd dynamiczny: Idyn≥ip=8,95 kA.
Moc przekładnika:
Snp ≥ Sp + Sap + SZ = 0, 36 + 2 + 1, 25 = 3, 61 W
Moc pobierana przez przewód:

2
Isn ⋅l 52 ⋅ 2
Sp = = = 0, 36 W
γ ⋅ S 55 ⋅ 2, 5
Moc pobierana przez licznik pomiarowy:
Sap = 2 W, SZ = 1, 25 W
przy Isn=5 A, gdzie:

Snp – moc znamionowa przekładnika, w [VA],
SZ – strata mocy w miejscach połączeń, w [VA],
Isn – prąd znamionowy strony wtórnej przekładnika, w [A],
l – długość przewodu przyłączeniowego przekładnika, w [m],
γ – konduktywność przewodów przyłączeniowych przekładnika, w [m/(Ω⋅mm2)], b)
S – przekrój przewodu przyłączeniowego przekładnika, w [mm2],
InT – prąd znamionowy transformatora po stronie niskiego napięcia, w [A],
IthT1 – krótkotrwały prąd cieplny jednosekundowy, w [A],
I2t w – całka Joule’a, w [A 2s],
χ – współczynnik udaru, w [-] (w normalizacji międzynarodowej stosowane
jest oznaczenie κ – kappa),
c – współczynnik zmienności napięcia zasilającego (dla U≤1 kV, c=1), w [-],
I”k3 – początkowy prąd zwarcia symetrycznego, w [A],
ip – prąd udarowy, w [kA].
Na podstawie katalogu firmy POLCONTACT należy przyjąć przekładniki
prądowe typu ELA 1 250/5 A 5 VA, kl. 0,2 – numer katalogowy 1322W20, gdzie
IthT1=15 kA ≥4,62 kA, a Idyn=37,5 kA >ip=8,95 kA.
sprawdzenie dobranych kabli zasilających na warunek zwarciowy:
Uwaga!
Na podstawie obliczonego początkowego prądu zwarcia symetrycznego na-
leży uznać, że zdziałanie zabezpieczeń zainstalowanych w rozdzielnicy sta-
cji transformatorowej nastąpi w czasie t<0,1 s. Rys. 5 Schemat montażowy RPJ: a) z osłonami, b) bez osłon
95
projekt
S≤70 mm2 reaktancja przewodów w praktycznych obliczeniach może zo- sprawdzenie selektywności zadziałania zabezpieczeń:
stać pominięta): Spodziewany największy prąd zwarciowy na zaciskach zabezpieczenia poje-
dynczego przyłączonego jachtu do RPJ (prąd ten spodziewany jest w RPJ 1):
l max 150
R l max = = = 0, 086 Ω
γ ⋅ S 35 ⋅ 50 Lp 20
Rp = = = 0,145 Ω
( ) γ ⋅ Sp 55 ⋅ 2, 5
2
Z k1 = X + R T + 2 ⋅ R l max
2
T =
l min 50
= 0, 0469 2 + ( 0, 0162 + 2 ⋅ 0, 086 )2 ≈ 0,194 Ω R l min = = = 0, 029 Ω
γ ⋅ S 35 ⋅ 50
0, 8 ⋅ U0 0, 8 ⋅ 230
I k1 = = = 948, 45 A Z k1 = X 2T + ( R T + 2 ⋅ R l min + 2 ⋅ R p )2 =
Z k1 0,194
I w( WTN 00 gG100 )/ t ≤5s = 579, 60 A < 948, 45 A = 0, 0469 2 + ( 0, 0162 + 2 ⋅ 0, 029 + 2 ⋅ 0,145)2 ≈ 0, 367 Ω
0, 8 ⋅ U0 0, 8 ⋅ 230
Warunek samoczynnego wyłączenia będzie zachowany przy zabezpieczeniu I k1 = = = 501, 36 A
Z k1 0, 367
głównym WTN00gG100A, zainstalowanym w rozdzielnicy nN stacji transfor-
matorowej zasilającej port. Na podstawie katalogu firmy MOELLER przy kaskadowym połączeniu wyłącz-
zwarcie na końcu przewodu zasilającego jacht: nika nadmiarowoprądowego z modułem różnicowoprądowym typu PKNM16/1N/
C003 z bezpiecznikiem topikowym DO2gG25, selektywność zostanie zachowana
Lp 20 dla prądu nie większego niż 600 A. Zatem w dowolnym jachcie przyłączonym do
Rp = = = 0,145 Ω
γ ⋅ Sp 55 ⋅ 2, 5 dowolnej RPJ selektywność zostanie zachowana, gdyż przyłączenie do innych RPJ
Z k1 = X T2 + ( R T + 2 ⋅ R l max + 2 ⋅ R p )2 = powoduje zmniejszenie prądu zwarciowego, co daje gwarancję, że prąd ten w żad-
nym miejscu projektowanej sieci nie przekroczy 600 A. Selektywność bezpieczni-
= 0, 0469 2 + ( 0, 0162 + 2 ⋅ 0, 086 + 2 ⋅ 0,145)2 ≈ 0, 480 Ω ka WTN00gG100, zainstalowanego w rozdzielnicy nN stacji transformatorowej
0, 8 ⋅ U0 0, 8 ⋅ 230 i głównego zabezpieczenia w RPJ (WTN00gG50), również zostanie zachowana:
I k1 = = = 383, 33 A
Z k1 0, 480 I n1 100
= = 2, 0 > 1, 6
I a( S303 B16 )/ t ≤ 0,2s = 80 A < 383, 33 A I n 2 50
gdzie: Podobnie zabezpieczenie główne zainstalowane w RPJ w stosunku do zabez-

RT – rezystancja transformatora, w [Ω], pieczenia przedlicznikowego toru zasilania pojedynczego jachtu:
XT – reaktancja transformatora, w [Ω], I n 2 50
U0 – napięcie pomiędzy przewodem fazowym a przewodem neutralnym, w [V], = = 2, 0 > 1, 6
I n 3 25
Zk1 – impedancja jednofazowego zwarcia, w [Ω],
Ik1 – prąd jednofazowego zwarcia, w [A], gdzie:
Rp – rezystancja przewodu przyłączanego jachtu, w [Ω], In1 – prąd zabezpieczenia zainstalowanego w rozdzielnicy nN stacji transfor-
Rlmax – rezystancja linii zasilającej, w [Ω], matorowej zasilającej obiekt, w [A],
Ia – prąd wyłączający zabezpieczenie w określonym czasie, w [A]. In2 – prąd zabezpieczenia głównego zainstalowanego w RPJ, w [A],
Warunek samoczynnego wyłączenia będzie zachowany przy zastosowanym In3 – prąd zabezpieczenia przedlicznikowego pojedynczego jachtu, w [A].
zabezpieczeniu obwodowym typu S301C16, zainstalowanym w RPJ.
uwagi końcowe
Fot. J. Wiatr
Wszystkie kable po ułożeniu w wykopie, a przed zasypaniem, należy pod-

dać inwentaryzacji geodezyjnej.
Po wykonaniu wszystkich prac instalacyjnych należy przeprowadzić pro-
cedury odbiorcze i wykonać niezbędne próby i pomiary, zgodnie z wyma-
ganiami przepisów szczegółowych.
W rozdzielnicy nN stacji transformatorowej zasilającej projektowany
obiekt należy zamieścić schemat eksploatacyjny zasilania oraz sprzęt
ochrony osobistej (rękawice dielektryczne, okulary ochronne, półbuty die-
lektryczne oraz wskaźnik napięcia).
We wszystkich rozdzielnicach RPJ należy zamieścić właściwe schematy
eksploatacyjne.
Zaprezentowany schemat montażowy RPJ jest jedynie rysunkiem poglądo-
wym, będącym podstawą opracowania technologii wykonania tej rozdzielnicy.
Wykonana w warunkach warsztatowych na podstawie projektu wykonawcze-
Przykład wykonania rozdzielnicy przyłącza jachtowego zainstalowanej w jednym go rozdzielnica RPJ przed jej zainstalowaniem na nabrzeżu portowym wymaga
polskich z portów morskich
uzyskania certyfikatu bezpieczeństwa w akredytowanym laboratorium.
96
normy
kable i przewody
Polskie Normy w branży elektrycznej
Z estawienie norm zawiera wybrane Polskie Normy dotyczące wymienionego za-

kresu tematycznego, które zostały ustanowione lub przyjęte na podstawie od-
powiednich uchwał Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Dodatkowo zamiesz-
PN-EN 60317-0-4:2002/A2:2006 (U) Wymagania dla poszczególnych typów prze-
wodów nawojowych. Część 0-4: Wymagania ogólne. Przewody miedziane gołe lub
emaliowane prostokątne, w obwoju z włókna szklanego nasyconego lakierem im-
czono wykaz norm wycofanych ze zbioru Polskich Norm dotyczących wymienio- pregnacyjnym. Specifications for particular types of winding wires. Part 0 - 4: Ge-
nego zakresu tematycznego. neral requirements. Glass-fibre wound, resin or varnish impregnated, bare or ena-
Zakres Polskich Norm dotyczących kabli i przewodów jest ujęty w następujących melled rectangular copper wire. Wprowadza EN 60317-0-4:1998/A2:2005.
katalogowych grupach i podgrupach klasyfikacji ICS: PN-EN 60317-22:2006 Wymagania dotyczące poszczególnych typów przewodów
kable – podgrupy ICS: 29.060.20, 33.120.10, 33.120.20, 47.020.60, nawojowych. Część 22: Przewody miedziane okrągłe, emaliowane lakierem polie-
przewody – grupy, podgrupy ICS: 29.060.10, 29.060.20, 29.020, 33.120.20, strowym lub poliestroimidowym, pokryte lakierem poliamidowym, klasa 180.
43.060.50, 47.020.60. PN-EN 60317-30:2002/A2:2006 (U) Wymagania dla poszczególnych typów prze-
Z uwagi na ciągłą nowelizację i aktualizację Polskich Norm zalecamy zbadanie moż- wodów nawojowych. Część 30: Przewody miedziane prostokątne, emaliowane la-
liwości zastosowania najnowszego wydania tych norm oraz najbardziej aktualnej kierem poliimidowym, klasa 220. Specifications for particular types of winding wi-
wersji projektów Polskich Norm i norm europejskich EN przewidzianych do zastą- res. Part 30: Polyimide enamelled rectangular copper wire, class 220. Wprowadza
pienia przez PN. Zachęcamy też Czytelników do odwiedzenia strony internetowej EN 60317-30:1996/A2:2005.
Polskiego Komitetu Normalizacyjnego www.pkn.pl. PN-EN 60317-31:2002/A2:2006 (U) Wymagania dla poszczególnych typów prze-
wodów nawojowych. Część 31: Przewody miedziane prostokątne gołe lub emalio-
Polskie Normy dotyczące kabli i przewodów wane, w obwoju z włókna szklanego nasyconego lakierem, klasa 180. Specifica-
tions for particular types of winding wires. Part 31: Glass-fibre wound resin or var-
PN-EN 50083-2:2006 (U) Sieci kablowe służące do rozprowadzania sygnałów: te- nish impregnated, bare or enamelled rectangular copper wire, temperature index 180.
lewizyjnych, radiofonicznych i usług interaktywnych. Część 2: Kompatybilność elek- Wprowadza EN 60317-31:1996/A2:2005.
tromagnetyczna urządzeń. Cable networks for television signals, sound signals and PN-EN 60317-32:2002/A2:2006 (U) Wymagania dla poszczególnych typów prze-
interactive services. Part 2: Electromagnetic compatibility for equipment. Wprowa- wodów nawojowych. Część 32: Przewody miedziane prostokątne gołe lub emalio-
dza: EN 50083-2:2006, zastępuje: PN-EN 50083-2:2003, PN-EN 50083-2:2003/ wane, w obwoju z włókna szklanego nasyconego lakierem, klasa 155. Specifica-
A1:2005 (U). tions for particular types of winding wires. Part 32: Glass-fibre wound, resin or var-
PN-EN 50200:2006 (U) Metoda badania palności cienkich przewodów i kabli bez nish impregnated, bare or enamelled rectangular copper wire, temperature index 155.
ochrony specjalnej stosowanych w obwodach zabezpieczających. Method of test Wprowadza EN 60317-32:1996/A2:2005.
for resistance to fire of unprotected small cables for use in emergency circuits. PN-EN 60317-33:2002/A2:2006 (U) Wymagania dla poszczególnych typów prze-
Wprowadza EN 50200:2006, zastępuje PN-EN 50200:2003. wodów nawojowych. Część 33: Przewody miedziane prostokątne gołe lub emalio-
PN-EN 50289-1-1:2006 Kable telekomunikacyjne. Metody badań. Część 1-1: Me- wane, w obwoju z włókna szklanego nasyconego lakierem, klasa 200. Specifica-
tody badań właściwości elektrycznych. Wymagania ogólne. tions for particular types of winding wires. Part 33: Glass-fibre wound, resin or var-
PN-EN 50441-1:2006 (U) Przewody do stosowania na stałe w instalacjach tele- nish impregnated, bare or enamelled rectangular copper wire, temperature index 200.
komunikacyjnych wewnętrznych. Część 1: Przewody nieekranowane. Klasa 1. Ca- Wprowadza EN 60317-33:1996/A2:2005.
bles for indoor residential telecommunication installations. Part 1: Unscreened ca- PN-EN 60317-39:2002/A2:2006 (U) Wymagania dla poszczególnych typów prze-
bles. Grade 1. Wprowadza EN 50441-1:2006. wodów nawojowych. Część 39: Przewody miedziane prostokątne gołe lub emalio-
PN-EN 50441-2:2006 (U) Przewody do stosowania na stałe w instalacjach tele- wane, w oplocie z włókna szklanego nasyconego lakierem, klasa 180. Specifica-
komunikacyjnych wewnętrznych. Część 2: Przewody ekranowane. Klasa 2. Cables tions for particular types of winding wires. Part 39: Glass-fibre braided, resin or
for indoor residential telecommunication installations. Part 2: Screened cables. Gra- varnish impregnated, bare or enamelled rectangular copper wire, temperature in-
de 2. Wprowadza EN 50441-2:2006. dex 180. Wprowadza EN 60317-39:1994/A2:2005.
PN-EN 50441-3:2006 (U) Przewody do stosowania na stałe w instalacjach tele- PN-EN 60317-40:2002/A2:2006 (U) Wymagania dla poszczególnych typów prze-
komunikacyjnych wewnętrznych. Część 3: Przewody ekranowane. Klasa 3. Cables wodów nawojowych. Część 40: Przewody miedziane prostokątne gołe lub emalio-
for indoor residential telecommunication installations. Part 3: Screened cables. Gra- wane, w oplocie z włókna szklanego nasyconego lakierem, klasa 200. Specifica-
de 3. Wprowadza EN 50441-3:2006. tions for particular types of winding wires. Part 40: Glass-fibre braided, resin or
PN-EN 60228:2005/AC:2006 (U) Żyły przewodów i kabli. Conductors of insu- varnish impregnated, bare or enamelled rectangular copper wire, temperature in-
lated cables. dex 200. Wprowadza EN 60317-40:1994/A2:2005.
PN-EN 60317-0-1:2002/A2:2006 (U) Wymagania dotyczące poszczególnych ty- PN-EN 60317-46:2006 Wymagania dotyczące poszczególnych typów przewodów
pów przewodów nawojowych. Część 0-1: Wymagania ogólne. Przewody nawojo- nawojowych. Część 46: Przewody miedziane okrągłe, emaliowane aromatycznym
we emaliowane miedziane okrągłe. Specifications for particular types of winding lakierem poliimidowym, klasa 240.
wires. Part 0-1: General requirements. Enamelled round copper wire. Wprowadza PN-EN 60320-2-4:2006 (U) Wtyki i nasadki do użytku domowego i podobnego.
EN 60317-0-1:1998/A2:2005. Część 2-4: Wtyki i nasadki o sprzęganiu zależnym od ciężaru sprzętu. Appliance
97
normy
couplers for household and similar general purposes. Part 2-4: Couplers depen- wodów o przekrojach większych niż 35 mm2 do 300. Wprowadza EN 60999-2:2003.
dent on appliance weight for engagement (IEC 60320-2-4:2005). Wprowadza PN-EN 61076-7-100:2006 (U) Złącza do urządzeń elektronicznych. Wymagania dotyczą-
EN 60320-2-4:2006. ce wyrobu. Część 7-100: Osprzęt wyjść kablowych. Specyfikacja szczegółowa dotyczą-
PN-EN 60352-2:2006 (U) Połączenia nielutowane. Część 2: Połączenia zaciska- ca dławnicy metrycznej będącej integralną częścią pokryw złączy prostokątnych lub okrą-
ne. Wymagania ogólne, metody badań i wskazówki praktyczne Solderless connec- głych o dużych obciążeniach i z systemem uszczelniającym. Connectors for electronic
tions. Part 2: Crimped connections. General requirements, test methods and prac- equipment. Product requirements. Part 7 - 100: Cable outlet accessories. Detail specifica-
tical guidance. Wprowadza EN 60352-2:2006, zastępuje PN-EN 60352-2:2002/ tion for a metric cable sealing consisting of an integrated part of heavy-duty rectangular or
A2:2004, PN-EN 60352-2:2002. circular connector hoods and a sealing system. Wprowadza EN 61076-7-100:2006.
PN-EN 60811-3-2:1999/Ap1:2006 Wspólne metody badania materiałów stosowa- PN-EN 61242:2001/A12:2006 (U) Sprzęt elektroinstalacyjny. Przedłużacze zwija-
nych na izolację i powłoki przewodów i kabli elektrycznych. Metody badania miesza- ne do zastosowań domowych i podobnych. Electrical accessories. Cable reels for
nek polwinitowych. Sprawdzenie ubytku masy. Sprawdzenie wytrzymałości cieplnej. household and similar purposes. Wprowadza EN 61242:1997/A12:2006.
PN-EN 60851-5+A1:1999/A2:2006 Przewody nawojowe. Metody badań. Właści- PN-EN 61935-2:2006 (U) Sprawdzanie symetrycznych kabli telekomunikacyjnych
wości elektryczne. zgodnych z rodziną norm EN 50173. Część 2: Paczkordy i sznury. Testing of ba-
PN-EN 60998-1:2006 Osprzęt połączeniowy do obwodów niskiego napięcia do lanced communication cabling in accordance with standards series EN 50173.
użytku domowego i podobnego. Część 1: Wymagania ogólne. Wprowadza Part 2: Patch cords and work area cords (IEC 61935-2:2005). Wprowadza
EN 60998-1:2004, zastępuje: PN-EN 60998-1:2005 (U), PN-EN 60998-1:2001. EN 61935-2:2005, zastępuje PN-EN 61935-2:2005 (U).
PN-EN 60998-2-1:2006 Osprzęt połączeniowy do obwodów niskiego napięcia do PN-EN 62153-4-7:2006 (U) Metody badań kabli telekomunikacyjnych z żyłami
użytku domowego i podobnego. Część 2-1: Wymagania szczegółowe dotyczące sa- miedzianymi. Część 4-7: Kompatybilność elektormagnetyczna [EMC]. Metoda ba-
modzielnych złączek z gwintowymi elementami zaciskowymi. Wprowadza EN 60998- dania pomiaru impedancji przejściowej i ekranowania – lub tłumienności sprzęże-
2-1:2004, zastępuje: PN-EN 60998-2-1:2005 (U), PN-EN 60998-2-1:2001. nia. Metoda rury w rurze. Metallic communication cables test methods. Part 4-7:
PN-EN 60998-2-2:2006 Osprzęt połączeniowy do obwodów niskiego napięcia do Electromagnetic compatibility (EMC). Test method for measuring the transfer im-
użytku domowego i podobnego. Część 2-2: Wymagania szczegółowe dotyczące sa- pedance and the screening – or the coupling attenuation. Tube in tube method.
modzielnych złączek z bezgwintowymi elementami zaciskowymi. Wprowadza EN Wprowadza EN 62153-4-7:2006.
60998-2-2:2004, zastępuje: PN-EN 60998-2-2:2005 (U), PN-EN 60998-2-2:1999. PN-HD 21.15 S1:2006 (U) Przewody o izolacji termoplastycznej na napięcie zna-
PN-EN 60999-2:2006 Osprzęt połączeniowy. Miedziane przewody elektryczne. Wy- mionowe nieprzekraczające 450/750 V. Część 15: Przewody jednożyłowe, o izola-
magania bezpieczeństwa dotyczące gwintowych i bezgwintowych elementów zacisko- cji z bezhalogenowych mieszanek termoplastycznych, do układania na stałe. Ca-
wych. Część 2: Wymagania szczegółowe dotyczące elementów zaciskowych do prze- bles of rated voltages up to and including 450/750 V and having thermoplastic in-
reklama
Komentarz do norm serii PN-EN 62040

Systemy bezprzerwowego zasilania (UPS)
Zespół autorski:
dr inż. Stefan Januszewski
dr inż. Cezary Kosut
dr inż. Mirosław Pietranik
dr inż. Michał Pyter
COSiW, Warszawa 2004, stron 274
Publikacja została wydana w uzgodnieniu z Polskim Komitetem
Normalizacyjnym. Przedmiotem komentarza są cztery normy EN,
które są identyczne z serią międzynarodowych norm IEC 62040
i obejmują całokształt postanowień dotyczących funkcjonowania
systemów bezprzerwowego zasilania (UPS), obejmujących sferę
projektowania, procedury oceny wyrobu oraz zasady prawidłowej
i bezpiecznej eksploatacji.
Różnorodność zastosowań UPS-ów wiąże się ze spełnieniem wy-
magań odbiorców dotyczących stopnia ciągłości i jakości zasilania
w szerokim zakresie mocy wejściowej, począwszy od kilkudziesię-
ciu watów do kilku megawatów. Napięcia znamionowe UPS-ów na
ogół nie przekraczają 1000 V. Rozwiązania konstrukcyjne UPS-ów
mogą być zarówno stacjonarne, jak i przewoźne (ruchome) i słu- Centralny Ośrodek
żyć nie tylko do zapewnienia ciągłości zasilania energią prądu Szkolenia i Wydawnictw SEP
przemiennego, lecz również do poprawy jakości źródła energii ul. Świętokrzyska 14
przez utrzymanie jej parametrów w określonych granicach. 00-050 Warszawa
tel. 022 336-14-19,
336-14-20,
336-14-21
Książka dostępna również w księgarni technicznej DW MEDIUM faks 022 336-14-22
www.ksiegarniatechniczna.com.pl, www.cosiw.pl
e-mail: eib@ksiegarniatechniczna.com.pl poczta@cosiw.pl
tel. 022 810 65 61, 810 21 24, faks 022 810 27 42 http://sklep.cosiw.pl
98
sulation. Part 15: Single core cables, insulated with halogen-free thermoplastic nowe nieprzekraczające 450/750 V. Część 7: Przewody o podwyższonej ciepłood-
compound, for fixed wiring. Wprowadza HD 21.15 S1:2006. porności, do połączeń wewnętrznych, o temperaturze żyły 110°C. Rubber insula-
PN-HD 22.3 S4:2006/A1:2006 (U) Przewody o izolacji usieciowanej na napięcie ted cables of rated voltages up to and including 450/750 V. Part 7: Cables with in-
znamionowe nieprzekraczające 450/750 V. Część 3: Przewody o izolacji z ciepło- creased heat resistance for internal wiring for a conductor temperature of 110 de-
odpornej gumy silikonowej. Cables of rated voltages up to and including grees C. Wprowadza HD 22.7 S2:1995/A2:2004.
450/750 V and having cross-linked insulation. Part 3: Heat resistant silicone rub- PN-HD 22.8 S2:2004/A2:2007 Przewody o izolacji gumowej na napięcie znamio-
ber insulated cables (Amendment A1). Wprowadza HD 22.3 S4:2004/A1:2006. nowe nieprzekraczające 450/750 V. Część 8: Przewody z powłoką polichloropre-
PN-HD 22.4 S4:2006 Przewody o izolacji usieciowanej na napięcie znamionowe nie- nową lub z równorzędnego syntetycznego elastomeru, przeznaczone do girland
przekraczające 450/750 V. Część 4: Przewody giętkie. Cables of rated voltages up to świetlnych. Rubber insulated cables of rated voltages up to and including 450/750 V.
and including 450/750 V and having crosslinked insulation. Part 4: Cords and flexi- Part 8: Polychloroprene or equivalent synthetic elastomer sheathed cable for de-
ble cables. Wprowadza HD 22.4 S4:2004, zastępuje PN-HD 22.4 S4:2005 (U). corative chains. Wprowadza HD 22.8 S2:1994/A2:2004.
PN-HD 22.6 S2:2004/A2:2007 Przewody o izolacji gumowej na napięcie znamio- PN-HD 603 S1:2006 Kable elektroenergetyczne na napięcie znamionowe 0,6/1 kV.
nowe nieprzekraczające 450/750 V. Część 6: Przewody spawalnicze. Cables of ra- PN-HD 604 S1:2002/A3:2006 (U) Kable energetyczne na napięcie znamionowe
ted voltages up to and including 450/750 V and having cross-linked insulation. 0,6/1 kV oraz 1,9/3,3 kV, nieprzenoszące płomienia, przeznaczone do pracy w elek-
Part 6: Arc welding cables Wprowadza HD 22.6 S2:1995/A2:2004. trowniach. 0,6/1 kV and 1,9/3,3 kV power cables with special fire performance for
PN-HD 22.7 S2:2004/A2:2007 Przewody o izolacji gumowej na napięcie znamio- use in power stations. Wprowadza HD 604 S1:1994/A3:2005.
zestawienie wybranych Polskich Norm wycofanych

(przez zastąpienie) z zakresu kabli i przewodów
Lp. Normy wycofane Zastąpione przez
PN-EN 50289-1-1:2002 (U) Kable telekomunikacyjne. Metody badania. Część 1-1: Metody
PN-EN 50289-1-1:2006 Kable telekomunikacyjne. Metody badań.
1. badań właściwości elektrycznych. Wymagania ogólne. Communication cables. Specification
Część 1-1: Metody badań właściwości elektrycznych. Wymagania ogólne.
for test methods. Part 1-1: Electrical test methods. General requirements.
PN-EN 60317-22:2006 Wymagania dotyczące poszczególnych typów przewodów
2. PN-EN 60317-22:2005 (U) nawojowych. Część 22: Przewody miedziane okrągłe, emaliowane lakierem
poliestrowym lub poliestroimidowym, pokryte lakierem poliamidowym, klasa 180.
PN-EN 60317-46:2002 (U) Wymagania dotyczące poszczególnych typów przewodów
PN-EN 60317-46:2006 Wymagania dotyczące poszczególnych
nawojowych. Część 46: Przewody miedziane okrągłe, emaliowane aromatycznym lakierem
3. typów przewodów nawojowych. Część 46: Przewody miedziane okrągłe,
poliimidowym, klasa 240. Specification for particular types of winding wires.
emaliowane aromatycznym lakierem poliimidowym, klasa 240.
Part 46: Aromatic polyimide enamelled round copper wire, class 240.
PN-EN 60352-2:2002 Połączenia nielutowane. Część 2: Połączenia zaciskane. Wymagania
ogólne, metody badań i wskazówki praktyczne. Solderless connections. Part 2: Crimped PN-EN 60352-2:2006 (U) Połączenia nielutowane. Część 2: Połączenia
4.
connections. General requirements, test methods and practical guidanceI zaciskane. Wymagania ogólne, metody badań i wskazówki praktyczne.
oraz PN-EN 60352-2:2002/A2:2004.
PN-EN 60998-1:2001 Osprzęt połączeniowy do obwodów niskiego napięcia do użytku
domowego i podobnego. Część 1: Wymagania ogólne. Connecting devices for low voltage PN-EN 60998-1:2006 Osprzęt połączeniowy do obwodów niskiego napięcia
5.
circuits for household and similar purposes. Part 1: General reqirements do użytku domowego i podobnego. Część 1: Wymagania ogólne.
oraz PN-EN 60998-1:2005 (U).
PN-EN 60998-2-1:1999 Osprzęt połączeniowy do obwodów niskiego napięcia do użytku
domowego i podobnego. Część 2-1: Wymagania szczegółowe dotyczące złączek z zaciskami
domowego i podobnego. Część 2-1: Wymagania szczegółowe dotyczące samodzielnych
6. gwintowymi. Connecting devices for low voltage circuits for household and similar purposes.
złączek z gwintowymi elementami zaciskowymi. Wprowadza EN 60998-2-1:2004,
Part 2-1: Particular requirements for connecting devices as separate entities with skrew-type
zastępuje: PN-EN 60998-2-1:2005 (U), PN-EN 60998-2-1:2001.
clamping units oraz PN-EN 60998-2-1:2005 (U).
domowego i podobnego. Część 2-2: Wymagania szczegółowe dotyczące złączek z zaciskami
domowego i podobnego. Część 2-2: Wymagania szczegółowe dotyczące samodzielnych
7. bezgwintowymi. Connecting devices for low voltage circuits for household and similar
złączek z bezgwintowymi elementami zaciskowymi. Wprowadza EN 60998-2-2:2004,
purposes. Part 2-2: Particular requirements for connecting devices as separate entities
zastępuje: PN-EN 60998-2-2:2005 (U), PN-EN 60998-2-2:1999.
with skrewless-type camping units i PN-EN 60998-2-2:2005 (U).
PN-EN 60999-2:2002 Osprzęt połączeniowy. Miedziane przewody elektryczne. Wymagania PN-EN 60999-2:2006 Osprzęt połączeniowy. Miedziane przewody elektryczne.
bezpieczeństwa dotyczące gwintowych i bezgwintowych elementów zaciskowych. Wymagania bezpieczeństwa dotyczące gwintowych i bezgwintowych elementów
8.
Część 2: Wymagania szczegółowe dotyczące elementów zaciskowych do przewodów zaciskowych. Część 2: Wymagania szczegółowe dotyczące elementów zaciskowych
o przekrojach większych niż 35 mm2 do 300 oraz PN-EN 60999-2:2005 (U). do przewodów o przekrojach większych niż 35 mm2 do 300.
PN-EN 61935-2:2005 (U) Ogólne przepisy dotyczące okablowania. Wymagania dotyczące
PN-EN 61935-2:2006 (U) Sprawdzanie symetrycznych kabli telekomunikacyjnych
9. sprawdzania symetrycznych kabli telekomunikacyjnych zgodnych z normą EN 50173.
zgodnych z rodziną norm EN 50173. Część 2: Paczkordy i sznury.
Część 2: Paczkordy i sznury.
PN-HD 22.3 S4:2006/A1:2006 (U) Przewody o izolacji usieciowanej
10. PN-HD 22.3 S4:2005 (U) na napięcie znamionowe nie przekraczające 450/750 V.
Część 3: Przewody o izolacji z ciepłoodpornej gumy silikonowej.
PN-HD 22.4 S4:2006 Przewody o izolacji usieciowanej na napięcie znamionowe
11. PN-HD 22.4 S4:2005 (U)
nieprzekraczające 450/750 V. Część 4: Przewody giętkie.
PN-HD 629.1 S2:2003 (U) Badania osprzętu przeznaczonego do kabli na napięcie PN-HD 629.1 S2:2006 (U) Badania osprzętu przeznaczonego do kabli na napięcie
12.
znamionowe od 3,6/6 (7,2) kV do 20,8/36 (42) kV. Część 1: Kable o izolacji wytłaczanej. znamionowe od 3,6/6 (7,2) kV do 20, 8/36 (42) kV. Część 1: Kable o izolacji wytłaczanej.
Jerzy Nowotczyński, Krystyna Nowotczyńska
99
dystr ybucja
elektro.info można kupić w całej Polsce

ZAKŁAD ENERGETYCZNY TORUŃ Bydgoszcz, ul. Fordońska 248 J, tel. 52/329-91-40
ENERGOHANDEL Sp. z o.o. Toruń, ul. Wschodnia 36 b, tel. 56/659-57-75
www.energohandel.com.pl Włocławek, ul. Duninowska 8, tel. 54/233-29-25
Brodnica, ul. 18 Stycznia 40, tel. 56/697-53-67
Grudziądz, ul. M. Curie-Skłodowskiej 6/7, tel. 56/642-18-80
Nowe Miasto Lubawskie, ul. Kościelna 8, tel. 56/697-23-95
Rypin, ul. Pisaki 31, tel. 54/423-13-90
Radziejów Kujawski,ul. Brzeska 19, tel. 54/285-34-48
Toruń, ul. P.Fr.Skarbka 7/9, tel. 56/659-56-35
Lipno, ul. Mickiewicza 46, tel. 54/287-25-05 w. 32
FERT KSIĘGARNIA BUDOWLANA Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 54A, tel. 12/294-73-99
FHU MAKRO Bochnia, ul. Proszkowa 40A, tel. 14/611-15-75
Kraków, ul. Królewska 2, tel. 12/292-80-51
Wieliczka, ul. Narutowicza 24, tel. 12/278-59-74
ACEL Gdańsk, ul. Twarda 6c, tel. 58/340-14-45 IN MEDIO SALONY SPRZEDAŻY PRASY IN MEDIO
www.acel.com.pl
AMPER sp. j. Bolesławiec, ul. Wróblewskiego 7e, tel. 75/732-61-54 KSIĘGARNIA „QUO VADIS” Elbląg, ul. 1 Maja 35, tel. 55/232-57-91
Szczecin, ul. Firlika 41, tel. 91/812-55-12 Platforma Handlowa ELENET e-hurtownia ELENET
ARTELEK sc
www.elektrotechnika.net.pl
ASTE Sp. z o.o. Gdańsk, ul. Wielopole 7, tel. 58/340-69-00
www.aste. pl POLAMP Sp. z o.o. Giżycko, ul. Przemysłowa 1, tel. 87/429-89-00
www.polamp.com Giżycko, ul. Armii Krajowej 7, tel. 87/428-32-68
BARGO Sp. z o.o. Dziekanów Polski, ul. Kolejowa 223, tel. 22/751-29-29 Ełk, ul. Suwalska 82B, tel. 87/621-62-18
www.bargo.pl Mrągowo ELTA, ul. Mrongowiusza 54, tel. 89/741-25-05
BIELTOR s.j. Bielsko-Biała, ul. Warszawska 56, tel. 33/811-99-20 Kętrzyn ELTA, ul. Rycerska 4/2, tel. 89/752-21-94
Ełk, ul. Stary Rynek 2, tel. 87/610-96-26
COSIW-SEP Warszawa, ul. Świętokrzyska 14,
www.cosiw.sep.com.pl tel. 22/336-14-19, 336-14-20, 336-14-21 HURTOWNIA Warszawa, ul. Obrzeżna 3,
ELEKTROTECHNICZNA ROMI tel. 22/499 23 21, tel./faks 22/857-31-83
ZAKŁAD ENERGETYCZNY Białystok, ul. Elewatorska 17/1, tel. 85/662-75-27
M. Olszewski R. Drabik Spółka Jawna
BIAŁYSTOK Białystok, ul. Świętojańska 12, tel. 85/748-22-66
www.romisj.pl
PPH EKTO Sp. z o.o. Łomża, ul. Polowa 1, tel. 86/215-01-52
hurtownia@romisj.pl
www.ekto.com.pl Bielsk Podlaski, ul. Rejonowa 6, tel. 85/730-08-06
biuro@romisj.pl
Ełk, ul. Sportowa 1, tel. 87/621-14-80
Projektowanie Augustów, ul. Elektryczna 2, tel. 87/643-73-52
Sprzedaż hurtowa i detaliczna Sokółka, ul. Kolejowa 25, tel. 85/711-20-02
RUCH SA SIEĆ SPRZEDAŻY RUCH W CAŁYM KRAJU
Produkcja Giżycko, ul. Przemysłowa 3, tel. 87/429-86-16
Wykonawstwo Suwałki, ul. Piaskowa 1, tel. 87/562-12-98 SEP STOWARZYSZENIE ELEKTRYKÓW POLSKICH
Usługi eksploatacyjne www.sep.org.pl Oddziały SEP w calym kraju.
ELECTRIC Gdańsk, ul. Grunwaldzka 481, tel. 58/344-73-54
SOLAR Kraków, ul. Radzikowskiego 35, tel. 12/638-91-22
ELEKTRO-PARTNER Ząbkowice Śląskie, ul. Niepodległości 24, tel. 74/815-40-00 Polska Sp. z o.o. Lublin, ul. Witosa 3, tel. 81/444-25-05
Łódź, ul. Rokicińska 162, tel. 42/677-58-30
FH EL-INSTAL Bartoszyce, ul. Szewców 7
Wrocław, ul. Krakowska 141-155, tel. 71/341-69-16
PPH ELKABEL sp.j. Bielsko-Biała, ul. Komorowicka 39-41, tel. 33/821-23-20 Szczecin, ul. Heyki 3, tel. 91/462-48-79
www.elkabel.pl Kielce, ul. Zagnańska 71, tel. 41/343-13-39
SPE STOWARZYSZENIE POLSKICH ENERGETYKÓW
Lublin, ul. Zemborzycka 112, tel. 81/748-90-73
www.spe.org.pl Oddziały SPE w całym kraju.
Parczew, al. Jana Pawła II 38, tel. 83/355-19-99
Pruszcz Gdański, ul. Sikorskiego 2, tel. 58/691-76-39
Rzeszów, ul. Magazynowa 1, tel. 17/864-22-87
HURTOWNIA ELEKTROTECHNICZNA Żary, ul. Hutnicza 1
WYBIERZ PRENUMERATĘ „ELEKTRO.INFO” – NAPRAWDĘ WARTO!
ELMAT
ELMI Giżycko, ul. Smętka 6A, tel. 87/428-47-88 PRENUMERATA ROCZNA – 50 zł
www.elmi.net.pl Kruszewiec 21, 11-400 Kętrzyn, tel. 89/752-20-68 PRENUMERATA EDUKACYJNA – 30 zł
PPH ELNOWA Bydgoszcz, ul. Szubińska 17, tel. 52/375-45-71
ELPIE Sp. z o.o. Lublin, ul. Inżynierska 3, tel. 81/744-26-51 10 numerów w roku (numery łączone: 1/2, 7/8 – w cenie numeru pojedynczego),
www.elpie.com.pl Chełm, ul. Mickiewicza 7A, tel./faks 82/564-86-91 przesyłka na koszt wydawnictwa,
Zamość, ul. Hrubieszowska 63, tel./faks 84/639-84-95 w prenumeracie koszt 1 egzemplarza taniej o 15 % w stosunku do ceny w sprzedaży detalicznej,
Puławy, ul. Włostowicka 3, tel./faks 81/886-41-50 dla studentów – zniżka – 50 % ( po przesłaniu kserokopii aktualnej legitymacji studenckiej),
Biała Podlaska, ul. Handlowa 1, tel./faks. 83/342-07-61 bezpłatna prenumerata próbna.
Hrubieszów, ul. Polna 1, tel./faks 84/697-23-56
Zamówienia będą realizowane po dokonaniu wpłaty na konto: BANK ZACHODNI WBK S.A.
euroKABEL-prorem Sp. z o.o. Starachowice, ul. Kościelna 98A
VI O/WARSZAWA 46 1090 1753 0000 0000 7406 8950. Kontakt w sprawie prenumeraty i dystrybucji
z p. Anetą Kacprzycką, e-mail: akacprzycka@medium.media.pl, tel. 022 810 21 24, faks 022 810 27 42.
100
recenzja
technika pomiarowa
ra dostępna na rynku księgarskim, która
umożliwi dociekliwym pogłębienie wiedzy
na ten temat.
prof. dr inż. Sławomir Tumański Książka jest adresowana w pierwszej ko-
lejności do studentów i słuchaczy studiów po-
N akładem Wydawnictw Naukowo-Tech-

nicznych ukazała się książka poświęco-
na szeroko rozumianemu miernictwu elek-
miarowe stosowane w miernictwie elektrycz-
nym. Autor zaprezentował także podstawo-
we typy przyrządów powszechnie stosowa-
dyplomowych, doktoranckich kierunków
technicznych, ze szczególnym ukierunkowa-
niem na: automatykę, elektrotechnikę, elek-
trycznemu. Jej autorem jest profesor zwy- nych w pomiarach wielkości elektrycznych. tronikę, energetykę, informatykę, mechatro-
czajny Wydziału Elektrycznego Politechniki Szczegółowo zostały opisane układy mostko- nikę. Powinna być przydatna również inży-
Warszawskiej z Zakładu Systemów Informa- we, kompensacyjne i komparacyjne. W kolej- nierom pracującym w przemyśle i wszystkim
cyjno-Pomiarowych prof. dr inż. Sławomir nych dwóch rozdziałach Czytelnicy znajdą zainteresowanym praktycznymi aspektami
Tumański. podstawy przetwarzania sygnałów pomiaro- techniki pomiarowej w celu uaktualnienia
To nowoczesny podręcznik akademicki wych z wykorzystaniem techniki analogowej i uogólnienia swojej wiedzy oraz konfronta-
z zakresu miernictwa elektrycznego, w któ- i cyfrowej. Profesor Tumański szczególne cji jej z własnym doświadczeniem zawodo-
rym przedstawiono klasyczne oraz nowocze- miejsce poświęcił analogowej technice prze- wym. O jej wysokim poziomie merytorycz-
sne metody pomiarowe wykorzystujące tech- twarzania sygnałów, wykorzystującej różne nym przekonani są także profesjonaliści na-
nikę komputerową. Autor podzielił go na pięć układy aplikacyjne budowane na bazie popu- ukowo zajmujący się pomiarami.
rozdziałów poświęconych różnym technikom larnych wzmacniaczy operacyjnych. mgr inż. Julian Wiatr
pomiarowym oraz przetwarzaniu sygna- Niewątpliwym atutem książki jest rozdział
łów pomiarowych. W pierwszym i dru- poświęcony cyfrowemu przetwarzaniu sy- W oddanej do rąk Czytelników książce Au-
gim omówił zagadnienia dotyczące gnałów pomiarowych, bogato ilustrowa- tor w sposób perfekcyjny przedstawił pro-
blematykę dzisiejszego podejścia do technik
klasycznej techniki pomiarowej ny przykładami przetworników analo-
stosowanej w elektrotechnice,
m.in. teorię błędu oraz wzorce po- 48ZŁ z VAT
gowo-cyfrowych oraz cyfrowo-analo-
gowych. Oprócz wyjaśnienia zasady
pomiarowych, gdy zatraca się podział na
miernictwo analogowe, cyfrowe, miernictwo
wielkości elektrycznych i nieelektrycznych.
budowy i działania przetworników au-
Autor tak zredagował książkę, że zawiera
tor zamieścił obszerny materiał poświę-
aktualny stan wiedzy z omawianej tematy-
cony dyskretnej (DFT) oraz szybkiej (FFT)
ki, jak również prognozowane kierunki roz-
transformacie Fouriera. Uwzględnił również woju, co świadczy o Jego dużej wiedzy i do-
między innymi analizę widmową, metody od- świadczeniu wynikającym z wieloletniej
zyskiwania sygnału oraz cyfrowe sposoby po- współpracy z instytucjami metrologicznymi
prawiania jakości sygnału pomiarowego. Za- w kraju i za granicą. Cechą dominującą tre-
mieścił także podstawowe informacje z zakre- ści książki są aspekty praktyczne poparte
su sieci neuronowych, znajdujących coraz po- licznymi, bardzo starannie dobranymi kon-
wszechniejsze zastosowanie w rozległych kretnymi rozwiązaniami, co jeszcze bardziej
układach pomiarowych. podnosi walory publikacji.
W ostatnim rozdziale zostały opisane kom- Mimo istnienia na rynku wielu wydaw-
puterowe systemy pomiarowe, coraz po- nictw z prezentowanej tematyki, książka nie-
wszechniej stosowane w różnych gałęziach wątpliwie znajdzie swoje szerokie grono od-
przemysłu. Autor przybliżył interfejsy stoso- biorców. Czytelnicy nie będą zawiedzeni,
wane w układach komunikacyjnych i trans- gdyż jest napisana językiem precyzyjnym,
misji danych oraz przedstawił podstawowe na wysokim poziomie dydaktycznym i sta-
zasady tworzenia pomiarowych przyrządów nowi cenną pozycję wydawniczą. Autorowi
wirtualnych do badania materiałów magne- należą się słowa uznania.
tycznych. Całość uzupełnia bogata literatu- Prof. dr hab. inż. Marian Pasko
www.ksiegarniatechniczna.com.pl
KSIĘGARNIA TECHNICZNA tak, zamawiam książkę ............................................................ w liczbie ......... egz., w cenie .................
DW MEDIUM
imię nazwisko firma
zawód wykonywany NIP:
kod miejscowość
tel. 022 810 21 24 ulica nr lok.
faks 022 810 27 42
tel./faks e-mail
Wyrażam zgodę na wystawienie faktury VAT bez mojego podpisu
eib@ksiegarniatechniczna.com.pl data podpis

www.ksiegarniatechniczna.com.pl n r 5Kupon
/ 2 0należy
0 7 nakleić na kartę pocztową i przesłać pod adres: DW MEDIUM, 04-051 Warszawa, ul. Poligonowa 3, lub przesłać w w w(0-22)
. e l e810
k t27r 42
o.info.pl
101
faksem
Wyrażam zgodę na wprowadzenie i przetwarzanie przez Dom Wydawniczy MEDIUM moich danych w celach marketingowych,
zgodnie z Ustawą z 29.08.1997 o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r., nr 101, poz. 926, z późn. zm.). Wydawnictwo zapewnia mi prawo wglądu do moich danych i ich aktualizacji.
krzyżówka
fundatorem nagrody jest Dom Wydawniczy MEDIUM

1 2 3 4 5 6
21 10
7
8 24 25
18 13
9 10 11 12 13
3 17 5
14 15 16 17 18
19
22 20 1
20 21
4 23
22 23 24
26
25 26 27
15 9
28 29 30 31
32 33
Do wygrania 34
2 komplety gadżetów: 12 6 16 11
zestaw długopisów
i miarka 35 36
19 7 2 14
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
późn. zm.). Wydawnictwo zapewnia mi prawo wglądu do moich danych i ich aktualizacji.
marketingowych, zgodnie z Ustawą z 29.08.1997 o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r., nr 101, poz. 926, z
Wyrażam zgodę na wprowadzenie i przetwarzanie przez Dom Wydawniczy MEDIUM moich danych w celach
hasło krzyżówki: ...................................................................................................................

kod .. .. – .. .. .. miejscowość ..................................................................................................
telefon...................................................... e-mail .............................................................
ulica: ...................................................................................... nr ............... lok. ...................
zawód wykonywany ..........................................................................................
imię: ................................................... nazwisko: .................,...............................................
Kupon należy nakleić na kartę pocztową i przesłać na adres: 04-051 Warszawa, ul. Poligonowa 3 lub
14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Data: ................................ Podpis: ....................................................
Poziomo: 1 informatyczna przystosowawczość; 8 miara energii elektrycznej; 9 graficzne wyrażenie; 11 sca-

lenie brzegów poprzez roztopienie; 14 otwór w igle; 17 miasto w powiecie radomskim; 19 militarny sposób
przesłać faksem na numer: (0-22) 810-27-42
zdobycia terenu; 20 niemetal o l. atom. 35; 21 ociosany pień zrąbanego drzewa; 22 miasto w północno-
wschodnich Czechach; 25 rasa psów; 27 skraj; 28 wada soczewek w przyrządach optycznych; 34 przyrząd
do pomiaru szybkości; 35 pasmo górskie w Środkowej Azji; 36 bankowy oferent.
Pionowo: 1 podrodzina papug; 2 anglosaska jednostka długości; 3 obszar wodny; 4 portalowy dziennik in-
ternauty; 5 wielkie ubóstwo; 6 początek ranka; 7 kres równania różniczkowego; 9 obiektyw zmiennoogni-
skowy; 10 łańcuch górski w płn.-zach. Afryce; 12 część w łożysku ślizgowym; 13 określenie funkcji czasu;
15 metal o l. atom. 40; 16 haft z dziureczkami; 18 wąski, podłużny rowek; 23 droga zakreślona w przestrze-
ni przez poruszający się obiekt; 24 gatunek papugi; 26 rodzaj obuwia; 27 z dodatnim ładunkiem elektrycz-
nym; 29 okres w dziejach; 30 fajerwerk; 31 opancerzony pojazd wojskowy; 32 właściwy dla danej mikro-
cząstki moment pędu; 33 symboliczne wyrażenie prawa fizycznego.
(jasa)
Litery z pól ponumerowanych od 1 do 26 utworzą hasło. Rozwiązanie prosimy nadsy-

łać do 20 czerwca pod adres redakcji (kupon zamieszczamy obok). Fundatorem nagro-
dy, 2 kompletów gadżetów, składających się z zestawu długopisów i miarki, jest Dom
Wydawniczy MEDIUM.
Nagrodę w krzyżówce z numeru 3/2007, miernik BM811 firmy BRYMEN z interfejsem RS-232 i opro-
gramowaniem, wygrał Pan Zenon Jasiak z Oławy. Gratulujemy!
102
®
PERFEKCJA W POMIARACH
automatyka przemys³owa
®
elektronika
energetyka
®
®
®
®
®
®
®
®
® 02-784 Warszawa, ul.Janowskiego 15 tel./fax (0-22) 641-15-47, 644-42-50

http://www.ndn.com.pl e-mail: ndn@ndn.com.pl

Elektro Info 2007 05 PDF

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Elektro Info 2007 05 PDF

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

5

Nakład 9,5 tys. egz. ISSN 1642-8722 indeks 373761

e-mail: redakcja@elektro.info.pl www.elektro.info.pl

informatyczne media transmisyjne w systemach

REDAKCJA I WSPÓŁPRACA Bogusława Wiewiórowska-Paradowska, Jarosław Guzal, Jacek Sawicki, REKLAMA

przyczyn. Wszelkie prawa zastrzeżone © by Dom Wydawniczy MEDIUM.

nowe moce UPS-ów Chloride serii 80-NET przemysłowe gniazda

oświetlenie uliczne i parkowe

Na zakończenie spotkania wszyscy uczestnicy zapozowali do pamiątkowego zdjęcia

W ramach Krajowej Agencji Poszano-

W ostatnich dniach marca odbyły się XV Międzynarodowe Targi

W Pradze swoje wyroby promowa-

sukces tkwi w innowacjach

li wracamy na ten rynek. Modyfikujemy wchodzenia na nowy rynek. Jeśli chodzi

Interesowaliście się również w ostat-

W 2004 i 2005 roku Apator kupił trzy

W którym segmencie polskiego ryn-

R ok temu opublikowaliśmy w „elektro.info” fotoreportaż po-

Sposób przyłączenia spawarki elektrycznej

„Właściwie” eksploatowane i konser- Fragment „zapomnianej” czynnej roz-

„Bezpieczny” dla przechodniów słup Zabezpieczenie rozdzielnicy słupowej

„Wzorcowo” wykonana rozdzielnica

„Profesjonalny” sposób sterowania oświetleniem ulicznym

» 18 kompetencje zakładu, dopuszczono do eksploatacji zespół

lub w wiązkach) oraz rodzaju podło-

Fot. 3 Sposób podłączenia rozdzielni głównej w budynku [4]

przewodów). Dlatego szynoprzewo-

dy o dużych wartościach obciążenia,

zestawienie kabli elektroenergetycznych ognioodpornych

Producent Huber+Suhner AG TOP CABLE SAB BRÖCKSKES

od 0,45/0,75 (dla ≤1 mm2)

Minimalny promień gięcia 10×średnica 5×średnica 6×średnica

RADOX 125, poliolefiny sieciowane radiacyjnie, powłoka poliolefinowa bezhalogenowy (SABIX)

Temperatura pracy, w [°C] od -40 do 110 od -25 do 90 od -40 do 90

HELUKABEL TELE-FONIKA KABLE SA TECHNOKABEL SA

0,6/1 0,6/1 0,6/1 0,6/1

4×16 4×16/16 od 1×16 - 400 do 30×1,5 - 2,5 1 - 12×1,5 - 50

15×średnica (jednożyłowe) 15×średnica (jednożyłowe)

1180 1370 od 247 do 12613 (w zależności od przekroju) 100 - 3600

od -30 do 70 od -30 do 70 od -30 do 90 od -25 do 90

do 250 do 250 do 250 do 250

przepuszczalność światła >70 %,

DIN VDE 0266, DIN VDE 0472-814,

zestawienie kabli elektroenergetycznych ognioodpornych

Producent Zakłady Kablowe BITNER

Napięcie nominalne, w [kV] 0,6/1 0,3/0,5 0,3/0,5 0,6/1

Próba napięciowa, w [kV] 4 4 4 4

Liczba żył×przekrój żył,

Masa kabla, w [kg/km] 470 81 85 1125

Temperatura pracy, w [°C] od -25 do 85 od -25 do 85 od -25 do 85 od -25 do 70

4 4 Automatyczne Powłoka ceramiczna

do 250 do 250 wszystkich chłodziarkach TopTherm Plus.

klasa E90 razem z systemem klasa E90 razem z systemem

Tech Info 0 801 380 320

FIEDHEML LOH GROUP

przewody szynowe o obciążalności do 2500 A

Przedsiębiorstwo Produkcji i Montażu

Model EG MR Multiconductor AKAPP

Napięcie znamionowe, w [V] 1000 1000 600

Częstotliwość znamionowa, w [Hz] 50/60 50/60 50/60

Temperatura pracy, w [°C] od 35 do 50 od 35 do 50 od -30 do 80

certyfikat IP55 IP56 IP66, certyfikaty

690 1000 1000