Vous êtes sur la page 1sur 12

Historia Antigua - Universidad de Zaragoza - Prof. Dr. G.

Fatás
Res Gestae

RES GESTAE DIVI AUGUSTI HECHOS DEL DIVINO AUGUSTO


Rerum gestarum divi Augusti, quibus Texto que es copia de los hechos del divino
orbem terrarum imperio populi Rom. Augusto, con las cuales sujetó el universo mundo
subiecit, et impensarum, quas in rem al dominio del pueblo romano, y de las
publicam populumque Romanum fecit, munificencias que hizo a la república y al pueblo
incisarum in duabus aheneis pilis, quae de Roma, escritas en dos columnas de bronce
sunt Romae positae, exemplar subiectum. que se hallan en Roma.
[PRIMERAS ACTUACIONES E INGRESO EN
I 1 Annos undeviginti natus exercitum
EL SENADO] § 1. A los diecinueve años de
privato consilio et privata impensa
edad alcé, por decisión personal y a mis
comparavi, per quem rem publicam a
expensas, un ejército que me permitió devolver
dominatione factionis oppressam in
la libertad a la República, oprimida por el
libertatem vindicavi. Eo nomine senatus
dominio de una bandería. Como recompensa, el
decretis honorificis in ordinem suum me
Senado, mediante decretos honoríficos, me
adlegit C. Pansa et A. Hirtio consulibus,
admitió en su seno, bajo el consulado de Cayo
consularem locum sententiae dicendae
Pansa y Aulo Hirtio [43 a.C.], concediéndome el
tribuens, et imperium mihi dedit. Res
rango senatorio equivalente al de los Cónsules.
publica, ne quid detrimenti caperet, me
Me confió la misión de velar por el bienestar
pro praetore simul cum consulibus
público, junto con los Cónsules y en calidad de
providere iussit. Populus autem eodem
Pro-pretor. Ese mismo año, habiendo muerto
anno me consulem, cum cos. uter que in
ambos Cónsules en la guerra, el pueblo me
bello cecidisset, et triumvirum rei
nombró Cónsul y triunviro responsable de la
publicae constituendae creavit.
reconstitución de la República
[VINDICA LA MEMORIA DE SU PADRE] §
2 Qui parentem meum interfecerunt, eos 2. Proscribí a los asesinos de mi Padre,
in exilium expuli iudiciis legitimis ultus vindicando su crimen a través de un juicio legal;
eorum facinus, et postea bellum inferentis y cuando, más tarde, llevaron sus armas contra la
rei publicae vici bis acie. República, los vencí por dos veces en campo
abierto
[GENEROSIDAD CON SUS TROPAS Y CON
3 Bella terra et mari civilia externaque
SUS VENCIDOS] § 3. Hice a menudo la guerra,
toto in orbe terrarum saepe gessi victorque
por tierra y por mar. Guerras civiles y contra
omnibus veniam petentibus civibus
extranjeros, por todo el universo. Y, tras la
peperci. Externas gentes, quibus tuto
victoria, concedí el perdón a cuantos ciudadanos
ignosci potuit, conservare quam excidere
solicitaron gracia. En cuanto a los pueblos
malui. Millia civium Romanorum sub
extranjeros, preferí conservar que no destruir a
sacramento meo fuerunt circiter
quienes podían ser perdonados sin peligro [para
quingenta. Ex quibus deduxi in colonias
Roma] Unos 500.000 ciudadanos romanos
aut remisi in municipia sua, stipendis
prestaron sagrado juramento de devoción a mi
emeritis, millia aliquanto plura quam
persona. De entre ellos, algo más de 300.000,
trecenta, et iis omnibus agros adsignavi
tras la conclusión de su servicio militar, fueron
aut pecuniam pro praemis militiae dedi.
asentados por mí en colonias de nueva fundación
Naves cepi sescentas praeter eas, si quae
o reenviados a sus municipios de origen. A todos
minores quam trirremes fuerunt.
ellos asigné tierras o dinero para recompensarlos
por sus servicios de armas. Capturé 600 navíos,
entre los que no cuento los que no fuesen,
cuando menos, trirremes.
[TRIUNFOS COMO CAUDILLO MILITAR] §
4. Por dos veces recibí el honor de la ovación
4 Bis ovans triumphavi et tres egi curulis
solemne y por tres el del triunfo curul Recibí
triumphos et appellatus sum viciens et
aclamaciones oficiales como general imperator
semel imperator, decernente pluris
en veintiuna ocasiones. Por todo ello el Senado
triumphos mihi senatu, quibus omnibus
me otorgó la celebración de numerosos triunfos
supersedi. Laurum de fascibus deposui, in
oficiales, que decliné Deposité en el Capitolio los
Capitolio votis, quae quoque bello
laureles de mis fasces, tras haber cumplido las
nuncupaveram, solutis. Ob res a me aut
promesas formuladas con ocasión de cada
per legatos meos auspicis meis terra
guerra. A causa de los éxitos obtenidos por mí (o
marique prospere gestas quinquagiens et
por mis lugartenientes en el mando bajo mis
quinquiens decrevit senatus supplicandum
auspicios), tanto por tierra cuanto por mar, el
esse dis immortalibus. Dies autem, per
Senado decretó acciones oficiales de gracias a
quos ex senatu consulto supplicatum est,
los dioses inmortales en cincuenta y cinco
fuere DCCCLXXXX. In triumphis meis
ocasiones. Tales acciones de gracias sumaron, en
ducti sunt ante currum meum reges aut
conjunto, 890 días En mis triunfos oficiales, ante
regum liberi novem. Consul fueram
mi carro, desfilaron [vencidos] nueve reyes o
terdeciens cum scribebam haec, et eram
hijos de rey Cuando escribí lo que antecede,
septimum et trigensimum tribuniciae
había sido Cónsul por decimotercera vez [2 a.C.]
potestatis.
y desempeñaba la potestad de los Tribunos de la
plebe por trigesimoséptimo año
[RECHAZA EL PODER PERO NO LA
RESPONSABILIDAD] § 5. Durante el
consulado de Marco Marcelo y Lucio Arruncio
5 Dictaturam et apsenti et praesenti mihi
[22 a.C.] no acepté la magistratura de Dictador,
delatam et a populo et a senatu M.
que el Senado y el pueblo me conferían para
Marcello et L. Arruntio cos. non recepi.
ejercerla tanto en mi ausencia cuanto durante mi
Non sum deprecatus in summa frumenti
presencia [en Roma] No quise [empero] declinar
penuria curationem annonae, quam ita
la responsabilidad de los aprovisionamientos
administravi, ut intra dies paucos metu et
alimentarios, en medio de una gran carestía; y de
periclo praesenti civitatem universam
tal modo asumí su gestión que, pocos días más
liberarem impensa et cura mea.
tarde, toda la Ciudad se hallaba desembarazada
Consulatum quoque tum annuum et
de cualquier temor y peligro, a mi sola costa y
perpetuum mihi delatum non recepi.
bajo mi responsabilidad. No acepté [tampoco] el
consulado que entonces se me ofreció, para ese
año y con carácter vitalicio.
6 Consulibus M. Vinicio et Q. Lucretio et [RECHAZA EL PODER UNIPERSONAL Y
postea P. Lentulo et Cn. Lentulo et CUIDA DE LA MORAL PUBLICA] § 6.
tertium Paullo Fabio Maximo et Q. Durante el consulado de Marco Vinucio y Quinto
Tuberone, senatu populoque Romano Lucrecio [19 a.C.] y, después, bajo el de Publio y
consentientibus ut curator legum et Gneo Léntulo [18 a.C.] y, en tercer lugar, durante
morum summa potestate solus crearer, el de Paulo Fabio Máximo y Quinto Tuberón [11
nullum magistratum contra mores a.C.], habiendo unánimemente decidido el
maiorum delatum recepi. Quae tum per pueblo y el Senado que fuese yo responsable
me geri senatus voluit, per tribuniciam único y máximo del cuidado de las costumbres y
potestatem perfeci, cuius potestatis las leyes, no quise que se me confiara una
conlegam et ipse ultro quinquiens a senatu magistratura en términos que hubieran resultado
depoposci et accepi. contrarios a la tradición ancestral; pero las
actuaciones que el Senado deseaba por entonces
de mí las llevé a cabo, fundado [sólo] en mi
potestad tribunicia. Y [aun] para esa misma
función pedí y recibí del Senado, por cinco
veces, un colega
[OCUPA LOS CARGOS MAS HONORIFICOS
Y HONORABLES] § 7. Durante diez años
consecutivos fui miembro del colegio triunviral
7 Triumvirum rei publicae constiuendae
al que se había encargado la reconstitución de la
fui per continuos annos decem. Princeps
República; hasta el momento en que redacté
senatus fui usque ad eum diem, quo
estos sucesos, Príncipe del Senado por cuarenta
scripseram haec, per annos quadraginta.
años consecutivos. Fui Pontífice Máximo, augur,
Pontifex maximus, augur, XVvirum sacris
miembro del Colegio de los Quince encargados
faciundis, VIIvirum epulonum, frater
de las sagradas ceremonias, del Colegio de los
arvalis, sodalis Titius, fetialis fui.
Siete encargados de los sacros banquetes,
hermano de la Cofradía Arval, sodal Titio y
sacerdote fecial
[PONE EL ORDEN DEBIDO EN EL SENADO
Y EN LA COMUNIDAD ROMANA] § 8. Por
II 8 Patriciorum numerum auxi consul
mandato del pueblo y del Senado, durante mi
quintum iussu populi et senatus. Senatum
quinto consulado [29 a.C.] aumenté el número de
ter legi. Et in consulatu sexto censum
los patricios romanos Por tres veces establecí la
populi conlega M. Agrippa egi. Lustrum
lista de senadores y, en mi sexto consulado [28
post annum alterum et quadragensimum
a.C.], llevé a cabo, con Marco Agripa como
feci, quo lustro civium Romanorum censa
colega, el censo del pueblo. Celebré la ceremonia
sunt capita quadragiens centum millia et
lustral después de que no se hubiera celebrado en
sexaginta tria millia. Tum iterum
cuarenta y dos años; en ella fueron censados
consulari cum imperio lustrum solus feci
4.063.000 ciudadanos romanos. Durante el
C. Censorino et C. Asinio cos., quo lustro
consulado de Cayo Censorino y Cayo Asinio [8
censa sunt civium Romanorum capita
a.C.] llevé a cabo el censo por mí solo, en virtud
quadragiens centum millia et ducenta
de mi poder consular, en cuya lustración se
triginta tria millia. Et tertium consulari
contaron 4.233.000 ciudadanos romanos. Hice el
cum imperio lustrum conlega Tib. Caesare
censo por vez tercera, en virtud de mi poder
filio meo feci, Sex. Pompeio et Sex.
consular y teniendo por colega a mi hijo
Appuleio cos., quo lustro censa sunt
[adoptivo], Tiberio César, en el consulado de
civium Romanorum capitum quadragiens
Sexto Pompeyo y Sexto Apuleyo [14 d. C.]; con
centum millia et nongenta triginta et
ocasión de este censo conté 4.937.000
septem millia. Legibus novis inlatis multa
ciudadanos romanos. Mediante nuevas leyes que
exempla maiorum exolescentia iam ex
propuse saqué del desuso muchos ejemplos de
nostro saeculo reduxi et ipse multarum
nuestros antepasados, decaídos ya en Roma, y yo
rerum exempla imitanda posteris tradidi.
mismo dejé a la posteridad muchas acciones
como ejemplo que imitar.
9 Vota pro valetudine mea suscipi per [LA DEVOCION POR SU PERSONA ES
consules et sacerdotes quinto quoque anno GENERAL] § 9. El Senado decretó que, cada
senatus decrevit. Ex iis votis saepe cuatro años, Cónsules y sacerdotes ofreciesen
fecerunt vivo me ludos aliquotiens votos por mi salud. Para cumplirlos, tanto los
sacerdotum quattuor amplissima collegia, cuatro Colegios sacerdotales mayores cuanto los
aliquotiens consules. Privatim etiam et Cónsules ofrecieron frecuentemente, en vida
municipatim universi cives unanimiter mía, juegos públicos. Asimismo, en sus casas y
continenter apud omnia pulvinaria pro en las municipalidades, todos los ciudadanos, sin
valetudine mea supplicaverunt. excepción y unánimemente, realizaron en todo
tiempo ceremonias por mi salud en toda clase de
lugares sacros.
[EL SENADO Y EL PUEBLO LO
10 Nomen meum senatus consulto
SANTIFICAN] § 10. El Senado hizo incluir mi
inclusum est in saliare carmen et
nombre en el cántico de los Sacerdotes Salios y
sacrosanctus ut essem mihi datum et,
una ley prescribió que poseería, a perpetuidad y
quoad viverem, tribunicia potestas mihi
de por vida, carácter inviolable para mi persona y
esset, lege sanctum est. Pontifex maximus
la potestad de los Tribunos de la plebe. Cuando
ne fierem in vivi conlegae locum, populo
el pueblo me ofreció el Pontificado Máximo, que
id sacerdotium deferente mihi, quod pater
mi Padre había ejercido, lo rehusé, para no ser
meus habuerat, recusavi. Quod
elegido en lugar del Pontífice que aún vivía No
sacerdotium aliquod post annos, eo
acepté ese sacerdocio sino años después, tras la
mortuo quiod tumultus occasione
muerte de quien lo ocupara con ocasión de las
occupaverat, cuncta ex Italia ad comitia
discordias civiles; y hubo tal concurrencia de
mea confluente multitudine, quanta
multitud de toda Italia a los comicios que me
Romae nunquam traditur ante id tempus
eligieron, durante el consulado de Publio
fuisse, recepi P. Sulpicio C. Valgio
Sulpicio y Cayo Valgio [12 a.C.], como no se
consulibus.
había visto semejante en Roma.
[ROMA INSTITUYE FIESTAS RELIGIOSAS
11 Aram Fortunae Reducis ante aedes EN SU HONOR] § 11. En homenaje a mi
Honoris et Virtutis, ad portam Capenam, regreso y bajo el consulado de Quinto Lucrecio y
pro reditu meo senatus consacravit, in qua Marco Vinicio [19 a.C.], el Senado consagró,
pontifices et virgines Vestales cerca de la Puerta Capena, ante el templo del
anniversarium sacrificium facere iussit eo Honor y la Virtud, un altar a la Fortuna del
die quo, consulibus Q. Lucretio et M. [feliz] Retorno. Mandó que todos los años
Vinicio, in urbem ex Syria redieram, et Pontífices y Vestales hicieran allí una ofrenda, en
diem Augustalia ex cognomine nostro el aniversario de mi regreso de Siria, y llamó a
appellavit. ese día "de las Augustales", de acuerdo con mi
nombre.
12 Ex senatus auctoritate pars praetorum § 12. El mismo año, en virtud de un
et tribunorum plebi cum consule Q. senadoconsulto, parte de los Pretores y de los
Lucretio et principibus viris obviam mihi Tribunos de la plebe, acompañados por el Cónsul
missa est in Campaniam, qui honos ad hoc Quinto Lucrecio y por los ciudadanos más
tempus nemini praeter me est decretus. principales, salió a mi encuentro en Campania:
Cum ex Hispania Galliaque, rebus in iis honra que a nadie se había conferido con
provincis prospere gestis, Romam redi Ti. anterioridad Cuando regresé de Hispania y de
Nerone P. Quintilio consulibus, aram Galia, durante el consulado de Tiberio Nerón y
Pacis Augustae senatus pro reditu meo Publio Quintilio [13 a.C.], tras haber llevado a
consacrandam censuit ad campum cabo con todo éxito lo necesario en esas
Martium, in qua magistratus et sacerdotes provincias, el Senado, para honrar mi vuelta,
virginesque Vestales anniversarium hizo consagrar, en el Campo de Marte, un altar
sacrificium facere iussit. dedicado a la Paz Augusta y encargó a los
magistrados, Pretores y Vírgenes Vestales que
llevasen a cabo en él un sacrificio en cada
aniversario. [TRAE LA PAZ AL PUEBLO
ROMANO]
§ 13. El templo de Jano Quirino, que nuestros
13 Ianum Quirinum, quem claussum esse ancestros deseaban permaneciese clausurado
maiores nostri voluerunt, cum per totum cuando en todos los dominios del pueblo romano
imperium populi Romani terra marique se hubiera establecido victoriosamente la paz,
esset parta victoriis pax, cum prius quam tanto en tierra cuanto en mar, no había sido
nascerer, a condita urbe bis omnino cerrado sino en dos ocasiones desde la fundación
clausum fuisse prodatur memoriae, ter me de la Ciudad hasta mi nacimiento; durante mi
principe senatus claudendum esse censuit. Principado, el Senado determinó, en tres
ocasiones, que debía cerrarse.
[EL PUEBLO Y LAS INSTITUCIONES
RECLAMAN A SUS HIJOS PARA EL
14 Filios meos, quos iuvenes mihi eripuit
GOBIERNO] § 14. El Senado y el pueblo
fortuna, Gaium et Lucium Caesares III
romano, queriendo honrarme, designaron
honoris mei caussa senatus populusque
Cónsules, con intención de que asumiesen la
Romanus annum quintum et decimum
magistratura cinco años más tarde y cuando
agentis consules designavit, ut eum
tenían quince, a mis hijos [adoptados] Cayo y
magistratum inirent post quinquennium.
Lucio Césares, a quienes, muy jóvenes, me
Et ex eo die, quo deducti sunt in forum, ut
arrebató la Fortuna Y el Senado decretó que
interessent consiliis publicis decrevit
asistiesen a sus deliberaciones desde el mismo
senatus. Equites autem Romani universi
día en que fuesen presentados en el Foro. Los
principem iuventutis utrumque eorum
Caballeros de Roma, por su parte, unánimemente
parmis et hastis argenteis donatum
los denominaron Príncipes de la Juventud y les
appellaverunt.
obsequiaron los escudos ecuestres y las lanzas de
plata.
15 Plebei Romanae viritim HS trecenos [FAVORECE GRANDEMENTE A LA PLEBE
numeravi ex testamento patris mei et DE ROMA Y A SUS SOLDADOS CON
nomine meo HS quadringenos ex ALIMENTOS Y DINERO] § 15. Pagué a la
bellorum manibiis consul quintum dedi, plebe de Roma 300 sestercios por cabeza, en
iterum autem in consulatu decimo ex cumplimiento del testamento de mi Padre. Y en
patrimonio meo HS quadringenos congiari mi propio nombre, cuando mi quinto consulado
viritim pernumeravi, et consul undecimum [29 a.C.], dí otros 400 (por cabeza), de mi botín
duodecim frumentationes frumento de guerra. En mi décimo consulado [24 a.C.]
privatim coempto emensus sum, et distribuí, de nuevo, de mi propio patrimonio un
tribunicia potestate duodecimum congiario a la plebe de 400 sestercios por
quadringnos nummos tertium viritim dedi. individuo. En el undécimo [23 a.C.], por doce
Quae mea congiaria pervenerunt ad vces repartí trigo adquirido a mis expensas.
hominum millia nunquam minus Cuando cumplí mi duodécima potestad tribunicia
quinquaginta et ducenta. Tribuniciae duodécima potestad tribunicia [11 a.C.], por vez
potestatis duodevicensimum, consul XII tercera volví a repartir 400 sestercios a cada
trecentis et viginti millibus plebis urbanae plebeyo. Nunca fueron menos de 250.000 las
sexagenos denarios viritim dedi. Et personas beneficiarias de estos repartos. En el
colonis militum meorum consul quintum año de mi decimoctava potestad tribunicia y de
ex manibiis viritim millia nummum mi duodécimo consulado [5 a.C.] dí 60 denarios
singula dedi; acceperunt id triumphale de plata por cabeza a 320.000 plebeyos de la
congiarium in colonis hominum circiter Ciudad. Durante mi quinto consulado [29 a.C.]
centum et viginti millia. Consul tertium distribuí mil monedas, procedentes de mi botín
decimum sexagenos denarios plebei, quae de guerra, a cada uno de los soldados de mis
tum frumentum publicum accipiebat, dedi; ciudades coloniales militares: tal obsequio
ea millia hominum paullo plura quam conmemorativo de mi triunfo oficial afectó a
ducenta fuerunt. unos 120.000 hombres. Durante mi decimotercer
consulado [2 a.C.] dí 60 denarios a cada
ciudadano plebeyo de los que estaban inscritos
en las listas de beneficiarios de las distribuciones
gratuitas de grano, que fueron algo más de
200.000.
[REGALA TIERRAS Y DINERO A SUS
16 Pecuniam pro agris, quos in consulatu
VETERANOS] § 16. Para la compra de las
meo quarto et postea consulibus M.
tierras que había asignado a mis veteranos, en mi
Crasso et Cn. Lentulo augure adsignavi
cuarto consulado [30 a.C.] y, luego, durante el de
militibus, solvi municipis. Ea summa
Marco Craso y Gneo Léntulo Augur [14 a.C.],
sestertium circiter sexsiens milliens fuit,
destiné una subvención a las municipalidades,
quam pro Italicis praedis numeravi, et
cuyo monto ascendió, en Italia, a 600 millones de
circiter bis milliens et sescentiens, quod
sestercios, más o menos, y a unos 260 en las
pro agris provincialibus solvi. Id primus et
provincias. Que se recuerde, soy el primero y
solus omnium, qui deduxerunt colonias
único que haya hecho tal cosa entre quienes
militum in Italia aut in provincis, ad
fundaron ciudades coloniales militares en Italia o
memoriam aetatis meae feci. Et postea Ti.
en las provincias. Más tarde, bajo los consulados
Nerone et Cn. Pisone consulibus, itemque
de Tiberio Nerón y de Gneo Pisón [7 a.C.], de
C. Antistio et D. Laelio cos., et C.
Cayo Antistio y Decio Lelio [6 a.C.], de Cayo
Calvisio et L. Pasieno consulibus, et L.
Calvisio y Lucio Pasieno [4 a.C.], de Lucio
Lentulo et M. Messalla consulibus, et L.
Léntulo y Marco Mesala [3 a.C.] y de Lucio
Caninio et Q. Fabricio cos., militibus,
Caninio y Quinto Fabricio [2 a.C.], concedí
quos emeritis stipendis in sua municipia
recompensas en metálico a los soldados que se
deduxi, praemia numerato persolvi, quam
habían licenciado honorablemente y vuelto a sus
in rem sestertium quater milliens circiter
lugares natales, asunto en el que invertí unos 400
impendi.
millones de sestercios.
SALVA CON SU PATRIMONIO LAS
17 Quater pecunia mea iuvi aerarium, ita DIFICULTADES DE LA HACIENDA
ut sestertium milliens et quingentiens ad PUBLICA] § 17. Por cuatro veces acudí, con mi
eos qui praerant aerario detulerim. Et M. dinero, en ayuda del Tesoro público, de modo tal
Lepido et L. Arruntio cos. in aerarium que entregué a sus responsables 50 millones de
militare, quod ex consilio meo sestercios. Bajo el consulado de Marco Lépido y
constitutum est, ex quo praemia darentur Lucio Arruncio [6 d.C.], dí de mi patrimonio 70
militibus, qui vicena aut plura stipendia millones de sestercios al Tesoro militar, el cual
emeruissent, HS milliens et septingentiens decidí crear, con el fin de conceder recompensas
ex patrimonio meo detuli. a los soldados con veinte o más años de
servicios.
18 Ab eo anno, quo Cn. et P. Lentuli [REPARTE DINERO Y ALIMENTO A LOS
consules fuerunt, cum deficerent publicae POBRES EN TIEMPO DE CARESTIA] § 18.
opes, tum centum millibus hominum, tum En el año en que fueron cónsules Gneo y Publio
pluribus multo frumentarios et nummarios Léntulo [18 a.C.], a causa de la insuficiencia de
tributus ex horreo et patrimonio meo los ingresos públicos, repartí socorros en especie
edidi. a 100.000 personas y en metálico a más de
100.000, tomándolos de mis bienes y almacenes
[RESTAURA A SUS EXPENSAS
IV 19 Curiam et continens ei chalcidicum NUMEROSOS EDIFICIOS CIVILES Y
templumque Apollinis in Palatio cum RELIGIOSOS DE ROMA] § 19. Construí la
porticibus, aedem divi Iuli, Lupercal, Curia y su vestíbulo anejo, el templo de Apolo en
porticum ad circum Flaminium, quam el Palatino y sus pórticos, el templo del Divino
sum appellari passus ex nomine eius qui Julio, el Lupercal, el Pórtico junto al Circo
priorem eodem in solo fecerat Octaviam, Flaminio -al que dí el nombre de Octavia, quien
pulvinar ad circum maximum, aedes in había construído anteriormente otro en el mismo
Capitolio Iovis Feretri et Iovis Tonantis, lugar-, el palco imperial del Circo Máximo; los
aedem Quirini, aedes Minervae et Iunonis templos de Júpiter Feretrio y de Júpiter Tonante,
reginae et Iovis Libertatis in Aventino, en el Capitolio; el de Quirino, los de Minerva,
aedem Larum in summa sacra via, aedem Juno Reina y Júpiter Libertador, en el Aventino;
deum Penatium in Velia, aedem Iuventatis el templo a los Lares en la cima de la Vía
[sic], aedem Matris Magnae in Palatio Sagrada, el de los Dioses Penates en la Velia y
feci. los de la Juventud y la Gran Madre, en el
Palatino.
§ 20. Restauré, con extraordinario gasto, el
20 Capitolium et Pompeium theatrum
Capitolio y el Teatro de Pompeyo, sin añadir
utrumque opus impensa grandi refeci, sine
ninguna inscripción que llevase mi nombre
ulla inscriptione nominis mei. Rivos
Reparé los acueductos que, por su vejez, se
aquarum compluribus locis vetustate
encontraban arruinados en muchos sitios.
labentes refeci, et aquam quae Marcia
Dupliqué la capacidad del acueducto Marcio,
appellatur duplicavi, fonte novo in rivum
aduciéndole una nueva fuente. Concluí el Foro
eius inmisso. Forum Iulium et basilicam
Julio y la Basílica situada entre los templos de
quae fuit inter aedem Castoris et aedem
Cástor y de Saturno, obras ambas iniciadas y
Saturni, coepta profligataque opera a patre
llevadas casi a término por mi Padre. Destruída
meo, perfeci, et eandem basilicam
la Basílica por un incendio, acrecí su solar e hice
consumptam incendio, ampliato eius solo,
que se emprendiese su reconstrucción en nombre
sub titulo nominis filiorum meorum
de mis hijos [adoptivos], prescribiendo a mis
incohavi et, si vivus non perfecissem,
herederos que la concluyesen en caso de no
perfici ab heredibus meis iussi. Duo et
poder hacerlo yo mismo [14 a.C.]. En mi quinto
octoginta templa deum in urbe consul
consulado [29 a.C.], bajo la autoridad del
sextum ex auctoritate senatus refeci, nullo
Senado, reparé en Roma ochenta y dos templos,
praetermisso quod eo tempore refici
sin dejar en el descuido a ninguno que por
debebat. Consul septimum viam
entonces lo necesitara. Durante el séptimo [27
Flaminiam ab urbe Ariminum refeci
a.C.], rehice la Vía Flaminia, entre Roma y
pontesque omnes praeter Mulvium et
Ariminio, y todos los puentes, salvo el Milvio y
Minucium.
el Minucio.
21 In privato solo Martis Ultoris templum [CONSTRUYE POR SUS MEDIOS OTROS
forumque Augustum ex manibiis feci. EDIFICIOS. HONRA A LOS DIOSES A SUS
Theatrum ad aedem Apollinis in solo EXPENSAS Y REINTEGRA LAS OFRENDAS
magna ex parte a privatis empto feci, quod DE LAS CIUDADES HECHAS CON TAL
sub nomine M. Marcelli generi mei esset. FIN] § 21. En solares de mi propiedad construí,
Dona ex manibiis in Capitolio et in aede con dinero de mi botín de guerra, el templo de
divi Iuli et in aede Apollinis et in aede Marte Vengador y el Foro de Augusto. Edifiqué
Vestae et in templo Martis Ultoris el Teatro que hay cerca del templo de Apolo, en
consacravi, quae mihi constiterunt HS un terreno que, en gran parte, compré a
circiter milliens. Auri coronari pondo particulares; y le dí el nombre de mi yerno,
triginta et quinque millia municipiis et Marco Marcelo En el Capitolio consagré
colonis Italiae conferentibus ad triumphos ofrendas procedentes de mi botín de guerra a los
meos qui tum consul remisi, et postea, templos del Divino Julio, de Apolo, de Vesta y
quotienscumque imperator appellatus de Marte Vengador, que me costaron unos 100
sum, aurum coronarium non accepi, millones de sestercios. En mi quinto consulado
decernentibus municipiis et colonis aeque [29 a.C.] devolví a los municipios y colonias de
benigne adque antea decreverant. Italia 35.000 libras de oro coronario del que me
había sido ofrecido por mis triunfos oficiales. Y,
en adelante, cada vez que hube de recibir una
aclamación oficial como 'imperator', no quise
aceptar esas ofrendas de oro coronario que se me
seguían ofreciendo con la misma generosidad
que antaño mediante acuerdos oficiales de los
municipios y las colonias.
[PROCURA ESPECTACULOS A LOS
CIUDADANOS. CELEBRA EL CENTENARIO
DE ROMA Y CREA JUEVOS JUEGOS
22 Ter munus gladiatorium dedi meo
SACROS] § 22. Ofrecí combates de gladiadores
nomine et quinquiens filiorum meorum
tres veces en mi propio nombre y cinco en el de
aut nepotum nomine; quibus muneribus
mis hijos o nietos. En estos combates lucharon
depugnaverunt hominum circiter decem
unos diez mil hombres. Ofrecí al pueblo un
millia. Bis athletarum undique accitorum
espectáculo de atletas, traídos de todas partes,
spectaculum populo praebui meo nomine
dos veces en mi nombre y una tercera en el de mi
et tertium nepotis mei nomine. Ludos feci
nieto Celebré juegos, en mi nombre, por cuatro
meo nomine quater, aliorum autem
veces y otras veintitrés en el de otros
magistratuum vicem ter et viciens. Pro
magistrados. Durante el consulado de Cayo
conlegio XVvirorum magister conlegii,
Furnio y Cayo Silano [17 a.C.] celebré los
collega M. Agrippa, ludos saeclares [sic],
Juegos Seculares, con Marco Agripa como
C. Furnio C. Silano cos., feci. Consul XIII
colega, en mi condición de presidente del
ludos Martiales primus feci, quos post id
Colegio de los Quince. En mi décimotercer
tempus deinceps insequentibus annis s.c.
consulado [2 a.C.] celebré, y fui el primero que
et lege fecerunt consules. Venationes
tal hizo, los juegos de Marte que, a partir de
bestiarum Africanarum meo nomine aut
entonces, siguieron presidiendo conmigo los
filiorum meorum et nepotum, in circo aut
Cónsules, en virtud de un senadoconsulto y de
in foro aut in amphitheatris, populo dedi
una ley. Bien en mi nombre o en el de mis hijos
sexiens et viciens, quibus confecta sunt
o nietos, ofrecí, por veintiséis veces, en el circo,
bestiarum circiter tria millia et quingentae
en el Foro o en los anfiteatros, cacerías de
animales de Africa, en las que fueron muertas
unas tres mil quinientas fieras.
23 Navalis proeli spectaclum [sic] populo § 23. Ofrecí al pueblo el espectáculo de una
dedi trans Tiberim, in quo loco nunc naumaquia, al otro lado del Tíber, donde hoy está
nemus est Caesarum, cavato solo in el Bosque Sagrado de los Césares, en un
longitudinem mille et octingentos pedes, estanque excavado de 1.800 pies de largo y 1.200
in latitudinem mille et ducentos. In quo de ancho. Tomaron parte en ella 30 naves,
triginta rostratae naves triremes aut trirremes o birremes, guarnecidas con espolones,
biremes, plures autem minores inter se y un número aún mayor de barcos menores. A
conflixerunt. Quibus in classibus bordo de estas flotas combatieron, sin contar los
pugnevrunt praeter remiges millia remeros, unos 3.000 hombres.
hominum tria circiter.
[DEVUELVE SUS BIENES A LOS TEMPLOS
24 In templis omnium civitatium
EXPOLIADOS] § 24. Tras la victoria, devolví a
provinciae Asiae victor ornamenta
todos los templos de todas las ciudades de la
reposui, quse spoliatis templis is, cum quo
provincia de Asia los tesoros de que se había
bellum gesseram, privatim possederat.
apropiado quien guerreaba contra mí En la
Statuae meae pedestres et equestres et in
Ciudad, el número de mis estatuas en plata, a pie,
quadrigeis argenteae steterunt in urbe
a caballo o en cuadriga llegó a ser de unas
XXC circiter, quas ipse sustuli exque ea
ochenta. Yo mismo mandé retirarlas y con su
pecunia dona aurea in aede Apollinis meo
importe hice ofrendas de oro que consagré en el
nomine et illorum, qui mihi statuarum
templo de Apolo, en mi nombre y el de quienes
honorem habuerunt, posui.
las habían erigido para honrarme.
[LUCHA CONTRA LOS DELINCUENTES Y
V 25 Mare pacavi a praedonibus. Eo bello SE APOYA EN LOS COLABORADORES
servorum, qui fugerant a dominis suis et MAS HONORABLES] § 25. Liberé el mar de
arma contra rem publicam ceperant, piratas En la guerra de los esclavos capturé a casi
triginta fere millia capta dominis ad 30.000 que habían escapado de sus dueños y
supplicium sumendum tradidi. Iuravit in alzádose en armas contra la República; los
mea verba tota Italia sponte sua et me devolví a sus amos, para que les diesen suplicio
belli, quo vici ad Actium, ducem Italia entera me juró, por propia iniciativa,
depoposcit. Iuraverunt in eadem verba lealtad personal y me reclamó como caudillo
provinciae Galliae, Hispaniae, Africa, para la guerra que victoriosamente concluí en
Sicilia, Sardinia. Qui sub signis meis tum Accio Igual juramento me prestaron las
militaverint, fuerunt senatores plures provincias de las Galias, las Hispanias, Africa,
quam DCC, in iis qui vel antea vel postea Sicilia y Cerdeña. Entre quienes, entonces,
consules facti sunt ad eum diem, quo sirvieron bajo mis enseñas, hubo más de 700
scripta sunt haec, LXXXIII sacerdotes senadores, de los que 83 habían sido o serían
circiter CLXX. luego Cónsules, hasta el día de hoy, y de los que
170 eran o fueron más tarde sacerdotes.
26 Omnium provinciarum populi Romani, [ACRECE NOTABLEMENTE Y PACIFICA
quibus finitimae fuerunt gentes quae non EL IMPERIO] § 26. Ensaché los límites de todas
parerent imperio nostro, fines auxi. las provincias del pueblo romano fronterizas de
Gallias et Hispanias provincias, item los pueblos no sometidos a nuestro dominio.
Germaniam qua includit Oceanus a Pacifiqué las Galias, las Hispanias y la
Gadibus ad ostium Albis fluminis pacavi. Germania, hasta donde el Océano las baña, desde
Alpes a regione ea, quae proxima est Cádiz hasta la desembocadura del Elba Mandé
Hadriano mari, ad Tuscum pacificavi, pacificar los Alpes, desde la región inmediata al
nulli genti bello per iniuriam inlato. Mar Adriático hasta el Mar Tirreno, sin hacer
Classis mea per Oceanum ab ostio Rheni contra ninguno de aquellos pueblos guerra que
ad solis orientis regionem usque ad fines no fuese justa. Mi flota, que zarpó de la
Cimbrorum navigavit, quo neque terra desembocadura del Rin, se dirigió al este, a las
neque mari quisquam Romanus ante id fronteras de los cimbrios, tierras en que ningún
tempus adit, Cimbrique et Charydes et romano había estado antes, ni por tierra ni por
Semnones et eiusdem tractus alii mar. Cimbrios, carides, semnones y otros
Germanorum populi per legatos amicitiam pueblos germanos de esas tierras enviaron
meam et populi Romani petierunt. Meo embajadores para pedir mi amistad y la del
iussu et auspicio ducti sunt duo exercitus pueblo romano. Por orden mía y bajo mis
eodem fere tempore in Aethiopiam et in auspicios dos ejércitos llegaron, casi a un tiempo,
Arabiam, quae appellatur eudaemon, a Etiopía y a la Arabia llamada Feliz. En esos
maximaeque hostium gentis utriusque dos países y en combate abierto destruyeron a
copiae caesae sunt in acie et complura gran número de enemigos y tomaron numerosas
oppida capta. In Aethiopiam usque ad plazas. En Etiopía se llegó hasta la ciudad de
oppidum Nabata perventum est, cui Nabata, cerca de Meroe. En Arabia, el ejército
proxima est Meroe. In Arabiam usque in llegó hasta la ciudad de Mariba de los sabeos.
fines Sabaeorum processit exercitus ad
oppidum Mariba.
27 Aegyptum imperio populi Romani [INCORPORA EGIPTO Y ES ARBITRO DE
adieci. Armeniam maiorem, interfecto LAS NACIONES] § 27. Anexé Egipto a los
rege eius Artaxe, cum possem facere dominios del pueblo romano Tras la muerte del
provinciam, malui maiorum nostrorum rey Artajes hubiera podido convertir en provincia
exemplo regnum id Tigrani, regis la Gran Armenia; pero preferí, como nuestros
Artavasdis filio, nepoti autem Tigranis mayores, confiar ese reino a Tigranes, hijo del
regis, per Ti. Neronem tradere, qui tum rey Artavasdo y nieto del rey Tigranes, por
mihi privignus erat. Et eandem gentem mediación de Tiberio Nerón, que entonces era mi
postea desciscentem et rebellantem hijastro Habiendo luego querido ese pueblo
domitam per Gaium filium meum regi abandonarnos y rebelarse, lo sometí por medio
Ariobarzani, regis Medorum Artabazi de mi hijo Cayo y confié su gobernación a
filio, regendam tradidi et post eius mortem Ariobarzanes, hijo de Artabazo, rey de los
filio eius Artavasdi. Quo interfecto, medos; y, tras la muerte de aquél, a su hijo
Tigranem, qui erat ex regio genere Artavasdo. Cuando éste fue asesinado, envié
Armeniorum oriundus, in id regnum misi. como rey a Tigranes, que era del linaje real de
Provincias omnis, quae trans Hadrianum los armenios. Recuperé la totalidad de las
mare vergunt ad orientem, Cyrenasque, provincias que, del otro lado del Adriático, se
iam ex parte magna regibus ea extienden hacia el este, así como Cirene, que
possidentibus, et antea Siciliam et estaba en su mayor parte poseída por reyes, igual
Sardiniam, occupatas bello servili, que antes recuperé Sicilia y Cerdeña, invadidas
reciperavi. en la guerra servil.
[FUNDA CIUDADES QUE CRECEN
28 Colonias in Africa, Sicilia, Macedonia, VENTUROSAMENTE] § 28. Fundé ciudades
utraque Hispania, Achaia, Asia, Syria, militares coloniales en Africa, Sicilia,
Gallia Narbonensi, Pisidia militum Macedonia, en ambas Hispanias, en Acaya, en
deduxi. Italia autem XXVIII colonias, Siria, en la Galia Narbonense y en Pisidia. En
quae vivo me celeberrimae et Italia hay veintiocho colonias fundadas bajo mis
frequentissimae fuerunt, mea auctoritate auspicios y que, ya en vida mía, se han
deductas habet. convertido en ciudades pobladísimas y muy
notorias.
29 Signa militaria complura per alios [RESTAURA EL HONOR Y EL PRESTIGIO
duces amissa, devictis hostibus, reciperavi MILITAR DE ROMA] § 29. Recuperé muchas
ex Hispania et Gallia et a Dalmateis. enseñas militares romanas, perdidas por otros
Parthos trium exercitum Romanorum jefes, de enemigos vencidos en Hispania, en
spolia et signa reddere mihi supplicesque Galia y de los dálmatas. Obligué a los partos a
amicitiam populi Romani petere coegi. Ea restituir los botines y las enseñas de tres ejércitos
autem signa in penetrali, quod est in romanos y a suplicar la amistad del pueblo
templo Martis Ultoris, reposui. romano. Deposité tales enseñas en el templo de
Marte Vengador.
[HACE DEL DANUBIO LA FRONTERA DEL
30 Pannoniorum gentes, quas ante me
IMPERIO] § 30. Los pueblos panonios que,
principem populi Romani exercitus
antes de mi Principado, no habían visto en sus
nunquam adit, devictas per Ti. Neronem,
tierras a ningún ejército romano, fueron vencidos
qui tum erat privignus et legatus meus,
mediante la acción de Tiberio Nerón, mi hijastro
imperio Populi romani subieci protulique
y legado por entonces; los sometí al dominio del
fines Illyrici ad ripam fluminis Danui.
pueblo romano y amplié hasta las orillas del río
Citra quod Dacorum transgressus
Danubio las fronteras del Ilírico Bajo mis
exercitus meis auspicis victus
auspicios fue vencido y destruído el ejército de
profligatusque est, et postea trans
los dacios, que las había transgredido. Y,
Danuvium ductus exercitus meus
después, uno de mis ejércitos, llevado al otro
Dacorum gentes imperia populi Romani
lado del Danubio, obligó a los pueblos dacios a
perferre coegit.
acatar la voluntad del pueblo romano
[LAS NACIONES MAS REMOTAS
31 Ad me ex India regum legationes saepe
SOLICITAN LA AMISTAD DE ROMA] § 31.
missae sunt nunquam visae ante id tempus
Llegaron a mí con frecuencia embajadas de reyes
apud quemquam Romanorum ducem.
de la India, lo que hasta entonces no se había
Nostram amicitiam appetiverunt per
visto bajo ningún otro jefe romano. Bastarnos,
legatos Bastarnae Scythaeque et
escitas, los sármatas que viven al otro lado del
Sarmatarum, qui sunt citra flumen Tanaim
Dniéster y los más lejanos aún reyes de los
et ultra, reges, Albanorumque rex et
albanos, iberos [caucásicos] y medos solicitaron
Hiberorum et Medorum.
nuestra amistad por medio de legaciones.
32 A supplices confugerunt reges § 32. En mí buscaron refugio y me suplicaron los
Parthorum Tiridates et postea Phrates, VI reyes de los partos: Tirídates y, más tarde,
regis Phratis filius, Medorum Artavasdes, Fraates, hijo del rey Fraates; de los medos,
Adiabenorum Artaxares, Britannorum Artavasdes; de los adiabenos, Artaxares; de los
Dumnoblellaunus et Tincommius, britanos, Dumnobélauno y Tincomio; de los
Sugambrorum Maelo, Marcomanorum sicambros, Maelo; de los suevos marcomanos,
Sueborum (...)rus. Ad me rex Parthorum (Sigime?)ro. El rey de los partos, Fraates, hijo de
Phrates, Orodis filius, filios suos Orodes, envió a Italia a sus hijos y nietos, junto a
nepotesque omnes misit in Italiam, non mí; no por haber sido vencido en guerra, sino
bello superatus, sed amicitiam nostram para suplicar nuestra amistad entregándonos, en
per liberorum suorum pignora petens. prenda, a sus descendientes. Un grandísimo
Plurimaeque aliae gentes expertae sunt p. número de otros pueblos que antes nunca había
R. fidem me principe, quibus antea cum tenido relaciones diplomáticas ni tratos de
populo Romano nullum extiterat amistad con el pueblo romano conocieron bajo
legationum et amicitiae commercium. mi Principado la probidad del pueblo romano.
[EN NOMBRE DE ROMA, DESIGNA
REYES] § 33. Los pueblos de los partos y los
33 A me gentes Parthorum et Medorum
medos recibieron de mí a sus reyes, lo que
per legatos principes earum gentium reges
habían solicitado enviándome legaciones con sus
petitos acceperunt: Parthi Vononem, regis
personalidades más relevantes; los partos
Phratis filium, regis Orodis nepotem,
recibieron como rey, la primera vez, a Vonón,
Medi Ariobarzanem, regis Artavazdis
hijo del rey Fraates y nieto del rey Orodes; y los
filium, regis Ariobarzanis nepotem.
medos a Ariobarzanes, hijo del rey Artavasdo,
nieto del rey Ariobarzanes.
[DEVUELVE EL PODER AL SENADO Y AL
34 In consulatu sexto et septimo, PUEBLO Y ES PROCLAMADO AUGUSTO Y
postquam bella civilia exstinseram, per "PADRE DE LA PATRIA"] § 34. Durante mis
consensum universorum potitus rerum consulados sexto y séptimo [28 y 27 a.C.], tras
omnium, rem publicam ex mea potestate haber extinto, con los poderes absolutos que el
in senatus populique Romani arbitrium general consenso me confiara, la guerra civil,
transtuli. Quo pro merito meo, senatus decidí que el gobierno de la República pasara de
consulto, Augustus appellatus sum et mi arbitrio al del Senado y el pueblo romano Por
laureis postes aedium mearum vestiti tal meritoria acción, recibí el nombre de
publice coronaque civica super ianuam Augusto, mediante senadoconsulto. Las
meam fixa est et clupeus aureus in curia columnas de mi casa fueron ornadas oficialmente
Iulia positus, quem mihi senatum con laureles; se colocó sobre su puerta una
populumque Romanum dare virtutis corona cívica y en la Curia Julia se depositó un
clementiaeque iustitiae et pietatis caussa escudo de oro, con una inscripción recordatoria
testatum est per eius clupei inscriptionem. de que el Senado y el pueblo romano me lo
Post id tempus auctoritate omnibus ofrecían a causa de mi virtud, mi clemencia, mi
praestiti, potestatis autem nihilo amplius justicia y mi piedad. Desde entonces fui superior
habui quam ceteri qui mihi quoque in a todos en autoridad, pero no tuve más poderes
magistratu conlegae fuerunt que cualquier otro de los que fueron mis colegas
en las magistraturas.
§ 35. Cuando ejercía mi decimotercer consulado
35 Tertium decimum consulatum cum
[2 a.C.], el Senado, el Orden de los Caballeros
gerebam, senatus et equester ordo
Romanos y el pueblo romano entero me
populusque Romanus universus appellavit
designaron Padre de la Patria y decidieron que el
me patrem patriae idque in vestibulo
título había de grabarse en el vestíbulo de mi
aedium mearum inscribendum et in curia
casa, en la Curia y en el Foro de Augusto y en las
Iulia et in foro Aug. sub quadrigis, quae
cuadrigas que, con ocasión de un senado
mihi ex s. c. positae sunt, censuit. Cum
consulto, se habían erigido en mi honor. Cuando
scripsi haec, annum agebam
escribí estas cosas estaba en el
septuagensumum sextum.
septuagesimosexto año de mi vida.

Vous aimerez peut-être aussi