Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
lxdfn b[li6
sf=lh=k|=sf=b=g+= #.)%(.)^) uf]=x'=sf=b=g+= !&.)^#.)^$
jif{ !^ . cÍ ^ . o'ufAb %!!( . ljqmd ;Djt\ @)&$ df3
k|sfzs M o; cÍdf
b]j]Gb|s'df/ 7fs'/ ;DkfbsLo
lgb]{zs d08n pkm Û ;f+:s[lts k|b"if0f ÛÛ @
ljrf/ ÷ lrGtg
8f= hudfg u'?ª
lxGb'Tj–b[li6df ljsf;sf] cjwf/0ff – >L bQfq]o xf];an] #
sdn l/hfn a|Xdf08 lj:tf/s j}lbs j}1flgs –sdn l/hfn %
sNof0fs'df/ ltlD;gf o'jf, ;+:s[lt / :jfdL ljj]sfgGb – ljho ld> @@
k|bLk s'df/ /fO{ ÚJofs'n dfOnfÚ lxGb" wd{ ljsf;jfbL 5 – :jfdL ;Tob]j kl/j|fhs @%
/fs]z ld> jg:klt kl/ro
k|jGw lgb]{zs :jflbi6 / :jf:Yos/ sGbd"n – t?n ^
;'gLns'df/ cu|jfn dxfk'?if kl/ro
dfgjLo d"Nosf kf]ifs ;Gt /fds[i0f k/dx+; &
;Dkfbs of]u÷:jf:Yo
s]zjk|;fb clwsf/L d'b|faf6 :jf:Yonfe (
tLy{ kl/ro
pk ;Dkfbs ;fFv', zfnLgbL / df3:gfg – eujtL >]i7 !!
ljho ld> ;+3 lrGtg
;+3 k|fy{gfM bf];|f] Znf]ssf] efjfy{ !#
Joj:yfks uf} lj1fg
s[i0fk|;fb cfrfo{ uf}d"qaf6 lah'nL !$
lxGb" hLjg b[li6
sfof{no M lxGb" dfGotfsf j}1flgs cfwf/ !%
uf}/L3f6, sf7df8f}+, u|Gy kl/ro
kf]=a=g+= !!!$), s7 pklgifb\ M d[To'af6 cfTd1fg –cf]d …;f]˜xd\Ú !&
kmf]g $$*!@)$ kj{ ;Gbe{
;f+:s[lts ljljwtfn] ;lhPsf] df3] ;ª\qmflGt – e§ …ldngÚ !(
;HhfM afn k[i7
6r lqmP;g k|f=ln= syf– sd{sf] kmn @!
(*$!#*^@!* ;+:s[lt 1fg k|Zgf]Q/L
k'0o e"ld g]kfn @^
d"No jbt' ;+:s[td\ @&
;ef/÷kqklqsfaf6
Ps k|lt ?= $)÷– wd{ kl/jt{g u/fpg] lu/f]x km]l/ ;lqmo @*
jflif{s ;b:otf ?= $))÷– wd{ kl/jt{gn] NofPsf] ljs[lt @*
;dfrf/÷ultljlw
n]v /rgfx? b]j3f6df ;DkGg eof] === @(
cfdfsf] dfof 5fqfjf;=== @(
k7fpgsf nflu ;Dks{ /fli6«o hghflt ljBfyL{ ;Dd]ng bfªdf ;DkGg #)
himal.dris•@gmail.com ;Dks{ ljefusf] /fli6«o k|lzIf0fju{ ;DkGg #!
;fdflhs ;~hfnaf6 #@
1
lxdfn b[li6
;DkfbsLo
pkm Û ;f+:s[lts k|b"if0f ÛÛ
ev{/}sf] b[Zon] g]kfnLsf] lz/ lgx'l/Psf] 5 . uPsf] l8;]Da/ @% sf] lqm;d; 8] / hgj/L–! sf] gjjif{sf]
gfpFdf s]xL 7fpFdf pQfpnf] pGdfb b]lvof] . k'; dlxgfsf] lgi7'/L 708Ldf /fte/ af/lnFb} cfkm";Fu ePsf]
?lkofF l/TofpFb} Pp6f hdftn] rlt{snf g} b]vfP . g cfkm\gf] ;+:s[lt g cfkm\gf] gofFjif{– lax] c?s;}sf] t/
kfunkg cfkm"df ;jf/ ePsf] cj:yfnfO{ emNsfpg] Pp6f pb"{ pvfg– …a]ufgL zfbL d]+ cAb'Nnf lbjfgfÚsf]
;fIffTsf/ g} lyof] of] . sf7df8f}Fsf] b/af/dfu{, 7d]nsf uNnL, gu/sf]6sf] 8fF8f, kf]v/fsf] n]s–;fO8 /
cg]sf}F xf]6ndf e'OFdf v'§f ahf/]/ x'g;Dd cfkm}nfO{ b'Mv lbP . ptf laxf/af6 e]8]6f/;Dd uf8Lsf] nsf]{
nfu]sf] lyof]…/] /S;L / rf]S6fdf /dfpg . cfkm\gf] ?lkofFn] csf{n] yf]k/]sf] ljs[ltnfO{ g} kf]:g lsg dg
nfu]sf] xf]nf <– ljrf/0fLo 5 .
sd{n] O;fO{ b]zx¿df k'¥ofPsf g]kfnLx¿n] t ToxfFsf] ;dfh;Fu xf]–df xf] ldnfO{ ;xefuL x'g' ;fdfGo
xf], To;f] ug'{ klg k5{ . o;} klg ljb]z k'u]sf g]kfnLx¿ cfkm\gf] wd{–;+:s[lt, efiff, e]z–e'iffnfO{ cufw
dof u5{g\ . cfkm\gf]kgdf tL emg} ddTj /fVb5g\ . pgLx¿n] a'em]sf 5g\ g]kfn rf8af8n] el/k"0f{ b]z
xf] . a? ljb]zL ko{6s klg oxfFsf] ;Kt/ª\uL hLjg z}nLnfO{ dxTj lbG5g\ . pgLx¿nfO{ klg nf]Eofpg]
k4lt 5– x/]s dlxgdf ljleGg hfthfltsf] rf8, Ct'cg';f/sf] :jflbi6 / kf]ifs kl/sf/ Û cem ;'gdf
;'uGw em}F nfU5, ha ljleGg hft–hfltsf ;f+:s[lts kj{df ;a} g]kfnL /dfpFb} x'G5f}F . xfdLnfO{ uf}/jflGjt
t'Nofpg] cfkm\g} k/Dk/f;Fu hf]l8Psf g[Toz}nL / afhfx¿sf] klg k|r"/tf 5 . dgnfO{ xlif{t / k|km"lNnt
t'Nofpg] ;b\efjk"0f{ aGw'Tjsf] ljsf; ePsfn] g} xfdL …a;'w}j s'6'Dasd\Ú eGg] ;fdYo{ klg /fV5f}F . o:tf]
;f}Gbo{sf] vfgL xfd|f] ljljwtfk"0f{ ;+:s[lt, k/Dk/f, ljljw :jfbn] k"0f{ kf]ifs vfB kbfy{ x'Fbfx'Fb} klg lsg
o'jf hdft ef}Ftfl/of] < –of] ljrf/0fLo 5 .
st} cfkm"nfO{ glrg]/ kf] xf] ls===< jf:tjdf lzIffsf] dfWodaf6 cfkm";Fu ePsf cToGt /fd|f s'/fx¿sf]
;Gb]z cfkm\gf b]zsf afnaflnsf, o'jf ;d"xnfO{ lbg g;Sg' g} b]zsf gLlt–lgdf{tfx¿sf] 7"nf] sdhf]/L
xf] . pgLx¿ t cfkm\gf] :jfy{l;4L lt/ nfu]sf 5g\ . c1fg egf}F jf c1fgtfsf] clego, pgLx¿df /x]sf]
xLgu|GyLsf sf/0f klZrdf ;Eotfsf] cfsif{0f g} k:sFb} 5g\ o'jf–;dfhdf . cfkm\gf]kgnfO{ tLnf~hnL
lbPsf tL ljwdL{sf bf;–k'qsf] cb"/bzL{tfsf] kl/0ffd klg xf] of] . ;d:of 7fn'x¿;Dd ;Lldt 5}g . lghL
ljBfnon] klg lqm;d;df ;fGtf Snf]hsf] klx/gdf gfgL–afa'x¿nfO{ k7fOlbg' xf]nf egL kqfrf/ u5{g\,
Tof] klg clu|d pkxf/;lxt . xfdL cleefjsn] klg lghL ljBfnosf o:tf cf8Da/nfO{ ;fy lbFb} x'G5f}F
/ afndl:tisdf ;fGtf Snf]hsf] pkxf/sf] cfsif{0fsf] e|d eg{ yfN5f}F . tL caf]wnfO{ nfU5, lzj/fqLdf
lzjn] pkxf/ lbFb}gg\, g t s[i0fhGdfi6dLdf s[i0f g} cfpF5g\ pkxf/ lbg . e|dsf] o:tf] v]tL ugf{n] s;sf]
lxt x'Fb} 5 < s] o;n] afnaflnsfsf] ljsf; x'Fb} 5 < s] o;n] s]xL gf}nf] lzIff lbFb} 5 < –ljrf/0fLo 5 .
ca Eofn]G6fOg 8]sf gfddf klg g]kfnL o'jfx¿nfO{ d'v{ agfOg] 5 . …k|]dsf lglDt Ps lbgÚ, of] e|d
v8f u/]/ Jofkf/ rDsfpg]n] klg ljs[ltsf] kf]ifs ag]/ of]ubfg lbg]5g\ . ldl8of–xfp;n] klg cfkm\gf]
cb"/bzL{tf l;4 ug]{5, o;nfO{ k|]d–kj{ egL prfn]/ . lzIf0f ;+:yfn] lgaGw k|ltof]lutf / ljljw sfo{qmd
g} /fV5g\ . Pp6f 7fn' lgDTofOG5 k'/:sf/ ljt/0f ug{ h;n] :yfgLo wd{ / ;+:s[lt df:g] aGr/f] pWofpg
/fd|f /]lt tof/ ug]{5 . s] logLx¿ >Ls[i0fsf] ljljwtfk"0f{ JolQmTjsf] -h;n] k|]dnfO{ elQm h:tf] ;'Gb/
/ cfTdf]4f/s tTjsf ?kdf JofVof u/]sf 5g\_ kl/ro lbg slxNo} cl3 ;5{g\ < k|]dnfO{ pkf;gf 7fGg]
;+:s[ltnfO{ nTofpFb} k|]dnfO{ dfq sfd–jf;gfsf] ?kdf kl:sg] ljs[ltnfO{ psf:g lsg nfluk/]sf < –
dggLo 5 .
2
lxdfn b[li6 ljrf/÷lrGtg
of] ljifo Tolt gf}nf] xf]Og, t/ kl/k|]Io abln/xG5 . vfG5f}F, To;df ljif cfO;s]sf] 5 h;af6 sof}F
xfdL cfkm\gf] -lxGb" :jo+;]js ;+3sf]_ k|fy{gfdf …k/d k|sf/sf /f]ux¿ b]vf kb}{5g\ . o;} k|sf/ s[lif
j}ejÚ / k|lt1fdf …;jf{ª\uL0f pGgltÚsf s'/f ub{5f}F e"ld klg ljiffSt x'Fb} hfFb} 5 . o;sf] c;/
h'g lxGb'Tjsf] ljsf;sf] cjwf/0ff g} xf] . …j}ejÚ v]tLdf dfq geP/ To;df cfwfl/t hLjg /
t ;a}n] a'em]sf5g\ h;sf] cy{ xf] ef}ltstfn] o'St ;+:s[ltdf tyf ;fd'bflos hLjgdf klg ePsf]
pGglt, t/ …k/d j}ejÚsf] cy{ o;sf ;fy–;fy} 5.
kf/dfly{s / cfWoflTdstfn] o'St pGglt xf], k|ult • ;dfhdf b' i k| e fj M clgolGqt cfly{ s
xf] . ;jf{ªu\ L0f pGglt oflg ;j{ cª\u -cfofd_– o;df ljifdtfsf sf/0f ;fdflhs hLjg c:t–Jo:t
h8–r]tg ;a} cfpF5g\ . cfh ha lxGb'Tj–b[li6n] / 5l/Psf] b]lvG5 .
ljsf;sf] cjwf/0ffsf] xfdL ljrf/ ub{5f}F ta PsfTd • ;f+:s[lts Pj+ h}ljs ljljwtfdf cfqmd0f
dfgj bz{gsf] k|sfzdf h'g ljrf/ /flvG5 Tof] ;a} M Ps?ktfsf] gsf/fTds ;f] r sf sf/0f
o;df kfpF5f}F . b'lgofdf cg]s :yfgLo k]o ;dfKt eP/ k]K;L,
…ljsf;Ú of] zAb kl5Nnf] s]xL jif{b]lv clws sf]sfsf]nf cflb k|ultsf] dfkb08 aGb} uPsf
k|rngdf cfPsf] 5 . ljsf;sf] h'g cjwf/0ff jt{dfg 5g\, o:t} k]o lkpFbf cfhsf o'jf cfkm"nfO{
;dodf k|rlnt 5 Tof] s]xL bzsdf g} ;fdflhs Pj+ k| u ltzLn dfGb5g\ . cfh k] o kbfy{ s f]
/fhgLlts rrf{sf] s]Gb| ag]sf] 5 . r'gfjL 3f]if0ff ljljwtf ;dfKt x'Fb} u/]sf] b]lvG5 . o;} k|sf/
kqdf klg of] s]jn xfd|f] b]zdf dfq geP/ cGo dgf]/~hgsf] ljifodf klg 5 . v]ndf klg
b]zx¿df klg b]lvG5 . ljsf; / ;'zf;g oL /fHo o:t} b]Vg kfOG5 . ;+3df cfpgfn] w]/} k|sf/sf
;Qfsf d'Vo nIosf ?kdf ;j{q rlr{t 5g\ . v]n xfdL v]N5f}F t/ Jofks ;dfhsf] b[li6n]
ljsf;sf] d]?b08df cfly{s k|ult -economic v]nx¿df klg ljljwtf ;dfKt ePsf] 5 .
development) nfO{ k|d'v dflgPsf] 5 . o;sf] ldl8of / klZrdåf/f h'g v]nx¿sf] k|rf/
dfkg kbfy{ Pj+ ;]jfx¿sf] pTkfbg / pkef]udf x'G5 ToxL v]n cfh k|d'v ePsf 5g\ . v]n
j[l4åf/f ul/G5 h;nfO{ s'n 3/]n' pTkfbg -GDP_ Pp6f 7"nf] lahg]; ag]sf] 5 . cfs"t wgsf]
elgG5 . xfdL ;a}nfO{ yfxf 5 ls cfly{s k|ultnfO{ o; Jofkf/sf sf/0f :yfgLo v]n gi6 ePsf
g} pGglt dfGgfn] JolQm / /fi6«sf ;Dd'v cg]s ;+s6 5g\ . cyf{t\ o;n] ;a} k|sf/sf] ljljwtfx¿
plePsf 5g\ . lognfO{ cfh a'‰g cfjZos 5 . ;dfKt kf/]sf] 5 .
cfly{s k|ultsf sf/0f pTkGg ;+s6x¿– ljZjdf ePsf ljljw ;j]{If0f Pj+ cWoogn] j}lZjs
• k|fs[lts ;+;fwgx¿sf] ljgfz M ljZjdf 7"nf] kl/l:yltsf] cfsng u/]sf] 5 . To;sf] Ps emns
;+s6sf ?kdf cfh of] b]lvPsf] 5 . :s"ndf oxfF k|:t't ul/Psf] 5 .
ljBfyL{x¿nfO{ k9fpFbfb]lv lnP/ cGt/f{li6«o 8 kof{j/0fsf] gfz
;+uf]li7x¿;Dd o; ljifodf rrf{ x'g] ub{5 . a Excess fossil fuel consump!on – expected
• vfBfGg / s[lifdf cf3ft M xfdL h'g cGg scarcity by 2050 – -cTolws h}ljs OGwgsf]
3
lxdfn b[li6
pkef]u– ;g\ @)%) ;Dddf cefj x'g]_ o;sf] k|efj kg]{5 .
cefj k|f/De eO;Sof] . a 38% of land area is used for agriculture,
a Natural gas and coal will be scarce and sea level rise by 2050 would reduce
commodity by 2080 and 2100. -;g\ @) minimum of 5% of land surface. -#*Ü
() / @!)) ;Dddf k|fs[lts Uof; / sf]Onf e"efu s[lifsf nflu pkof]udf cfPsf] 5,
b'n{e j:t' x'g]5g\_ h;dWo] ;g\ @)%) ;Dddf ;d'bL| ;tx a9\gfn]
a 25% increase in pandemic and epidemic slDtdf %Ü;Dd s[lif e"ld 36\g]5 .
communicable diseases in 10 years. a Every year 13 million hectares of forest
-cfufdL !) jif{df dxfdf/L / ;+qmfds /f]ux¿ is lost globally, adding to climate change
@%Ün] j[l4 x'g]_ of] cfpFbf lbgx¿df x'g] s'/f and global warming. -k|lt jif{ j}lZjs ?kdf
xf]Og a? o;sf] kl/0ffd t clxn] g} klg b]lvg !# ldlnog x]S6/ h+un kmF8fgL x'G5, h;n]
yfn]sf] 5 .
ubf{ hnjfo' kl/jt{g / e"d08nLo tfkqmddf
a Sea level rise due to polar ice melt would
j[l4 eO/x]sf] 5 ._ of] a9\b} hfg]5 . cfh h'g
submerge hundreds of islands globally
by 2050 accoun!ng for more than 3.5
k|sf/sf] tsgLs, cfly{s k|ultsf] h'g af6f]
million refugees in India and Bangladesh. xfdLn] lnPsf 5f}F To;sf] of] b'ikl/0ffd xf] .
-w|'jLo lxpF klUngfn] ;d'b|L ;tx a9\g] 5, o; s'/fnfO{ lj1x¿ klg dfGg yfn]sf 5g\ .
h;n] ;g\ @)%) ;Dddf ;of}Fsf] ;+Vofdf a Nearly 17,000 species of biodiversity
låkx¿nfO{ 8'afpg] 5 kmn:j?k ef/t / are threatened on which more than 1.5
a+unfb]zdf dfq} #% nfv z/0ffyL{ x'g]5g\ . billion people are directly dependent for
a Ganga glacier melt – by 2050 would their livelihood. -h}ljs ljljwtfsf sl/a
impact more than 4 million people in !&,))) eGbf a9L k|hfltx¿ vt/fdf 5g\,
Gange!c delta. -u+uf lxdgbL klUngfn] h;dWo] !=% c/a dflg;x¿ ;f]em} cfkm\gf]
@)%) ;Dddf u+uf gbL If]qsf $) nfveGbf cfhLljsfsf nflu lge{/ 5g\ ._ of] Pp6f
a9L dflg;nfO{ k|efljt kfg]{5 ._ pgLx¿ eofgs lrq xf] .
3/af/lalxg geP klg pgLx¿sf] hLjgdf qmdzM===
o'jfsf] lrgf/L
……o'jf Tof] xf] h;sf] d'vd08n t]h:jL xf];\, z/L/df zlQm xf];\, dgdf pT;fx xf];\, ;b\a'l4
xf];\, ljj]s xf];\, Åbodf s?0ff xf];\, dft[e"ldk|lt k|]d xf];\, OlG›ox¿dfly ;+od xf];\, dg l:y/
xf];\, cfTdljZjf; b[9Þ xf];\, OR5fzlQm k|an xf];\, z"/jL/ xf];\, l;+x ;dfg lge{o xf];\, nIo
h;sf] pRr xf];\, ;To g} h;sf] O{Zj/ xf];\, ;a} s'Jo;gx¿af6 d'Qm xf];\, hLjgdf cg'zf;g
xf];\, dw'/ k|]ddo jf0fL xf];\, ;f/f ;+;f/nfO{ g} cfkm\gf] s'6'Da ;lDemg] xf];\, u'?hgx¿ k|lt
cfb/ xf];\, cleefjsx¿ k|lt >4f xf];\, u/Lax¿sf] ldq xf];\, ;]jfsf nflu ;bf tTk/ xf];\,
eujfg\ k|lt elQm–ljZjf; xf];\, g}lts hLjg xf];\ / rl/q z'4 xf];\ .ÚÚ
4
lxdfn b[li6 ljrf/÷lrGtg
5
lxdfn b[li6
g sf]xL x'g ;S5 g l6Sg g} ;S5 . ;[li6 klg jg:klt kl/ro
k/:k/ ;dGjoaf6} ;Dej ePsf] 5 / l:ylt /
k|no klg k/:k/ ;dGjoaf6} ;Dej x'Fb} cfPsf] :jflbi6 / :jf:Yos/ sGbd"n – t?n
5 . j}lbs Clif a|XdfhLn] cfˆgf cyj{j]bLo t?n Ps lsl;dsf] sGbd"n xf] . hldg d'lg kmNg] of] ljz]if
;"Qmdf log} kIfnfO{ s]nfpg] sfd u/]sf 5g\ . sGbd"nnfO{ j|t–pkjf; clbdf kmnfxf/sf] ?kdf klg k|of]u
;du|df eGg'kbf{ pgsf ;"Qmdf sfdsf] s'/f ul/G5 . ;fdGotof Pl;of, clk|msf, Nofl6g cd]/Lsf / cf]lzlgof
klg cfPsf 5g\ . k|zjsf] s'/f klg cfPsf If]qdf kfOg] o; sGbd"nsf] af]qmf tf5\g g;Sg] s8f x'G5 t/
5g\ . s[lif, jfl0fHo tyf uf]/Iffsf] s'/f klg tftf] ePkl5 ;lhn} lg:sG5 . o;sf] /+u uf9f v}/f]b]lv xNsf
cfPsf 5g\ . 3/, u[x:yL tyf cGg / cf}iflwsf] km';|f];Dd laleGg /+usf] x'G5 . o;sf] sGb &) ls=u|f= ;Dd
tf}nsf] / @=% ld=-* lkm6_ nfDafO;Dd a9\g ;S5 .
s'/f klg cfPsf 5g\ . pGglt cEo'bosf] s'/f
t?n k|foM h;f] lr;f] df};ddf, k';–df3sf] dlxgfdf pl;g]/
klg cfPsf 5g\ . zq' ljho tyf /f]u, ef]s, vfOG5 . o;afx]s t?nnfO{ t/sf/L / crf/sf] ?kdf klg
zf]s lgjf/0fsf] s'/f klg cfPsf 5g\ . Bfjf, pkof]u ul/G5 . o;sf s'g}s'g} k|hfltnfO{ k|fs[lts ?kdf cyf{t
e"ld / ltgsf ljz]iftf;DaGwL s'/f klg cfPsf sfFr} klg vfg] ul/G5 . lgs} :jflbi6 sGbd'nsf] ?kdf /x]sf]
5g\ . ltgsf ;+/If0f tyf ;b'kof]usf] s'/f klg t?nn] xfd|f] :jf:Yodf kfg]{ kmfObfsf af/]df sd} dflg;nfO{
cfPsf 5g\ . hfgsf/L 5 . jf:tjdf t?n s]jn t/sf/L dfq xf]Og,
kf}/fl0fs u|Gydf pNn]v ePcg';f/ Ps k|sf/sf] h8La'6L g} xf] . t?ndf kmfOa/, le6fldg–;L,
;[li6stf{;d]t dflgPsf a|XdfhLsf] hGd le6fldg–aL–^, le6fldg–aL–!, kmf]lns Pl;8 h:tf tTjsf
j[tfGt klg Tolt g} ljlrqsf] 5 . pgL ;+;f/s} ;fy} kf]6fl;od, cfO/g, SoflN;od, DofUg]l;od tyf kmf]:kmf]/;
clwi7fg x'g\ . r/fr/ hut\ pg}af6 ePsf 5g\ h:tf vlgh kf]ifs tTjx? kof{Kt dfqfdf kfOG5 .
t/ pgL cfkm}F eg] s;}af6 klg ePsf 5}gg\ . t?nsf] t/sf/L s;nfO{ kf] ld7f] gnfUnf / < t/sf/L agfP/
pgL cfkmF} ePsf x'g\ . To;}n] pgL :joDe" dfq ge} pl;g]/ dfq} klg vfOg] t?n df3] ;+qmflGtdf t
x'g\ . cfkm}F ePsfnfO{ :joDe" elgG5 . pgsf vfg}kg]{ sGbd'n xf] . lrlsT;sx¿sf cg';f/ sGbd'n :jf:Yosf
ljleGg gfddf Pp6f gfd :joDe" klg xf] . nflu kmfObfhgs 5 . To;}n] cfˆgf] ?rL cg';f/ h'g t?n
pgL ;a}sf afa' t dflgG5g\ t/ cfˆgf eg] vfP klg x'G5 . vfg' cl3 ;/;kmfOdf eg] ljz]if Wofg lbg'kg]{
afa' klg cfkm}F x'g\ cfdf klg cfkm}F x'g\ . pgn] lrlsT;sx¿sf] ;'emfj 5 .
sNkflbdf z]ifzfoL gf/fo0fsf] gflesdnaf6 t?n ;]jgn] x'g] kmfObfx¿ M
klxn] cfkm"nfO{ k|s6 u/]sf 5g\ . clg ;[li6 – t?nsf] lgoldt ;]jgn] afy /f]u ePsf JolQmx¿nfO{ lgs}
k|lqmofnfO{ cl3 a9fPsf 5g\ . o;sf] ;du| nfe ldNb5 .
JofVofg Jof;hLn] efujtdf u/]sf 5g\ . – t?ndf x'g] PG6LclS;8]G6, le6fldg–;L tyf la6f
pgsf] cfo';DaGwL j[tfGt klg Tolt Sof/f]l6gn] z/L/df SofG;/ k|lt/f]wL tTjsf] ?kdf sfd
g} /f]rs 5 . pgsf] Ps lbgnfO{ Ps sNk ub{5 .
elgG5 . Ps sNk eg]sf] dfgj jif{sf] lx;fan] – of] SofG;/sf] sf/s tTjsf] ?kdf /x]sf k|mL /]l8sN;;Fu
rf/ ca{ #@ s/f]8 jif{sf] ;do xf] . sNkfGtdf n8\b5 .
;+;f/sf] k|no x'G5 / pgL ;'Tg] u5{g\ . o;nfO{ – t?n bd/f]uLsf nflu klg kmfObhgs x'G5 .
g}ldlQs k|no elgG5 . Tolt g} kl/df0fsf] – t?n lgoldt ?kdf ;]jg ugf{n] slAhot tyf sf]n]:6«f]nsf
pgsf] /flqdfg x'G5, h;nfO{ a|XdL lgzf sf/0f x'g] ;d:ofaf6 klg /fxt ldNb5 .
elgG5 . /ft k"/f ePkl5 k'gM csf]{ sNk – t?nsf] lgoldt ;]jgn] :d/0f Ifdtfdf j[l4 x'G5 eg]
jf lbg z'? x'G5 / pgL k'gM ;[li6 k|lqmofdf cNhfOd/ /f]u -la;{g] /f]u, :d/0fzlQmsf] cefj_ af6
nfU5g\ . o; lx;fan] pgsf] k/dfo' ;o jif{sf] arfpF5 .
dflgPsf] 5 . ;f] cjlw k"/f geP;Dd pgsf] – t?ndf kfOg] cf]d]uf–y|Ln] /Qm;+rf/nfO{ lgoldt ug{'sf
hfUg] / lgbfpg] qmd klg rln/xG5 / o;n] ;fy} wdgLx¿ aGb x'g] ;d:of x6fpF5 .
;[li6 / ljgfznfO{ lg/Gt/tf lbg] sfd klg
ul//x]sf] x'G5 .
6
lxdfn b[li6 dxfk'?if kl/ro
8
lxdfn b[li6 of]u÷:jf:Yo
d'b|faf6 :jf:Yonfe
– >Lj4{g
%= z"Go d'b|f
ljlw M dWdf cf}FnLnfO{ df]8]/ To;sf] 6'Kkf] a'9L
cf}FnLsf] km]bdf k'¥ofpg] / To;nfO{ a'9L cf}FnLn]
g} bjfpg] . afFsL tLg cf}FnfnfO{ ;Lwf /fVg' k5{ .
-x]g'{;\ lrq_
WoftJo M cfsfzsf] cy{ x'G5 v'nfkg, lj:tf/ Pj+
Wjlg -sound_ . z"Go -zero_ o;sf] ljk/Lt xf] .
cjlw M nueu $% ldg]6 lgTo .
nfe M
a z/L/sf] s'g} klg cª\udf emDemdfpg] of
;+1flxgtf -lgbfpg]_ x'g] eP of] d'b|f ugf{n]
x6\5 . o:tf] cj:yf ToxLF x'G5 hxfF /Stsf]
;~rf/ sd ePsf] 5 . z"Go d'bf| /Stsf] ;~rf/
a9fpgdf ;xfotf ub{5 .
a sfgdf Ps k|sf/sf] cfjfh -;Gg, ;Gg ug]{_
cfpF5 eg] o; d'b|fåf/f nfe x'G5 . a hf] aRrf cTolws lh2L 5g\ , Ps 7fpF
a sfg b'Vg]df klg of] d'b|faf6 nfe x'G5 . @–# l:y/ eP/ a:g ;Sb} g g\ cyf{ t \ r~rn
ldg]6 ubf{ g} nfe x'G5 . -hyperac•ve_ x'G5g\, ltgdf Psfu|tf sd
a aRrfx¿nfO{ emfk8 xfg]sfn] jf 7f]lSsP/ olb x'G5, pgLx¿sf] cfsfz tTj a9]sf] x'G5 .
sfg b'Vg] ePsf] 5 jf ;'lGgPsf] 5 eg] klg pgLx¿nfO{ z"Go d'b|fsf] cEof; u/fpg' kb{5
o; d'b|faf6 nfe x'G5 . ;fy} k[YjL d'b|f klg lsgeg] pgLx¿df k[YjL
a sfgsf] alx/f]kg, sfgaf6 lka aUg], sfgdf tTj klg sd x'G5 .
hd]sf] kmf]xf]/ h:tf ;d:ofdf klg of] d'b|f a xjfO ofqf ubf{ sfgx¿df bafj a9\b5 . sfgdf
nfesf/L x'G5 . skf; nufpg' kg]{ x'G5 . o:tf] cj:yfdf klg
a of] d'b|f ugf{n] unfsf] /f]u b"/ x'G5, cfjfh z"Go d'b|f nfesf/L 5 .
;kmf x'G5 / yfO/fO8;Fu ;DalGwt /f]u klg
b"/ x'G5 . ^= ;"o{ d'b|f
a luhf alnof x'G5g\, kfol/of 7Ls x'G5 . ljlw M of] d'b|f cgfldsfsf] zLif{ -6'Kkf]_nfO{ a'9L
a x[bo /f]udf klg nfe x'G5 . cf}FnLsf] km]bdf 6fF;]/, a'9L cf}FnLn] bafpFbf aG5 .
9
lxdfn b[li6
km'lt{nf] klg agfpF5 .
a hf] JolQmnfO{ lr;f]n] lgs} b'Mv lbG5, h;nfO{
?3f–vf]sLn] lgs} ;tfpF5, xft–v'§f lr;f]
/xG5, pgLx?nfO{ o; d'b|faf6 nfe x'G5 .
a ;"o{d'b|fn] df]6f]kg, ef/Lkg, :y"ntf ;dfKt
x'G5 . tf}n sd x'G5 .
a dw'dx] sf /f]uLsf nflu klg of] d'bf| w]/} pkof]uL
5 . of] d'b|fn] z/L/df a9]sf] zSv/nfO{
hnfOlbG5 . o; d'b|fn] df]6fkf sd ug]{ x'gfn]
dw'd]x, sAh OToflb 7Ls x'G5 . /utdf o"l/of
klg sd x'G5 . sn]hf]sf ;a} /f]u b"/ x'G5g\ .
a o; d'b|fn] clUg tTj a9\5, z/L/df udL{ k}bf
x'gfn] skm, bd, c:ydf, ?3f–vf]sL, lgdf]lgof,
Ifo/f]u, ;fOg; cflb /f]udf klg nfe x'G5 .
z]if tLg cf}Fnfx¿ ;Lwf /xG5g\ . -x]g'{;\ lrq_ a ;"o{ d'b|f ugf{n] %–!) ldg]6df g} ;"o{:j/
WoftJo M k[YjL d'b|fsf] ljk/Lt of] d'b|f ;"o{sf] u'0fx¿ -bflxg] gfl;sf_ rNg yfNb5 h;n] lr;f];Fu
xfd|f] z/L/df a9fpg] x'G5 tyf k[YjL tTjnfO{ ;DalGwt ;a} /f]ux?df nfe ldN5 .
36fpF5 . a o; d'b|fn] cgfldsf cf}FnLåf/f a'l9 cf}FnLsf]
cjlw M !%–!% ldg]6, lbgdf b'O{ k6s . d"nl:yt yfO/fO8 u|lGysf] s]Gb| laGb'df bafj
;fjwfgL M o; d'b|fnfO{ ;fdfGotof s]jn !% ldg]6 kgf{n] yfO/fO8sf /f]ux? klg b"/ x'G5g\ . o;n]
g} ug'{kb{5 . lxF8–8'n ubf{ of] d'b|f gug'{ . udL{sf klg df]6f]kgf x'gaf6 /f]Sb5 .
lbgdf o; d'bf| sf] cEof; w]/} ug'x{ bF' g} . b'an
{ , sdhf]/ a ;"o{ d'b|f ugf{n] g]q Hof]lt a9\5 / cfFvfsf]
JolQmn] of] d'b|f gug'{xf]nf . pRr /Qmrfk ePsfn] km"nf] klg x6\b5 .
klg of] d'b|f sd dfqfdf ug'{kb{5 . a z/L/sf] kfrg lqmof 7Ls x'G5 / sn]:6«fn ] klg
nfe M sd x'G5 .
a h:tf] o; d'b|fsf] gfd 5, o; d'b|fn] xfdLnfO{ a tLj| 6fpsf] b'vfOdf o;n] t'?Gt} nfe lbG5 .
;"o{sf] udL{ lbG5 . pmhf{ klg lbG5 . xfdLnfO{ a ;"o{ d'b|fn] dfgl;s tgfj klg b"/ x'G5 .
.. ;'efliftd\ ..
hGd:yfg+ dxifL{0ff+ tkM :yfg r of]lugfd\ .
g hub\ jGBtf+ /fi6«+ ej]t\ ;+3an+ ljgf ..
rfx] dxlif{x?sf] hGde"ld xf];\ of of]uLx?sf] tkf]e"ld xf];\ t/ h'g /fi6«sf lgjf;Ldf ;+u7gsf] an
5}g Tof] b]z ;+;f/df c?sf] nflu jGbgLo x'Fb}g .
10
llxdfn
xdfn bb[[lii66
tLy{ kl/ro
k|fs[lts, ;fF:s[lts / wfld{s w/f]x¿n] kl/k"0f{ b]z klg o:t} ljz]iftfn] o'Qm tLy{ If]q xf] . z+v/fk'/
xf] g]kfn . kfOnf–kfOnfdf tLy{ 5g\, hgljZjf;sf gu/kflnsf cGtu{t /x]sf] ;fFv' k|fs[lts ?kdf t
ljljw kf6f cWoogsf nflu 5l/Psf 5g\ . dxTjk"0f{ ;'Gb/ 5 g} ;fF:s[lts / wfld{s ?kdf klg ljz]iftfn]
5g\ t/ sltko ck|sflzt 5g\ . oxfF x/]s 7fpFsf] o'Qm /x]sf] 5 .
k|s[lt hlt dgdf]xs 5 To:t} x/]s 7fpFsf] ;+:s[ltn] kljq zfnLgbLsf] lsgf/df cjl:yt ;fF v ' s f]
klg Pp6f g Pp6f ljz]iftf af]ss
] f] kfOG5 . /fhwfgL ;f}Gbo{n] cgflbsfnb]lv g} g]kfnLx¿sf] 3/–3/df
sf7df8f}+af6 glhs -emGg} !* lsnf]ld6/_ /x]sf] kf}if z'Sn k"l0fdf{b]lv df3 z'Sn k"l0fdf{;Dd kl9g]
/ ;a} s'/fdf Pp6f 5'§} klxrfg af]s]sf] ;fFv' If]q kf}/fl0fs wd{uG| y :sGb k'/f0fdf cfwfl/t >L:j:yfgL
11
lxdfn b[li6
j|tsyfdf pNn]v ePsf] nfj0ob]z -nfj0osf] cy{ dxTj 5 . :j:yfgL b]jLsf] zflAbs cy{ cfkm" a;]sf]
;'Gb/ x'G5_ oxL xf] eGg] cfwf/ klg lbPsf] 5 . of] :yfgsf] b]jL eGg] a'lemG5 . cfkm" a;]sf] :yfgsL
gu/ k|frLg jf:t'snfsf] cg'kd pbfx/0fsf ?kdf b]jLsf] k"hf ug{' g} :j:yfgL k"hf xf] . pQ/fo0fkl5sf]
cBflk plePsf] 5 -@)&@sf] e"sDkn] sltko efu ;do Wofg, of]u, ;fwgfsf nflu pko'Qm ePsfn]
Ifltu|:t eP klg_ . :j:yfg cyf{t\ cfˆgf] cfTdfdf ;Dks{sf] cEof;
;fFv' g]jf/L k/Dk/f, /Llt ePsf] Pp6f gd"gf a:tL ug{'nfO{ :j:yfgL elgPsf] ljZjf; klg 5 . o;sf
xf] . ToxfFsf k|foM 7fpFx¿sf] gfds/0f klg g]jf/L nflu kf}if z'Sn k"l0f{dfb]lv df3 z'Sn k"l0f{df;Ddsf]
efiffd} ul/Psf] 5 . To; 7fpFdf g]jf/L ;+:s[ltsf] ;do /fd|f] dflgG5 . o;} klg df3 dlxgfdf :gfg,
;+/If0f / ;Dj4{g ePsf] b]Vg kfOG5 . P]ltxfl;s bfgsf] cfkm\g} dxTj 5, To;df klg zfnLgbLdf
k'/fgf] a:tLsf ?kdf /x]sf] ;fFv' ahf/df wfld{s uP/ :gfg ug'{sf] pRr ljz]iftf /x]sf] hg–dfGotf
dxTjsf rf/ 9f]sfx¿ /x]sf 5g\ . g]kfn efiffdf 5 . kljq zfnLgbLsf] kfgLn] g'xfPdf z/L/df ePsf
gfds/0f ul/Psf tL 9f]sfx¿sf] cf–cfˆg} ljz]iftf ljleGg /f]u gi6 eO{ /f]u lgsf] x'g'sf ;fy} zf/Ll/s
/x]sf 5g\ . ;fFvd' f gofF b'bxL leq\ofpg …ef} 9f]sfÚsf]
tyf dfgl;s ¿kdf tGb'?:t x'g] hgljZjf; klg 5 .
k|of]u x'G5 eg] r]nLa]6LnfO{ ljjfx u/]/ k7fpFbf
zfnL gbLdf b]jtf :gfg ug]{ :yfgdf ;ftj6f s'08
…;fFunÚ 9f]sfsf] k|of]u ul/G5 . To:t} ah|of]lugL
/x]sf] hgljZjf; /x]sf] 5 . ;f] s'08af6 b"w;d]t
dfOsf] hfqfdf -w'FNnf_ …BFÚ 9f]sfaf6 NofOG5 eg]
aUg] / ;KtdLsf] lbg :ju{sf cK;/f;d]t :gfg ug{
;fFv'df d[To' ePsfx¿nfO{ clGtd ;+:sf/sf nflu
cfpg] u5{g\ eGg] hgljZjf; xfn;Dd /lxcfPsf] 5 .
…l;Ú 9f]sfaf6 nluG5 . o;/L ;fFv'sf rf/ 9f]sfx¿n]
zfnL gbLaf6 pQ/tkm{ ah|of]lugL, v8\uof]uLgLsf]
ToxfFsf] ;+:s[ltnfO{ hLjGt /fv]sf] 5 . d"lt{snf /
sfi7snfsf] cg'kd pbfx/0f t ToxfFsf P]ltxfl;s k|Voft dlGb/ /x]sf] 5 .
dxTjsf dlGb/x¿df dfq geP/ ;fFv'sf 3/sf o; kljq :yndf af;'sL gfusf] ;Ëd:yn, :j:yfgL
‰ofn–9f]sfx¿df klg b]Vg ;lsG5 . dlGb/, gj/fh, rG›fjtL, 8f] n ] dfwjgf/fo0f
wfld{s ?kdf k|l;4 zfnL gbL ;fFv'd} 5 . dl0fz}n dlGb/, dfwjgf/fo0fsf] j|taGw, cZjd]3 o1:yn,
kj{t -xfn dl0fr'8_ pb\ud :yn /x]sf] zfnL gbL eLd;]g dlGb/ h:tf wfld{s / kf}/fl0fs dxTjsf
:jR5–lgd{n hnwf/fsf ;fy ;'Gb/ xl/ofnLaLr :yn klg /x]sf 5g\ . ;fFv'af6 ! lsnf]ld6/sf]
k|jfxdfg 5 . oxfF kf}if z'Sn k"l0f{dfb]lv df3 z'Sn b"/Ldf k~rnIdL dlGb/, # lsnf]ld6/sf] b'/Ldf
k"l0f{df, Ps dlxgf;Dd dfwjgf/fo0f d]nf klg ah|of]lugL, $ lsnf]ld6/sf] b"/Ldf rfFu'gf/fo0f, *
nfUb5 . o; d]nf cGtu{t g} kb{5 >L :j:yfgL lsnf]ld6/sf] b"/Ldf gu/sf]6 / @* lsnf]ld6/sf]
b]jLsf] cf/fwgf ;lxtsf] Ps dlxg] j|t klg . b"/Ldf d]n~rLnufotsf cfsif{s :yfg /x]sf 5g\ .
g]kfnsf ljleGg e"efuaf6 cfPsf eQmhg cfˆgf] ;fFv' glhs} OG›fo0fL dlGb/, ;tLb]jL dlGb/;d]t
dgf]sf+Iff k"/f ug]{ x]t'n] of] j|t a:g] u5{g\ . xft /x]sf] 5 .
uf]8fsf] gª sf6L z'4 eO{ Ps 5fs clngf] vfP/ s;/L k'Ug ;lsG5 <
lgTo dWofXgsfndf eujfg\ dfwjgf/fo0fsf] k"hf sf7df8f}F ;x/af6 sl/a !* lsnf]ld6/ k"jf]{Q/df
cf/fwgf u/L >L :j:yfgL k/d]Zj/Lsf] j|t a:g] /x]sf] x'gfn] ;fFv–' zfnLgbL hfgnfO{ ;x/af6 lgoldt
k/Dk/f /x]sf] 5 . o; :j:yfgL j|tsf] klg ljlzi6 ;fwgx¿ pknAw /x]sf x'G5g\ .
12
lxdfn b[li6 ;+3 lrGtg
uf}d"qaf6 lah'nL
14
lxdfn b[li6 lxGb" hLjg b[li6
16
lxdfn b[li6 u|Gy kl/ro
17
lxdfn b[li6
x'G5 . olt;Dd ls ha kf/nf}lss ;'vsf] OR5f eg]/ cl8u /Xof] .
k|an x'G5, ta P]lxs ;'vsf] s'g} k/jfx /xFb}g . od/fhn] glrs]tfsf] x7 b]v/] eg]– æx] glrs]tf
o;}n] glrs]tfn] bf];|f] j/bfg dfu]– æx] d[To'b]j Û Û …cfTd sNof0fÚ / …;f+;fl/s ef]Uo kbfy{x¿Úsf dfu{
tkfO{F dnfO{ :ju{sf] ;fwg To; …clUg lj1fgÚ k|bfg leGg–leGg} 5g\ . oL b'j} dfu{ dg'iosf ;Dd'v
ug'{xf];\, h;åf/f :ju{nf]snfO{ k|fKt ePsf k'?ifn] pkl:yt x'G5g\, t/ a'l4dfg JolQm b'j}nfO{ /fd|/L
klg cd/Tj k|fKt ub{5g\ .Æ o;df pgnfO{ :ju{sf] a'em]/ tLdWo] Pp6f cfkm\gf nflu rog ub{5g\ . hf]
sfdgf lyof] eGg] 7fGg' x'Fb}g . pgL :ju{sf] ;'v c1fgL x'G5g\, pgLx¿ ef]u–ljnf;sf] dfu{ /f]H5g\
rfxFb}g lyP eGg] s'/f syfdf cufl8 :ki6 x'G5 . / hf] 1fgL x'G5g\, ltgn] sNof0fsf] dfu{ /f]H5g\ .Æ
klxnf] j/bfg kfl/jfl/s sNof0fsf nflu lyof] eg] ælk|o glrs]tf ÛÆ eGb} odfrfo{n] glrs]tfnfO{
bf];|f] dfgjdfqsf] sNof0fsf nflu lyof] . odn] a|XdljBfsf] pkb]z lbG5g\ . æ>]i7 cfTd1fg hfGg]
ætyf:t'Æ elglbP . ;'cj;/ w]/} sl7gfOkl5 k|fKt x'G5 . o;nfO{ z'is
glrs] t fnfO{ pkb] z lbF b } eg] – æx] ts{–ljts{n] a'‰g ;lsFb}g .Æ
glrs]tf Û o; …clUgljBfÚnfO{ Psfu| dgn] ;'g . …çÚ g} Tof] k/dkb xf] . …çÚ g} cIf/a|Xd xf] .
:ju{nf]s k|fKt u/fpg] of] ljBf cToGt uf]kgLo 5 .Æ eGb} a|Xdljifos pkb]z lbG5g\ h'g o; pklgifb\sf]
To;kl5 od/fhn] glrs]tfnfO{ o1 ug{sf nflu klxnf] cWofodf 5 . bf];f| ] cWofodf k/d]Zj/ k|flKtdf
j]bL lgdf{0f ljlw, o1 ug]{ ljlw, tyf dGqx¿sf] x'g] afwfx¿, ltgsf] lgjf/0f / Åbodf ltgsf]
pkb]z lbP/ cGTodf glrs]tfsf] k/LIff lngsf nflu l:yltsf] j0f{g ul/Psf] 5 . k/dfTdfsf] ;j{Jofkstf
od/fhn] cfkm"n] atfPsf] o1ljlwsf] ljj/0f ;f]w] . / ;+;f/–¿kL pN6f] kLkn j[Ifsf] ljj]rg, of]u–;fwgf,
afns glrs]tfn] cIf/zM To; ljlwnfO{ O{Zj/– ljZjf; / df]Ifflbsf] j0f{g 5 . cGTodf
bf]xf]¥ofO lbP . To;nfO{ ;'g]/ od/fh afnssf] a|XdljBfsf] k|efjn] glrs]tfnfO{ a|Xd–k|flKt ePsf]
:d/0fzlQm / k| l tefnfO{ b] v ] s / lgs} k| ; Gg
pNn]v 5 .
eP . pgn] æof] …clUgljBfÚ cfhb]lv ltd|} gfdn] …
o; pklgifb\sf] sltko zAbtM / st} cy{
glrs]tflUgÚ -n'Kt g x'g] ljBf_sf ?kdf hflgg] 5,Æ
g} klg eujb\uLtfdf pNn]v ePsf] kfOG5 . h:t}
elg yk j/bfg lbP .
cfTdfsf] cd/Tjsf] 3f]if0f–
t];|f] j/ pgsf] tLj| lh1f;f / cfTdbz{gsf]
…g hfot] ld|ot] jf ljklZrGgfo+
cgj/t lkkf;fn] k|]l/t lyof] . pgn] dfu]– æx]
d[To'b]j Û dg'iosf] d[To'kl5 cfTdfsf] cl:tTj /xG5, s'tlZrGg ae"j slZrt\ .
o:tf] 1flghgaf6 ;'g]sf] 5', t/ s]xLsf] dfGotf 5 chf] lgToM zfZjtf]˜o+ k'/f0ff]+
ls d[To'kl5 cfTdfsf] cl:tTj /xFb}g . dnfO{ o; g xGot] xGodfg] z/L/] ..
;Gb]xaf6 d'Qm ub}{ eGg'xf];\ ls d[To'kZrft cfTdfsf] k|l;4 c+u|]hL ;flxTosf/ P8ljg cfg{N8n]
s] x'G5 <Æ …b l;qm]6 ckm 8]yÚ elg o;nfO{ 5Gbf]a4 tj/n]
glrs]tfsf] t];f| ] j/bfg ;'g/] od/fhn] p;nfO{ c+u|hLdf k|sflzt u/]sf lyP eg] /fNkm jfN8f]
a'emfpg] k|of; u/] ls of] ljifo cToGt uf]kgLo 5Þ+ . Od;{gn] cfkm\gf] lgaGw …Odf]6f{ln6LÚsf] ;dfkgdf
odn] eg], æo;sf] ;f6f] a? ;d:t ljZjsf] ;Dkbf o; pklgifb\df cfPsf] glrs]tf / od ;Djfbsf]
/ ;fd|fHo klg lbg ;S5', t/ of] g ;f]w ls d[To'kl5 syfnfO{ g} cfwf/sf ?kdf lnPsf] pNn]v u/]sf5g\ .
cfTdfsf] s] x'G5 . of] hfGg / a'‰g cToGt ;xh syf 5 klg cgf}7f] g} . o;df jl0f{t syfsf k|d'v
5}g .Æ t/ glrs]tf s'g} klg k|sf/n] od/fhsf] kfq glrs]tfnfO{ ;+;f/s} klxnf] lh1f;' eg]sf 5g\
k|nf]egdf k/]g / cfkm"n] dfu]sf] j/bfg g} lbg'k5{ O{zf kmfp08]zgsf ;b\u'? hUuL af;'b]jn] .
18
lxdfn b[li6 kj{ ;Gbe{
19
lxdfn b[li6
ld;fOPsf] lvr8L -df3L_ vfg] rng 5 . df3Ldf / eujtL b'j}nfO{ ;Ddfg / >4fsf ;fy k"hfcfhf
ufOg] uLtnfO{ …wdf/Ú elgG5 . df3Ldf gflrg] u/L eujtLnfO{ l;Gb"/, r'/f / ltnsf] n8\8' r9fpg]
ljz]if …d3f}6fÚ gfr cl3kl5 klg nf]slk|o g} 5 . ul/G5 eg] eujfgnfO{ ld7fO{, kmnkm"n / ltnsf] n•'
df3] ;ª\qmflGtsf] lbg laxfg ghLs}sf] vf]nfgfnfdf clgjfo{ ¿kdf r9fO{ lvr8Lsf] ef]u nufOG5 . o;
g'xfpg hfg] rng 5 . o;nfO{ …df3 nxfgÚ eGg] kj{df lvr8L vfg clgjfo{ ePsfn] o;nfO{ lvr8L
ul/G5 . g'xfO;s]kl5 3/df cfO{ bfn, rfdn, g"g kj{ klg elgG5 . o; kj{df gjljjflxt b'nxfsf]
5f]P/ cfkm"eGbf 7"nfnfO{ 9f]u u/L cfzLjf{b lnOG5 . 3/af6 b'nxLsf] dfOtdf ltn jf lrp/fsf] sf];]nL
df3sf] bf];|f] lbg lvr8L agfO{ vfg] rng /x]sf] 5 . / hf8f]df nufpg] n'uf k7fO lbg] k/Dk/f klg 5 .
of] lbgnfO{ …lvr/xjfÚ elgG5 . o; k|yfnfO{ d}lynLdf h8fp/ elgG5 . w]/}h;f]
g]jf/ ;d'bfodf …£o"rfs' ;FNx'Ú ldlynfjf;L o;} lbgb]lv df3 :gfg ;'¿ u5{g,\ cyf{t\
g] j f/ ;d' b fodf ljz] i f lsl;dsf] Pp6f df3 dlxgfe/ Psflaxfg} g'xfP/ l3plvr8L vfG5g\ .
vfBj:t'sf] gfdaf6 o; kj{sf] gfds/0f ul/Psf] du/ ;d'bfodf df£of–;]Nx{];
5 . g]jf/x¿ o; kj{nfO{ …£o"rfs' ;FNx'Ú eGb5g . df3] ;ª\qmflGt kj{ g]kfnsf du/ hfltsf] klg
o; lbg pgLx¿ rfs'df ltn ld;fP/ n8\8' agfO{ k|d'v rf8 xf] . df3] ;ª\qmflGtnfO{ du/x?sf] /fli6«o
vfg] / bfg lbg] sfd ub{5g\ . laxfg} p7]/ :gfg kj{sf ?kdf dfGotf lbOPsf] 5 . du/ ;d'bfodf of]
u/L 3/sf] ;Dk"0f{ efu ;/;kmfO ug]{, b]jL b]jtfsf] kj{ tLg lbg;Dd dgfOG5 .
k"hf ug]{, rf]vf]lgtf] u/L ljleGg kl/sf/x¿ tof/ o; lbg …tf/f] xfGg] v]nÚ v]lnG5 . o; kj{df
kfb{5g\ / 3/kl/jf/sf ;Dk"0f{ dflg; hDdf eP/ du/x?n] w'dwfdsf ;fy r]nLa]6L / lkt[x?sf] tLg
ld7fld7f kl/sf/sf] :jfbdf /dfpF5g\ . o;} lbg lbg;Dd k"hf ub{5g\ . jg t?n lagf du/x?sf]
eQmk'/ lhNnfsf] 6f}d9L 6f]ndf ltndfwj gf/fo0fsf] ;ª\qmflGt cw'/f] x'g] ePsfn] pgLx? ;ª\qmflGt cl3
dlGb/df d]nf nfUg] / bLkÍ/ a'4sf] k"hf x'g] ub{5 . g} h+unaf6 jg t?n vg]/ Nofpg] / ;ª\qmflGtsf]
d}lynL ;+:s[ltdf …ltnf ;ª\qmflGtÚ cl3Nnf] /ft jg t?n ksfpF5g\ . 3/sf k'?ifx?n]
o; kj{nfO{ t/fO{sf lhNnfx¿df d}lynLn] wg'ifsfF8n] tf/f] xfGb} kj{df /f}gstf yK5g\ .
ltnf ;ª\qmflGt kj{sf ¿kdf dgfpF5g\ . o; kj{df pgLx?n] sf7sf] ˆNofsdf c+uf/n] uf]nf] lrGx sf]/L
kl/jf/sf cu|h / cfdf–afa'n] cfˆgf ;GtltnfO{ lg;fgf nufpFb} tf/f] xfG5g\ . tf/f]sf] lg;fgf nufpg]
;Vv/ / ltn v'jfO{ pgLx¿af6 a'9];sfndf ;]jf JolQmnfO{ ;Ddfgsf ;fy ltt]kftL nufP/ sfFwdf
ug{'kg]{ arg lng] u5{g\ . t/fO{df o; lbg lvr8L, af]s]/ ufpF 3'dfOG5 / vfg lbOG5 . du/ ;d'bfon]
ltn / lrp/fsf n8\8n ' ufotsf kl/sf/ agfP/ vfg] d'Vo ?kdf w'dwfdsf] ;fy dgfpg] of] kj{nfO{
ul/G5 . oL kl/sf/ k"hfkf7 u/L ;j{k|yd 3/sf df£of–;]Nx{]; klg elgG5 .
b]jb]jLnfO{ r9fOG5 . ldlynf~rndf eQmhgn] ls/ft ;d'bfosf] sSkm]Sjf tªgfd
df3] ;ª\qmflGtsf lbg laxfg} rf]vf] eO{ k|;Gg df3 ! ut]nfO{ ls/ftL /fO{, ofSvf, lnDa"
d'›fdf eujtL dlGb/sf k|j]zåf/ tyf cf–cfˆgf] ;'gjf/nufotsf hfthfltn] ljz]if w"dwfdsf ;fy
3/–cfFugdf sdnsf] km"nh:t} lrq agfO{ >[Ëf/ dgfpg] sSkm]Sjf tªgfd eg]/ dgfpg] u5{g\ . o;
u5{g\ . sltko wdf{jnDaLn] laxfg g'xfP/ eujtLsf] lbg jg t?n, 3/ t?n, ;v/v08, km"nt?n cflb
pkf;gf ug]{ / sltkon] eujtLsf] k|ltdf;fd' t]n, vfg] ul/G5 . cGo t?nsf] t'ngfdf jg t?n eg]
rfdn, ;Vv/ cflb r9fP/ cfkm"eGbf sfG5f] dflg;sf] ls/ftLx?sf] dGw'd;Fu hf]l8Psf] kfOG5 . cflbd
xftdf lbg] rng 5 . wfld{s dfGotfcg';f/ eujfg sfndf dg'ion] cGgjfnL gx'Fbf oxL jg t?n ;]jg
20
lxdfn b[li6
u/L k|f0f /Iff u/]sf] eGg] lsj+bGtL /x]sf] kfOG5 . afn k[i7
laxfg rfF8} p7]/ g'xfOw'jfO{ u/]/ cfkm"n] g'xfPsf] wf/f /
cfkm"n] klg lgwf/df jg t?nsf] 6Lsf nufpg] ul/G5 . syf– sd{sf] kmn
kfFry/ / t]x|y'dsf] ;Ëd:yn tdf]/ gbLdf sSkm]Sjf
tªgfddf ljz]if pT;j cfof]hgf ul/G5 . Ps lbg Ps /fhfn] cfˆgf tLg dGqLx?nfO{
b/af/df af]nfP / eg], ætkfO{Fx¿nfO{ Ps–Psj6f
d'Gw'ddf jl0f{t cfVofgcg';f/ k|s[ltdf cfpg]
emf]nf lbOg]5 . Tof] lnP/ au}Frfdf hfg'xf];\ /
df};d -x]dGt Ct'_ kl/jt{g;Fu} gofF km"n km'Ng],
ToxfFaf6 /fd|f]–/fd|f] kmn hDdf u/]/ Nofpg'xf];\ .Æ
kfn'jf nfUg] ;+s]tsf] v'l;ofnLdf lnDa" ;d'bfon] cfb]z lyof] . tL tLg} dGqL a]Unf–a]Un} au}+rfdf
k/fk"j{sfnb]lv df3] ;+qmflGtsf] lbgnfO{ sSkm]Sjf uP .
tªgfdsf ¿kdf dgfpFb} cfPsf] lj1x¿ atfpF5g\ . Pp6f dGqLn] ;f]Rof] sL /fhfsf] nflu /fd|f]–/fd|f]
ls/ft ;+jtsf] jif{ kl/jt{g df3] ;+qmflGtaf6} x'g] kmn hDdf u5{' h'g /fhfnfO{ dg k/f];\ . o:tf]
ePsfn] o;nfO{ gofF jif{sf] klxnf] lbgsf] klg dfGg ljrf/ u/]/ p;n] 5fgL–5fgL /fd|f kmnn] cfˆgf]
yflnPsf] 5 . emf]nf e¥of] .
bf]>f] dGqLn] ;f]Rof]– /fhfn] cflv/ Tof] kmn vfg]
;'b"/klZrddf r]nL Tof/ xf]Og, w]/} d]x]gt lsg ug{' . clg p;n] /fd|f]–g/fd|f]
;'b"/klZrdsf kxf8L ;d'bfon] df3 dlxgfdf h:tf];'s} kmn xfn]/ km6fkm6 cfˆgf] emf]nf eg{
r]nLa]6L -5f]/L_ nfO{ sf]z]nL lbg] ub{5g\ . 8f]6L If]qdf yfNof] .
o; kj{nfO{ r]nL Tof/ -5f]/L ltxf/_ klg eGg] ul/G5 . t]>f] dGqLn] ;do lsg v]/ kmfNg', /fhfn] xfdLn]
df3 dlxgfdf ljjflxt tyf cljjflxtnfO{ 5f]/LnfO{ e/]sf] y}nf] x]g]{ t xf]Ogg\ . eg]/ emf/–kftn] cfˆgf]
t?n, ltnsf] n•', rfs' tyf l;bf bfg ugf{n] k"0o kfOg] emf]nf e¥of] . To;kl5 tL dGqLx? /fhfnfO{ e]6\g
wfld{s dfGotf 5 . ljjflxt 5f]/LnfO{ dfOt af]nfO{ jf b/af/df uP . b/af/df /fhfn] s;n] s:tf] kmn
NofPsf] 5 eg]/ x]bf{ klg gx]/L cfˆgf ;}lgsx¿nfO{
pgs} 3/df uP/ xl/of] kftn] a]/]sf] kf]6nL -sf]z]nL_
cfb]z lbP– æoL tLg} dGqLx¿nfO{ tLg dlxgfsf]
lbOG5 . k'; dlxgfdf tLy{ hfg] / ;qmflGtsf] lbg -df3
nflu h]ndf aGb u/ Û logLx¿nfO{ s'g} lsl;dsf]
! ut]_ ljxfg} p7L glhs} /x]sf kljq gbL, tfnx? / vfg] s'/f glbg' h]ndf ÛÛÆ
Tof] klg geP 3/}df :gfg u/L kljq tLy{:ynx?df tLg} hgf dGqL 5Ss k/] . /fhfsf] cfb]z lyof] .
k"hf–cr{gf;d]t ug]{ ul/G5 . ;'b"/klZrdsf kxf8L pgLx¿nfO{ h]ndf xflnof] . ToxfF pgLx¿;Fu cf–
lhNnf 8f]6L, 88]Nw'/f nfuotsf lhNnfdf of] k|rng cfˆgf] emf]nfdf e/]sf] afx]s c¿ s]xL
/x]sf] 5 . lyPg . pgLx¿nfO{ ef]hg–kfgL glbg] Joj:yf
rlr{t df3] ;ª\qmflGt d]nf ¿¿ If]q l/8Ldf tLg ul/Psf] lyof] . h'g dGqLn] /fd|f]–/fd|f] kmn 5fg]/
lbg;Dd nfU5 . w]/} eQmhgsf] pkl:ylt /xg] pQm d]nf /fv]sf] lyof], p;n] ToxL kmn vfP/ ;do cf/fd;Fu
h]7L, dfOnL / sfG5L ;ª\qmflGtsf ¿kdf tLg lbg nfUg] latfof] . h'g dGqLn] nfk/jfxL u/]/ kmn 5fg]sf]
u/]sf] xf] . d]nfsf] klxnf] lbg laxfg}b]lv sfnLu08sL lyof], p;n] s]xL lbg t cf/fdn] vfFb} a:of], t/
gbLdf :gfg u/L Ålifs]z dlGb/df k"hfcr{gf ug]{sf] kl5 ;8Þ]–un]sf] kmn vfgfn] la/dL eP/ w]/} ufx|f]
3'Or
F f] nfU5 . o:t} b]ze/Lsf ljleGg gbL, tfn cflbdf eof] . h'g dGqLn] clt g} nfk/jfxLn] kmnsf ;f6f]
:gfg / glhs}sf] b]jfno÷tLy{df k"hf–cr{gf ub}{ …Pstf emf/–kftn] cfkm\gf] emf]nf e/]sf] lyof], pm ef]sn]
/ ;b\efjsf of] kj{ dgfpg] ul/G5 . h]nd} dg]{ l:yltdf k'Uof] .
-n]vs hghflt sNof0f cf>d g]kfnsf /fli6«o ca ljrf/ u/f}F, xfdLnfO{ ;do lbFbf s:tf] sd{ ug'{
;+u7g ;lrj x'g'x'G5_ plrt x'G5 < lsgls k/LIff t cjZo x'G5 .
21
ljrf/÷lrGtg lxdfn b[li6
22
lxdfn b[li6
lbSs dfGg] cj:yf cfpF5 . slxn] t tL dfgl;s lyof] . pxfFsf] of] b[9Þ lgi7f lyof]– æd t?0fx¿nfO{
tgfjsf] lzsf/ klg aGg hfG5g\ . cj;fbn] u|:t ;+ul7t ug{sf nflu g} hlGdPsf] x"F . d logLx¿nfO{
o'jf g t cfkm\gf] lxtdf s]xL ug{ ;S5, g ;dfh b'b{dgLo t/+ux¿ em}F rf/} lbzfdf k7fpg rfxG5',
/ /fi6«sf nflu g} . h;n] pgLx¿ tn–tn kfl/Psf / kbblntx¿sf]
o'jf zlQm xf] . o; pT;fx / pmhf{n] kl/k"0f{ 9f]sf;Dd ;'v–;'ljwf, g}ltstf, wd{ / lzIffnfO{
zlQmnfO{ olb ;b'kof]u ug'{ 5 eg], pgLx¿sf] k'¥ofpg ;s'g\ .Æ
gsf/fTdstfnfO{ ;sf/fTdstfdf kl/jlt{t ug'{ g]kfnsf] ;Gbe{df x]g]{ xf] eg] ljZjdfem
k5{ . ha Pp6f ;sf/fTds pmhf{n] el/Psf] o'jfsf] g]kfn / g]kfnLsf] jL/ uf]/vf, lgle{s / :jfledfgL
sNkgf ul/G5 h;n] JolQmTj ljsf;sf ;y} ;dfh eGg] h'g 5lj lyof], Tof] Oltxf; eO;s]sf] 5 .
/ ;+:s[ltsf] pTyfgsf nflu klg cfXjfg u/]sf] g]kfnLx¿n] cfkm\gf] …:jÚ cyf{t\ cfkm\gf]kg, cfkm\gf]
5, hf] jt{dfg o'jf k':tfsf lglDt k|]/0ffsf] ;|f]t ;+:sf/ / ;+:s[ltnfO{ ltnf~hln lbO;s]sf 5g\ .
aGg ;s]sf] 5, ta cfFvfdf emNemnL eP/ cfpF5 o;y{ pgLx¿nfO{ k|nf]egdf kfg{ ;xh} ;lsG5 eGg]
Pp6f ;fy{s tl:j/ :jfdL ljj]sfgGbsf] . xf], :jfdL efj …j}lZjsÚ eO;s]sf] 5 . k/tGqtf geg] s] eGg'
ljj]sfgGbaf6 g} lng ;S5f}F xfdL o'jfx¿n] k|]/0ff– o;nfO{ < wd{ / ;+:s[ltdf k|xf/ ugf{n] g} s'g} klg
cfkm" aGg] / b]z agfpg] . pxfF eGg' x'GYof] - "Be ;dfhdf ljv08g Nofpg ;lsG5 eGg] dfgl;stf
and Make" – ag / agfpm . k'/fgf ;fd|fHojfbLx¿df cem} klg /x]sf] 5 . ===/
:jfdL ljj]sfgGb cfw'lgs o'usf Ps dxfg o;df klg ;a}eGbf dxTjk"0f{ s'/f, …o'jfzlQmÚ hf]
lrGts, bfz{lgs, o'jf ;GGof;L, o'jf k':tfsf nflu lzlIft 5, an;DkGg 5 p;nfO{ ljb]zdf tfGg ;s]
k|]/0ff;|f]t / Ps cfbz{ JolQmTjsf wgL x'g'x'GYof] . g]kfn Pp6f hh{/ j[4f>d / lzz' :ofxf/ s]Gb|eGbf
ljj]sfgGb gfd g} x]/f}F, of] b'O{ zAbsf] d]naf6 ag]sf] a9L s]xL klg /xg] 5}g eGg] s'/f klg pgLx¿n]
5 . ljj]s±cfgGb . ljj]s ;+:s[t d"naf6 ag]sf] /fd|/L a'em]sf 5g\ . sbflrt\ pgLx¿s} k|of; xf]
zAb xf] h;sf] cy{ x'G5 a'l4sf] plrt–cg'lrt g]kfn o'jfsf nflu ;lhnf] / /jflkmnf] /f]huf/L lbg
5'6\ofpg] ;fdYo{ / cfgGbsf] zlAbs cy{ x'G5– g;Sg] d'n's ePsf] . pgLx¿s} lgb]{zdf g]kfnsf]
v';L . hLjgnfO{ cfgGbn] kl/k"0f{ agfpg' 5 eg] pRr lzlIft o'jf klg cd]l/sf, o"/f]k jf cGo
ljj]s–a'l4sf] pkof]u ug{ ;Sg' k5{ eGg] ;fy{s d'n'sdf lgDg:t/sf] /f]huf/Ldf nfu]sf] 5 . :jb]zL
;Gb]z t pxfFsf] gfdn] g} lbFb} 5 . k|ltef ljb]zdf rlDsg' t /fd|} xf], t/ Tof] k|ltef
æp7, hfu / ta;Dd g/f]lsof} ha;Dd olb pt} cl8\sof] eg] :jb]z cFWof/f] /xG5 . …k|ltef
nIo k|fKt gxf];\Æ sf] ;Gb]z k|jflxt ug]{ ;dfh knfogÚ h;nfO{ c+u|]hLdf a|]g–8«]g -Brain-Drain_
;'wf/s o'uk'?if :jfdL ljj]sfgGbsf] hGd ds/ elgG5, klg Pp6f dxfdf/L g} ePsf] 5 . sfd
;ª\qmflGtsf] k'lgt lbgdf ePsf] lyof] . pxfFsf] hGd h:tf] ;'s} eP klg ;DdfggLo g} x'G5, t/ cfkm\gf]
To; sfnv08df ePsf] lyof] h'ga]nf lxGb" ;dfh b]z / ;+:s[ltsf] ;DdfgnfO{ g} wSsf k'Ug] u/L
/ ;+:s[ltnfO{ …k/flhtx¿sf] ;+:s[ltÚ elgGYof] . hgtfsf] s/n] kf]lift g]kfnsf] lghfdtL ;]jfsf]
pQ/fo0fsf] klxnf] lbg hlGdPsf oL dxfg\ JolQmn] pRr cxf]bfdf /x]sf] JolQm klg olb ljb]zL a}Fssf]
lxGb" ;+:s[ltnfO{ ljZjsf lglDt jGbgLo agfpg] ;]jfsf nflu hfg /x/ kfN5 eg] oxfF c? s;}n]
dxTjk"0f{ of]ubfg lbg' ePsf] lyof] . #( jif{ % dlxgf /f]k]sf] …s';+:sf/Úsf] nx/f gemfFluPsf] eGg ;lsGg .
@@ lbgsf] cNkcfo'df g} o:tf] k/fqmd b]vfpg' dfgj ;G;fwg g} Pp6f ljsl;t /fi6«sf] hu
eof] ls ;f/f ljZj :tlDet /Xof] . cfkm\gf] hLjg, xf] . Tof] hun] cfkm\gf] ;f+:s[lts h/f lal;{P, cfkm\gf}
k|]/0ff, ljrf/, ;flxTo tyf st{[Tjn] :jfdLhLn] d"Nojfg / j}1flgs wd{ / hLjg k4lt lal;{P s'g}
;w}F …o'jfzlQmÚnfO{ g} kl/eflift Pj+ k|]l/t ug'{ePsf] c?n] cfP/ To; hunfO{ ;d"n pvfNg slt klg
23
lxdfn b[li6
an rflxFb}g . o:t} ePsf] t xf]Og g]kfndf < b]z cfw'lgstfsf] kIfw/ x'g'x'GYof] . pxfFsf] egfO 5,
agf];\ eGg] sfdgf t u5f}{F t/ cj;/ ldn] knfog æh'g k|frLg cWoflTds zlQm / ;+:s[ltsf] ltdL
x'gaf6 klg klG5Ggf}F . clg s;/L gelTsof];\ t hu uj{ ub{5f}, To;nfO{ cfkm"df km]l/ hufpm . xLgtfsf]
/fi6«sf] < clg s;sf xftdf 5f]8\g] of] b]z < xfd|f] efjgfnfO{ Tofu / cfw'lgs ljZj;Fu, To;sf] 1fg–
/fli6«otfsf] hu, xfd|f] hLjg k4ltaf6 g} ljd'v lj1fg;Fu hf]l8Þof} .Æ pxfF o'jsx¿nfO{ cfXjfg ub}{
agfpg] vfsf t klZrdn] plxNo} sf]/]sf] /x]5 . xfdL eGg'x'GYof], æltdLx¿ o'js em}F sfd u/ . ;dfhnfO{
caf]w afns em}F, cr]t em}F lg/Gt/ To; vfsfn] hfu[t u/ . To;nfO{ cfTdzlQm b]pm . To;nfO{
b]vfPsf] vf8ndf emb}{ uof}F . æ;du| ;dfhsf] ;]js cfw'lgs agfpm . ta dfq xfd|f] ;dfh :jtGq x'g]5
ag]/ k|To]s lxGb"n] cfkm\gf] pTyfg ug'{ k5{ / o;/L / ;fdflhs Joj:yf klg ;'b[9 x'g]5 .Æ jf:tjdf
g} ;dfhsf] pTyfgsf] sfo{ ul/g' k5{, s'g} ljb]zL
pxfF o'jf / ;+:s[ltnfO{ hf]8\g] s8L x'g'x'GYof] .
k|efjsf] ;xf/f glnOsg .Æ xfdLnfO{ ;r]t u/fpg]
of] egfO ltg} of]4f ;GGof;Lsf] xf] . xfd|+f] e|dnfO{ lrg]{ pxfFsf] plQmnfO{ klg
cfkm\gf o'jf ;GGof;L ldqx¿nfO{ hfkfgaf6 xfdLn] cfTd;ft\ ug'{ pko'Qm x'G5 . pxfF eGg'x'G5–
n]Vg' ePsf] Pp6f kqdf :jfdL ljj]sfgGbn] æklZrdL ;+:s[lt cfw'lgs 5, xfd|f] 5}g eGg] Psy/L
eGg'ePsf] lyof], æcfpm, dg'io ag . ckm\gf] wf/0ff 5, of] unt xf] . xfdL k'/ftg eP/ klg lgTo
c+ws"kaf6 aflx/ lg:s . x]/, cGo b]z s;/L cl3 gf}nf] 5f}F . o;sf] x]Ssf x'g'kb{5 o'jfx¿df .Æ
a9\b}5g\ .Æ xf] xfdLn] x]g{ cfjZos 5 ljsf; s;/L
ul/G5 eGg] s'/f . xfdLn] a'‰g h?/L 5 pGgltsf] æh;nfO{ cfkm"df ljZjf; 5}g pm gfl:ts
ky lgdf{0f ug]{ tl/sf . b'O{ k6s c0f'ad v;flnPsf] xf] .Æ xfdLn] cfkm\gf] Ifdtfx¿sf] k/LIff g} gu/L
hfkfg / ul/aaf6 ;d[4 aGg k'u]sf] blIf0f sf]l/of ltgnfO{ ;Lldt ul/lbPsf 5f}F . xfdL of] 7fg]/
ls+abGtL xf]Ogg\ . lxF8\b} x'G5f}F ls xfdL olt dfq ug{ ;S5f}F, ha ls
:jfdL ljj]sfgGbsf] bz{g Pj+ pxfFsf] hLjg xfd|f Ifdtfx¿ c;Ld 5g\ . olb o'jfn] cfF6 u/]
o'jfx¿sf nflu k|]/0ffsf] d'xfg g} ag]sf] 5 . p;sf nflu s] c;Dej 5 < xfdL s]xL ;fwf/0f
pxfFsf] x'Fsf/ lyof], æd]/f] ljZjf; o'jf zlQmdfly JolQmx¿sf] c;fwf/0f pknlAwn] g} rlst x'G5f}F /
5 . logLx¿af6} o:tf sfo{stf{ lg:sg] 5g\, h;n] ltgsf] k|z+;f klg u5f}{F, t/ s] xfdL tLaf6 k|]/0ff
cfkm\gf] k/fqmdåf/f ljZjnfO{ g} kl/jlt{t ug]{5g\ .Æ k|fKt ug{ ;Sb}gf}F < xfdL leq of] cfTdljZjf; lsg
kl/jt{g ug'{ 5}g xfdLn] ljZjnfO{ . kl/jt{g ug'{ hfUb}g ls xfdL klg o:t} s]xL ug{ ;S5f}F eg]/ Û
5 t s]jn cfkm"nfO{ . oxL kl/jt{gn] ;dfhdf ===/ ;'b"/klZrdL /fi6« cd]l/sfsf] l;sfuf];Dd
klg ;sf/fTds k|jfx eg]{ 5, h;n] g]kfnnfO{ x]g]{
k'u]/ xfd|} ;+:s[ltsf] ;+v 3f]if ug]{ pxfFsf] hLjg /
ljZjsf] b[li6sf]0fd} kl/jt{g cfpg]5 . xfdL ul/a
5}gf}F . ul/aL xfd|f] of]hgfsf/x¿sf] e|d xf] . xfdL bz{g ef/tsf hgdfg;leq dfq ;Lldt lyof] eGg'
;DkGg 5f}F . xfdLn] ;G;fwgsf] ;b'kof]u ug{ hfGg' xfd|f] ;+s'lrt wf/0ff x'g]5 . olb ;dfhdf kl/jt{g
k5{ . cfkm"nfO{ glrg];Dd csf{sf] tfndf gfRb} x'G5f}F . Nofpg' 5 eg] …åGånfO{ cfTd;ft\ u/ lsgeg]
cfkm"nfO{ lrg]/ zlQmzfnL aGg' xfd|f] cfkm\g} stJo Oltxf; åGåsf] k'g/fj[lQ dfq xf]Ú eGg] bz{gnfO{
xf] . pxfF eGg'x'GYof] æd rfxG5' ls ltd|f] df+;k]lzx¿ ;xh} :jLsf/]/ lxF8\g ;Sg] …e]8f]Ú aGg ;S5f}F eg]
9'ª\uf h:t} alnof xf]pg\ / ltd|f] lbdfudf lah'nL lgdf{0ffTds, ;sf/fTds / ljj]so'Qm bz{gnfO{
h:t} rlDsg] ljrf/ cfpg\ .Æ :jfdL ljj]sfgGbn] cfTd;ft\ ub}{ dfgj aGg lsg tTk/ gx'g] < s] oL
cfkm\gf] hLjg / ljrf/df cfw'lgstfnfO{ ;d'lrt ljrf/ xfd|} ;f+:s[\lts jfª\dosf dfgjLo efiffdf
:yfg lbg'ePsf] lyof] . cg'jfb xf]Ogg\, h;n] eg]sf] 5– æplQi7t, hfu|t,
ljj]sfgGb k'/ftgjfbL x'g'x'Gglyof] . pxfF k|fKo j/flGgaf]wt ÛÛÆ <
24
lxdfn b[li6 ljrf/÷lrGtg
25
lxdfn b[li6
ub{5g\ . kl/0ffd:j¿k emu8f lbglbg} al9/x]sf] 5 . kl/is[t ub{y], km}nfpFy] . lxGb" wd{sf] v'nf pb\3f]if
lxGb" wd{sf lj/f]wLx¿ ljleGg cf/f]k nufpF5g\ . 5 — cfˆgf] dl:tisnfO{ 1fg cg';Gwfgsf] lglDt ;bf
tL eG5g\ , lxGb" wd{df ljleGgtf 5, o; wd{nfO{ v'nf /fv, cfˆgf] leq k|sfz cfpg b]pm tyf cfˆgf]
dfGg]x¿df Ps dt x'g ;Q}mg To;}n] ltgLx¿df ;fdflhs lgod pNn‹g gu/L cfrf/–;+lxtfnfO{
Pstf klg x'Fb}g . ;RrfO t Pp6} x'G5, km]l/ To;df s8f ¿kdf ckgfpm, ;'b9[ ;fdflhs Joj:yf :yfkgf
ljleGgtf s;/L < u/ . lxGb" wd{n] xfdLnfO{ oxL l;sfpF5, o;} x'g'k5{ .
o:tf k|Zgdf lxGb" wd{sf] pQ/ 5— h'g cgflb xfdLnfO{ O{Zj/sf] cgGt 1fgnfO{ s'g} k':tsdf aGb
;To 5 Tof] ljleGgtfdf JoQm eP klg Pp6} g} ug]{ s'g} clwsf/ 5}g . lsgeg] o:tf] ug{' c;Dejsf
5 . lsgeg] lxGb" wd{n] ljleGgtfdf Pstf :yflkt ;fy} cJojxfl/s klg 5 . s'g} ljåfg\ cfrfo{n] n]vs ] f]
u5{ . ljrf/ leGg–leGg eP klg To;df ;f}Gbo{ 5 . u|Gysf] cy{nfO{ ljs[t kf/L dgdfgL cy{ nufpgfn]
Ps} k|sf/sf] km"n, Ps} k|sf/sf] kmn, au}+rf Tolt cGtMs/0f ckljq aGb5 / b'lift dg'iosf] rl/qsf]
zf]efodfg x'Fb}g hlt ljleGg k|sf/sf km"n–kmnn] c+u aGb5 .
;lhPsf] au}+rf zf]efodfg x'G5 . slkn, s0ffb, lxGb" wd{dfly o:tf ljz]if0fnfO{ /fd|/L a'em]/
uf}td, kt~hln tyf Jof; pRr sf]l6sf lrGtgzLn cfb/ ug{'k5{ / ;fDk|bflos ;ª\s'lrt ;Ldfdf gk/L
ljåfg\ lyP . tL dxlif{x¿sf ljrf/ klg cfk;df ljBfyL{ em}F ljgoL–efjn] ;bf 1fg–;~ro ug{'
leGg lyP . pxfFx¿n] s'g} ;+u7g agfpg' ePg, a'l4dfgL x'g]5 .
s]jn ldlnh'nL 1fgsf] uf]i7L ub{y], cfˆgf] 1fg cem
26
lxdfn b[li6
abt' ;+:s[td\
s;sf] nflu s'g j:t' lg/y{s x'G5 <
d'lg/fe/0f]g ls+ s/f]lt < ds{6f] gfl/s]n]g ls+ s/f]lt < sfsf] /Tgdfnof ls+ s/f]lt < jfg/L xf/jNnof
ls+ s/f]lt < jl0fs v8\u]g ls+ s/f]lt < lbuDa/M k6\6's"n]g ls+ s/f]lt < c;tL zLn]g ls+ s/f]lt < Jof3|f]
hLjbofof ls+ s/f]lt < tyf lgef{UohLjM ;b'kb]z]g ls+ s/f]lt <
d'lg cfe/0f]g ls+ s/f]lt < – d'lgnfO{ cfe/0fsf] s] sfd <
ds{6f] gfl/s]n]g ls+ s/f]lt < – afFb/nfO{ gl/jn s] sfd <
sfsf] /Tgdfnof ls+ s/f]lt < – sfunfO{ /Tgdfnf s] sfd <
jfg/L xf/jNnof ls+ s/f]lt < – afFbgL{nfO{ xf/ s] sfd <
jl0fs v8\u]g ls+ s/f]lt < – Jofkf/LnfO{ v8\u s] sfd <
lbuDa/M k6\6's"n]g ls+ s/f]lt < – lbuDa/nfO{ /];dL vf:6f] s] sfd <
c;tL zLn]g ls+ s/f]lt < – Joflerfl/0fLnfO{ zLn s] sfd <
Jof3|f] hLjbof ls+ s/f]lt < – af3nfO{ hLjbof s] sfd <
tyf lgef{UohLjM ;b'kb]z]g ls+ s/f]lt < tyf efUoxLg hLjnfO{ /fd|f pkb]z s] sfd <
kb kl/ro
k'lNnª\u zAb – d'lg, ds{6, gl/s]n, sfs, xf/, jl0fs, v8\u,
lbuDa/, Jof3|, hLj, ;b'kb]z .
:qLlnª\u zAb – dfnf, jfg/L, jNnL, c;tL, bof .
gk'+;slnª\u zAb – cfe/0f, k6\6s"n, zLn .
cJoo – lsd\ .
lqmof – s/f]lt .
:jfdL ljj]sfgGb eGg'x'G5– æa|Xdf08df h]hlt zlQmx¿ /x]sf 5g\ tL ;a} klxn]b]lv g} xfdLdf
ljBdfg zlQmx¿ x'g\ . xfdL cfˆg} xftn] cfˆgf cfFvf 5f]k]/ s:tf] cGwsf/ Û egL s/fpF5f}F .
xfdL cfkm" cfˆg} ljrf/sf pkh xf}+ . To;}n] ;w}+ c;n ljrf/dfq dgdf Nofpg] u/f}F . zAbx¿
eg]sf uf}0f x'g\ . ljrf/x¿ ;an x'G5g\ / 6f9f6f9f;Dd k'Ub5g\ . ha s'g} ljrf/n] xfdLdf
bx|f];Fu h/f uf8\b5 ToxL g} jf:tjdf xfd|f] zf/Ll/s jf dfgl;s cj:yfåf/f k|s6 x'gk'Ub5 .
xfdLn] h] /f]k]sf x'G5f}F, ToxL g} kmn k|fKt ub{5f}F . cfˆgf] efUosf] lgdf{tf xfdL cfkm}+ g} xf}F .
o;sf] bf]if cyjf >]o c¿ s;}nfO{ 5}g . ltdLn] cfkm"eGbf aflx/ uP/ s;}af6 ;xof]u kfpg
;Sb}gf} . ltdL g} ;+;f/sf] ;[li6stf{ xf} . /]zdsL/fn] em}+ ltdLn] klg cfkm" jl/kl/ tGt'x¿sf]
lgdf{0f u5f}{ . cfˆgf] tGt' cfkm}F r'F8fpm / ;'Gb/ k'tnL em}F Pp6f :jtGq cfTdfsf] ¿kdf k|s6
xf]pm . Tolt ePkl5 dfq ltdLdf ;Tosf] ;fIffTsf/ x'g]5 . ;ª\If]kdf eGg'kbf{ — o;sf] d"n
cfzo ltdL g} b]jTj xf} eGg] xf] . k|To]s dg'iosf] z/L/¿kL dlGb/df O{Zj/n] jf; ub{5g\ .Æ
27
;ef/÷kqklqsfaf6 lxdfn b[li6
/ hfgsf/L u/fpg] p2]Zon] k|b]z;M cWoog ug]{ P]ltxfl;s e"ldsf v]Ng] ljZjf; JoQm ug'{eof] .
of]hgfsf] klg 3f]if0ff ul/Psf] 5 . To;}u/L ;Dd]ngdf hghflt ljBfyL{x¿sf] ;Dd]ngdf
;dfkg ;df/f]xnfO{ ;Daf]wg ub{} ljBfyL{ kl/ifb\sf u}/ hghflt ljBfyL{x¿n] cflTdotf / efjgf;lxt
/fli6«o ;+u7g ;lrj gf/fo0f k|;fb 9sfnn] hghflt Joj:yfkgdf nfUg' ;DejtM g]kfnsf] Oltxf;d}
;Dd] n gn] g] k fnsf] hghflt g] k fnsf ;a} clj:d/0fLo If0f ePsf] pxfFn] atfpg' ePsf] lyof] .
hfthfltx¿df efjgfTds PstfnfO{ alnof] sfo{qmdnfO{ ;kmn agfpg :yfgLo 3f]/fxL af;L,
agfpg], hghfltx¿sf] cfTd;Dfg a9fpg], hghflt ljBfnox¿, Joj;foL, ;fdflhs JolQmTj, sd{rf/L,
;d'bfosf ljBfyL{x¿nfO{ ;+:sfl/t / plgx¿nfO{ ;'/IffsdL{, kqsf/ ;a}sf] pNn]VogLo ;xof]u /x]sf]
cf/If0fsf] e/df x}g k|lt:kwf{df cufl8 cfpg ljBfyL{ kl/ifb\n] hgfPsf] 5 .
31
lxdfn b[li6
32