Prawa fizjologii człowieka

Istota procesów fizjologicznych:

Wszystkie organizmy żywe łączy jedna cecha – przemiana materii, czyli metabolizm. Obejmuje on
dwa przeciwne procesy:
1) anabolizm – asymilacja, przyswajanie, polega na gromadzeniu energii w organizmie
żywym.
2) Katabolizm – dysymilacja, rozpad, polegający na zmniejszeniu zapasów energii w
organizmie.
W okresie wzrostu przeważa środowisko anaboliczne, natomiast po osiągnięciu dojrzałości
zachodzi stan równowagi dynamicznej. W dojrzałym organizmie wahania w kierunku jednego ze
środowisk zachodzą cyklicznie i nie przekraczają pewnych granic. Przekraczanie tych granic
prowadzi do patologii i może powodować szybsze obumieranie organizmu.

Środowisko biologiczne organizmu:

Metabolizm przebiega w środowisku wewnętrznym. Jedna każdy organizm jest otoczony
środowiskiem zewnętrznym które ma ogromny wpływ na procesy wewnętrzne. Do środowiska
zewnętrznego zalicza się treść wypełniającą układ pokarmowy oraz powietrze w drogach
oddechowych i pęcherzykach płucnych.

Płyn w przestrzeni wewnątrz i zewnątrzkomórkowej:

Podstawowym składnikiem środowiska wewnętrznego przeważającego pod względem ilości w
organizmie człowieka jest woda. Poziom TBW (Total Body Water) u młodego, dorosłego
mężczyzny wynosi ok. 63%.

Błony komórkowe wszystkich komórek dzielą całkowitą wodę organizmu na 3 przestrzenie

płynów ustrojowych (body fluid compartents):
1) płyn w przestrzeni wewnątrzkomórkowej (intracellular fluid compartent)
2) płyn w przestrzeni zewnątrzkomórkowej (extracellular fluid compartent)
3) płyn w przestrzeni transkomórkowej (transcellular fluid compartent)

Z pośród 63% masy ciała którą stanowią płyny, 30-40% to woda w przestrzeni
wewnątrzkomórkowej, około 22% w zewnątrz i 1-3% trans. Stężenie jonów w płynach wewnątrz i
zewnątrzkomórkowych przyjęto wyrażać w molach (w litrze wody), lub osmolach (jeden mol
związku chemicznego występujący w 1 litrze wody podzielone przez liczbę cząsteczek
uwolnionych z każdej cząsteczki danego związku i swobodnie poruszających się w roztworze
wodnym).

Kontrola i regulacja funkcji:

Specjalizacja funkcji w organizmie:
W wyniku ewolucji organizm wystosował układy które umożliwiają adaptację do zmiennych
warunków środowiska zewnętrznego. Utrzymywanie funkcji życiowych związane jest z
metabolizmem. Metabolizm wymaga:
1) odżywianiem – pobieranie ze środowiska zewnętrznego materiałów energetycznych i
budulcowych
2) oddychania – doprowadzania ze środowiska zewnętrznego tlenu niezbędnego do utleniania
wewnątrzkomórkowego i usuwania nadmiaru dwutlenku węgla
3) krążenia materiałów budulcowych, energetycznych, gazów i produktów przemiany materii
między wyspecjalizowanymi komórkami stykającymi się oraz nie stykającymi się
bezpośrednio ze środowiskiem zewnętrznym
4) wydalania – usuwania ze środowiska wewnętrzengo wytworzonych nielotnych produktów
przemiany materii
 Przetwarzanie i przenoszenie informacji:
Każdy sygnał niesie informację ze środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego. W obrębie
receptorów zachodzi przetwarzanie informacji (transduction of information). W organizmie
informacja jest stale przetwarzana w sposób analogowy i cyfrowy, jak i jest stale
przetworzona w ten sam sposób (ilość informacji podczas przenoszenia nie zmienia się).

Przetwarzanie a następnie przenoszenie informacji w sposób ciągły (czyli analogowy), odbywa się
za pośrednictwem np. Cząsteczek hormonu krążącego we krwi. Proporcjonalnie ze zwiększonym
stężeniem cząsteczek hormonu zwiększa się ilość przenoszonej informacji. Przenoszenie
analogowe odbywa się zwykle na drodze hormonalnej. W jednym narządzie stanowiącym
generator sygnałów wytwarzane są związki chemiczne przenoszone za pośrednictwem krwi i
układu sercowo – naczyniowego do innych narządów na które mają wpływ.

Przetwarzanie a następnie przenoszenie informacji w sposób przerywany, impulsowy czyli

cyfrowy zachodzi np. We włóknach nerwowych. Receptory spełniają funkcję przetworników
(transducers), zamieniających informację ze środowiska zewnętrzengo lub wewnętrznego na
salwy impulsów nerwowych przewodzonych przez włókna nerwowe. Poszczególne impulsy
nerwowe przewodzone przez to samo włókno nerwowe, czyli przez jeden kanał informacyjny
nie różnią się między sobą.

Informacja może być przetwarzana nie tylko przez receptory ale też przez komórki nerwowe.
Odebraną informację cyfrową komórki nerwowe zmieniają na informację analogową w postaci
zmian potencjału elektrycznego błony komórkowej.

Sprzężenia zwrotne:
W organizmie czynność jednych układów jest stale sterowana przez inne układy. Informacja płynie
z wyjścia układu sterującego do wejścia układu sterowanego, wymuszając na wyjściu
określony proces. Przepływ informacji jest jednokierunkowy tym samym kontrola czynności jest
jednokierunkowa o typie sprzężenia zwrotnego. Ujemne sprzężenie zwrotne między układem
sterowniczym a sterowanym zapewnia funkcji fizjologicznych.

Kontrola jednokierunkowa, polega na przekazywaniu informacji tylko w jednym kierunku,

Kontrola wzajemna zwrotna, związana jest z dwukierunkowym przesyłem informacji
zakodowanych zarówno w postaci impulsów nerwowych jak i cząsteczek chemicznych.
Wzmożona czynność jednego narządu jest źródłem informacji pobudzającej drugi narząd,
który z kolei wysyła informacje hamujące czynność pierwszego narządu.

Informacja wysyłana przez narząd sterowany poprzez kanał sprzężenia zwrotnego (pętla
sprzężenia zwrotego – feedback loop), trafia do komparatora w układzie sterującym. Tam
następuje porównanie informacji wysyłanej z układu sterującego do tej, odbieranej przez układ
sterowany, dzięki czemu dochodzi do odpowiedniej zmiany informacji wysyłanej.

Czynność komórki:
Komórki zbudowane są z cytoplazmy i struktur cytoplazmatycznych. Do struktur
cytoplazmatycnych zalicza się: błonę komórkową, siateczkę śródplazmatyczną, rybosomy, aparat
Golgiego, mitochondria i lizosomy.

Błona komórkowa:
Błona komórkowa (membrana plasmatica), o grubośc 7,5-10nm, ma płynną mozaikową strukturę.
Składa się z dwóch warstw cząsteczek fosfolipidów ustawionych prostopadle do powierzchni
błony. Bieguny hydrofobowe skierowane są do wewnątrz błony, natomiast hydrofilowe – na
zewnątrz błony. W błonie komókowej znajdują się białka globularne (globural units). Można je
podzielić na 5 grup w zależności od funkcji:
1) integralne (structural proteins) – bieguny hydrofilowe mają ustawione na zewnątrz
błony
2) nośnikowe (transporting proteins) – tworzące kanały aktywnego transportu przezbłonę
komórkową
3) tworzące kanały jonowe (channel proteins)
4) receptorowe (receptor proteins) – wiążące aktywne cząsteczki m.in hormony
5) enzymatyczne (enzymatic proteins)
Transport przez błonę komórkową zależy od masy cząsteczkowej, właściwości, średnicy, i ładunku
elektrycznego cząsteczek związków chemicznych. Cząsteczki rozpuszczalne w tłuszczach, w tym
samym lub większym stopniu niż w wodzie, przenikają przez warstwy fosfolipidów na zasadzie
dyfuzji (np: o2, co2, kwasy tłuszczowe, steroidy czy alkohole). Związki nierozpuszczalne w
tłuszczach są transportowane przez białka nośnikowe tworząc z nimi nietrwałe kompleksy.
Nazywa się to dyfuzją ułatwioną.

W błonie komórkowej znajdują się pory przez które przenikają małe cząsteczki ładunków
obojętnych oraz swoiste kanały (specific channels) dla przepływu jonów. Białka tworzą kanały
jonowe biernie lub aktywnie transportując kaiony i aniony zgodnie z gradientem stężeń lub
przeciwko niemu. Aktywny transport i dyfuzja wymagają użycia energii pochodzącej głównie
z rozpadu ATP, w czym bierze udział ATP-aza.

Odbiór informacji przez komórki:

Informacja odbierana przez receptory w błonie komórkowej powoduje efekty:
1) krótkotrwałe – np. Ruch jonów przez błonę, z czym związane jest występowanie
potencjału elektrycznego
2) długotrwałe – przez aktywację lub inhibicję enzymów w błonie i zwiększony lub
zmniejszony metabolizm komórkowy
3) jednocześnie krótkotrwałe i długotrwałe

Odbieranie i przetwarzanie informacji w błonie przebiega w 3 etapach:

a) rozróżnianie sygnałów (discrimination) – informację odbieraną stanowią sygnały; cząsteczki
związków chemicznych. Receptory błonowe zajmują się rozróżnianiem cząsteczek

b) przenoszenie sygnałów (transduction) – polega na oddziaływaniu białek receptorowych i

związanych z nimi cząsteczek chemicznych na białka kanałów jonowych i białka enzymatyczne

c) wzmacnianie sygnałów (amplification) – sygnały odbierane przez komórkę są zazwyczaj

zbyt słabe aby wpłynąć na metabolizm wewnątrzkomórkowy. Potzrebują wzmocnienia. Takimi
wzmacniaczami są cyklaza adenylowa i cyklaza guanylowa występujące w błonie komórkowej.
Pod wpływem cyklazy adenylowej, fosforany odczepiają się od ATP tworząc cykliczne AMP.
Cykliczne AMP zwiększa aktywność enzymu fosforylazy co przyśpiesza spalanie gluzkozy w
komórkach. Za pośrednictwem cyklazy adenylowej i jej aktywacji lub inhibicji działa
większość hormonów w organizmie. AMP jest ,,drugim przekaźnikiem'' informacji w
organizmie.

Jony wapniowe występują w przestrzeni zewnątrzkomórkowej jako jony wolne lub związane z
zewnętrzną powierzchnią błony komórkowej. Uważane są również za ,,drugi przekaźnik''. Do
komórek dopływają przez co najmniej 3 różne kanały. Wolne jony wapnia po wejściu do
komórki wiążą się z błoną komórkową, z błonami siateczki śródplazmatycznej, i błonami
mitochondriów.

Jądro komórkowe:
Jądro komórkowe od cytoplazmy oddziela podwójna błona jądrowa w której występują pory.
W okresach między podziałami komórki (interfaza), jądro stanowią chromosomy, ściśle zwinięte i
przylegające do siebie. W jądrach komórek człowieka występują 23 pary chromosomów (22
somatyczne i 1 płciowe). W czasie podziału komórki macierzystej na dwie komórki potomne
następuje duplikacja chromosomów dzięki wytworzeniu się podwójnych nici chromatydowych.
Każdy z chromosomów składa się z dwóch nici chromatydowych połączonych ze sobą za
pomocą centometru.

Nici chromatydowe w jądrze są zbudowane z łańcuchów kwasów dezoksyrybonukleinowych

(DNA) tworzących podwójny heliks DNA. W każdym łańcuchu DNA występują na zmianę
ogniwa w postaci reszt fosforanowych i dezoksyrybozy. Z cząsteczkami dezoksyrybozy
tworzącymi podwójny heliks DNA łączą się zasady azotowe: adenina, tymina, cytozyna lub
guanina. Połączenia te są utrzymywane za sprawą nietrwałych wiązań wodorowych.

W okresie poprzedzającym podział komórki w jądrze następuję replikacja DNA. Na każdym

łańcuchu zachodzi synteza komplementarnego łańcucha DNA. Po podziale komórki potomne
zawierają tą samą sekwencję zasad co komórki macierzyste. W przeniesieniu informacji
genetycznej z łańcucha DNA na łańcuchy polipeptydowe pośredniczy proces transkrypcji lub
translacji.

Kontrola procesów zachodzących w komórce przez materiał genetyczny jest zapoczątkowana

przez proces transkrypcji. Na łańcuchach DNA zostają syntezowane komplementarne
łańcuchy kwasów rybonukleinowych (RNA) w czym bierze udział enzym, polimeraza RNA.
Zasadami azotowymi w RNA są: adenina, guanina, uracyl i cytozyna.

Syntezowane są 3 rodzaje RNA:

1) mRNA – matrycowy (messenger RNA), duża cząsteczka mająca od kilkuset do kilku
tysięcy nukleotydów
2) tRNA – transportujący (transfer RNA), mniejsza cząsteczka zbudowana z 75-85
nukleotydów
3) rRNA – rybosomalny (ribosomal RNA)

W jądrze wyróżniamy także jąderka. Są one skupieniem RNA.

 Siateczka śródplazmatyczna szorstka (ziarnista):
Siateczkę śródplazmatyczną szorstką (reticulum endoplasmaticum) stanowi błona tworząca
kanaliki. Na zewnętrznej powierzchni tej błony znajdują się rybosomy odpowiadające za
proces translacji., czyli syntezy łańcuchów polipeptydowych.

Synteza białka – kod genetyczny:

Inicjacja translacji zaczyna się w rybosomie od kontaktu mRNA z tRNA przenoszącym
aminokwas – metioninę. Kolejne cząsteczki tRNA dostarczają aminokwasy łączące się
wiązaniami peptydowymi w kolejności zgodnej z kodem genetycznym i w ten sposób
wydłużają się łańcuchy polipeptydowe. Proces ten nosi nazwę elongacji i kończy się
terminacją translacji. Zsyntezowane w rybosomach polipeptydy podlegają dalszej
potranslacyjnej enzymatycznej obróce (posttransiational enzymatic modification), w wyniku
której powstają:
a) białka strukturalne – wchodzące w skład organelli cytoplazmatycznych
b) białka enzymatyczne – z którym związany jest metabolizm wewnątrzkomórkowy
c)białka wydzielane przez komórki na zewnątrz

Zsyntezowany w procesie translacji łańcuch polipeptydowy ma 125 aminokwasów. Jest to pre-

pro-hormon, czyli pre-pro-oksytocyna. Ostatecznym produktem potranslacyjnej obróki jest
aktywny enzym – oksytocyna. Enzymatyczna obróka pre-pro-hormonu zaczyna się wewnątrz
siateczki śródplazmatycznej, jest kontynuowana w aparacie Golgiego i kończy się w
pęcherzykach odczepiających się od aparatu Golgiego, zawierających oksytocynę.

Siateczka śródplazmatyczna gładka:

W jej obrębie zachodzi do biosyntezy i magazynowania niektórych związków, przede
wszystkim tłuszczów oraz polimeryzacji glukozy. W komórkach kory nadnerczy, jajników i
jąder odbywa się w obrębie siateczki gładkiej synteza hormonów steroidowych, a w
komórkach mięśniowych – gromadzenie jonów wapnia.

Lizosomy:
Lizosomy (lysosoma) to pęcherzyki otoczone pojedynczą błoną i zawierające enzymy
hydrolityczne , trawiące białka, kwasy nukleinowe oraz węglowodany. Niedotlenienie
powoduje przechodzenie enzymów przez błonę lizosomalną do cytoplazmy i samostrawienie
komórki.

Endocytoza, pinocytoza i fagocytoza:

Endocytoza obejmuje 2 procesy: pinocytozę i fagocytozę. Fagocytoza zachodzi gdy większe
fragmenty obcych komórek lub mikroorganizmy zostają otoczone błoną komórkową i są
wciągane do wnętrza komórki, gdzie tworzą się wakuole. Z kolei z tych wakuoli otwierają się
lizosomy zawierające enzymy. Dzięki nim sfagocytowane fragmenty komórki ulegają
samostrawieniu w obrębie wakuli i uwalniają się do cytoplazmy.

Pinocytoza jest podobna do fagocytozy, z tym że dotyczy cząstek związków chemicznych, które
przyczepiają się do zewnętrznej powierzchni błony komórkowej. W tym miejscu błona ulega
zagłębieniu aż do wytworzenia wakuoli. Te cząsteczki są trawione przez enzymy zawarte w
lizosomach, a produkty końcowe hydrolizy przechodzą do cytoplazmy.
Egzocytoza – związki chemiczne wytworzone przez komórki gruczołów wydzielania
zewnętrznego i wewnętrznego, przez komórki nerwowe i inne komórki w organiźmie są
przejściowo magazynowane w pęcherzykach otoczonych błoną. W komórkach nerwowych
pęcherzyki te są nazywane pęcherzykami synaptycznymi. W tych komórkach występują małe
pęcherzyki wypełnione związkami o bardzo dużej aktywności fizjologicznej – mediatorami i
modulatorami. W czasie pobudzenia komórki dochodzi do zetknięcia się pęcherzyków z
wewnętrzną powierzchnią błony w wyniku czego pęcherzyk i błona pękają uwalniając na
zewnątrz treść wypełniającą pęcherzyki.

Mitochondria:
Mają podwójną błonę komórkową. Wewętrzna jest silnie pofałdowana i tworzy grzebienie
mitochondrialne. Błony otaczają zamknięta przestrzeń wypełnioną macierzą (matrix). W
obrębie błon mitochondrialnych znajdują się m.in enzymy łańcucha oddechowego. W
macierzy występuję pewna ilość DNA oraz jony wapnia i magnezu.. Mitochondria to główny
producent energii w komórce; są tam syntezowane ATP.
 Metabolizm wewnątrzkomórkowy:
Komórki pobierają z otoczenia (z płynu międzykomórkowego) składniki odżywcze. Tymi
składnikami dla komórek są: glukoza, aminokwasy i kwasy tłuszczowe. Pobieranie tych
składników odbywa się poprzez aktywny transport przez błonę komókową, przeciwko gradientowi
stężeń w wyniku pino lub fagocytozy.

Wyzwolenie energii ze składników odżywczych odbywa się w procesie odłączenia atomów

wodoru od produktów rozpadu składników odżywczych i przenoszenia ich na atomy tlenu.
Dzięki dyfuzji przez błonę komórkową, atomy tlenu są stale dostarczane do komórek z zewnątrz do
wnętrza komórki. Prężnosć cząsteczek tlenu (Po2) w każdej komórce jest wypadkową szybkości,
z jaką są one dostarczane oraz z jaką są zużywane wewnątrz komórki.

Istotą pozyskiwania energii w komórce oddychanie wewnątrzkomórkowe (internal

respiration). Przebiega ono w dwóch fazach: beztlenowej i tlenowej. W fazie beztlenowej
energia pozyskiwana jest w procesie glikolizy. Przekształceniu glukozy w pirogronian
towarzyszy wytworzenie dwóch cząsteczek ATP (nie wymaga to obecności tlenu). W fazie
tlenowej, tlen jest niezbędny do pozyskiwania dalszej energii z pirogronianu przez
przekształcenie go do dwutlenku węgla i wody. W razie nieobecności tlenu zachodzi tylko
glizkoliza beztlenowa kończąca się przekształceniem pirogronianu w mleczan.

Proces glikolizy i powstawanie pirogronianu odbywa się w cytoplazmie komórkowej. W

mitochondriach natomiast następuje włączanie do cyklu kwasu cytrynowego pirogronianu jak i
innych reszt kwasów trikarboksylowych wytworzonych w procesie hydrolizy aminokwasów czy
kwasów tłuszczowych.
Enzymy łańcucha oddechowego występują w wewnętrznej błonie mitochondrialnej. W czasie
przemian cyklu kwasu cytrynowego uwalniają się atomy wodoru i cząsteczki dwutlenku węgla.
Atomy wodoru są transportowane przez białka do łańcucha oddechowegoaż do momentu
połączenia ich z tlenem i powstania cząsteczki wody. Energia wyzwolona w czasie rozpadu glukozy
do pirogronianu jest zużywana do syntezy ATP. Przeciętnie w fazie beztlenowej zostaje
zsyntezowane około 5% ogólnej ilości ATP komórkowego. Pozostałe 95% jest syntezowane w
mitochondriach w fazie tlenowej.

ATP syntezowany z ADP jest wykorzystywany do:

– transportu aktywnego jonów i substancji małocząsteczkowych przez błonę komórkową
przeciw gradientowi stężeń oraz na transport wewnątrzkomórkowy
– syntezy składników komórkowych takich jak: DNA, RNA, białka, lipidy czy do resyntezy
glukozy i polimeryzacji glikogenu komórkowego
– pracy mechanicznej komórki polegającej na ruchu cytoplazmy lub skurczu włókien
mięśniowych
Uwolniony podczas jednego z tych procesów ADP powraca do mitochondriów, gdzie uczestniczy
ponownie w syntezie ATP.

Samoregulacja metabolizmu komórkowego:

Procesy biosyntezy w komórkach podlegają kontroli nerwowej ze strony komórek znajdujących się
często w odległych narządach. Na równi z kontrolą zewnętrzną lub nerwową stoi kontrola
wewnętrzna. Nadmiar jakiegoś produktu wytworzonego w komórce hamuje dalszą syntezę tego
produktu; zarówno na etapach końcowych jak i pośrednich oraz początkowych. W ten sposób
komórka zabezpiecza się przed nagromadzeniem w niej pewnych związków w ilościach
przekraczających granice fizjologiczne.