Stippen aan de horizon

Zes voorbeelden van

maatschappelijk verantwoord veterinair ondernemen
 Colofon
Deze publicatie is mede mogelijk geworden dankzij
steun vanuit de Europese Commissie, DG Health
and Consumers, unit Animal Health in het kader
van de EU Veterinary Week 2010.

Animals + Humans = One health

De Honours Class MVVO is verzorgd door het
Center for Entrepreneurship van de Universiteit
Utrecht. Het programma is mogelijk gemaakt
dankzij de inhoudelijke inbreng van Joost van
Herten (KNMvD), Henk Wessels (AUV), Roeland
Wessels (dierenarts en initiatiefnemer van de
Broedstoof).

De Honours Class MVVO is financieel mogelijk

gemaakt door de KNMvD en de Dierenartsen
Coöperatie AUV.

De faculteit Diergeneeskunde heeft de

slotbijeenkomst financieel mogelijk gemaakt.

De routekaart voor MVVO zoals opgenomen in deze

publicatie is mede ontwikkeld door Frank de la Bey
(Borger & Burghouts).

Toelichting bij de titel:

De titel is ontleend aan een uitspraak van Roeland
Wessels.

Bij MVVO gaat het niet, althans niet in de eerste

plaats, om de oplossing van de problemen die hier
en nu ons bezig houden. Het gaat om vergezichten.
Om de veterinaire praktijk van de toekomst die
inspeelt op de vraagstukken van de toekomst.
Vanuit dat perspectief kijk je anders naar en werk je
ook anders aan de vraagstukken die ons nu plagen.

REDACTIE
Diana de Rooij: hoofdredacteur
Jos van Embden: eindredacteur
Wiel van den Ekker: fotografie
Yvette Zellerer: fotografie
Jaap van der Voort: vormgeving
Niek van der Voort
Johan Wempe

© 2010 Eerste druk. Niets uit deze uitgave mag worden

gereproduceerd door middel van welk medium dan ook
zonder voorafgaande toestemming van de redactie.
2 MVVO COLOFON
Inhoud

5 19
Inleiding Roadshow
Inleiding van de cursus Animals + Humans =
door verschillende sprekers One Health

20 30
Inleiding Casus beschrijvingen
Inleiding Het casusmateriaal
Door Johan Wempe van de 6 groepen

48 76
Routekaart Het programma in
MVO routekaart voor vogelvlucht
de dierenartsenpraktijk Door Johan Wempe

84
Curricula Vitae
MVO routekaart vanuit
de dierenartsenpraktijk

INHOUD MVVO 3
 Voorwoord
Het report wat u nu openslaat is het resultaat van de Honours Class Maatschappelijk Verantwoord
Veterinair Ondernemen (MVVO) 2010. In februari 2010 zijn 22 studenten en 6 dierenartsen
begonnen aan een ontdekkingstocht welke MVVO heet. Aan de start had, denk ik, niemand van
ons een exact beeld van wat nu überhaupt maatschappelijk verantwoord ondernemen was. In de
loop van de maanden is dit ons meer dan duidelijk geworden en ik spreek niet alleen voor mijzelf
wanneer ik zeg dat het me erg geïnspireerd heeft en het me een vernieuwde kijk op zaken heeft
gegeven. Gedurende 5 maanden was er iedere 2 weken een thema-bijeenkomst en werkte iedere
dierenarts samen met een groep studenten aan een MVVO onderwerp welke binnen de praktijk
van de dierenarts geïmplementeerd kan worden. De uitwerking van ieder idee kunt u verderop in
dit report lezen en op 11 juni zijn deze ambitieuze plannen gelanceerd tijdens de slotbijeenkomst
van deze Honours Class.

De Honours Class is opgezet door de AUV dierenartsencoöperatie, de Koninklijke Nederlandse

Maatschappij voor de Diergeneeskunde en de School of Economics van de Universiteit Utrecht.
Maar daar aan voorafgaand was het Roeland Wessels van Sint Anna Advies die het echte
initiatief nam en alles in gang heeft gezet. Graag wil ik dan ook alle initiatiefnemers hartelijk
bedanken voor hun inzet en hun inzicht om in te springen op de nieuwe ontwikkelingen rondom
duurzaamheid.

Vijf maanden lang hebben we prachtige bijeenkomsten gehad onder de bezielende leiding van
Prof. dr. Wempe, of eigenlijk gewoon: Johan. Met zijn achtergrond als één van de pioniers op
het gebied van MVO en een thuisfront bekend met de diergeneeskunde was hij de ideale mix om
MVVO dat zetje in de juiste richting te geven. Namens alle deelnemers dan ook: merci beaucoup!

Niek, onze logistieke man. Jij hebt de afgelopen 5 maanden veel gesjouwd, met name met eten
en drank voor ons. Over het ombouwen van de zalen maar niet gesproken. Het 2-wekelijks
terugkerende ritueel van ‘het laten vallen van de glazen aan het einde van de avond’ zullen we
missen. En jij bent niet de enige ‘Van der Voort’ die zich heeft ingezet voor de Honours Class.
Jaap (broer van Niek) heeft de prachtige lay-out gedaan van dit report en daarvoor hulde!

Alle sprekers tijdens onze intensieve bijeenkomsten wil ik graag bedanken voor hun presentaties
en voor het meedoen in de vaak pittige discussies! Verderop in dit report vindt u een uitgebreid
verslag van de globale inhoud van deze bijeenkomsten en welke sprekers er betrokken waren.

Zonder hulp vanuit Brussel had dit mooie report er niet kunnen liggen. Graag wil ik dan ook mijn
voormalige collega’s van DG Health and Consumers, unit Animal Health met in het bijzonder
Emma Soto zeer hartelijk bedanken voor het feit dat zij in het kader van de EU Veterinary Week
2010 het drukken van dit report mogelijk hebben gemaakt.

Namens alle deelnemers, nogmaals bedankt voor diegene die zich hebben ingezet om deze
Honours Class tot een succes te maken!

Nu rest mij niets anders dan u veel leesplezier te wensen en u succes te wensen met uw
ontdekkingstocht naar MVVO. Ik hoop dat u er door geïnspireerd wordt!

Diana de Rooij
Studente Diergeneeskunde

4 MVVO VOORWOORD
 Maatschappelijke
legitimatie en positionering
van de dierenarts
Prof. dr. Ludo J. Hellerbrekers
Voorzitter KNMvD
Meer dan ooit staat de maatschappelijke positie
van de dierenarts ter discussie. Het probleem
van de antibioticaresistentie heeft dat heel
duidelijk gemaakt. Er wordt door overheid
en maatschappij zeer kritisch gekeken naar
de rol van de dierenarts als voorschrijver en
leverancier van antibiotica. Is hier sprake van
een perverse prikkel? Met andere woorden
handelen voor eigen gewin zonder oog voor de
gevolgen voor de samenleving.
Wanneer er een probleem op je bordje wordt
neergelegd is het vaak een natuurlijke reactie
met de vinger naar anderen te wijzen. Dat had
in dit geval ook gemakkelijk gekund.
De dierenarts is per slot van
rekening slechts een radertje in
het systeem en wat te denken
van de rol van veehouders,
de farmacie, de retail en
consumenten?
Maar dat is nou niet wat
je noemt maatschappelijk
verantwoord veterinair
handelen: de hete aardappel
doorschuiven naar de volgende
schakel in de keten. Ik ben er dan ook trots op
dat de beroepsgroep in het “antibioticadossier”
de handschoen heeft opgepakt. We hebben
nagedacht over ons eigen aandeel in het
probleem en zijn met een oplossing gekomen
die echt bijdraagt aan het terugdringen van het
verbruik van antibiotica in de veehouderij.
De roep om maatschappelijke verantwoording
heeft ook geleid tot een herbezinning op
het verdienmodel dat tot op heden in veel
(landbouwhuisdieren)praktijken gangbaar
was. De inkomsten uit de verkoop van
diergeneesmiddelen zijn nog steeds, zij
het in wisselende mate, een belangrijk
inkomensonderdeel. In sommige gevallen kun
je zelfs spreken van een zekere afhankelijkheid.
De discussie over het “apotheekrecht” heeft
duidelijk gemaakt dat dit ‘verdienmodel’ geen
toekomst heeft.
De belangrijkste peiler onder de economische
basis van de dierenartsenpraktijk is de unieke
kennis en kunde van dierenartsen. Daar moet
je als dierenarts je brood mee verdienen. En
hoewel de situatie misschien niet van vandaag
op morgen veranderd zal zijn, ben ik van
mening dat we met kracht die kant
op moeten (willen) bewegen. De
KNMvD zal als beroepsorganisatie
alles in het werk stellen om hiervoor
de juiste randvoorwaarden te
scheppen.
Naast antibioticaresistentie zal er
de komende jaren naar mijn vaste
overtuiging steeds vaker kritisch
gekeken worden naar de rol van
de beroepsgroep in bepaalde facetten van de
dierhouderij. Denk bijvoorbeeld aan de rol van
dierenartsen bij de bestrijding van zoönosen
als Q-koorts maar ook aan de fokkerij van
gezelschapsdieren met erfelijke afwijkingen
.
De samenleving zal vaker van ons eisen dat
wij ons maatschappelijk verantwoorden voor
ons handelen. De manier waarop wij hiermee
omgaan zal uiteindelijk bepalend zijn voor de
maatschappelijke legitimatie en daarmee het
INLEIDING MVVO 5
 voortbestaan van ons mooie beroep.
Voor de KNMvD betekent dit ook dat we
hierover in gesprek moeten met beroepsgroep,
sectoren, overheid en maatschappelijke
organisaties om de positie van de dierenarts
te verstevigen. Een dierenarts kan namelijk
alleen maatschappelijke taken als het bewaken
van volksgezondheid en dierenwelzijn
goed uitvoeren wanneer hij of zij hierin
onafhankelijk kan opereren. Uiteraard hoort
daar transparantie en kwaliteitsbewustzijn
bij, maar ook een passend inkomen is een
voorwaarde.
6 MVVO INLEIDING
Daarnaast heeft elke dierenarts wat mij betreft
ook zelf een verantwoordelijkheid om bij
het uitoefenen van zijn beroep rekening te
houden met de maatschappelijke effecten van
zijn werk. Als beroepsorganisatie investeren
wij daarom in de bewustwording van het
belang van maatschappelijk verantwoord
veterinair ondernemen (MVVO). De eerste
honours class MVVO is daar een voorbeeld
van. De enthousiaste groep van 23
diergeneeskundestudenten en 6 practici zie
ik als ambassadeurs voor ons gedachtegoed:
samen werken aan de maatschappelijke
legitimatie en positionering van de dierenarts!
 De coöperatie AUV
als een centrale partij
in de sector/keten
Drs. Rens van Dobbenburgh
Veterinair hoofddirecteur
AUV Group
MVO en de AUV
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
lijkt haast op natuurlijke wijze ingebakken in
het beroep van de dierenarts. Zorg voor de
gezondheid van dieren, en daarmee verbonden
die van de mens, zijn immers nagenoeg
synoniem met het naar je toe halen van
maatschappelijke kosten en het beproeven van
de toetssteen daarvan, duurzaamheid.
Is het dan niet logisch dat de AUV, de
organisatie die de dierenartsen-practici
vertegenwoordigt, en die zich bezighoudt met
het materieel en immaterieel belang van die
practicus daarin automatisch meedeelt?
Was het maar waar. Dit automatisme is nooit
vanzelfsprekend en we moeten stevig werken
en nadenken om
het maatschappelijk
verantwoord
ondernemen als
adagium te mogen
verwerven.
Is het mogelijk dat een partij die antibiotica
aan de dierenarts levert, die daarmee geld
verdient, dat toch op een verantwoorde wijze
doet? In kranten en op de televisie, ja zelfs in
het nationaal parlement is immers voortdurend
sprake van het belang het gebruik van
antibiotica terug te dringen.
Jazeker, dit is mogelijk. De AUV heeft
gedurende het laatste decennium meerdere
initiatieven genomen om de dierenarts te
ondersteunen in een terughoudend gedrag in
het voorschrijven en afleveren van antibiotica.
Bewustwording van het probleem is de eerste
stap. Niet alleen doen wij dit via allerhande
artikelen, lezingen en trainingen, ook zijn wij
Drs. Henk Wessels
Hoofd Coöperatiezaken
AUV Dierenartsencoöperatie
deelnemer in een project dat beoogt het gebruik
van voorschriftplichtige diergeneesmiddelen
te monitoren via een digitale database,
genaamd VetCIS. Op deze wijze wordt
mogelijk dat dierenartsen en veehouders hun
geneesmiddelengebruik kunnen toetsen aan dat
van hun collega’s. Een dergelijke mogelijkheid
geeft boer en dierenarts een basis om bewust
met deze maatschappelijk kostbare middelen
om te gaan. Wij zijn ervan overtuigd dat dit een
verantwoord, lees terughoudend gebruik ervan
zal bevorderen.
Daarnaast leveren wij een bijdrage aan de
mogelijkheid voor de dierenarts een steeds
belangrijker deel van zijn of haar inkomen
niet uit de verkoop van
diergeneesmiddelen
te halen, maar vooral
ook uit de andere tak
van de praktijk, het
dokteren, bestaande uit
prikken, snijden, hechten en adviseren. Mooier
gezegd, het verkopen van kennis. Dit doet
de AUV door practici te helpen, bijvoorbeeld
hun financiële administratie zodanig te
structureren dat beoordeeld kan worden in
welke mate de verschillende activiteiten in de
praktijk bijdragen aan het totale rendement
daarvan. Ook leveren wij kennis om de
praktijkorganisatie op personeelsgebied,
kwaliteitsstreven en strategiebepaling goed op
orde te houden. Als de dierenartsenpraktijk als
bedrijf gezond is, kan de dierenarts het meest
profijtelijk aan de slag met zijn vakinhoudelijke
werk. AUV, waarvan de dierenarts lid, eigenaar
en klant is, neemt hierin haar rol zeer serieus.
INLEIDING MVVO 7
 Ook bij de AUV-bedrijven intern proberen
wij zo goed mogelijk na te denken over het
naar ons toe halen van maatschappelijke
kosten. Naast de wat meer voor de hand
liggende zaken als autobeleid, energieverbruik
en verpakkingen zijn hier ook vragen te
beantwoorden op het specifieke deelgebied
van de productie van medicijnen. We staan
hiermee nog aan het begin van een lange route
die we echter vastbesloten zijn af te gaan
8 MVVO INLEIDING
leggen. We zijn er ons terdege van bewust dat
maatschappelijk verantwoord ondernemen niet
alleen een basis vindt in zoiets als geloof, maar
ook in de overtuiging van een welbegrepen,
zakelijk eigenbelang. Maatschappelijke
legitimatie is een basisvoorwaarde voor ieder
bedrijf en voor iedere professional.
Heet dit maatschappelijk verantwoord
veterinair ondernemen? Het is in ieder geval
wat wij als AUV menen dat onze rol moet zijn.
 MVVO:
Het hebben van
plichten is een recht
Drs. Roeland J. Wessels
St. Anna Advies en initiatiefnemer MVVO-broedstoof
Het behalen van het dierenartsdiploma en
daarmee de bevoegdheid om te praktiseren
is voor velen een mijlpaal of vaker nog de
verwezenlijking van de lang gekoesterde
droom om dierenarts te worden. Het
dierenartsendiploma verleent legitimatie
om dieren te mogen behandelen. Aan dit
recht, zoals vastgelegd in de WUD, zijn ook
duidelijk omschreven plichten verbonden. De
beroepsuitoefening van de dierenarts dient
zich binnen vastgestelde wettelijke kaders te
voltrekken.
In het algemeen wordt er binnen de
veterinaire beroepsgroep groot belang gehecht
aan de strikte omschrijving, vastlegging
en bewaking van deze beroepsrechten,
terwijl men zich op het gebied van de
verplichtingen veelal weekhartiger toont.
Want zulke beroepsverplichtingen worden
vaak als beklemmend, betuttelend, niet-
praktijkgericht of bureaucratisch ervaren en de
beroepsmoraliteit
laat op dit gebied
nogal eens te
wensen over.
Het rechtsgevoel
van de dierenarts
(b)lijkt vaak
sterker dan het
plichtsgevoel.
Een recentelijk voorbeeld is de discussie over
het veterinaire apotheekrecht. Voor veel
dierenartsen weegt het recht op eigen apotheek
zwaarder dan de plicht om er prudent en
verantwoord mee om te gaan.
Economische drijfveren zijn waarschijnlijk de
belangrijkste oorzaak achter dit fenomeen. Het
recht op beroepsuitoefening en de daarmee
samenhangende verdiensten overstijgt helaas
vaak de ethische en ecologische verplichtingen
die ditzelfde recht met zich meebrengt. De
markt blijkt belangrijker dan mens, milieu,
maatschappij of moraal.
Het veterinaire ondernemerschap heeft zich
de afgelopen decennia daarom voornamelijk
ontwikkeld in een eendimensionale,
economische dimensie. De bedrijfsvoering van
dierenartsenpraktijken wordt daarbij vooral en
bovenal gedomineerd door rationele kosten-
baten-afwegingen.
In Maatschappelijk Verantwoord Veterinair
Ondernemerschap worden bedrijfsbeslissingen
niet slechts ‘eurogedreven’ genomen, maar
wordt naar een juiste balans gezocht tussen
markt, mens en Moeder Aarde. Plichten
worden net zo
belangrijk geacht
als rechten. En
het recht om te
ondernemen wordt
onvoorwaardelijk
gekoppeld aan
de plicht om
bij te dragen
aan de duurzame ontwikkeling van de eigen
samenleving. ‘Afwegen’ wordt ‘in balans
brengen’.
Niet uit idealisme, maar juist omdat het in het
belang is van de onderneming zelf. Een paradox
van het paradigma.
INLEIDING MVVO 9
 Maatschappelijke Verantwoord Veterinair
Ondernemen vraagt om deze paradox te
doorbreken en te komen tot een hernieuwde,
maatschappelijke moraliteit binnen de
diergeneeskundige beroepsgroep. En die
10 MVVO INLEIDING
moraliteit vormt het fundament voor een nieuw
en toekomstgericht veterinair ondernemerschap
waarin het hebben van plichten als een recht
wordt beschouwd!
 MVVO en het
diergeneeskundig
onderwijs
Prof. dr. Anton Pijpers
Decaan Faculteit Diergeneeskunde
Bij MVVO, maatschappelijk verantwoord
veterinair ondernemen, kunnen een veelheid
aan onderwerpen en thema’s bekeken en
bedacht worden. Maatschappelijk geeft in
mijn ogen aan dat het gaat om thema’s die
men als veterinair tegenkomt in relatie tot de
maatschappij, en dat zijn er velen. Zo kunnen
er een aantal thema’s centraal staan: het dier,
de dierhouderij, het veterinair handelen, de
praktijk, duurzaamheid, milieu etc., enerzijds
direct gerelateerd aan het diergeneeskundig
handelen, anderzijds meer gericht op de positie
van de dierenarts en zijn werk in relatie tot
de maatschappij. De maatschappij, burgers
hebben hier meer en meer een eigen gedachte
en verwachtingspatroon over en dierenartsen
kunnen daarop anticiperen. Echter,
dierenartsen kunnen ook hun mening en ideeën
over die thema’s actief communiceren richting
die maatschappij, want zij worden geacht
expertise in het debat in te kunnen brengen.
Met deze veel meer proactieve attitude kan
veel meer richting vanuit onze professie
gegeven worden aan de discussie, die hoe
dan ook gevoerd wordt. Het woord discussie
is daarbij belangrijk. Wanneer het gaat om
maatschappelijke thema’s zal er dialoog
ontstaan, in de huidige open maatschappij heeft
een ieder wel een mening en de beroepsgroep
zal moeten accepteren dat niet alleen hun
mening telt. Daarbij zijn overigens niet alleen
feiten van belang, men vindt ook ergens iets
van en dat is veelal buitengewoon subjectief.
Het gaat nogal eens om dilemma’s die niet één-
dimensionaal benaderd kunnen worden, en die
ook nogal eens veranderen. Uitleg, expertise
en dialoog is dus de normaalste zaak van de
wereld. Dat sluit direct aan bij Verantwoord,
want dat wordt enerzijds door de maatschappij
bepaald, middels normen en waarden, maar
in onze vrije westerse wereld is er gelukkig
ook veel ruimte voor ieder individu om zelf
te vinden wat verantwoord is. Dat geeft dus
ook ruimte om de maatschappij te laten zien
wat verantwoord is met betrekking tot ons
veterinair handelen. Met Ondernemen denk
ik aan verantwoordelijkheid nemen, maar
ook aan economie, verdienmodellen, nieuwe
kansen zien en nieuwe bedrijfsactiviteiten
ontwikkelen, en die kunnen ook weer niet los
van elkaar staan. Zo is er dus een veelheid
aan invalshoeken om MVVO te benaderen en
de Faculteit Diergeneeskunde wil graag een
bijdrage leveren om (aankomende) dierenartsen
daarop voor te bereiden.
Wanneer het nu concreet gaat om het onderwijs
of de opleiding diergeneeskunde denk ik dat
het een taak is om gedurende de studie, maar
ook daarna, vorm te geven aan de ontwikkeling
en ontplooiing van studenten en later de
afgestudeerden om kennis, vaardigheden,
inzicht, kortom een grote dosis bagage te
hebben om (pro)-actief een aandeel in de
discussie te kunnen hebben en vanuit die
positie te kunnen ondernemen en handelen!
Daartoe zijn er allerlei mogelijkheden en de
nieuwe Bachelor-Master opleiding zoals die nu
ontwikkeld is en wordt, helpt daarbij. Enerzijds
wordt er een gedegen diergeneeskundige studie
aangeboden, waardoor expertise ontwikkeld
kan worden in het veterinair en biomedisch
denken, anderzijds zijn er vele mogelijkheden
om vaardigheden en gedachten te ontwikkelen
INLEIDING MVVO 11
 met betrekking tot verantwoordelijk en
professioneel handelen en daarover te
communiceren. Daartoe is er in het curriculum
een regulier aanbod van cursussen, maar de
mogelijkheden om middels keuzetrajecten een
grote variëteit aan vakken uit andere disciplines
te volgen bij andere faculteiten of instituten om
zich daarmee als mens en veterinair breder te
ontwikkelen is volop aanwezig.
Studenten kunnen op die manier hun studie
diergeneeskunde verrijken met het opnemen
van andere vakken vanuit een andere
invalshoek of richting, waardoor ze zich breder
op de maatschappij en het ondernemen vanuit
hun verantwoordelijkheid kunnen richten.
Ook na de studie is het van belang dit verder
te kunnen ontwikkelen. Wanneer men in het
werkveld staat komen de eerder genoemde
thema’s dichterbij en prominenter in beeld. Om
juist dan nog eens de mogelijkheid te hebben
om zich te verdiepen en zich te scholen om zijn
of haar gedachten te kunnen aanscherpen of
verder te ontwikkelen en daar naar te handelen
12 MVVO INLEIDING
is aantrekkelijk. Binnen de Universiteit Utrecht
bestaat het Center for Entrepreneurship, waar
de Faculteit Diergeneeskunde actief in gaat
participeren, en waar meer mogelijkheden
voor studenten, medewerkers. alumni en
andere geïnteresseerden gaan komen om
over allerlei aspecten van ondernemen en
entrepreneurship iets te leren. Daarnaast
bestaan er gedachten om samen met de KNMvD
te kijken of het mogelijk is een structuur
aan te bieden aan pas afgestudeerden om
regelmatig in kleine groepen met deskundigen
of senioren de problemen, issues waar men
zoal tegen aanloopt in het werkveld te kunnen
bespreken. Het kan dan gaan om veterinair
technische zaken, maar vooral ook om sociaal-
maatschappelijke thema’s. Op deze wijze
kan Maatschappelijk Verantwoord Veterinair
Ondernemen verder ontwikkeld worden en
een vanzelfsprekende vaste plek krijgen in het
dagelijks werk van ons allen.
 “Wisdom of
the Crowds”
Drs. Mathijs Beaujean
ENTREPRENEUR eBusiness Consulting
Communicatie is een belangrijk onderdeel van
ondernemen. De diergeneeskunde is hier geen
uitzondering op. En of het nu gaat over het commu-
niceren van de kwaliteiten van een praktijk, of dat
een bepaalde vorm van communicatie een integraal
onderdeel is van het bedrijfsplan: technologische
ontwikkelingen hebben de communicatie mogeli-
jkheden voor de grote, maar ook voor de kleine
onderneming enorm doen toenemen.
Oude wijn in nieuwe zakken
De ondernemer kan deze nieuwe ontwikkelin-
gen gewoon links laten liggen, maar zonder al
te veel inspanningen kunnen bijna alle oude
manieren van communicatie vertaald worden
naar de nieuwe kanalen. Een papieren nieuws-
brief of herinnering kan via e-mail verstuurd
worden, of per sms. Een advertentie of link kan
op websites van derden geplaatst worden en
natuurlijk is er de website als het uithangbord
van de onderneming. Al deze zaken worden
door de meeste ondernemers al toegepast en
meegenomen bij beslissingen. Deze manier van
communiceren is voornamelijk eenrichtings-
verkeer: van de ondernemer naar de cliënt.
Deze vorm van informatievoorziening door het
gebruik van het internet wordt ook wel Web1.0
genoemd.
Buiten de voor de hand liggende voordelen
(24 uur per dag beschikbaar voor de cliënt,
vrij direct aan te passen aan de wensen van
de ondernemer, relatief lage investering voor
potentieel groot bereik) had dit voor de kleine
ondernemer nog een ander voordeel: zonder
zich meteen tot marktonderzoeksbedrijven te
hoeven wenden kon het gebruik van de ge-
boden informatie geanalyseerd worden en waar
nodig aangepast of aangevuld.
Natuurlijk zijn er ook wat haken en ogen. Zo
is het aan te raden enige basiskennis te heb-
ben van de materie of deze te betrekken. Ook
moet de ondernemer beseffen dat het internet
enorm geduldig is: informatie die er eenmaal
opgezet is blijft, mits niet aangepast of actief
verwijderd, staan totdat iemand de stekker uit
de computer haalt. Dus als informatie verand-
ert, zal dit ook aangepast moeten worden in de
digitale bronnen. Dit bijhouden van het digi-
tale aanbod zal een normaal onderdeel van het
bedrijfsproces moeten worden.
Niet de monoloog, maar de dialoog
De nieuwe media bieden echter meer mo-
gelijkheden dan simpelweg een boodschap
overbrengen. Met de toename van de snelheid
van het internet, de toename van het aantal
actieve gebruikers (de laatste jaren zelfs via de
mobiele telefoon) en de toename van slimme
toepassingen die hier gebruik van maken is er
een dynamische wereld ontstaan. Een lijst met
voorbeelden van slim gebruik hiervan zal altijd
verouderd zijn, omdat er continue nieuwe toe-
passingen bijkomen.
Wat al deze nieuwe toepassingen gemeen heb-
ben, in wat ook wel Web2.0 genoemd wordt,
is dat ze bestaan uit twee- of meerrichtings-
verkeer van informatie. Het beste voorbeeld
hiervan zijn gemeenschappen zoals Hyves en
Facebook, de zogenaamde social media. Maar
ook zaken zoals telebankieren, chatten of on-
line bellen met bijvoorbeeld Skype behoren tot
deze nieuwe wereld.
Al deze kanalen bieden mogelijkheden om
INLEIDING MVVO 13
 groepen mensen te betrekken in een dialoog,
om informatie te krijgen, geven en verfijnen
en zo bepaalde doelstellingen te bereiken. Niet
alleen helpt een dialoog om meer partijen te
interesseren in bepaalde problemen, ook weten
twee meer dan één. Reeds in 1907 werd deze
“wisdom of the crowds” aangetoond door
Galton in het tijdschrift Nature: Bij een veeten-
toonstelling werden alle aanwezigen verzocht
het slachtgewicht van een bepaalde os te raden.
Het gemiddelde van al deze schattingen bena-
derde het daadwerkelijke slachtgewicht tot op
één pond.

Van droom tot werkelijkheid

Het zou te ver gaan om hier voor elke praktijk-
situatie een voorbeeld te noemen. Niet alleen is
elke situatie uniek, ook zijn de mogelijkheden
nagenoeg ongelimiteerd. Voor elk geval waar
een ondernemer kennis en informatie wil over-
dragen, delen of krijgen is een toepassing te
bedenken.
Een aantal eenvoudige basisgegevens kunnen
helpen om eventuele plannen wat concreter te
maken:
• Wat is het doel
• Wie vormen de betrokken partijen
• In hoeverre benadert het doel de prioritei-
ten van deze partijen
• Hoeveel wil de ondernemer investeren

Soms kan er met reeds bestaande concepten

gewerkt worden, en soms zal er een nieuw
initiatief toegevoegd moeten worden aan de
continue groeiende lijst van onder andere
Google, Twitter, Hyves en Marktplaats.

14 MVVO INLEIDING
 “Een dierenarts doet
meer dan alleen maar
zieke dieren
beter maken”
Laurens Hoedemakers
Secretaris van de Raad voor Dierenaangelegenheden
Met deze zin begint de zienswijze Zichtbaar Beter,
over de rol van de dierenarts voor het algemeen
belang dat de Raad voor Dierenaangelegenheden
in 2009 schreef. Minister Verburg van Landbouw,
Natuur en Voedselkwaliteit constateerde dat de
dierenarts onafhankelijk moet zijn om zijn rol voor
het algemeen belang goed te kunnen vervullen en
zij vroeg de Raad om aan te geven wat er gedaan
moet worden om deze onafhankelijkheid (beter) te
waarborgen.
De Raad heeft in zijn zienswijze allereerst de
positie van de diergeneeskunde in Nederland
in beeld gebracht. Daarbij werd geconstateerd
dat diergeneeskundige zorg in de eerste plaats
tot heil van mens en dier is, maar dat dit in
de huidige maatschappij uiteindelijk altijd ten
dienste van het welbevinden van de mens staat.
Daarna werd de positie
van de dierenarts
–in het bijzonder de
dierenartspracticus–
geanalyseerd.
Daarbij blijkt dat ‘de
maatschappij’ veel en veel verschillende
verwachtingen van ‘de dierenarts’ heeft. Die
verwachtingen omvatten natuurlijk in de
eerste plaats de kundige zorg voor dieren,
maar ook een zorgende en borgende rol in
het kader van dierenwelzijn, volksgezondheid
en voedselveiligheid. Voor veel van deze
‘rollen voor het algemeen belang’ wordt de
dierenarts echter niet betaald, laat staan dat de
gemiddelde burger weet dat de dierenarts deze
rollen heeft. Vandaar dus: “een dierenarts doet
meer dan alleen zieke dieren beter maken.”
MVVO gaat verder dan alleen het
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
door veterinairen. Het gaat nadrukkelijk
ook over de specifieke maatschappelijke
verantwoordelijkheden en rollen van de
veterinaire practicus. De maatschappij
beschouwt het bijvoorbeeld als
vanzelfsprekend dat een dierenarts restrictief
diergeneesmiddelen voorschrijft, dat hij de
diereigenaar en de maatschappij waarschuwt
bij dreigend gevaar voor de volksgezondheid
en dat hij gevallen van dierenmishandeling
– en daaronder verstaat men vaak ook het
onthouden van de nodige zorg – meldt bij de
autoriteiten.
Het probleem is echter dat de maatschappij
deze rol van de dierenarts
voor het algemeen belang
zó vanzelfsprekend vindt,
dat zij er niet langer over
nadenkt. Echter, wanneer
er misstanden aan het licht
komen is de maatschappelijke verbazing en
verontwaardiging groot.
De Raad constateert dat het krachtenveld
waarin de dierenarts werkzaam is, de laatste
decennia sterk is veranderd. De onafhankelijke
positie van de dierenarts is er daarbij niet
sterker op geworden. De dierenartsen, de
dierhouders en de overheid – als bestuurlijke
vertegenwoordiger van de maatschappij –
zullen daarom gezamenlijk moeten werken aan
het verbeteren van de invulling van de rollen
INLEIDING MVVO 15
 die de dierenarts voor het algemeen belang
moet vervullen.
De Raad is van mening dat dit bereikt kan
worden door een combinatie van drie factoren.
Ten eerste zou volledige transparantie
– van alle relevante gegevens op het
gebied van dierenwelzijn, diergezondheid,
voedselveiligheid en volksgezondheid –
een licence to practice voor de dierenarts,
een licence to hold voor de dierhouder en
een licence to produce voor de veehouder
moeten zijn. Daarnaast zou de werkwijze
van dierenarts en dierhouder sterk bepaald
moeten worden door geborgde, gecertificeerde
kwaliteitssystemen. Als sluitpost dient
er effectieve handhaving te zijn voor
diegenen die zich willens en wetens aan hun
(maatschappelijke) verantwoordelijkheden
onttrekken.
De veterinaire beroepsgroep kan het
voortouw nemen door de dialoog met de
maatschappij aan te gaan – en aan de gang
houden. Deze dialoog leidt tot helderheid
16 MVVO INLEIDING
over de verwachtingen die de maatschappij
van de dierenarts heeft, over de rollen die de
dierenarts vervult en over de knelpunten die
hij daarbij ondervindt. Deze voortdurende
maatschappelijke dialoog is één van de
belangrijke kenmerken van een professie. In
ruil daarvoor vertrouwt de maatschappij het
de professionals toe zelfstandig afwegingen
te maken wanneer maatschappelijke
belangen zoals dierenwelzijn, economie en
voedselveiligheid in een casus met elkaar
conflicteren.
De veterinaire professional dient zich bewust
te zijn van zijn specifieke maatschappelijke
verantwoordelijkheden. Het zou mooi zijn
wanneer elke dierenarts dit naar zijn omgeving
uitstraalt en het is essentieel dat deze
bewustwording een fundamentele plek krijgt
in de veterinaire academische opleiding. De
MVVO-masterclass is een prachtig initiatief
dat ook breder in de opleiding navolging
verdient. De Raad voor Dierenaangelegenheden
heeft hier graag zijn bescheiden steentje aan
bijgedragen.
 Ondernemerschap en
de maatschappelijke
rol van de dierenarts
Prof.dr. Arie Buijs
Hoogleraar Ondernemingsfinanciering aan de Faculteit Recht, Economie,
Bestuur en Organisatie en is directeur van het Center for Entrepreneur-
ship van de Universiteit Utrecht
“Gezocht: 6 dierenartsen die willen
onderzoeken hoe hun praktijken duurzaam
kunnen ondernemen.” En: ”Gezocht:
18 (diergeneeskunde) studenten die
dierenartsenpraktijken willen doorlichten
op hun duurzaamheid.” Met deze oproep
begon het. Pal voor de kerst werd via de
communicatiekanalen van de KNMvD en
van het Center for Entrepreneurship van de
Universiteit Utrecht en via persoonlijke werving
door de AUV (aankomend) diergeneeskundig
Nederland benaderd. We hielden ons hart vast.
Zouden we wel genoeg aanmeldingen krijgen?
Het enthousiasme bleek overweldigend. Er
moest uiteindelijk zelfs worden geselecteerd.
De 18 studenten werden er uiteindelijk maar
liefst 23.
Vanwaar dat enthousiasme? De positie
van de dierenarts is de laatste jaren sterk
veranderd. Van professional is de dierenarts
een professionele ondernemer geworden. Gaat
dat niet ten koste van de maatschappelijke rol
die de dierenarts ook vervult? Kun je, wanneer
er sprake is van toenemende concurrentie, die
maatschappelijke rol nog wel vervullen? Veel
dierenartsen ervaren de spanning tussen hun
maatschappelijke rol en ondernemerschap.
Diverse practici worstelen hier mee en
maatschappelijk ingestelde studenten merken
dat op.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
thematiseert die spanning. Sterker nog: MVO
ziet in ondernemerschap juist een mogelijkheid
om je maatschappelijke verantwoordelijkheid
te nemen en zo bij te dragen aan de oplossing
van maatschappelijke vraagstukken.
Voor 6 veterinaire practici/ondernemers en
23 studenten diergeneeskunde was dat reden
genoeg om zich gedurende vijf maanden
intensief te verdiepen in MVVO: MVO, speciaal
toegesneden op de veterinaire sector.
Het Center for Entrepreneurship is opgericht
om ondernemerschap onder studenten van de
Universiteit van Utrecht in de breedste zin te
bevorderen. Het gaat bij ondernemerschap
om het herkennen en creëren van kansen
en het realiseren van waarde. Dit doet het
CfE via cursussen ondernemerschap en het
ondersteunen van startende ondernemers. MVO
is een logische vervolgstap voor het CfE. Bij
MVO staat ondernemerschap centraal. Het gaat
hierbij om het realiseren van maatschappelijke
waarde en zo om het realiseren van waarde
voor de betrokken ondernemingen en
ondernemers.
De Honours Class Maatschappelijk Verantwoord
Veterinair Ondernemen is voor het CfE een
boeiend experiment. Het is de eerste cursus die
geheel op één discipline is gericht. De actieve
betrokkenheid van practici/ondernemers
staat centraal. Studenten verzekerden een
frisse kijk op de vraagstukken. De bijdrage
van ondernemerschap aan de oplossing van
de maatschappelijke vraagstukken rond de
veterinaire sector is het centrale thema. Tot slot
speelt onderzoek een cruciale rol.
INLEIDING MVVO 17
 Door de Honours Class geheel op de veterinaire
sector te richten is het mogelijk diepgang
te bereiken. Je kunt doorstoten tot de echte
problemen binnen deze sector. In de toekomst
moeten we wellicht ook aanpalende sectoren
betrekken. Maatschappelijke vraagstukken
storen zich niet aan de indeling in disciplines
zoals die gegroeid is. De vraagstukken waar
dierenartsen mee te maken hebben zijn
tegelijk ook vraagstukken voor de humane
geneeskunde (zoönosen, sociale functie van het
dier) en raken bijvoorbeeld aan planologische
vraagstukken zoals de leegloop van het platte
land.
Interessant aan de huidige Honours Class
MVVO is de actieve betrokkenheid van
ondernemers/practici. De praktijkmensen
waren normale cursisten. Ze hadden wel een
bijzondere positie. Ze stelden hun praktijken
open voor het onderzoek, maar waren geen
opdrachtgever. Ik vind dat deze praktijken
hiervoor veel respect verdienen. Ze maakten
zich kwetsbaar. Het is nog al wat dat je een
groep studenten jouw klanten en andere
belangrijke stakeholders laat interviewen!
Zonder deze open houding van de betrokken
praktijken had het project nooit kunnen slagen.
Een ingrediënt dat een Honours Class als deze
bijzonder waardevol maakt, betreft de frisse
blik die studenten kunnen bieden. Zij staan
nog onbevangen tegenover de vraagstukken
die onderzocht worden. Dat kan verrassende
resultaten opleveren. Deuren gaan open die
anders gesloten blijven. Interessant is dat in
het kader van de Honours Class MVVO ook
gesprekken zijn gevoerd met organisaties zoals
de GGD en de detailhandel. Op die manier
breng je de gehele keten in kaart. Ook worden
oplossingen zichtbaar die anders nooit bedacht
hadden kunnen worden.
Tijdens de cursus werd vaak het onderwerp
“verdienmodel” besproken. Het is wel mooi
18 MVVO INLEIDING
om een bijdrage te leveren aan de oplossing
van maatschappelijke vraagstukken. Dat moet
wel duurzaam kunnen gebeuren. Filantropie
kan nooit duurzaam zijn. Dit bleek een heel
lastig thema. Veel van de activiteiten kun
je niet meten in de gangbare maatstaven
voor het vaststellen van het rendement
van een investering. Het gaat wel om
voorzichtige stapjes in de richting van nieuwe
verdienmodellen voor het leveren van een
bijdrage aan de oplossing van maatschappelijke
vraagstukken. Interessant is dat de brede
betekenis van ondernemerschap waar het CfE
vanuit gaat in deze Honours Class op een heel
concrete manier uitgewerkt is. Het gaat om
voorzichtige stappen. In een volgende cursus
moeten we proberen het denken hierover weer
een stapje verder te brengen.
Nieuw is ook de rol van onderzoek in het
programma. Het gaat bij MVVO niet om kennis
die in boekjes te vinden is. Het gaat om kennis
die nog ontwikkeld moet worden. Door gebruik
te maken van sociaal-wetenschappelijke
onderzoeksmethoden wordt de kennis als het
ware gemaakt en tegelijk eigen gemaakt.
Voor mij is deze Honours Class MVVO een
succes geworden. De grote inzet van Prof. dr.
Johan Wempe was hierbij van onschatbare
waarde. Hij was de drijvende kracht en verdient
grote dank van alle betrokkenen. MVVO is
een onderwijsprogramma dat in de komende
jaren verder moet worden ontwikkeld. Op deze
manier kan ondernemerschap bijdragen aan
de oplossing van de grote maatschappelijke
vraagstukken in de veterinaire sector. De
coöperatie AUV en en KNMvD verdienen
grote dank en respect voor hun initiatieven en
financiële steun waardoor deze cursus mogelijk
werd gemaakt. Het CfE kreeg hierdoor de
kans om haar waarde voor de universitaire
gemeenschap te bewijzen.
19
 MVVO: Naar een nieuwe
ethiek voor de dierenarts van
de toekomst JOHAN WEMPE
Prof. dr. Johan Wempe is Lector
Governance aan de Saxion Hogescholen
Inleiding en begeleidt als hoogleraar aan
Aan bedrijven en organisaties worden de Erasmusuniversiteit een aantal
meer en meer maatschappelijke eisen promovendi op het gebied van
gesteld. Het is niet voldoende om de bedrijfsethiek.
zaakjes binnen de vier muren van de
eigen organisatie op orde te hebben.
Ook de impact die de ondernomen activiteiten
Bij de dierenarts kan bij het thema milieu
hebben op de samenleving vraagt aandacht. Bij
gedacht worden aan dierwelzijn, de
ondernemingen wordt in dit verband gesproken
effecten van de veehouderij op het milieu
over maatschappelijk verantwoord ondernemen
en bijvoorbeeld de effecten van het houden
of duurzaam ondernemen.
van dieren op de volksgezondheid. Allemaal
zaken waar de dierenarts invloed op uitoefent.
Ook bij de dierenarts zijn diverse
Bij ‘people’ gaat het om de effecten van de
maatschappelijke thema’s aan de orde. Ze
diergeneeskundige praktijk op de werknemers,
beslaan een breed spectrum aan vraagstukken.
haar klanten en de (locale) gemeenschap. Bij
Het voorschrijven van antibiotica ligt vaak
profit gaat het om de economische gevolgen
voor de hand, maar wat zijn de effecten op de
van de praktijkvoering. Het gaat om de
langere termijn? Wat te doen wanneer je kennis
positie van de eigenaar die het risico van de
hebt van kindermishandeling? En: hoe zorg je
praktijkvoering draagt, maar ook de bereidheid
er voor dat oudere werknemers met plezier en
van de bank om een praktijk te financieren.
kunde blijven werken?
Het verantwoord omspringen met al deze
De gedachte achter de Honours Class MVVO
stakeholderverwachtingen vergt veelal het
is dat verantwoord veterinair ondernemen
afwegen van de verschillende waarden en
hand in hand gaat met ondernemerschap.
belangen. Het gaat daarbij om echte dilemma’s.
Dierenartsen die hun maatschappelijke rol
De keuze voor de ene waarde of het ene belang
adequaat oppakken zijn beter in staat om op
heeft gevolgen voor het realiseren van andere
veranderende maatschappelijke ontwikkelingen
waarden en belangen van andere stakeholders.
in te spelen en zijn daarmee betere
Dierwelzijn gaat wellicht ten koste van het
ondernemers.
milieu. Vanwege de klimaatproblematiek wil je
dieren opstallen om zo emissies te voorkomen.
Veelal worden de termen duurzaam
Dierwelzijn associëren we echter met de vrije
ondernemen en maatschappelijk verantwoord
uitloop van de gehouden dieren. Het toedienen
ondernemen door elkaar gebruikt. In feite gaat
van antibiotica om infecties te behandelen en
het om twee kanten van eenzelfde medaille.
te voorkomen is met het oog op het dierwelzijn
Duurzaamheid is in feite het criterium op basis
wenselijk. De resistentie voor antibiotica die
waarvan je kunt toetsen of je als ondernemer
hier mogelijk een gevolg van is, is vanwege de
verantwoord handelt, dat wil zeggen in staat
verantwoordelijkheid voor de volksgezondheid
bent verantwoording af te leggen over je
echter ongewenst. Consumenten willen lekker
handelen ten opzichte van alle stakeholders.
mals vlees. De robuustere rassen die nodig zijn
Bij duurzaam ondernemen wordt rekening
om minder afhankelijk te zijn van antibiotica
gehouden met de economische, ecologische en
betekent wel een concessie aan die malsheid.
sociale gevolgen van het bedrijf.
20 MVVO INLEIDING JOHAN WEMPE
Allemaal keuzes tussen conflicterende waarden.
Bij Maatschappelijk Verantwoord Veterinair
ondernemen gaat het om dus dilemma’s.
Belangrijk hierbij is dat het niet meer de
dierenarts is die op basis van zijn of haar
deskundigheid een keuze maakt hoe met die
keuze omgesprongen moet worden. Het gaat
om keuzes die vele mensen raken, die ook
betrokken moeten worden bij de wijze waarop
die keuzes gemaakt moeten worden.
Bij MVO en dus ook bij MVVO gaat het niet
om simpelweg kiezen tussen alternatieven.
Waarden en belangen blijven van kracht ook
wanneer je om goede redenen in een bepaalde
situatie voor één van de mogelijkheden kiest.
Belangrijker is echter dat je je realiseert dat er
sprake kan zijn van een samenhang tussen de
verschillende dimensies. Het realiseren van de
sociale waarden en belangen kunnen helpen
bij het bereiken van resultaten op ecologisch
of economisch gebied en andersom. Teamspirit
en klantbetrokkenheid vertalen zich ook in
economisch succes.
Een spanning die altijd aanwezig is betreft die
tussen het profit-belang en andere waarden
en belangen. Dat is de kern van MVO. Het
is de kunst om juist de ondernemerstalenten
te benutten om maatschappelijke doelen te
realiseren. Dit is ook de belangrijkste spanning
die binnen de Honours Class MVVO aandacht
heeft gekregen. Hoe kunnen dierenartsebn
hun talent als ondernemer benutten om
duurzaamheid te bevorderen?
Om die vraag te onderzoeken is het goed om te
kijken hoe sommige voorloperbedrijven met die
spanning omgaan.
Voorbeelden van MVO
InterfaceFLOR is een multinational die met
groot succes duurzame vloerbedekking
produceert1. De topman van Interface, Ray
Anderson, besefte in de jaren 90 van de
vorige eeuw dat zijn bedrijf door het gebruik
van grondstoffen, het productieproces en het
produceren van producten die ooit eens afval
worden, een grote impact heeft op het milieu
en daarmee aan de leefbaarheid van de wereld
voor de mensen van nu en voor toekomstige
1 Zie: http://www.interfaceflor.eu 2 Zie o.a.: www.meldjeheld.nl en www.mvonederland.nl
generaties. Hij beseft dat hij als ondernemer
gevangen zit in een negatieve spiraal. Succes
als ondernemer was alleen bereikbaar met
meer winst dankzij meer omzet. Dat impliceert
tegelijk een grotere aanslag op het milieu. Door
het radicaal wijzigen van het productieproces
en zelfs het gehele business model is hij in
staat deze negatieve spiraal te keren. In 2020
wil hij volledig duurzaam opereren en zelfs
een herstellende bijdrage aan het milieu
leveren. Niet alleen milieuneutraal opereren,
nee hij wil dan een milieuherstellende rol
vervullen. Er wordt daarom gewerkt aan talloze
innovaties in de gehele bedrijfsvoering. Zo
wordt vloerbedekking, zodra het versleten is,
zoveel mogelijk teruggenomen en gerecycled.
Daarmee wordt tegelijk een relatie met de klant
onderhouden.
Shakie’s 2 is een take away-keten met winkels
op een aantal grote stations in Nederland.
Hier verkopen ze shakes, juices, koffie, thee,
bagels en brownies en andere verse snacks
die zo veel mogelijk biologisch zijn. Voor de
oprichtster Odette Oostindiën is Shakie’s ook
een springplank om haar ideeën over duurzaam
ondernemen vorm te geven: ”Het ligt dicht bij
mezelf. Duurzaam ondernemen komt voor mij
tot uiting in hoe je omgaat met je medewerkers,
je producten en je klanten. Veel bedrijven
zijn behoudende bolwerken die zich te veel
laten leiden door kortetermijndenken. Ik zoek
in mijn bedrijf de balans tussen materieel en
immaterieel, tussen cijfers en mensen. In grote
bedrijven is voor het hart geen plaats, zo lijkt
het wel. Daar prevaleren de cijfers.” Is Shakie’s
dan wel een echt bedrijf? Odette: “Zonder
horeca ervaring en echte productkennis draaide
ik in het begin samen met mijn zusje, haar
vriend en nog een jongen die manusje van
alles was. Op problemen waren we niet echt
voorbereid. In het begin is dat nogal rauw op
m’n dak gevallen. Maar ja, ik was enthousiast
en idealistisch. Ik had een idee, voelde een
naam, zag een kleur. Maar wanneer wordt
een idee een bedrijf? Pas als de koffiemachine
kapot gaat of iemand zich laat ziek meldt, dan
begrijp je dat je met een bedrijf bezig bent. In
het begin heb ik me wel eens afgevraagd hoe
lang ik het vol zou houden.” In 1997 opende
Odette haar eerste take away op het station
in Utrecht.” Inmiddels is Shakie’s uitgegroeid
INLEIDING JOHAN WEMPE MVVO 21
 tot een echte keten met vestigingen op
verschillende stations. Inmiddels heeft Odette
het bedrijf verkocht. Ook in dat opzicht is
Shakie’s een echte onderneming.
Valid Express 3 is een koeriersbedrijf voor
medewerkers met een lastig lichaam. Het
bedrijf is eind 1999 door Nicolette Mak
eigenlijk uit frustratie opgericht. Nicolette
Mak: “Mijn broer kon maar geen baan vinden.
Hij heeft een erfelijke spierziekte en zat al 10
jaar met een uitkering thuis, eigenlijk direct na
zijn schooltijd. Ik was indertijd zelf freelance
koerier en bedacht dat mijn broer dit werk
prima zou kunnen. We zijn samen naar de
uitkerende instantie gegaan en vroegen of deze
mijn broer in plaats van een uitkering een auto
wilden geven. De auto zou binnen het jaar
terugverdiend zijn. Het Nederlandse systeem
is hier absoluut niet op ingesteld, dus na 5
minuten stonden we weer buiten. Toen vatte ik
het plan op om een koeriersdienst te beginnen
waarbij alle koeriers een lastig lichaam
hebben. Inmiddels hebben we een sterke groei
doorgemaakt. Van 1 klant naar ruim 600 en
van 8 mensen naar 55 in vaste dienst.” Het
concept achter Valid Express heeft Nicolette
inmiddels gebruikt om nieuwe ondernemingen
op te richten. Er is een heuse bedrijvengroep
ontstaan.
3 Zie: www.validexpress.nl
22 MVVO INLEIDING JOHAN WEMPE
Zoals bij alle ondernemingen is in de
beschreven cases sprake van geestdriftige
ondernemers die in staat zijn een idee vorm
te geven. Het verschil tussen een duurzame
en een gewone ondernemer is dat het
maatschappelijk vraagstuk als het ware de
inspiratiebron voor de ondernemer vormt. De
duurzame ondernemer ziet in het vraagstuk
ondernemingskansen. Het duurzaamheidsdoel
staat niet primair. Het wordt wel gediend,
juist door als onderneming succesvol te zijn.
Ondernemingsdoel en duurzaamheidsdoel
zijn onderling verweven. Is er dan nog wel
sprake van ethiek? Zijn Ray Anderson, Odette
Oostindieën en Nicolette Mak gewoon slimme
ondernemers die met hun duurzame product
een eigen markt ontdekt hebben? Ethiek zijn
we geneigd te verbinden aan vormen van
altruïsme. Wanneer er verdiend wordt lijkt het
ethische aspect te verdwijnen.
Om meer inzicht te krijgen in de samenhang
tussen duurzaam ondernemen en ethiek is
het goed de ontwikkeling van het denken
over duurzaam ondernemen en de rol van
bedrijfsethiek hierbij in grote lijnen te schetsen.
Fasen in het denken over de relatie
ondernemerschap en duurzaamheid
Duurzaamheid en de morele vraag ten aanzien
van ondernemingen staan in feite de laatste 30
jaar ter discussie. In het debat hierover kunnen
globaal genomen drie fasen onderscheiden
worden 4.
1. De amorele benadering (vóór 1990);
2. De defensieve benadering (van 1990 tot
ongeveer 2005);
3. De ondernemerschap benadering (ná 2005).
De amorele benadering
De amorele benadering van ondernemen
in verband met duurzaamheid stelt dat
maatschappelijke vraagstukken door de
overheid aangepakt moeten worden. De
overheid formuleert wetten waar bedrijven, net
als andere maatschappelijke organisaties, zich
aan hebben te houden. Deze benadering is tot
aan het einde van de jaren 80 en begin van de
jaren 90 van de vorige eeuw de overheersende
manier van denken. De amorele visie op de
maatschappelijke rol van de onderneming
en daarmee met betrekking tot duurzaam
ondernemen is op een scherpe wijze door
de econoom Milton Friedman verwoord.
Bedrijven moeten zich alleen laten leiden
door het winstmotief, zo stelt hij. Het is de
overheid die aandacht moet hebben voor de
maatschappelijke vraagstukken. Indien nodig
kan de overheid via wetten en regels bedrijven
sturen. Wanneer bedrijven uit eigen beweging
zich bekommeren om maatschappelijke doelen
doen ze iets waarvoor ze niet geëquipeerd
4 De periodisering is zeer globaal van aard. Er is altijd
sprake van voorlopers en achterblijvers.
zijn. De leiders van ondernemingen zijn
hier immers niet voor opgeleid en er is geen
democratische controle. Het accepteren van
een maatschappelijke rol als onderneming gaat
ook ten kosten van haar aandeelhouders, die
minder dividend krijgen, betekent dat klanten
teveel voor de geleverde producten en diensten
betalen of leidt er toe dat de werknemers
slechtere arbeidsvoorwaarden krijgen dan
zou moeten. Bedrijven moeten zich gewoon
door wetten laten leiden en niet door morele
motieven.
De defensieve benadering
Volgens de defensieve benadering van
ondernemen en duurzaamheid hebben
bedrijven zich rekenschap te geven van de
maatschappelijke vraagstukken. Bedrijven
moeten het vertrouwen van de samenleving
verdienen en moeten daarom aan een aantal
minimale eisen voldoen om het vertrouwen
van de samenleving te dienen. Deze fase in het
denken over ondernemen en duurzaamheid
wordt gekenmerkt door een defensieve
opstelling van bedrijven. Markante momenten
die eind jaren 80 en begin jaren 90 van de
vorige eeuw op een omwenteling in het denken
wijzen zijn:
• de opkomst van de bedrijfsethiek (in de
jaren 80 en begin jaren 90 van de vorige
eeuw),
• het beroemde Brundtland rapport (in 1986),
INLEIDING JOHAN WEMPE MVVO 23
 • de klimaatconferentie van 1992,
• en de publicatie van John Elkingtons boek
(Cannibals with forks).
In deze periode wordt maatschappelijk
verantwoord ondernemen een geaccepteerd
uitgangspunt in het bedrijfsleven. De
bedrijfsethiek toont aan dat ondernemingen
een eigen verantwoordelijkheid hebben
die georganiseerd kan en moet worden.
Duurzaamheid brengt plichten en
maatschappelijke verantwoordelijkheden
met zich mee. De duurzaamheid van
de samenleving is een gezamenlijke
verantwoordelijkheid van ondernemingen
en andere partijen, met name overheden
en ngo’s. Dit betekent dat bedrijven hun
maatschappelijke verantwoordelijkheid niet
meer waar kunnen maken zonder de inbreng
van de stakeholders.
Het Brundlandt rapport maakt duidelijk dat
duurzaamheid van het milieu voor onze
toekomstige generaties niet los van de sociale
en economische omstandigheden begrepen
kan worden en dat een dergelijke integrale
benadering de inzet van alle maatschappelijke
actoren vergt.
Op de grote klimaat conferentie in Rio de
Janeiro onderkennen bedrijven zowel op
ecologisch, als op sociaal en economisch gebied
een grote maatschappelijke impact te hebben
en dat ze zich in hun bedrijfsvoering hiervan
rekenschap hebben te geven.
John Elkington laat in zijn boek zien wat
die impact was. Volgens hem zijn bedrijven
kannibalen die ten koste van het ecologische,
sociale en economische milieu overleven.
Volgens hem is er niet alleen een financiële
bottom line waar bedrijven niet doorheen
moeten zakken. Er is volgens hem ook
sprake van een ecologische en een sociale
bottom line. Elkinton bepleit daarom een
Triple P-beleid (People, Planet, Profit) voor
bedrijven. Verschillende bedrijven pakten
medio jaren 90 het duurzaamheidthema op.
Shell is de eerste multinational die, naar
aanleiding van de Brent Spar, voor een omslag
in haar beleid kiest. Bij veel bedrijven wordt
deze omslag ingegeven vanuit het risico-
of reputatieperspectief. Bedrijven willen
24 MVVO INLEIDING JOHAN WEMPE
voorkomen in verband gebracht te worden met
milieurampen, mensenrechtenschendingen,
kinderarbeid of corrupte betalingen aan
overheidsfunctionarissen.
In deze periode wordt op twee manieren
een verband gelegd tussen duurzaamheid en
de zakelijke kant van het functioneren van
bedrijven:
• risicobeheersing en met de beheersing van
het reputatie risico en
• eco-efficiëntie.
Bedrijven realiseren zich dat maatschappelijke
acceptatie noodzakelijk is om te kunnen
bestaan. Het je houden aan de wet is weliswaar
een noodzakelijke voorwaarde om te kunnen
functioneren, je hebt als bedrijf ook je “licence
to operate” bij het grote publiek te verdienen.
Het reputatierisico vormt een belangrijk motief
om aandacht aan duurzaamheid te besteden.
Bedrijven beginnen zich ook te realiseren
dat het milieu steeds meer kosten met
zich meebrengt. De uitputting van de
energievoorraden en de voorraden grondstoffen
leiden tot drastische prijsstijgingen. Volgens
het “de vervuiler betaalt”-principe wordt de
rekening voor vervuiling en milieueffecten
van productieprocessen en producten steeds
vaker bij bedrijven gelegd. Het wordt gewoon
verstandig ondernemen om zuinig om te
springen met grondstoffen en de milieukosten
te minimaliseren. Zorg voor het milieu wordt in
deze periode verstandige bedrijfsvoering. In dit
verband wordt gesproken over eco-efficiency.
Reputatie- of risicomanagement en eco-
efficiency steunen beiden op een defensieve kijk
op duurzaamheid. Duurzaamheid impliceert
een reputatierisico. Dat moet beheerst worden.
De stijging van de grondstofprijzen of het
internaliseren van milieukosten in de bedrijfs-,
productie- en productkosten steunen op de
gedachte dat elke bedrijfsactiviteit een inbreuk
betekent op het milieu. De morele aspecten
van duurzaam ondernemen zijn defensief en
negatief van aard.
De ondernemerschap benadering van
duurzaamheid
De laatste jaren ontstaat een nieuwe visie
op duurzaam ondernemen. Voorloper
bedrijven beginnen in duurzaamheid
kansen te zien voor nieuwe producten,
diensten, maar vooral ook nieuwe business
modellen. De vernieuwingspotenties
komen voort uit nieuwe technologische
mogelijkheden, die ruim gelegenheid bieden
voor innovaties en duurzame ontwikkeling.
De vernieuwingsmogelijkheden liggen ook
in de dynamiek van het marktpotentieel,
waarin naast een kleine groep koplopers met
duurzaamheideisen, zich een groeiende groep
manifesteert van cultural creatives van zo’n 20
tot 25% van de marktvraag. Het bedrijfsleven
neemt steeds meer zelf het initiatief voor
duurzaamheid; niet in de laatste plaats omdat
het hierin kansen op innovatie ziet.

Bedrijven zien nu in duurzaamheid een

belangrijk uitgangspunt voor de ontwikkeling
van hun bedrijfsstrategie, de ontwikkeling
van nieuwe producten, en nieuwe product-
markt combinaties. Bedrijven zien ook steeds
meer de noodzaak voor de aanpassing van hun
business modellen in de geïndustrialiseerde
landen en in emerging en developing
economies. Duurzaamheid is een nieuwe fase
ingegaan, waarin naast een noodzakelijke
bedrijfseconomische focus ook aspecten van
duurzaamheid medebepalend zijn.

Duurzaam ondernemen, als een integrale

strategie van bedrijfseconomische, sociale en
ecologische meerwaardecreatie, verschilt sterk
met de voorgaande fasen van milieuvriendelijk
produceren in de afgelopen 30 jaar. De
fasen van saneren van milieuvervuiling van
de productie en van beheren van processen
van eco-efficiëntieverbetering konden de
bedrijven binnen de eigen onderneming
aanpakken en vormgeven. Duurzaam
ondernemen gaat verder: het vereist het
integreren van milieu en sociale aspecten in de
bedrijfsstrategie en in investeringsbeslissingen.
De aandacht verschuift in deze nieuwe fase
van vermindering van milieuverontreiniging
naar vermindering van het gebruik van
milieuvoorraden en naar verbetering van
productieomstandigheden overal op de
wereld, in het eigen bedrijf en in die van de
toeleveranciers. Zaken die veel minder direct
beïnvloedbaar zijn door de onderneming zelf
en derhalve alleen in nauwe samenwerking
met anderen buiten de onderneming kunnen
worden ontwikkeld.

INLEIDING JOHAN WEMPE MVVO 25

 Een nieuwe ondernemingsethiek
De voorbeelden die aan het begin van dit
artikel beschreven zijn betreffen voorbeelden
van de ondernemerschapsbenadering. Ze
roepen tegelijk vragen op met betrekking tot de
morele aspecten hiervan. Naarmate een nieuw
product of een nieuw business model gewoon
goed renderen welke rol speelt ethiek hier dan
bij?
De defensieve benadering van duurzaam
ondernemen bezit twee kenmerken:
• Een onderneming is alleen verantwoordelijk
voor die handelingen die voortvloeien
uit het beleid van de onderneming.
Ondernemingsverantwoordelijkheid is alleen
aan de orde bij handelingen die aan een
onderneming kunnen worden toegeschreven
en die er toe leiden dat rechten en belangen
van stakeholders mogelijk geschaad worden.
De handeling van de onderneming wordt
gezien als oorzaak van een milieuramp,
mensenrechten schendingen of corrupte
betalingen. Hiervoor is het noodzakelijk een
onderscheid te maken tussen het handelen
van de onderneming en het handelen van
medewerkers binnen de onderneming.
Een onderneming handelt altijd via de
medewerkers ervan. De fysieke handeling is
dus die van een vertegenwoordiger van het
bedrijf. Wanneer de handeling voortkomt
uit het beleid van de onderneming en de
medewerker gerechtigd is de onderneming
te vertegenwoordigen handelt de
onderneming in indirecte zin. In dit verband
wordt ook wel gesproken over primair
(fysiek) handelen en secundair handelen,
dat wil zeggen de betekenis van de
handeling.
• De onderneming heeft die rechten en
belangen van stakeholders te respecteren.
Daarbij moeten afwegingen gemaakt
worden. Hoe kan dat op een verantwoorde
manier gebeuren? Duurzaam ondernemen
houdt dan vooral in dat de onderneming
geen inbreuk maakt op rechten en geen
schade toebrengt aan stakeholders. Het
gaat hierbij in feite om randvoorwaarden
waarbinnen gehandeld wordt. De legitieme
verwachtingen van stakeholders impliceren
beperkingen aan het handelen van de
onderneming. Voor de onderneming
betekenen ze vooral kostenposten.
26 MVVO INLEIDING JOHAN WEMPE
De ondernemerschapsbenadering van duurzaam
ondernemen verschilt ten aanzien van beide
kenmerken van de defensieve benadering:
• De verantwoordelijkheid van de
onderneming is niet beperkt tot datgene
dat aan die onderneming, achteraf in
causale zin toegerekend kan worden. De
verantwoordelijkheid van de onderneming
betreft ook de inzet van haar capaciteiten
om bij te dragen aan de oplossing van
maatschappelijke vraagstukken.
• erantwoordelijkheden worden vooral gezien
als kansen voor ondernemerschap.
De ondernemerschapbenadering steunt in feite
op een nieuwe ethiek. Waar in de voorgaande
periode de verantwoordelijkheid van een
onderneming in causale zin begrepen wordt,
wat is veroorzaakt door de onderneming,
waar kan het bedrijf op aangesproken worden,
wordt ondernemersverantwoordelijkheid
vooral begrepen in termen van de rol die het
bedrijf in het maatschappelijke systeem speelt:
de onderneming als corporate citizen die
bijdraagt aan de inkleuring van de publieke
ruimte. In plaats van het achteraf aanwijzen
van schuldigen gaat het bij de nieuwe ethiek
om het benutten van de competenties om bij te
dragen aan de oplossing van maatschappelijke
vraagstukken. Maatschappelijke vraagstukken
worden daarbij gezien als kans voor
ondernemerschap en niet als kostenpost of
randvoorwaarden waarbinnen geopereerd moet
worden. Deze nieuwe manier van kijken naar
de rol van de onderneming leidt ook tot een
andere houding ten opzichte van partners. Het
gaat in de keten niet om het formuleren van
voorwaarden waaraan leveranciers en afnemers
moeten voldoen, maar om partners waarmee
samengewerkt wordt om maatschappelijke
vraagstukken aan te pakken. Daarbij wordt
over traditionele grenzen heen gekeken
en niet alleen samenwerking gezocht met
zakenpartners, maar ook met maatschappelijke
partijen en bijvoorbeeld overheden.
De ondernemrschapsbenadering van duurzaam
ondernemen negeert de rechten en belangen
van de verschillende stakeholders niet, maar
plaats deze in een bredere context. Hierdoor
wordt een deel van de hiervoor geschetste
problemen min of meer opgelost. Deze
benadering kijkt vooral naar de kansen die
duurzaam ondernemen biedt. Het inspelen
op een maatschappelijk vraagstuk wordt
gezien als een kans voor ondernemerschap.
Daarmee wordt duurzaam ondernemen
daadwerkelijk een vorm van ondernemen. De
duurzaamheidvraagstukken worden aangepakt
door het inzetten van het ondernemerstalent
dat er binnen ondernemingen aanwezig is.
Daarmee wordt de oplossingsruimte voor de
maatschappelijke vraagstukken vergroot.
Van belang is dat de verschillende
vraagstukken in hun onderlinge samenhang
worden begrepen. De oplossing van het
ene vraagstuk kan de basis vormen voor
de oplossing van andere maatschappelijk
vraagstukken. Dierrechten of de zorg voor het
milieu wordt mede gezien als een instrument
om andere duurzaamheidvraagstukken
tot een oplossing te brengen. De vraag
bij de ondernemerschapsbenadering is
hoe maatschappelijke vraagstukken als
ondernemerskans begrepen kunnen worden
en hoe de oplossing van het ene vraagstuk
kan bijdragen aan de oplossing van andere
maatschappelijke vraagstukken.
Duurzaam ondernemen en prospectieve
ethiek
De traditionele manier van denken steunt sterk
op een negatief verantwoordelijkheids-begrip.
Welke misstand kan het bedrijf aangerekend
worden, waar kan de onderneming op
aangesproken worden. De bedrijfseconomische
visie die hiermee samenhangt is dat
maatschappelijke vraagstukken als een
kostenpost worden gezien dan wel een risico
betekenen. Kosten moeten voorkomen worden
of zoveel mogelijk verminderd en risico’s
moeten beheerst worden. Ondernemingen zijn
de laatste decennia in staat geweest enorme
efficiency slagen te maken. De kennis in de
organisatiekunde is er opgericht geweest
focus aan te brengen in de bedrijfsvoering.
Aandeelhouders kijken zo ook naar bedrijven.
Wanneer de onderdelen van een bedrijf meer
opleveren dan het bedrijf als geheel, gaat
het mes er in. Ook binnen bedrijven hebben
enorme rationaliseringsslagen plaatsgevonden.
Business units kregen targets en daarvan
afgeleid kregen ook de medewerkers targets.
De doelstellingen moesten vooral “smart”
worden. De houding ten opzichte van
duurzaamheidvraagstukken is vooral gericht
op het afwentelen van kosten en risico’s, het
voorkomen van kosten en risico’s en zo nodig
het verzekeren ervan.
Wanneer duurzaamheidvraagstukken als
een ondernemerskans worden gezien wordt
vooral gekeken naar nieuwe markten, nieuwe
producten en diensten, nieuwe business
modellen. Dit is vooral een attitude kwestie.
Het gaat om een switch waarbij gezien
wordt dat een half leeg glas ook een half
vol glas is. Waar liggen dan die kansen voor
ondernemerschap?
Die kansen worden zichtbaar juist daar waar
we in staat zijn over de grenzen van de door
ons gecreëerde systemen heen te kijken. De
kansen voor duurzame ontwikkeling liggen
daar waar we zo gefocust zijn op het halen
van de eigen targets en het realiseren van de
doelen van de business unit of het eigen bedrijf
dat we niet zien dat we maatschappelijke
kosten over de schutting gooien, dan wel
mogelijkheden voor nieuwe producten en
diensten, nieuwe productiemethoden en nieuwe
business modellen niet meer kunnen zien. Het
aanbrengen van focus, het compliance denken
en het werken volgens protocollen ondersteunt
deze ontwikkeling.
Bij duurzaam ondernemen gaat het om de
activiteiten van het eigen bedrijf in een
breder perspectief te begrijpen. De integrale
benaderingswijze vergt het doorbreken
van systeemgrenzen, het denken in grotere
verbanden.
Het begrip `cradle to cradle` (van wieg tot
wieg) krijgt op dit moment veel aandacht. Dit
aan de ontwerpwereld ontleende begrip biedt
de mogelijkheid om op een ondernemende
wijze naar duurzaamheid te kijken. De
traditionele wijze van kijken naar het
productieproces (‘van wieg tot graf’) is om het
product op een zo efficiënt mogelijke wijze te
produceren, dat wil zeggen zo min mogelijk
grondstoffen, arbeid en kapitaalgoederen te
gebruiken. Daarbij is de neiging groot kosten
zoveel mogelijk op andere partijen binnen de
keten af te wentelen. Wanneer het product
verkocht is, moet de consument maar zien
wat deze met het product doet wanneer
INLEIDING JOHAN WEMPE MVVO 27
 het opgebruikt is of kapot gaat. Deze wijze
van werken heeft geleid tot uitputting van
grondstoffen en tot grote afvalbergen. Het ‘van
wieg tot wieg’-denken stelt dat je producten
zo moet ontwerpen dat je er rekening mee
houdt dat het product ooit eens afval wordt.
De waarde die in het product besloten is
moet worden behouden. Het gaat in eerste
instantie om hergebruik in nieuwe producten.
Uiteindelijk gaat het om het benutten van de
energie uit het organische restmateriaal en
het weer gebruiken van de mineralen. Afval
bestaat dan niet meer. Grondstoffen raken niet
uitgeput.
28 MVVO INLEIDING JOHAN WEMPE
De ondernemerschapsbenadering van
duurzaamheid sluit aan bij dit soort
ontwikkelingen. De ondernemersethiek is
echter nog onvoldoende ontwikkeld om de
aard van die verantwoordelijkheid concreter
te maken. Hoe kun je als onderneming keuzes
maken om bij te dragen aan de oplossing van
maatschappelijke vraagstukken. Het gaat hier
om een prospectieve ethiek.
Terug naar de dierenarts
Sinds 1 januari 1998 is de dierenarts
een heuse ondernemer. Zaken als een
vestigingscommissie en prijsafspraken horen
definitief tot het verleden. Stap voor stap
ontdekken dierenartsen wat dat betekent. Voor
veel dierenartsen staat de nieuwe situatie op
gespannen voet met de rol van professional.
Concurrentie dwingt tot onverantwoordelijk
handelen. Klanten stellen eisen die mogelijk
in strijd zijn met de eis van professionaliteit.
Wanneer je daar niet in meegaat verlies je
omzet. Die manier van kijken hoort echter
bij de defensieve benadering. Je maakt
jezelf afhankelijk van de klant, de wetgever
of de hete adem van de concurrentie.
MVVO houdt in dat je op zoek gaat naar
nieuwe manier om je maatschappelijke
verantwoordelijkheid in te vullen. Dat zal veel
meer het karakter hebben van zoeken naar
nieuwe samenwerkingsverbanden, het creëren
van waarde middels die samenwerking en het
ontwikkelen van nieuwe verdienmodellen om
de nieuwe invulling van die maatschappelijke
rol op een duurzame manier mogelijk te
maken.
De onderzoeken die de zes groepen studenten
en practici in het kader van de MVVO Honours
Class binnen de verschillende praktijken
hebben uitgevoerd zijn allemaal voorbeelden
van die zoektocht.
MVVO is geen knop die je even omdraait. Er
is ook niet een simpel verdienmodel dat van
andere bedrijven overgenomen kan worden.
Het gaat om een geleidelijk proces waarin je
stap voor stap nieuwe manieren van werken
met nieuwe partners ontwikkelt.
INLEIDING JOHAN WEMPE MVVO 29

Door: Marcel Boereboom, Bregje Witlox, Koen Cirkel, Heleen Klinkert, Diana de Rooij
1. Inleiding
De druk vanuit de samenleving en de overheid
om duurzaam vlees te gaan produceren
neemt toe. Geschat wordt dat in 2050 negen
miljard mensen leven op onze aarde. Om
deze populatie te blijven voeden moeten
er enorme hoeveelheden aan natuurlijke
bronnen van de aarde gebruikt worden op een
wijze die duurzaam is, zodat deze bronnen
niet uitgeput raken. Eén van de uitdagingen
daarbij is om duurzaam dierlijke eiwitten
te gaan produceren. De veterinaire sector
speelt in dit verband een dienstverlenende rol
en maatschappelijk verantwoord veterinair
ondernemen
(MVVO) is een
manier voor de
dierenartspraktijk
om adequaat
op deze
ontwikkelingen
in te spelen. In
dit verslag is
MVVO aan de
hand van een
maatschappelijk
dilemma
geïmplementeerd
in een pluimveedierenartsenpraktijk.
1.1 Beschrijving praktijk
Dit verslag is toegespitst op het ontwikkelen
van een stappenplan voor de implementatie
van Maatschappelijk Verantwoord Veterinair
Ondernemen (MVVO) in de praktijkvoering
van de Pluimveepraktijk de Achterhoek
(Ppda). Deze praktijk is al meer dan vijftien
jaar gespecialiseerd in pluimvee. Pluimvee
is een ruim begrip maar bij Ppda behelst dit
vleeskuikens, leghennen, opfok van leg /
vleesmoederdieren, vermeerderingsdieren leg
30 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
Duurzaamheid en
Pluimveepraktijk
de Achterhoek
en vlees, vleeskalkoenen, eenden, broederijen,
slachterijen en voerleveranciers.
Bij de Ppda zijn werkzaam: drie dierenartsen,
vier laboranten, twee administratief
medewerksters en een schoonmaakster.
Daarnaast heeft Ppda een vestiging net over
de grens met Duitsland genaamd T.A.P.
Boereboom, Pleumeekers und Wijnen waar
een kwart van het totale klantenbestand zich
bevindt. Ppda werkt nauw samen met twee
andere gespecialiseerde pluimveepraktijken
onder hun gezamenlijke naam Gespecialiseerd
Pluimveepraktijk Nederland (GPN). Het betreft
Pluimveepraktijk
Noord & Oost
in Slagharen en
Pluimveepraktijk
Zuid-Nederland
in Someren. De
samenwerking
is gebaseerd op
uitwisseling van
veterinaire kennis,
het beheer van een
centrale database
(Avidata), het
bedienen van
gezamenlijke klanten en centrale inkoop.
1.2 MVVO in Pluimveepraktijk de
Achterhoek
MVVO zou een rol kunnen spelen in
ontwikkelingen in het kader van thema’s als:
dierwelzijn, diergezondheid, voedselveiligheid
en volksgezondheid. Ppda is zich hiervan
bewust. Naast het verlenen van de directe
veterinaire zorg door middel van consultancy
en aanvullende diagnostiek verwerft de
pluimveepraktijk ook inkomsten uit de
verkoop van vaccins en medicijnen. Door de
liberalisering van de markt en concurrentie van resistentie tegen antibiotica bij mensen,
tussen dierenartsen is er een stabiel prijsniveau komen er wel meer signalen die naar een
ontstaan. Verdere prijsdalingen zouden ten relatie wijzen. De laatste jaren heeft er een
kosten kunnen gaan van de kwaliteit van toename plaatsgevonden in het percentage
de zorg en een gevaar kunnen opleveren in besmet pluimveevlees met ESBL-vormende
het kader van diergezondheid, dierwelzijn, bacteriën. Dit houdt mogelijk verband met
voedselveiligheid en volksgezondheid. Met het cephalosporinengebruik (een 3e keus
betrekking tot deze thema’s zal verantwoord antibioticum in de pluimveesector).
ondernemen de komende jaren meer aandacht
gaan krijgen en hierin ligt dan ook een Op de fok-, en opfokbedrijven werd off- label,
belangrijke taak (maar ook kansen) voor de dus zonder dat het geregistreerd is voor deze
moderne (pluimvee)dierenarts. De aanpassing toepassing, ceftiofur gebruikt in combinatie
van de bedrijfsvoering van de Ppda aan de met Marek vaccin bij eendagskuikens of in
markt zal een dynamisch proces moeten zijn, het ei gespoten indien in ovo vaccinatie werd
omdat de maatschappelijke vraagstukken en toegepast. Door de lage dosering waarin dit
de markt veranderen. De ontwikkeling van gebeurt, is er een verhoogd risico op het
schaalvergroting welke minder klanten met ontstaan van ESBL’s. Volgens artikel 22 van
zich meebrengt maar grotere bedrijven bij de diergeneesmiddelenbesluit/cascaderegeling
gelijkblijvende dieraantallen zal zich zeker mogen cephalosporinen nooit preventief
manifesteren in de pluimveehouderij in toegepast worden. Gezien het feit dat deze
Nederland. regel grootschalig werd overtreden, zijn op 5
maart jl. dierenartsen, op aandringen van de
Ook vanuit de Koninklijke Maatschappij
pluimveesector komt “MVO houdt in dat waarden die voor Diergeneeskunde
er steeds meer vraag (KNMvD) en veterinair
naar maatschappelijk
gecreëerd zijn ook ten gunste deskundigen, gestopt
verantwoord komen van de ondernemer die de met het voorschrijven
ondernemen door de van cephalosporinen.
dierenarts. Toch zijn
kosten daarvoor heeft gemaakt” Op 24 maart is er een
de pluimveehouders motie ingediend in
terughoudend in het nemen van initiatief, want de Tweede Kamer door mevrouw Thieme
waarden die door een bepaalde schakel in (fractievoorzitter Partij voor de Dieren),
de keten gecreëerd worden komen niet altijd om het gebruik van cephalosporinen in de
weer terug ten gunste van die schakel. Als de pluimveesector volledig te verbieden. Gezien
pluimveehouder bijvoorbeeld zorgt voor een de algemene resistentieproblematiek die
hoge standaard aan dierwelzijn betekent dit mogelijk samenhangt met het veterinaire
niet dat hij/zij die ook terug ziet in zijn/haar gebruik van antibiotica heeft minister
portemonnee. Daarom zal er een verdienmodel Verburg van het Ministerie van Landbouw,
gecreëerd moeten worden om de kosten te Natuur en Voedselkwaliteit (MinLNV), op 24
dekken of extra te verdienen aan het oplossen maart een terugdringing van het veterinaire
van maatschappelijke vraagstukken door de antibioticumgebruik met 20% in 2011 geëist.
ondernemer. Dit gebruik moet binnen 3 jaar (2013) zelfs zijn
teruggedrongen met 50%, zodat het weer het
2 Maatschappelijk vraagstuk niveau van 1999 bereikt.
De afgelopen maanden is de pluimveesector
verschillende keren in het nieuws geweest met Gezien deze ontwikkelingen is er aanvankelijk
betrekking tot het antibioticum gebruik en gekozen om in deze Honours Class een
de toename in het voorkomen van Extended stappenplan te ontwikkelen voor de Ppda om
Spectrum β-lactamase (ESBL)-vormende verantwoord met het antibioticumgebruik om
bacteriën onder pluimvee. Hoewel er nog te gaan. Aangezien gedurende het verloop
altijd geen onomstootbaar bewijs is dat van de Honours Class de druk vanuit de
er een direct verband is tussen veterinair samenleving om het antibiotica gebruik terug
antibioticumgebruik en de ontwikkeling te dringen enorm opliep, is de uitvoering

CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 31

 van het Masterplan Selectief en Correct
Gebruik Antibiotica Vleeskuikenhouderij
door de overheid en de sector in een
versneld tempo geraakt. Dit heeft geleid
tot een verbreding van het onderwerp
naar: “het creëren van een stappenplan
voor een duurzaamheidskeurmerk”. Dit
duurzaamheidskeurmerk zal zich op de vier
pijlers van duurzaamheid in de veterinaire
wereld richten:
• Volksgezondheid
• Dierwelzijn
• Diergezondheid
• Voedselveiligheid.
Het keurmerk zal stapsgewijs ingevoerd
worden. De eerst stappen zullen gemaakt
worden op het gebied van volksgezondheid
door het meer verantwoord en selectief
gebruik van antibiotica door de Ppda.
Hierbij kan gedacht worden aan zaken als
antibioticumgebruik volgens het formularium,
het inzetten van een antibiogram voor de
inzet van een 3e keus middel en minder
antibioticumgebruik. In een later stadium
kan dit keurmerk zich ook uitbreiden naar de
andere pijlers van duurzaamheid.
Figuur 2: Pluimveeketen
Aan de basis van de keten staat de topfok
van pluimvee (figuur 2). Deze topfok is
in handen van enkele grote partijen die
wereldwijd opereren en die pluimveemerken
ontwikkelen voor de productie van
pluimveevlees. De volgende schakels in de
keten worden gevormd door de bedrijven die
grootouderdieren en ouderdieren houden.
De ouderdieren produceren bevruchte eieren
die uitgebroed worden in broederijen. Deze
32 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
broederijen leveren vervolgens eendagskuikens
aan individuele vleeskuikenhouders. Na
een mestperiode worden de kuikens aan
een slachterij geleverd, die ze slacht en
eventueel verwerkt. Vervolgens komen de
pluimveevleesproducten via de groothandel
terecht bij supermarkten, restaurants en
cateraars, die ze afzetten bij de consument.
Naast de genoemde schakels, werken
verschillende leveranciers van diensten
en materialen mee aan de productie van
pluimveevlees en eieren. De belangrijkste
partijen worden gevormd door de
veevoederleverancier, ent- en laadploegen
en de dierenarts. Andere partijen die directe
invloed uitoefenen op de productiekolom zijn
het productschap voor vlees en eieren (PVE) en
het ministerie van LNV.
Bij het dilemma van verantwoord
antibioticumgebruik spelen zeer veel
belanghebbende (stakeholders) een rol. Deze
verschillende stakeholders en hun positie ten
opzicht van het dilemma zijn weergegeven in
onderstaand diagram.
Figuur 3: Stakeholders dilemma
2.1 Analyse model
Er zitten altijd risico’s aan het invoeren van een
plan om antibioticumgebruik terug te dringen
in een keten (figuur 2: pluimveeketen). Deze
kunnen worden weergegeven als ‘lekken’ en
‘afwentelmechanismen’ en zijn in het diagram
terug te zien in de rode pijlen. In deze casus
valt daarbij te denken aan:
Lekken
• De pluimveehouder kan inkomsten mislopen
door het meer selectief en verantwoord
 gebruik van antibiotica, terwijl deze kosten
niet verderop in de keten worden gedekt
(door bijvoorbeeld een hogere prijs voor
zijn of haar product).
• De dierenarts kan investeren in
kennis, advies en samenwerking en
inkomstenderving ondervinden door het
voorschrijven van minder antibiotica die
vervolgens niet vergoed worden door de
schakels in de keten.
• Verantwoord en selectief
antibioticumgebruik hoeft niet te leiden
tot minder antibioticumgebruik, wat wel
de doelstelling vanuit het Ministerie van
Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
(MinLNV) is. De gecreëerde waarde wordt
dan niet erkend.
Afwentelmechanismen
• Supermarkten kunnen vlees eisen dat
is geproduceerd op basis van minder
antibiotica- gebruik zonder hiervoor een
hogere prijs te betalen.
• De overheid kan van dierenartsen/
pluimveehouders eisen het
antibioticagebruik te verlagen
zonder aandacht te schenken aan
verantwoordelijkheid van de overige
schakels in de keten.
• Consumenten vragen om voedsel dat geen
bedreiging vormt voor de volksgezondheid,
maar willen niet bijdragen in de hogere
productiekosten die dit met zich meebrengt.
Een effectief verdienmodel ondervangt
deze lekken en afwentelmechanismen. De
meerwaarde van het duurzaamheidskeurmerk
zit hem in het feit dat de Ppda zich
onderscheidt door het dragen van een
duurzaamheidskeurmerk dat als een
marketingtool gebruikt kan worden.
Andere partijen in de keten kunnen hiervan
profiteren, omdat de geproduceerde producten
meerwaarde hebben gekregen door het gebruik
van de duurzame diensten van de dierenartsen
van de Ppda. Op deze mogelijkheden tot
samenwerken wordt later in het verslag dieper
ingegaan.
2.2 Verdienmodel
Eén van de belangrijkste stakeholders in de
keten voor de dierenarts is de pluimveehouder.
Dit is degene die een beroep doet op de
dierenarts voor zijn diensten. Indien de
dierenarts duurzaam omgaat met het
voorschrijven van antibiotica kan het zijn dat
de pluimveehouder het contract verbreekt
en een contract aangaat met een andere
dierenarts, omdat het niet tot gewenste
resultaten zou kunnen leiden. Het uitgangspunt
voor de pluimveehouder is dat de gemaakte
kosten leiden tot meer winst of in ieder geval
de kosten gedekt worden. Het is de taak van
de Ppda dierenarts om de pluimveehouder te
adviseren over alternatieven. Als alternatieven
voor antibioticumgebruik valt hierbij
bijvoorbeeld te denken aan verbetering van het
stalklimaat, verlaging van de bezettingsgraad,
vaccinaties, gebruik van robuustere rassen en/
of het voeren van kwalitatief beter voer.
Indien de Ppda minder antibiotica voor gaat
schrijven, leidt dit tot een vermindering van de
omzet van de Ppda. Om zich te verzekeren van
alternatieve inkomsten, dient een verdienmodel
voor verantwoord antibioticumgebruik
opgesteld te worden. Dit wordt gecreëerd
“Een effectief verdienmodel
ondervangt lekken en
afwentelmechanismen”
door het duurzaamheidskeurmerk.
Dierenartsenpraktijken die werken volgens
bepaalde normen, die later in het report nader
toegelicht zullen worden, mogen dit keurmerk
dragen. Pluimveehouders, maar ook andere
schakels in de keten, die zich verbinden aan
een dierenarts met het duurzaamheidkeurmerk,
kunnen deze meerwaarde verkopen aan hun
afnemers. Het streven is dat de consument deze
meerwaarde gaat erkennen en bereid is meer
geld voor het eindproduct te betalen. Om dit
te bereiken zal nog een zekere bewustwording
bij de consument moeten plaatsvinden. De
consument gaat er op dit moment vanuit
dat het vlees dat in de supermarkt ligt al
op een duurzame manier geproduceerd
wordt. Dat wil zeggen met betrekking tot
voedselveiligheid, volksgezondheid, dierwelzijn
en diergezondheid. Om die reden is de retail
ook terughoudend mee te werken aan een
duurzaamheidkeurmerk, omdat zij dit algemene
vertrouwen van de consument niet onderuit wil
halen. Voor het creëren van een verdienmodel
is het echter van cruciaal belang dat de
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 33
 consument uiteindelijk bereid is meer voor het
product te bepalen en dat lukt alleen als de
consument ook de meerwaarde van dat product
inziet. De retail speelt een belangrijke rol in
de bewustwording van de consument. Denk
daarbij aan het combinatie logo Puur & Eerlijk
van Albert Heijn die daarmee inspeelt op de
vraag vanuit de samenleving. De samenleving
wordt steeds kritischer en dat betreft ook de
productie van pluimveevlees en eieren.
keus middelen voorschrijft op geleide van
een antibiogram. Alleen bij naleving van de
gestelde normen kunnen er vervolgstappen
worden genomen. Knelpunten die tijdens de
uitvoering van het plan opduiken worden
geëvalueerd tijdens de bijeenkomsten. Het
verschil met bijvoorbeeld GVP van de KNMvD
is dat de gestelde normen toegepast worden
op alle deelnemende bedrijven en dus niet per
bedrijf kunnen verschillen.

2.3 Proces duurzaamheidskeurmerk en Wanneer dit tot een werkbare situatie heeft
advies aan de Ppda geleid kan worden overgegaan naar de
Het invoeren van een duurzaamheidskeurmerk volgende fase, waarbij er meer normen gesteld
is alleen succesvol als het tot een kunnen gaan worden. Deze kunnen breder zijn
hoogwaardiger product leidt en tot meer dan antibioticumgebruik en ook betrekking
inkomsten voor de schakels in de keten. hebben op dierwelzijn, diergezondheid,
Dit kan alleen bereikt worden als de voedselveiligheid en volksgezondheid. De tijd
belangrijkste stakeholders in de keten gaan die hiervoor genomen wordt moet tijdens de
samenwerken. Het uiteindelijke doel is om bijeenkomsten afgesproken worden. Tijdens
een duurzaamheidskeurmerk te koppelen aan de uitvoering van het proces kunnen er meer
pluimveevlees waarbij er een hogere standaard pluimveehouders mee gaan doen en kan de
wordt gesteld dan nu de regel is. Ppda zich ook richten op andere stakeholders.
Op deze manier worden er
Advies voor de Ppda is “Het keurmerk is een tool steeds meer stappen gezet
om klein te beginnen en richting het duurzaam
om je acties op MVVO handelen, niet enkel van de
stap voor stap te werk
te gaan. Het begin van gebied zichtbaar te maken” dierenartsen, maar van de
het proces moet in gang gehele keten. Het opstellen
worden gezet door het van normen is een
bijeenkomen van de dierenartsen van de Ppda dynamisch proces, aangezien de normen steeds
met geïnteresseerde pluimveehouders. Het moeten worden aangepast aan veranderde
doel van deze bijeenkomst is om invulling te normen en standaarden in de sector en de
gaan geven aan het duurzaamheidskeurmerk. samenleving. Wanneer er stappen zijn gezet
Alleen als de gestelde normen in overleg en deze succesvol zijn gebleken (halen van de
met de pluimveehouders zijn opgesteld afgesproken doelen) op alle vier de vlakken
is er een kans van slagen. Een eerste (dierwelzijn, diergezondheid, voedselveiligheid
stap wordt gemaakt door de normen ten en volksgezondheid) moet het handelen
aanzien van het antibioticumgebruik in van de dierenarts, zoals gezegd, uitgebreid
overleg met de pluimveehouders Specifiek, worden naar meer pluimveehouders. Pas als
Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en de Ppda de ontwikkelde normen voor het
Tijdgebonden (SMART) te maken. Deze handelen van de dierenarts voor alle cliënten
doelstelling moet invulling geven aan het hetzelfde maakt kan een onafhankelijke
handelen van de dierenarts, zodat hieraan organisatie (bijvoorbeeld SMK) een officieel
normen worden gesteld ten aanzien van het duurzaamheidskeurmerk gaan ontwikkelen
antibioticumgebruik. Een leidraad kan zijn de voor de Ppda. Het uiteindelijke doel is dat het
Gids voor de Goede Veterinaire Praktijk (GVP), logo ook gedragen gaat worden door de andere
IKB Kip en het formularium. De gestelde eisen schakels in de keten en dat het op de producten
ten aanzien van het handelen van de dierenarts in de supermarkt komt te staan.
moeten voor alle deelnemende bedrijven
hetzelfde zijn. Een norm kan zijn bijvoorbeeld Commitment aan het proces is gebaseerd op
dat de dierenarts alleen antibiotica voorschrijft eigen overwegingen en de druk vanuit de
op basis van een bedrijfsbezoek of alleen 3e samenleving, de sector en de overheid ten

34 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN

aanzien van maatschappelijk verantwoordelijk
ondernemen. Tegelijkertijd worden de
deelnemende partijen gestimuleerd door het
creëren van meerwaarde van het product
(door meer duurzaam produceren en het
verbeteren van de bedrijfsresultaten, onder
andere door minder uitval en minder inzet
van antibiotica), het innemen van een
koploperspositie binnen de keten en het
uitzicht op een hogere prijs voor het product
via het duurzaamheidskeurmerk. Doordat de
normen geïmplementeerd moeten worden in de
gehele bedrijfsvoering van de dierenartspraktijk
om een keurmerk te mogen dragen is dat niet
haalbaar voor dierenartspraktijken die zich niet
uitsluitend hebben toegelegd op pluimvee. Het
zicht op het innemen van deze markt kan ook
als een stimulus gezien worden.
Op 7 juni 2010 is er een eerste concrete stap
gezet in het proces van de ontwikkeling van
het duurzaamheidskeurmerk. Er was een
stakeholderbijeenkomst georganiseerd bij
de Gezondheids Dienst (GD) in Deventer.
Vertegenwoordigers vanuit de broederij
(Probroed), farmaceutische industrie
(Intervet), dierenartsen
(uit praktijk en
werkzaam bij GD) en
pluimveehouderij waren
aanwezig. Tijdens deze
bijeenkomst hebben
we ons idee gelanceerd
en gediscussieerd over
de haalbaarheid ervan.
Het achterliggende
idee ‘verantwoord
werken en bezig zijn
met maatschappelijke
vraagstukken’ werd als
zeer relevant omarmd.
Echter het concreet
invoeren van het keurmerk heeft wat haken
en ogen. Maar ‘geloof erin hebben’ en ‘je
moet ergens beginnen’ waren de uiteindelijke
bemoedigende conclusies.
Het keurmerk is eigenlijk een tool om je acties
op MVVO gebied zichtbaar te maken en tot
waarde te brengen. En hoewel het misschien
niet op het uiteindelijke vleesproduct
Koen Cirkel lanceert het
duurzaamheidskeurmerk
zichtbaar gemaakt zal worden met een logo
kan het ‘duurzaamheidskeurmerk’ je wel ‘bij
de les houden’ om continu in te springen
op maatschappelijke vraagstukken en je
als praktijk zijnde up to date te houden
en als voorloper op diverse ontwikkelingen
in te springen. Alleen dan zul je in deze
veranderende maatschappij kunnen overleven.
Over het verdienmodel werd uitvoerig
gediscussieerd, want dit is echt een lastig
vraagstuk. Echter was de algemene conclusie
ook dat kwaliteit zich altijd terugverdiend,
misschien niet op korte termijn, maar zeker op
de lange termijn. Bovendien hoeft het zich ook
niet altijd terug te verdienen in geld. Kreten als
leuk, lonend en leerzaam zijn ook belangrijke
waarden in een MVVO bedrijfsvoering.
3 Realisatie Ppda
Deze Honours Class heeft niet zover gereikt dat
er inmiddels een duurzaamheidskeurmerk in
de winkelschappen is terug te vinden. De vraag
is echter ook hoe relevant dit is. Zoals eerder
beschreven kan het idee en de uitwerking van
het duurzaamheidskeurmerk meer als een tool
om met MVVO aan de gang te gaan gezien
worden. In dat kader
zijn er tijdens dit
proces een aantal
grote stappen gezet,
met als grootste winst
waarschijnlijk dat de
verschillende partijen
uit de keten met
elkaar in gesprek zijn
gegaan. Niet om met
een beschuldigende
vinger naar elkaar
te wijzen, maar
om samen verder
te komen. Ook de
Ppda heeft al vele kleine stapjes gezet richting
een meer MVVO-gericht beleid. Zij hebben
de commitment gegeven om zich op de
volgende punten te richten ten aanzien van het
antibioticagebruik:
a. Vermindering; alleen curatief
b. Verfijning; zie formularium, 1ste
keus>2e keus > 3e keus
I. Geen cephalosporinen
II. Geen derde keus zonder ABG
III. Terughoudend met middelen
welke gereserveerd zijn voor humaan
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 35
 (cephalosporinen, bepaalde fluorquinolonen en
macroliden)
c. Vervanging; management aanpassen,
ventilatie, bezettingsgraad, fokkerij etc etc.

Daarnaast heeft de Ppda de intentie haar visie

en beleid proactief uit te dragen naar haar
stakeholders. Vooral dit laatste punt zal leiden
tot bewustwording en op deze manier een
positief effect hebben op de meerwaarde die de
dierenarts probeert te creëren.

4 Leerervaring: Belang van MVVO en

het groepsproces
Gezien de steeds grotere vraag vanuit de
maatschappij wordt de noodzaak om MVO
en MVVO te werken steeds sterker. Het enige
knelpunt is nog om de consument ook bewust
te maken van de consequenties hiervan. Als zij
bepaalde eisen stellen aan producten, zullen
ze ook bereid moeten zijn hier meer voor te
betalen. Als dierenarts is de insteek om met
MVVO bezig te gaan echter niet om er geld
aan te verdienen. MVVO gaat verder dan dat,
het gaat om het gevoel ‘iets goeds te willen
doen’. Dat je hier dan vervolgens ook financieel
voordeel mee wilt doen is logisch en ook niet
ongewenst, maar het moet niet je drijfveer
zijn. Wellicht is het niet mogelijk om direct
een verdienmodel te kunnen koppelen aan
MVVO. Misschien moeten we het wel eerder
zoeken in verbetering van het imago of MVVO
zien als een ‘license to produce’. MVVO is een
randvoorwaarde om mee te mogen draaien in
de pluimveeketen en niet een marketingtruc
om meer inkomsten te delven. Dat zijn zaken
die ook steeds duidelijker tijdens de cursus
naar boven kwamen.
In de afgelopen 5 maanden hebben wij een
ontwikkeling doorgemaakt. We zijn ons meer
bewust geworden van onze rol als dierenarts in
de maatschappij. Er is meer dan alleen je eigen
individuele doelen. Je leeft in een maatschappij
en hoe mooi is het om daar een waardevolle
bijdrage aan te kunnen leveren? Hoe klein
dan ook. Alle beetjes helpen en het proces
van discussiëren, het bespreekbaar maken
van dilemma’s, het samenwerken binnen onze
groep, het uitdiepen van het onderwerp, het
tegen knelpunten aanlopen (verdienmodel)
en tot een eindresultaat komen heeft ons een
ontwikkeling doen door laten maken die voor
ieder van ons zeer waardevol is.
36 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 37

Door: Rieks Eggens, Marije Blok, Katrien van den Brink, Jaap Mulder, Gerwin Roerink
Inleiding voor gezelschaps-dieren en paarden is
Toen enkele jaren geleden bij het grote publiek
bekend werd dat een slachtkip slechts 6
weken oud wordt ontstond er behoorlijk wat
maatschappelijke onrust. Momenteel kijkt de
maatschappij om verschillende redenen met
argusogen naar de veehouderij, denk hierbij
aan de intensivering en het antibioticagebruik
wat in verschillende andere casussen aan
de orde komt. De melkveehouderij heeft
maatschappelijk gezien vrij weinig problemen.
De vraag is echter, wat kunnen we nù doen
om mogelijke maatschappelijke problemen
in de toekomst in deze sector te voorkomen?
Weet de gemiddelde consument van melk en
melkproducten bijvoorbeeld wel hoe oud de
Nederlandse melkkoe gemiddeld wordt? En als
zij zouden weten dat dit gemiddeld 5 jaar en 8
maanden is, zou dit dan net als destijds in de
pluimveehouderij voor maatschappelijke onrust
kunnen zorgen?
Ons doel is om de gemiddelde leeftijd van
de Nederlandse melkkoe in 10 jaar tijd met
2 jaar te verhogen. Om dit doel te bereiken
is het nodig dat het voor alle stakeholders
in de sector economische, sociale en/
of ecologische voordelen oplevert. De
belangrijkste stakeholders in deze casus zijn
de melkveehouder, de financieel adviseurs,
de voedingsadviseurs, de melkfabrieken en de
dierenarts. Zij zullen moeten samenwerken
en de voordelen moeten inzien om dit doel te
bereiken. Tevens is het van belang dat kosten
en opbrengsten verdeeld worden over alle
partijen.
Praktijkbeschrijving
De Graafschap Dierenartsen
De Graafschap Dierenartsen (DGD) is
een moderne gemengde praktijk in de
Achterhoek in Gelderland. De hoofdkliniek
38 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
De leeftijd van
de Nederlandse
melkkoe
gevestigd in Vorden. Verder worden er voor
de gezelschapsdieren spreekuren (afspraak en
inloop) gehouden op vestigingen in Zutphen,
Leesten, Eerbeek, Hengelo, Steenderen en
Ruurlo. De praktijk is in 1999 ontstaan uit een
fusie van vier gemengde praktijken met toen 16
maten in een maatschap. In totaal werken er nu
24 dierenartsen (22 fte), allen werken diersoort
gedifferentieerd (10 landbouwhuisdieren, 8
gezelschapsdieren
en 6 paard). Negen
van de dierenartsen
vormen de maatschap
en zijn eigenaar van
de onderneming. De
maatschap wordt
vertegenwoordigd door
het Dagelijks Bestuur,
bestaande uit twee
maatschapsleden en
een praktijkmanager.
Verder zijn er binnen
de maatschap diverse
commissies aangesteld,
een aantal voorbeelden
hiervan zijn een
managementcommissie, een apotheekcommissie
en een personeelscommissie.
Het “mission statement” van DGD is als
volgt: Wij combineren ondernemerschap met
hoogwaardige veterinaire dienstverlening en
kwaliteit van werk. Dit mission statement is de
leidraad bij het bepalen van het (kwaliteits)
beleid en de doelstellingen. In 2009 werden
aandachtspunten op basis van het mission
statement opgesteld wat betreft kwaliteit van
werk, hoogwaardige veterinaire dienstverlening
en ondernemerschap. Bij ondernemerschap
speelt het beter benutten van de huidige
capaciteiten van het pand, efficiënt werken
en het financiële management een belangrijke
rol. Het pand in Vorden is een pand met ideale
looplijnen en een verwarmingssysteem dat
gebruik maakt van aardwarmte. Samen met
het ventilatiesysteem dat warmte terugwint
wordt er 60% minder energie gebruikt dan bij
conventionele verwarmingssystemen.
Maatschappelijk vraagstuk: leeftijd van
de Nederlandse melkkoe verhogen
Bij de formulering van een maatschappelijk
vraagstuk is gezocht naar een casus waarbij
waardevermeerdering kan plaatsvinden en
in het meest gunstige geval een win-win
situatie ontstaat voor veehouder, dierenarts
en eventueel andere stakeholders. Deze
waarde kan ontstaan door nieuwe waarde te
genereren of door het weglekken van waarde
te voorkomen. De leeftijd van de Nederlandse
melkkoe is al jaren nagenoeg gelijk en in dit
vraagstuk is gezocht
naar mogelijkheden
om deze leeftijd te
verhogen en daarmee
de melkveestapel
duurzamer te maken.
Tevens is het van
belang om in beeld
te brengen waar
de belangrijkste
mogelijkheden liggen
om weglekken van
waarde te voorkomen.
Door middel van
literatuuronderzoek
en interviews
met verschillende
stakeholders is getracht in kaart te brengen
waar de verschillende kosten en baten ontstaan
bij het nastreven van een verhoging van de
leeftijd van het Nederlandse melkvee.
In Nederland bedraagt de gemiddelde
productieve levensduur van melkkoeien (de
periode van afkalven als vaars tot de laatste
monstername van de melkgift) ongeveer 3
jaar en 3 maanden. De gemiddelde leeftijd bij
afvoer komt daarmee op 5 jaar en 9 maanden.
(CRV-Jaarstatistieken, 2009)
Ondanks een lichte stijging in de lengte van
de productieve levensduur de afgelopen jaren,
is het gemiddeld aantal afkalvingen per koe
en de totale levensduur niet toegenomen.
De meeste koeien worden afgevoerd van het
bedrijf voordat ze hun maximale melkproductie
per lactatie hebben bereikt, waardoor per
bedrijf meer koeien nodig zijn om het quotum
vol te melken. Per jaar wordt bijna een derde
deel van de melkveestapel vervangen door
instromende vaarzen. Dit gaat gepaard met
hoge jongveeopfokkosten.
Ondanks het feit dat het verlengen van de
levensduur met kosten gepaard kan gaan
(mogelijke investeringen in huisvesting
bijvoorbeeld), blijkt dat er een aanzienlijke
kostenreductie mogelijk is bij verduurzaming
van de melkveestapel. Economische voordelen
blijken te liggen in het verlagen van het
vervangingspercentage van melkkoeien van
35% naar 25%, evenals in het verlagen van
de afkalfleeftijd van vaarzen van 27 naar 24
maanden. Het voordeel kan hiermee oplopen
tot meer dan € 1,65 / 100 kg melk. Het
verlengen van de levensduur leidt tevens tot
reductie van methaanemissie en mestproductie
doordat minder jongvee kan worden
aangehouden. Duurzamer gebruik van melkvee
leidt daarnaast ook tot verbetering van de
maatschappelijke acceptatie.
De kennis over deze grote economische
voordelen is aanwezig, maar het blijkt dat de
leeftijd van de Nederlandse melkkoeien de
afgelopen jaren nauwelijks is toegenomen.
De uiteindelijke productieve levensduur van
melkkoeien wordt vooral bepaald door de
melkveehouder en in mindere mate door
het vermogen van de koe om gedurende
lange tijd probleemloos te produceren.
Melkveehouders hebben weinig of geen inzicht
in de economische effecten van hun aanhoud-
en afvoerbeleid en beslissingen hieromtrent
worden vaak op gevoel genomen.
Om te verklaren waarom de leeftijd van
de koe niet is toegenomen, zijn een aantal
stakeholders geïnterviewd, met de vraag waar
de knelpunten liggen in het verduurzamen
van de melkveestapel. Tevens is het vraagstuk
voorgelegd om inzichtelijk te krijgen hoe de
verschillende stakeholders hierover denken. De
geïnterviewden zijn verschillende veehouders,
dierenartsen, CONO (zuivel), Vetvice, LTO en
een accountant (zie volgend figuur).
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 39
 Een algemene misvatting die uit de interviews
naar voren komt is dat een aantal stakeholders
het idee heeft dat oudere koeien meer
problemen hebben en vaker ziek zijn. Daarmee de zuivelindustrie ligt en dat zij de aangewezen
zouden zij een hogere
kostprijs per liter
melk met zich mee
brengen door een
Min LNV
toename van onder
andere medicijn- en
Huisvestings-
deskundigen
dierenartskosten.
Daarnaast stellen Voedings-
sommigen de vraag adviseurs
of het welzijn bij
het ouder worden
van de koeien wel Fokkerij
organisaties
gewaarborgd kan
blijven. Stallen Consument
blijken bijvoorbeeld
vaak niet geschikt
voor deze oudere
dieren. Men vraagt zich in sommige
gevallen dus af hoe duurzaam het verhogen
van de leeftijd van de koe is. Directe adviseurs
van de veehouder kunnen hier op inspringen
door inzicht te geven in de economische
voordelen van een hogere leeftijd, maar vaak
blijkt het lastig om de veehouder te overtuigen
en daarnaast te verdienen aan het geleverde
advies.
Tevens komt naar voren dat de positie van de
dierenarts niet bij alle stakeholders op dezelfde zou dit het goede imago van de sector
manier wordt gezien. Sommige stakeholders
zien de dierenarts niet als een belangrijke
adviseur van de veehouder, anderen vinden
de dierenarts juist bij uitstek geschikt als
ketenspeler en zijn van mening dat hij meer
zou moeten samenwerken met de andere
stakeholders. Over de kennis en kunde van
de dierenarts verschillen de meningen ook en
het probleem ligt in het effectief overbrengen
van advies. Daarnaast is niet iedere veehouder
bereid om het advies over te nemen en worden economische, ecologische en maatschappelijke
beslissingen vaak op gevoel genomen en niet
altijd economisch onderbouwd. Sommige
adviezen gaan gepaard met een bepaalde mate
van investeringen, hierbij lopen de kosten
uit voor de baten. Niet iedere veehouder ziet
hier op dat moment de noodzaak van in. Het
lastigste blijft bij elk advies steeds weer om
te voorspellen wat de investering opbrengt,
er wordt niet geïnvesteerd als daar geen extra
40 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
opbrengsten tegenover staan.
Veel stakeholders geven aan dat de macht bij
partij zijn om
Zuivelindustrie veranderingen tot
Melkveehouder
stand te brengen door
een hogere melkprijs
Accountant te bieden. Als de
melkprijs toeneemt,
kan er aan de zijde
van de kostprijs ook
Dierenarts
het één en ander
veranderen.
Belangenorganisaties: Op de vraag
LTO/KNMvD
waar de waarde
weglekt waren veel
Retail stakeholders het
er over eens dat
melkvee efficiënter
Maatschappij
Figuur 1: de stakeholders.
kan worden ingezet
en dat het voornamelijk te wijten valt
aan het slecht opvolgen van advies door de
veehouder. Ook de slechte samenwerking van
de verschillende adviseurs om tot een duidelijk
advies voor de veehouder te komen speelt een
rol.
Oplossingen voor het vraagstuk
De huidige maatschappelijke ontwikkelingen
vragen om verbeteringen in de melkveesector.
Wanneer er niet actief aan gewerkt wordt,
kunnen schaden. Verduurzaming van de
melkveehouderij zou deze maatschappelijke
acceptatie kunnen waarborgen of zelfs
vergroten. We moeten niet wachten
totdat de publieke opinie of wetgeving
de melkveehouderij gaat dwingen tot
duurzaamheid. Duurzaamheid is in dit
vraagstuk een proces dat erop gericht is de
gedwongen afvoer van melkvee te verminderen
en de vrijwillige afvoer te vertragen met
winst. Verlenging van de productieve
levensduur van de melkkoe heeft positieve
gevolgen voor mens en milieu en zorgt tevens
voor winst. Deze drie pijlers worden ook wel
aangeduid als “People, Planet & Profit”, in
onderstaande tabel staan de voordelen voor
alle drie vermeld.

De verbetering van de duurzaamheid
van de Nederlandse melkveehouderij
vraagt om een aanpak, waarbij alle bij de
sector betrokken partijen een rol moeten
spelen. Melkveehouders, dierenartsen,
veevoederleveranciers, zuivelondernemingen,
fokkerijorganisaties, belangenorganisaties,
huisvestingsdeskundigen en accountants
zullen allemaal moeten samenwerken
aan een gemeenschappelijk doel met
aantoonbare economische voordelen. Naast
economische voordelen spelen sociale en
ecologische voordelen ook een grote rol. Als
de maatschappij actief wordt betrokken bij
dit proces en er een transparante manier van
werken ontstaat, kan dit bijdragen aan een
positiever imago van de melkveehouderij.
De inspanningen van de betrokken partijen
zullen moeten resulteren in bewustwording
bij de melkveehouder van de economische
voordelen die een verlengde levensduur
van de melkkoe oplevert. De veehouder
zal moeten inzien, dat investeringen, die
nu gedaan worden op het gebied van
duurzaamheid, rendement opleveren op de
lange termijn. Naast bewustwording moeten
er belangrijke veranderingen plaatsvinden in
de bedrijfsvoering van de veehouder. Kennis
en vaardigheden zijn nodig, wat zal bijdragen
aan een verbetering van de ondernemers- en
managementkwaliteit van de melkveehouder.
Deze kennis en vaardigheden kunnen worden
opgedaan in workshops voor veehouders. In
deze workshops kunnen adviseurs met kennis
van zaken uitleg geven. Door gebruik te maken
van kleine groepen wordt actieve deelname
gestimuleerd.
Niet alleen de
kennis van de
veehouder moet
naar een hoger
niveau worden
getild, maar in de
hele keten moet
het kennisniveau
toenemen. Dit geldt
met name voor de
partijen die frequent
contact hebben met
de veehouder, dus
voor de dierenarts,
accountant, veevoederleverancier en
fokkerijvertegenwoordiger. Dit doel kan onder
andere bereikt worden door deze adviseurs
nascholing te laten volgen. Het halen van
de nascholing zou kunnen resulteren in
certificering.
Om een duurzaamheidprogramma als dit op
nationaal niveau toe te passen kan dat het beste
gerealiseerd worden via de zuivelorganisaties.
Deze organisaties hebben een grote invloed
in de sector en hebben de middelen om
ondernemers die hieraan meewerken te
belonen. Een bottum-up benadering zou hierbij
het beste zijn. Hierbij kunnen ondernemers
(veehouders) vrijwillig meedoen, zodat ze
gestimuleerd worden meer te doen dan het
gevraagde. Dit werkt over het algemeen beter
dan het opleggen van regels van bovenaf. Een
andere mogelijkheid is om het programma op te
delen in regionale programma’s. Het werken op
regionaal niveau bevordert de betrokkenheid
en samenwerking en resulteert in betere
onderlinge bereikbaarheid en communicatie.
Door op dit niveau te werken kan meer
rekening worden gehouden met de verschillen
tussen bepaalde regio’s. Nog een mogelijkheid
is dat dierenartsen, veevoederleveranciers,
accountants, fokkerijorganisaties en andere
regionale partijen zelf het initiatief nemen
om een regionaal duurzaamheidprogramma
op zetten. Door actief deel te nemen in dit
samenwerkingsproces kan de dierenarts zich
beter positioneren in de keten en zijn rol toe
eigenen. De dierenarts zal dan niet alleen een
dienstverlener zijn, maar een ketenspeler, die
meer doet dan het leveren van de gevraagde
curatieve zorg.
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 41
 Het blijkt dat vooral de melkveehouder bepaalt
wat de uiteindelijke productieve levensduur
wordt van een melkkoe. De veehouder moet
daarom beter inzicht krijgen in de economische
effecten van zijn aanhoud- en afvoerbeleid,
zodat beslissingen hierover niet slechts op
gevoel worden genomen. Er zal een praktisch
instrument moeten worden ontwikkeld
waarmee de veehouder op eenvoudige wijze
kan berekenen of het rendabel is om jongvee
of melkvee aan te houden of af te voeren.
Daarnaast zullen er meer instrumenten moeten
worden ontwikkeld, die de melkveehouder
helpen bij de verbetering van de duurzaamheid
van zijn melkveestapel.
Een concreet voorbeeld hiervan is de Cowside
test. Dit is een test die De Graafschap
Dierenartsen in samenwerking met de TU-
Twente ontwikkelt, en waaraan momenteel 23
ambitieuze melkveehouders meewerken in de
vorm van een pilotstudie. Het doel van deze
pilotstudie is tweeledig:
1. Allereerst is er een onderzoek gestart naar
het gehalte geïoniseerd calcium in het bloed
en geïoniseerd magnesium in de urine bij
melkkoeien op drie momenten rondom het
afkalven om een voorspellende waarde te
krijgen aangaande (sub)klinische melkziekte.
Onderzocht wordt of er middels deze gegevens
gerichter kan worden behandeld of preventief
ingegrepen kan worden waardoor veel
problemen rondom het afkalven voorkomen
kunnen worden.
2. Daarnaast wordt onderzocht of er met
behulp van nanotechnologie on site(naast
de koe op het bedrijf, met behulp van de
B4G Farmchip (www.blue4green.com), de
diagnostiek voor dierenartsen uitgebreid kan
worden en daardoor een correcte behandeling
ingezet kan worden. Tevens kunnen koeien
op melkveebedrijven op anionen- en kationen
balans gemonitord worden om preventief in
het rantsoen in te grijpen. In eerste instantie
worden geïoniseerd calcium en geïoniseerd
magnesium onderzocht maar in de toekomst
kunnen wellicht ook andere moleculen via
dezelfde methode onderzocht worden.
Het geheel resulteert in een specifieke
bedrijfsanalyse van het droogstand
management en de start van de lactatieperiode
op de geselecteerde melkveebedrijven.
42 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
Er wordt gekeken naar verschillende
gezondheidsindicatoren om zodoende een
handvat te hebben om in een vroegtijdig
(subklinisch) stadium regulerende maatregelen
te kunnen nemen. Met de verkregen gegevens is
het mogelijk de bedrijfsvoering te optimaliseren
waardoor er aanzienlijke kosten en lasten
worden bespaard. Bovendien wordt er op deze
manier aan een beleid meegewerkt waarbij
wordt getracht de duurzaamheid van de
dieren te verhogen, het antibioticumgebruik te
verminderen en het dierwelzijn te verbeteren.
Het uiteindelijke doel is een beter economisch
bedrijfsresultaat en verhoging van de
arbeidsvreugde.
Een licht calciumtekort rondom afkalven is een
normaal verschijnsel bij melkkoeien. Echter, in
de praktijk blijft het bij veel dieren niet beperkt
tot een licht tekort, maar ontstaan er velerlei
problemen door ernstige calciumtekorten
rondom afkalven. Het is bekend dat de
gevolgen van dit calciumtekort zich niet
beperken tot de dag van afkalven. Tot ver in
de lactatieperiode zijn de gevolgen van (sub)
klinisch calciumtekort merkbaar. Hierbij valt te
denken aan:
• Extra tijdsinspanning (verzorging zieke
koeien, nasleep als gevolg van aan
calciumtekort gerelateerde ziekten)
• Extra kosten (productieverlies,
behandeling, dierenarts, extra (onnodige)
jongveeopfok, voorkombare tijdsverspilling,
vruchtbaarheidsproblematiek. Zie
onderstaande tabel.)
• Maatschappelijke positie veehouderij
(hoger antibioticagebruik, verminderd
dierenwelzijn, gemiddelde levensduur
melkvee)
In de volgende tabel zijn de kosten van
verschillende aandoeningen bij melkvee in
Nederland uiteengezet.
Tabel: kosten aandoeningen melkvee Nederland in
euro’s.
Legenda bij tabel:
• Therapie: kosten van de gemiddelde therapie van
deze aandoening
• Tijd-V: gemiste inkomsten door geïnvesteerde tijd
veehouder
• W.t. melk: gemiste inkomsten door wachttijd melk
• V.V.: gemiste inkomsten door verliesdagen
vruchtbaarheid
• Verlies prod.: gemiste inkomsten door verminderde
melkproductie
• %Afvoer: schade door kans op afvoer
• Totaal: totale kosten in euro’s per enkel geval van de
aandoening
Duurzaamheid van de oplossing
Duurzaam ondernemen houdt naar onze visie in
dat nieuwe technologieën en innovaties worden
ingezet ten behoeve van de economie, ecologie
en sociale kanten. Nieuwe technologieën bieden
nieuwe kansen die duurzaamheid ten goede
kunnen komen. Door het integreren van milieu
en sociale aspecten in de bedrijfsstrategie, in de
marketing en in de in investeringsbeslissingen
kan er door middel van samenwerking tussen
verschillende ketenspelers gewerkt worden aan
duurzame oplossingen.
Het gewaagde doel wat wij ons gesteld hebben
is de gemiddelde leeftijd van het melkvee in
Nederland te verhogen met 2 jaar binnen 10
jaar. Door de leeftijd van de koe te verhogen
wordt er een duurzame oplossing geboden
voordat er daadwerkelijk sprake is van een
probleem. Op dit moment is de leeftijd van het
melkvee in Nederland nog geen issue, echter
dit zou in de toekomst met de steeds kritisch
wordende moraal van de burger een issue
kunnen worden. De maatschappij is namelijk
steeds kritischer over de manier waarop
voedsel en dus ook melk geproduceerd wordt.
Duurzaamheid houdt in dat er sprake is van
een continue dynamische ontwikkeling,
gedreven door menselijke verwachtingen over
de toekomstige mogelijkheden gebaseerd op
economie, sociale en ecologische gegevens.
Ook op het melkveebedrijf spelen deze factoren
een rol. Door de leeftijd van het Nederlandse
melkvee te verhogen wordt gewerkt aan de
integrale duurzaamheid van de Nederlandse
melkveesector.
De eerdergenoemde Farmchip is een concrete
stap in de goede richting, maar de leeftijd
van de melkkoe kan alleen omhoog als alle
spelers in het veld samenwerken en wanneer
iedereen eenzelfde doel nastreeft. De veehouder
zelf, de dierenarts, de financieel adviseurs,
de veevoederadviseur en de zuivelindustrie
zijn hierbij de belangrijkste spelers. Daarbij is
het van belang dat de risico’s en opbrengsten
verdeeld worden over de stakeholders en dat
zij samen tot eenzelfde advies komen voor
de veehouder. Op die manier kan het bij alle
stakeholders voordeel opleveren en kan verlies
van waarde worden verminderd.
Advies aan de dierenarts
Het belangrijkste advies aan de dierenarts is:
communiceer! Zorg dat er een vertrouwensband
ontstaat met de verschillende ketenspelers
en zorg voor horizontaal overleg met elkaar,
dat wil zeggen zie elkaar als gelijkwaardige
gesprekspartners. De dierenarts moet zelf een
proactieve rol spelen bij het tot stand komen
van deze gesprekken en geen afwachtende
houding aannemen. Maak de verschillende
ketenspelers duidelijk dat diergeneeskundige
zorg verschuift van consultief naar preventief
en dat je een belangrijke schakel bent in
de keten. Daarnaast is het van belang deze
meerwaarde aan te tonen door middel van
rendementsberekeningen voor de geleverde
adviezen.
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 43
 Verder is het van belang dat de dierenarts
transparant en open werkt. Zowel naar
de veehouder als naar de maatschappij.
Transparantie naar de veehouder is
bijvoorbeeld van belang op de rekening. Laat
zien dat je tijd hebt geïnvesteerd in onderzoek,
kom met een goed advies en toon daarbij dus
ook de gespecificeerde rekening.
Tenslotte komt duidelijk naar voren dat
de zuivelcoöperatie een belangrijke speler
is in de sector. Dierenartsen zouden meer
samenwerking moeten zoeken met de zuivel
om de veterinaire begeleiding te behouden
in de vorm van kwaliteitssystemen in de
zuivelsector. Door actief mee te denken in
duurzame ontwikkelingen en mogelijkheden
aan te grijpen, kan de dierenarts dan ook in de
toekomst zijn positie behouden in de sector en
van speelbal veranderen in spelbepaler.
Leerervaringen MVVO
Tijdens de MVVO cursus zijn er vele leerzame
momenten geweest, die we graag willen
samenvatten met een aantal pakkende
oneliners.
• Je weet pas wat je principes waard zijn als
het je geld gaat kosten.
• Wees niet bang te verliezen, verloren heb je
al, je kunt dus alleen maar winnen.
• Lang niet alle acties hebben duurzaamheid
van het eigen product als grondslag.
• Werk aan de praktijk, niet alleen in de
praktijk.
44 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
• Duurzaamheid is een concreet gegeven en
als dierenarts en dierenartsenpraktijk kun je
hier zeker een bijdrage aan leveren.
• Hardlopers zijn doodlopers.
• We hebben twee oren, twee ogen en maar
één tong. We moeten meer luisteren, meer
om ons heen kijken en minder praten.
• Rol van de dierenarts: Van speelbal naar
spelbepaler.
Gebruikte literatuur
• Werken aan duurzaam melkvee: Een aanpak
voor het bevorderen van de duurzaamheid
van de Nederlandse melkveestapel (2005)
Door: L.J. van der Kolk & W. van Laarhoven.
• Sustainablity of Dutch dairy farming
systems; a modelling approach (2005) Door:
Klaas Jan van Calker.
• CRV-Jaarstatistieken (2009)
• Dictaat honoursclass MVVO (2010)
• Duurzame landbouw in beeld: resultaten va
n de Nederlandse land- en tuinbouw op het
gebied van people, planet en profit. (2007)
Door: Koen Boone, Kees de Bont, Klaas Jan
van Calker, Anita van der Knijff & Hans
Leneman.
• Oudere koeien voor een duurzame houderij
(2008) Door: Jules Gosselink, Bram Bos,
Sjoerd Bokma & Peter Groot Koerkamp.
• Afvoerleeftijd geen betrouwbare maat
voor duurzaamheid (2006) Door: Wijbrand
Ouweltjes.
• Informatie over de Farmchip door De
Graafschap Dierenartsen

Door: Hans van Embden, Boukje Hooijer-Nouwens, Tineke Kramer, Ayla Hesp, Frank van Schaijk
1 Inleiding
In het kader van MVVO heeft dierenarts
en eigenaar van praktijk Arts4dieren te
Haaksbergen, Hans van Embden, het volgende
maatschappelijk vraagstuk aangedragen:
volksgezondheid met betrekking tot het houden
van gezelschapsdieren op lokaal niveau.
1.1 Beschrijving Arts4dieren
Hans van Embden is eigenaar en dierenarts van
Arts4Dieren, met een praktijk in Haaksbergen
en in Hengelo. Tevens is hij eigenaar van
Flexvet, een bureau dat personeels- en
managementdiensten levert aan de veterinaire
sector.
Arts4Dieren is een
eerste lijnspraktijk
die ten dienste
staat van de regio
Haaksbergen, die
met een team van
‘happy’ personeel een groep klanten bediend
die zich begrepen voelen en graag terugkomen
vanwege de klant-, mens- en diervriendelijke
manier van werken. Naast de directe zorg
voor dieren stelt de praktijk zich tot doel een
duidelijke, gehonoreerde functie te vervullen
binnen de veterinaire volksgezondheid. Dit
houdt in dat Arts4Dieren een centrale rol speelt
bij de educatie van burgers over gezondheid
van mens en dier, en dat de praktijk een vaste
en gewaardeerde raadgeverfunctie vervult
op het niveau van gemeentelijk bestuur.
Het team van Arts4Dieren bestaat uit drie
dierenartsen, waaronder Hans van Embden, en
vijf assistenten.
One Health
Haaksbergen
1.2 Maatschappelijke ontwikkelingen
Onder andere de Wereld Gezondheids
Organisatie stelt dat gedurende de afgelopen
tientallen jaren meer dan 60% van de
nieuw gediagnosticeerde infectieziekten bij
mensen veroorzaakt werden door pathogene
infectieuze agentia afkomstig van dieren
of dierlijke producten1. Met deze toename
van waarnemingen van zoönosen is ook de
bewustwording omtrent de overlap tussen
humane en veterinaire geneeskunde gegroeid.
Het belang van betere samenwerking
tussen beide werelden neemt toe. Deze
vooruitstrevende en prikkelende gedachtengang
wordt ook wel de One World, One Health2
(OWOH) beweging
genoemd.
Mede gedreven door de wereldwijde uitbraak
en verspreiding van het hoog pathogene
H5N1 aviaire influenza virus vanaf 2003, wil
dit OWOH-concept sectoroverschrijdende
samenwerking promoten, om zo de
volksgezondheid te bevorderen en de aanpak
van nieuwe infectieziekten te verbeteren.
Uitbraken van West Nile Virus in de
Verenigde Staten, SARS vanuit Hong Kong,
de ‘varkensgriep’ en de Q-koorts in Nederland
hebben daarnaast bijgedragen aan een
noodzaak tot een strategie om uitbraken in de
toekomst op een slimmere manier te kunnen
aanpakken.
1 www.who.int
2 Contributing to one world, one health strategisch document
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 45
 Op dit moment leeft het One World, One
Health concept met name op het niveau van
internationale organisaties, zoals de Wereld
Gezondheids Organisatie (WHO), het Europees
Parlement en nationale overheden. Er bestaat
op regionaal niveau nog weinig samenwerking
en kennisuitwisseling tussen de humane en
veterinaire medische beroepsgroepen, terwijl
dit juist van essentieel belang is. Betere
communicatie op lokaal niveau zal leiden tot
ontplooiing van gedeelde initiatieven en op
den duur tot een betere aanpak van de humane
gezondheidsrisico’s te wijten aan de steeds
intensiever wordende mens-(huis)dier-relatie
en de meer antropomorfe omgang met (huis)
dieren.
Het onderwerp zoönosen is in Nederland erg
actueel in de landbouwhuisdieren sector.
De intensieve veehouderij in het leefgebied
van Nederlandse burgers heeft geleid tot een
verhoogde kans op uitbraken van epidemieën.
Q-koorts is hiervan een voorbeeld. In de
gezelschapsdierensector spreekt men van een
heel andere en veel kleinschaliger manier
van het houden van dieren. Echter, er mag
niet vergeten worden dat de Nederlandse
bevolking samen leeft met bijna 2,1 miljoen
honden en 3,6 miljoen katten, 2,4 miljoen
zang en siervogels3 en een toenemend aantal
knaagdieren en reptielen.
Naast het aantal gehouden gezelschapsdieren
heeft er de laatste 20 jaar ook een ontwikkeling
plaatsgevonden in de manier waarop de
gezelschapsdieren beschouwd worden en hoe
zij gehouden worden. Een huisdier is een
gezelschapsdier geworden en onderdeel van
het gezin. Hiermee is ook het fysieke contact
intensiever geworden. De relatie is op alle
fronten inniger dan 20 jaar geleden.
Tegelijkertijd verandert de demografische
samenstelling in Nederland. Op 1 januari 2009
telde Nederland bijna 2,5 miljoen 65-plussers
(15% van de bevolking) De prognose is dat er
over veertig jaar 4,5 miljoen 65-plussers zijn;
wat gelijk is aan 25% van de totale bevolking4.
Het zal de komende tien jaar een uitdaging
zijn om goede zorg voor deze enorme groep
ouderen te garanderen.
3 Staat van het dier, 2009
4 Nationaal kompas volksgezondheid
46 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
Met de hiernaast beschreven maatschappelijke
ontwikkelingen in het vizier is het tijd voor
maatschappelijk verantwoord ondernemen
rondom volksgezondheid en gezelschapsdieren.
2 Het maatschappelijk vraagstuk
Hieronder worden de resultaten van het
onderzoek omtrent volksgezondheid en
gezelschapsdieren verder uiteen gezet. Eerst
wordt de focus rondom volksgezondheid
en gezelschapsdieren nader gedefinieerd en
risico’s en voordelen van het houden van
gezelschapsdieren beschreven. Vervolgens
worden stakeholders geïdentificeerd en zijn
de belangrijkste hiervan geïnterviewd. De
belangrijkste conclusies van deze interviews
zullen hierna besproken worden.
2.1 Focus
De maatschappelijke kans die gezien
wordt is ‘One Health Haaksbergen’. Dit
onderzoeksthema kan als volgt omschreven
worden:
Humane gezondheidsrisico’s verlagen en
positieve psychosociale effecten bevorderen
van het houden van gezelschapsdieren binnen de
lokale gemeenschap.
Veterinaire volksgezondheid is in het kader van
dit onderzoek onderverdeeld in een tweetal
groepen. Ten eerste spelen gezondheidsrisico’s
van het hebben van een dier een belangrijke
rol, inclusief zoönosen. Daarnaast heeft het
houden van een huisdier psychosociale effecten
op de mens, die niet onderschat mogen worden.
Met deze onderverdeling wordt verder gewerkt
bij de stakeholder- analyse en bij het opstellen
van verdienmodellen.
2.2 Inventarisatie risks en benefits
van gezelschapsdieren
2.2.1 Zoönosen in Nederland en de regio Twente
Om een ruwe inventarisatie te doen van
welke zoönosen een rol spelen in de regio
Haaksbergen, is informatie verzameld via
gesprekken met de GGD Twente en het
streeklaboratorium in Enschede. Deze data zou
een aanknopingspunt kunnen vormen voor
humaan-veterinaire samenwerking.
De GGD krijgt onder andere informatie binnen
via telefonische vragen en meldingen van
meldingsplichtige ziekten. Gebaseerd op data
van 2008 – 2010 kan geconcludeerd worden
dat met name MRSA, Scabiës, Q-koorts,
Rabiës en tekenziekten tot telefonische vragen
hebben geleid. Daarnaast bleek dat Q-koorts,
E. coli, Hantavirus en Papegaaienziekte
(Chlamydophila psitacci) de meest gemelde
zoönotische ziektes zijn in Twente.
Verder gaf het streeklaboratorium in Enschede
de volgende zoönosen als top vijf in aflopend
belang voor de regio Twente: MRSA,
Q-koorts, Hantavirussen, Cryptosporidium
en Campylobacter. Uit deze informatie kan
geconcludeerd worden dat er een discrepantie
is tussen het voorkomen van de ziekte
en een aantal meldingen ervan. Dit heeft
onder andere verband met het wel of niet
meldingsplichtig zijn van de betreffende
zoönose (Cryptosporidium is bijvoorbeeld niet
meldingsplichtig).
2.2.2 Voordelen van het houden
van gezelschapsdieren
Onderzoek heeft uitgewezen dat het houden
van een huisdier op verschillende manieren
bijdraagt aan het welzijn van de mens:
• Bevordering van humane genezing5
• Toename psychisch welzijn6
• Toename van lichamelijke beweging7
• Bevordering van sociale contacten8
Bij de interviews met betrokkenen van ons
maatschappelijk vraagstuk blijkt dat deze
voordelen door alle partijen onderkend
worden, zoals verderop beschreven wordt.
5 Another breed of “service” animals: STARS study findings
about pet ownership and recovery from serious mental ill-
ness; Wisdom JP, Saedi GA, Green CA. Am J Orthopsychia-
try, 2009
6 The human-companion animal bond: how humans benefit.
riedmann E, Son H. Vet Clin North Am Small Anim Pract.
2009
7 Influence of companion animals on the physical and
psychological health of older people. Raina P, et. al. J Am.
Geriatr Soc.,1999
8 Pets as therapy: effects on social interaction in longstay
psychiatry. Hall PL, Malpus Z. Br J Nurs. 2000
2.2.3 Conslusies risks en benefits analyse
Gesteld kan worden dat risico’s bestaan wat
betreft het hebben van een gezelschapdier,
maar dat monitoring ontbreekt. Hierdoor kan
niet gezegd worden welke zoönosen het meest
van belang zijn in de regio Haaksbergen.
Uit het recente rapport Monitoring
van Zoönosen bij Gezelschapsdieren in
Nederland9 blijkt dat de overheid het risico
van overdraagbare infectieziekten bij
gezelschapsdieren van belang acht met het oog
op de volksgezondheid, en zoekt naar manieren
om dit te monitoren. Lokale (dieren)artsen
zouden een belangrijke rol kunnen spelen bij
deze monitoring, aangezien zij de personen zijn
die diagnosen stellen bij hun patiënten.
Uit eerdergenoemde studies blijkt ten slotte dat
het hebben van een huisdier op zeer positieve
wijze bij kan dragen aan het humaan welzijn.
De algehele conclusie van de risks en benefits
analyse is dan ook dat bij het verantwoord
houden van een gezelschapdier de voordelen
zeker zwaarder wegen dan de risico’s.
3 Stakeholder analyse
3.1 Identificatie stakeholders
Om tot inzicht te komen welke partijen
een rol spelen bij het gekozen focus is een
stakeholderanalyse uitgevoerd (zie figuur
1). Hierin staat ‘One Health Haaksbergen –
het verlagen van risico’s en verhogen van
positieve psychosociale effecten’ centraal. Er
is een onderscheid gemaakt in primaire en
secundaire stakeholders. Primaire stakeholders
zijn dusdanig betrokken bij het thema,
dat focusrealisatie niet mogelijk is zonder
samenwerking met deze belanghebbenden.
Secundaire stakeholders hebben ook belang
bij het oplossen van het vraagstuk, maar zijn
hiervoor niet onmisbaar. Dit heeft tot het
volgende figuur geleid.
9 Monitoring van zoönosen bij gd in Nederland
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 47
 MVVO rout
De Dierena

...een artsenpraktijk voor dieren, waar zieke dieren behandeld worden en

dierhouders ondersteund worden bij het voorkomen dat gezonde dieren ziek
worden. De dierenartspraktijk is een belangrijke schakel in de maatschappij, met
verantwoordelijkheid voor het welzijn van mens en dier. De dierenartspraktijk
behartigt primair de belangen van het dier. Dit doet een dierenartspraktijk met
respect voor het dier en met oog voor de belangen van de dierhouder. Naast zijn
primaire verantwoordelijkheid speelt de dierenartspraktijk een belangrijke
maatschappelijke rol. De dierenartspraktijk draagt bij aan de maatschappelijke
discussie omtrent dierwelzijn, diergezondheid, voedselveiligheid,
volksgezondheid en een duurzame dierhouderij.

Waarom streeft De Dierenartspraktijk naar MVVO?

Onze motieven voor MVVO zijn:

Het onderkennen van het grote belang van gezelschapsdieren voor zijn houders;
Inspelen op de groeiende maatschappelijke druk op de veehouderij (bio-industrie) door het bevorderen van
een omslag naar een duurzame veehouderij;
Optreden als ambassadeur van het dier om diergezondheid en dierwelzijn te verbeteren;
Nieuwe manieren van ondernemen ontwikkelen voor veehouders en voor de dierenarts zelf (minder
afhankelijk van medicijnenverkoop).
Begrip kweken bij partners in de keten, van veehouders tot belangengroepen en consumenten.

Welke kansen biedt MVVO De Dierenartspraktijk?

DIERGEZONDHEID EN DIERWELZIJN
• Aantoonbare verbetering van de algehele diergezondheid en dierwelzijn in
Nederland;
• Het bieden van alternatieven voor antibioticagebruik, zoals verbetering van het
stalklimaat, verlaging van het bezettingsklimaat, vaccinaties, betere voeding en Onze MVVO ambi
verhoogde voederconversie;
• Beter besef van de verantwoordelijkheid van dierenartsen omtrent ethisch
handelen, bij medicijngebruik of euthanasie;
• Meer maatschappelijk bewustzijn omtrent diergezondheid en dierwelzijn. De Dierenartspraktijk wil…

Een aanjager zijn in het verduurzamen van

VOEDSELVEILIGHEID EN VOLKSGEZONDHEID gezelschapsdieren, om de belangen van
• Meer voedselveiligheid en minder resistentie door minder antibioticagebruik; behartigen. Een MVVO dierenartspraktijk
• Betere informatievoorziening voor consumenten over herkomst, kwaliteit en risico’s dierenartspraktijk richt zich meer en meer
dierlijke producten; diergezondheid, dierwelzijn, voedselveilig
• Het benutten van de sociale rol van gezelschapsdieren; dierenartspraktijk is zich bewust van de m
• Minder risico’s voor de volksgezondheid door zoönosen. onderwerpen en stelt zich hierin proactief

Hiertoe legt de dierenartspraktijk nadruk op

VETERINAIRE EN AGRARISCHE SECTOR
• Vermindering antibioticagebruik, onderme
• Verbetering van het imago van dierenarts, de veehouder en de keten als geheel;
• Transparantie van de totale keten bevord
• Verbeterde kwaliteit, efficiëntie en duurzaamheid door ketenintegratie
• Het opstarten van een actieve stakeholde
• Verlaging ondernemingskosten door efficiëntere bedrijfsvoering;
• Bredere advisering aan klanten, bijvoorbe
• Verlaging van de milieubelasting door efficiëntere bedrijfsvoering;
regelgeving, gezondheid en welzijn;
• Beter inzicht en afstemming van wensen van stakeholders door meer contact met
• Meer samenwerking met partners in de to
stakeholders en actieve stakeholderdialoog.

48 MVVO ROUTEKAART
routekaart van
enartspraktijk

Welke adviezen kan De Dierenartspraktijk nemen om MVVO

daadwerkelijk uit te voeren en te verankeren ?

• Terugdringen antibioticagebruik
• Ontwikkelen keurmerk
• Dierenarts als voorlichter
• Dierenarts als gezondheidscoach
• Inkomsten genereren door middel van uurtarief
• Bedrijfsadvisering gericht op gezondheidsmanagement
• Verduurzamen bedrijfsvoering dierenartspraktijk
• Transparantie in werkwijze
• Actieve stakeholderdialoog door het organiseren van bijeenkomsten
• Samenwerking met maatschappelijke instanties (GGD, huisarts)
• Voorlichten en/of verbinden aan scholen, kinderboerderijen
• Bewustzijn consumenten verbeteren
• Voordelen van MVVO aan veehouders bespreken
• Actualiseren van de gedragscode naar MVVO
• Visie per dierenartspraktijk ten aanzien MVVO opstellen
• Communicatie binnen de keten op gang brengen
• Streven naar ketenintegratie als de nieuwe standaard
Wat is Maatschappelijk • Wordt van speelbal spelbepaler in het duurzaamheidsdebat
Verantwoord Veterinair
Ondernemen (MVVO)

en wat betekent het voor

de Dierenartspraktijk?

Onze stakeholders zijn:

• Klanten (veehouder, pluimveehouder, diereigenaar)

• Leveranciers
• Consumenten
• Detailhandel, restaurants, cateraars
• Farmaceuten
• Overheid ( Ministerie LNV, RIVM, PVE, IKB, VWA)
mbities en thema’s zijn:
• Slachterijen
• Branche – en belangenverenigingen (LTO, KNMvD, AUV)
• Fokkerijen
• Maatschappij
en van de veehouderij en het houden van • Fokverenigingen
n van mens en dier op een verantwoorde wijze te • Milieu, dierenwelzijn en andere belangengroepen
aktijk is onafhankelijk en autonoom. De MVVO (Wakker Dier, Varkens in Nood)
meer op zijn adviserende rol in het verbeteren van
• Gezondheidsdienst voor Dieren
lveiligheid en volksgezondheid. De MVVO
n de maatschappelijke druk omtrent deze • Huisartsen, specialisten en GGD
actief op.

ruk op de volgende thema’s:

dermeer door het bieden van alternatieven;

evorderen;
eholderdialoog
voorbeeld omtrent diermanagement, wet- en

n de toeleverende keten, zoals veevoervoorlichters.

©

ROUTEKAART MVVO 49
 Figuur 1. Analyse van de stakeholders
rondom de focus, one-health Haaksbergen,
ingedeeld in vijf sectoren. Primaire
stakeholders in de binnenste ring zijn
onmisbare partijen in de realisatie van
de focus. Secundaire stakeholders hebben
belang bij de focus, maar zijn niet
onmisbaar in de realisatie ervan.

3.2 Conclusies interviews met stakeholders

In de volgende stap van het onderzoek is geanalyseerd hoe de stakeholders het maatschappelijk
thema, volksgezondheid en gezelschapsdieren, ervaren. Om dit te bewerkstelligen zijn interviews
gehouden met de primaire stakeholders: een huisarts uit Haaksbergen, personen werkzaam bij
GGD Twente en het streeklaboratorium te Enschede, de beheerder van de kinderboerderij en
met de gemeente Haaksbergen. De diereigenaren (de klanten van Arts4dieren) werden al eerder
geïnterviewd. Ook werknemers van Arts4dieren zelf zijn al eerder in het proces geïnterviewd. In
onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de belangrijkste conclusies uit deze interviews.

Klanten Klanten zijn over het algemeen tevreden over de huidige diensten van een dierenarts. Ze zijn
zich weinig bewust van de (zoonotische) risico’s die een huisdier vormt. Ze weten, onbewust,
hoe een gezelschapsdier kan bijdragen aan het welzijn van de eigenaar. Ze zien geen actieve rol
voor de dierenarts in de volksgezondheid.
Medewerkers Zij zijn bewust van risico’s en signaleren deze ook, maar dragen dit niet actief uit naar dierei-
Arts4Dieren genaren

Kinder-boerderij Naast de bestaande veterinaire zorg en de verplichtingen die bij een gecertificeerde kinderbo-
erderij horen, zien zij geen aanvullende rol van de dierenarts.
Gemeente Op gemeentelijk niveau wordt momenteel geen structureel overleg gevoerd over volksgezond-
heid.
Indien er samengewerkt wordt met een dierenartsen, zal deze zich moeten opstellen als een
afgevaardigde van dierenartsen in de regio.

Huisarts Huisartsen zien alleen een reactieve rol voor zichzelf als het gaat om preventieve geneeskunde.
Er zijn veel lokale overlegstructuren die gebruikt kunnen worden en er zijn verschillende
(periodieke) overlegstructuren, waarin de dierenarts een rol kan spelen. Dierenartsen voe-
gen hierin alleen iets toe als ze zich lokaal/regionaal organiseren, met een afgevaardigde als
gesprekspartner.
Zorgverzekeraars zullen niet veel zien in preventieve zorg op dit gebied.

GGD Zoönosen vormen een risico, maar het is niet bekend hoe groot dit exact is.
Bij recente uitbraken had de GGD graag een lokale dierenarts als contactpersoon gehad.
Een structurele samenwerking met een dierenarts is mogelijk en zelfs wenselijk.

Tabel 1: Conclusies stakeholder interviews

Over het geheel genomen kan gezegd worden dat alle stakeholders positief staan ten opzichte
van de focus om risico’s te verlagen en psychosociale effecten te vergroten van het houden
van gezelschapsdieren. Alle stakeholders beamen de positieve psychosociale effecten die een

50 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN

huisdier met zich mee brengt, maar zijn ze
niet doordrongen van de gezondheidsrisico’s.
Over het geheel genomen is het ook niet
duidelijk welke gezondheidsrisico’s er zijn
en hoe groot die zijn. De GGD vormt hierbij
een uitzondering; zij zijn zich bewust dat
er risico’s zijn en willen die graag in kaart
brengen. Van alle stakeholders heeft alleen de
GGD aangegeven een directe rol weggelegd
te zien voor lokale (gezelschapsdieren)
dierenartsen binnen de volksgezondheid en
ook een verdienmodel voorgesteld. Verder kan
gezegd worden dat de lokale humane (para-)
medische zorg goed en breed georganiseerd
is in de regio Haaksbergen. De lokale
dierenarts is niet betrokken bij de lokale
volksgezondheidsstructuren.
4 Realisatie Focus
In dit hoofdstuk
wordt beschreven
welke stappen nodig
zijn om vanuit de Coalitievorming
risico en benefits
- Omschrijving structuur &
verantwoordelijkheden
van het houden van - Formuleren doelstellingen
gezelschapsdieren
en de
stakeholderanalyse
te komen tot het
realiseren van het
focus. Vervolgens Orientatiefase: focus, GD risks and benefits, stakeholderanalyse
worden ook concrete
voorbeelden
gegeven en een slotbetoog, waarin kritische
succesfactoren aan bod komen.
4.1 Het proces
Het te volgen stappenplan en de processen
die binnen deze afzonderlijke stappen
noodzakelijk zijn, om te komen tot een
succesvolle implementatie van het begrip
One-Health GD en een realisatie van de focus,
zijn weergegeven in figuur 2. Na het afronden
van de oriëntatiefase blijkt dat het begrip One
Health en de invloed ervan nog onvoldoende
bekend zijn in de regio Haaksbergen.
4.1.1 Bewustwording
Bewustwording en kennismaking zijn cruciaal
om de deur naar vernieuwing open te zetten,
de betrokkenheid te vergroten en de noodzaak
en meerwaarde van verandering inzichtelijk
te maken. De dierenarts zou hierin een
pro-actieve, primaire rol moeten nemen.
Momenteel worden voornamelijk de positieve
psychosociale effecten van huisdieren op de
gezondheid van de mens erkend. Zonder deze
positieve invloed in het geding te brengen is
het een verantwoordelijkheid van dierenartsen
de burgers, maar ook de andere stakeholders,
te wijzen op de noodzaak tot bewaking en
bevordering van de diergezondheid in de
sector gezelschapsdieren om de huidige en
toekomstige risico’s voor de volksgezondheid
tot een minimun te beperken.
Vanwege het ontbreken van eenduidige cijfers
dienen de “risks en benefits” van het houden
van huisdieren op lokaal en/of landelijk niveau
uitgebreider in kaart te worden gebracht en
te worden gemonitord. Lokale practici en
regionale instellingen als de GGD vormen
onmisbare schakels
Realisatie focus: One Health
â risico & á positieve effecten die op regionaal
niveau factoren
Productontwikkeling kunnen identificeren
- Productomschrijving
- Formuleren doelstellingen
die zowel mens- als
diergezondheid
betreffen10. Door dit te
Bewustwording doen kan een draagvlak
- draagvlak creëren
- contacten leggen
gecreëerd worden
voor samenwerking
en gezamenlijke
projectontwikkeling
welke ten goede komen
aan de volksgezondheid.
Figuur 2. Realisatiemodel voor het verlagen van humane
gezondheidsrisico’s en bevorderen van positieve psychosociale
effecten van het houden van gezelschapsdieren binnen de
lokale gemeenschap.
Deze getallen en eventuele predicties op basis
van wetenschappelijk onderzoek kunnen
worden gebruikt om bewustwording te
faciliteren.
4.1.2 Coalitievorming
Na de eerste kennismaking kan er een
structurele samenwerking ontstaan, waarin
verantwoordelijkheden en duidelijke
doelstellingen van de coalitie worden
vastgelegd. Een voorbeeld hiervan is het
contact tussen een huisarts en een dierenarts.
Initieel zullen deze elkaar alleen maar op
de hoogte stellen wanneer een specifiek
10 Human-animal medicine (boek)
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 51
 ziektegeval zich voordoet. Op de langere
termijn kunnen vanuit deze samenwerking
concrete producten ontstaan, zoals projecten op
het gebied van preventie van zoönosen gericht
op burgers of andere secundaire stakeholders
in de humane gezondheidszorg. Het vormen
van coalities met stakeholders heeft namelijk
twee doelen. Ten eerste activiteiten ontplooien
die direct leiden tot het bereiken van de focus
en ten tweede het samen ontwikkelen van
specifieke producten die tot doel hebben meer
draagvlak te creëren of direct helpen de focus
te realiseren.
4.1.3 Productontwikkeling
Zoals gezegd kunnen specifieke producten
ontwikkeld worden na coalitievorming. Een
concreet voorbeeld is het proactief benaderen
van verloskundigen om hen te informeren
over de zoönotische risico’s voor zwangeren.
Verloskundigen worden hiermee bewust
gemaakt, er ontstaat draagvlak voor One
Health en er kunnen hieruit weer nieuwe
coalities ontstaan. Het proces ‘bewustwording
– coalitievorming – productontwikkeling’
is een iteratief proces; een groeiend aantal
stakeholders wordt zich bewust van de focus en
zo ontstaan er nieuwe coalities en producten.
In figuur 2 is het herhalende karakter van dit
proces in de cirkel van pijlen zichtbaar.
Naast het proces van bewustwording bij
stakeholders en het vormen van coalities,
kan ook direct vanuit deze oriënterende fase
overgegaan worden tot productontwikkeling.
Arts4Dieren kan direct producten aan
zijn klanten aanbieden die leiden tot
bewustwording en het realiseren van het focus.
4.1.4 Realisatie focus
De realisatie van de focus vindt plaats via de
twee richtingen uit figuur 2. Of de focus ook
daadwerkelijk zal worden gerealiseerd moet
worden geëvalueerd, bijvoorbeeld door het
herhalen van de stappen uit de oriëntatiefase.
Vanwege het open karakter van de focus zal in
de praktijk blijken dat dit na evaluatie verder
kan worden aangescherpt en er opnieuw
onderwerpen zijn waarvoor bewustwording,
coalitievorming en productontwikkeling nodig
zijn.
52 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
4.2 Concrete voorbeelden
Er zijn vele mogelijke coalities en producten
te bedenken die bij kunnen dragen aan
volksgezondheid en gezelschapsdieren in
Haaksbergen, enkele zijn al genoemd in
de procesbeschrijving. Hieronder worden
nog voorbeelden besproken, ingedeeld naar
het verlagen van risico’s en verhogen van
psychosociale effecten van het houden van
gezelschapsdieren.
4.2.1 Verlagen humane gezondheidsrisico’s
Om de humane gezondheidsrisico’s te verlagen
middels coalitievorming zijn uiteraard de coali-
ties met de andere primaire stakeholders van de
grootste waarde. Een voorbeeld van één van deze
coalities kan een deelname van de dierenarts in de
reeds bestaande regionale overlegstructuur omtrent
de humane gezondheidszorg zijn. Ook het verstrek-
ken van een 0-uren contract door de GGD aan de
lokale dierenarts kan hiervan een goed voorbeeld
zijn. De dierenarts zou op deze manier zijn ken-
nis betreffende zoönosen en de risico’s voor de
volksgezondheid gewaardeerd zien wanneer er
zich specifieke situaties voordoen in de regio. Bij
zowel de huisarts als GD kunnen ook gezamenlijk
projecten (productontwikkeling) gestart worden.
Een regionale maatschappelijke verandering die de
dierenarts kansen biedt om zijn kennis te vermark-
ten is de opkomst van agrarische kinderopvang; de
Vereniging Agrarische Kinderdagverblijven wil uit-
breiden naar 100 kinderdagverblijven11 in de regio
Twente en de Achterhoek. Vanuit het oogpunt van
zoönotische risico’s is dit een relatief groot gevaar
aangezien het contact tussen mens (risicogroepen)
en dier heel nauw is. Met het oog op het aan-
scherpen van de wettelijke eisen ten aanzien van
hygiëne en veiligheid voor deze bedrijven in 2010,
kan de dierenarts zich opstellen als consultant.
4.2.2 Verhogen positieve psychosociale effecten
Het verhogen van de positieve psychosociale
effecten van huisdieren kan worden
bewerkstelligd op een aantal vlakken. Wanneer
het senioren betreft zal het mogelijk maken van
verantwoord huisdierbezit in zorginstellingen
een bijdrage leveren aan het welzijn van de
senioren. Ook het bezoek van dieren aan
11 Twentse Courant Tubantia, 6 maart 2010 ‘Scharrelkin-
deren’, www.agrarischekinderopvang.nl/boerenkinderen.pdf
humane zorginstellingen in het kader van
“Animal assisted therapy” kan het herstel
van zieken bevorderen en het psychische
welzijn vergroten. Hierbij kan men denken
aan lichamelijk of geestelijk gehandicapten
en allerlei vormen van revaliderenden en
rehabiliterenden. Mensen in de gelegenheid te
stellen om de voordelen van gezelschapsdieren
te ervaren zonder de zorg voor het dier te
hoeven dragen zou gebaseerd kunnen zijn
op het concept van Cliniclowns, waarbij
begeleiding door een dierenarts noodzakelijk is
om de risico’s tot een minimum te beperken.
5 Tot slot
In dit onderzoek is het onderwerp
volksgezondheid en gezelschapsdieren, oftewel
One Health Haaksbergen, bekeken vanuit het
perspectief van maatschappelijk verantwoord
ondernemen. Welke verwachtingen zijn er,
welke bedreigingen en welke kansen liggen er
voor de dierenarts op dit gebied?
Bewustwording bij alle stakeholders
betreffende risico’s en positieve effecten
van het houden van gezelschapsdieren zijn
hierbij cruciaal. Directe kansen om burgers
te bereiken liggen vooral op het gebied van
nieuwe diensten. Voor de langere termijn
zijn samenwerkingsverbanden met vooral de
humane gezondheidssector nodig. Dierenartsen
zullen zich regionaal moeten organiseren, dit
is cruciaal om als waardevolle gesprekspartner
te functioneren voor gemeenten, huisartsen en
GGD’s. Voor beide aspecten is niet één, maar
zijn vele verdienmodellen mogelijk. Een tweede
cruciaal punt om het One Health gedachtegoed
van de grond te krijgen is het goed in kaart
brengen van de risico’s en impact van zoönoses
bij gezelschapsdieren, zowel op lokaal als
landelijk niveau. Feiten en cijfers zijn een
vereiste om risico’s in te schatten, problemen
vroegtijdig te signaleren en de volksgezondheid
te waarborgen.
In dit onderzoek zijn manieren aangedragen
om op regionaal niveau het focus One Health
van de grond te krijgen. Maar One Health
beperkt zich niet tot de regio Haaksbergen.
Indien dierenartsen de ontwikkelingen voor
willen blijven op dit gebied, rijzen enkele
vragen op. Is ‘One Health en gezelschapsdieren’
een verantwoordelijkheid die de beroepsgroep
landelijk moet oppakken? Welke rol kan en wil
de KNMvD hierin spelen?
Wat is de visie van zorgverzekeraars van dier
en mens? Welke rol gaat het Ministerie van
Volksgezondheid op zich nemen? Kortom:
er liggen voldoende vragen open voor een
vervolgonderzoek en nieuwe projecten op
het gebied van maatschappelijk verantwoord
veterinair ondernemen.
6 Nawoord
De Honours Class MVVO heeft ons bewust
gemaakt van het feit dat de huidige
diergeneeskunde zich in een ingewikkeld
spanningsveld bevindt. In een prettige sfeer
binnen de cursusgroep, maar in het bijzonder
binnen onze subgroep, hebben we kunnen leren
hoe de dierenarts in 2010 zijn maatschappelijke
legitimatie moet verdienen en niet meer
als vanzelfsprekend mag aannemen. De
taakverdeling binnen de groep was helder, de
voorzitter nam haar verantwoordelijkheden en
de dierenarts stuurde waar nodig het project
in de goede richting. De eerste praktische
resultaten in de vorm van kennismaking en
overleg zijn reeds behaald. Deze waren niet
mogelijk geweest zonder onderstaande partijen.
Vandaar een speciaal woord van dank aan:
Alle medewerkers van praktijk Arts4dieren,
de geïnterviewden Dhr. Bekkers (klant), Dhr.
Busch (klant), Mevr. Vrieler (klant), Mevr.
Huuskes (klant), Mevr. Beuvink-Chudak
(arts infectieziekten GGD Twente), Mevr.
Schuurman-de Weert (sociaal verpleegkundige
GGD Twente), Mevr. Keizers (sociaal
verpleegkundige GGD Twente), Dhr. Mulder
(Streeklaboratorium Enschede), Mevr. A
Zwiep (namens de gemeente Haaksbergen),
Dhr. Abbink (assistent beheerder Groot-
Scholtenhagen, kinderboerderij Haaksbergen),
Dhr. van de Lugt (huisarts te Haaksbergen),
Dhr. van Knapen (hoofd IRAS), Dhr. van
Steenbergen (RIVM), de AUV coöperatie, de
KNMvD en natuurlijk de begeleiders van de
Honours Class, Prof. Dr. J. Wempe, Prof. Dr. A.
Buijs en Dhr. N. van der Voort.
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 53

Door: Rolf Been, Gooitzen Spijksma, Lotte Kok, Merel Rooijmans
De Universitaire Landbouwhuisdieren
Praktijk (ULP) is een per 1 april 2009 door
de Universiteit Utrecht opgerichte praktijk.
Alle medewerkers zijn in dienst van de
U.L.P.-B.V. waarbij de directeur de dagelijkse
leiding heeft. Deze legt verantwoordelijkheid
af over het gevoerde beleid aan de Raad
van Commissarissen. De U.L.P.-B.V. is in het
geheel een dochter van de Holding van de
Universiteit. De ULP is opgericht voor het
verlenen van uitstekende diergeneeskundige
zorg, het verzorgen van het praktisch onderwijs
in de coschappen en het verrichtten van
praktijkgebonden onderzoek waarbij een
gezonde
(financiële)
bedrijfsvoering van de ULP een voorwaarde
is. Het verantwoord ondernemen in de
diergeneeskunde krijgt een steeds duidelijkere
rol en de ULP vindt het belangrijk dit uit te
dragen. Door het verzorgen van onderwijs
aan de toekomstige dierenartsen heeft de ULP
een voorbeeldfunctie en daarmee impliciet
een maatschappelijke verantwoordelijkheid.
Een verantwoordelijkheid die vastgelegd
is in het ondernemingsplan en daarmee bij
de taken van de dierenartsdocenten in de
dagelijkse praktijkvoering van de ULP hoort.
Daarnaast draagt de ULP haar maatschappelijke
verantwoordelijkheid uit door het uitvoeren
van onderzoek.
De ULP en daarmee het team van medewerkers
wil deze maatschappelijke rol enerzijds invullen
voor de studenten door een goed voorbeeld te
geven, en anderzijds voor de veehouders. Door
de veehouders wordt deze maatschappelijke
rol lang niet altijd als vanzelfsprekend ervaren,
54 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
(On)verantwoord
diergeneesmiddelen-
gebruik
in de veehouderij
met name wanneer de baten op korte termijn
niet tegen de kosten opwegen.
De keuze voor het maatschappelijk dilemma
“(on)verantwoord diergeneesmiddelengebruik”
komt voort uit verschillende interviews die
onder de klanten van de ULP, veehouders
en studenten zijn afgenomen. Eén van de
hoofdonderwerpen van de interviews ging over
de maatschappelijke rol van de dierenarts en de
dilemma’s die de dierenarts en de veehouders
in de dagelijkse praktijk tegenkomen.
Varkenshouder: “het is de taak van de dierenarts
om bewustwording en verantwoordelijk gebruik
van antibiotica aan de veehouders te verkondigen.”
Melkveehouder: “Antibioticagebruik is een
sector breed probleem. Er zal sector brede
bewustwording moeten komen om het probleem te
kunnen oplossen. Iedereen daarin heeft zijn eigen
verantwoordelijkheid. Een dierenarts moet er ook
voor zorgen dat hij/zij niet te ver voor de troepen
uitloopt. Hierdoor zullen de veehouders afhaken en
andere partners zoeken”
Student diergeneeskunde: “Dierenartsen hebben
zeker een maatschappelijke rol. Wij zijn opgeleid
om burgers voorlichting te geven, daarnaast staat
ons vak in nauw verband met de volksgezondheid.
En daarbij hoort ook een goed voorbeeld met
betrekking tot duurzaamheid. Dit geldt voor GD
en LH praktijken, maar met name LH. ULP,
verbonden aan een academisch instituut en groot
in omvang, heeft in mijn ogen dus een meer dan
gemiddelde maatschappelijke rol te vervullen.”
Medewerker ULP: “Ik denk dat we nog een paar
slagen kunnen maken. Daar zijn we het met zijn
allen wel over eens; het ultieme doel is nog niet
bereikt. Maar we zijn hier wel degelijk serieus
mee bezig, en komen zo steeds weer tot nieuwe
inzichten wat de bewustwording vergroot.”
Om als individuele praktijk een positieve
bijdrage te kunnen leveren aan de oplossing
van dit maatschappelijk vraagstuk is de
onderstaande focus gekozen voor de ULP:
De ULP is binnen drie jaar dé
voorbeeldpraktijk op het gebied van
verantwoord diergeneesmiddelengebruik.
Het doel van deze focus is de maatschappelijke
verantwoordelijkheid van de dierenarts op dit
gebied zo goed mogelijk over te brengen op de
student en hiermee niet alleen bewustwording
te creëren maar ook handvatten te bieden hoe
hier mee om te gaan als practicus.
Definities
Om het vraagstuk uit te werken zijn
onderstaande definities gehanteerd voor de
belangrijkste termen, namelijk ‘maatschappelijk
verantwoord veterinair ondernemen (MVVO)’
en ‘verantwoord diergeneesmiddelengebruik’.
Deze definities zijn tot stand gekomen aan de
hand van literatuuronderzoek, de interviews
met stakeholders en gesprekken tijdens de
bijeenkomsten van de Honours Class.
Maatschappelijk verantwoord veterinair
ondernemen ( MVVO) betekent ondernemen
binnen de dierenartspraktijk met aandacht voor
het welzijn van de klant, het dier, de maatschappij,
het milieu en de eigen portemonnee.
Verantwoord Diergeneesmiddelengebruik is het
toepassen van het juiste diergeneesmiddel, bij het
juiste dier, met de juiste indicatie, met de juiste
dosering gedurende de juiste duur.
Methode
Om tot een praktische oplossing voor het
vraagstuk te komen, was het allereerst
belangrijk om te weten hoe de vork nu precies
in de steel zit. Door middel van de lezingen
en discussies tijdens de Honours Class,
literatuuronderzoek en exploratieve gesprekken
zijn de stakeholders van dit maatschappelijk
vraagstuk geïdentificeerd. Vervolgens werden
aan de hand van een vragenlijst enkele
belangrijke stakeholders geïnterviewd. Onder
deze stakeholders vielen onder andere:
dierenartsen, veehouders en studenten van de
ULP en verschillende experts op het gebied
van diergeneesmiddelen die verbonden zijn
aan de faculteit. Hierdoor werd er een beeld
gevormd van de manier waarop dit dilemma
wordt ervaren in de directe omgeving van de
ULP. Dit heeft bijgedragen aan het creëren van
een praktische oplossing. Daarbij zijn er ook
enkele stakeholders geïnterviewd die minder
direct in contact staan met de ULP, maar wel
van grote invloed zijn op het maatschappelijke
dilemma, te weten verschillende farmaceuten
en de KNMvD, de beroepsorganisatie van
dierenartsen.
Na de inleiding in het vraagstuk rondom (on)
verantwoord diergeneesmiddelengebruik
en de dilemma’s die de ULP hierbij in het
dagelijkse werk tegenkomt, worden oplossingen
aangegeven waarmee de ULP op een praktische
en commerciële manier verantwoord om kan
gaan met het dilemma. Vervolgens wordt
aangegeven welke waarden ingeleverd en
welke waarden gecreëerd worden bij het
werken aan de oplossing van dit dilemma.
(On) verantwoord diergeneesmiddelengebruik
in de veehouderij als maatschappelijk dilemma
Het gebruik van diergeneesmiddelen is om
verschillende redenen een maatschappelijk
vraagstuk. De resistentieproblematiek is
met nadruk de belangrijkste reden. Zowel
in de wetenschap, als in de politiek en
de media wordt hier veel aandacht aan
geschonken. Ook uit de interviews met
verschillende stakeholders van het dilemma
kwam het antibioticumgebruik en daarmee
gelieerde resistentieproblematiek vaak naar
voren. In onderstaande tekst wordt het
maatschappelijk dilemma van (on)verantwoord
diergeneesmiddelengebruik in de veehouderij
nader beschreven. De belangrijkste stakeholders
en de relaties ten opzichte van elkaar worden
gepresenteerd in een overzichtelijk schema.
Vervolgens wordt beschreven op welke manier
de (ULP) dierenarts tijdens zijn/haar dagelijkse
werkzaamheden te maken heeft met deze
problematiek.
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 55
 Volgens verschillende wetenschappers kan
het gebruik van antibiotica bij vee bijdragen
aan de resistentieproblematiek bij de mens.
Binnen de humane gezondheidszorg wordt
een restrictief antibioticabeleid toegepast in
Nederland. In vergelijking met andere Europese
landen wordt er in Nederland in de humane
sector weinig antibiotica gebruikt en zijn
de resistentie problemen relatief klein. Op
veterinair gebied behoort Nederland echter tot
één van de grootverbruikers van antibiotica.
Het gebruik van antibiotica op voorschrift
van een dierenarts uitgedrukt in gram per
kilogram levend gewicht is in 2007 ten
opzichte van 1999 verdubbeld. Antibiotica zijn
goedkoop en worden daarom veel toegepast
in plaats van problemen (ook) door middel
van veranderingen in het management op
te lossen. In 2008 is er voor het eerst een
daling te zien van het antibioticagebruik
bij de vermeerderaars van vleeskalveren. Er
is echter een stijging te zien in gebruik bij
de vleesvarkens, vleeskuikens en melkvee
(MARAN 2008, 2010). Ook de mate van
(multi-)resistentie in de veehouderij neemt toe.
Een hoge dichtheid van dieren in combinatie
met slechte hygiënische omstandigheden draagt
bij aan de verspreiding van deze resistente
bacteriën ( RIVM rapportage, 2008 en WUR).
De opkomst van de Methycilline Resistente
Staphylococcus Aureus (MRSA) heeft voor
grote opschudding gezorgd in de medische en
veterinaire wereld. MRSA is een bacterie die
resistent is voor een aantal veel toegepaste
antibiotica en kan daardoor, met name voor
mensen met een verminderde weerstand, grote
gevolgen hebben voor de (volks)gezondheid.
Naast het ziekenhuis vormen ook varkens en
mestkalveren een belangrijk reservoir voor
MRSA. Het gaat hierbij om de ‘varkens MRSA’
of ‘niet typeerbare MRSA’ (NT-MRSA). Varkens-
en kalverhouders blijken relatief vaak drager
te zijn van MRSA (RIVM). Dit heeft er toe
geleid dat alle personen die contact hebben
met levende varkens of vleeskalveren in strikte
isolatie dienen te worden verpleegd in het
ziekenhuis tot de MRSA kweek negatief blijkt te
zijn. MRSA heeft hierdoor niet alleen gevolgen
in de professionele maar ook in de privésfeer
van de veehouder.
56 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
Sinds 2010 staan de ESBL’s steeds meer in de
aandacht. ESBL staat voor Extended Spectrum
Beta-Lactamase. Dit is een enzym dat bepaalde
soorten antibiotica kan afbreken. De bacteriën
die ESBL’s kunnen produceren (Klebsiella,
E.coli) zijn een risico voor de volksgezondheid.
Hoe en in welke mate antibioticagebruik
bij mens en dier tot een toename van het
aantal infecties door ESBL-producerende
bacteriën leidt, is niet goed bekend. Wel geeft
het deskundigenberaad van het RIVM aan
dat er duidelijke aanwijzingen zijn dat de
ESBL-problematiek gedeeltelijk kan worden
toegeschreven aan resistentievorming in de
veterinaire sector.
Door de jaren heen wordt het verband tussen
antibioticumgebruik in de veehouderij en
de resistentieproblematiek steeds vaker
gelegd. Dierenartsen zouden te veel en te
vaak antibioticum voorschrijven, hierbij
heeft de dierenarts een economische belang.
Dit heeft er toe geleid dat het Ministerie van
Landbouw een onderzoek heeft laten doen
naar de consequenties van het afschaffen
van het apotheekrecht van dierenartsen.
Deze “knip” gaat voorlopig niet door. Wel
hebben de ministers van LNV en VWS in
april 2010 als reactie op het advies van het
deskundigenberaad RIVM, besloten dat het
gebruik van antibiotica in de veehouderij in
drie jaar tijd moet zijn teruggebracht naar het
niveau van 1999. Dat is een reductie van 50%1
Wat betekent een dergelijke reductie voor de
verschillende stakeholders?
Relaties tussen
de verschillende stakeholders
Op basis van interviews met verschillende
stakeholders in het maatschappelijke dilemma,
is onderstaand schema tot stand gekomen.
Hierin staan de relaties tussen de verschillende
stakeholders weergegeven. In de kern staan de
veehouder en ULP aangezien dit voor de ULP
de belangrijkste directe relatie is op dit vlak.
In de ring daaromheen staan stakeholders die
voor de ULP minder direct, maar eveneens
(grote) invloed hebben op het dilemma. In
het buitenste vlak staan de verschillende
organisaties in de productieketen genoemd, wat
een belangrijke schakel is bij de oplossing van
het dilemma.
1 Persbericht LNV 09-04-10
Daarnaast staat hier de overheid, als
belangrijke speler genoemd. Bij dit vraagstuk
is ook de volksgezondheid in het geding;
deze staat als indirecte stakeholder naast de
overheid en de retail weergegeven. De burger
en consument worden apart weergegeven
aangezien de ervaring leert dat de wensen en
eisen niet vaak overeenkomen met hetgeen
uiteindelijk in het boodschappenmandje
belandt. Minder antibioticagebruik en een
hoger dierwelzijn wordt door veel mensen
belangrijk gevonden, maar er wordt vaak niet
meer betaald voor producten van dierlijke
afkomst wanneer men de keuze heeft.
Indien er minder Kringloop (grijs gebied is onze focus met actoren) LTO
antibioticum
dient te worden
Voeding industrie
Hoewel het antibioticagebruik in de
veehouderij op het moment het belangrijkste
onderwerp is van het vraagstuk rondom het
diergeneesmiddelengebruik in Nederland,
zijn ook andere aspecten van belang. Doordat
dieren uiteindelijk in de voedselproductieketen
terecht komen, vormen geneesmiddelresiduen
een belangrijk punt van aandacht. Daarnaast
zijn er niet alleen resistentie problemen door
het gebruik van antibiotica. Er zijn ook veel
problemen door de toenemende resistentie
tegen ontwormmiddelen. Dit heeft negatieve
gevolgen voor de diergezondheid. Daarnaast
is het milieu een grote
factor in het vraagstuk.
Milieu is een belangrijk
veehouder
maatschappelijk
Zuivel industrie

voorgeschreven thema, er is een

Uitgangsmateriaal Vlees industrie

zullen dierenarts Student groeiende aandacht

en veehouder voor biologische
Farmaceutische
industrie Verantwoord middelen
gebruik
een manier producten en de
Wetenschap
UU/ WUR
AUV

moeten vinden schadelijke effecten

Apotheek Dierenarts
(ULP) ULP

om het gebruik te van geneesmiddelen in

reduceren, zonder het milieu. Van mest
dat dit ten koste GD Deventer worden al lange tijd de
gaat van het welzijn CRV KNMVD effecten in de bodem
van de dieren, de en het grondwater
kwaliteit van het gemeten en gelden
PIR DAP

eindproduct en de er strenge Europese

portemonnee van regels. Maar wat zijn
beiden. Zowel in de potentiële gevaren
de veehouderij als Overheid / GGD / RIVM Retail van verschillende
in de veterinaire wetgeving

hoek zijn de laatste Burger Consument

jaren als reactie op

de problematiek Figuur 1: De ULP, haar stakeholders en de verschillende relaties.
verschillende
initiatieven gestart om het antibioticumgebruik diergeneesmiddelenresiduen in de bodem
te verlagen. Zo wordt er in de varkenshouderij en het grondwater? Wat is het effect
gebruik gemaakt van dagdoseringen om van geneesmiddelen in het oppervlakte
het gebruik van antibiotica beter te kunnen water op de aquatische flora en fauna?
kwantificeren en benchmarking toe te passen. Het bovenstaande stakeholderschema is
Een dagdosering is de hoeveelheid antibioticum ook van toepassing op deze vraagstukken
die nodig is om een dier één dag te behandelen. rondom het maatschappelijke thema
De KNMvD heeft een plan van aanpak diergeneesmiddelengebruik. Door het
geschreven waarin het Veterinair Centraal voorschrijven van diergeneesmiddelen door de
Informatiesysteem (VetCIS) en de Veterinaire dierenarts, op verzoek en afhankelijk van het
Diergeneesmiddelen Autoriteit worden management van de veehouder en de eisen van
geïntroduceerd. In VetCIS kunnen dierenartsen de industrie, krijgt de consument uiteindelijk
het diergeneesmiddelengebruik invoeren zodat waar hij/zij voor betaalt. Het milieu en het dier
het antibioticumgebruik per dierenartspraktijk zijn hierbij een onschuldige bijstander…
in beeld komt en vergeleken kan worden.

CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 57

 Het dilemma in
de (dierenartsen) praktijk
De dierenarts heeft dagelijks te maken met
het maatschappelijke vraagstuk rondom (on)
verantwoord diergeneesmiddelengebruik.
Op grond van de Diergeneesmiddelenwet
is het voorschrijven van antibiotica en vele
andere geneesmiddelen voorbehouden aan de
dierenarts. De dierenarts beslist wanneer, welk
middel, op welke wijze, bij welke dieren moet
worden toegepast. Hierbij vraagt hij/zij zichzelf
verschillende dingen af: Is het nodig om te
behandelen? Is er tijd en geld voor aanvullende
diagnostiek?
Welke dieren wil ik
behandelen?
Welk middel kies ik?
Wat is de duur van de
behandeling?
Een praktijkvoorbeeld van het dilemma van de
dierenarts rondom diergeneesmiddelengebruik
is het telefonisch bestellen van
diergeneesmiddelen door veehouders. In veel
dierenartspraktijken worden er regelmatig
medicijnen afgeleverd of klaargezet zonder
dat de dierenarts de dieren gezien heeft.
Volgens de richtlijnen van ‘Good Veterinary
Practice’ zou de dierenarts elk dier moeten
beoordelen voordat er een behandeling kan
worden ingesteld. Echter, de marges in de
veehouderij zijn doorgaans flinterdun waardoor
de veehouder niet voor alles de dierenarts
wil en kan laten komen. De dierenarts, die
financieel afhankelijk is van de veehouder,
kiest daarom regelmatig voor het afgeven van
de diergeneesmiddelen als hier om gevraagd
wordt. De kans dat de veehouder anders zijn
medicijnen bij een andere dierenarts of via het
internet bestelt, wordt te groot geacht.
58 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
Onderstaand schema is tot stand gekomen
aan de hand van interviews met studenten
diergeneeskunde en dierenartsen. Het geeft
weer wat de invloed is van verschillende
factoren op het MVVO handelen van de
dierenarts. Van collega’s wordt verwacht dat
zij zowel een positieve als negatieve invloed
kunnen hebben, van de publieke opinie
wordt door de meesten een positieve invloed
verwacht, maar zou ook indirect een negatieve
invloed kunnen hebben. Alle geïnterviewden
menen dat de veehouder, in verband met het
winstoogmerk, een overwegend negatieve
invloed zal hebben. Afhankelijk van de
veehouder is echter
ook een positieve
invloed mogelijk op
het MVVO van de
dierenarts.
Figuur 2, beïnvloeding
van de dierenarts
Groen: positieve invloed MVVO
Rood: negatieve invloed MVVO
Wat kan de ULP doen om een bijdrage
te leveren aan
het maatschappelijk dilemma?
In onderstaand stuk is kort het stappenplan
voor de ULP weergegeven om tot een aanzet
van een oplossing van het maatschappelijke
dilemma te komen. Samenwerking met haar
stakeholders is hierbij onontbeerlijk.
Stap 1: Om tot een oplossing van een probleem
te komen moet er eerst bewustwording van het
probleem ontstaan. Het probleem zal benoemd
en gedefinieerd moeten worden door alle
betrokken partijen.
• Maatschappelijk probleem: Het overmatige
en onverantwoorde gebruik van
diergeneesmiddelen in de veehouderij wat
kan bijdragen aan resistentieontwikkeling.
• Direct betrokkenen zijn: diergeneesmiddelen creëert bewustwording en
Dierenartsen (ULP)
Veehouders
(Faculteit Diergeneeskunde/ Studenten)
Om binnen de ULP (veehouders, dierenartsen
en studenten) de bewustwording te vergroten
zullen er lezingen (boerenavonden) worden
georganiseerd om de theorie achter het
probleem duidelijk te maken. De ULP heeft
korte lijnen met de Faculteit Diergeneeskunde
en kan relatief gemakkelijk gebruikmaken
van de faciliteiten en kennis die daar
voorhanden is. Daarnaast ontvangen alle
veehouders een brief waarin de urgentie van
het probleem benadrukt wordt en worden de
medewerkers geënquêteerd over verantwoord
diergeneesmiddelengebruik en hun rol hierin.
Stap 2: Als stap één (bewustwording)
bereikt is, kunnen er ambities gevormd en
uitgesproken worden. Deze zijn leidend voor de
oplossingsrichting van het vraagstuk.
• Ambitie van de ULP: De ULP heeft
de ambitie om over drie jaar dé
voorbeeldpraktijk voor verantwoord
diergeneesmiddelen gebruik te zijn.
Het gehele team (ULP) zal achter deze
ambitie moeten staan en de voorgestelde
oplossingsrichting moeten accepteren. Alle
medewerkers van de ULP zullen met een
proactieve houding met de ambitie aan de
slag moeten gaan. Zij zijn de schakel tussen de
veehouder en de ambitie van de ULP. Het is
de verantwoordelijkheid van alle medewerkers
dat er werkelijk iets veranderd wordt. De
initiatieven van de praktijk om deze proactieve
houding te faciliteren zijn:
• Het communiceren van de urgentie van het
vraagstuk aan alle veehouders.
• Protocol voor de telefonische bestelling van
antibiotica (zie bijlage)
• Praktijk- en bedrijfsbehandelplan voor
diergeneesmiddelengebruik
• - Opstellen van een
bedrijfsdiergezondheidsplan per bedrijf
• Het in kaart brengen van het aantal
dagdoseringen per veehouder
(benchmarking; zie MARAN 2008)
Bovenstaande punten zullen bijdragen
aan het voorschrijven en toepassen van
diergeneesmiddelen volgens de definitie van
verantwoord diergeneesmiddelengebruik. Het
protocol voor de telefonische bestelling van
leidt tot bewuster diergeneesmiddelengebruik
en voorschrijfgedrag zonder de klantrelatie te
ondermijnen.
Stap 3: Het werken aan de oplossing.
Op dit moment is de ULP nog voor een
aanzienlijk deel van haar inkomsten afhankelijk
van de diergeneesmiddelenverkoop. Aangezien
het gebruik van antibiotica moet dalen zullen
ook de inkomsten hiervan afnemen. De ULP
zal hierdoor op een proactieve manier haar
verdienmodel moeten aanpassen. Mogelijk
biedt het Deense model hiervoor handvatten.
In plaats van medicijnen moet er meer
kennis verkocht worden. In eerste instantie
zal de focus liggen op het terugdringen
van het gebruik van derde keus middelen
door veehouders binnen de ULP. Maar de
uitgesproken ambitie van de ULP gaat verder;
binnen drie jaar is de ULP dé voorbeeldpraktijk
voor verantwoord diergeneesmiddelengebruik
binnen Nederland. Dit geldt voor antibiotica,
maar ook voor hormoonpreparaten,
ontwormingsmiddelen enzovoort. Om dit
te realiseren zal de ULP samen met zijn
belangrijkste stakeholder, de veehouder, andere
(management) keuzes moeten maken. Voor de
ULP ligt er de kans om veehouders te adviseren
over deze keuzes. Echter, dit vraagt meer
kennis en kunde van de individuele dierenarts.
In het ‘oude’ verdienmodel zorgt de verkoop
van diergeneesmiddelen voor een deel van de
inkomsten. In het ‘nieuwe’ verdienmodel wordt
kennis verkocht. Naast de ambitie van de ULP
is er politieke druk om het recht tot verkoop
van diergeneesmiddelen bij de dierenarts weg
te halen. Dit bevestigt nogmaals de noodzaak
om tot een ander verdien model te komen.
In tegenstelling tot het wettelijk alleenrecht
van de dierenarts tot het voorschrijven en
verkopen van diergeneesmiddelen, is er geen
alleenrecht op het adviseren van de veehouder
op verschillende gebieden. Onvoldoende
kennis onder andere op het gebied van
diergezondheid, voeding, huisvesting of
management of het onvoldoende kunnen
verkopen hiervan leidt tot een slechtere
concurrentie positie. Door op meerdere
gebieden de veehouder te adviseren, zoals
de individuele diergezondheid, maar ook
wat huisvesting en voer kunnen doen voor
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 59
 de productie en diergezondheid, krijgt de
veehouder niet alleen een samenhangend
totaalpakket, maar kunnen er ook per bedrijf
meer declarabele uren worden gemaakt.
Het is voor de ULP dus van cruciaal belang
om aan de kennis en marketing hiervan te
werken. Samenwerking met de Faculteit
Diergeneeskunde ligt voor de hand om het
kennisniveau van de dierenartsen boven die
van andere marktpartijen te doen stijgen.
Uitzonderlijk aan de positie van de ULP is dat
ze studenten die coschappen lopen kunnen
inzetten om bedrijfsspecifieke problemen uit te
diepen.
De duurzaamheid van de oplossing
Het bewustwordingsproces van alle individuele
partijen, de sector als geheel, de beroepsgroep
en de maatschappij kan alleen maar voor
een oplossing van het maatschappelijke
probleem zorgen, als zij duurzaam is. Alle
belanghebbenden dienen zich bewust te worden
van het feit dat er meer is dan de gebruikelijke
en vanzelfsprekende verantwoordelijkheden
zoals een winstoogmerk. Open staan hiervoor
is de eerste stap richting duurzaamheid. De
praktische handvatten die hiervoor bedacht
zijn – het enquêteren van personeelsleden,
het (telefonisch) protocol voor afname en
voorschrijven van diergeneesmiddelen en het
bepalen van dagdoseringen – dragen hier aan
bij. Het is raadzaam om na een bepaalde tijd
te kijken of deze maatregelen het gewenste
effect hebben gehad. Allereerst moet naar de
effecten op lokaal niveau worden gekeken,
daarna kan men door benchmarking invloed
uitoefenen op sector- en eventueel landelijk
niveau. Door bovengenoemde en andere
duurzame oplossingen in te bouwen in zowel
de bedrijfsvoering als het onderwijs, zal de ULP
ook in de toekomst haar ‘licence to practise’
veilig kunnen stellen.
De maatschappelijke waarde die zo ontstaat,
heeft te maken met het voorkomen dat er nog
meer resistentie ontstaat tegen antibiotica ten
gevolge van (overmatig) antibioticagebruik
in de dierhouderij. Ook de veterinaire sector
heeft te maken met de negatieve effecten van
resistentie. Al met al zal het terugdringen van
medicijngebruik en mogelijk een bijdrage
aan de daling van de kosten van preventieve
60 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
en curatieve behandelingen bij mens en dier
terugdringen. Daarnaast zullen er veiligere
dierlijke producten in de schappen liggen, wat
aan de behoefte van de mondige consument
tegemoet komt.
Dit alles kan alleen bereikt worden wanneer
het verdienmodel van de dierenarts verandert.
Daarbij hoort een factureringssysteem op
uurbasis en het verkopen van kennis. Het gaat
hierbij om bedrijfsadvisering naar Deens model.
De ULP is hier nadrukkelijk mee bezig, zodat
zij deze rol en voorbeeldfunctie op zich kunnen
nemen.
Om de focus van de ULP, dé voorbeeldpraktijk
op het gebied van verantwoord
diergeneesmiddelengebruik, SMART te maken
kan men studenten korte vragenlijsten laten
invullen. Op basis hiervan kunnen eventuele
hiaten in het bewustwordingsproces gevonden
worden, en plannen/onderwijsstructuren
aangepast worden indien nodig. De
organisatiestructuur van de praktijk hoeft
hiervoor niet drastisch te veranderen; wel
is het optreden als ‘één man’ naar buiten
toe, van belang. Dit legt de nadruk op
waardevermeerdering in combinatie met
duurzaamheid op basis van preventieve
diergeneeskundige zorg en adviserende
taken; een rol die de hedendaagse dierenarts
beter past. Alleen zo kan men consequent
en gestructureerd naar oplossingen en de
bijbehorende waardevermeerdering toewerken.
Conclusie
Of het diergeneesmiddelengebruik, wat
de antibiotica betreft, binnen drie jaar tijd
aanzienlijk teruggedrongen kan worden, is nog
maar de vraag. Het heeft decennia geduurd
voordat het probleem in deze omvang is
ontstaan; misschien is het zodanig terugdringen
binnen dit tijdsbestek een utopie. De noodzaak
is echter duidelijk bij de verschillende partijen,
en het besef dat dit probleem groter is dan
alleen de antibiotica, wordt ook erkend. Een
nieuw initiatief van de ULP, het bepalen van
dagdoseringen bij melkvee, brengt ons dichter
bij de oplossing doordat het de betrokken
partijen bewuster maakt en het probleem
gedetailleerder in kaart brengt. Op deze
manier kan de ULP zich ook profileren als
onderzoekspraktijk en voorbeeldpraktijk.

Veel partijen zien naast een duidelijke rol van
de dierenarts ook een rol voor de overheid
om de duurzaamheid van het proces te
waarborgen. Deze kan een kader scheppen
wat gunstig is voor beter maatschappelijk
verantwoord ondernemen. De echte
veranderingsprocessen daarentegen kunnen
alleen vanuit de sector zelf komen. Wanneer
deze intrinsieke wil en het besef van urgentie
niet aanwezig is, zal er ook weinig veranderen.
Om veranderingen in gang te zetten kunnen
bestaande structuren gebruikt en aangevuld
worden. Deze structuren voor samenwerking
binnen de sector, tussen dierenartsen,
en dierenartsen en de humane sector
zouden voldoende moeten zijn om dit te
bewerkstelligen. Tot op heden maakt men hier
echter te weinig gebruik van, waardoor de
daadkracht afneemt.
De ULP kan op dit moment waarde creëren
voor haar twee voornaamste klanten en
daarmee de samenleving. Dit door het bewuster
omgaan met de afgifte en het voorschrijven
van medicijnen, en het gedetailleerder in
kaart brengen van het antibioticagebruik.
Deze stappen creëren waarde en dragen bij
aan de beeldvorming van de ULP op korte
termijn. Daarnaast wordt de positie van de
ULP duidelijker en zal de duurzaamheid een
waarde op de langere termijn opleveren.
Hierdoor wordt er ook meer aandacht besteed
aan andere oplossingen voor problemen op
veehouderijen. Bovendien krijgen de studenten
meer kennis en inzicht op dit gebied, waardoor
er steeds meer, bewustere dierenartsen op de
arbeidsmarkt komen. Zowel de sector als de
maatschappij hebben hier baat bij.
Met dank aan alle geïnterviewden:
Veehouders ULP
Medewerkers ULP
Studenten diergeneeskunde
Medewerkers Faculteit Diergeneeskunde
AUV
KNMvD
Dopharma
Alfasan
Bronnen:
Bogaard, D.E., 2001, Geneesmiddelen bulletin; 35: 83-88
http://www.cvi.wur.nl/NL/onderzoek/
onderzoeksthemas/ABresist/http://www.lto.nl/
nl/25222765-Diergezondheid_en_welzijn.html?path=12
102306/10383805MARANRAPPORTAGE 2008; http://
www.minlnv.nl/portal/page?_pageid=116,1640848&_
dad=portal&_schema=PORTAL
http://www.nrc.nl/wetenschap/article2519328.ece/
Ook_bodem_resistent_tegen_antibiotica
http://www.nrc.nl/wetenschap/article2515999.ece/
Kippenvlees_vol_met_resistente_bacterien
http://www.rivm.nl/cib/infectieziekten-A-Z/
infectieziekten/Staphylococcus_aureus-infecties/index.jsp
Ministerie van Landbouw Natuur en Voedsekwaliteit
(LNV)
Monitoring of Antimicrobial Resistance and Antibiotic
Usage in Animals in the Netherlands in 2008, Maart
2010
NRC Handelschblad
RIVM Rapportage aan VWS, februari 2008,
Volksgezondheidsaspecten van veehouderij-
megabedrijven in Nederland
zoönosen en antibioticum resistentie
WIP: MRSA, ziekenhuizen, maart 20008
Bijlage
Telefonisch protocol 3e keus middelen:
3e keus middelen:
• Baytril
• Cobactan
• Enroxil
• Excenel
• Naxcel
• Etc.
1. (Naam product, bv. Excenel) is één van de middelen
die veel in het nieuws zijn geweest in verband met
resistentie ontwikkeling en het gebruik bij mensen.
Hiervan proberen we het gebruik terug te dringen.
Op het bedrijfsbehandelplan staan middelen die wij
adviseren als alternatief en die ook werkzaam zijn.
2. Voor welke aandoening gebruikt u dit middel?
3. Heeft u al een bedrijfsbehandelplan gekregen van uw
dierenarts?
→ Zo nee, dan zullen we zorgen dat u dit krijgt.
→ Op het bedrijfsbehandelplan wordt een ander middel
geadviseerd, nl..................................................................
Als veehouder het er niet mee eens is of meer vragen
heeft:
4. Zal ik vragen of uw dierenarts u terug belt?
Veehouder
Naam:................................................................................
Adres:................................................................................
Opmerkingen:
….......................................................................................
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 61

Door: Wiel van den Ekker, Mariëlle Buijs, Marjolein Derks, Jorien Druijf, Eelke Raven
Inleiding
Maatschappelijk verantwoord ondernemen is
erg populair. Overal om ons heen zijn mensen
en bedrijven zich meer en meer bewust van
maatschappelijke dilemma’s en welke rol zij
hierin spelen. Ook de veterinaire bedrijfstak
krijgt hiermee te maken.
De dierenarts heeft van oudsher altijd een
belangrijke rol gespeeld in de (lokale)
gemeenschap. Als één van de notabelen van
het dorp was hij vertrouwenspersoon van
de veehouders, op hun beurt belangrijke
werkgevers en voedselproducenten. In de loop
van de tijd is de maatschappelijke rol van de
dierenarts meer en meer geprofessionaliseerd.
In het rapport van de Raad voor
Dieraangelegenheden over verantwoord houden
van dieren zegt men over de dierenarts:
Dierenartsen hebben, naast hun rollen en taken
in het kader van het algemeen maatschappelijk
belang, een centrale rol bij het verzamelen en
melden van relevante informatie met betrekking tot
dierenwelzijn, diergezondheid, voedselveiligheid en
volksgezondheid aan de overheid als bestuurlijke
vertegenwoordiger van de maatschappij.
Vraag voor de dierenarts is hoe hij of zij
deze rol in moet vullen. Het is nu nog niet
voldoende duidelijk hoe de (maatschappelijk
verantwoorde) uitvoering van deze taken terug
vertaald kan worden naar een academisch
verantwoord inkomen. Afhankelijkheid van
klanten en medicijnverkoop leveren ethische
problemen op.
Om dichter bij een oplossing te komen hebben
wij van februari tot juni deelgenomen aan
de Honours Class Maatschappelijk Veterinair
Verantwoord Ondernemen, georganiseerd
door de KNMvD en de AUV. Dit document
62 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
Diergeneeskundig
Centrum
“de Overlaet”
geeft een overzicht van onze werkzaamheden
en mogelijke oplossingen. Wij hopen met dit
document een constructieve bijdrage te kunnen
leveren aan de maatschappelijke discussie
omtrent de dierenarts en de dierhouderij in het
algemeen.
Veel leesplezier gewenst,
Wiel van den Ekker
Mariëlle Buijs
Marjolein Derks
Jorien Druijf
Eelke Raven
Diergeneeskundig Centrum
“de Overlaet”
DC “de Overlaet” is een
landbouwhuisdierenpraktijk die zich
voornamelijk richt op de varkenshouderij,
melkveehouderij en de geitenhouderij. De
praktijk is gevestigd in Oss en is in 1999
ontstaan uit de fusie van vier praktijken. De
maatschap bestaat uit negen dierenartsen, er
zijn twee dierenartsen in loondienst en vier
administratief medewerksters.
Inmiddels bestaan de werkzaamheden voor ca.
80% uit begeleiding en advisering en is nog
ca. 20% consultatief werk. Ook is er een eigen
laboratorium.
De Praktijkfilosofie
“De filosofie van DC “de Overlaet” is om proble-
men bij de kern aan te pakken en proberen door
goed management de diergezondheid op een
hoog peil te krijgen c.q. te houden”
De praktijk wil het gebruik van antibiotica
op de bedrijven die in de begeleiding zitten
terugdringen en steeds meer inkomen
genereren uit bedrijfsadvisering. Ze probeert uit
te stralen dat ze met de veehouder een traject
volgt met als doel diergezondheid en –welzijn
te waarborgen met een zo laag mogelijke
aanwending van medicatie. DC “de Overlaet”
wil dan ook nieuwe klanten niet binnenhalen
op basis van medicijnprijs, maar overtuiging
van de toegevoegde waarde van de dierenarts.
De praktijk wil een duurzame uitstraling
hebben, zonder te impliceren dat er tegen
windmolens wordt gevochten.
Tijdens gesprekken met dierenartsen op
de praktijk komen een aantal punten naar
voren omtrent de maatschappelijke rol van
de praktijk. De praktijkfilosofie wordt breed
gedragen en er wordt met veel enthousiasme
over verteld. Tegelijkertijd komen ook de
dilemma’s die de dierenartsen hierbij ervaren
aan bod. De praktijk vaart op het gebied van
duurzaamheid een goede koers, maar dit heeft
nog te weinig
terugslag heeft op
het inkomen. DC
“de Overlaet” ziet
echter wel dat de
tijden veranderen,
de visie van
de praktijk
past binnen de
maatschappelijke
veranderingen.
Over de door
de politiek voorgestelde “knip” tussen het
voorschrijven en leveren van medicijnen is DC
“de Overlaet” duidelijk. Zij zien zowel voor
als nadelen. De knip past goed in de visie van
de praktijk, maar het adviestarief zal moet
stijgen wil de praktijk voldoende inkomen
kunnen genereren. Ook is men bang dat de
dierenarts zeggenschap kwijt raakt over welke
medicijnen kunnen worden aangewend: door
centraal inkoopbeleid kan het aanbod namelijk
verschralen.
Waardering van maatschappelijke rol door de
clientèle:
We hebben twee varkenshouders en een
melkveehouder gevraagd naar de tevredenheid
met de praktijk. Zij geven aan dat het
belangrijkste argument om klant te blijven
bij DC “de Overlaet” goede advisering,
terughoudendheid met medicatie (preventieve
zorg doormiddel van advies) en reële
prijspositie is (lage dierenartsenkosten per
dier). Een van de varkenshouders geeft aan
dat de dierenarts viermaal per jaar samen
met de veevoervoorlichter komt. Hij hecht
veel waarde aan het onafhankelijk zijn van de
dierenarts in deze. De combinatie noemt hij
ijzersterk, waardoor er op een bedrijf waar met
bijproducten naast krachtvoer wordt gewerkt
toch een goed rantsoen kan worden toegepast.
De melkveehouder noemt als sterk punt van de
dierenarts nog dat deze niet bedrijfsblind is en
op veel verschillende bedrijven komt. Hierdoor
kunnen verbanden worden gelegd waar
eigenlijk alleen de dierenarts toe kan komen.
Het Maatschappelijk vraagstuk
Focus
Binnen de praktijk speelt het verminderen
van antibioticagebruik al een aantal jaren een
belangrijke rol. De inkomsten uit de apotheek
zijn echter nodig
om de praktijk
financieel gezond
te houden. Ons
dilemma is dan
ook:
De dierenarts
wil adviseren
onafhankelijk van
de antibiotica/
medicijnverkoop,
maar tegelijkertijd kan en wil de praktijk financieel
de apotheek niet missen.
Het is nu nog niet voldoende duidelijk hoe
maatschappelijk verantwoorde uitvoering van
diergeneeskundige taken vertaald kan worden
naar een academisch verantwoord inkomen. Dit
is echter wel van belang voor het bestaansrecht
van de praktijk.
Gevolgen voor de dierenarts
Onderzoeksbureau Berenschot heeft 21
Februari 2010 een rapport uitgebracht, waaruit
blijkt dat advisering onafhankelijk van de
medicijnverkoop in de dierenartspraktijk
drie consequenties heeft. Deze consequenties
hebben elk weer effecten die rechtstreeks
voortvloeien uit de maatregel om onafhankelijk
te adviseren.
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 63
 1) Indien de dierenarts betaald wordt
naar zijn advies op tijdstarief, verdwijnt de
verdienprikkel om veel antibiotica voor te
schrijven. De economische afweging van
de veehouder die antibiotica gebruikt als
goedkope managementtool blijft. Indien
de veehouder niet wordt aangezet tot
verandering van management en alternatieve
medicijnen zal deze veehouder proberen via
andere dierenartsen of alternatieve wegen
worden ingeslagen om illegale antibiotica te
importeren.
Er zal transparantie moeten komen in het
voorschrijfgedrag van dierenartsen en
toediengedrag van veehouders. Dit kan via
een centraal registratiesysteem. Middels
vergelijkingen tussen dierenartspraktijken en
veehouders kan verschil in voorschrijfgedrag
zichtbaar gemaakt worden en wordt de
bewustwording in de sector groter.
2) Een groot deel van de omzet uit de
dierenartsenpraktijk bestaat uit inkomsten
uit de antibiotica verkoop. Om bij een
loskoppeling van de
apotheek de daling Overheden
van het inkomen te Toekomstig
KNMvD
compenseren zullen
VetCIS
Faculteit
- VDA
Stakeholders binnen dit maatschappelijk vraagstuk
Natuurlijk is de dierenarts niet de enige speler
in het veld van dit vraagstuk. Figuur 1 geeft
een overzicht van alle betrokken partijen.
Interviews met de overige stakeholders
Centraal thema in de interviews is het
veranderen van houding en gedrag binnen
de sector. Zowel dierenartsen als veehouders
dienen zich bewust te zijn van hun handelen
en de gevolgen hiervan voor de maatschappij.
Eerste stap is het inzichtelijk maken van het
medicijngebruik. Een orgaan als de Veterinaire
Diergeneesmiddelen Autoriteit (VDA) kan
verkoop van medicijnen en dagdoseringen
registreren. Dit geeft transparantie, een
belangrijk deel van de oplossing. Het maakt het
voorschrijfgedrag van een dierenartsenpraktijk
inzichtelijk. Tevens geeft de VDA dierenartsen
rugdekking.
Veel stakeholders wijzen in de interviews
naar de verantwoordelijkheid van de overheid.
Uit het interview met het ministerie van LNV
blijkt echter,
Beroepsgroep Klant
dat zij zich
Overige
Concurrerende profileren als
facilitator van
praktijken
praktijken Dieren

de dierenartsen OIE
FVE Medewerkers het proces,
betaald moeten niet als leider.
WHO “De Overlaet”
-Dierenartsen Familie
-Medewerkers

worden voor hun Politiek

Accountant
Middels
kennis en expertise onderzoek,
VWA
LTO LNV Veehouder
Bank

op het gebied van voorlichting en

RIVM

diergezondheid, Dilemma Collega

veehouders subsidies willen
waarin tarieven Dierenrecht- Overige
adviseurs zij de markt
op basis van tijd in beweging
organisaties
Maatschappij veehouder
-Fokkerij

ingevoerd zullen brengen en

- Veevoer
Handelaren
Farmaceutische

worden, bij het houden.

Transport
industrie
Media Slachthuis

verkopen van de Veel van de

Retail
Supermarkt

bedrijfsadvisering. activiteiten van

Consument

Het risico bestaat dat Maatschappij Leveranciers en afnemers

dierhouders minder
snel een beroep zullen doen op de
dierenarts om de kosten te drukken, waarbij de al enkele initiatieven waar te nemen: denk
welzijnsmonitoring van gehouden dieren zal
verminderen.
3) Dierenartsen zullen geen apotheker
meer zijn en zullen diergeneesmiddelen
voorgeschreven dienen te worden door een
andere partij met een apothekersdiploma. In
dit geval zal de veehouder betalen voor de
kosten die dit met zich meebrengt, welke de
productieprijs van het vlees zal doen stijgen.
LNV richten
Figuur 1: betrokken stakeholders zich op retail
en slachterij. Binnen de retail zijn
aan Puur&Eerlijk van Albert Heijn. Vion geeft
aan dat maar een klein deel van de afzet in
Nederland terecht komt. Zij zullen geen grote
investeringen doen in het creëren van nieuwe
markten. Zij geven aan dat de dierenarts in
de toekomst van curatief/preventief naar
gezondheidsmanagement toe moet gaan.
De veevoerproducent, als toeleverancier,
heeft ook invloed op het dilemma. Dierenartsen
en veevoervoorlichters zullen zich meer moeten

64 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN

verenigen zodat meer samenwerking mogelijk er voor de dierenarts ook een stuk voor- en
is op het bedrijf. nabereiding inbegrepen is bij zijn visites. Deze
Bewustwording kan alleen als dierenarts hoeven niet direct op de factuur gerekend
en veehouder goed op de hoogte zijn. Als te worden, maar kunnen wel op de rekening
dierenartsen zelf veterinaire dilemma’s helder opgeschreven worden. De veehouder kan zich
voor ogen hebben, kunnen zij veehouders via zo meer bewust worden van dat een dierenarts
onderwijs beter betrekken in het dilemma. net zo als een monteur, loodgieter, advocaat of
Zo kan men de primaire producenten, de accountant zijn unieke diensten ten gunste van
veehouders, stimuleren een omslag te maken. de diergezondheid betaald dient te worden naar
zijn specifieke kennis.
De oplossingen van het vraagstuk
Aangezien het dilemma veelzijdig is, zullen Dierenarts bewust van eigen voorbeeldfunctie
er op verschillende vlakken veranderingen De dierenarts zal zich altijd bewust moeten
moeten plaatsvinden. Hieronder worden zijn van zijn voorbeeldfunctie. Op het moment
verschillende handvatten beschreven om op een dat de dierenarts zelf het slechte voorbeeld
haalbare manier een duurzamere manier van geeft door onzorgvuldig handelen en omgang
ondernemen te bereiken. met medicijnen, zal de boodschap van
bewustwording minder goed aankomen bij de
Kenniscentrum DC “De Overlaet” veehouder. Deze voorbeeldfunctie speelt zich
al op veel kleiner niveau af. Worden er zuinige
De Dierenarts als Diergezondheidscoach
auto’s gereden, wordt papier gescheiden,
De dierenarts dient zijn inkomsten te genereren
dubbel afgedrukt en chemisch afval op de juiste
door middel van uurtarief.
manier verwerkt. Gaan de ondernemers goed
Als de dierenarts zijn inkomsten verdiend
om met hun medewerkers en hun klanten. Het
op basis van een adequaat uurtarief zal
succes in deze verschillende factoren zullen
hij hierbij minder afhankelijk zijn van zijn
meewegen in de keuze van de veehouder of
medicijnverkoop en zich meer richten op de
hij ook meegaat in verhoogd maatschappelijk
verkoop van bedrijfsadvisering gericht op
handelen.
gezondheidsmanagement. DC “De Overlaet”
heeft de grootste stappen hiervoor al gemaakt.
Samenwerking overige bedrijfsadviseurs
Er moet rekening gehouden worden met dat
Een nauwe samenwerking tussen dierenarts,
sommige klanten de praktijk zullen verlaten om
voedingsadviseur en fokkerijadviseur. Door
bij een andere praktijk verder te gaan op oude
tegelijkertijd met elkaar te praten en doelen
voet. Toch zal deze opkomende ontwikkeling,
vast te stellen kan de dierenarts zich op
namelijk het adviseren voor een optimaal
de diergezondheid en medicatie richten,
gezondheidsmanagement, met een verantwoord
de voedingsadviseur advies geven over de
en gereduceerd medicijngebruik een grotere
voersamenstelling en de fokkerijadviseur
rol gaan spelen in de toekomst. Wellicht zullen
voorlichting geven over sterke genetische
dan ook andere praktijken het roer omgooien
lijnen. Zo kunnen gezamenlijk de krachten
door de medicijnverkoop grotendeels los te
gebundeld worden ten behoeve van de
koppelen. Hierdoor zal in de loop van de tijd
veehouder.
weer een verschuiving plaatsvinden van de
klanten. Om de veehouder te overtuigen van de
Informatievoorziening
meerwaarde van uurkosten van de dierenarts
De dierenarts zal zich moeten vergewissen
is transparantie belangrijk. De dierenarts moet
van de werkelijke gevaren die spelen in het
zeggen wat hij doet en doen wat hij zegt. Hij
antibiotica dilemma en zich daarvan actief
zet meetbare doelen uit volgens het SMART
op de hoogte moeten stellen. Denk hierbij
principe: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel,
aan de KNMvD, wetenschappelijke artikelen
Realistisch en Tijdsgebonden. De partijen
en nascholing. Bij het op een heldere manier
evalueren de doelen na een vastgestelde
uitdragen van actuele berichtgevingen en
tijdsspanne op het resultaat. Hierna dient
ontwikkelingen kan deze de veehouder op
het doel opnieuw bekeken te worden en
een reële manier inlichten over de gevolgen
streefwaarden worden bijgesteld. Tevens dient
van bepaalde handelingen op het bedrijf. De
de veehouder zich ervan bewust te zijn dat
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 65
 dierenarts is hierbij de primaire kennisbron, aangeven dat er een probleem is, maar het is
die de veehouder moet voorlichten over hoe ze moeilijk om de realistische ernst ervan uit te
verantwoordelijk met antibiotica om moeten leggen. Op deze manier is er geen duidelijke
gaan en wat de gevolgen zijn indien dit niet voorlichting over de noodzaak tot verandering.
gebeurd. Dit veroorzaakt onbegrip en verzet bij de
De gevaren van antibiotica resistentie veehouders als vanuit hogerhand sancties
bevinden zich op verschillende niveaus. dreigen te worden opgelegd.
Allereerst de eigen veiligheid van de De taak van de dierenarts is om de
veehouder. Ten tweede de directe betrokkenen dialoog met de veehouder aan te gaan
zoals partner, kinderen, personeel en en de veehouder te begeleiden in het
dierenartsen en adviseurs op het erf. realiseren van een (maatschappelijke)
Verspreiding van resistente bacteriën in een verantwoorde werkomgeving door
omgeving waar een grote infectiedruk is in hulp te bieden op verschillende niveaus
combinatie met een verminderde afweer, (gezondheidsmanagement, preventie en
bijvoorbeeld een ziekenhuis, kunnen resistente curatief). Bij de begeleiding van een bedrijf is
bacteriën voor ernstige hardnekkige infecties het belangrijk om oplossingen in een logische
zorgen. volgorde op het juiste niveau in te zetten.
Een groot deel van de veehouders heeft het
antibiotica resistentie dilemma ver van zich Minder antibiotica voorschrijven, in combinatie
af staan. Het maatschappelijk verantwoord
met bedrijfsadvisering, hygiënemaatregelen en
produceren is dan ook nog niet bij iedereen
in de bedrijfsvoering ingebed. De Boerderij discipline in een veranderde bedrijfsvoering van
(maart 2010) heeft een enquête gehouden de veehouder en zijn medewerkers, kan in de
onder 1006 deelnemers uit de land- en toekomst kostenbesparend werken. De resul-
tuinbouw. 54% van de respondenten vond
taten door DC “de Overlaet” zijn er.
dat duurzaam produceren steeds belangrijker
wordt, waarvan 20% zegt dat bedrijven die
Ter ondersteuning van de bedrijfsspecifieke
dit niet serieus nemen zullen verdwijnen.
voorlichting op het bedrijf kunnen
Maar van de overige 46% vindt nog steeds
bijeenkomsten worden georganiseerd door
25% dat duurzaam produceren een modegril
DC “de Overlaet” in de praktijk. Ondanks dat
is en over zal waaien. In deze grote groep
tegenwoordig al ongeveer vijf bijeenkomsten in
valt dus nog veel vooruitgang te boeken. De
het jaar worden gegeven, zijn de dierenartsen
varkens sector zal echter moeten veranderen.
het erover eens dat de frequentie omhoog kan.
Van de helft van de varkens houders die bang
In combinatie met verschillende thema’s en
zijn dat hun bedrijf over drie jaar niet meer
sprekers rondom dit onderwerp kunnen zowel
bestaat zal 51% ook daadwerkelijk zijn bedrijf
klanten als niet-klanten worden uitgenodigd
moeten stoppen. Problemen zijn hier vooral
om te luisteren, te leren en te discussiëren met
van financiële aard: cash flow, hypotheek
collega varkenshouders.
aflossing, kostendekkend produceren, dalend
inkomen en het onvermogen om te investeren
Samenwerking GGD en huisartsen
in modernisering en rentabiliteit. 33% van
Met het oog op ‘one health’ (één gezondheid)
de ondervraagden vindt dat natuurbeheer
zouden er grote stappen gemaakt worden als er
en bedrijfsvoering niets met elkaar van doen
meer proactief contact zou zijn met de lokale
hebben. 39% vindt dierenwelzijn belangrijk,
dierenartsen, GGD en huisartsen. GGD hart
maar het mag geen verlies voor de inkomsten
voor Brabant kan beter geïnformeerd worden
tot gevolg hebben. Uiteindelijk denkt 34% dat
over specifieke kennis van dierenartsen als het
de intensieve veehouderij op de langere termijn
om epidemiologische ziektes gaat die ook de
niet meer houdbaar is in Nederland.
bevolking aangaan.
Uit de enquête blijkt dat bij een grote groep
veehouders nog een grote winst te behalen is in
Gebruik van community building
bewustwording. Hoe kan DC “de Overlaet” deze
Mogelijk hulpmiddel voor de praktijk om
groep veehouders bereiken?
veehouders te betrekken in de visie van de
In veel gevallen kunnen dierenartsen wel
praktijk is het instellen van een internetforum.
66 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
Tevens kan men in het kader van acquisitie
bepalen welke veehouders dezelfde visie
uitdragen, zodat men bedrijven meer gericht
kan benaderen. Ook kan men trends in de
varkenshouderij vroegtijdig oppikken en daar
als praktijk op inspelen.
De duurzaamheid van de oplossing
Bij het bepalen van de te verwachten voor-
en nadelen zijn zowel de lange- als de korte
termijn gevolgen in ogenschouw genomen. Er is
gekeken naar Planet, People en Profit.
Voordelen
Korte termijn
• Creëert maatschappelijke rust
• Vergroot consumentenvertrouwen
• Dwingt partijen binnen de keten om de tafel
te gaan en tot oplossingen te komen
Lange termijn
• Minder resistentieontwikkeling van
bacteriën
• Minder milieubelasting
• Stimuleren duurzamere methoden van
veehouderij
• Meer kennisinvestering
• Gezonde veterinaire praktijkvoering, zonder
afhankelijkheid van medicijnverkoop
• Sterkere positie van de dierenarts binnen de
keten
• Meer werkplezier dierenartsen
Nadelen
Korte termijn
• De financiële situatie van een aantal
dierenartspraktijken zal sterk verslechteren
• Mogelijke verlaging aantal dierenartsen
landbouwhuisdieren
• Verslechtering van productiecijfers van
Nederlandse veehouderij, waarmee
faillissementen gepaard kunnen gaan
• Minder werkplezier dierenartsen
Lange termijn
• Verslechtering marktpositie: een deel van
de productie zal verschuiven naar andere
landen
• Daarmee gepaard gaande verminderd
gebruik van de vooroplopende kennis van
Nederland
• Minder zicht op herkomst en kwaliteit vlees
• Mogelijk illegaal circuit antibiotica uit
andere landen
De verdelingseffecten
de dierenarts als gezondheidscoach
Gewogen effecten
Meer transparantie in de sector (o) ++
Verbetering imago (o) ++
Sneller beslissingen maken binnen de ++
sector (o)
Sneller beslissingen maken binnen de ++
sector (o)
Sterkere economische positie voor ++
alle betrokken partijen (o)
Service (k) +
Tijdsinvestering (k) --
Nascholing (k) 0
Totaal +
Advies
Ons belangrijkste advies aan DC “de Overlaet”
is: neem leiding in een samenwerkingverband
met lokale stakeholders. Door leiding te
nemen kun je de samenwerking aanpassen
aan je eigen voorwaarden, toon je durf en
initiatief en zo kun je je als praktijk profileren
als gezondheidscoach. Op zeer korte termijn,
binnen twee maanden, kan contact gezocht
worden met GGD, huisarts, veevoervoorlichter
en fokkerij. Resultaten kunnen meetbaar
gemaakt worden door gegevens van deelnemers
en niet-deelnemers te vergelijken.
Groepsproces
De samenwerking binnen ons team wordt
gekenmerkt door de manier waarop we
elkaar door de bijeenkomsten en tijdens
groepsvergaderingen beter hebben leren
kennen. Het voordeel van de grote diversiteit
binnen ons team is dat we konden leren van
elkaars uiteenlopende ervaringen die we elk
in de loop van de studie hadden opgedaan.
Door de verschillende uitgangspunten wierp
dit een licht vanuit verschillende hoeken op
ons dilemma tijdens het uitwerken van de
oplossingen. Door de open houding onderling
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 67
 voelden we ons vrij in de samenwerking en
werd er een veilige omgeving geschapen voor
uiteenlopende ideeën, waar constructieve
discussies over gevoerd konden worden. Er
bestaat niet één type ondernemende geest, maar
de combinatie binnen een groep open-minded,
nieuwsgierige mensen resulteert in de ideeën
uitgewerkt in dit verslag.

Graag willen wij iedereen bedanken die

heeft meegewerkt aan het tot stand komen
van dit rapport: KNMvD, AUV, Centre for
Enterpreneurship van de UU, DC “de Overlaet”,
Veehouders, LNV, NVV, VGV, For Farmers,
Dopharma, Vion, Professor Fink-Gremmels,
Professor Johan Wempe.

Bronnen:
• rapport Berenschot: Wat zijn de effecten
van het ontkoppelen van voorschrijven en
verhandelen van diergeneesmiddelen door de
dierenarts? (2010)
• Henk Verburg et al., Praktiserend dierenarts
in voedingsmiddelenketens (2010)
• Boerderij, 23 maart 2010, pagina 4
• Website van het ministerie LNV (www.
minLNV.nl)
• dictaat Honours Class MVVO (2010)
• Wageningen UR, livestock research:
Varkansen, springplank naar een duurzame
veehouderij (2010)
• Rapport Raad voor Dieraangelegenheden:
Zichtbaar beter, de rol van de dierenarts voor
het algemeen belang (2009)
• RIVM: Rapportage aan LNV, veegerelateerde
MRSA epidemiologie in dierlijke
productieketens, transmissie naar de mens en
karakterisatie van de kloon (2009)

68 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN


Door: Jos van Embden, Elske Kelderman, Gerdjan Hofste, Klaas Pieter Mulder, Clara Verdenius
Inleiding
Vanuit de Honours Class MVVO hebben wij
als groep nagedacht over een maatschappelijk
vraagstuk, waarbij aandacht besteed wordt aan
het dierwelzijn in de melkveehouderijsector.
Hierbij is een duidelijke focus opgesteld,
waarmee de verschillende stakeholders
geconfronteerd zijn. De stakeholders hebben
hierover hun visie gegeven en een aantal
mogelijkheden voor oplossingen. Uit deze
interviews en analyses hebben wij oplossingen
gevormd waarmee de dierenartsenpraktijk het
probleem zou kunnen aanpakken.
Hoofdstuk 1: Beschrijving praktijk
1.1 Dierenartsenpraktijk Dokkum en omstreken
Dierenartsenpraktijk Dokkum is een moderne
gemengde praktijk, gevestigd in Dokkum. Op
dit moment wordt er diergeneeskundige zorg
verleend aan gezelschapdieren, paarden en
landbouwhuisdieren. De praktijk is ontstaan
uit een fusie van drie gemengde praktijken in
Dokkum, Damwoude en Metslawier. In 2001
is er besloten verder te gaan met een enkele
vestiging en is er een nieuw en modern pand
neergezet in Dokkum.
De landbouwhuisdieren sector bestaat
voornamelijk uit moderne melkveebedrijven
en bedrijven met fokschapen. Er zijn
twee varkensbedrijven in de begeleiding.
De paardensector is groeiende. De
gezelschapsdieren is een sector in ontwikkeling
en daar wordt op het moment veel in
geïnvesteerd om uit te breiden.
Het team bestaat uit 9 dierenartsen, 5
paraveterinairen en een administratief
medewerkster. Van de dierenartsen zijn er
vier werkzaam in de landbouwhuisdieren
(4 fte), 2 dierenartsen paard (2 fte) en 3
dierenartsen in de gezelschapsdieren (2 fte).
Vijf van de dierenartsen vormen de maatschap,
waarbij alle vijf de maten werkzaam zijn in de
Dierenartsen-
praktijk Dokkum
landbouwhuisdieren.
1.2 Ambitie praktijk
Het doel is het verlenen van innovatieve,
kwalitatief goede diergeneeskundige zorg
in een goede prijs kwaliteit verhouding.
Dit houdt in dat er hoogwaardige
diergeneeskundige zorg wordt verleend
door gedifferentieerde dierenartsen, waarbij
door middel van nascholing op de hoogte
wordt gebleven en vooruit wordt gelopen
met betrekking tot de laatste ontwikkelingen
op veterinair en organisatorisch gebied en
goed ondernemerschap wordt gecombineerd
met veterinaire zorg. Het maatschappelijke
doel is het inspelen op veranderingen
in de maatschappij en door middel van
maatschappelijke initiatieven een positieve
bijdrage te geven aan deze veranderingen.
Hoofdstuk 2:
Maatschappelijk vraagstuk
2.1 Signalering maatschappelijk probleem en focus
In de dierenartsenpraktijk Dokkum zijn
een drietal belangrijke maatschappelijke
dilemma’s aanwezig. Zo blijkt dat het
gebruik van diergeneesmiddelen bij sommige
veehouders buiten het zicht en regulatie van
de praktijk om gaat. Die veehouders verkrijgen
diergeneesmiddelen via een andere weg dan
via de praktijk en zonder dat er een diagnose is
gesteld. Een ander dilemma ontstaat wanneer
bij de noodslachting het dier niet aan de
eisen voor noodslachting voldoet maar de
veehouder niet instemt met euthanasie. Als
dierenarts keur je de koe dan af maar mag je
het dier niet euthanaseren en moet je het erf
verlaten. Wat gebeurt er dan met de koe en
haar welzijn? Als laatste merkt de praktijk
dat bij sommige veehouders de motivatie
verminderd is om de dierenarts te bellen voor
een zieke koe of minder bereid zijn om een koe
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 69
 door de dierenarts te laten behandelen als dat
nog wel mogelijk is. Om dierenartskosten te
besparen gaan sommige veehouders dus meer
zelf behandelen en, in sommige gevallen, zelfs
eigenhandig “euthanaseren”.
Vanuit deze dilemma’s is een focus ontstaan
waarin alle drie onderwerpen geplaatst kunnen
worden. Hetgeen waar wij ons op richten is dat
er een “minder maatschappelijk verantwoorde
omgang is met diergezondheidsproblemen,
waardoor het dierenwelzijn in gevaar komt”.
Boeren bellen minder snel voor een zieke koe
↓ zijn die bewijzen dat
Diergezondheid daalt
↓ ↓
Welzijn daalt Onverantwoord gebruik AB stijgt
↓ ↓
Volksgezondheid in geding
Als onderzoekers hebben wij ook een aantal
hypothesen over de mogelijke oorzaken. Deze
zijn volgens ons dat de verdiensten in de
sector laag zijn (dubbeltjes markt) en naar het
idee van de veehouder de dierenarts te duur
is; de boeren hoger opgeleid zijn en mogelijk
meer zelf denken te kunnen; er onvoldoende
besef is van de ‘license to produce’; er soms te
lang zelf wordt gedokterd; geneesmiddelen te
gemakkelijk beschikbaar zijn, via bijvoorbeeld
‘snelweg dierenartsen’.
2.2 Visie stakeholders op het maatschappelijk
vraagstuk
Om uiteindelijk
tot een duurzame
Collega
Veehouder
Van de geïnterviewde stakeholders is een
deel niet bekend met onze signalering
dat er steeds meer veehouders niet of
nauwelijks de dierenarts inschakelen en geen
bedrijfsbegeleiding hebben. Zij zetten een
kritische kanttekening bij wat de practici
signaleren. Zo vraagt het Ministerie van
Landbouw, Natuur en Visserij (LNV) zich af wat
de omvang is van het probleem en of het wel
een maatschappelijk probleem is. Het probleem
zou volgens hen beter in kaart gebracht
moeten worden. Zolang
er geen harde data
er door het hele land
steeds minder welzijn
is doordat boeren niet
Resistentieproblematiek wordt groter meer bellen, en het dus
een maatschappelijk
probleem is, kan de overheid weinig aan dit
“lokale” probleem doen.
Ook de Land- en Tuinbouw Organisatie Noord
(LTO) is van mening dat het probleem beter
inzichtelijk gemaakt moet worden. Bovendien
is het volgens hen nog maar de vraag of het wel
een nieuw probleem is. Wageningen University
& Research (WUR) beantwoordt die vraag
door te stellen dat het probleem inderdaad
niet nieuw is. Wel is nieuw voor hen dat
veehouders steeds meer zijn gaan behandelen
op eigen houtje. Als vertegenwoordiger van
de farmaceutische
Mening ≠ industrie zegt Pfizer
Animal Health wel
Dierenarts
DAP Dokkum Koopgedrag

oplossing te komen is bekend te zijn hiermee.

LTO Noord Veehouder
Consument
Klanten

het van groot belang Via buitendienst

dat alle partijen die Zuivelindustrie medewerkers die
te maken hebben dierenartsenpraktijken
Friesland Maatschappij
Campina

met het probleem, Focus bezoeken horen

de zogenaamde Dierwelzijns
zij regelmatig via
stakeholders, achter dierenartsen van
Retail
organisaties

de oplossing staan. veehouders die

Er moet zo gezegd Wetenschap Overheid nauwelijks tot niet
draagvlak gecreëerd bellen voor zieke
WUR Min LNV
Farmaceuten

worden. Om dat te koeien en veel zelf

Pfizer

bereiken is het in het behandelen. Pfizer

beginsel belangrijk heeft echter weinig
om te weten of alle stakeholders bekend zijn invloed op het onverantwoord gebruik van
met het door ons gesignaleerde probleem en diergeneesmiddelen door veehouders doordat
bovendien of ze het ook erkennen als probleem. zij geen medicijnen direct leveren aan de
veehouder.

70 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN

2.3 Rol van de stakeholders binnen het maatschap-
pelijk vraagstuk
Ondanks dat niet alle stakeholders de focus als
een maatschappelijk probleem onderkennen,
zijn wel alle stakeholders overtuigd van
het belang van dierwelzijn en verantwoord
diergeneesmiddelengebruik. Maar wat is
hun rol daar dan in? Het ministerie van LNV
onderstreept dat hun rol deels afhankelijk
is van de sturingsfilosofie die voornamelijk
politiek bepaald wordt. Momenteel streeft
de overheid in het algemeen naar minder
regels en meer zelfregulering. Er is natuurlijk
regelgeving met handhaving, maar de overheid
doet daarnaast ook aan communicatie, sectoren
wijzen op hun verantwoordelijkheid en
zelfregulering bewerkstelligen. De branche-
en belangenorganisaties moeten boeren
bewust maken dat zij voor een maatschappij
produceren die eisen stelt en verwachtingen
heeft op het gebied van dierenwelzijn en
duurzaamheid.
De LTO geeft ook zelf aan dat zij met name
bewustzijn willen kweken bij hun leden. Een
handhavende rol past niet bij een organisatie
die de belangen van veehouders behartigd.
Met het project “Zicht op gezonde dieren”,
dat de LTO in samenwerking met de KNMvD
uitvoert, wordt reeds gewerkt aan een
verantwoord gebruik van diergeneesmiddelen
door veehouders. De huidige politieke
ontwikkelingen rondom het antibioticagebruik
halen het bewustwordingsproces echter snel in.
Pfizer ziet voornamelijk een voorlichtende rol
voor henzelf weggelegd over het verantwoord
gebruik van medicijnen en benadrukt het
belang van het stellen van een diagnose door
de dierenarts. Ook hebben zij vanuit hun beleid
dat “prudent use” van antibiotica stimuleert
besloten om niet meer richting de veehouder te
adverteren over derde keus middelen, ondanks
dat dit wel toegestaan is. In het kader van
verantwoord omgaan met diergeneesmiddelen
en het terugdringen van de hoeveelheid
antibiotica die gebruikt worden hebben ook
de dierenartsen het initiatief genomen middels
VetCIS. Middels grondige registratie van het
gebruik proberen zij het gebruik beter in kaart
te brengen en dierenartsen en veehouders
te stimuleren om minder en verantwoord
antibiotica te gebruiken. De Veterinaire
Diergeneesmiddelen Autoriteit moet toezien
op het systeem en zorgt dat excessen worden
bestraft.
Een stakeholder die naast LNV ook enige
vorm van handhaving op het gebied van
diergezondheid en dierwelzijn toepast is
FrieslandCampina. Middels de Periodieke
Bedrijfsbezoeken (PBB), en nu ook met de
Continue Diergezondheids Monitor (CDM),
controleren zij voor zover mogelijk de
omstandigheden waaronder geproduceerd
wordt. Bij het vaststellen van grote problemen
is FrieslandCampina gemachtigd om melk
te weigeren. Volgens dierenartsen is echter
het invullen van een PBB-formulier een
onvoldoende stimulans voor de veehouder om
veel in welzijn en gezondheid te investeren.
FrieslandCampina verwacht veel van de CDM
en wil daarnaast strengere welzijnseisen
gaan invoeren. De WUR is bezig met het
ontwikkelen van een welzijnsmonitor om
het welzijn beter te kunnen meten. Deze
monitor zou gebruikt kunnen worden door de
zuivel om het welzijn te kunnen waarborgen.
De WUR speelt in deze problematiek een
wetenschappelijk ondersteunende rol. Middels
onderzoek, monitoren en ontwikkelen van
nieuwe meetinstrumenten proberen zij zo goed
mogelijk alle andere stakeholders te faciliteren.
2.4 Oorzaken van het maatschappelijk vraagstuk
Zoals hierboven te lezen is doen alle
stakeholders een duit in het zakje om
dierenwelzijn en -gezondheid te stimuleren, te
garanderen en zichtbaar te maken. Hoe komt
het dan dat er nog steeds een selecte groep
veehouders is die zich hiervan niets aantrekt?
Veel stakeholders noemen hiervoor de volgende
redenen,
• Consument betaalt niet voor wat hij eist
• Medicijnen zijn verkrijgbaar via
internetapotheken
• Verdeeldheid onder dierenartsen door
concurrentie op prijs
• Meerwaarde dierenarts soms niet evident
genoeg voor de veehouder
Allereerst werd opgemerkt dat consumenten
niet willen betalen voor toegevoegde waarde
zoals welzijn, maar ondertussen wel eisen
dat het product hieraan moet voldoen.
Hierdoor gaan veehouders meer kostprijs
gericht werken en zien zij de dierenarts als
een grote kostenpost. Doordat medicijnen
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 71
 elders erg goedkoop te verkrijgen zijn lijkt het
economisch erg aantrekkelijk om, eventueel
met behulp van een bedrijfsbehandelplan,
zelf te gaan behandelen. Hierdoor komt de
dierenarts minder op het bedrijf om zieke
dieren te diagnosticeren en vervolgens gericht
te behandelen.
Naast deze economische druk op de veehouder
viel ook op dat er een verdeeldheid is onder
de dierenartsen. Dit heeft ertoe geleid dat
dierenartsen door de dubbelrol van controleur
en adviseur het soms lastig vinden om hun
veehouders te wijzen op welzijnsproblematiek.
Om dit laatste te bewerkstelligen zijn er onder
andere praktijken ontstaan die via internet zijn
gaan concurreren op prijs in plaats van op het
laten zien van hun meerwaarde (kwaliteit).
Omdat dierenartsen bang
zijn dat veehouders snel
overstappen naar de
concurrent zijn sommigen
terughoudend met het
leveren van kritiek op
het medicijngebruik en
de welzijnsproblematiek.
Wanneer de
begeleiding rondom
bedrijfsbehandelplannen
te wensen overlaat en deze
niet worden geëvalueerd,
zien veehouders nog minder hun toegevoegde
waarde. Benadrukt moet worden dat het grote
merendeel van de dierenartsenpraktijken die
insteek niet heeft maar wel onder druk komt te
staan door de kleine groep dierenartsen die het
niet zo nauw neemt met zijn maatschappelijke
verantwoordelijkheid.
De gehele keten werkt dus steeds meer
kostprijsgericht, waarin de dierenarts ook
meegesleept wordt. Doordat de dierenarts zijn
meerwaarde minder aan de veehouder laat
zien, zal de afstand tussen de dierenarts en
veehouder nog verder toenemen.
Hoofdstuk 3:
Oplossingen maatschappelijk vraagstuk
3.1 Visie dierenartsenpraktijk
De dierenartsenpraktijk vindt dat de
voorlichting door verschillende stakeholders
erg belangrijk is. Laat veehouders zien dat
verantwoord gebruik van diergeneesmiddelen
economisch uitkan, beter door de maatschappij
72 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
geaccepteerd wordt en dat het een ‘license to
produce’ is. Een goede 1 op 1 relatie kan deze
ontwikkeling bevorderen. Wanneer er een
vertrouwensband is en je meer contact met het
bedrijf hebt komt dit je advies ten goede en
heb je meer invloed op het bedrijf. Daarnaast
moet de reclame van diergeneesmiddelen direct
gericht aan de veehouder aangepakt worden,
want dit werkt zelf dokteren met de verkeerde
medicijnen in de hand.
3.2 Visie stakeholders
Ten eerste zal de maatschappelijke aard
van het probleem meer zichtbaar gemaakt
moeten worden. De focus zoals wij die gesteld
hebben is gebaseerd op waarnemingen door
dierenartsen van DAP Dokkum. Stakeholders
zoals Pfizer en de WUR die
ook met één been in de
praktijk staan of anderszins
waarnemingen in het veld
doen, erkennen het probleem
en bevestigen dat het door
veel andere dierenartsen
ook waargenomen wordt.
Echter, er zijn geen harde
gegevens beschikbaar
om deze waarneming te
ondersteunen. LNV en LTO
pleiten er dan ook voor om
dierenartsen het probleem beter in kaart te
laten brengen en te kwantificeren. Hierin zou
een rol voor de KNMvD weggelegd kunnen
zijn zodat men als beroepsgroep krachtig naar
voren kan treden naar de andere stakeholders,
wat ook beter past in de sturingsfilosofie van de
overheid.
Ten tweede is het van groot belang om
veehouders bewust te maken van hun
“license to produce”. Middels publicaties en
Regiobijeenkomsten wil LTO Noord graag het
welzijn en diergeneesmiddelen gebruik nog
verder onder de aandacht brengen. Via deze
regiobijeenkomsten zouden ook dierenartsen
zich kunnen profileren.
Daarnaast is het van groot belang dat de stroom
van diergeneesmiddelen beter gereguleerd
wordt en medicijnen geen onderwerp zijn van
prijsconcurrentie. Pfizer ziet op termijn een
deel van de oplossing in de ontkoppeling van
dierenarts en apotheek. Dit, omdat hierdoor de
commerciële drijfveer voor het voorschrijven
van diergeneesmiddelen wordt weggehaald en
een strakke kanalisatie van diergeneesmiddelen
mogelijk wordt. VetCIS is een stap in de goede
richting, maar dit zal alleen gaan werken
als de overheid sancties op kan leggen. Een
zelfregulerend systeem is niet geloofwaardig
genoeg. Tot die tijd moet er gewerkt worden
aan een attitude verandering onder veehouders
en dierenartsen over welke diergeneesmiddelen
in welke gevallen worden ingezet. Formularia
moeten strakker gevolgd gaan worden en
antibiotica niet meer als management tools
gebruikt worden.
Wanneer er niet meer op medicijn verkoop
verdiend en geconcurreerd kan worden moet
de meerwaarde van de dierenarts uit andere
zaken gaan blijken. De dierenarts moet zich
gaan richten op het verkopen van zijn kennis
en kunde. Hiervoor zal hij zijn diensten
beter moeten gaan vermarkten door zijn
toegevoegde waarde voor het bedrijf aan te
tonen. Met berekeningen kan de veehouder
zelf tot inzicht komen dat voorkomen echt
beter is dan genezen. Eventueel zouden deze
berekeningen ook gebruikt kunnen worden
om accountants voor te lichten over de kosten
van de dierenarts. Ze zouden dit niet meer als
kosten moeten zien waar op bezuinigd kan
worden, maar meer als een investering in de
toekomst. Dierenartsen moeten meer overtuigd
zijn van hun eigen advies. Dit kan ook door
een kosten-baten analyse worden ondersteund.
Echter, soms zijn economische factoren niet
de belangrijkste voor een veehouder om wel
of niet voor diergeneeskundige zorg te kiezen.
Er valt nog veel te behalen door te achterhalen
wat de motivatie is van veehouders en beter
te leren communiceren over problemen. De
onbereikbare veehouders blijken dan vaak
minder onbereikbaar te zijn dan gedacht. LTO
wijst erop dat het UGCN hier veel onderzoek
naar heeft gedaan en dierenartsen op dat
gebied meer kunnen leren.
Niet alleen dierenartsen individueel of als
praktijk moeten anders gaan werken, ook
de beroepsgroep moet veranderen. De LTO
pleit voor een professionalisering van de
diergeneeskundige sector en ziet graag een
geborgd kwaliteitssysteem met erkende
dierenartsen. Vanuit de markt is hier ook
steeds meer vraag naar. Voor de oplossing is
niet alleen het contact tussen de dierenarts
en veehouder erg belangrijk, ook het contact
binnen de beroepsgroep. De angst voor
concurrentie moet verminderd worden en de
samenwerking tussen dierenartsen verbeterd.
Hierin is een belangrijke rol voor de KNMvD
weggelegd.
Hoofdstuk 4: Advies dierenartspraktijk
Doel van dit hoofdstuk is dat we oplossingen
voor onze focus op praktijkniveau aandragen,
daar dit landelijk gezien moeilijk te realiseren
is. Deze lokale oplossingen zijn beschreven in
de vorm van een tijdspad dat een willekeurige
dierenartsenpraktijk kan doorlopen om zo op
een maatschappelijk verantwoorde manier met
de gekozen focus om te gaan. Los van deze
lokale oplossingen streven wij op landelijk
niveau een cultuuromslag (bewustwordings-
proces) na, die erop gericht is dat veehouders
de/hun dierenarts zien als dé gezondheids- en
welzijnsadviseur voor zijn/haar bedrijf.
4.1 Binnen de praktijk
Nieuwsbrief (folder): Binnen de, voor
de meeste dierenartsenpraktijken bekende,
nieuwsbrief pleiten wij voor een soort van
casusbespreking, waarbij de nadruk komt te
liggen op de welzijnsaspecten die bij deze casus
een rol spelen. Naast deze welzijnsaspecten is
het van belang om een kosten-baten analyse bij
te voegen, waarin duidelijk gemaakt wordt dat
de dierenarts echt een meerwaarde heeft op het
veehouderijbedrijf.
Naast deze casusbeschrijving in de
nieuwsbrief zou de praktijk een folder
CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 73
 kunnen maken, waarin het zichzelf neerzet
als dé diergezondheids- en welzijnsadviseur
voor veehouderijbedrijven. Deze folder zou
voornamelijk afgegeven kunnen worden
bij bedrijven waar het “iets” minder gaat,
maar waarbij de dierenarts niet direct de
mogelijkheid krijgt om deze problemen op de
agenda te zetten. Met behulp van de folder,
welke de veehouder op een later tijdstip rustig
kan bekijken, hoopt de praktijk dat deze
veehouders vroeg of laat toch zullen bellen om
het welzijn en de diergezondheid te bespreken
en uiteindelijk te verbeteren.
Studiegroepen: Door middel van
studiegroepen met ± 8 veehouders zou
het onderwerp welzijn op de agenda gezet
kunnen worden. Veehouders kunnen op
deze manier bij elkaar komen op één van de
desbetreffende bedrijven. De dierenarts zou op
deze bijeenkomst kunnen beginnen met een
stuk theorie rondom een casus en hierbij door
middel van discussie de veehouders kunnen
prikkelen met betrekking tot het welzijn van
de dieren op het eigen bedrijf. Vervolgens kan
het bedrijf waar de bijeenkomst plaatsvindt,
bekeken en gescoord worden op basis van het
welzijn. Op deze manier worden de veehouders
aan het denken gezet, dankzij de dierenarts en
door hun collega’s.
LTO regiovergaderingen: De
dierenartsenpraktijk zou in samenwerking
met de verschillende LTO afdelingen
“welzijnsavonden” kunnen verzorgen. Ook
hierbij kunnen de veehouders aan de hand
van een casus geprikkeld worden om over het
welzijn van hun dieren na te denken. Belangrijk
hierbij is dat de dierenartsenpraktijk zichzelf
promoot als welzijnsadviseur en voorrekent
wat zijn/haar advies kan opleveren. Op deze
avonden kunnen de al eerder genoemde folders
uitgedeeld worden.
Welzijnsdag op locatie (en welzijnsprijs):
Doel van deze welzijnsdag is, om een zo
breed mogelijk publiek aan te spreken over
het onderwerp welzijn. Deze dag wordt
gehouden op een veehouderijbedrijf, waar
de veehouder al zeer vooruitstrevend is met
betrekking tot het welzijn van zijn dieren.
Op deze dag kan hij rondleidingen geven en
benadrukken wat hij allemaal aan welzijn
van zijn dieren doet en wat dit hem oplevert.
De bedoeling is om deze dag gezamenlijk
met andere stakeholders te organiseren.
74 MVVO CASUS BESCHRIJVINGEN
Voorbeelden van stakeholders waarmee
gezamenlijk een welzijnsdag georganiseerd
kan worden zijn; de zuivel, LTO, accountants
en farmaceuten. Naast de rondleidingen zou er
door de dierenartsenpraktijk een welzijnsprijs
toegekend kunnen worden aan een veehouder
die in het laatste jaar aanmerkelijke sprongen
voorwaarts gemaakt heeft. Tot slot kan er een
welzijnsmarkt, met verschillende experts op het
gebied van dierenwelzijn gecreëerd worden.
Te denken valt hierbij aan mensen die de
welzijnsmonitor ontwikkeld hebben en andere
experts.
Benchmarken: Met behulp van VetCIS
zijn veehouders in te delen op basis van de
bedrijfsresultaten en het medicijngebruik. Eens
per jaar zou een overzicht verstuurd kunnen
worden naar iedere veehouder, waarbij zijn
medicijngebruik vergeleken wordt met dat
van vergelijkbare bedrijven. Ook naar de
veehouders die geen medicijnen afnemen zou
je dit overzicht kunnen opsturen, daar zij deze
zelf wel met hun eigen verbruik zouden kunnen
vergelijken. Wellicht zien zij op deze manier
toch de toegevoegde waarde van de dierenarts
voor het bedrijf, waardoor de mogelijkheid
bestaat dat de dierenarts in de toekomst
vaker geconsulteerd zal gaan worden om
welzijnsproblemen aan te pakken.
Digitaal forum: Het doel van dit
“gesloten” digitale forum is, dat er een open
discussie ontstaat met betrekking tot het
welzijn van de dieren op veehouderijbedrijven
aangesloten bij de dierenartsenpraktijk.
Daarnaast kunnen de betrokkenen elkaar
aanspreken en corrigeren in deze discussie.
De discussie kan gestart worden door de
dierenartsenpraktijk, welke tweewekelijks
een stelling deponeert waar eenieder, die met
behulp van een toegewezen inlogcode, kan
reageren. Daarnaast kan de dierenartspraktijk
bij deze stelling achtergrondinformatie
aanleveren over het hoe en waarom van
bijvoorbeeld de toediening van pijnstillers
bij ernstige mastitis. Zaak is dat er anoniem
gereageerd kan worden, zodat de betrokkenen
zich vrijer voelen om te reageren, dan wel
te corrigeren. De beherend dierenarts dient
echter wel te allen tijde te kunnen zien wie
gereageerd heeft. Hiermee kan hij concluderen
of de mening van de veehouder strookt met zijn
eigen actuele bedrijfssituatie. Dit gegeven kan
in een later stadium eventueel gebruikt worden
om het welzijn tijdens een bedrijfsbezoek ter
sprake te brengen.
Publicaties: Met publicaties worden
stukjes in lokale kranten en agrarische
vakbladen bedoeld. Je zou als praktijk samen
met de veehouder een bedrijfsreportage
kunnen maken met als onderwerp ‘welzijn’.
Naast het feit dat dierenwelzijn erg belangrijk
is, dienen deze publicaties ter versterking
van de positie van de dierenarts, om zo zijn
meerwaarde op het gebied van dierenwelzijn te
benadrukken. Los daarvan zou je in combinatie
met de andere stakeholders ook een artikel
kunnen schrijven, waarin het resultaat van de
onderlinge samenwerking wordt weergegeven.
De gezamenlijke aanpak van het probleem is
immers belangrijker dan het individueel geven
van advies. Agrarische vakbladen die hiervoor
gebruikt kunnen worden zijn: Veeteelt, de
Nieuwe Oogst en de Boerderij.
4.2 Binnen de beroepsgroep:
Naast de individuele aanpak van een
dierenartsenpraktijk zou er ook binnen de
beroepsgroep een soort van cultuuromslag
(bewustwordingsproces) moeten plaatsvinden,
waarbij het niet meer dan logisch is dat
dierenwelzijn een wezenlijk onderdeel
is binnen de werkzaamheden van een
dierenarts. Een dierenartsenpraktijk zou
dit kunnen verwezenlijken door het thema
dierenwelzijn op de agenda te krijgen tijdens
de regionale vergaderingen van de KNMvD.
Ook hier moeten samenwerkings-verbanden
gezocht worden om tot een duurzame en
maatschappelijk verantwoorde oplossing te
komen.
de dierenarts ook vaker consulteren om
zo het dierenwelzijn ook te verbeteren.
Anderzijds proberen we de “minderen” ook te
motiveren door middel van de nieuwsbrief, de
welzijnsdag, het benchmarken en het digitale
forum. Wanneer de veehouders de meerwaarde
van het dierenwelzijn in zullen gaan zien, zal
dit een succes worden. Tot slot gaat het er om
dat deze duurzame veranderingen in de sector
uiteindelijk rendabel zijn.
Nawoord
Afgelopen maanden hebben we geprobeerd een
goed beeld te krijgen van dit maatschappelijke
vraagstuk door alle stakeholders te interviewen.
Het was echter lastig om met alle stakeholders
in gesprek te gaan, daar sommigen niet wilden
meewerken aan dit project. Na het verwerken
van de interviews hadden we wel een beeld
van het probleem, maar realiseerden we ons
ook dat we voor de oplossing (als in een joint
venture) heel klein en lokaal moeten beginnen.
Dit moet vervolgens steeds verder uitgroeien,
waarbij er steeds meer partijen aansluiten.
We hebben wel een aantal ideeën bedacht
waarmee de praktijk de communicatie met
de veehouder kan verbeteren en mogelijk de
veehouder te overtuigen van de meerwaarde
van de dierenarts op het gebied van dierwelzijn
en diergezondheid.

4.3 Conclusie:
Het belangrijkste doel van deze oplossingen is
het bewustwordingsproces dat dierenwelzijn
steeds belangrijker wordt in het kader van
de “license to produce”. Het belang van dit
proces werd ook door de diverse stakeholders
onderschreven en daarom het is dan ook erg
belangrijk dat er gezamenlijk oplossingen
aangedragen worden. Om dit proces goed en
gemotiveerd uit te voeren is het zaak om je
enerzijds te profileren bij de vooruitstrevende
veehouders. Op het moment dat er vervolgens
gezamenlijk goede resultaten behaald worden,
dan zullen de “minderen” zich ook achter
de oren krabben en uiteindelijk zullen zij

CASUS BESCHRIJVINGEN MVVO 75

 Het programma in
vogelvlucht
Onderstaand overzicht is geen compleet
verslag. Het biedt wel een indruk van de
veelheid van aspecten die aan de orde zijn
geweest.
Bijeenkomst 1
De gedachte achter het programma
is dat MVVO hand in hand gaat met
ondernemerschap. Dierenartsen die hun
praktijk duurzaam inrichten zijn beter in staat
in te spelen op de veranderende omgeving en
daarmee een betere ondernemer. Het gaat dan
om win-win.
Volgens Johan Wempe hangen verantwoord
handelen ten opzichte van de stakeholders
(MVO) en economisch verantwoord handelen
(ondernemerschap) op een complexe
manier samen. De Pampers casus maakt dat
duidelijk. Van elke € 10 geeft Pampers € 0,05
aan Unicef voor de Tetanus entingen van
kinderen in ontwikkelingslanden. Tegelijk
zijn er mogelijkheden om een win-win te
realiseren. Het risico hierbij is dat te hoog
van de toren wordt geblazen met de MVO-
praktijken. Dat kan op jezelf terugslaan. Het
uitdragen van MVO kan ook twijfels oproepen
over de integriteit van de ondernemer.
Wanneer het echt gaat om het nemen van
verantwoordelijkheid en het bijdragen aan de
oplossing van maatschappelijke vraagstukken
leidt elke communicatie hierover tot twijfels
over de bedoelingen van de ondernemer.
Er is sprake van een ontwikkeling in het denken
over MVO van defensief naar pro-actief. Bij
MVO gaat het om het benutten van je talent als
ondernemer om bij te dragen aan de oplossing
van maatschappelijke vraagstukken. Het gaat
dan om maatschappelijke vraagstukken waar je
(mede) invloed op kan uitoefenen. Het gaat ook
om het ontwikkelen van verdienmodellen om
dat te kunnen. MVVO houdt in dat dierenartsen
een verantwoordelijkheid accepteren voor
maatschappelijke ontwikkelingen die zich
76 MVVO HET PROGRAMMA IN VOGELVLUCHT
Door: Johan Wempe
buiten de vier muren van de praktijk voordoen
en dat ze hun ondernemerskwaliteiten moeten
ontwikkelen om hier kansen voor nieuwe
bedrijfsactiviteiten van te maken.
Maatschappelijke vraagstukken zijn altijd
dilemma’s. Het gaat om keuzes tussen twee of
meer waarden. Tussen zorg voor mensen, zorg
voor het milieu en zorg voor de economische
voorwaarden waaronder je als onderneming
functioneert.
Volgens Peter van der Meer houdt
ondernemerschap in dat je “werken in de
praktijk” moet zien om te zetten in “werken aan
de praktijk”. Je verkoopt niet alleen je eigen
professionele deskundigheid, je organiseert je
praktijk zo dat deskundigheid geleverd wordt.
Dat gebeurt onder andere door het toewijzen
van taken en verantwoordelijkheden en het
ontwikkelen van procedures. Interessant is
de vraag aan de dierenarts die MVVO wil
concretiseren: Kun je MVVO inbedden in de
taken/verantwoordelijkheden en procedures
binnen de praktijk?
Volgens Coen Rigtering is het van belang
oog te hebben voor de groepsprocessen. Een
vergelijking: wanneer meerdere mensen in
teamverband touwrekken presteren mensen
in een team altijd minder dan wanneer ieder
voor zich aan het touw trekt. De vraag is hoe
je dat voorkomt. De oplossing moet gezocht
worden in een goede organisatie. Zorg voor
veiligheid! Zorg voor een goede verdeling van
rollen, etc. Dat speelt niet alleen binnen een
organisatie, maar ook daar waar mensen over
grenzen van organisaties gaan samenwerken.
Voor MVVO houdt dit een belangrijke les in:
Zorg er voor dat je het hele team binnen de
praktijk mobiliseert. Bij MVVO is ook sprake
van samenwerking binnen de keten, over de
grenzen van de afzonderlijke organisaties heen.
Hoe krijg je die samenwerking op gang? Hoe
zorg je er voor dat middels die samenwerking
maatschappelijke doelen gerealiseerd worden?
Bijeenkomst 2
Volgens Rens van Dobbenburgh betekent
de datum 1 januari 1998 een keerpunt in
de veterinaire geschiedenis in Nederland.
Op dat moment werd de dierenarts van
professional tegelijk ook ondernemer en was
de maatschappelijke legitimatie van het beroep
van dierenarts niet meer vanzelfsprekend.
Hoe zorgen we er voor als beroepsgroep en
als individuele praktijk die maatschappelijke
legitimatie te verdienen.
Volgen Johan Wempe moeten we een nieuw
begrip duurzaamheid ontwikkelen. In de
samenleving leggen we steeds meer de nadruk
op efficiënter werken. Hierdoor zijn we
steeds meer versnipperd geraakt. Hierdoor
zijn maatschappelijk optimale oplossingen
niet vanzelfsprekend. De kunst is dat we ons
weten te organiseren zodanig dat we dat
maatschappelijk optimum realiseren. Dat is de
nieuwe kijk op duurzaamheid. Die kan alleen
gerealiseerd worden wanneer we over de
grenzen van de onderneming kunnen kijken en
samenwerking zoeken met partners. Het is de
kunst dat je hiervoor ook de verdienmodellen
weet te ontwikkelen. Daarvoor heb je de
instrumenten van Codrin Kruijne en Peter van
der Meer nodig. MVVO is verdienen door het
realiseren van maatschappelijke doelen.
Het onderkennen van mogelijkheden
om bij te dragen aan de oplossing van
maatschappelijke vraagstukken en het vinden
van geschikte verdienmodellen hiervoor
vergt creativiteit. Volgens Codrin Kruijne kun
je op een systematische wijze werken aan
het ontwikkelen van nieuwe ideeën voor je
onderneming. Dat begint bij het begrijpen van
de drijfveren van je partners. In het kader van
het onderzoek in de verschillende praktijken
duiden we dit aan met de term focus.
Peter van der Meer stelt dat marketing meer
is dan reclame maken. Het gaat om waarde
creëren door beter in te spelen op je klant. Bij
MVVO gaat het om het inspelen op de vraag
van al je stakeholders.
Bijeenkomst 3
Volgens Jeroen Geelhoed gaat het bij MVO
om het realiseren van radicale (systeem)
doorbraken. Tijdens zijn presentatie laat
hij zien hoe zijn bedrijf, het adviesbureau
&Samhoud, grondig heeft nagedacht over
de doelen van de onderneming en hoe die
ook radicaal heeft doorgevoerd. Volgens
&Samhoud moet je allereerst werken aan
medewerkerswaarde. Op basis hiervan
krijg je klantwaarde en vervolgens winst en
maatschappelijke waarde. &Samhoud is hierin
uiterst succesvol, ook in termen van financiële
winst. Je moet oppassen eerst financiële
plaatjes te willen maken om na te gaan welke
investeringen in MVO als rendabel kunnen
worden gezien. Je moet er gewoon helemaal
voor gaan.
Roeland Wessels herkent rond de
dierenartsenpraktijk een aantal trends. De
traditionele dierenarts wil vooral goed het
vak uitoefenen en door hard werken zoveel
mogelijk omzet maken. Daartegenover staat
de moderne dierenarts die een veelheid van
doelen nastreeft: klant doelen, veterinaire/
vaktechnische (klinische) doelen, commerciële
doelen, communicatiedoelen en persoonlijke
doelen. In de praktijk die hij samen met
zijn vrouw heeft opgezet heeft hij een
ontwikkelroute doorlopen hoe ingespeeld kan
worden op die ontwikkelingen. Ze begonnen bij
het schenken aan goede doelen, het produceren
van duurzame energie door de aanschaf van
zonnepanelen en het inkopen van fair trade
koffie. Stap voor stap werd de relatie gelegd
met de kerntaak van de dierenarts in de
samenleving steeds duidelijker gelegd. Het
betrekken van klanten bij de maatschappelijke
keuzes werd steeds uitgebreider.
Johan Wempe begrijpt MVVO
als het ontwikkelen van nieuwe
samenwerkingsverbanden rond
maatschappelijke vraagstukken. Dit vergt
nieuwe manieren van kijken, nieuwe
manieren van organiseren. De dierenarts
kan op een aantal plaatsen als regisseur
optreden en bijdragen aan het realiseren
van systeemdoorbraken. Juist waar
overheden falen (zie de discussie over het
klimaatakkoord in Kopenhagen) bieden
nieuwe samenwerkingsvormen weer kansen.
Ga niet zitten wachten tot de overheid de
vraagstukken regelt. De kunst is om onder de
nieuwe samenwerkingsverbanden een gezonde
financiële basis te leggen.
In de groep die onderzoek doet rond de
praktijk van Marcel Boereboom wordt een
accentverschuiving zichtbaar. Het gaat er bij
MVVO niet meer om of je wettelijke regels
toepast. Moet je wachten op wetenschappelijke
HET PROGRAMMA IN VOGELVLUCHT MVVO 77
 zekerheid bij een nieuwe ziekte die opduikt of
moet je al vooruit lopen op ontwikkelingen ook
als die zekerheid er nog niet is. Kun je dan zelf
samen met je klanten en overige stakeholders
keuzes maken om zo te anticiperen op
ontwikkelingen.
Boeiend is wat dit
betreft de discussie
over de megastallen
in Noord Brabant.
Laat je het je
overkomen of neem
je het initiatief?
Rolf Been stelt naar
aanleiding van
de TV uitzending
van omroep Max
het onderwerp
prijsconcurrentie
aan de orde. Een
aantal vraagstukken
spelen hierbij een rol. Hoe te reageren op
collega’s die prijzen noemen maar niet all-in
prijzen? Wat te doen met collega’s die de klant
binnenhalen met lage prijzen voor diensten die
vergeleken kunnen worden en dan hun marge
maken op diensten waarbij een vergelijking met
een collega niet mogelijk is? Hoe om te gaan
met klanten die je uitspelen tegen een collega:
daar kan ik voor de helft terecht? Wat te doen
met boeren die een euthanasie “zelf regelen”?
Wat te doen met klanten die echt in financiële
problemen zitten terwijl het huisdier voor
hen zeer belangrijk is? Tijdens de bijeenkomst
wordt het issue gerelativeerd. Het gaat om
een enkele klant.. Zorg dat je de kwaliteit
die je levert zichtbaar maakt en dat je prijs
transparant is.
Bijeenkomst 4
Met Sascha Kraus is onderzocht hoe je binnen
een dierenartsenpraktijk ondernemerschap
kan verankeren. Zorg ervoor dat er structuren
ontstaan. Dat geldt ook voor MVVO. Je
moet nieuwe structuren ontwikkelen om
blijvend aandacht aan MVVO te kunnen
besteden. Dat betreft MVVO zowel binnen je
organisatie als rond je praktijk. Alleen dan
kan ondernemerschap op een blijvende manier
bijdragen aan een goede invulling van je
maatschappelijke rol.
78 MVVO HET PROGRAMMA IN VOGELVLUCHT
Mathijs Beaujean liet zien hoe een praktijk kan
bouwen aan een community en hoe internet dit
kan faciliteren. Nieuwe communicatiemiddelen
zijn van grote waarde om MVVO vorm te
geven.
Bijeenkomst 5
Pim de Voogt
toont een wereld
waar dierenartsen
niet dagelijks
over nadenken.
De antibiotica
resistentie drukt
ons er met de neus
op. Of de ESBL-
bacterie die in de
ziekenhuizen wordt
aangetroffen wel
van de kip komt
is onderwerp van
onderzoek. We hebben inmiddels door dat de
beroepsgroep hierop pro-actief moet reageren.
Niet gaan afwachten tot het verband bewezen
wordt, maar laten zien dat je verantwoord
omspringt met antibiotica gebruik. In het
oppervlaktewater en het grondwater hopen zich
verschillende stoffen op die (op termijn) ook
problemen kunnen gaan opleveren. Ook hier
speelt antibiotica een rol. Maar ook hormonen
en diergeneesmiddelen. In de waterhuishouding
is sprake van emerging contaminanten.
Mogelijk tikken hier nog enkele tijdbommen.
Maatschappelijk gezien is het verstandiger
te voorkomen dat deze contaminatie niet in
het watermilieu terecht komt, dan dat het
hier weer uit gehaald wordt. Voorwaar een
voorbeeld waar de maatschappelijke rol van de
dierenarts aan de orde is.
Ludo Hellebrekers probeert met veel energie
dierenartsen en toekomstige dierenartsen
wakker te schudden. Niet afwachten. Je
hebt geen (apotheek-) rechten. Je moet je
maatschappelijke legitimatie verdienen! We
moeten de defensieve aanpak achter ons laten
en zoeken naar een meer proactieve werkwijze.
De beroepsgroep moet daarbij oog hebben voor
het verdienmodel waarbij (sommige) praktijken
te sterk afhankelijk zijn van medicijnverkoop.
VetCIS probeert het initiatief weer bij de
beroepsgroep te leggen. De antibiotica
problematiek staat model voor de manier
waarop we veel nu al bekende, maar ook
toekomstige maatschappelijke vraagstukken
tegemoet kunnen treden. Enerzijds zal je
dierenartsen die zich niet houden aan minimale
maatschappelijke normen hard aan moeten
aanpakken. Anderzijds wil je aansluiting
zoeken bij die krachten in de samenleving
die toekomst gericht zijn en de oplossing
van maatschappelijke vraagstukken beogen.
Wat het laatste betreft verwijst Ludo naar
een doelgroep die marketeers/communicatie
specialisten maar lastig kunnen plaatsen: de
cultural creatives. Het gaat om vooral jonge
mensen die globaal denken en zich in hun
gedrag o.a. laten leiden door maatschappelijke
zorgen. Praktijken kunnen hier aansluiting bij
zoeken.
Johan Wempe gaat in op de incorporatie van
maatschappelijke kosten en baten binnen
een samenwerkingsverband en/of binnen
een praktijk. De focus die in de onderzoeken
centraal staat is in feite een maatschappelijk
vraagstuk. Dierenartsen kunnen bijdragen aan
de oplossing ervan. Volgens Wempe zijn er
tenminste drie redenen te noemen waardoor er
onvoldoende activiteiten ontplooid worden om
het maatschappelijk vraagstuk op te lossen:
1. Veel kosten en baten laten zich niet
makkelijk kwantificeren: o.a. opleidingskosten,
maar ook imago
voordeel, klanten
loyaliteit, etc. Dit
maakt het lastig om
dit soort kosten als
investering te zien.
2. De kosten en
baten komen bij
verschillende actoren
terecht. Hoe kan het
voordeel herverdeeld
worden zodat ook
andere partijen die
alleen de nadelen
ondervinden toch
hun bijdrage leveren.
3. De baten komen
pas over enige tijd terwijl je nu al kosten
moet maken. In dat geval heb je het over
investeringen. Dit wordt extra lastig wanneer
de een de kosten nu moet maken en de ander
t.z.t. het voordeel zal hebben.
Het is de vraag of je een samenwerkingsproject
(rond een van de gekozen focussen) zo kan
vormgeven dat je de maatschappelijke kosten
en baten weet te incorporeren. Eigenlijk zou
je Maatschappelijk Verantwoord Veterinair
Ondernemen kunnen definiëren als het
incorporeren van maatschappelijke kosten
op zo’n manier dat je deze activiteit ook te
gelde weet te maken door extra inkomsten te
realiseren.
Bijeenkomst 6
Volgens Laurens Hoedemaker is er maar een
persoon verantwoordelijk voor de zorg voor
een gehouden dier: de eigenaar! Dat leidt tot
discussies op het scherpst van de snede: Hoe zit
dat met de dieren in de Oostvaardersplassen,
zijn dat gehouden dieren? Wat te doen met
het meisje dat met een uit het nest gevallen
vogeltje zich in de praktijk meldt? Moet je
haar als vinder gewoon laten betalen voor de
zorg die je levert? Ingewikkelder wordt het
wanneer boeren zelf onvoldoende zorg aan de
dag leggen voor de gehouden dieren. Wat te
doen met een boer die zieke biggen gewoon
maar dood laat gaan om te bezuinigen op
de kosten van euthanasie? Wat te doen met
boeren die vanuit economische motieven op
een manier dieren houden die in strijd is met
optimale zorg voor het welzijn van die dieren?
De dierhouder is gewoon een machtige speler.
Op basis van deze
voorbeelden wordt
duidelijk dat er een
verschil zit tussen
de maatschappelijke
verwachting ten
aanzien van de
dierenarts en de
zorgvraag die de
houder van het dier
aan de dierenarts
stelt. Het houden
van dieren is niet
langer een privé
zaak. Dierwelzijn
en de gevolgen van
de dierhouderij
voor de volksgezondheid betreffen een
maatschappelijke belang. De dierenarts speelt
hierin een grote rol. Die maatschappelijke rol
van de dierenarts verandert echter voortdurend.
Het is de vraag hoe je met de verschuivende
panelen om moet gaan? Moet je als dierenarts,
mogelijk als beroepsgroep de regie nemen en
in samenspraak met maatschappelijke partijen
HET PROGRAMMA IN VOGELVLUCHT MVVO 79
 steeds weer helder krijgen wat goede zorg
inhoudt en nagaan welke rol de dierenarts
hierin heeft?
Anton Pijpers legt het verband tussen MVVO
en de manier waarop het diergeneeskundig
onderwijs inspeelt op de voortdurend
veranderende verwachtingen ten aanzien
van de dierenarts. De RUU is een research
universiteit. Diergeneeskunde aan de
RUU behoort tot de wereldtop. Dat wil je
vasthouden. Dat kan alleen maar wanneer
je je verder specialiseert. Dat speelt op EU
schaal: moet je nog wel alles willen doen,
moeten studenten na een brede bachelor
een keuze maken voor een gespecialiseerd
masterprogramma dat mogelijk elders
in de EU gevolgd moet worden? Worden
dierenartsen hierdoor niet steeds meer opgeleid
als techneuten die niet in staat zijn om die
sturende rol in het maatschappelijke debat
te hebben, niet met de steeds mondigere
eigenaren goed overweg kunnen gaan en
geschikt zijn voor andere functies dan de
praktijk (beleidsfuncties)? Anton Pijpers ziet
de oplossing hiervoor in het opnemen van
een grote variëteit aan vakken uit andere
disciplines. Studenten kunnen dan hun studie
diergeneeskunde verrijken met het opnemen
van vakken economie en ondernemerschap,
met wetenschapsfilosofie, etc. Gooitzen
Spijksma vraagt zich af hoe versnippering
van de opleiding voorkomen wordt? Je moet
je je toch wel allemaal dierenarts voelen.
Volgens Anton Pijpers moet dat op een andere
manier georganiseerd worden. Zijn ideaal is
dat er net als bij de huisartsen een soort DIO-
programma moet komen. Je gaat nadat je als
dierenarts bent afgestudeerd eerst als DIO in
meerdere praktijken aan de slag en komt dan
regelmatig terug op de faculteit. Dat draagt
ook er toe bij dat dierenartsen niet meteen
80 MVVO HET PROGRAMMA IN VOGELVLUCHT
voor de leeuwen gegooid worden en binnen
enkele jaren afbranden. Het MVO-beleid van
de faculteit moet vooral gezocht worden in
de voorbeeldwerking. Hij heeft wel zorgen
over het innemen van een positie in het
maatschappelijke debat. Wie is de faculteit?
Waarop moet een standpunt gebaseerd zijn?
Johan Wempe maakt een onderscheid tussen
verticale sturing en horizontale sturing. De
analyse van sturing van organisaties is al door
Coase in 1936 in zijn baanbrekende artikel
(The Theory of the Firm) aan de orde gesteld.
Hij verbaasde zich over de vraag waarom we
sommige activiteiten van de markt afzonderen
en binnen een hiërarchische organisatievorm
laten plaatsvinden. Het antwoord van Coase
is simpel en ingenieus. In de kern definieert
hij zo de ondernemer. Een ondernemer kijkt
steeds of het beter is activiteiten zelf te
organiseren dan wel op de markt te verwerven
(organisatiekosten versus transactiekosten).
Zo zie je dat de universiteit het schoonmaken
en de bewaking uitbesteedt. Het inkopen
is goedkoper dan het zelf aanstellen van
mensen. De visie die Coase ontvouwt past
in de ontwikkeling van de economie na de
beurskrach in 1929 en de crisis begin jaren
30 van de vorige eeuw. Het hele governance
debat dat in de jaren 90 op gang komt gaat
opnieuw over de vraag van horizontale
sturing (transacties) versus verticale sturing.
Nu gaat het niet alleen om de vraag wat
het goedkoopst is, maar vooral om de vraag
hoe het management van een onderneming
verantwoordelijkheid kan dragen ten opzichte
van de stakeholders. De onderneming is platter
geworden en de medewerkers functioneren
(namens het bedrijf) in allerlei netwerken. Ook
binnen de samenleving speelt het governance
vraagstuk. De regering kan de samenleving
m.b.t. de grote maatschappelijke vraagstukken
(bijvoorbeeld het klimaatprobleem, het
probleem van overgewicht) niet sturen via
wetten, verbodsbepalingen, subsidies en
belastingen. Hoe kan sturing gegeven worden
aan alle actoren rond zo’n maatschappelijk
vraagstuk. Wat dit betreft wordt steeds meer
vertrouwd op horizontale sturing. Het gaat
dan om echte samenwerking gericht op het
oplossen van maatschappelijke vraagstukken.
Je neigt er toe al snel uit te gaan van een
expert visie. Ik heb over het vraagstuk
nagedacht en weet nu hoe het opgelost moet
worden. Om die oplossing te realiseren moet
de ander de volgende bijdrage (x) leveren.
Een expert visie is al snel een vorm van
verticale sturing. Door de relatie als een
opdrachtgever/opdrachtnemer relatie te
definiëren val je terug in een hiërarchisch
model. Om de grote maatschappelijke
vraagstukken tot een oplossing te brengen
moet je echter samenwerken. Het hiërarchische
model werkt hierbij niet. En ook het expert
model faalt. Je zult dus nieuwe governance
structuren moeten ontwikkelen voor die
horizontale samenwerking. MVO gaat dus
hand in hand met nieuwe maatschappelijke
sturingsarrangementen.
Bij de gekozen focus in de onderzoeken
binnen de participerende praktijken gaat het
om nieuwe vormen van organiseren rond
maatschappelijke vraagstukken en de rol die de
dierenarts hierin kan spelen.
Bijeenkomst 7
Jan Staman ziet de landbouwsector als een
gesloten systeem dat geregeerd wordt door een
cluster van normen en waarden. Binnen die
sector worden de problemen buiten de sector
gezocht. Critici zien het niet goed, snappen
niet hoe de sector werkt, etc. Het is bovendien
een dubbeltjesmarkt. De veterinaire wereld
is een subsysteem van de landbouwsector
die eveneens door eigen normen en waarden
gestuurd wordt. De veterinaire wereld ziet
zich als afhankelijk van de landbouwsector
en ervaart de ontwikkelingen als iets dat hen
overkomt. Je moet in het dubbeltjes najagen
meegaan en steeds goedkoper je diensten
leveren. Het is leerzaam te kijken hoe in andere
sectoren men omgesprongen is met twijfels
over de licence to operate. Grote bedrijven
zoals Ikea en Albert Heijn hebben dankzij
hun marktmacht een voordeel. Toch kun je
als sector een aanpak ontwikkelen waarbij
de negatieve spiraal doorbroken wordt. Ook
op lokale en kleine schaal kun je initiatieven
nemen en je niet afhankelijk opstellen.
De dierenarts is niet alleen ondernemer die
in de landbouwsector moet zien te overleven.
De dierenarts is ook toezichthouder. Dat
brengt complexiteit met zich mee. Je moet
dubbelrollen voorkomen, met name die rollen
waarbij je als toezichthouder ingrijpt in de
private sfeer en je hiervoor ook vergoed moet
worden door de private sector. Alleen de
beroepsgroep van de accountant lijkt op een
goede manier met dit rollenconflict om te
springen.
Volgens Arie Buijs gaat het bij MVVO over
bijzondere investeringen. Daar zijn wel
de normale economische wetten op van
toepassing. Net als bij gewone investeringen
kun je de investering terugrekenen naar
contante waarden en kun je zo kijken of een
investering rendabel is. Bij MVVO zitten wel
veel subjectieve inschattingen. Hoe ga je
om met het inschatten van het voordeel dat
je ontleent aan de investering. Hoe schat je
het risico in dat je een bepaald voordeel niet
behaalt?
HET PROGRAMMA IN VOGELVLUCHT MVVO 81
 Conclusies De volgende personen hebben
Zonder de ambitie te hebben een omvattende
conclusie te trekken kunnen wel enkele
bijgedragen aan het programma:
kenmerken genoemd worden die typerend zijn
voor MVVO:
1. Bij MVVO gaat het om het benutten van Drs. Mathijs Beaujean, zelfstandig adviseur;
de ondernemerschapstalenten van dierenartsen Prof. dr. Arie Buijs, directeur Center for
om bij te dragen aan de oplossing van
Entrepreneurship, RUU;
maatschappelijke vraagstukken.
2. MVVO is een keuze: Hoe wil je Drs. Rens van Dobbenburgh, veterinair
ondernemen? Neem je effecten van je handelen, hoofddirecteur van AUV;
ook de indirecte effecten, in je beslissingen
mee? Ben je bereid een bijdrage te leveren aan Drs. Jeroen Geelhoed, &Samhoud;
de maatschappelijke vraagstukken die zich om Prof. dr. L.J. Hellebrekers, voorzitter KNMvD;
je heen voordoen? Het fundamentele dilemma
bij MVVO is dat MVVO alleen rendeert Drs. Joost van Herten, senior beleidsmedewerker
wanneer je niet vanuit opportunistische veterinaire zaken, KNMvD
redenen (vanwege het goede imago, etc.) hier
Drs. L. Hoedemaker, secretaris Raad voor
voor kiest. Daar prikt men snel doorheen.
Tegelijk kan MVVO alleen slagen wanneer Dierenaangelegenheden, RDA,
andere partijen het wel waarderen. Anders is Prof. dr. Sascha Kraus, Center for
het filantropie en kan het niet duurzaam zijn.
3. MVVO steunt op creativiteit. Je Entrepreneurship, RUU;
benut je ondernemerschapstalenten om Drs. Codrin Kruijne MSc, Center for
op een duurzame manier een bijdrage te
kunnen leveren aan de oplossing van het Entrepreneurship, RUU;
maatschappelijke vraagstuk. Drs. Peter van der Meer, Center for
4. Veel MVVO-baten laten zich niet
Entrepreneurship, RUU;
makkelijk kwantificeren: o.a. enthousiasme
van medewerkers, imago voordeel, klanten Prof. dr. Anton Pijpers, decaan Faculteit
loyaliteit, etc. Diergeneeskunde, RUU;
5. MVVO is ook een kwestie van lef
hebben. Je durft te investeren zonder dat je Coen Rigtering MSc , Center for
precies weet hoeveel voordeel dit oplevert. Het Entrepreneurship, RUU;
gaat niet om waaghalzerij. Je zet voorzichtige
stapjes bij investeringen die lef vergen. Mr. drs. Jan Staman, directeur Rathenau
6. MVVO houdt ook in dat je samenwerking Instituut;
zoekt. Je bent bezig met vraagstukken die,
om ze een stapje dichter bij een oplossing te Prof. dr. Pim de Voogt, UvA en KWR
brengen, van veel partijen een bijdrage vergen. Watercycle Research Institute;
7. Bij samenwerking gericht op oplossing
Niek van der Voort, Center for Entrepreneurship,
van maatschappelijke vraagstukken komt
het ook aan op het ontwikkelen van RUU;
nieuwe verdienmodellen en het vinden van Prof. dr. Johan Wempe, Saxion Hogescholen en
organisatievormen om voordelen en kosten
tussen de samenwerkingspartners beter te Erasmusuniversiteit;
verdelen. Drs. Henk Wessels, hoofd Coöperatiezaken AUV;
8. Bij MVVO gaat het om
samenwerkingsprocessen die stap voor stap Drs. Roeland Wessels, dierenarts te Nijmegen,
gezet moeten worden en een lange adem St. Anna advies en initiator van de MVVO
vergen. Het gaat om een richting zonder dat je
Broedstoof.
precies weet wat de eind situatie is. MVVO zijn
stippen aan de horizon.
82 MVVO HET PROGRAMMA IN VOGELVLUCHT
HET PROGRAMMA IN VOGELVLUCHT MVVO 83
 CV’S
deelnemers Honours Class MVVO 2010

Rolf Been
Ik ben sinds 2009 directeur van de Universitaire Landbouwhuisdieren Praktijk te
Harmelen en ben praktijkeigenaar van Diergeneeskundig Centrum “Westelijk Wei-
degebied”. Daarnaast ben ik voorzitter van de Raad van Commissarissen van de
AUV Holding.

“De onderwijsfunctie van de U.L.P. brengt een voorbeeldfunctie met zich mee.
Waar onderwerpen als voedselveiligheid, volksgezondheid en dierenwelzijn
steeds belangrijker worden, heeft dit ook consequenties voor de rol van de di-
erenarts. Een rol in het licht van MVVO. Ik hoop in deze cursus meer zicht op
MVVO te krijgen en deze te implementeren in de opleiding als vanzelfsprekende
waarde.”

Marije Blok
Op 2 juli 2010 studeer ik af als dierenarts in de differentiatierichting Paard. In 2008
deed ik mijn onderzoeksstage aan Massey University in Palmerston North, NZ. De
titel van het onderzoek is: Management of Thoroughbred weanlings and year-
lings on stud farms in the North Island of New Zealand. In 2009 deed ik een deel
van mijn co-schappen in Amerika, aan UC Davis in California. Tijdens mijn studie
werkte ik korte tijd bij Pfizer Animal Health waar ik onderzoek deed naar de tevre-
denheid van een nieuw antibioticum. Naast mijn studie was ik bestuurslid van de
Stichting Symposium Feline Geneeskunde (SSFG) en lid van diverse commissies van
de studieverenigingen DSK en VHiVer. Vanaf 5 juli ga ik als dierenarts werken bij
Keros in België.

“We leven in een maatschappij die continu verandert en steeds meer duideli-
jkheid en transparantie verlangt over een breed scala aan onderwerpen. Dit
speelt ook een rol in de veterinaire wereld en het is van belang aan deze vraag
tegemoet te komen. Wat is de rol van de individuele dierenarts en de gehele
beroepsgroep hierin?”

Bregje Witlox
Ik ben student diergeneeskunde, differentiatie Gezelschapsdieren, aan de Uni-
versiteit Utrecht, waar ik in december 2010 hoop af te studeren. Tijdens mijn
studie volgde ik onder andere de cursus Proefdierkunde, Certificaat 9 functionaris
en deed ik een onderzoeksstage aan de Faculty of Veterinary Medicine, Calgary,
Canada. Naast mijn studie was ik tevens werkzaam als voedingsdeskundige van
een hondenvoermerk en was Praeses & redactielid van het veterinair studenten-
blad Brr-tup/DDx.
“MVO is een soort hype geworden, een term die bedrijven je te pas en te onpas
mee om de oren gooien. Maar wat betekent dit nu concreet voor de dierenartsen-
praktijk, in feite toch ook een midden- en kleinbedrijf. Middels deze cursus hoop
ik me bewuster te worden van het belang van MVVO en hoe dit toe te passen is
in de praktijk.“

84 MVVO CURRICULA VITAE

 Marcel Boereboom
Ik ben sinds 1994 verbonden aan de Pluimveepraktijk de Achterhoek in Ruurlo.
Naast mijn algemene dierenartsopleiding heb ik mij na mijn studie gespecialiseerd
in pluimveegezondheid door het volgen van cursussen in Doorn. Voordat ik in
Ruurlo aan de slag ging was ik pluimveedierenarts bij DAP Ell en werkte ik als ex-
portmanager pluimvee bij Solvay/Fort Dodge.

“In de praktijk functioneren diergezondheid, volksgezondheid, dierwelzijn,

voedselveiligheid en ondernemen met en naast elkaar. Dat leidt tot dilemma’s.
De cursus brengt me geen handboek MVVO maar wel voldoende bagage voor het
maken van bewuste keuzes gestoeld op MVO.”

Katrien van den Brink

Op 3 september 2010 studeer ik af als landbouwhuisdierenarts. Tijdens mijn
onderzoeksstage deed ik onderzoek naar neonatale diarree bij biggen in verband
met antibioticumgebruik op Nederlandse varkensbedrijven bij de IRAS, Universiteit
Utrecht. Hierover heb ik in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde gepubliceerd.

Naast mijn studie vervulde ik diverse student-assistentschappen en heb ik allerlei

commissiewerk gedaan, ook hielp ik bij een promotieonderzoek. Daarnaast was ik
lid van de Decentrale selectie commissie van de Faculteit Diergeneeskunde en van
de Studentenraad van de Faculteit Diergeneeskunde. Mijn grote passie is klimmen
en naast mijn studie ben ik dan ook actief als sportkliminstructeur bij de NKBV.

“De unieke positie van de dierenarts in Nederland biedt vele kansen, door deze
op een bewuste en verantwoorde manier in te vullen zal deze versterkt worden.
Eigen verantwoordelijkheid nemen in het belang van mens, dier en milieu kan
samen gaan met een winstgevende praktijkvoering.”

Mariëlle Buijs
Ik ben 6e jaars student diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht en volg hier
de afstudeerrichting Landbouwhuisdieren/ Veterinaire Volksgezondheid. Naast
diergeneeskunde volgde ik de minor Bestuurskunde & Organisatiewetenschap
aan de faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie. Aan de University of
Otago, Nieuw Zeeland deed ik een onderzoek naar “Development of a qPCR assay
for diagnosis of Mycobacterium avium subsp. Paratuberculosis (MAP) Infection in
Deer” Naast mijn studie was ik onder andere secretaris bij Hygieia, vice Ab-actis
der Veterinair Dispuut Unitas (VDU) en vervulde ik verschillende student-assist-
entschappen.

“MVVO speelt een grote rol in de levensmiddelen producerende primaire sec-

tor en de daarbij nodig zijnde veterinaire praktijk, dat heb ik met name tijdens
stage- en meeloopperiodes ervaren. Hoe is de veterinaire praktijk rendabel te
houden en nog meer maatschappelijk geaccepteerd te maken? “

CURRICULA VITAE MVVO 85

 Koen Cirkel
Ik studeerde diergeneeskunde (dierenartsexamen in juli 2010) studierichting
bestuur en beleid. Ik deed een stage bij het Ministerie van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit. Hier was ik werkzaam bij de Beleidskern Voedsel, Dier en Consu-
ment cluster Voedselveiligheid. Ook heb ik een stage gedaan bij de Federation of
Veterinarians of Europe (FVE) te Brussel en de minor Bestuur & Organisatieweten-
schap aan de Utrechtse School voor Bestuur & Organisatiewetenschappen gevol-
gd. Tijdens mijn onderzoekstage deed ik onderzoek naar “European Market Ac-
cess Constraints for Fresh Bovine Meat from the Republic of South Africa”. Naast
diergeneeskunde heb ik mijn bachelor biologie gehaald, een cursus Frans gevolgd
en was ik lid van de lustrumcommissie (2009) en het bestuur (2004-2005) van het
Veterinair Dispuut Veritas (2009).

“Ik denk dat in de nabije toekomst duurzame landbouw een cruciale rol gaat
spelen in onze samenleving. Hierbij is het voor mij een uitdaging om een goede
afweging te maken tussen verschillende perspectieven van verschillende stake-
holders. Ik hoop tijdens de cursus meer te weten te komen over adequate oploss-
ingen en/of werkprocessen met betrekking tot MVVO.”

Marjolein Derks
Ik studeer diergeneeskunde aan de UU en volg hier de studierichting bestuur en
beleid. Naast diergeneeskunde heb ik de minor bestuurskunde gevolgd. Ik heb
gewerkt als Kwaliteitscontroleur, gespecialiseerd in HACCP en BRC. Vanaf augustus
2010 ben ik AIO bedrijfsdiergeneeskunde en zal onderzoek doen naar het rende-
ment van bedrijfsadvisering in de melkveehouderij.

“In de toekomst wil ik graag helpen de diergeneeskunde sterker te maken door

kennis te ontwikkelingen over bedrijfsadvisering in de praktijk. Preventie en du-
urzaamheid zijn daarbij voor mij steekwoorden. Dit sluit voor mij goed aan bij
de cursus MVVO.”

Jorien Druijf
Ik ben 6e jaarstudent diergeneeskunde richting Landbouwhuisdieren. Ik deed een
onderzoekstage op het gebied van de parasitologie bij herten aan het Institute of
Veterinary, Animal and Biomedical Science, Massey University, Palmerston North,
New Zealand. Ik volgde verschillende cursusssen en trainingen, onder andere
Effectief vergaderen, Artikel 9, Proefdierkunde, gedragsgericht interviewen, time-
management en conflictbemiddeling en Spaans. Naast mijn studie was ik actief
als Organisator van de veterinaire goede doelen kalender ten behoeve van Stop
Aids Now. Ik was voorts Praeses der Diergeneeskundige Studenten Kring, uitvoer-
end student-lid Decentrale Selectie procedure, studentlid van de Faculteitsraad en
Opleidingscommissie en secretaris bestuurslid der V.V.F.C. “De Uithof’.

“De samenleving vraagt naar bewuste en verantwoordelijke mensen die met

elkaar de dialoog aangaan, waarbij houding en gedrag ten opzichte van je om-
geving sleutelwoorden zijn. Door deze cursus hoop ik mijn steentje bij te kunnen
dragen aan de duurzame dierenartspraktijk van de toekomst, waarbij heel veel
kansen op ons veterinaire pad liggen.”

86 MVVO CURRICULA VITAE

 Rieks Eggens
Ik studeerde diergeneeskunde van 1970 tot 1978 aan de UU. Ik was van 1979 tot
1991 werkzaam als practicus in een gemengde praktijk in Steenderen, daarna heb
ik me toegelegd op rundvee en varkens. In 1999 is de praktijk samen met drie an-
dere praktijken tot de Graafschap Dierenartsen gefuseerd. Sinds 2005 primus inter
parus (voorzitter dagelijks bestuur) in deze praktijk. In het kader van levenslang
leren vele cursussen en congressen gevolgd op het gebied van diergeneeskunde,
voeding, management, leiderschap en mediation.

“Zijn er, naast de geëigende onderwerpen zoals klimaat neutraal bouwen en be-
wust omgaan met medicijngebruik en afvalstromen, meer issues te benoemen die
de maatschappelijke acceptatie van ons beroep kunnen verhogen en mogelijk een
bijdrage aan ons inkomen kunnen vormen.”

Wiel van den Ekker

Ik ben sinds 1987 verbonden aan de landbouwhuisdieren praktijk de Overlaet te
Oss. Ik ben hier voornamelijk werkzaam als bedrijfsadviseur van melkveebedri-
jven. Ook ben ik adviseur bij Campina in het kader van merk-melk. Ik was 3 jaar als
bestuurslid en 3 jaar als voorzitter verbonden aan de Groep Geneeskunde van het
Rund. Voorts was ik lid van het bestuur van de KNMvD.

“Ik vind het belangrijk dat we als praktijk ook in de toekomst een bestaansrecht
hebben, zowel qua werkplezier als qua inkomsten. Wij denken dat maatschap-
pelijke acceptatie daar dan een voorwaarde voor wordt en denken door deze
cursus instrumenten te vinden die we daarvoor kunnen gebruiken.”

Hans van Embden

Ik heb me sinds mijn afstuderen in 1985 in Haaksbergen als dierenarts gevestigd
en ben sinds 2001 directeur-eigenaar van FlexVet personeels- en management
bureau voor de veterinaire branche . Naast mijn diergeneeskunde volgde ik diverse
cursussen op het gebied van management, leiderschap en marketing. Ook ben ik
bevoegd dierenarts practitioner / handhaver Voedsel en Waren Autoriteit.

“Het onderwerp dat ik heb ingebracht in de Honours Class MVVO is de volksge-

zondheid in relatie tot de gezelschapsdieren. Tijdens deze cursus wilde ik onder-
zoeken of dit een issue is en welke mogelijkheden er zijn om dit in een verdien-
model te vertalen.”

CURRICULA VITAE MVVO 87

 Jos van Embden
Ik ben 6e jaars student diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht, afstudeer-
richting Landbouwhuisdieren/ Veterinaire Volksgezondheid. Mijn onderzoekstage
heb ik gevolgd aan de Faculty of Veterinary Medicine of the University of Calgary,
Canada. Hier deed ik onderzoek naar Clinical mastitis: incidence, etiology and
treatment in organic and converting dairy herds. Daarnaast heb ik deelgenomen
aan het Michigan State University Focal Study Abroad Program (Lansing, MI, USA).
Naast mijn studie was ik Ab-actis van het bestuur der Diergeneeskundige Student-
en Kring, voorzitter van de Studentenraad en heb ik zitting genomen in verschei-
dende besturen en commissies van D.S.K. en het Veterinair Dispuut Unitas.

“Een eerlijke manier van werken die bijdraagt aan een duurzamere veehouderij
en praktijkvoering is voor mij een belangrijk onderdeel van het plezier dat ik uit
ons vak haal en hoop te gaan halen. Door de Honours Class MVVO heb ik ken-
nis en werkwijzen verworven die mij helpen om actief hieraan te werken.”

Ayla Hesp
Ik ben 4e jaars studente diergeneeskunde aan de UU en volg hier de afstudeer-
richting Gezelschapsdieren. Ik liep stage bij diverse gezelschapsdierenklinieken, bij
de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) en bij een veehouder in Wales. Tijdens mijn
studie heb ik een jaar in het bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Kring
zitting genomen als Ab-actis (secretaris), was ik lid van diverse commissies en nam
deel aan verschillende vrijwilligersactiviteiten.

“Ik heb gemerkt dat dierenartsen in de praktijk onder druk komen te staan. Ze
moeten voldoen aan de wensen van de eigenaar en hebben ook een zorgplicht ten
opzichte van de huisdieren die ze behandelen. Daarnaast heeft de maatschap-
pij grote verwachtingen van een dierenarts. Vaak genoeg verschillen de morele
standpunten van dierenarts en eigenaar, maar kan de dierenarts geen onafhan-
kelijke beslissing nemen. Dierenartsen zijn immers afhankelijk van diereigenaren
voor hun inkomen. Mijn doel tijdens deze Honours Class is dan ook om te leren
hoe je een gezonde onderneming kunt combineren met een verantwoorde prakti-
jkvoering.”

Gerdjan Hofste
Ik ben 5e jaars student diergeneeskunde te Utrecht en volg nu de beroepsgerichte
fase LHD. Naast mijn studie volg ik een minor Entrepreneurship bij de Utrecht
School of Economics . Ook ben ik actief geweest in de Veulenbrigade, zowel bij de
Universiteitskliniek Paard als De Lingehoeve, was ik lid van diverse commissies bij
de Diergeneeskundige Studenten Kring en Vhiver, vervulde ik twee jaar een bestu-
urlijke taak bij V.S.K. Duim In ’t Gat en was ik lid van de Jaarkern Diergeneeskunde.

“Als onderneming is het erg belangrijk om naast een economisch doel ook na te
denken over de gevolgen voor de maatschappij en welke stappen je kunt ne-
men om mee te werken aan een gezonde maatschappij. Tijdens de honours class
hoopte ik te weten te komen op welke manieren een diergeneeskundige onderne-
ming maatschappelijk verantwoord kan ondernemen.”

88 MVVO CURRICULA VITAE

 Boukje Hooijer-Nouwens
Ik ben 5e jaars student diergeneeskunde, Universiteit Utrecht en volg de studier-
ichting Gezelschapsdieren. Voordat ik startte met mijn studie diergeneeskunde
studeerde ik aan de Hogere Hotelschool en studeerde ik bedrijfskunde aan de
Business University Nijenrode. Ik heb gewerkt als consultant, Financial Services bij
Accenture te Amsterdam en als Consultant bij Horwath Consulting te Voorburg.

“Met de steeds veranderende omgeving ben ik ervan overtuigd dat het voor elk
bedrijf noodzakelijk is een maatschappelijke rol te vervullen en zich ook als
zodanig te positioneren naar de buitenwereld. Dit kost energie en geld, maar
draagt uiteindelijk bij aan een gezonde en rendabele bedrijfsvoering. Ook de
dierenartsenpraktijken zijn onderhevig aan de steeds veranderende maatschap-
pelijke, economische en politieke krachtenvelden. Wat betekent dit voor onze
beroepsgroep als geheel? Welke veranderingen staan ons te wachten en welke
acties (moeten) worden genomen? En wat betekent dit voor de individuele
ondernemer?”

Elske Kelderman
I k ben rundveedierenarts bij DAP Dokkum e.o in Dokkum. Ik ben hier direct na
mijn afstuderen in 2008 aan de slag gegaan. Ik volgde verschillende voedings,- en
management cursussen en PAO om de kwaliteit van de diergeneeskundige zorg te
kunnen waarborgen.

“MVO is naar mijn idee een voorwaarde om als bedrijf te bestaan en te continu-
eren. Met deze cursus hoop ik meer inzicht te krijgen in hoe je MVO kunt im-
plementeren in het ondernemingsplan van je praktijk en bij kunt dragen aan de
verschillende maatschappelijke veterinaire vraagstukken.”

Heleen Klinkert
Ik ben sinds 2010 Kennis- en Innovatiemanager dierlijke sectoren bij Biologica, te
Utrecht. Ik studeerde diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht, differentiatie
Landbouwhuisdieren en Zoötechniek, aan Wageningen Universiteit, specialisatie
Dierlijke Productie Systemen. In het kader van mijn studie deed ik onderzoek naar
“Communicatie in veterinair advies” en “Inclusion of marginalised stakeholder
groups in research – the case of competing claims on natural resources in southern
Africa.” Daarnaast heb ik cursussen gevolgd op het gebied van de veterinaire fyto-
therapie, in Groot-Brittannië; Sustainable Development Diplomacy in Wageningen
en nam deel aan het World Youth Forum 2008 van het International Business and
Leadership Symposium ‘Ethics in Business’ in Brussel.

“Vanuit mijn veterinaire en zoötechnische achtergrond wil ik graag een bijdrage

leveren aan een dierhouderij en voedselproductiesysteem waarbij respect voor
mens, dier en milieu voorop staat.”

CURRICULA VITAE MVVO 89

 Lotte Kok
Ik ben student diergeneeskunde, differentiatie Landbouwhuisdieren & Veterinaire
Volksgezondheid. In juli 2011 verwacht ik mijn diploma te halen. Naast dierge-
neeskunde volgde ik onder andere de minor Bestuurskunde & Organisatieweten-
schappen aan de Faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie te Utrecht. Ik
participeerde in het project ‘AUV en moderne media’ in opdracht van AUV, Diere-
nartsencoöperatie te Cuijk. Ik vervulde tijdens mijn studie verschillende student-
assistentschappen. Naast mijn studie was ik actief voor de Sportcommissie Vhiver
en bestuurslid van de Studievereniging Hygieia (public relations en sponsoring).

“Als (toekomstige) dierenartsen maken wij vaak deel uit van situaties die een
grote maatschappelijke factor bevatten. Een vaak terugkerende vraag hierbij
was: welke plaats dient de dierenarts/professional in te nemen op dit soort
momenten? Als dierenarts kun je hier met duurzaam ondernemerschap invloed
op uitoefenen. Het doel om tot een praktisch toepasbaar stappenplan te komen,
sprak mij hierbij erg aan en heeft me doen besluiten deel te nemen aan de
Honours Class.”

Tineke Kramer
Ik studeer diergeneeskunde, differentiatie Gezelschapsdieren, aan de UU en
verwacht begin 2011 af te studeren. Ik heb deelgenomen aan verschillende in-
ternationale seminars zoals de “Seminar European Veterinary Week”, Federa-
tion of Veterinarians of Europe, Brussel en de Seminars in Global Health aan de
University of Florida, Gainesville, USA. Ik heb stage gelopen bij de WHO en deed
mee aan de organisatie van de staatsbrede Rift Valley fever oefening, University
of Florida, Gainesville USA. Naast mijn studie diergeneeskunde volgde ik de minor
Bestuurskunde, Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatie Wetenschap. Ook
was ik actief als voorzitter van Hygieia, de studievereniging voor de veterinaire
volksgezondheid, als lid van faculteitsraad en onderwijscommissie faculteit di-
ergeneeskunde, als lid van de lustrum commissie V.V.F.C. ‘De Uithof’, als lid VIP-
commissie Dag van het Aangespannen Paard en voorts als vice - praeses van de
Almanak commissie der D.S.K.

“Veterinair ondernemerschap is een onderbelicht gebied in de opleiding dierge-

neeskunde, MVO is hier een belangrijk onderdeel van. Zeker nu de dierenarts
steeds meer te maken krijgt met maatschappelijke verantwoordelijkheden op
het gebied van o.a. volksgezondheid, dierwelzijn en voedselveiligheid, is het een
uitdaging na te denken over hoe deze taken gecombineerd kunnen worden met
het runnen van een rendabele praktijk. Door discussies met ervaren practici, ge-
motiveerde medestudenten en andere experts hoop ik te komen tot vernieuwende
inzichten en te leren welke vakoverschrijdende coalities we in de praktijk aan
moeten gaan om invulling te geven aan MVVO.”

90 MVVO CURRICULA VITAE

 Jaap Mulder
Ik ben 6e jaars student diergeneeskunde te Utrecht in de richting Landbouwhuis-
dieren, en verwacht in 2012 af te studeren. Momenteel volg ik de minor Entrepre-
neurship aan de Utrecht School of Economics. Ik ben twee jaar bestuurslid gewe-
est van de Veterinaire Studenten Kegelclub DIG, en ben lid van de kascommissie
der Diergeneeskundige Studenten Kring geweest, alsmede lid van de Almanakcom-
missie der DSK. Daarnaast heb ik diverse stages gelopen in het beroepsveld bij
verschillende dierenartsenpraktijken en schapenhouders.

“Om in de toekomst ook werkzaam te kunnen zijn als dierenarts, is het belangri-
jk om als beroepsgroep onze maatschappelijke legitimatie te verdienen. Onze vet-
erinaire beroepsuitoefening staat onder druk en is lang niet zo vanzelfsprekend
meer als voorheen. MVVO blijkt handvatten te bieden om op een duurzame
manier ondernemerschap te bedrijven en kan daarmee zorgen voor een gezon-
dere veterinaire sector.”

Klaas Pieter Mulder

Ik zit momenteel in het 5e jaar van diergeneeskunde met als studiepad Landbou-
whuisdieren en hoop in september te kunnen instromen in de co-schappen. Ik vol-
gde dit voorjaar de minor Entrepreneurship aan USE te Utrecht. Naast mijn studie
heb ik in verschillende commissies van de DSK gezeten en heb o.a. een symposium
over marketing georganiseerd. Momenteel ben ik actief als secretaris van de V.S.K.
Duim In ’t Gat en zit ik in de marathoncommissie van de Dag van het Aangespan-
nen Paard. Tot slot ben ik sinds januari 2009 medevennoot in het Melkveehouderi-
jbedrijf Mulder V.O.F.
“De Honours Class MVVO sloot perfect aan op de minor Entrepreneurship die
ik gevolgd heb. Ik hoopte het ondernemerschap meer op de diergeneeskunde te
kunnen toepassen waarbij de maatschappelijke kant zeker niet mag ontbreken.
Inmiddels ben ik erachter gekomen dat MVVO een hele denkwijze betreft, waar-
bij je goed leert kijken naar de verschillende aspecten en standpunten die bij een
maatschappelijk vraagstuk een rol spelen.”eren. Met deze cursus hoop ik meer
inzicht te krijgen in hoe je MVO kunt implementeren in het ondernemingsplan
van je praktijk en bij kunt dragen aan de verschillende maatschappelijke veteri-
naire vraagstukken.”

Eelke Raven
Ik studeer diergeneeskunde te Utrecht en ben nu bezig met de beroepsgerichte
fase LHD Diergeneeskunde (co-schappen). Ook volgde ik de minor Entrepreneur-
ship. Naast mijn studie was ik actief als lid van de Symposium Commissie van de
DSK en was ik lid van de Jaarkern Diergeneeskunde.

“Binnen de Honours Class hoop ik inzicht te krijgen in de krachtsverhoudingen

in de sectoren en tot mogelijke oplossingen en ideeën te komen die ik in mijn
verdere professionele leven kan toepassen.“

CURRICULA VITAE MVVO 91

 Gerwin Arjen Roerink
Ik studeer diergeneeskunde aan de Universiteit van Utrecht, studierichting LHD.
Ook heb ik de minor Entrepreneurship aan de Utrecht School of Economics gevol-
gd. Naast mijn studie ben ik actief geweest in diverse besturen en commissies bin-
nen de studievereniging DSK en studentenvereniging Unitas S.R.. Ik ben nu bestu-
urslid van V.S.K. D.I.G.. Tevens ben ik al jaren werkzaam op een melkveebedrijf.

“MVO is een transparante manier van werken die winst levert op economisch,
maatschappelijk en ecologisch vlak. Deze honours class is een ideale kans om te
werken aan een duurzame melkveehouderij, met grote maatschappelijke accep-
tatie, waarin alle ondernemers een eerlijke prijs krijgen. Dit is alleen mogelijk als
we weten samen te werken met de betrokken partijen en één gemeenschappelijk
doel nastreven.”

Diana de Rooij
Ik studeer diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht, afstudeerrichting Gezels-
chapsdieren. In juli verwacht ik af te studeren. Ik volg voorts de deeltijdopleiding
Rechtsgeleerdheid, VU Amsterdam. Ik heb de minor Bestuur & Organisatieweten-
schappen aan de Utrechtse School voor Bestuur & Organisatiewetenschappen
gevolgd. Ik heb voor mijn studie diergeneeskunde mijn propedeuse Dierweten-
schappen aan de Wageningen Universiteit behaald. Naast mijn studie was ik
trainee bij de European Commission, Unit Animal Health, DG Health & Consumers,
ik was student-lid Onderwijsbestuur, Faculteit Diergeneeskunde en Assessor der
Diergeneeskundige Studenten Kring.

“De huidige ontwikkelingen in de veterinaire sector laten zien dat een MVO
denkwijze zeer welkom is om op een lange termijn de diergeneeskunde in zijn
volle omvang te kunnen blijven uitoefenen. Deze cursus heeft me een denkwijze
aangeleerd om met deze vraagstukken om te gaan en tot mogelijke oplossingen te
komen.”

Merel Rooijmans
Ik studeer diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht, studierichting Gezels-
chapsdieren en verwacht in maart 2011 af te studeren. Daarnaast ben ik vice
voorzitter van de studievereniging Hygieia, we organiseren symposia en lezingen
op het gebied van volksgezondheid, voedselveiligheid en dierwelzijn. Ik heb stage
gelopen bij het ministerie van LNV, Directie Voedsel, Dier en Consument (Q-koorts
crisisteam) en deed mijn onderzoeksstage bij de Dierenopvang Rijnmond te Rot-
terdam. Naast diergeneeskunde heb ik mijn Bachelor of Science in bedrijfsweten-
schap behaald aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.

“MV(V)O is voor mij zeer belangrijk, als consument, als burger, maar vooral
hoe ik als dierenarts straks zelf werk en in het leven sta. MVO is voor de toe-
komst van het veterinaire vak onontbeerlijk. Mijn motivatie voor de Honours
Class is dan ook zeer groot. Het is zeer leerzaam en stimulerend om gezamenlijk
over belangrijke maatschappelijke vraagstukken van de veterinaire sector te dis-
cussiëren en aan oplossingen daarvan te werken.”

92 MVVO CURRICULA VITAE

 Frank van Schaijk
Ik ben 6e jaars student diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht, volg de
studierichting gezelschapsdieren en verwacht in oktober 2010 af te studeren. Ik
behaalde het Bachelor of Science diploma Biologie aan de Universiteit Utrecht en
volgde de opleiding Veterinary Nutritional Advisor 1 van Hill’s Pet Nutrition. Met
het onderzoek wat ik deed naar chirurgische behandeling van voorste kruisband-
letsel, “Force plate gait analysis to assess functional outcome of Tibial Tuberosity
Advancement (TTA) versus Lateral Capsular Imbrication (LCI)”, won ik de Royal
Canin Student Award 2010 op het Voorjaarsdagen Congres te Amsterdam. Ik was
voorts dierenartsassistent bij Dierengezondheidscentrum Geldrop.

“De dierenarts van nu bevindt zich in een steeds complexer maatschappelijk

krachtenveld. De verantwoordelijkheid van een dierenarts ligt niet meer alleen
bij het genezen van dieren, maar behelst ook de belangen van de diereigenaar,
de maatschappij in zijn geheel en de beroepsgroep. Tijdens de cursus MVVO
hoopte ik te leren hoe veterinair ondernemerschap deze belangen kan dienen op
een economisch rendabele manier.”

Gooitzen Spijksma
Ik ben 6e jaarstudent diergeneeskunde richting LHD en verwacht in oktober
2010 af te studeren. Ik deed een onderzoekstage bij CONO kaasmakers naar de
doorontwikkeling van het huidige Koe-Kompas. Ik volgde de cursus Essentials of
Business and Entrepreneurship en deed mee aan de European Veterinary Leader-
ship Experience (Zweden). Ik was student-lid van het Faculteitsbestuur Dierge-
neeskunde, Bestuurder bij de studieverenging D.S.K. (Vice Ab-actis) en wedstri-
jdroeier A.U.S.R. Orca.

“Voor mij was het doel van de MVVO Honours Class het verbreden van mijn ho-
rizon op het gebied MVO denken. Dat doel heb ik zondermeer bereikt.”eren. Met
deze cursus hoop ik meer inzicht te krijgen in hoe je MVO kunt implementeren
in het ondernemingsplan van je praktijk en bij kunt dragen aan de verschillende
maatschappelijke veterinaire vraagstukken.”

Clara Verdenius
Ik ben 5e jaars student diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht en volg het
Studiepad Paard. Ik heb voorts de minor Entrepreneurship aan Faculteit Recht,
Economie, Bestuur & Organisatie - Utrecht School of Economics gevolgd.

“Na vijf jaar studeren beginnen de differentiaal diagnosen en bijbehorende

therapieën eindelijk een beetje op zijn plaats te vallen in mijn hoofd. Maar tegeli-
jkertijd begin ik mij af te vragen of dit wel genoeg is om een goede dierenarts te
worden? Zou je niet ook wat moeten weten over ondernemerschap, het werken
in organisaties en wat jouw maatschappelijke rol is als dierenarts?”

CURRICULA VITAE MVVO 93

Maatschappelijk Verantwoord
Veterinair Ondernemen
Niek van der Voort Johan Wempe
Cursus coördinator Programma coördinator
Animals + Humans = One health