szlachta - stanowiła w Polsce ok.

10% społeczeństwa, stanowiły ją poszczególne kategorie: magnaci,

szlachta średnia, szlachta zagrodowa i gołota.

demokracja szlachecka - od zatwierdzenia konstytucji Nihil novi powstał w Polsce nowy system
rządów, nazywany demokracją szlachecką. Szlachta mogła odtąd głosować i decydować o sprawach
kraju.

sejmiki - lokalne zjazdy organizowane od XV w., w których brała udział szlachta, duchowieństwo,
organizowane najczęściej w kościołach.

instrukcje sejmikowe - otrzymywali je posłowie, zawierały one wykazy postulatów i wskazówki

dotyczące sposobu głosowania.

kanclerz - jedno z najwyższych stanowisk w państwie, odpowiedzialny był za politykę wewnętrzną i

zagraniczną.

podskarbi - jedno z najwyższych stanowisk w państwie, zajmował się finansami.

hetman - jedno z najwyższych stanowisk w państwie, należały do niego sprawy wojskowe

egzekucja praw i dóbr - ruch polityczny w XVI w., którego celem było przeprowadzenie reform w
dziedzinie sądownictwa, skarbowości i wojska, oraz ograniczenia praw magnaterii.

złoty wiek Gdańska - okres w XVI i XVII w., kiedy Gdańsk stał się najważniejszym polskim portem i
największym miastem w Polsce

pańszczyzna - forma płatności zamiast pobierania czynszu, polegała na pracy wykonywanej na rzecz
pana w zamian za dzierżawę ziemi.

folwark - duże, prywatne gospodarstwa należące do szlachty.

unia realna - związek dwóch lub większej liczby państw, w których od jej zawarcia wspólny był sejm,
senat i władca, a także moneta oraz polityka zagraniczna. Zaprzysiężona 1 lipca 1569r. między Polską,
a Litwą tworząc tym samym Rzeczpospolitą Obojga Narodów.

złoty wiek - okres, w którym w Rzeczpospolitej panował bardzo dobry rozwój gospodarki, kultury i
polityki, przypada na XVI wiek.

konfederacja warszawska - akt równouprawnienia szlachty bez względu na jej wyznanie, zawiązana
w 1573r.

wolna elekcja - wybór monarchy nie przestrzegający zasad sukcesji dynastycznej.

artykuły henrykowskie - zbiór praw i przywilejów przysługujących szlachcie

a) tolerancja religijna
b) zwoływania co 2 lata sejmu walnego
c) wolna elekcja
d) prawo do rokoszu

sejm walny - zjazdy króla, senatu i izby poselskiej, pierwszy zjazd obył się w 1493r. za inicjatywą Jana
Olbrachta
pacta conventa - osobiste zobowiązania króla wobec Rzeczpospolitej
a) sprowadzenie floty francuskiej
b) odnowienie Akademii Krakowskiej
c) poślubienie Anny Jagiellonki
d) kontynuacja wojny z Moskwą

vivente rege - łacińskie określenie odnoszące się do elekcji i koronacji królewskiej dokonanej za życia
poprzedniego króla

piechota wybraniecka - utworzona za rządów Stefana Batorego, gdzie każdy z dzierżawców

królewszczyzn był zobowiązany do wystawienia jednego żołnierza z 20 łanów, a także zaopatrzyć go
w broń i zapas żywności na pół roku

układ w Wiedniu - traktat polityczny między Jagiellonami a Habsburgami, zawarty w 1515r. podczas
zjazdu wiedeńskiego.

hołd pruski - traktat zawarty między Zygmuntem Starym, a Albrechtem Hohenzollernem w 1525r.

przywileje szlacheckie -
a) koszycki (1374r.)
- ustanowienie stałego podatku w wysokości 2 groszy z łana chłopskiego
- pokrycie przez władcę kosztów służby rycerzy poza granicami kraju oraz wykupu ich z niewoli
- zobowiązanie się króla do nienakładania nowych podatków bez zgody rycerstwa
- powierzenie wszystkich urzędów w państwie wyłącznie Polakom
b) warcki (1423r.)
- przyznanie wojewodom prawa do wyznaczania cen maksymalnych na artykuły rzemieślnicze, zaś
szlachcie - do wyceny i wykupu majątków sołtysów
- ograniczenie prawa chłopów do opuszczania wsi
c) piotrkowski (1496r.)
- uniemożliwienie mieszczaństwu nabywania ziemi na prawie szlacheckim
- zakaz sprawowania urzędów i godności państwowych przez przedstawicieli stanu
mieszczańskiego
- zwolnienie szlachty z opłat celnych za przewóz towarów
d) Nihil novi (1505r.)
- zagwarantowanie, że żadna nowa ustawa państwowa nie będzie uchwalona bez zgody szlachty