ZAJĘCIA 2

Temat: Lekko o rzeczach trudnych – felieton pozytywistyczny i

współczesny
1.Przypomnij sobie wiadomości z oświecenia dotyczące rozwoju prasy i podstawowych
gatunków publicystycznych.

Ponadto pismo propagowało wartości moralizatorskie, propagowane przez takie tytuły jak
brytyjskie „Spectator” i „Tatler”.
Jednak najważniejszym tytułem tego okresu był „Monitor” – czasopismo ukazujące się od 21
marca 1765 roku do końca roku 1785. Cechą wyróżniającą to pismo spośród wszystkich
innych był fakt posiadania zespołu redakcyjnego ze ściśle określonym programem
społecznym, politycznym i kulturalnym.
Organizatorem „Monitora” był Ignacy Krasicki. Pismo początkowo było tygodnikiem, a
potem dwutygodnikiem. Poza Krasickim w skład redakcji wchodzili Franciszek Bohomolec,
Adam Kazimierz Czartoryski i Józef Minasowicz. „Monitor” wyraźnie wzorował się na
angielskim „Spectatorze”, co przejawiało się w nowoczesnej publicystyce. Pismo
propagowało idee oświecenia, podkreślało doniosłość wychowania intelektualnego i
fizycznego, higieny, urabiało charaktery, tępiło wady narodowe i dawało podstawy do
wychowania obywatelskiego” – pisze Ludwik Grzebień (L. Grzebień, „Kultura, nauka,
oświata”, [w:] „Historia literatury polskiej. Oświecenie”, pod red. A. Skoczek, Bohnia-
Kraków-Warszawa 2006, s. 98). „Monitor” uchodził za bastion wartości mieszczańskich. Na
jego łamach z czasem zaczęły dominować przekłady tekstów z brytyjskiego „Spectatora”.
Na lata 1765-1767 przypada tak zwany okres bohaterski „Monitora”. Wówczas czasopismo
pełniło rolę organu wielkiej reformy społecznej. Redakcja z całych sił usiłowała wpłynąć na
kształt opinii publicznej, zaciekle atakując środowiska szlacheckie. Poza tym „Monitor” stał
się wówczas prawdziwym ośrodkiem koncentrującym pisarzy pierwszego pokolenia
stanisławowskiego.
Czasopismo Krasickiego wyróżniało się nowoczesną publicystyką, która w niczym nie
przypominała tej, znanej z tradycji sarmackich. Zamiast kwiecistych alegorii, w „Monitorze”
obowiązywał jeżyk konkretny, rzeczowy i racjonalny. A dominację religii katolickiej
zamieniono na wyznaniową tolerancję oraz otwartość.
Innym bardzo ważnym pismem polskiego oświecenia były „Zabawy Przyjemne i
Pożyteczne”, będące organem prasowym słynnych „czwartków” stanisławowskich.
Czasopismo ukazywało się w latach 1770-1777. W sumie opublikowano szesnaście numerów,
a raczej tomów, zawierających przegląd twórczości poetyckiej środowiska związanego ze
Stanisławem Augustem. Pierwszym redaktorem pisma było Jan Albetrandi, a od 1771 roku
Adam Naruszewicz. W przeciwieństwie do „Monitora” twórcy „Zabaw” otwarcie
przyznawali się do chęci kontynuowania tradycji staropolskich. Na łamach pisma hołdowano
także dorobkowi antycznych mistrzów. Szczególną popularnością wśród twórców związanych
z „Zabawami” cieszyła się także literacka tradycja francuska.
Druga połowa wieku XVIII przyniosła pokaźny przyrost liczby czasopism w Polsce. Wśród
nich prym wiodła „Gazeta Warszawska” założona w 1774 roku przez Stefana Łuskinę,
jezuitę, który posiadał monopol na wydawanie prasy w stolicy. Warto także zwrócić uwagę na
ukazujący się na Litwie w latach 1760-1764 „Kurier Litewski” Franciszka Paprockiego.
2.Przeczytaj:
-- fragm. Kronik str. 244-245;
Triumf prasy. Publicystyka pozytywizmu str. 248
- Odmiany publicystyki str. 275-276
3. Przygotuj się do rozmowy o czytanej prasie: jaka tematyka Cię interesuje, jakie typy
artykułów zwykle wybierasz, którą formę preferujesz – drukowaną czy publikowaną w
 Internecie, podaj nazwiska znanych sobie publicystów. Określ, o czym chciałbyś poczytać w
prasie – jakie kwestie powinny być poruszane.
4. Publicystykę cechują:
podejmowanie aktualnej problematyki (np. politycznej, społecznej, kulturalnej,
gospodarczej itp.);
funkcja perswazyjna;
obecność komentarzy, interpretacji, ocen;
subiektywizm;
obecność zwrotów i figur retorycznych;
komizm językowy;
występowanie elementów języka potocznego
5. Podaj informacje na temat prasy pozytywistycznej:
a) Przyczyny rozwoju publicystyki w II poł. XIX wieku:
Wykonaj: zad. 11a str. 248
Rozrost sfery odbiorców, udoskonalenia techniczne w drukarstwie i środki łączności, ogólna
sytuacja polityczna – w zaborze austriackim i pruskim prasa była publiczną a trybuną, gdzie
toczyły się spory wewnętrzne i formułowano stanowisko wobec rządów zaborczych. Pod
panowaniem rosyjskim stawała się ona głównym organem kształtującym i wyrażającym
zarazem opinie publiczną.
b) Podział prasy pozytywistycznej ze względu na miejsce wydania i propagowany
nurt ideologiczny:
WARSZAWA KRAKÓW INNE MIASTA
konserwatywne, zachowawcze, ziemiańskie
klerykalne, prawicowe, nacjonalistyczne
Niwa (1876- 1905r.; red. Mścisław Godlewski, Czas (1848–1934r. ; naczelnym Dziennik
współpracowali: Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, organem konserwatystów Poznański
Eliza Orzeszkowa ); wcześniej pismo postępowe („Stańczyków”), red. w II poł.
Rola (1881 – 1912r.; red. Jan Jeleński; charakter XIX wieku m.in. przez Przegląd
antysemicki) Stanisława Koźmiana i Pawła Lwowski
Niwa Polska ( 1898-1905r.; Józef Drzewiecki) Popiela.)
Słowo ( 1882-1919r.; do 1887r. redagowany przez H. Gazeta
Sienkiewicza- druk Trylogii w odcinkach) Przegląd Polski (1866-1914; Lwowska
Biblioteka Warszawska (1841-1914r.; obok "Czasu", główny organ
Józef Weyssenhoff ) konserwatystów galicyjskich
Kłosy czasopismo ilustrowane tygodniowe poświęcone ("Stańczyków") – 1869r. -
literaturze, nauce i sztuce – (1865–1890 r. Józef Ignacy programowy pamflet polityczny
Kraszewski, Adam Asnyk, Eliza Orzeszkowa, Maria Teka Stańczyka.
Konopnicka.)
Bluszcz (ilustrowany tygodnik kobiecy; 1865–1918,
1921–1939 i 2008–2012; Maria Ilnicka)
Tygodnik Ilustrowany (1859–1939r., Józef Unger )
Gazeta Polska (1826–1907r.; Józef Ignacy Kraszewski,
Stanisław Janicki, Henryk Sienkiewicz – Listy z
Ameryki)

postępowe, mieszczańskie umiarkowane, lewicowe awangardowe

Przegląd Tygodniowy (1866-1904 r., red. Adam Kraj LWÓW:

Wiślicki; debiutował tu Henryk Sienkiewicz; główny Dziennik
organ młodych pozytywistów – często publikował A. Literacki
Świętochowski)
Niwa ( początkowo – od 1872r. prezentuje program Gazeta
młodych np. Chmielowski; później zmiana orientacji) Narodowa
Prawda (1881-1915r.; Świętochowski)
Ateneum (1876–1901, miesięcznik naukowy, Dziennik Polski
Chmielowski)
Świt (1884-1887r.; tygodnik dla kobiet, red. M. Świt
Konopnicka)
Opiekun Domowy (1865-1868,1870-1876; głosił POZNAŃ
umiarkowaną wersję programu pozytywistycznego dla Tygodnik
rodzin; red. Adam Mieczyński) Wielkopolski
Kurier Warszawski (latach 1875–1882 i 1883–1887 na
jego łamach Bolesław Prus drukował „Kroniki
tygodniowe”)
Wędrowiec (1863 do 1906r.; tygodnik o tematyce
podróżniczo-geograficznej a następnie społeczno-
kulturalnej, red. Władysław Ludwik Anczyc.)
6. Podaj informacje na temat różnych gatunków publicystycznych
zad. 11 b str. 248:
Jakie odmiany pozytywistycznej publicystyki wymienia Markiewicz? Określ, czym się
różniły.
1. kurierki, brukowce – charakter komercjalny i cele informacyjne na temat wydarzeń
lokalnych oraz sensacyjno - rozrywkowych
2. gazety polityczne – rozbudowany dział publicystyczny, aktualne problemy społeczne,
ekonomiczne, polityczne, korespondencje z kraju i zza granicy.
7. Zapoznaj się z definicją felietonu jako gatunku publicystycznego str.248 –Wykonaj
notatkę:
Felieton – utwór publicystyczny niewielkich rozmiarów, napisany stylem lekkim, z dbałością
o efekt, wrażenie, które ma wywrzeć na czytelniku. Odznacza się osobistym tonem, często
zabarwionym humorem, czasem przesadą, wyjaskrawieniem. W czasopismach mają one
zazwyczaj stałe miejsca, wyróżniają się szatą graficzną, ich cykle są opatrywane tytułem.
Upowszechnił się w XVIII w, we Francji.
8. Na podstawie przeczytanych fragmentów Kronik tygodniowych Bolesława Prusa ( str.
244–245) odpowiedz na pytania i wykonaj zadania:
a) Co jest przedmiotem zainteresowania autora tekstu?
sztuka
b) Wykonaj zad. 1., s. 246 – Czym jest sztuka wg Prusa?
„Sztuka jest dziełem trudnym i niezwykłym, ale zarazem takim, które robi przyjemność.” -
przykład zupa nie jest sztuką, ale obraz ładnej kobiety już tak.
c) Dokonaj analizy kompozycji tekstu.
Felieton może przyjąć dowolną formę kompozycyjną, a autor może swobodnie
wykorzystywać różne style literackie i środki wypowiedzi, posiłkując się ironią, satyrą,
groteską czy też paszkwilem (pismo, wypowiedź lub utwór szkalujące lub zniesławiające
kogoś). Musi jednak pamiętać o indywidualizacji stylu wypowiedzi.

Może mieć formę notki, szkicu literackiego, opowiadania – ważne, aby był krótki, efektowny
i żartobliwy. Może dotyczyć różnych i przede wszystkim aktualnych zagadnień, związanych z
kulturą, polityką, obyczajami, moralnością. Narrator powinien być wyraźnie zaznaczony,
przedstawiając subiektywną wizję poruszanego tematu oraz nawiązując wyraźny kontakt z
odbiorcą. Ważnym elementem felietonu jest zakończenie – zwięzłe, trafne i zaskakujące.
d) Czym charakteryzuje się język felietonu.
Lekki styl, zabarwienie humorystyczne, język żywy, błyskotliwy, ale bez naukowych pojęć,
przesada, pisany w 1 os. l.p. – odwołania do własnych doświadczeń, przeżyć
KARTA PRACY:
A. Przeczytaj fragment innego felietonu Prusa, dotyczącego wydarzeń z lutego 1889 r.
Następnie wykonaj zamieszczone pod tekstem polecenia.

Nie dawniej jak przed kilkoma godzinami miałem honor rozmawiać z bardzo dystyngowaną
damą. Przywitanie było oryginalne. Ledwie blask jej słonecznych spojrzeń oświetlił moją
nicość, zapytała:
– No i cóż?...
– Jak to cóż?... Widzę panią, więc – jestem, jakby powiedział Kartezjusz.
– Nie o to mi chodzi, czy pan jesteś, ale o to: co słychać?
– Słychać tylko jedną rzecz: niebiański głos pani, zresztą nic.
– Jak to nic, a Paryż?... [...]
– [...] Jeżeli jednak chodzi pani o doniosłe wypadki, które dopiero będą miały miejsce w
Paryżu...
– Właśnie o te mi chodzi – odparła niecierpliwie dystyngowana dama.
– Jeżeli tak, więc proszę o sekundę cierpliwości...
– Daję panu minutę...
– Nawet minutę przyjmę z wdzięcznością i zaczynam.
Otóż jeden z naszych restauratorów wybiera się na wystawę paryską z całym arsenałem,
ażeby zaznajomić Francuzów z rozkoszami czysto polskiej kuchni. [...]
– Ależ, panie – przerwała dama – od dawna wiem, że u nas w każdym przyzwoitym domu i w
każdej szanującej się restauracji kuchnia musi być francuską. [...]
– Nic mnie to nie obchodzi... Ja chcę nowości.
– Nowości?... Otóż, jakby w przewidywaniu, że pani zechce nowości, wynaleziono biurko,
które zarazem może być... łóżkiem.
– Więc cóż z tego?
– To, że odtąd będziemy mieli atrament w łóżkach, a pchły w biurkach...

Bolesław Prus, Kroniki tygodniowe, „Kurier Codzienny” 1889, 5 lutego, nr 36 [w:] tegoż
Kroniki. Wybór, t. 1,Warszawa 1987, s. 276–277.

a) Podaj, jaką funkcję pełni dialog umieszczony w felietonie.

Wyśmiewa materializm, pogoń za nowinkami
b) Wskaż obecne w tekście wypowiedzi komiczne.
- Jeżeli tak, więc proszę o sekundę cierpliwości...
- Daję panu minutę...
- Nawet minutę przyjmę z wdzięcznością i zaczynam.

Widzę panią, więc – jestem – parodia

c) Określ za pomocą czterech przymiotników styl języka.

Lekki, humorystyczny, swobodny, elegancki
B. Podkreśl wyrazy potoczne w cytatach z publicystyki Prusa. Oceń, jaki efekt osiągnął pisarz
dzięki zastosowaniu kolokwializmów.
Trajkocze, palnęła go w ucho
Wchodzisz wyfraczony i wyperfumowany, bąkasz parę słów o pogodzie. Następnie mruczysz
powinszowanie w sposób tak zrozumiały jak węglarz obwołujący swój towar.
 Bolesław Prus, Kroniki tygodniowe, „Kurier Warszawski” 1875, 31 marca i 1 kwietnia, nr 70
i 71 [w:] tegoż, Kroniki. Wybór, t. 1, Warszawa 1987, s. 31.

Gdyby ktoś Sarę [Bernhardt] nagle ukłuł, naprzód – palnęłaby go w ucho, potem –
zwymyślała, rozesłałaby na wszystkie strony telegramy o swoim męczeństwie dla sztuki [...].
[Helena] Modrzejewska w salonie mówi lub deklamuje; Sara – wciąż trajkocze, nie pomijając
sposobności trajkotania o sobie.

Bolesław Prus, Kroniki tygodniowe, „Kurier Warszawski” 1882, 18 marca, nr 62 [w:] tegoż,
Kroniki. Wybór, t. 1, Warszawa 1987, s. 141.

C. Wypisz z felietonu autora Lalki (podręcznik, s. 244–245) po trzy fakty i opinie.

Fakty Opinie
Krytycy nie lubią naturalizmu i realizmu Pogoń za czymś nowym

Naturalizm i realizm wszedł w łaski Realizm to sprzeciw wobec idealizmu

publiczności

Pojęcie sztuka jest względne

WNIOSEK dotyczący funkcji jaką pełni felietonista i co jest celem felietonu

Felieton jest subiektywny i ma kształtować opinie społeczną przy użyciu ciekawych środków.
Pobudza do myślenie, refleksji i działania nad tematami niecodziennymi.
DYSKUSJA:
W jaki sposób styl pisania felietonu wpływa na jego funkcję opiniotwórczą.

PODSUMOWANIE:
Które cechy felietonu są atrakcyjne dla czytelnika? Co powoduje, że ten gatunek
publicystyczny jest dziś tak popularny w prasie i Internecie?