Eretekens

Generaties lang gekoesterd

ter behoud
van vervlogen
schittering en praal

Griet Kockelkoren
 Eretekens
Behoud & bewaring
• Manipulatie

• Bewaring

• Opstelling in tentoonstelling
 Eretekens - materialen
• Eretekens zijn meestal opgebouwd uit metaal in
combinatie met textiel (meestal zijde)
• Deze twee materialen vragen een zeer
verschillende aanpak qua bewaring, opstelling en
manipulatie.
• Ze zijn van nature uit eigenlijk niet zo goed
compatibel
• Vandaar dat we bij het behoud van eretekens
moeten zoeken naar een compromis dat geschikt
is voor beide materialen.
 Manipulatie van eretekens
• Het metalen gedeelte wordt als het meest
kostbare beschouwd. Niettemin is het
gedeelte in zijde het meest fragiel.
• Til het ereteken daarom altijd op aan het metalen
gedeelte. Nooit aan de zijde!
• Ondersteun ook altijd de zijde bij het verplaatsen
van het object
• Metaal is zeer gevoelig voor zuren en vocht! Om
ongelijkmatige verkleuring, oxidatie en andere
chemische reacties tegen te gaan, draag altijd
handschoenen bij het vastnemen.
Katoenen of Latex.
 Eretekens
Behoud & bewaring
• Manipulatie

• Bewaring

• Opstelling in tentoonstelling
 Bewaring van eretekens
• Ideale - museale normen
Omgeving & klimaat

Metaal & zijde - compromis

• RH (relatieve vochtigheid)
• Temperatuur
• Licht
 Bewaring van eretekens
Omgeving
Relatieve vochtigheid (RH)
Ideaal voor textiel = 55% RH
Ideaal voor metaal = 40 a 45 % RH

Compromis = 50% RH

Dit is echt heel belangrijk om dit constant en op peil te houden,

want beide materialen zijn enorm gevoelig voor vocht!

• Bij een te hoge RH:

- textiel wordt zeer gevoelig voor schimmels
- Metaal zal gaan oxideren
• Bij een te lage RH:
- textiel zal uitdrogen, bros worden en aanvoelen als papier.
 Bewaring van eretekens
Omgeving
Temperatuur
Temperatuur en RH hangen heel nauw samen.
Hier moet dus een t° gevonden worden die ideaal is
voor de 50% RH.

Aangeraden temperatuur = 16 - 18°C

Voor een goede bewaring van het object is het heel belangrijk
om schommelingen te vermijden!

- Laat de verwarming in de kamer waar je je eretekens

bewaard dag en nacht opstaan. Liever constant 15°C dan
overdag 23°C en ‘s nachts 8°C.
- Let wel op bij een koude t° dat de RH niet te hoog wordt
(schimmels en oxidatie)
 Bewaring van eretekens
Omgeving
Licht

Voor een constante bewaring is het absoluut

aangewezen om objecten in het donker te
bewaren.

Op de invloed van licht kom ik later terug bij

het aspect presentatie.
Bewaring van eretekens
Omgeving - problematiek

Beschadigingen door alle

omgevings-
factoren
samen
Bewaring van eretekens
Omgeving - problematiek
 Bewaring van eretekens
Materialen/verpakking
• Alles wat met het object in contact komt
dient zuurvrij te zijn!
Bijv:
- Zuurvrij papier/karton
Dit is meestal wit. Je kan zien dat het aan
vervanging toe is, of begint te verzuren door
vergeling.
- Museum Art Foam (MAF)
Altijd wit of zwart. Andere kleuren geven zuren af
- Gewassen katoen of linnen (bijv. Een oud laken)
Verpak nooit een stuk in plastic! - verstikking
Leg nooit een ereteken op vilt! - chemische reactie
met het metaal
 Bewaring van eretekens
Methoden
• De originele doosje zijn niet altijd geschikt om het
stuk permanent in te bewaren.
- Ze zijn niet zuurvrij
- Ze bieden meestal veel te weinig plaats voor het
lint
- Als de doosjes dicht zijn krijg je een microklimaat.
• Vermijd alle plooien in de zijde
- plooien zijn de meest fragiel plaatsen waar eerst
scheuren zullen plaatsvinden.
- Dit kan opgelost worden door ze vlak te leggen met
aan het uiteinde een rolletje tussen,
• Vermijdt wrijving door verschuiving in de
verpakking
Bewaring van eretekens
Problematiek bewaring in
de originele doosjes
Bewaring van eretekens
Problematiek bewaring in
de originele doosjes
 Bewaring van eretekens
Voorbeeld goede bewaarmethode

Zonder
ondersteuning Met ondersteuning van de plooien
 Bewaring van eretekens
Voorbeeld goede bewaarmethode

Tussen elk laagje een zijdepapiertje

 Bewaring van eretekens
Voorbeeld goede bewaarmethode
Rolletjes bekleed met polyesterfiber en gewassen baalkatoen.
 Bewaring van eretekens
Voorbeeld goede bewaarmethode
 Bewaring van eretekens
Voorbeeld goede bewaarmethode

Het geheel zou achteraf in een Tyvec zakje geplaatst kunnen

worden.
 Bewaring van eretekens
Voorbeeld goede bewaarmethode

Vastgespeld
Uitgesneden
 Eretekens - Omgeving
opstelling & tentoonstelling
Naast de klimaatsomstandigheden en het
verpakkingsmateriaal, is er nog een belangrijke
factor:
Materialen gebruikt voor de bewaarkasten en
vitrinekasten
• Ook het materiaal voor de kasten zelf mag geen
schadelijke gassen afgeven, of aangetast worden
door omgevingsfactoren -
dus liever geen hout en enkel gelakt metaal dat
niet kan aangetast worden door oxidatie!
• Vernissen en verf mogen geen schadelijke gassen
afgeven
 Eretekens
opstelling
• Manipulatie

• Bewaring

• Opstelling in tentoonstelling
 Opstelling van eretekens
omgevingsfactoren
• Ook hier dienen dezelfde klimatologische
omstandigheden behouden blijven!
- RH: 50%
- Temperatuur: 18°C

Nieuwe factor: Licht

Museale norm: 50 Lux!

Alle UV dient weggefilterd te worden!
IR (opwarming) moet vermeden worden
 Opstelling van eretekens
omgevingsfactoren
• Op het eerste zicht lijkt enkel textiel zeer gevoelig
aan licht.
- verkleuring; vervaging van kleuren
- Sterkteverlies: de zijde zal snel schiften en
scheuren.
Omdraaien v/d zijde helpt niet, want zo verlies je de
originele kleur binnen de kortste tijd helemaal!
• Niettemin kan licht ook veel schade veroorzaken
aan het metalen gedeelte!
- Pigmenten kunnen vervagen
- Lijmverbindingen kunnen loskomen
 Opstelling van eretekens
Omgeving

• Verkleuring onder invloed van licht

• Algemene degradatie door combinatie van verschillende omgevingsfactoren
 Opstelling van eretekens
Omgeving

• Verkleuring onder invloed van licht

• Algemene degradatie door combinatie van verschillende
omgevingsfactoren
 Opstelling van eretekens
tentoonstelling
• Het geheel moet ten alle tijde ondersteund zijn!
• Omdat de zijde zo zwak is, mag er absoluut geen
stress op de zijde uitgeoefend worden!
- geen verticale ophanging (zwaartekracht); de zijde
is nooit sterk genoeg om het metalen gedeelte te
dragen!
- geen speldjes in de zijde (oxidatie), dit zijn ook
altijd breukpunten.
• Ideaal is om het stuk vlak te plaatsen, of op een
licht hellend vlak.
• Bekleed het grondvlak met textiel om schuiven te
voorkomen.
 Opstelling van eretekens
tentoonstelling
• Ook hier moet de omgeving en alle gebruikte
materialen zuurvrij zijn:

- gebruik bijv. ZDF in plaats van MDF

- Enkel gewassen stoffen

• Plooien in de zijde moeten echt vermeden worden!

- Ondersteun ook hier de plooien met een

onzichtbaar rolletje zijdepapier, of gewassen
stukje stof in een aangepaste kleur.
Opstelling van eretekens
Voorbeeld van een verkeerde
opstelmethode

Hoek is veel te recht -

zwaartekracht
Speldjes in de zijde
Opstelling van eretekens
Voorbeeld van een verkeerde
opstelmethode
Opstelling van eretekens
Voorbeeld goede methode
 Opstelling van eretekens
Voorbeeld goede methode
Slechte opstelmethode

Goede
opstelmethode

Een ideale hoek, zowel voor presentatie,

als om nog steeds een goede
ondersteuning te hebben voor het stuk, is
ongeveer 30°
 Conservatie & Restauratie
van eretekens
• Ook al zijn er enorm veel reinigingsmiddelen,
vernissen,... zo verkrijgbaar in de handel, ze
houden altijd een groot gevaar in!
- De meeste reinigingsmiddelen van metaal nemen de opperste laag
weg (= materiaalverlies)
- Ze zorgen vaak voor een chemische reactie in het metaal en blijven
lang doorwerken.
- Elke legering vraagt haar eigen reinigingsmethode! Producten
kunnen heel ongewenste reacties uitlokken!

• Vervangen of omdraaien van de zijde lijkt

misschien een oplossing om het mooier te maken
- Niettemin neem je zo een originele historische bron weg en
het is vaak slechts een kwestie van tijd vooraleer die zijde
ook verkleurt. En dan is er belangrijke historische informatie
weg!
 Conclusie
• Zorg goed voor je objecten in hun geheel
- Ondersteun ze bij verplaatsing en opstelling
- Hou ze stofvrij
- Bewaar ze in het donker
- Stel ze niet bloot aan extreme
klimaatsomstandigheden.
- Ga er altijd van uit dat een stuk zwakker is, dan
het er op het eerste zicht uitziet.
• Om ongewenste en spijtige ongelukken te
vermijden; laat restauraties over aan specialisten.
- Behandelingen zien er misschien goed uit op het
eerste zicht, maar je weet nooit wat het over 10
jaar met je stuk zal doen!
 Eretekens - Behoud & bewaring
Vragen?
• Manipulatie

• Bewaring

• Opstelling in tentoonstelling
 Adressenlijst
Conservatie – materialen
Eretekens

• Zuurvrij zijdepapier (acid-free silk paper)

- Papermill Puurs BVBA

Rijksweg 25 A
2870 Puurs
België (Belgium)
info@papermill.be

• Museum Art Foam

- Innosell
Postbus 34
76200 AA Borne
Nederland (Holland)
Email: info@inosell.com

• Tyvec

- Belgium Button Company BVBA

Kleindokkaai 1
9000 Gent
België (Belgium)
http://www.belgianbuttoncompany.be
info@belbut.be

- Innosell
Postbus 34
76200 AA Borne
Nederland (Holland)
Email: info@inosell.com
• Inventarisatiekit voor het reversibel nummeren van objecten (enkel op
het metalen gedeelte)
Kit for the reversibel inventarisation of objects (only on the metal part)

- Culturele Biografie Vlaanderen

www.culturelebiografie.be

• Zuurvrije, vochtvaste en lichtvaste stift voor het nummeren van

verpakkingen zoals tyvec zakjes.
A pen that is acid free, resistant to light en to humidity, used for the
marking of packing material such as tyvec.

- La route du papier
Mimosalaan 83
1150 Brussel
tel: 02/733 53 57
email: laroutedupapier@belgacom.net

- Ook gewone potloden kunnen perfect gebruikt worden om verpakkingen te

markeren.
Also normal pencils can be used to mark packing materials.