Vous êtes sur la page 1sur 250

1

MIZO SUNDAY SCHOOL UNION

SACRAMENT DEPARTMENT
ZIRLAI

Ziaktu
Rev. H. Zalawma
&
Rev. Vanlalzuata

SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD


2

Published
by
The Synod Literature & Publication Board
Synod Press Building (Top)
Aizawl – 796 001
Mizoram
for
The Mizo Sunday School Union (MSSU)

Chhut khatna - 2004


Chhut hnihna - 2005
Chhut thumna - 2006
Chhut lina - 2007
Chhut ngana - 2008
Chhut rukna - 2009
Chhut sarihna - 2010
Copy - 2,100
(All rights reserved)

Printed
at
The Synod Press
Aizawl - 796 001
Mizoram
3
A CHHUNGA THU AWMTE

Thuhmahruai v
Sacrament Pawl Psychology vi
Sunday School Thiltumte viii
Sacrament Pawl Thiltumte ix
Ziaktute Thuhmahruai x
Hriat tur pawimawhte xiii

|HEN KHATNA : KOHHRAN


1. Kohhran pian chhuah dan 1
2. Kohhran rawngbawl hna kalpui dan 7
3. Kohhran dik awmzia 13
4. Kohhran dik leh dik lo lan dan 19
5. Kohhran mi nih pawimawhna 25

|HEN HNIHNA : PRESBYTERIAN KOHHRAN


6. Presbyterian Kohhran din chhuah dan 31
7. Presbyterian Kohhran kalhmang 36
8. Ram hrang hranga Presbyterian Kohhran dinhmun 41
9. Mizoram Presbyterian Kohhran pian chhuah dan 46

|HEN THUMNA : MIZORAM RESBYTERIAN KOHHRAN


INRELBAWL DAN
10. Tualchhung Kohhran leh Pastor Bial inrelbawl dan 52
11. Presbytery leh Synod inrelbawl dan 60
12. Synod Office kalhmang 66

|HEN LINA : SAKRAMEN


13. Sakramen awmzia 71
14. Baptisma Sakramen 77
15. Lalpa Zanriah Sakramen 84
16. Sakramen Inkhawm 90

|HEN NGANA : KOHHRANHO THUNUN DANTE


17. Kohhrana tel tur mite leh Kristian nun – Sakhaw lam 97
18. Kristian nun – Mahni leh Chhungkaw lam 103
19. Kristian nun – Kohhran invawn lam 109
20. Kristian nun – Khawtlang leh Sawrkar lam 114
4

|HEN RUKNA : KOHHRAN THURIN


21. Kohhran Thurin pian chhuah dan 119
22. Bible leh Pathian chungchang Thurin 124
23. Mihring leh Thlarau Thianghlim chungchang Thurin 129
24. Chhandamna leh Sakramen chungchang Thurin 135
25. Ringtute tih tur leh Hun hnuhnung chungchang Thurin 140

|HEN SARIHNA : CHANCHIN |HA THUPUI DEUH DEUHTE


26. Chhandam ngai mihring 146
27. Chhandamna 151
28. Rinna avanga khawngaihnaa chhandam 156
29. Thiamchantirna 161
30. Rinna leh thiltih inlaichin dan 166

|HEN RIATNA : KOHHRAN DAN CHHUNGA AWMTE


MAWHPHURHNA
31. Kohhran Inthunun Dan 171
32. Inneihna 176
33. Kawppui zawn dan 181
34. Zirtirna dik leh dik lo 187

|HEN KUANA : TUNLAI KHAWVEL LEH TLEIRAWLTE


35. Tleirawlte leh lehkha chhiar 192
36. Tleirawlte leh rimawi 198
37. Khawtlang nuna harsatna leh tleirawlte 203

|HEN SAWMNA : PATHIAN BIAK


38. Pathian biak awmzia 209
39. A huhova Pathian biak 214
40. Pathian biak dan leh a hmanruate 218
41. Pathian biak – Thilpek leh |awng\ai 223
42. A lai puiah Isua 227
Lehkhabu râwnte 234
5

THUHMAHRUAI

Mizo Sunday School Union-in Naupang Sunday School-


a Beginner a\anga Senior Pawl tana zirlaibu a buatsaih, kum
2004 a\anga kan zir chu chhut nawn a lo ni leh ta a. Sacrament
Department Zirlaibu hi \um ruk chhut nawnna a ni.

Zirlaibu buatsaih hian zirtu tur naupang rilru phâk tâwk


ang zela thupui thlan leh ziak a ngai \hin a. He kan zirlaibu
hmangtute hi Mizoram chh<ng leh pâwna MSSU zawmtute an
nih avangin ziah dan tâwk pawh hriatthiam a har hle a ni. Hei
vang hian MSSU Text Book Cell-in uluk takin a endik hnuah
chhuah a ni a. Chumi hnuah pawh chhut nawn leh dâwn apiangin
a dik lo laite siam \hat \hin a ni. Tun \uma chhut a nih dâwn
pawhin a fel tâwk lo laite pawh siam \hat a ni leh a. Zirtuten
kan hlawkpui lehzual ka beisei.

He zirlaibu hi a hmangtu zawng zawngten Pathian thlarau


pawl tharna leh malsawmna an dawn zel theih nan Lalpan
malsawm zel rawh se.

(REV. DR. R. LALBIAKMAWIA)


Executive Secretary i/c MSSU
6

SACRAMENT PAWL
PSYCHOLOGY

Sacrament pawlah hian kum 14 hmang mek te dah tur a


ni a. Hetih hunlai hi an ruhrel \han chak vanglai a ni a. Naupang
dinhmun an kal pelh tawh avangin kawng tam takah puitling
zia an keng tawh zawk. Chutiang a nih avang chuan naupang
anga enkawl chu an duh tawh lo. Anmahni kan sawina
\awngkamah pawh ‘sacrament naupang’ tih ai chuan ‘sacrament
zirlai/pawl’ tih mai hi pawm nuam an tih dan a ni. Nula tlangval
tih erawh chu an la duh meuh lo.
An taksa a puitling ve uaih tawh a, thahrui erawh an la
nei tak tak lo. An taksa a len ve uaih tawh avang hian puitling
tak tak anga en an awl hle, puitling taksa leh thahrui ang tak
chu an la pu pha lo a ni. Hnatlang leh mahni in chh<ng khura
hnathawh nikhua pawhin an zawiin zelthel taka thil tih an ching.
Puitling nih ve an duhin puitling ve riauva inhriat chang pawh
an nei, amaherawhchu puitling anga mawhphurhna lak tak tak
erawh chu an la ngam chiah lo.
An taksa \hang chak em em hian a tibuai a, hei hian an
chet vel a tikhawr nasa hle. Thiltih vel an zei lovin chet sual an
ching. An awte a lo danglam a, hei vang hian \awng tlemah an
tlak a, an \awng chhun pawhin zawi t>, rang deuhin an \awng
a. An \awng kan hriat chian loha han zawh nawn leh pawh
hian an vin hlur tawh \hin.
An taksa \hang danglam chak tak hian a tichiai nasa hle.
Anmahni taksa chîk taka an zir ang hian mi dang pawh an
chîk hle \hin. Chuvangin Sacrament Pawl zirtirtute chu kan
pawlten chîk takin min zir reng a ni tih hriat a, pawn lama kan
lan dan uluk a \ul ang bawkin kan chh<ng lam nun leh chezia
pawh ngun takin min thlir reng a ni tih kan hriat a \ul.
Hetianga mahni leh mahni inzir chawp zel an nih avang
leh mi dangte nun leh zia an chîk \hin em avang hian anmahni
7

pawh mi dangten chîk ve hle turah an ngaih avangin an zakzum


duh hle. Mi dangte hmuha intarlan hi an ngam lovin an hreh
thei em em a, Sunday School-ah zawhna zawhin an hriat reng
pawh an chhang ngam lo fo. |anna hun hmana \antu dinhmun
luaha mipui hmaa intarlante hi an tan chuan a hrehawm ngawih
ngawih a, tam tak chuan an puitlin ngam lo fo reng a, a titheite
pawhin zawi t>, rang takin an ti hram a ni.
Thil an chh<t nasa a, ni tin sikulah leh hmun dang a\angtein
an dap khawm nasat ve tawh avangin thil an hre ve zul tawh a,
zirtirtute pawh an aia engkim hriaah an dah tawh bik lo. Zawlpui
en thuak thuak chang an ngah tawh a ni. An ngaihdan leh an
thil hriatte erawh chu an aia puitling zawkte bulah an sawi
ngam meuh lo va, mahni inrintawkna an la tlakchham avangin
tihsual an hlau \hin. Kan thusawi leh zirtirnate an awih zel
theihna tur chuan an hriatna aia chiang leh bulfuk zawka hre
tura kan inzir a ngai a, chutiang mi nia an hriat tawhte chu an
ring bur tawh \hin.
Rilru hmang nasa leh thil chh<t vak vak an nih avangin
zeldin thubawl leh suangtuah vak vak an ching a, hma lam hun
hrilhlawkna (Horoscope) lamte an tuipui phian a, inlarna lam
thil leh mumangte pawh an la thutak duh hle. Hetianga rilru
hmang vak vak an nih avang hian fianrial an ngaina a, anmahni
aia thil hriaa an ngaih nu leh pa leh zirtirtute hnawk tih riau
chang an nei \hin.
An ngaihtuahna leh suangtuahna vir vel avangin nghet lo
leh kânglâng riauva inhriat chang an ngah a, nun innghahna
lungphum nghet an ngaihtuah nasa \hin hle. An phak ang tawk
tawkin sakhaw thil pawh an chhui nasa a, sakhaw thil an la tak
hle. Hetih lai hun hi piantharna chungchang inzirtirna atan
pawh hun \ha a niin an man fuh tawh vek chuan an vuan nghet
tlat tawh \hin. Chuvangin an duhthlanna ngeia an pawm turin
zirtir an mamawh a, nawr luih chi an ni lo.
8

Hetih hun lai hi nun laklawh, awm dan thiam har lai tak a
ni a, anmahni pawhin an awm dan hi an hre thiam thei lo. Hun
nuam leh thawveng tak, rilru nawm loh leh hlauhthawnnain a
chîm buai bawk si, hun khirh tak a nihna chen pawh a awm.
Tun hma thil ngaihtuah l>tna leh hun lo kal tur lam thlir lawk
aiin tun hun hian an rilru a luah a, an duh tunlai em em a,
zirtirtu pawh incheina, \awngkam leh cheziaah tunlai tak ni
turin an beisei a, \hing an tih tawh chu an hmusitin an ngainep
thei hle.
Sacrament Pawl zirtir tur chuan hriatthiamna th<k tak
nen, dawhthei tak chunga kaihhruai an ngai a, tisa thil leh
sakhaw thilah a vawrtawp tak tak an thlen dawn chuan anmahni
an la inring tawk ngam lo va, nu leh pa emaw, zirtirtute emaw
rinchhan tur an zawng leh ruai tho a ni tih hriain beidawng
mai lova kaihhruai zel an mamawh a ni tih kan hriat reng a \ul
fo a ni.

SUNDAY SCHOOL THILTUMTE

1. Pathian hriatna leh rinna dik tak nei


tura kaihhruai leh \anpui
2. Pathian thu (Bible) zirtir
3. Kristian thurin zirtir
4. Pathian biak zirtir
5. Kohhran mi \ha tak leh khua leh tui
\ha tak ni tura buatsaih
6. Kristian tih tur leh awm dan tur zirtir.
9

SACRAMENT PAWL THILTUMTE

Pawl reng reng hian din chhan leh thiltum pawimawh


tak a nei \hin a, hruaitute chuan an pawl thiltum lam panin
pawl member-te chu an hruai \hin a ni. Sacrament Pawl
pawh hi Sunday School-ah bet telin, Sunday School thiltumte
chu a thiltum a nih rualin a bika din a nihna angin thiltum
bik a nei a. Chungte chu zirtirtuten zirlaite kan khalh luhna
tur a nih avangin chiang taka kan hriat a pawimawh hle a
ni. Sacrament Pawla zirlaite hi Kohhran Dân chh<nga lawm
luh mai tur an nih avangin a bika enkawl an mamawh a,
anmahni zirtirtu atan pawh Kohhran Upa emaw, mi rin tlak
tak ni ngei sela duhthusam a ni ang. Sacrament Pawl thiltumte
chu hengte hi an ni –

1. Kohhran Dân chh<nga an luh hma ngeia Chhandamna


huang chh<nga hruai luh.
2. Kohhran Dân Zawhkim rinawm tak ni tura chher
chhuah.
3. An phu tawk ang zela rawngbawltu \angkai ni tura
chher chhuah.
4. Kristian nun dan tur dika nung tura buatsaih.
5. Pathian thu leh Kohhran kalhmang tlangpui hriattir.
6. Zirtirna dik leh dik lo hrethiam tura \anpui.
7. Mipat hmeichhiatna hman khaw loh leh tunlai sualna
dang laka ven him.
8. Ziktluak taka nupui pasal nei a, Kristian chhungkaw
\ha tak din tura buatsaih.
10

ZIAKTUTE THUHMAHRUAI

Kum 2003 Synod chuan Naupang Sunday School-ah Sacra-


ment Department siam a rel a (Synod Resln. No. 35 of 2003).
Kum 2004 chh<ngin Mizo Sunday School Union chuan Sacra-
ment Pawl kalhmang tur leh an zirlaibu siam dan tur a buaipui
a. Chu chu 2005 a\angin kan zir \an thei ta a.

Mizoramah hian Presbyterian Kohhran hi kan lian ber a,


kan inkaihhruaina pawh a \ha hle a, tluang takin kum za zet kan
lo kal tawh a, hma pawh kan sawn zel a. Amaherawhchu,
hetianga kawng chi hrang hranga hma kan sawn zel lai hian nasa
zawka hma kan sawn theih nan Sacrament Pawl siam hi a lo
piang chhuak ta a ni.

Tun hma pawhin Kohhran Dân chh<nga lawm luh turte chu
Sacrament kan zirtir tho va, a hranpaa Sacrament Pawl siam hi
eng nge a \ulna tiin kan zawt mai thei e. Kan hriat \heuh angin
kan Kohhran hi kan tam deuh vang nge ni, kan del dul viau mai
a. Dân zawhkimte ngei pawhin Dân zawhkimte dinhmun hi kan
hre tawk lo hle niin a lang. Kohhran Dân chh<nga awm hlutzia
te, Dân pâwna awm pawiziate hi kan hriat tur ang takin kan hre
tawk lo va. Dân chh<nga awmte mawhphurhna leh chanvote pawh
kan hre tawk lo bawk a. Kohhran kalhmang leh kan Thurin
awmziate pawh hi duh angin kan hre chiang tawk lo bawk.

Heng kan sawi takte hi Sakramen kan zirtir hian naupangte


kan zirtir hman lo va, en lova an vawn tur ngawr ngawr kha kan
tinzawn theih chhun a ni \hin a. Chuvangin uluk taka Kohhranin
Dân chh<nga kan lawm luhte hian Kohhran an belh zui dan hi
duh thu a sam lo a ni. Zirtirna danga peng bo ta mai mai kan
awm deuh reng a, mahni Kohhran lawina sawi chhe reng mai,
inkhawm duh hauh lo kan pung tial tial bawk a. Chhandamna
awmzia pawh hre hauh lo, nu leh pa nih tawh hnua piangthar
hnuhnawh pawh kan awm nawk bawk a. Heng a\angte hian Sac-
rament Pawl siam a pawimawhzia chu kan hre thei ang.
11

Chutichuan Sacrament Pawl hian kan Kohhran tlakfualna


lai dawm kân hi a thil tum a ni dawn ta a ni. Chawlhni tina kum
khat chh<ng zir tur ruahmante hi awmze nei taka siam a ni a,
Dân chh<nga l<t turten an hriat ngei ngei tur thlan chhuah an ni.
Kohhran leh a Thurin awmzia te, a inthunun dan te, Chhandamna
awmzia te, Dân zawhkimte mawhphurhna chi hrang hrangte an
zir dawn a ni.

Heng kan zirlaite hi \hahnemngai tak leh uluk taka zirtir


tur a ni ang a, zirtirtu atan pawh Kohhran Upa emaw, Commit-
tee member emaw tal ni thei sela, kan indaih ngang lo a nih
pawhin mi bîk deuh hlek kan inruat thiam a pawimawh ang.
Kohhran Thunun Dân Buin Kohhrana tel tur mite a sawi chu a
tawi zawnga kan sawi chuan Chhandamtu atana Isua pawmtute
an ni a. Chuvangin Dân zawhkim turte chu Dân chh<nga luh
hnuah pianthar nawn ngai tawh lovin, kan chhawm chhuah a
pawimawh dawn a ni. Dân chh<nga lawm luh turte chu an tlem
emaw an tam emaw, kan lawm luh hma ngeiin piangthar \ha tak
an nih theih nan \an lak dan kawng dang pawh kan zawng tur a ni
ang.

A nihna ang taka Kohhran Dân chh<nga kan inlawm luh


chuan Kohhran Dân chh<nga awm zawng zawngte hian Camp-
ing-ah chhandamna kan zawng hnuhnawh tawh lo vang a,
intuaitharna Camping erawh chu kan mamawh reng ang. Synod-
in Sacrament Pawl a siam chhan hi \ha hle mah sela, Kohhran
tinten a tum tak man chiang lova dan anga kan kalpui mai mai
chuan a sawt tur angin a sawt dawn lo a ni. Chuvangin thil
pawimawh ber chu veng tina Kohhran Committee-ten a bîk taka
Sacrament Pawl hi kan ngaihsak a \ul a, chu chu Kohhran tan
malsawmna hnar pawimawh tak a ni ngei ang.

Sacrament Pawl Zirlaibu hi kum tinin 2004 a\ang khan kan


chhu thar a, kan chhut apiangin ennawna paih ngai paiha belh
ngai belh a ni a. Tuna chhut (2009) hi vawi ruk chhutna a ni ta.
Lesson Plan zuia a ziaktute rilruah chuan Sacrament Pawla
12

zirlaite zawh tawk tin zawn rana ziak a ni a. Sei lutuk leh
chipchiar lutuk chu an rilru nen a inmil lova hriatna avangin a
tlangpuia ziak a ni. Amaherawhchu, zirtirtu \henkhatten rawtna
chipchiar zawk an rawn theh l<t \hin a. Heng rawtnate hi zirlai
tisei lutuk tur ni lo chu khung luh a ni a; zirtir vek sen loh tur leh
zirlaiten an hriat sen vek lem loh tur, nakina an la hriat zui tura
ngaihte chu hmaih luih a ni. Chuvangin zirtirtute pawhin puitling
kan zirtir lo va, Sacrament Pawl kan zirtir a ni tih hre chunga
zirtir turin inbuatsaih thar a pawimawh ang. Chu chu a ziaktute
rilru leh ziak dan kalhmang pawh a ni bawk.

A bul lamah hian Sunday School thiltum bakah Sacrament


Pawl thiltumte dah a ni a. Hei hi zirtirtuten chhinchhiahin vawng
nung reng ila, kan zirlai tinte hi an thiltum hre ran chunga zirtir
a pawimawh hle ang. Duh thawh luattuk avanga an hriat sen loh
tur zirtirna lamah fimkhur ila; chumi rualin zirlai buin a sawi
bak belh chhah thiam a pawimawh bawk.

Sacrament Pawl zirlaite hi nakkum lawka Kohhran Dân


chh<nga lawm luh turte an ni a. Dân chh<nga lawm luh an nih
dawnin Sunday School Exam pangngaia an zirlai an exam-na result
hi rin tur a ni lo va, Kohhran Committee-in lawm luh exam chu
a hranpain a ruat ang a, lawm luhnaa thil \ul dang zawng zawng
pawh a hranpaa kalpui tur a ni ang.

Zirlaibu ziakna atana Bible lehlin hman ber chu ‘Mizo


(Lushai) O.V. Reference’ The Bible Society of India-in a chhut
hi a ni a. |awng dang hman a nih chuan bracket chh<ngah a lam
dan dah zel a ni bawk.

Sd/- Sd/-
Rev. H. Zalawma Rev. Vanlalzuata
13

SUNDAY SCHOOL CHUNGCHANGA


HRIAT TUR PAWIMAWHTE

Zirlai apiangah ‘Zirtirtute tan’ tih leh ‘Naupangte tan’ tih ziak
a awm vek a. Sunday School zawng zawngah enlâwkna hi a awm
ngei tur a ni. Zan hrana neih theih a nih loh pawhin Pathianniah tal
neih tur a ni.
A. ENLAWK PAWL TIH DAN TUR
Superintendent-hovin Leader-te, zirtirtute leh ziaktute kal
khawm vek sela.
I. Inserhna hun : Zirtirtu pakhatin Pathian Lehkhabu chhiarin,
hla thlangin, \awng\aiin he hun hi a hruai ang a. Hemi chanvo neitu
hian a hre lâwk tur a ni.
II. Thuhmahruai : Theih ni se, thuhmahruai sawina hun awm
sela a \ha hle. MSSU Hand Book No. 1–7 a\angte hian Sunday
School zirtirtute tana \angkai tur bung khat zel chhiar leh sawi ho ni
se.
III. Department hrang hrang kal darh ni sela. Mahni
Department zelah hetianga tih tur a ni : Enlâwk Pawl tana chhiar
tur tarlan hi chhiar tur a ni a, chumi hnuah zirlaibu chhiar tur a ni
a, sawi ho nghal ni se. ‘Kawhhmuh tum’ tih hi zirlai zir hmain
naupang hrilh loh tur a ni a. ‘Naupangte tan’ tih hi chhiara, a bu en
lova zirtir theih tum tur a ni.
Tin, Pathianni lo awm leh tur atan programme siam tur a ni.
Entir nan
1) |antu (A hming ziak ni se)
2) Bible chhiar
3) Hla
4) |awng\ai
5) Thilpek lak khawm –
Khawntu - A hming ziak ni se
Hla
6) Thilpek hlan \awng\aina
7) Thil zir - Thla thum dan zir turte zinga mi
8) Zirlai thuhmahruai sawi - Leader
9) Zirlai zir
14

10) Thuvawn zir


11) Tih tur
12) Hla
13) Lalpa \awng\aina/Zing lam \awng\aina

He programme hi Leader-in amahin a siam mai tur a ni lo va,


zirtirtu zawng zawng nen sawi hovin an siam tur a ni. Chu chu a
harsat chuan programme siamtu tur ruat fel ni se. Programme
siam zawhah Pathianni lehah tuin nge hmunphiat ang a, tuin nge
\hutthleng rem ang tih te leh pangpar khawitu tur te ruat fel diam
tur a ni.
IV. Department hrang hrang kal khawm leh sela, Superintendent-
in bânna siam rawh se.

B. SUNDAY SCHOOL NEIH DAN TUR

1. Leader leh Secretary-te kal hma tur.


2. Hruaitu - Pathian thu chhiar leh \awng\ai (Pathian thu zirlaibua
mi chhiar ni se)
3. Hla sak ho
4. |antu
5. Thilpek lak khawm leh hlan
6. Hminglamna
7. Thuhmahruai - Leader-in sawi se. Hei hi zirtir tur atan
naupangte buatsaihna a ni
8. Zirlai – (‘Naupangte tan’ tih thuhmahruai zawha number pek
zel hi a thawnthu indawt hriat nan a ni. A bu en lovin, naupang/
zirtute hmel en chunga hrilh tur a ni)
9. Khaikhawmna - Hruaituin zawhna zawtin thuvawn sawitir ni
se
10. Thla thum chh<ng zir - (Hla emaw, châng emaw, thuinchhâng
emaw)
11. Thupuan - Secretary
12. Hla sak ho
13. Banna - |awng\ai zawh hnuah \huttir leh vek a, fel taka
chhuahtir ni se.
15

|HEN KHATNA
KOHHRAN

Thuhmahruai : Thupui \hen khatnaah hian thupui panga –


Kohhran pian chhuah dan te, Kohhran dik awmzia te,
Kohhran rawngbawlna kalpui dan te, Kohhran dik leh dik
lo te, Kohhran mi nih a pawimawh tihte kan zir dawn a.
Sakramen zirlaite hi Kohhran dân chh<nga l<t mai tur an
nih avangin Kohhran chungchang hi an hriat chian a
pawimawh a, an thih thlenga Kohhran mi nghet ni tura
buatsaih hi kan zirtir chhan ber tur chu ni sela.
...

ZIRLAI–1
KOHHRAN PIAN CHHUAH DAN

Kawhhmuh tum : Kohhran a lo pian chhuah dan hriattir


Chhiar tur : Exod. 19:3-6; Mat. 16:13-19

ZIRTIRTUTE TAN
Kohhran tih \awngkam hi Thuthlung Hluiah kan hmu
chiah lo va, amaherawhchu Hebrai \awnga Kohhran anpui
sawina \awngkam pahnih kan hmuh chu Edah leh Kahal hi
an ni a. Edah chu ruat lawk anga pungkhawmho sawina
\awngkam a ni a, Kahal pawh pungkhawmho sawina tho a
ni bawk. Amaherawhchu, heng \awngkam pahnihte hi mipui
16

pungkhawm satliah sawina a ni lo va, tih tur neia koh khawm


avanga pungkhawm sawina a ni. Israel-te chu Pathianin
hnamah a thlang a, hnam dangte zing a\angin a ko chhuak
a, anni pawh Pathian kohna hriain an lo pungkhawm ta a.
Pathianin a koh chhuah pungkhawmte hnenah chuan
thuthlung a siam a, anmahni a enkawl a, chuvangin Israel-
te chu Pathian Kohhranho an ni tiin kan sawi thei ang.
Pathian Kohhran Israel-te chu a kotu koh chhan angin
an awm lo va, chuvangin Pathian pawhin anmahni chu a
hrem chang a awm \hin a. Pathian hnam thlan ni si kha an
hun laia milem biate salah an tâng a, hnam dangte pathian
an be fo va, hmuhsitawm takin an awm \hin a. Anmahni ko
chhuaktu Pathian ngei pawh Israel-te awm danah hian a
lawm lo hle \hin a, amaherawhchu mipui nawlpui chu a koh
chhuah chhan tihlawhtling tura beisei bo ni mah se, an zinga
mi rinawm tlem t>, a la awmchhun (remnant)-te chungah
chuan beiseina neiin a la thlir hram hram a (eg. Exod.
19:3-6; Isa. 1:9; 10:20-23). Heta a la awmchhun tih
\awngkam hi Theology zirna \awngkam lar tak a ni a, Pathian
Thuthlung rinawm taka zawmtu te, Thuthlung Hlui huna
kohhran ziding ni tura beiseite sawina \awngkam a ni.
Amaherawhchu, Israel-te zinga a la awmchhunte ngei
pawh chuan Pathian koh chhuah chhan chu an zawm dik ta
chuang lo va. Pathianin an hnena thu a thlunte chu anmahni
pual chauh emaw tiin an ham\hat nan hman an tum a, hnam
dangte chu an hmusit a. Chutichuan Thuthlung Hluia
Pathianin Kohhran a din chu a zuih ral ta tiin kan sawi thei
âwm e. Chuvangin Thuthlung Thar hunah Lal Isuan, “Ka
Kohhranho ka din ang,” a tih thu kan hmu ta a. Amah Lal
Isua thihna leh thawhlehna a\anga kohhran ropui tak,
khawvel huapa a lo din chhuah tak thu kan zir dawn a ni.
KOHHRAN PIAN CHHUAH DAN 17

ZIRLAITE TAN

Thuhmahruai : Pathian thil tum pawimawh tak mai chu


suala tlu tawh mihringte chhandam a, a chhandamte awmna
atana Kohhran din hi a ni a. Chuvangin vawiinah hian
khawvela kohhran a lo pian chhuah dan kan zir dawn a.
Kohhran tih hi kan hre lar hle a, a lo din chhuah dan erawh
chu kan hre tawk lo hle hlawm a. Kohhran hi eng vanga din
nge, tu din nge, engtik a\anga din nge tihte hi kan hre
chiang tur a ni ang.
1. Thuthlung Hluia Kohhran hmel a lan dan : Thuthlung
Thara Kohhran tih \awngkam hi Thuthlung Hluiah kan hmu
chiah lo va, mahse Hebrai \awnga Edah leh Kahal tih
\awngkamte hi Kohhran tih tlukpuia hman a ni. Edah tih
awmzia chu ruat lawk avanga pungkhawmho tihna a ni a,
Israel-te Pathianin a ruat lawk avanga an punkhawm thu
sawina a ni. Kahal tih pawh hi pungkhawmho tihna tho a
ni a, amaherawhchu mipui pungkhawm satliah sawina a ni
lo va, a ko khawmtu koh chhan tihlawhtling tura pungkhawm
sawina a ni. Chutichuan a ko khawmtu chu Pathian a ni a, a
koh khawmte chu Israel-te an ni a, a duhzâwng ti tura koh
khawmte an nih avangin Israel-te chu Pathian koh chhuah
leh koh hran an ni tiin kan sawi thei ang.
Israel hnamte chu Pathianin a duhzâwng hlen chhuak
turin ko hrang mah se, Pathian duhzâwngin an nung lo va,
chuvangin Pathian hremna pawh an tâwk \hin a. An hnam
pum pui chu Pathian tan rinawm zo lo mah se, Pathian
chuan an zinga mi rin tlâk awmchhunte chu a koh chhan
tihlawhtling turin beiseina sang tak nen a thlir a. Heng Pathian
laka mi rinawm, a thuthlung zawm tlattute sawina \awngkam
atan mi thiamte chuan, a la awmchhunte tih hi an hmang a
(Exod. 19:3-6; Isa. 1:9; 10:20-23, etc). Nimahsela a la
18

awmchhunte pawh chu Pathianin a koh chhuah chhan


tihlawhtling tur chuan an rinawm zo ta chuang lo va, chu
chu Thuthlung Thara Kohhran a lo pian chhuah chhan a ni
ta a ni.

2. Thuthlung Thara Kohhran a lo pian chhuah dan :


Grik \awnga Kohhran sawina \awngkam chu Ekklesia tih a
ni a, a awmzia chu koh chhuah emaw koh hran emaw
tihna a ni. Kohhran sawina \awngkam hi Thuthlung Tharah
vawi 112 kan hmu a, chung zinga zaa sawmkua chu Paula
Lehkhathawna mi leh Tirhkohte Thiltih leh Thupuan bu a
mite an ni. Chanchin |ha bu-ah chuan Matthaia chauhvin a
hmang a, vawi thum a hmang (Mat. 16:18; 18:17). Kohhran
lo pian chhuah dan chu hetiang hian thlir zui ila.

Kohhran hi Lal Isua a\anga lo piang, Lal Isua din a ni


a. Zirtir 12 te a ko va, a hnena awm tur leh rawngbawlpui
atan a buatsaih zui a (Mk. 3:13-19; Mat. 10:1-4; Lk. 4:12-
16). Lal Isua chu a zirtirte nen Chanchin |ha hrilin an zin
chhuak reng a, ringtu pawh an pung zel a, zirtir 12 bakah
hian Lal Isuan amah zuitu tam tak a nei ta a (Lk. 10:10-
12). Lal Isua dam laia amah zuia a rawngbawltu mi eng
emaw zatte kha Kohhran mi leh sa hmasate an ni tiin kan
sawi thei ang.

Heng aia chiang zawka Lal Isuan Kohhran a din dan


chu amah Lal Isua ngeiin, “He lungpui chungah hian ka
Kohhranho ka rem chho ang a, mitthi khaw kulh
kawngkharte chuan chu chu an ngam lo vang,” a tih hi a ni
a (Mat. 16:18). Lal Isuan he thu a sawi lai hian amah ringtute
awm khawmna tur Kohhran din chu a tum hle tih kan hmu.
Thuthlung Hluia Kohhran hlimthla kha a zuih ral tawh a,
chuvangin Lal Isuan mitthi khaw kulh kawngkharte pawhin
KOHHRAN PIAN CHHUAH DAN 19

an ngam loh, tihchhiat theih rual loh Kohhran chu din a


tum ta a ni. Amaherawhchu, Lal Isua dam lai khan inawp
dan fel tak neiin Kohhran hmel chu a la lang mai lo va,
Kohhran ze dik tak erawh chu thinlung lamah chiang takin
a lang tawh tih kan hria a ni.

3. Hmuh theihin Kohhran a ding ta : Lal Isua chu a thi


a, ph<min a awm a, vanah a lâwn a. A thawhleh ni a\anga
ni sawmngaah a sawi lawk angin Thlarau Thianghlim a lo
thleng a, chu chu Pentikos Nî kan tih hi a ni a (Tirh. 2:1
ff). Pentikos Nî-ah khan mi sangthum laiin baptisma an chang
a, chuta \ang chuan ringtu an pung chak ta hle a. Tirhkohte
kha ring tharte hruaitu an ni a, Jerusalem chu hmun puiah
hmangin thuhril leh zirtir chu an hna pui ber a ni a.
Chutianga ringtu an lo pun zel avangin anmahni enkawl leh
relbawlna kawngah Tirhkohte chu an indaih ta lo va.
Anmahni \anpui turin rawngbawltu pasarih an thlang chhuak
ta a (Tirh. 6:1ff), chutichuan Kohhran chu Jerusalem
khawpuiah hmuh theihin a lo ding chho ta a ni. Kohhran
ding hmasate hian hming hrang hrang an pu a, chungte chu
– Zirtir te, Unau te, Mithianghlim te, Kawnga mi te, Ringtu
te, Kristiante tia koh an ni.

Chutichuan Kohhran lo pian chhuah dan chu hetiang


hian thlir lęt leh ila. Thuthlung Hluiah Kohhran hlimthla a
lo lang a, amaherawhchu a zuih ral leh a. Thuthlung Tharah
Lal Isuan, “Ka Kohhranho ka din ang,” tiin Kohhran chu
amah a\ang ngeia din a tum thu a sawi a, nimahsela a dam
laiin Kohhran inawp khawmna fel tak a lang hman lo va. A
thih hnuah Thlarau Thianghlim a lo thleng a, Pentikos Nî
a\angin Thuthlung Thara Kohhran hmel chu hmuh theihin a
lo lang \an a. Chuvangin Pentikos Nî hi hmuh theiha Kohhran
a din \anna anga sawi theih a ni.
20

Chang vawn : Mat. 16:18


He lungpui chungah hian ka Kohhranho ka rem chho
ang a, mitthi khaw kulh kawngkharte chuan chu chu an
ngam lo vang.

Zawhna
1. Thuthlung Hluia Kohhran sawi nana an hman \awngkam
pahnihte kha engte nge?
2. Thuthlung Thara Grik \awnga Kohhran sawina kha eng
nge ni?
3. Thuthlung Thara ringtute hming hrang hrang parukte
kha han sawi teh u.
21

ZIRLAI–2
KOHHRAN RAWNGBAWL HNA KALPUI DAN

Kawhhmuh tum : Rawngbawl tura cho chhuah


Chhiar tur : Tirh. 6:1-6; I Pet. 2:9, 10

ZIRTIRTUTE TAN

Thuthlung Thar Kohhran din tirh lai vela rawngbawltu


chi hrang pariat kan hmuhte chu – Tirhkoh te, Zawlnei te,
Chanchin |ha hriltu te, Zirtirtu te, Pastor te, Hotu (bishop)
te, Kohhran Upa te, Rawngbawltu (deacon)-te an ni a (I
Kor. 12:28; Eph. 4:11-13; Phil. 1:1; I Tim. 3:1-12; 4:17,19;
Tit. 1:5-7). Heng rawngbawl hna pum pui hi hmun hnihah
an \hen phawk a, pakhat chu Missionary hna a ni a, hemi
lam hna thawktute chu – Tirhkoh te, Zawlnei te, Chanchin
|ha hriltute an ni a. Pahnihna chu Kohhran chawm hna a ni
a, a thawktute chu – Pastor te, Zirtirtu te, Hotu te,
rawngbawltu (deacon) te, Upate hi an ni.
Vawiina Kohhran rawngbawl hna kalpui dan kan zir
turah hian a rawngbawltute lam aiin an hnathawh dan hmang
kan thlur zawk dawn a. Thuthlung Hlui rawngbawl hna kan
thlir chuan dânin a ph<t chhuah avanga rawngbawl hna a
lar hle a, an thawh dan azirin hremnain a zui nghal bawk a.
Thuthlung Thara rawngbawl hna kalpui dan erawh chu
khawngaihnain a phűt chhuah, mahni duh thu ngeia inpeknaa
hlen chhuah tur a ni thung a, a phuar khawmtu chu
hmangaihna a ni tih hi zirlaite rilruah tuh tum tur a ni ang.
Mi \henkhatten Kohhran rawngbawl hna hi phur ritah an
ngai duh viau va, khawngaihna rawngbawl hna a nihzia hi
22

kan hriat fuh a pawimawh hle a ni. Rawngbawl hnaah kan


thawh tur a hautak hle a nih pawhin khawngaihna kan chan
nasatzia hre chunga kan thawh chuan hlim takin kan thawk
thei dawn a ni.
ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Kohhran a lo din chhan ber chu Lal Isua
rawngbawl hna chhunzawm turin a ni a. A tir a\anga vawiin
thlenga Kohhran rawngbawl hna thawh dan hi Lal Isuan
rawngbawl hna a thawh dan a la ni zel a. Chuvangin
vawiinah hian engtin nge Lal Isuan rawng a bawl a, engtin
nge Kohhranin a chhunzawm tih hi kan zir dawn a ni. Lal
Isuan rawng a bawl dan angin Kohhran hian rawng a bawl
a, keini pawh Kohhran duhzâwnga rawngbawl turin kan
inpe ve tur a ni ang.
1. Rawngbawl hna awmzia : Rawngbawl hna awmzia
kan hriat theihna chu Lal Isuan rawngbawl hna awmzia a
zirtir a\angin a ni. Lal Isuan rawngbawlna chu chhiahhlawh
hna angin a sawi a, lalna leh thuneihna angin a sawi ngai
lo. “Tupawh in zinga mi lian nih duh apiang chu in
rawngbawltuah a awm zawk tur a ni, tupawh in zinga hmasa
ber nih duh apiang chu mi zawng zawng chhiahhlawhah a
awm bawk tur a ni,” a ti a (Mk. 10:42-44). Heta \ang hian
Lal Isuan rawngbawl hna awmzia a sawi fiah dan chu kan
hre thei ang. Mahni tan chauhva ngaihtuah lova mi dang
\hatna tur ngaihtuah hi rawngbawl hnain a ken tlat chu a ni.
Amah Lal Isua ngei pawhin, “Mihring Fapa meuh pawh
rawngbawlsaka awm turin a lo kal lo va, rawngbawl tur leh
mi tam tak tlan nana a nun pe zawk turin a lo kal a ni,” tiin
rawngbawl hna awmzia min hrilh (Mk. 10:45). Lal Isuan
rawngbawl hna a zirtirnaah hian inngaihtlawmna hi a ki pui
a ni a. A zirtirte ke a silsak pawh kha inngaitlawm taka
KOHHRAN RAWNGBAWL HNA KALPUI DAN 23

rawngbawl tura a zirtirna a ni a, “Kei Lalpa leh zirtirtu


mahin in ke ka sil chuan, nangni pawhin in ke in insilsak
tur a ni” a ti (Joh. 13:14).
Hebrai \awng te, Grik \awng te, Latin \awngtea
rawngbawl hna an sawi fiahna pawh chhiahhlawh, bawih,
tihna \awngkam vek a ni. Rawngbawl hna eng emaw bik
thawk turin mi bikte koh ni mah se, Lal Isua chhandamna
changtu zawng zawngte hi kan phak tawk ang \heuhva
rawngbawl tura koh kan ni tih hi Bible zirtirna a ni (cf.
Rom 12:1ff; I Kor. 12:1 ff). Keini ngei pawh hi Kohhran
dân chh<nga kan luh hunah kan theih tawk ang \heuhva
rawngbawl hna thawk turin Kohhranin min beisei vek a.
Kan zinga mi \henkhatte phei hi chu Pastor tur emaw, Mis-
sionary tur emaw, Upa tur emaw kan la ni mai thei. Chung
rawngbawl hna thawk tur chuan mi inngaitlawm te,
chhiahhlawh rilru pua mi dangte tana nung \hinte hi Pathianin
a ko duh bik \hin a ni.
2. Rawngbawl hna kawng thumte : Lal Isuan rawngbawl
hna a zirtir dan leh amah ngei pawhin a thawh danah hian
rawngbawl hna hi kawng thumin a \hen theih a, chungte
chu a tlangpuiin sawi ila:
1) Chanchin |ha hril : Lal Isua hna pui ber chu
Chanchin |ha hril hi a ni a, riangvaite hnena Chanchin |ha
hril tura ruat a nih thu a puang chhuak a (Lk. 4:18). A dam
lai hun kha Chanchin |ha hril nan a hmang zo vek a. A
thawhleh hnua vana a lawn dawn pawh khan amah zuitute
hnenah, “Khawvel zawng zawngah kal ula, thil siam zawng
zawng hnenah Chanchin |ha hi hril rawh u,” tiin a chah
bawk a (Mk. 16:15). Lal Isua thupek hi Kohhran hmasate
khan hna pui berah an neih zui ta zel a. A tira ringtu tlem
tęte khan Chanchin |ha hril darh hi an hna pui ber a nih
avangin Israel ram pawn lamahte pawh Chanchin |ha chu
24

an hril darh ta zel a, vawiinah phei chuan khawvel pum pui


hi Chanchin |ha chuan a thleng ta a ni. Keini Mizote pawh
hi tuipui ral ram hla tak a\anga Missionary-ten kan hnenah
Chanchin |ha min rawn hrilh avanga taksa leh thlarau lamah
dinhmun ropui taka ding thei chauh kan ni.
2) Zirtir hna : Lal Isua hna pui ber pakhat chu Zirtir
hna hi a ni leh a. Chanchin |ha dawngtute kha an mamawh
ang zelin an nun dan tur te, an tih leh tih loh turte a zirtir
zui \hin (Tirh. 19:18ff; 18:24-26; I Tim. 4:16, etc). Amah
Lal Isua ngei pawh hian ‘Zirtirtu’ tiin a insawi fo va, chu
chuan zirtir hna hi a ngaih pawimawhzia a tilang hle a ni.
Lal Isuan zirtir hna a thawh hi chhunzawmin Kohhran
rawngbawlna pęng pawimawh tak pakhat chu zirtir hna hi a
ni chho ta zel a ni. Vawiin thleng pawh hian Kohhran hian
zirtir hna hi a ngai pawimawh hle a. Pathian thu zirnate a
din a, Sunday School te a buatsaih a, Nilai zante pawh hi
zir tur bik neia inkhawm zanah a ruahman ta zel a nih hi.
Kan pianthar hian Pathian thu awmzia zawng zawng hi kan
man fuh vek lo va, zir a ngai a, chuvangin piangthar tawhte
chuan Pathian thu zir hi an ngai pawimawh ngei ngei tur a
ni ang.
3) Tihdam hna : Lal Isua rawngbawlna pęng
pawimawh tak pakhat chu tihdam hna hi a. A dam lai khan
Lal Isua hnenah taksa leh thlarau lam damlote an lo kal
khawm \hin a, chung mite tihdam chu a hna puite zinga
pakhat a ni. Lal Isua hna hi chhunzawmin Kohhran chuan
tihdam rawngbawlna hi a hna pui ber pakhat atan a nei
chho zel a. Thlarau lam damlote hnenah Chanchin |ha a
hril a, taksa lam damlote tan Damdawi In a din bawk a.
|awng\ai leh thilpekin damlo chi hrang hrangte tan rawng a
bawl zui zel a ni.
Kan sawi tak Kohhran rawngbawl hna kawng thumte hi
Kohhranin rawngbawl hna a kalpui dan a ni zel a. Heng
KOHHRAN RAWNGBAWL HNA KALPUI DAN 25

bakah pawh hian Kohhran hian hmalakna pęng pawimawh


tak tak a nei a, chungte chu Lal Isua hna chhunzawmna vek
a ni tho va. Heng kan sawi tak kawng thum bakah hian mi
retheite chhawmdawl hnate hi Lal Isua ngaih pawimawh
zâwng tak a ni a, chu chu Kohhran hmasate hun a\anga
vawiin thlenga Kohhran hmalakna chi khat a ni chho ta zel
a ni (eg. Tirh. 4:29-31; 8: 14-17; I Tim. 2:1, etc).
3. Kohhranin rawngbawl hna a thliar dan : Kohhran
hian rawngbawl hna hi kawng chi hrang hrangin a thliar
hrang a, chung zawng zawngte chu kan sawi vek sen dawn
loh avangin kawng hnihin kan khaikhawm mai ang.
Pakhatnaah chuan ringtu zawng zawngte hian rawngbawl
hnaah hian tih tur leh chanvo kan nei vek a ni (cf. I Pet.
2:9). Thuthlung Hluiah chuan Pathianin rawngbawl tura a
kohte chauhvin rawngbawl hna an thawk a, mipuite chuan
rawngbawl hna an thawk ve ngai lo. Thuthlung Thar
zirtirnaah erawh chuan a zau zâwnga kan sawi chuan ringtu
zawng zawng hi rawngbawltu (Lalpa puithiam) kan ni tiin
kan sawi thei a ni. Chanchin |ha kan hril thei vek a, mi
dangte tan kan nung thei a, damlote tan kan \angkai thei
vek bawk a. Kan tih theihte hi tute emaw tih tur bika ruat
lovin kan zavaia tih \heuh hi kan mawhphurhna a ni.
Pahnihnaah chuan ringtu mipui nawlpuite zing a\angin
hna bik thawk turin Pathianin a Kohhranho kal tlangin mi
bik a ruat bawk \hin. Entir nan, Sakramen rawngbawl hnate
hi mi nazawng thawh ngawt chi a ni lo va, chumi hna thawk
tur chuan Pastor neih a pawimawh a. Pastor hna chu Pathian
kohna hriaten an chhâng a, Pathian thu an zir hnuin
Kohhranin a nemnghet a, rawngbawl hna bik atan an nei ta
a ni. Chanchin |ha pawh awmhmun a\angin \awng\ai leh
thilpek hmangin kan hril darh thei vek a. Amaherawhchu,
ram thima thawk turin mipui nawlpui a\angin Pathianin tute
26

emaw a ko va; chung mite chu Kohhranin a lo pawm chuan


Missionary ni turin an kal bawk \hin. Chutiang bawkin
Kohhran Upa hnate pawh kan zavaia thawh theih a ni lo va,
mipui hmanga mi bikte thlan chhuah an ni bawk \hin a ni.
Kohhran rawngbawl hna kalpui dan chi hrang hrang
kan sawite hi kan Lal Isua zirtirna leh Bible-a innghat a ni
tih hria ila. Heng rawngbawl hna kan sawi takahte hian kan
chanvo tur leh kan tih tur a awm vek a ni tih hre bawk ila.
Rawngbawl turin Lal Isuan min chhandam a (Eph. 2:10),
chhandamna chauh duha rawngbawl duh si lo kan ni tur a
ni lo vang.
Pathianin Pastor emaw, Missionary turin emaw, hna bik
eng emaw thawk turin min ko kher lo a nih pawhin Chanchin
|ha hriltu kan ni thei vek a, mahni lawina Kohhranah
rawngbawl hna peng hrang hranga mahni phak tawk \heuhva
inhmang turin Pathianin min ko a ni.

Chang vawn : Tirh. 6:4


“...Keini erawh chu \awng\ai leh thu rawngbawlin kan
awm leh tlat zel ang.”

Zawhna
1. Kohhran rawngbawl hna kawng thumte kha engte nge?
2. Heng rawngbawl hna kawng thumte bakah hian tunlaia
Kohhran hmalakna engte nge kan hriat?
3. Chhandamna chang tawh intite zingah hian rawngbawl
duh lo kan awm thei ang em?
27

ZIRLAI–3
KOHHRAN DIK AWMZIA

Kawhhmuh tum : Kohhran dik ngainatna chang hriattir


Chhiar tur : Eph. 2:19-22; I Kor. 1:2-3

ZIRTIRTUTE TAN
Khawvelah hian Kohhran (denomination) hrang tam tak
kan awm a, kan kalhmang pawh a inang lo hle hlawm a.
Mahni lawina Kohhran \heuh hi dik ber emaw kan ti deuh
vek bawk a. Kan ramah ngei pawh hian Kohhran pawl hrang
kan tam ta hle a, kan insawi chhe tawn \hâm bawk a.
Chuvangin mahni lawina Kohhran sawi mawi chuang lova
Lal Isua zirtirna a\ang leh Bible mila Kohhran dik leh dik lo
awmzia hi kan zir fiah a pawimawh hle a ni. Sakramen
zirlaite tan phei chuan vawiin kan zirlai hi a pawimawh hle
a, zirtirtute pawhin uluk tak leh \hahnemngai taka zirtir tur
a ni.
Kohhran hrang hrangte inrelbawl dan chu sawi sen a
ni lo vang a, amaherawhchu zirtirtute kan inbuatsaih thiam
theih nan khawvela Kohhran inrelbawl dan hlawm lite tarlang
ila. Hlawm tin chh<ngah Kohhran kalhmang chi hrang hrang
nei an la inkhung khawm \euh tih hria ila.
1) Hotu pakhat nei Kohhran (Autocratic form of
Goverment) : He Kohhran inrelbawl dan hi Roman Catholic
leh Orthodox Kohhranten an zui a. Hotu pakhat chauh,
Roman Catholic Kohhran chuan Pope an nei a, Orthodox
Kohhran chuan Patriarch (Patriak) an tih chu an nei bawk.
28

An hotu lu berte ve ve chu engkima engkim an ni mai a, an


duh duhin thupek an siam thei a, an \hiat leh vek thei bawk.
An member-te chuan leia Isua Krista aiawhtuah an pawm a,
an thu pawh a kawi a ngilin an zawm \ha hle a ni.
2) Bishop nei Kohhran (Episcopal form of Government)
: He Kohhran inrelbawl danah hi chuan Hotu (Bishop) chu
thuneitu ber a ni a, Pope tluka thuneitu erawh chu an ni lo.
Bishop chu an dam chh<nga \ang lovin an inthlak ve \hin a
ni. Hetiang Bishop nei Kohhrante zingah pawh hian kalhmang
dang hret hret an awm a, amaherawhchu nemngheh Bishop-
te bikin an hruai tlat Kohhrante an ni vek a ni. Bishop nei
Kohhrante chu – England Kohhran te, India hmar Kohhran
(CNI) te, India chhim Kohhran (CSI)-te hi an ni.
3) Tualchhung Kohhran thuneihna (Congregational form
of Government) : He Kohhran inrelbawl danah hi chuan
tualchhung Kohhrana lawihote chuan an duh dan danin an
Kohhran kalhmang chu an rel chawp mai a. Hmun danga
Kohhran inrelbawl dan an entawn vak lo va, an duh dan
kha a lal ber a ni. Hotu an ruat pawhin dam chh<ng atan an
nemnghet ve lo va, eng emaw chen atan chauh a ni.
4) Inkhawmpui thuneihna Kohhran (Presbyterian form
of Government) : He Kohhran inrelbawl danah hi chuan
Inkhawmpuia Kohhran member-te aiawh palai rorelna thu
chhuak a lal a. Hotute chu inruat bawk mah se, Inkhawmpui
leh Committee thu chhuak angin Kohhran an enkawl a,
anmahni mi mala thuneihna an nei lo a ni. Tualchhung
Kohhran chu Bial Inkhawmpui thuneihna hnuaiah a kal a,
Bial chu Presbytery thuneihna hnuaiah a kal a, Presbytery
pawh Synod thuneihna hnuaiah a awm bawk a ni. Mi mal
an lal rei thei lo va, Kohhran leh Inkhawmpui thu erawh
chu a lal hle a, a kalhmang hi Kohhran chh<nga mi tuten
emaw sawisel mah se, duh dan tam bera kal a nih avangin
KOHHRAN DIK AWMZIA 29

sawisel a sâwt vak lo. A kalhmang hi a \ha lo a nih chuan


Inkhawmpuia tihdanglam a ni \hin.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Khawvelah hian Kohhran pawl hrang hrang
kan awm a, kan ramah pawh hian kan tam hle a. Mahni
awmna Kohhran \heuh hi dik bera hriain kan insawi chhe
tawn \hin a. Kohhran \henkhatte phei chuan anmahni pawl
chauh vanram kal turin an inngai a, Kohhran dangte chu
hremhmuna kal turin an sawi hial \hin a. Hetiang nuaih
nuaiha insawi chhiat hi Lal Isuan Kohhran a din dan chu a
ni lo vang. Chuvangin mahni awmna Kohhran sawi mawi
chuang lo va, Kohhran dik chu eng nge ni tih hi vawiinah
hian kan zir dawn a ni.
Kohhran dik chhinchhiahna palite : Hmasang a\anga
Kohhran dik tehna pali (Creedal Statements) atana an hman
\hin a awm a, chungte chu – Pakhat (one), Thianghlim
(Holy), Huapzo (Catholic), Apostol-te zirtirnaa innghat (Ap-
ostolic)-te an ni. Siam\hat Kohhrante chuan Kohhran dik
chhinchhiahna dang chi thum an sawite chu – 1) Pathian
thu–Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar dik taka zirtir, 2)
Sakramen pahnih–Baptisma leh Lalpa Zanriah dik taka hman
zel, 3) Kohhran thunun dân dik taka vawn te an ni. Mahse
kan sawi zau tur chu hmasang Kohhranin Kohhran dik
chhinchhiah nana an hman hi a ni ang.
1. Kohhran chu pakhat a ni : Lal Isuan Kohhran tam
tak a din lova pakhat chauh a din a. Khawvelah hian hnam
hrang hrang kan awm a, \awng hrang hrang kan hmang a,
chuvangin Kohhran hrang hrang kan awm ta a ni.
Amaherawhchu, Lal Isua din Kohhran chu pakhat a ni a,
tute Kohhran ber hi nge ni ta ang? Kohhran mal tinte hming
30

vuah a\ang chuan Lal Isuan tute Kohhran mah hi a dik ber
tiin a thlan a rinawm lo. Kohhran hming hrang hrang pu
mah ila, Lal Isua duhzâwng rilru pua Isua ringtu zawng
zawngte chu khawvel huapa pakhat, pumkhat vek kan nihzia
hretu apiangte chu eng Kohhrana mi pawh ni sela Lal Isua
din Kohhrana member dik takte an ni ang. Chuvangin
Kohhran dik rilru chu a zau va, Kohhran dangte chu
chhandam loh turin a sawi mai mai ve ngai lo va, pumkhat
rawngbawl hna a keng tlat \hin a ni.
2. Kohhran chu Thianghlim a ni : Apostol-te Thurin
chuan Kohhran chungchang hi sawiin, “Mi thianghlimho
inpawlkhawm hi ka ring,” tiin a sawi a. Heta Thianghlim
tih \awngkam hi ‘Serh hran’ tihna a ni a, a tih tur bik ti tur
chauhva serh hran tihna a ni a. Chutichuan Kohhran chu
Pathian serh hran a ni a, khawvel mite lak a\angin tih tur
bik neia a koh hran leh a serh hran a ni. Kohhran chh<ngah
chuan mi sual tak takte pawh kan cheng a, amaherawhchu
mi sual ngaihdamte kan nih avangin min ko hrangtu Lal
Isua thianghlimna kan \awmpui a, keimahniah a malin
thianghlimna kan nei ve lo. Lal Isua thianghlimna kan
\awmpui hian kan thianghlim lohzia kan hre zual zel zawk
a, nimahsela kan thianghlim lohzia kan hriat rualin thil \ha
ti tur kan nihzia kan hria a, Lal Isua thianghlimna chu kan
\awmpui th<k tial tial si a ni.
3. Kohhran chu Huapzo a ni : Lal Isua din, Kohhran
dik chuan anmahni huang chh<ng mai ni lovin, mi zawng
zawng an huap zo \hin. Kohhran chu Lal Isua ringtu apiangte
ta a ni a, mi zawng zawng leng tura buatsaih a ni. Rawngbawl
hna pawh hi tute emaw thawh tur chauh a ni lo va, Pathian
tana inpe peih apiangte thawh tur a ni a, inthliar hranna a
awm lo. Kohhranah chuan hnam rilru te, mi mal rilru te,
mahni Kohhran tih dan chauh dik bera hriatnate hi a awm
KOHHRAN DIK AWMZIA 31

tur a ni lo va, ringtu tawh phawt chu zalen taka a khawsak


theihna Kohhran a ni tur a ni. Hetianga kan sawi hian
Kohhran dik chuan mahni Kohhran kalhmang a nei tur a ni
lo kan tihna chu a ni lo va, Lal Isuan Kohhran kalhmang a
siam angin awmze nei takin a kal tur a ni kan tihna a ni
zawk ang.
4. Kohhran chu Apostol-te zirtirnaa innghat a ni :
Apostol-te khan Lal Isua duhzâwngin Kohhran \iak tirte
kha an enkawl a. Kohhran hna pui ber, Chanchin |ha an
hrilna apiangah Kohhran an din a, Kohhran hnenah chuan
Chanchin |ha hril hna chu an hlan chhawng zel a. Kohhran
enkawlna hnaah pawh Kohhrana Lal Isua Lalna dal lovin
hotute thuneihna chin turte an ruat fel a, chu chu Kohhran
ding tharah pawh an hlan chhawng zel bawk a. Vawiin
thleng hian Kohhran dik chuan a tira Kohhran awm dan kha
a la phawk fuh reng a, anmahni phuahchawp maiin Kohhran
an din ngai lo. Tunlai hian mahni tuizâwng ang anga Kohhran
pawl hrang din ta mai kan awm \hin a, Kohhran dik erawh
chu Apostol-te hun laia Kohhran awmzia phawk fuh tura
din a la ni zel a ni.
Heng Kohhran dik chhinchhiahna pali kan tarlan a\angte
hian kan rama Kohhran pawl hrang hrangte hi thlir ila, tute
nge dika tute nge dik lo tih chu a lang deuh ruak âwm e.
Kohhran chu mihringte din theih a ni lo va, Lal Isua din a
ni a, chumi zui chuan mihringten Kohhran inrelbawl hna an
kalpui tur a ni zawk. Kohhran dikah chuan Lal Isua chu lu
ber leh hotu ber a ni a, a lai pui ber a ni. A khawngaihna
avanga chhandamnaah Kohhran member-te chu an lungawi
a, chhandamna turin thil dang an belh tel ngai lo. An
Kohhran inrelbawl dan chu anmahni tui zâwng aiin Lal Isua
duhzâwng a ni a, an rawngbawlna pawh Lal Isua pawm tlak
rawngbawl hna a ni bawk.
32

Chang vawn : Eph. 2:21


...Amahah chuan lungrem hrang \heuh te, rem taka
chuktuahin, Lalpaah chuan Biak In thianghlimah a chang
zel \hin a.

Zawhna
1. Kohhran dik chhinchhiahna palite kha engte nge ni?
2. Kan Kohhran hi Kohhran dik niin kan hria em?
3. Kan ramah hian Kohhran dik lo nia kan hriatte chu eng
Kohhrante hi nge?
33

ZIRLAI–4
KOHHRAN DIK LEH DIK LO LAN DAN

Kawhhmuh tum : Kohhran dik leh dik lo thliar hran


thiamtir
Chhiar tur : Tirh. 20:28; I Kor. 3:1-8

ZIRTIRTUTE TAN
Chawlhni hmasaah khan Kohhran dik awmzia chu
naupangte rilruah fiah takin kan tuh tawh a. Vawiinah hian
kha thu kha chhunzawmin Kohhran dik leh dik lo lan dan
kan zir leh dawn a, zirtirtute pawh uluk taka kan inbuatsaih
a pawimawh hle ang. Tute Kohhran emaw an hming hmerha
va demna lakah fimkhur ila, chutih rualin naupangte
thinlungah chuan fiah taka Kohhran dik leh dik lo an thliar
thiam theih nan kan zirlai hi an rilruah nghet taka tuh tum
tur a ni bawk ang.
Kohhrana mi \henkhatte chuan Kohhran dik leh dik lo
awmzia hre hauh lovin, “Eng pawl pawh hi a \ha e,” an ti
mai \hin a, mi mala Pathian hriatna dik an neih phawt chuan
a tâwkah an ngai mai bawk \hin. Amaherawhchu, mi mal
taka Pathian nena kan inhriatna chu \ha hle mah se, kan
awmna Kohhran inrelbawl dan chu a dik si loh chuan hruai
bovin kan awm thei a ni. Chuvangin kan awmna Kohhran
chuan Kohhran dik kalhmang a zui em? tih hi kan hriat fiah
a pawimawh \hin a ni.
Mi \henkhatte chuan hmuh theih Kohhran hi ngainępin,
hmuh theih loh Kohhran mi leh sa an nihna chu an duh
tâwk mai \hin a. Chutiang mite chuan hmuh theih Kohhran
34

chu an hmu khawvel a, thingzai rem khawm chh<nga


mihringte inpawlhona mai mai angin Kohhran hi an ngai
bawk a. Hetiang ngaihdan dik lo tak mai hi zirlaiten an neih
loh nan ven hneh an mamawh hle ang.
Hmuh theih Kohhran leh hmuh theih loh Kohhran hi
a hrangin a awm lo va, rinna leh thiltih a inzawm tawn ang
hian an inzawm tawn tlat a ni tih hi hriat fiahtir tur a ni.
Hmuh theih loh Kohhran member dik takte chuan hmuh
theih Kohhran hi an ngainęp thei lo. Lal Isuan Kohhran a
din khan hmuh theih loh lama amah ringtute zawng zawng
chu hmuh theihin an inpawlkhawm a, hmuh theihin rawng
an bawl a, hmuh theihin Kohhran hruaitute an thlang a,
inrelbawl hna zawng zawng pawh hmuh theihin an kalpui
vek a ni. Chutianga hmuh theih Kohhran dik leh dik lo
lannate chu naupangte thinlungah fiah taka zirtir a
pawimawh a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Chawlhni hmasaah khan Kohhran dik
awmzia kan zir tawh a. Kha thu kha chhunzawmin vawiinah
hian Kohhran dik leh dik lo awm dan kan zir leh dawn a ni.
Kan hriat \heuh angin kan ramah pawh hian Kohhran pawl
hrang kan tam hle a, Kohhran dik leh dik lo awmzia pawh
mahni Kohhran kalhmang a\ang \heuhvin kan teh a, mahni
awmna Kohhran kan sawi mawi \hin. Vawiinah hian keimahni
Kohhran sawi mawi hauh lovin, Kohhran dik leh dik lo
awm dan kan zir dawn a, kan zirlai a\ang hian kan awmna
Kohhran hi a dik em tih hi kan teh zawk tur a ni ang.
Hetiangin –
1. An Thurin inghahnaah : Kohhran dik thurin chu a
pum puiin Lal Isuaah a inghat a, chhandamna chu Lal Isua
KOHHRAN DIK LEH DIK LO LAN DAN 35

rin avanga a khawngaihnaa chhandam kan nihna hi a ni an


ti a. An Kohhran thurin chu kawng hrang hranga Kohhran
zawm tur ziak khawmna pawh ni sela, a vaiin Lal Isua
zirtirnaa innghat a ni bawk. Zawlnei intite thupuan emaw,
Lal Isua zirtirna pela Thuthlung eng eng emaw hi thurin
inghah nan an hmang ngai lo va, Pathian thu hi an ril rem
zâwng leh an tui dan zâwngin an kalpui lo va, Lal Isua
zirtir dan zuiin an kal \hin a ni.
Kohhran dik lote erawh chuan Lal Isua hi chhandamtu
a nihzia chu sawi ve bawk mah se, chhandam nih theihna
turin thil dang an lek tel \hin. Chutiang Kohhrante chuan
‘Isua hi chhandamtu a ni’ tiin an sawi ve a, nimahsela Isua
ai maha sawi pawimawh zawk thil dang an nei a, an belh
chawp chu Isua aiin an lungawipui mah zawk \hin a ni.
Chutiang mite chu chhandam nan Lal Isua chauh ni lova
anmahni pawl tih dan ring tel tlatte an nih avangin thurin
dik lo an vuan a ni. Thurin dik lo chu Kohhran dik lo a ni
nghal a, Kohhran dik lova awm chu Kristian dik lo nihna a
ni bawk.
2. An thawhho danah : Kohhran dik chuan Isua Krista
tan \hahnem an ngai a, Krista tan chauh an thawk a. Krista
hnenah mi hruai pung si lova an pâwl member tihpun vak
mai hi an tum ngai lo. Chanchin |ha an hrilhna hmun
apiangah an pâwl tihpun tumna aiin miten Lal Isua an rin
theihna turin an thawk ber \hin a ni. Chutiang Kohhran chu
an pawl tihpun tuma \hahnemngai rualte awm khawm an ni
lo va, Krista tana \hahnemngaite chu pâwl khatah an awm
khawm a ni zawk. An thawhho danah pawh Krista tana
\hahnem an ngaihnain hma a hruai a, Krista tana an seng
khawmte chu Kohhranah an seng l<t \hin a ni.
Kohhran dik lote erawh chuan Krista tan ti ve zel
chungin an pâwl tihpun hi an tum ber a, Krista hnenah mite
36

hruai pung chuang si lovin an pâwl an tipung \hin a ni.


Chanchin |ha an hril pawhin Lal Isuan a khawngaihna
avanga min chhandamna hlutzia aiin an pâwl \hatzia an sawi
lar mah zawk a. Kohhran \henkhatte phei chuan anmahni
Kohhrana awm lote chu chhandamna chang lo hial turin an
ngai a, Kohhran danga awmte chu an pâwla hruai luh tumin
an hmanhlel a, ringtute an tibuai \hin a ni. Chutiang
Kohhrante chuan pâwl rilru zîm tak an put avangin an nun
dan pawh a zîm a, rual an pâwl zau lo bik \hin.
3. An thil ngaih pawimawhah : Kohhran dik chuan an
ngaih pawimawh ber chu Lal Isua duhzâwng rilru put leh
Chanchin |ha nena inmawia nun hi a ni. Eng Kohhrana mi
pawh ni sela, pâwl rilru zîm tak pu lova Kristian rilru dik a
put chuan an lawmpui a, an pâwla awm turin an thlem an
thlem ngai lo. Chutiang rilru pute chu khawi hmunah pawh
awmho sela, an Kohhran awmna hrang mah se unau angin
an inen thei a ni. An Kohhran inzirtirnaah pawh Kristian
zawng zawng huap zovin Lal Isua duhzâwng chu Bible milin
an inzirtir a, a bika an pawl \hatzia an tuipui ber lo a ni.
Kohhran dik lo erawh chuan an pâwl duh dan chu Lal
Isua duh dan emaw an ti tlat a. An thil ngaih pawimawh ber
chu Lal Isua zirtirna aiin an pâwl zirtirna zîm t> chu a ni
ber \hin. An Biak Inah Pathian thu an sawi pawhin Bible
thupui pawimawh tak takte chu sawi ve \hin mah sela, an
thusawi tawp lamah chuan an pâwl tih dan leh bawlhlo velah
an khung l<t leh vek \hin a ni. An thil ngaih pawimawh ber
chu Pathian thu sawi thiam ni lovin, an pâwl kalhmang sawi
mawi thiam leh pâwl dangte sawi chhe thiamte hi an ni mah
zawk. Chutiang Kohhrante thil ngaih pawimawh chu Lal
Isuan a pawmpui a rinawm loh a ni.
4. |an tlan danah : Kohhran dikte chuan khawvela Lal
Isua ringtu an lo pun zel thu an hriatin, an pâwla mi an ni
KOHHRAN DIK LEH DIK LO LAN DAN 37

emaw ni lo emaw ngaihtuah lovin Pathian hnenah lawmthu


an sawi thei a. An pawl rilruin khawvel hi an thlir lo va,
Kristiante rilruin an thlir zawk a ni. Kohhran dika awmte
chu an awmna pâwl hrang mah se, Krista tana an \an tlan
danah an inthurual thei vek a, rawngbawlnaah pawh an
thawkho thiam \hin a ni. An thurin innghahna leh an thawh
dan leh an thil ngaih pawimawh zâwng a inan vek avangin
indem tawn lovin, an intisâwt tawn zawk \hin a ni.
Kohhran dik lote erawh chuan an pâwl rilru zim takin
khawvel hi an thlir a, khawvelah hian Kristian tam tak awm
mah se, an pâwl milpuite chauh lo chu an hmu dik lo vek
mai \hin a ni. Tute emaw chuan Krista tana martar huam
khawpin \hahnemngai mah sela, an pâwl mi leh sa an nih
loh chuan an ngaisang chuang lo va, an thawhpui thei chuang
lo a ni. An rilru putzia a zim em em a, an pawl tih dan ang
chiaha ti ve pawh awm sela, an pâwla hming ziak an nih loh
chuan an pawmpui thei chuang lo a ni. Hetiang Kohhrante
hi chu an pâwl tan chauh an \ang a, Kristiante \an tlanna an
hre phak ve lo a ni.
Heng a chunga kan tarlante hi Kohhran dik leh dik lo
zia chu a ni a, thil hlauhawm tak chu Kohhran dik lova awm
hi a ni tih kan hre thei âwm e. Keini ngei pawh hi rei lo
teah Kohhran dan chh<ngah kan l<t dawn a, nakin lawkah
nupui pasal neiin Kristian chhungkua kan la din dawn a.
Kan thih ni thlenga kan awm dan tur chu tun a\anga kan rel
fel a pawimawh hle a ni. Mi \henkhatte chuan nupui pasal
inneihna avangin Kohhran dik tâwk lova luh pawh an hnial
lo mai \hin a, hei hi dam chh<ng chauh ni lova thih hnu
thlenga thil pawi hlen thei a ni tih hria ila. Kan tana
pawimawh ber chu Kohhran dika awm hi a ni.
38

Chang vawn : Tirh. 20:28


Pathian Kohhranho, ama thisena a leite chu chawm
turin, nangmahni leh in hote zawng zawng chungah chuan
fimkhur rawh u, Thlarau Thianghlimin an chunga hotuah a
siam che u hi.

Zawhna
1. Kohhran dik leh dik lo lanna kawng lite kha engte nge?
2. Kohhran dik chuan eng nge a ngaih pawimawh ber?
3. Kan Kohhran dik tawk lohna lai han sawi teh u.
39

ZIRLAI–5
KOHHRAN MI NIH PAWIMAWHNA

Kawhhmuh tum : Kohhrana awm pawimawhzia hriattir


Chhiar tur : Mat. 16:18; Joh. 10:7-16

ZIRTIRTUTE TAN
Hmasang a\anga vawiin thleng hian mi \henkhatten
Kohhrana awm pawimawhzia hi an hre lo va, chuvangin
Kohhran lawina bik nei lovin an tei mai mai \hin a. Kan
ramah ngei pawh hian chutiang mi chu kan awm a, a pawi
em em a ni. Chutiang mite chuan hmuh theiha Kohhran
ding reng reng hi an hmu khawvel a, anmahni chu hmuh
theih loh Kohhran member dik niin an inhre tlat bawk si a.
Hmuh theiha Kohhran ding reng renga awm chu Pathian
huatzawng nia ngaiin an awmna Kohhran an chhuahsan
hial a. Nimahsela pawl chhuakhote chu inhmu khawmin,
pawl tho an din leh lawi bawk a. Kohhran an chhuahsan a,
zah a hnękin an chapopui zawk mah a; nimahsela
Kohhranho awm khawmnaah lo chuan a hrang tak takin
an awm thei chuang si lo. Chutiang mite chu khawhar
inahte an vei zâwng hrîk thlak tumin an hmanhlel a,
Kohhran inawp dan an sawisel a, thlarau mi berah an insawi
\hin a ni. Hetianga kan ram boruak hi hre reng chungin
kan zirlaite hnenah Kohhrana awm hlutzia leh pawimawhzia
hi chiang taka hriattir tur a ni ang.
Kohhran hrang hranga kan tel dante pawh hi inenfiah
kan mamawh. Mizo hnahthlak tlem t> hian Kohhran pâwl
hrang din kan taima hle mai a, tunah hian mi mal pâwl din
40

neuh neuhte nena chhiar vekin pâwl sawmsarih chuang lai


kan awm tawh niin sawi a ni. Khawvel zau tak hi thlir ila,
kan ram tiat puiah chuan Kohhran pâwl hrang din taima ber
ram kan nih loh pawhin a ber pâwl chu kan tling ve ngeiin
a rinawm. Kohhrana lungawi lohna nei te, Pathian thu pawm
dana mi dangte aia filawr zual deuh te, mahni awmna
Kohhrana chanvo \ha chang lova inngai te, lalna leh thuneihna
duh hrim hrim mite hian Kohhran pâwl hrang kan din sup
sup a. Mahni awmna Kohhran sawi mawina lamah \hahnem
kan ngaih avangin Pathian thu pawh kan sawi hman lo a ni
ber mai. Hetianga kan ram boruak tawn mekte hi thlir ran
chungin kan zirlai hi zir tur a ni ang.
Kan zir tawhah khan Kohhran dik awmzia te, Kohhran
dik leh dik lo lan chhuah dan kan hre tawh a. Vawiina kan
zir tur, ‘Kohhran mi nih pawimawhna’ tihah hian Kohhran
dika awm pawimawhzia chauh a huap ang a, chumi rualin
Kohhran dik lova awm pawizia pawh naupangte thinlungah
tuh nghal tur a ni ang. Kan ram Kristiante hi kan pherh
chhiat nasat tawh avangin vawiina kan zirlai hi kan ram tana
a pawimawhzia hre chunga \hahnemngai taka zirtir turin
kan inbuatsaih a pawimawh hle a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Kan ram Kristiante zingah hian eng Kohhran
maha awm duh lo, Pâwlchhuak kan tihte hi kan hre \heuh
âwm e. Nangni zingah pawh hian in chh<ngte zingah
pawlchhuak kan tih ang chi hi in awm mai thei a ni. Chutiang
mite chuan Kohhran pawimawhzia hi an hre lo va, Kohhran
chhuahsanin an awm mai mai a. An fate pawhin Sunday
School kalna tur an nei lo va, an lo len hnuin rual an pâwl
lo va, thlarau lam chauh ni lovin, khawvel thilah pawh an
KOHHRAN MI NIH PAWIMAWHNA 41

nih tur ang an ni phak lo a ni. Nangni ngei pawh hi


inngaihtuah ula. Dan zawhkim ni turin Kohhranin a buatsaih
mek che u a, hetiang taka buatsaihna chang ve lote kan
ngaihtuah chuan in vannei takzet a ni. Nakina in thlahte
thlenga kawng dik in zawh theih nan vawiina kan zir turte
hi ngun takin in ngaithla dawn nia.
1. Kohhran chu ringtute awmna tura Lal Isua din a
ni: Lal Isua thih hnua Pentikos Ni a lo thlen khan khawvel
mite thinlungah Thlarau Thianghlimin hna a thawk nasa hle
a. Mi tam takten an sakhaw vawn lai kalsanin Lal Isua an
ring a. An rinna chu hmuh theih loh, chh<ng ril lam a\anga
lo \o chhuak a ni a. Chung ringtute chu Lal Isuan, “Ka
Kohhranho ka din ang,” a tihah ngei an awm khawm ta a.
Chutichuan Kohhran chu amah Lal Isua ngeiin amah ringtute
zawng zawng awm khawmna tura a din chu a ni. Chuvangin
Isua ringtu mi mal tinte kha ‘Lal Isua ka nei tawh a lawm’
tiin anmahni duh ang angin an nung mai mai lo va, mi
dangte nen inhlawm khawmna fel tak neiin Kohhranah an
awm ta a ni.
Khatih lai khan tunlai ang hian Kohhran hming vuah
an la nei lo va, Pathian Kohhranho an ni tawp mai a ni
(cf. Tirh. 20:28). Kohhranhote chu ni tin Pathian Biak Inah
an awm \hin a, rilru hmun khata \awng\aiin, inpawlin,
\hahnemngai takin Pathian an be \hin a. An inhmangaih em
em a, an thil neihte chu an insem tlang a, an zinga tlachham
bikte chu an dâwm kang a, mi zawng zawng lawmzawngin
an awm \hin a ni. Lal Isua ring thar, chhandamna changtu
apiangte chu an zingah chuan ni tin an tel thar zel bawk
(Tirh. 2:42-47).
Kan sawi tak a\ang hian, “Isua ringtu ka ni,” kan tih
chuan Lal Isua ngeiin duh taka a din Kohhranah kan awm
ngei tur a ni ang. Lal Isua chauh ring duh a, amah ringtute
42

awmkhawmna tura buatsaih Kohhrana kan awm duh si loh


chuan Kohhran dintu Lal Isua thupek kan awih lo tihna a ni
ang. Kan ramah ngei pawh hian chutiang mi chu mi \henkhat
kan awm a, chung mite chuan Pathian thu hi tui takin an
sawi ve tho mai a; nimahsela Kohhran an ngaihnępna tak hi
an kal sualna a ni.
2. Thlarau Thianghlimin Kohhranho a pâwl \hin :
Tirhkohte Thiltih 20:28-na thu hi ngaithla lawk ila (zirlai
zinga mi pakhatin chhiar sela). “Pathian Kohhranho, ama
thisena a leite chu chawm turin, nangmahni leh in hote
zawng zawng chungah chuan fimkhur rawh u, Thlarau
Thianghlimin an chunga hotuah a siam che u hi.” He thuah
hian thil chi li kan hmu a, chungte chu – Kohhran hi
Pathian Kohhran, Lal Isua thisena a lei, a rawngbawltu
pawh Thlarau Thianghlim ruat, a enkawl danah pawh
Pathianin a duh dana a enkawl a ni. Pentikos Ni-ah pawh
khan ringtu awm khawm (Kohhran)-te chu an vaiin za leh
sawmhnih an ni a. An awm khawmna in chu Thlarau
Thianghlimin a rawn luah khat a, an zavaiin Thlarau
Thianghlimin an khat ta tih kan hmu bawk (Tirh. 1:15;
2:2). Keini pawh hi Thlarau Thianghlim pawl tura kan
inbuatsaih chuan Kohhranah kan awm ngei a pawimawh a,
Thlarau Thianghlim changtu inti si, Kohhran ngaina si lo
kan nih chuan kan tidik dawn lo a ni.
3. Krista leh Kohhran a inzawm : Kohhran hi Krista
taksa a ni tiin Bible-in min hrilh a (Eph.4:15,16; Kol.1:18).
Amah Krista chu Kohhran L< a ni a (Eph. 4:15 (b) ). Kan
l< leh taksa chu a inzawm tawn angin, Krista leh a Kohhran
chu a inzawm tawn tlat a nih chu. Chuvangin miin Lal Isua
a duh chuan Kohhran hi a duh tel lo thei lo va, Kohhrana
awmte pawhin Lal Isua an duh lo thei lo bawk. L< chauh
neih duha taksa neih duh si lo kan nih chuan piansual dan
KOHHRAN MI NIH PAWIMAWHNA 43

rapthlak berin kan piangsual dawn tihna a ni ang.


Chuvangin–
Krista, Kohhran tan kan ding
Rilrua inzawmin
tiin hlim takin kan zai tur a ni ang. Mihring khawsaknaah
pawh hian kan lu lamin a ngaihtuah a, kan taksain a thawk
\hin a. Chutiang bawkin kan L<, Kristan tih tur min pe a,
chu chu a taksa Kohhran hmanga tihhlawhtlin tur a ni.
Kohhrana kan awm loh chuan Lal Isua rawngbawl hna pawh
\angkai taka thawh theih a ni lo vang.
4. Kohhrana awm loh pawizia : Johana 10:7-16 chh<ngah
hian Lal Isuan Kohhrana awm loh pawizia chu tehkhin thuin
chiang takin min hrilh a. A tehkhin thuah hian thil pathum
– beram, berampu leh beram huang kan hmu a. Beramte
chuan an pu an hria a, berampu pawhin a beramte a hre
bawk a. Amaherawhchu, beram leh a pu inhriat tawnna mai
chu a la tawk lo va, beramte chu an puin an himna huang a
siamah chuan zan tinin an lawi l<t ngei tur a ni. An huanga
an lawi duh loh chuan an pu chuan beram bovah a puang
mai \hin a ni.
He tehkhin thu a\ang hian eng nge kan hmuh? Keini
ringtute hi beram chu kan ni a, berampu chu Lal Isua hi a
ni a, beram huang chu Kohhran hi a ni. Kan ramah hian
berampu Lal Isua hre chiang taka insawi si, beram huang
Kohhrana lâwi lűt duh hauh lo kan awm a. Chutiang mite
chu ringtu \ha tak an ni thei lo vang. Beram bo an ni a, an
himna huangah an lâwi duh lo va, an sawi chhe zawk mah
a. Hetiang mite hi an khawngaihthlak hle a, dawhthei taka
Kohhrana hruai luh an \ul a ni.
Kohhran dika awm hi kan thlarau tan chauh ni lovin
khawvela taksaa kan awm chh<ng ngei pawh hian a \angkai
44

a. Mi pakhat chuan, “Presbyterian Kohhrana naupan t>t


a\anga rinawm taka awmte hi chu an puitlin hunah pawh
eng pawl hruaituah pawh an tling a ni,” a ti hial a. Kohhrana
awm hi rual pawlna a ni a, finna a ni a, mi anna a ni.
Kohhran ngaina lote hi chu lehkha thiam tak emaw, hausa
tak emaw pawh ni sela, an zahawm tur angin an zahawm
thei lo va, an nun a zim duh bawk.
Kohhrana awm pawimawhna chu kawng li laiin kan
sawi ta a, a dang pawh sawi tur tam tak a la awm a, mahse
duh tawk rih ila. Kohhrana awm hlutzia kan hriat rualin
Kohhrana awm loh pawizia hi a lang nghal thei bawk a.
Kohhrana awm a pawimawhzia kan sawiah pawh hian
Kohhran dika awm chauh a pawimawh tih hre bawk ila.
Kohhrana awm lo emaw, Kohhran dika awm lote emaw chu
khawi hmunah pawh an thusawi kan ngaihthlak pawhin awih
chin tawk neih thiam a \ha hle a ni.

Chang vawn : Joh. 10:16


Tin, he beram huanga mi lo hi beram dang ka nei,
anni pawh ka la rawn hruai tur a ni, ka aw pawh an hria
ang, chutichuan pawl khatin an awm ang a, a vengtu
pakhat nen.

Zawhna
1. Lal Isuan beram, berampu, beram huang a sawite kha
tute nge an nih?
2. Kohhran chhuahsantute hi engtianga en tur nge?
3. Kan thih ni thlenga Kohhran dika awm zel kan tum tlat
dawn em?
.....
45

|HEN HNIHNA
PRESBYTERIAN KOHHRAN

Thuhmahruai : |hen hnihnaah hian Presbyterian Kohhran


chungchang bik kan zir dawn a. A lo din chhuah dan te, a
kalhmang te, Mizoram bika a lo indin chhuah dan te, a
dinhmun leh a \han zel dante kan zir dawn a ni. Keimahni
awmna Kohhran ngei a nih avangin taima taka zirtir tur leh
zir turin inbuatsaih ila.
...

ZIRLAI–6
PRESBYTERIAN KOHHRAN DIN CHHUAH DAN

Kawhhmuh tum : Mahni awmna Kohhran \obul hriattir


Chhiar tur : Tirh. 2:42-47; I Tim. 3:8-13

ZIRTIRTUTE TAN
Presbyterian Kohhran lo pian chhuah dan hi vawi khatah
kan zir zo seng dawn lo va, a tlangpui chauh kan tar lang
dawn a. Naupangte hnenah phei chuan thu harsa deuh
pumpelhin an chhinchhiah âwm tawk chauh kan zirtir a \ul
dawn avangin a bul a\anga chhui lova tan bun chin kan neih
a \ul dawn a ni.
Presbyterian Kohhran lo pian chhuahna bul hi a chhui
hla thei berte chuan Aigupta a\angin an \an daih a. Aigupta
46

ramah khan an sawrkar ro meuh pawh Upahovin an rel a


(cf. Gen. 50:7). Mosia hova Israel-te thlalera an kal lai
pawh khan Upa sawmsarih an siam tih kan hmu a (Num.
11:25).
Babulon sal tang chhuah hnuah khan Juda-ho rorel chu
Sanhedrin an vuah a, an vaiin puithiam lal ber nen mi 71
an ni a, Thuthlung Hlui huna roreltu Upa 70 number kha
an la chhawm zel niin a lang a. Lal Isua hun thleng khan
Sanhedrin-te hian mipui aiawhin ro an rel a ni. Chumi zui
chuan Juda-te Sunagog rorelna leh inrelbawl hna pawh Pres-
byterian kalhmang ang deuh chiah hi a ni ni zel a. Chu chu
Kristian Kohhran ding tirte pawh khan hemi kalhmang hi
chhawmin, Kohhran inrelbawl hna hi an kalpui ta a. Mahse
Kohhran kal zelin an chhunzawm \ha tawk lo va, Kohhran
siam \hat hun laiin an din thar leh a, chu chu vawiin thlengin
kan chhawm chho ta zel a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiinah hian keimahni awmna Presbyte-
rian Kohhran pian chhuah dan kan zir dawn a. Mahni awmna
Kohhran \obul hriat chian hi ringtute mawhphurhna a ni a,
keini Dan zawhkim ni mai turte phei chuan kan hriat a \ul
zual em em a ni. Presbyterian Kohhran hi tuten emaw, thuneih
châk hrim hrimin an din a ni lo va, a hun lai Kohhranin
Kohhran kalhmang a lo kalsan thui tawh avanga siam \hat
Kohhran lo piang chhuak ta a ni a. A dintu mi mal hming
emaw pawh sawi fak hleih theih a ni lo va, zawi zawia mi
chi hrang hrang hmanga lo piang chhuak a ni a, chungte
chu a tlangpuiin kan zir dawn a ni.
1. Presbyterian Kohhran a lo din chhan : Thuthlung
Thar Kohhran kal zel chu Kohhran hming bik pawh nei
PRESBYTERIAN KOHHRAN DIN CHHUAH DAN 47

lovin, inpumkhat takin kum sangkhat vel a kal tawh a. Kum


1054-ah khan a phel ta phawk a, Khawchhak leh Khawthlang
Kohhran a lo piang chhuak a. Khawchhak Kohhran chu
Eastern Orthodox an vuah a, Grik \awng hmang an ni a.
Khawthlang Kohhran chu Roman Catholic tiin an vuah a,
Latin \awng hmang an ni a.
Kum 1500 bawr velah khan Khawthlang Kohhran
hruaitute chuan dem an kai hle a, mipui thinlungah Kohhran
siam \hat duhna a lian hle bawk a. Kum 1517-ah khan Luthera
chuan a hun laia Kohhran kal dik lohna chu point 95 laia
ziakin Biak In bangah a tar chhuak ta a. Heta \ang hian
Luthera Kohhran a lo piang chhuak a, hun lo kal zelah
Anglican Kohhran a lo piang leh a.
Heng kan sawi tak Kohhran lo piang chhuakte hi hotu
lawk zual neia inkaihruai vek an ni a. Chu chu Thuthlung
Thara Kohhran hmasate kalhmang a ni lo tih hi mi chi hrang
hrangte rilruah a awm a. Kohhranah chuan hruaitute chu
awm mah se, mipui nawlpuite palz<t lo va, lungrual taka
mipui aiawhte rorelna hmun tur a nihzia chu Bible-ah kan
hmu a. Chutianga Bible-in Kohhran kalhmang a lo siam
chu zui turin Presbyterian Kohhran hi a lo piang chhuak ta
a ni ber.
2. Presbyterian Kohhran lungphum phumtute : Pres-
byterian Kohhran a lo din chhuahnaa a bul tumtu ber chu
French mi John Calvina a ni. Ani hian a hun laia mite
thinlungah Thuthlung Thar Kohhran hmasate kalhmang din
thar leh duhna phawk chhuak zâwngin 1536 khan lehkhabu
a ziak a. A lehkhabu ziak hming chu Kristian Sakhaw
Kalhmang (The Institutes of the Christian Religion) tih a ni
a, chutah chuan Kohhran kalhmang tur chu Bible zirtirna
leh Kohhran hmasate kalhmang rem thei ang berin a duang
chhuak a. Kohhrana hotu lawk zualte thuneihna paihin,
48

hruaitu invuah dan a rem fel a, chu chu Presbyterian Kohhran


din chhuah nana lungphum pawimawh tak a ni hlen ta a ni.
John Calvin-an Kohhran kalhmang a duan chhuah zui
hian French ramah Kohhran a ding \an ta a. Kum 1560
khan Scotland ramah John Knox-a chuan Calvina Kohhran
kalhmang duan chhuah hi a rem fel lehzual a, chu chu
Scotland ram rorelna sang ber chuan a pawmpui ta bawk a.
Hetih hun lai hian Kohhran hming chu ‘Reformed Church’
tih a la ni deuh ber a, chu chu ‘Presbyterian Church’ tih
nen intluk tlanga hman a ni a. Kum zabi 17-na tir lamah
khan Presbyterian tih hming tak hi chu Scotland ramah
hian an hmang hmasa ber a ni.
Presbyterian Kohhran kalhmang chu zawi zawia siam
\hat a ni chho zel a. Andrew Marvile-a chuan Presbyterian
Kohhran kalhmang chu famkim zawkin a rem \ha lehzual a.
Chu chu 1581 khan Kohhran Inkhawmpui Lianin a pawmpui
a. Chumi hnuah pawh Presbyterian kalhmang hi Bible zirtirna
anga rem fel chhoh deuh deuhvin, London Westminster
Assembly chuan 1643-1652 khan a nemnghet leh a. Chuta
\ang chuan khawvel hmun hrang hrangah Presbyterian
Kohhran hi a lo darh zau ta a ni.
3. Presbyterian Kohhran hi engtik a\anga lo piang
chhuak nge a nih tak? : Kan zir takte kha han thlir let ila,
Presbyterian Kohhran hi innghahna fel tak neia lo piang
chhuak ni mah sela, a lo pian kum leh ni tak hi sawi fak a
har hle. A nihna takah chuan Presbyterian Kohhran kalhmang
hi Thuthlung Thar Kohhran hmasate kalhmang kha a ni a,
chu chu hun laihawl hmasa lam (A.D. 430-1095) lai velah
khan Kohhranin a chhawm nung zel ta lo va. Hun lo kal
zelah Presbyterian lungphum ph<mtu kan zir takte khan a
hun lai Kohhranin Kohhran hmasate kalhmang a lo kalsan
tawh chu an rawn din thar leh ta a ni.
PRESBYTERIAN KOHHRAN DIN CHHUAH DAN 49

Thuthlung Thar hun hmasa lam a\ang tawh khan Pres-


byterian Kohhran zia leh kalhmang a lang tawh a. Chu chu
Kohhran kal zelin a chhawm nun tak loh avangin, tlai khaw
hnuah John Calvin-a leh a \hianten Presbyterian Kohhran
kalhmang awm tawh sa chu an din thar leh ta a ni tiin kan
sawi thei ang. Chutianga Kohhran kalhmang din thartute
zinga lar deuh deuhte chu – John Calvin-a te, William Farel-
a te, John Knox-a te, Martin Bucer-a te, Theodore Bez-a te
leh Andrew Marvile-a te an ni.

Chang vawn : I Tim. 3:13


Kohhranho rawngbawl lam hna thawk \ha tawhte chuan
dinna \ha tak leh Krista Isuaa rinna kawngah chuan huaina
nasa tak an insiam si \hin a.

Zawhna
1. Kohhran hi Khawchhak leh Khawthlang Kohhrana an
phel kum kha eng kum nge?
2. Presbyterian Kohhran lungphum phumtute kha tute nge?
3. John Calvina lehkhabu ziak hming kha eng nge ni?
50

ZIRLAI–7
PRESBYTERIAN KOHHRAN KALHMANG

Kawhhmuh tum : Kohhran hi mi mal thuneihnaa kal


lova huho thuneihna a ni tih hriattir
Chhiar tur : Sam 87:1-7; Tirh. 15:24-29

ZIRTIRTUTE TAN
Chawlhni hmasaah khan zirlaite thinlungah Presbyte-
rian Kohhran lo indin chhuah dan kan tuh tawh a. Vawiinah
hian khami thu chhunzawm khan, kimchang deuh zawkin
Presbyterian Kohhran kalhmang kan zirtir leh dawn a ni.
Presbyterian Kohhran kalhmang hi a zau va, ram hrang
hrangah a kalhmang tlangpui chu inang mah se, a inchen
chiah chiah vek lo bawk a.
Kan zir tawh ang khan Presbyterian Kohhran kalhmang
hi Bible zirtirnaa innghat tlat a ni a. Chumi zui chuan Ge-
neva-a John Calvin-an Kohhran Siam\hatna hna a thawh
khan Kohhran enkawltu tur chi li a duang chhuak a, chungte
chu – Pastor, Zirtirtu, Upa leh Rawngbawltu (deacon) te an
ni a. A hnu zelah Calvin-an Kohhran kalhmang a duan
chhuah hi tihfamkim deuh deuh a ni chho ta zel a.
Calvin-a khan a Pathian thu pawm dan laipuiah ‘Pathian
Lalberna’ tih hi a hmang uar hle a. Bible thuneihna a
ngaisang a, Lal Isua chhandamna chu khawngaihna liau
liau a nihzia a uar a. Kohhran inrelbawlna lamah chuan
Kohhran hmasate kha Hotu lal bik awm lova mipuite aiawh
(Upate) rorelin an awm \hin tih a hmu chhuak a. Chuvangin
PRESBYTERIAN KOHHRAN KALHMANG 51

Kohhran chu vantlang rorel (Democracy) zuia inkaihhruai


hi Bible nen inhmeh berin a hria a ni. Vawiina kan zirlai
pawh hi Calvina zirtirna zuiin kan kalpui dawn a, zirlaite
hriat fiah theih tura sawi thiam turin inbuatsaih ila.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Chawlhni hmasaah khan a \obul a\anga
Presbyterian Kohhran a lo pian chhuah dan kan zir tawh
a. Kha thu kha chhunzawmin vawiinah hian Presbyterian
Kohhran kalhmang kan zir leh dawn a ni. Kan Kohhran
kalhmang hi engang nge, khawi a\anga in\an nge, Kohhran
dik kalhmang a ni em? tihte ngun taka chhűtin in zir
dawn nia.
1. Presbyterian awmzia : Presbyterian tih hi Grik \awnga
Presbuteros tih a\anga lak a ni a. Chumi awmzia chu Upa
(Presbyter) tihna a ni. Heta Upa tih hian tunlaia keini
Kohhran Upa kan tihte chauh hi a kawk lo va, a bik takin
Pastor te, Upa te, rawngbawltu (deacon)-te a huap a. Juda-
te chuan Sunagog-a an hotute chu ‘Presbuteros’ tiin an ko
\hin a, chu chu Kohhran hmasate khan Kohhran hruaitute
koh nan an hmang zui ta a ni. Chutichuan ‘Presbyterian
Kohhran’ tih awmzia chu ‘Upate rorelna Kohhran’ tiin kan
sawi thei ang. A awmzia kan hman dan takah erawh chuan
‘Mipuite aiawha thlan palaite leh Upate rorelna’ a ni. Tirhkoh
Paula-ten an zinnaa Kohhran an dinna hmun apiangah Upa
an siamsak zel tih kan hmu (Tirh. 15:4,6,22; 16:4; 20:17;
Tit. 1:5; I Pet. 5:1-3).
Chuvangin kan Kohhran hming hi tute phuah chhuah
mai emaw ni lovin, Bible-a Kohhran inrelbawlnaa
mawhphurtute hming \awmpuia lo piang chhuak a ni.
Tirhkohten Lal Isua thu anga Kohhran an din ruala lo piang
52

chhuak ve nghal kha a ni a, chuti a nih chuan Presbyterian


Kohhran chu Tirhkohte din a ni tiin kan sawi thei âwm e.
2. Presbyterian Kohhran inawp dan : Presbyterian
Kohhran inawp khawm dan hi khawvela Kohhran hrang
hrangte inawp dante zingah chuan a \ha berah kan ngai a.
A chhan chu Bible-a Kohhran hmasate inawp dan nen a
inrem vang a ni. Thuthlung Thar tira Kohhran hmasate khan
Kohhran hotu chi hrang hrang nei mah sela, mi mala thuneitu
bik an awm ngai lo va, hruaitute pawhin a huhovin thu an
nei pumhlum chuang lo. Chu chu entawnin Presbyterian
Kohhran chu a t> ber a\anga a lian ber thlenga inkhaidiat
chho vek a ni. Mi mal tumahin thu an nei lo va, Kohhran
Committee-ah an ngaihtuah a. Kohhran Committee pawhin
amaha thuneihna chen nei mah se, Dan khawih thilah chuan
Bialah a thlen a. Bial pawhin thuneihna chin fel tak a neih
bak chu Presbytery-ah a thlen chho va, Presbytery pawhin
Synod-ah a thlen chho zel a ni.
Presbyterian Kohhran inawp dan hi a fel avangin tute
emaw \angrualin an su danglam thei lo va, a pum puia
Kohhran keh darh rup rupte pawh hi he Kohhranah hian a
thleng ngai lo a ni.
3. Inkhawmpui rorela inkaihhruai a ni : Inkhawmpui
hi Kohhran hrang hrangten kan nei deuh vek a; nimahsela
Presbyterian Kohhran Inkhawmpui kalhmang hi chu a
danglam bik a ni. Kohhran dangte chu an Inkhawmpuiah
palaiten ro rel ve tho mah se, an rorel thu chhuak bakah an
hotuten thuneihna an nei lian hle zel a. Presbyterian
Kohhranah erawh chuan inkhawmpui rorel thu chhuak bak
chu mi malin thuneihna an nei ve ngai lo. Inkhawmpui thu
chhuak chu Committee-ah a tihpuitlin dan an zawng a, com-
mittee thu chhuak chu hruaitute leh mi tinten thuawih takin
an zawm dial dial \hin.
PRESBYTERIAN KOHHRAN KALHMANG 53

Thuthlung Thar Kohhran hmasate pawh kha Inkhawmpui


thu chhuaka inkaihruai an ni a. Inkhawmpui hmasa ber chu
A.D. 49-ah khan Jerusalem-ah an nghat a, chuta roreltute
chu Tirhkohte leh Upate an ni a (Tirh. 15:6). Jakoban rorel
a kaihruai a, palaiten ngaihdan an sawi a. A tawpah an
rorel thu chhuak chu Kohhran tinte hriattir turin Juda leh
Sila chu an zin chhuak ta a ni (Tirh. 15:30, 31).
Jerusalem Inkhawmpui hnuah hian A.D. 100-ah
Inkhawmpui a awm leh a, chutah pawh chuan Tirhkohte leh
Upaten ro an rel a. Chumi hnu A.D. 250-ah te, 300-ah te,
325-ahte pawh Inkhawmpui an nei chho zel a ni. Heng tuna
Apostol Thurin te, Nicean Thurin te, Chalcedon Thurinte
hi chung hun lai vela an Inkhawmpuia an nemngheh chu a
ni. Chuvangin Presbyterian Kohhran kalhmang hi Tirhkohte
hun laia an lo siam daih tawh a ni a, thil thar a ni lo tih hre
nawn leh ila.
4. Krista chu Kohhran l< ber a ni: Kohhran hrang
hrangte hian Kohhran l< ber chu Krista a ni tih hi a tlangpui
chuan kan pawm vekin a rinawm a; amaherawhchu Presby-
terian Kohhran pawm dan hi a tak bik emaw ni chu aw tih
tur a ni. Inkhawmpui thu chhuak leh Committee thu chhuak
hi dik lo thei ni mah se an zah thiam bik a. A chhan chu
Inkhawmpui hmasa ber thu chhuakah pawh khan Tirhkohte
khan, “Thlarau Thianghlim leh keinin,” ti meuhvin an rorel
thu chhuak kha an pawm vang a ni (Tirh. 15:28).
Kohhran chu Inkhawmpui thuin a kal a, Inkhawmpui
chu Lal Isua thuin a kal niin an ngai a ni. Chhandamna atan
pawh Lal Isua rin avanga a khawngaihnaa chhandam kan
nihzia hi an pawm nghet bur a, belh tel dang chu a t> emaw
a lian emaw an pawm thei lo a ni. Hmasang a\ang tawhin
Kohhran hruaitu ni tura thlan chhuahte hi mite kaihruai
thiam thei turin Thlarau Thianghlimin a pawl \hin tih hi an
ring tlat bawk a ni.
54

5. Inpumkhatna leh thawhhona : Presbyterian Kohhran


chu lal leh thuneitu bik awm lo a nih avangin a tę ber a\anga
a lian ber thlenga inzarzawm tawn vek an ni a, an inpumkhat
\ha hle a ni. Inkhawmpui rorelnaah pawh bân phara thu
tihtl<k a awm fo va, chutah chuan mi fing bân leh mi mawl
bân thiltihtheihna chu a intluk tlang vek a ni. Anmahni an
inpumkhatna mai bakah Presbyterian Kohhran chu Kohhran
dangte nena thawhho duh mi an ni bawk. Lal Isua chauh
chhandamtu a nih pawm a, a duhzawng ngai pawimawh
Kohhrante chu a thawhpui thei vek a ni.
Presbyterian Kohhran kalhmang hi kan zirlaiah hian
sawi kim sen rual a ni lo va. Kan sawi chhun a\angte hian a
kalhmang tur chu a tlangpuiin a lang ruak âwm e. Nakinah
dân zawhkim tura min lawm luh hunah leh neitu chan chang
taka rawngbawltu kan nih hunah te phei chuan a kalhmang
hi kan la hre chho zel dawn a ni.

Chang vawn : Tirh. 15:28


Thlarau Thianghlim leh keinin, heng thu pawimawh lo
hi chu, phurrit zual in chungah nghat lo ila a \ha kan ti.

Zawhna
1. Presbyterian tih awmzia hi eng nge ni kha?
2. Inkhawmpui hmasa ber kha khawiah nge an neih a,
eng hunah nge an neih?
3. Presbyterian Kohhran hian l< ber atan tu nge a neih?
55

ZIRLAI–8
RAM HRANG HRANGA PRESBYTERIAN
KOHHRAN DINHMUN

Kawhhmuh tum : Khawvel puma Presbyterian Kohhran


dinhmun hriattir
Chhiar tur : Mat. 28:16-20; Tirh. 1:6-8

ZIRTIRTUTE TAN
Prebyterian Kohhran hi Protestant Kohhranah chuan a
upa berte zinga mi a ni a. Presbyterian Kohhran hi Re-
formed Kohhran tiin an sawi bawk a. A inawp dan leh a
inrelbawlna lam a\anga kan sawi chuan ‘Presbyterian Church’
tih hi a inhmeh a, a Thurin leh Theology hawia kan sawi
chuan ‘Reformed Church’ tih hi a inhmeh bawk. Chuvangin
Presbyterian kalhmang zuia inkaihruai si, Presbyterian tih
hming pu chiah si lo, Presbyterian hnahthlakhote hi khawvel
hmun tinah an awm a. Chutiang inzawm khawm hming pawh
World Alliance of Reformed Churches (W.A.R.C) tih a
ni. W.A.R.C. hian kum 7 danah General Council an nei
\hin a ni.
Presbyterian Kohhran hi khawvel hmun hrang hrangah
an awm a, an bitna lai deuh ramte chu – U.S.A te, Scotland
te, Hungary te, Neatherlands te, South Korea te, etc an ni.
Presbyterian Kohhran hawiher hi a zau va, tisa thila
hmasawnna leh thlarau lama hmasawnna hi a huap avangin
Presbyterian mi leh sa tamna ram apiangte hi ram changkang
an ni tiin an sawi \hin a. Kan chenna khawvel hi hnualsuat
mai lova a siam \ha zâwnga hma a lak avangin Presbyterian
56

kalhmang chh<ngah hian taksa leh thlarau malsawmna a


inph<m tam em em a ni. Chuvangin kan zirlaite thinlungah
pawh ram hrang hranga Presbyterian Kohhran dinhmun kan
hriattir rualin anmahni nun ngeiah pawh Presbyterian
Kohhran mi leh sa nihna hi dinhmun hlu tak a nihzia hriattir
nghal ni se a \ha hle ang. Kum 1999-ah khan World Alli-
ance of Reformed Churches zawmtute chu ram hrang 105
a\angin Kohhran 214-in an zawm a, chuta member zat record
chu maktaduai 75 an ni (World Christian Encyclopedia: Sec-
ond Edition, Vol. 2, p.677). W.A.R.C. zawm ve lo hi
Kohhran eng emaw zat an awmin ring ila, chuvangin mem-
ber zawng zawng zat chu hei aia tam daih hi tunah chuan a
ni ngei ang.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiinah hian ram hrang hranga Presbyte-
rian Kohhran dinhmun kan zir dawn a. Kan zirlai hi a huap
a zau em avangin a tlangpui pawh kan sawi seng lovang tih
hre hmasa ila. Presbyterian Kohhran awmna ram hi khawvela
ram 290 zet an nih avangin chungte chu an dinhmun kan
hre seng vek lo va, kan hriat chhun pawh kan sawi seng
dawn bawk hek lo va. A tlangpui chauh kan thlir dawn a ni.
1. Europe rama Presbyterian Kohhran dinhmun : Eu-
rope khawmualpui chh<nga ram hrang hrangah khuan Pres-
byterian Kohhrante an awm deuh vek a. Germany-ah ngawt
pawh Reformed Evangelical Church member maktaduai
sawmhnih panga chuang lai an awm a, Pastor pawh singkhat
sangsarih zet an nei a ni. Hungary-ah Reformed Kohhran
member maktaduai hnih lai an awm bawk a, Romania-ah
khuan Pastor bial zaruk sawmriat pasarih an awm a, mem-
ber pawh nuaihsarih zet an awm bawk. Bohemia ramah te,
RAM HRANG HRANGA PRESBYTERIAN KOHHRAN DINHMUN 57

Grik ramah te, Yugoslavia ramah te, Portugal ramah te,


Belgium leh Poland ramah te, Spain ramahte pawh Pres-
by t er i an Ko h h ran \ h ah n em t ak an aw m. E u ro p e
khawmualpui chh<nga English \awng hmangho zingah
khuan Presbyterian Kohhran hnahthlak member maktaduai
sawmthum vel an awma ngaih a ni.
2. United Kingdom (Great Britain) ramah : United King-
dom-a Presbyterian Kohhran dinhmun tlangpuite chu –
1) Scotland ramah : Scotland ram hi Presbyterian
Kohhran dinna hmasa leh a len berna ni hial \hin a ni a.Kum
1560-ah khan John Knoxa’n Kohhran inawp dan fel takin a
ruahman a, Scotish Parliament chuan a pawmpui a. Kum
1929-ah chuan ‘Church of Scotland’ invuahin chak takin an
kal chho va. British thliarkar rama Presbyterian Kohhran
lian ber an ni.
2) England ramah : England ramah hian Kohhran
lian ber chu ‘Church of England’ an tih hi a ni a,
amaherawhchu Presbyterian Kohhran hi lian takin a ding
chho ve reng \hin a. Kum 1876 khan Presbyterian Kohhrante
chu inzawm khawmin ‘Presbyterian Church of England’ tiin
an invuah a. Hun lo kal zelah zau zawkin Congregational
Kohhrante nena inzawm khawmin ‘United Reformed Church’
an din leh a, chutah chuan member maktaduai thum zet an
awm a ni.
3) Wales ramah : Wales ram hi min hringtu Kohhran
an ni a. A tir lamah chuan an Kohhran hming chu ‘Calvin-
istic Methodist in Wales’ tih a ni a. He hming hi Calvinan
Kohhran kalhmang a duan chhuah pawmtu an nih avanga
invuah an ni a, an hotu hmasa ber chu George Whitefield-a
a ni. Kum 1900-ah khan ‘Calvinistic Methodist’ emaw ‘Pres-
byterian of Wales’ tiin emaw an Kohhran hming hi an ziak
58

a. Kum 1933 a\ang khan ‘Presbyterian Kohhran’ tih hming


hi an pu ve chauh va, Presbyterian Kohhran hming hi chu
keini aiin an pu tlai zawk a ni. Wales ramah hian Presbyte-
rian Kohhran member nuaih chuang zet an awm. India hmar
chhaka Welsh Mission Ko hhran hi an 1926 Sylhet
Inkhawmpui Lian a\angin Presbyterian Kohhran hming hi
kan pu \an.
4) Ireland ramah : Ireland-ah hian an lalpa King James
1 kha Presbyterian mi a nih avangin 1603 khan Scot Pres-
byterian mite chu Ireland ramah a luhtir a, ‘Irish Presbyte-
rian’ an din a. Kohhran zanga chuang zet an awm a, Pastor
pawh zanga chuang an awm a ni.
3. U.S.A. ramah : United States of America rama Pres-
byterian Kohhran phuntu chu Scot mi Francis Makemie a
ni a, ani hi ‘America Presbyterian Kohhran pa’ tiin an vuah
hial a ni. Hun lo kal zelah kum 1983-ah khan Presbyterian
Kohhran hnahthlakhote chu inzawm khawmin ‘The Presby-
terian Church of U.S.A.’ tiin an invuah a, an inzawm khawm
lai hian member pawh maktaduai sawmthum pakhat chuang
zet an awm a ni.
A bul lama kan sawi tawh ang khan khawvel puma
Presbyterian Kohhran dinhmun hi sawi sen a ni lo va. Tuna
kan sawi takte kha Presbyterian Kohhran phun hmasak
deuhna ramte an ni mai a. Africa khawmualpuiah te, Asia
ramah te, Pacific thliarkar hrang hrangah a hnu zela Pres-
byterian Kohhran lo ding zelte dinhmun chu sawi sen a ni
lo. India ramah pawh hian Presbyterian Church of India
(PCI) kan ding a. Chutah pawh chuan (2005 inchhiarnaah)
Kohhran 2,635 kan awm a, Pastor bial 443 leh member
10,72,102 lai kan awm a ni.
RAM HRANG HRANGA PRESBYTERIAN KOHHRAN DINHMUN 59

Chang vawn : Tirh. 1:8


“Nimahsela Thlarau Thianghlim chu in chunga a lo
thlen hunah thiltihtheihna in la nei ang; tichuan Jerusalem
khuaah te, Judai leh Samari ram khaw tinah te, kawlkil
thleng pawhin ka thuhretute in ni ang,” a ti a.

Zawhna
1. British thliarkara Presbyterian Kohhran dinna hmasa
leh len berna ram kha eng ram nge?
2. Wales ram Presbyterian Kohhran hming hmasa kha
eng nge ni?
3. U.S.A. rama Presbyterian Kohhran pa kha tu nge ni?
60

ZIRLAI–9
MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN PIAN
CHHUAH DAN

Kawhhmuh tum : Presbyterian Kohhran hi kan ramah a


bul pui a ni tih hriattir
Chhiar tur : Tirh. 13:49; 16:9,10

ZIRTIRTUTE TAN
Mizorama Presbyterian Kohhran lo pian chhuah dan hi
sawi fiah thiam a har viau va, sawi fiah thiam a \ul hle bawk
si a. Chipchiar lutuk si lo, kimchang thawkhat sia kan sawi
loh chuan naupangten an hre thiam dawn lo va. Chuvangin
kan zirtir hmain zirtirtuten uluk taka kan inbuatsaih a
pawimawh hle a ni. Kan zirtir dan tur tlangpuiah chuan
zirtirtute thinlungah hei hi indawt fel taka hriat hmasak phawt
ni sela – A tir ber 1891-a Mizorama Missionary lo kal chu
Wales Calvinistic Methodist Kohhran mi a ni a. A hnu 1894-
ah Robert Arthingtona’n Missionary atan Baptist mi pahnih
a rawn tir a, amah Arthingtona erawh chu Baptist mi a ni lo
va, Quaker pawla mi a ni a. Arthington Mission hi
Mizoramah kum li vel chauh an awm a, an hawng leh a.
Chumi hnu 1897-ah Welsh Kohhran a\angin Missionary
pahnih an rawn tir leh a, Mizoram pum pui chu Welsh
Mission Field a ni ta a. A hnu 1903-ah Mizoram chhim
lamah Baptist Missionary an lo chhuak a, Welsh Mission
Board phalnain Lungleiah awmhmun an khuar ta a ni.
Chutih lai chuan Mizoram pum pui chu Welsh Presby-
terian Mission Field a nih avangin Kohhran dangte tan inrawlh
a rem lo va. Amaherawhchu, London Baptist Missionary
MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN PIAN CHHUAH DAN 61

Society (BMS) chuan Mizoram chhim bial chu an


rawngbawlna hmun atan Welsh Mission Board hnenah an
dil a. Chutih laia Welsh Missionary pahnih Pu Zosaphluia
leh Pu Zosapthara-te chuan nakin zelah hnam inpumkhatna
a chhia ang tih hlauvin Baptist hnena chhim bial pek chu an
ui hle a. Chhim biala ring tharte pawhin Mission dang kuta
awm chu an duh lo va. Amaherawhchu, khatih hun lai khan
Khasi rama lirnghing avangin Welsh Mission Board chuan
sum a seng tam hle a, chuvangin Mizoram chhim lam chu
Mission dangin an enkawl chuan sum lamah an indaih thei
deuh dawna an hriat avangin chhim bial chu Baptist Mission
hnenah an hlan ta a. Amaherawhchu, Mission pahnihte chu
unau anga inrem taka awm turin thu an thlung ta a ni.
Chutichuan Mizoram pum pui, Welsh Presbyterian Mis-
sion rawngbawlna ni \hin chu hmun hnihah \henin, chhim
bial lam chu Baptist Mission rawngbawlna hmun a lo ni ta
a, kan ram t> tak t>ah Mission pahnihin hmun an nei ta a
ni. Chumi hnu 1907-ah Maraland-ah ‘Lakher Pioner Mis-
sion’ a lo ding zui ve leh bawk a. Chutichuan Mizoram chu
Mission pathumte hmun khuarna a lo ni ta a ni. Pu
Zosaphluia-te \hian dun hlauhthawn ang chiah khan, tunah
chuan Baptist Kohhrante nen Kohhran kan indin pawlh ta
nuaih mai a. A tir a\ang khan Welsh Presbyterian Kohhran
khan Mission dang luh hi phal lo ta sela chuan kan ram
Kohhran hi kan inpumkhat zawk ngei ang le.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiinah hian Presbyterian Kohhran hi
engtianga lo piang chhuak nge tih kan zir dawn a. Kan
rama Missionary lo chhuak hmasate a\anga \anin kan Kohhran
lo pian chhuah dan hi chhui a \ul dawn a ni. Chipchiar
62

takin kan zir hman dawn lo va, amaherawhchu ngun taka


kan zir chuan hriat fiah a harsa lutuk lo vang.
1. Mizorama Chanchin |ha a lo luh dan : Mizorama
Chanchin |ha a lo luh dan hi chhinchhiah a awlsam theih
nan chhawng thumin sawi ila.
Kum 1891-ah khan Welsh Presbyterian Kohhran mi,
Rev. William Williams-a chu Mizoramah a lo kal a. Thu
hrila, Pathian thu ziak (Tract)-te sema thla khat a cham
hnuin a thawhna hmun Khasi ramah a kir leh a. Wales rama
Presbyterian Mission Board hnenah Mizoram chu
rawngbawlna hmun atana siam turin rawtna a thlen zui a.
1892-ah chuan Welsh General Assembly chuan a rawtna
chu pawmin Mizoram chu Mission Field atan a pawm a,
amah Rev. William Williams-a chu ama duh ang ngeiin Mis-
sionary atan a ruat nghal a. Amaherawhchu, William
Williams-a chuan a ruatna lehkha hi a hmuh hmain
khawsikpui natna avangin a thi ta hlauh mai a. Tichuan
Mizorama Chanchin |ha a lo luh dan chhawng khatna chu
a tawp ra rih a ni.
Welsh Mission Board chuan Mizorama kal tur Mis-
sionary a zawn buai vel chh<ngin, England ram Leeds khaw
mi hausa pakhat, Robert Arthington-a chuan ama
\hahnemngaihnain Mizoramah Missionary pahnih a rawn
tir a. A Missionary rawn tirh pahnih Rev. F.W. Savidge
(Sap Upa) leh Rev. J.H. Lorrain (Pu Buanga)-te hi Baptist
Kohhran mi an ni a, a rawn tirtu Arthington-a erawh chu
Quaker pawla mi a ni thung a. He Mission hming hi
‘Arthington Aborigines Mission’ tih a ni. Pu Buanga-te \hian
dun hian January 11, 1894-ah Mizoram an rawn thleng a.
Anmahni tirtu Arthingtona hian hmun khata rei tak awm
chu \ha a tih loh avangin 1897 Krismas zawhah Mizoram an
chhuahsan leh ta a ni.
MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN PIAN CHHUAH DAN 63

Pu Buanga-ten Mizoram an chhuahsan dawn khan an


hreh hle a, anmahni pawh khan Welsh Missionary nih nghala
Mizorama awm hlen mai chu an duh a. Amaherawhchu,
Welsh Presbyterian Kohhran chuan Missionary atan an lo
ruat tawh Rev. D.E. Jones (Zosaphluia) chu an rawn tir
chho ta zawk a, August 31, 1897-ah Mizoram a rawn thleng
a. Pu Buanga-te \hian dun nen thla li an awmho hman a,
anni chuan an hawsan ta a. Chutichuan Mizoram pum pui
chu Welsh Presbyterian Kohhran rawngbawlna hmun niin,
Zosaphluia chuan a enkawl ta a. A kum leh December 31,
1898-ah Zosaphluia thawhpui turin Edwin Rowlands
(Zosapthara) a rawn thleng ve leh ta a ni.
2. Presbyterian Kohhran a ding ta : Mizoram pum pui
chu Welsh Presbyterian rawngbawlna hmun a nih tak avangin
Mizorama Kohhran ding hmasa ber pawh Presbyterian
Kohhran a ni a, Presbyterian Kohhran pian chhuahna \obul
hi ringtu hmasa berten baptisma an chan kum 1899 kha niin
kan sawi thei ang. Amaherawhchu, khatih lai hunah khan
Wales rama Presbyterian Kohhran chu ‘Welsh Calvinistic
Methodist’ tiin an ko va. Calvinan Kohhran kalhmang a
duan chhuah zuitu an nih avangin he hming hi an pu hmasa
a, Presbyterian Kohhran hming hmasa a ni. Pu Zosaphluia
leh Zosapthara-te khan Chanchin |ha hrilin Mizoram dung
leh vang an fang chhuak vek a, ringtu an siam zel bawk a.
Chung hun lai chuan Mizoram pum puia Kristiante chu
Kohhran pakhatah an lâwi a.
3. Mizorama Kristian hmasate : Mizote zinga Kristian
hmasa berte chu Khuma leh Khara-te an ni a, anni pahnih
hian June 25, 1899-ah baptisma an chang a. Hemi kum
tawp lamah hi chuan Kristian 12 an tling tawh a. Heta \ang
hi chuan kum tinin Kristian an pung chho tial tial a ni. Kum
1901 chhiarpuiah khan Kristian 45 an awm tawh a, 1911
64

chhiarpuiah phei chuan Kristian 2461 an tling tawh a ni.


Kum tinin Kristian an pung zel a, kum 50 vel chh<ngin
Mizoram pum pui hi Kristian ram tia chhal ngam kan lo ni
ta a ni. Kristian tipungtu ber pakhat chu Harhna hnathawh
a ni a. Mizoramah hian harhna \um li – 1906, 1913, 1919
leh 1935-ah a thleng a. Harhna a lo thlen apiangin Kristian
a sang telin an pun phah a ni.
Heng harhna \um li bakah hian 1984 harhna khan a fan
zau viau va, vawiin thleng hian Bial leh Kohhran malah
harhna hi a la thleng deuh reng bawk.
4. Kohhran kal zel dan : Pu Buanga leh Sap Upa hawng
ta kha anmahni tirtu Arthington-a a thih hnuah Baptist Mis-
sionary Society tirhin March 13, 1903-ah Mizoram an rawn
ch huak leh a, Lung leiah aw m hmun an kh uar a.
Amaherawhchu, Mizoram pum pui chu Welsh Presbyterian
Kohhran rawngbawlna hmun a nih avangin chuti maia
anmahni thua rawngbawl mai theih a ni lo va. London Bap-
tist Missionary Society hotute chuan Mizoram chhim lam
chu Baptist Mission hmun atan Welsh Mission Board-ah an
dil ta a. Welsh Mission Board chuan ui tak chungin chhim
bial chu an pe ta a. Chutichuan Welsh Missionary-ten chhim
lama Kristian an lo siamte chu chhawmin, Baptist mission-
ary-te chuan chhim lamah Baptist Kohhran an din zui ve ta
a ni.
Mizorama Presbyterian Kohhran lo pian chhuah dan
leh a \han zel dan chu kan sawi ta nual a. A tirah chuan kan
ram pum pui hi Presbyterian Kohhran mi leh sa vek kan ni
a. Nimahsela hun lo kal zelah Baptist Mission te, chhim
tawpah Lakher Pioner Mission-te an lo ding zui ve a. A
hnu zelah pawh Kohhran pâwl hrang kan lo piang ta sup
sup a. Tunah chuan Mizoram t> tak tęah Kohhran pâwl
hrang kan tam ta hle a ni. Kan Lal Isua duhzawng erawh
chu vengtu pakhat hnuaia pâwl khata awm hi a ni (Joh.10:16).
MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN PIAN CHHUAH DAN 65

Chang vawn : Tirh. 13:49


Tin, Lalpa thu chu chumi ram khawvelah chuan a darh
ta a.

Zawhna
1. Mizorama Missionary lo kal hmasa ber kha tu nge ni?
Eng kumah nge a lo kal?
2. Arthington-a Missionary tirhte hming kha han sawi teh u
3. Mizote zinga Kristian hmasa ber pahnihte kha tute nge?
4. Mizorama Presbyterian Kohhran Missionary lo chhuak
hmasa ber kha tu nge ni? Eng kumah nge?
.....
66

|HEN THUMNA
PRESBYTERIAN INRELBAWL DAN

Thuhmahruai : |hen thumnaah hian Presbyterian Kohhran


inrelbawl dan kan zir dawn a. Tualchhung Kohhran a\anga
Synod thlenga inrelbawl dan tar lan kan tum ber dawn a ni.
A chipchiarin kan sawi seng dawn lo va, hunin a daih chuan
kan sawi bak hi zirtirtuten sawi belh mai a \ha ang.
...

ZIRLAI–10
TUALCHHUNG KOHHRAN LEH PASTOR BIAL
INRELBAWL DAN

Kawhhmuh tum : Kohhran hi awmze neia kal a ni tih


hriattir
Chhiar tur : I Tim. 3:1-13

ZIRTIRTUTE TAN

Vawiina kan zir tur hi chhawng hnih – Tualchhung leh


Bial inrelbawl dan a ni a. Kohhran Dan zawhkima lawm luh
turte hian Kohhran inrelbawl dan hi an hriat chian hle a
pawimawh a. Zirtirna dik lova pęng bo ta te, Kohhrana tui
lo riau te, mahni lawina Kohhran dem leh sawichhiat chingte
reng reng hian Kohhran inrelbawl dan an hre chiang lo a ni
TUALCHHUNG KOHHRAN LEH PASTOR BIAL INRELBAWL DAN 67

duh viau. Rinna lamah chiang tawkin inhre mah ila, Kohhran
inrelbawl dan kan man fuh loh chuan Kristian nunah ziktluak
takin kan \hang lian thei lo vang. Kohhran hi ringtute ta a ni
a, ringtute pawh Kohhran ta an ni vek bawk a. Chuvangin
Carthage Kohhran hotupa Cypriana chuan, “Miin Kohhran
hi nu atan a neih loh chuan, Pathian pawh paah a nei thei lo
vang,” a lo ti hial a ni. Miin ama chenna in leh lo awmzia a
hriat chian loh chuan a buai fo dawn a. Chutiang bawkin
kan lawina Kohhran inrelbawl dan hi Kohhran mite chuan
bangbo lutuk lova hriat chian hi kan bat tlat a ni.

Khawvela Kohhran hrang hrangte hi kan inrelbawl dan


a inpersan hlawm hle a. Kan inrelbawl dan zuia Kohhran
hming vuah ta pawh tam tak kan awm bawk. Kan sawi tawh
angin, keini Presbyterian Kohhran pawh hi kan inrelbawl
dan langsar tak chu mipui aiawh palaite thuneihna a ni a.
Chung mipui aiawhte chu Pastor te, Upa te, Inkhawmpuia
palai rualte kan ni ber a. Chung zawng zawng khaikhawm
nan chuan ‘Upate rorela inkaihruai’ tiin kan insawi a,
chuvangin Presbyterian Kohhran tiin kan inrelbawl dan hi
kan Kohhran hmingah kan pu ta a ni.

Ram hrang hrangah Presbyterian Kohhran rau rau pawh


kan inrelbawl dan hi a tlangpuiin inang hlawm mah sela,
kan inrelbawl dan huang chh<nga kan kalhmang chu a inchen
vek lo. Tuna kan luhchilh tur hi chu India ram Presbyterian
Kohhran inrelbawl dan a ni bik dawn a ni. Chutah pawh
chuan kan kalhmang hi arpui mei anga rual \hap chu a ni lo
va, Kohhran Dan Bu-in Presbyterian Kohhran kalhmang a
sawi huang chh<ngah hian dan bawhchhe si lova kal dan
zalen tak kan nei a ni.
68

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Kan awmna veng hi a kawng awm dan te,
dawr awmna te, kan len duhna in te hre chiang lovin luah ta
ila, a buaithlak hle dawn a ni. Chutiang bawk chuan tuna
kan awmna Kohhran kalhmang hi kan hriat chian loh chuan
Kohhran dan zawhkim \ha tak kan ni thei lo vang. Chuvangin
vawiinah hian Tualchhung Kohhran leh Pastor Bial inrelbawl
dan tlangpui kan zir dawn a ni. Hengte hi ngun taka in
ngaihthlak chuan nakinah Kohhran hruaitu in nih hunah
pawh nasa takin a \anpui dawn che u a ni.
A. TUALCHHUNG KOHHRAN INRELBAWL DAN
Mi mal tinte nun kaihruaitu leh rinna lama min chawmtu
ber chu mahni awmna Tualchhung Kohhran hi a ni a,
chuvangin kan ni tin nun dan pawh hi mahni awmna
tualchhung Kohhran hian min kaihruai thui hle a ni.
Chuvangin mahni lawina Kohhran hi kan dem mai lohna tur
leh, a chhe lai siam\hatu kan nih theih nan a inrelbawl dan
tlangpui lo thlir ila.
1. Kohhran din dan : Kohhran Dân Buin a sawi angin
Kohhran inrelbawl dan kawng thum kan nei a, chungte chu:
1) Preaching Station : Kohhranin ringlo mite awmnaah
rawng a bawl a, baptisma chantir a, ringthar an siam a,
inkhawm hrang thei dinhmuna an din chuan tualchhung
Kohhranin Preaching Station (Thuhrilna hmun)-ah a siam
zui thei a. A dintu tualchhung Kohhran enkawlna hnuaiah a
awm zui ang.
2) Branch Church : Kohhran pakhata lawite zinga hmun
fâl deuhva awm khawmte chu Bialin Branch Church a
siamsak thei a. Branch Church chu Kohhran puitlinga hlan
kai a nih hma chuan Tualchhung Kohhran enkawlna hnuaiah
TUALCHHUNG KOHHRAN LEH PASTOR BIAL INRELBAWL DAN 69

a awm zui ang. Bial chuan Preaching Station chu Branch


Church-ah a siam thei bawk.
3) Tualchhung Kohhran : Branch Church chuan
Kohhran puitlinga awm a duh chuan a awmna Tualchhung
Kohhran leh Bial kal tlangin Presbytery-ah ziakin dilna a
theh l<t ang a. Chu lehkhaah chuan a diltu zawng zawngin
hming an ziak vek tur a ni, Bialtu Pastor-in ama ngaihdan a
ziak bawk ang. Presbytery-in rem a tih chuan Tualchhung
Kohhran thar a din ang.
2. Kohhran Committee : Tualchhung Kohhran tinah
Kohhran Committee an awm a, chungte chu nemngheh Upate
leh Committee member-a thlan, ‘Tualchhung Upa’ kan tihte
an ni a, Pastor/Minister leh Pro. Pastor an ni bawk. Com-
mittee member (Tual Upa)-te hi kum thum \ang tura thlan
chhuahte an ni. Kohhran Upate erawh hi chu dam chh<ng
atana thlan an ni a, Presbytery Inkhawmpuiin a nemnghehte
an ni. Kohhran Committee member atana kum thum \ang
tura thlante erawh chu nemngheh an ni lo va, an \an hun
chh<ng an hman zawh chuan a thara thlan leh a ni \hin.
Kohhran Upa thlang tur hian Dan zawhkim zawng
zawng zatve tal inkhawm a ngai a. Tling tur chuan vote tla
zawng zawng hmun thuma \hena hmun hnih aia tlem lo
hmuh a ngai bawk. Tualchhung Upa thlang tur erawh chuan
inkhawm zat tur bituk a awm lem lo va. Amaherawhchu,
vote tla zawng zawng zatve tal hmuh a ngai.
Kohhran Committee hi Tualchhung Kohhran inrelbawl
hnaa mawhphurtu berte an ni a. Anmahni ngaihdan ang
angin Kohhran hi an kaihruai thei chuang lo va, Presbyte-
rian Kohhran Dan Bu leh Inkhawmpui thu chhuak zuiin
Kohhran an kaihruai \hin a ni. An thuneihna pawh Dan
Buin thuneihna a pek chinah zel a ni a, mi malah phei
70

chuan thuneihna an nei hauh lo va, Kohhran kalhmang chu


a huhovin an rel zel bawk \hin a ni. Nemngheh Upate bik
hian Kohhrana thunun leh lak luh ngaite chu an la lűtin an
thunun a, Lalpa Zanriah Sakramen buatsaih a nihin Pastor
an pui bawk a. Heng hnate hi nemngheh lohte chuan an
khawih ve lo. Kohhran Committee hian Kohhran mite taksa
leh thlarau nun a vil reng a ni.
3. Kohhran Committee hnuaia Committee dangte :
Kohhran Committee hnuaiah hian Kohhran mamawh ang
zelin Committee chi hrang hrang din a ni a. A tlangpuia
Tualchhung Kohhrana Committee dingte chu –
1) Sunday School Committee
2) Ramthar Committee
3) Finance Committee
Heng a chunga kan sawi Committee bakah pawh hian
Tualchhung Kohhranten an hmalakna tinzawnin Committee
chi hrang hrang an din thei bawk a, chung committee kan
neih zat chu a inzat vek lo a ni. Kohhran tinah Kristian
|halai Pawl leh Kohhran Hmeichhia kan ding ve bawk.
Heng Kohhran pakhata Committee peng hrang hrangte hi
Kohhran Committee hnuaia awm vek an ni a, kalhmang
thar (policy) leh thil tum lian deuhvah chuan Kohhran Com-
mittee an râwn \hin a ni.
4. Rawngbawltute : Presbyterian Kohhranin rawngbawltu
a tihte hi Tualchhung Kohhran ruatte an ni a, a t> emaw a
lian emaw, chanvo neia a ruat chhuah zawng zawngte hi
rawngbawltu kan tihte chu an ni vek. Rawngbawltu ruattu
ber chu Kohhran Committee leh Sunday School Committee
an ni a, kum tina a thara ruat zel a ni. Rawngbawltu ruat hi
fimkhur taka kalpui a ni a, rinna leh ni tin nuna mi rinawmte
TUALCHHUNG KOHHRAN LEH PASTOR BIAL INRELBAWL DAN 71

thlan an ni tlangpui \hin. Committee chuan mihring lama an


duhsak zâwngte emaw, an chhungkhat lainate emaw
rawngbawl turin an ruat ngawt ngai lo va, Kohhran tana \ha
tur an ngaihtuah \hin a ni.
B. PASTOR BIAL INRELBAWL DAN
Tualchhung Kohhran chungah hian Pastor Bial kan nei
vek a. Pastor Bial hi Tualchhung Kohhran enkawltu a ni a,
Pastor Bial inrelbawl dan chu a tlangpuiin thlir leh ila.
1. Pastor : Pastor Bial pakhat chh<ngah hian Kohhran
pahnih pathum emaw, a aia tam emaw an awm a, chungte
chu Pastor pakhatin a enkawl \hin. Bial \henkhatah chuan
Probationary Pastor pawh dah a ni a, anni hi kum thum
hnua Pastora nemngheh an ni. Pastor chuan a \hut hmun
Kohhran a\angin Kohhran dangte a tlawh kual reng a.
Sakramen pahnih, Lalpa Zanriah leh Baptisma pek hi a hna
a ni a, Sermon a sawi bawk \hin. Pastor chu a bial chh<ng
Kohhran tinah hotu chan changin inkhawm leh Committee
te pawh kaihruai tura ngaih a ni. Pastor-te hi Synod chuan
bial pakhata an awm rei zawng hun a siam a, 2006 Synod
Inkhawmpui chuan kum 5 chh<ng awm turin a rel a, chu
chu tuna kan hman lai hi a ni.
2. Bial Puipate : Pastor Bial tinah Bial hruaitute ruat a ni
a, chungte chuan Bial Inkhawmpui an kaihruai a, Bial chh<ng
thil pawimawh an vawng \hin. Bial Chairman atan chuan
nemngheh mite an ruat deuh ber a, Pro. Pastor pawh a ruat
theih bawk. Bial chuan Secretary pahnih a nei a, chungte
chuan Bial Inkhawmpui Minute leh Committee Minute an
ziak a, a hnuaia Kohhran leh a chunga Presbytery leh Synod
nena indawr tawnna thu leh lehkha kal velah mawh a phur
bawk a ni. Bial Sum vawngtu (Treasurer) pawh Bial tinin
an nei a, Bial \henkhatte chuan Sum vawngtu hi pahnih an
72

nei a, Synod-a l<t zel tur sum vawngtu leh Bial sum vawngtu
an nei hrang a ni.

3. Bial Inkhawmpui : Bial Inkhawmpui hi kum tinin vawi


khat neih a ni a, April chawlhni hmasa berah neih \hin a ni.
Bial chh<nga Kohhran tinten Agenda an neih chu an pe
khawm a, Bial Inkhawmpuiah hian an rel \hin a ni. Bial
Inkhawmpuia rorel thei chin palaite chu palai nisa leh palai
thlan tiin chi hnih a awm a. Palai nisate chu Pastor/Minister
leh Pro. Pastor te, Kohhran Upa leh Bial puipa te, Bial
Committee chi hrang hranga member te, Kohhran tin a\anga
dan zawhkim aiawha ruat te, Kohhran Hmeichhia leh K.|.P.
a\anga palaia ruatte an ni. Palai pakhatin dan zawhkim ai an
awh theih zat tur chu Presbytery-in a bithliah ang zelin
Kohhran tinin palai an thlang ang (Dan bu p-19). A tlangpui
thuin palai thlante chu Kohhran tin a\anga dân zawhkim
sawmhnih aiawha pakhat ruatte an ni. Bial Inkhawmpuiah
hian Bial huap thilte chu an relin an zawm mai thei a,
amaherawhchu ram pum huapa tihhlawhtlin atana an duh
emaw, Kohhran dân khawih thilte emaw chu Presbytery-a
l<t turin an rel thei chauh a ni.

4. Bial huapa Committee chi hrangte : Bial huap Com-


mittee chi hrang hrang a awm thei a, chungte chu –

1) Standing Committee

2) Nomination Committee

3) Sunday School Committee

Heng bakah hian Bial \henkhatte chuan Bial Ramthar


Committee te, Finance Committee te, Social Front Commit-
tee leh a dangte pawh an siam bawk \hin.
TUALCHHUNG KOHHRAN LEH PASTOR BIAL INRELBAWL DAN 73

Tualchhung Kohhran leh Pastor Bial inrelbawl dan


tlangpui chu kan sawi ta nual a. Vawi khat zirah chuan sawi
kim sen a ni lo va, a tlangpui takzet chauh a ni tih hria ila a
\ha ang e.
Chang vawn : I Tim. 3:15
...nimahsela ka la awm rei tak dahin Pathian chh<ngte
zinga mi engtia awm tur nge an nih i hriat theih nan ka
ziak a ni; Pathian chh<ngte chu Pathian nung Kohhranho,
thutak ban leh innghahna chu an ni.

Zawhna
1. Tualchhung Kohhran Committee member thlan dan chi
hnihte kha engte nge ni?
2. Tualchhung Kohhran Committee hnuaia Committee chi
hrangte kha engte nge?
3. Bial Inkhawmpuia rorel palaite ruat dan kha eng nge ni?
74

ZIRLAI–11
PRESBYTERY LEH SYNOD INRELBAWL DAN

Kawhhmuh tum : Kohhran inzawm tawn dan hriattir


Chhiar tur : I Kor. 12:12-20; Rom 12:6-8

ZIRTIRTUTE TAN
Presbyterian Kohhran kalhmang leh inthlun zawm tawn
dan hi khaidiat ang hi a ni a, hei hi Kohhran dangte nena
kan kalhmang danglamna lian tak pakhat a ni. Bawngpui hi
a chhuah hlau takin khaidiatin thlung ta ila, khaidiat chu
lian \ha hle mah se, a inzawmna lai pakhat chauh pawh a
rinawm loh chuan a chat ang a, bawngpui chu a chhuak
daih mai dawn a ni. Chutiang chiah chuan Presbyterian
Kohhran hi a t> ber a\anga a lian ber thlengin kan inthlun
zawm a, rinawm taka \anrual a pawimawh bik a ni.
Mi mal tinte chu mahni lawina Kohhranah \heuh rinawm
tak leh thuawih taka awm a pawimawh a. Tualchhung
Kohhran pawh mahni duh dana kal mai mai lova Bial aw
ngaichanga kan kal thiam a pawimawh. Chutiang zelin Bial
pawh Presbytery leh Synod thu chhuak ang zela kan kal a
pawimawh bawk ang. Presbyterian Kohhranah chuan mi
mal finna leh thiamna hi a fâlin a hman theih loh va,
Kohhranah chhun luh a, a hlawma hman vek a ni. Hetianga
kan kalhmang rin tlâk tak hi zirlaite thinlunga tuh kan tum
ber tur chu ni sela.
Kan taksa bung hrang hrangte hian hming hrang neiin
tih tur hrang nei vek mah se, an zavaiin an inzawm tawn
PRESBYTERY LEH SYNOD INRELBAWL DAN 75

vek a. Kut emaw, lu emaw, kan taksa bung hrang pakhat a


nat chuan taksa pum pui a nâ a, chuvangin kan taksa peng
tinte chu a dam tlan a pawimawh. Chutiang chu kan Kohhran
inzawm tawn dan chu a ni a, Tualchhung Kohhran a\angin
Synod thlengin kan inzawm tawn vek a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Chawlhni hmasaah khan Tualchhung
Kohhran leh Pastor Bial inrelbawl dan kan zir tawh a. Khami
thu chhunzawm khan Presbytery leh Synod inrelbawl dan
tlangpui kan zir leh dawn a ni. Kan Kohhran hi mi mal leh
Kohhrante pawh tumah a fâlin kan kal lo va, Synod a\angin
kan inthlung khawm vek a. Chuvangin mahni Tualchhung
Kohhrana tui vak a, a chung lam ngaihthah thei kan ni lo a
ni tih hre chunga kan zir a pawimawh hle ang.

A. PRESBYTERY INRELBAWL DAN


Presbytery hi Pastor Bial chunga awm a ni a, Presbytery
pakhatah hian Pastor Bial pathum emaw a aia tam emaw
Synod-in Presbytery atan a siam thei. Presbytery inrelbawl
dan tlangpuite chu –
1. Presbytery Puipate : Presbytery tinah hruaitu (Office
Bearer) an awm a. Chungte chu Moderator, Secretary Sen-
ior leh Junior, Treasurer leh Statistician-te an ni. Hengte
hian Presbytery Inkhawmpui an kaihruai a, Moderator chu
Chairman a ni zel a. Presbytery Puipate hi Minister/Pastor
emaw, Upa emaw, nemngheh mite a\anga ruat a ni ber \hin.
2. Presbytery Inkhawmpui : Presbytery Inkhawmpui hi
kum tinin October chawlhni vawi hnihna hmanga neih \hin
a ni a, Kohhran hming Presbyterian a nih ang tak hian
76

Presbytery Inkhawmpui hi ‘Upa rorelna hmun’ a ni ber.


Rorel thei chin palai inruat dan hi Bial Inkhawmpui ang
bawkin chi hnih, palai nisa leh palai thlan an awm a. Palai
nisate chu Minister/Pastor, Pro. Pastor leh Upa te, Presbytery
huapa Committee Member leh Synod huapa Commt. Mem-
ber ni lai te, Pastor Bial tin Chairman leh Ziaktu te, Kohhran
Hmeichhia leh K.|.P. a\anga aiawh palai te an ni bawk.
Palai thlante chu Pastor Bial tin a\anga dân zawhkim 150
aiawha pakhat zel ruatte an ni bawk.
Presbytery Inkhawmpuiah hian Presbytery huam
chh<nga Pastor Bial a\anga thu l<tte rel \hin a ni a. Presbytery
huam chh<nga a tihhlawhtlin theih bak Kohhran Dân khawih
thil emaw, a rel thl<k theih loh chin apiangte chu Synod-a
kal zel turin a rel thei bawk. Presbytery Inkhawmpuiah hian
Synod Committee peng chi hrang hranga Presbytery aiawh
member turte an ruat bawk.
3. Presbytery Committee chi hrangte : Presbytery hian
Dân Buin a sawi angin Committee chi hrang hrang a nei a,
chungte chu –
1) Standing Committee
2) Nomination Committee
3) Sub-Pastoral Committee
4) Finance Committee
Heng bakah pawh hian Presbytery chuan a hmalaknaah
pawimawh nia a hriat chuan Committee dang a siam thei
bawk.
4. Presbytery thuneihna : Presbytery hian Kohhranten
an Bial kaltlanga Kohhran Upa thlan an dil chu a pe thei a,
Upaa thlan tlinte chu Inkhawmpuiah a nemnghet \hin. A
PRESBYTERY LEH SYNOD INRELBAWL DAN 77

huam chh<nga Biak In zawng zawng chu a ta a ni a, khawii


veng Biak In pawh luahtu awm lovin ruak ta sela, a ruang a
hlawm \hin. Kohhran siam hna hi a kut a ni a, Preaching
Station-te Kohhran puitlinga hlan kainaah thu a nei bawk.
Pastor-te rawngbawlna report dawngin, a endik bawk a, a
huam chh<nga Pro. Pastor-te chu Pastor-a nemngheh leh
nemngheh loh thuah thuneihna thui tak a nei bawk.

B. SYNOD INRELBAWL DAN


Synod inrelbawl dan hi a tam tham deuh avangin a
ruhrel chauh tarlang ila, chawlhni leh lamah kan chhunzawm
dawn a ni. Synod hi Kohhran hming a ni lo va, Presbyte-
rian Kohhran inkhawmpui hming atana hman a ni a. A
hnuaiah Presbytery inkhawmpui a awm a, a chungah Gen-
eral Assembly inkhawmpui a awm bawk.
1. Synod puipate : Synod puipate chu Moderator, Sec-
retary Senior leh Junior, Finance Officer pahnih, Statisti-
cian-te an ni a. Moderator atan chuan kum tinin Minister/
Pastor zinga mi ruat \hin an ni. Secretary leh Statistician
atan chuan Upa pawh ruat an ni \hin a, Finance Officer-te
hi Minister-te an ni ber.
2. Synod Inkhawmpui : Synod Inkhawmpui hi kum tinin
December chawlhni vawi hnihna hmanga neih \hin a ni a,
chutah chuan Moderator chu Chairman a ni a, Committee
zawng zawng a kaihruai bawk. Bial leh Presbytery ang
bawkin Synod Inkhawmpui rorel thei chinte chu palai nisa
leh palai thlan an ni a. Palai nisate chu Pastor/Minister leh
Pro. Pastor zawng zawng te, Synod Committee peng chi
hrang hranga Committee member te, Presbytery Moderator
leh Ziaktu te, Kohhran Hmeichhia leh K.|.P. aiawh te an
ni. Palai thlante chu Presbytery tin a\anga dân zawhkim 400
aiawha pakhat \heuh thlan chhuahte an ni bawk.
78

3. Synod thuneihna : Mizoram Synod chu Mizoram


chh<nga Presbyterian Kohhrana thuneitu sâng ber a ni a.
Mi \henkhatte phei chuan kan Kohhran hi ‘Synod Kohhran’
min ti mai \hin a. Synod Kohhran kan ni lo va, Synod chu
kan Inkhawmpui Lian hming a ni zawk a. A thuneihna chu
sawi sen ni lo mah se, a tlangpuite chu –
1) Pastor Bial leh Presbytery a siam thei a, a \hiat leh thei
bawk
2) Synod Department-te a enkawl a, a din belhin a \hiat
leh thei bawk
3) Pastor tur a chher a, a la a, a ban leh thei bawk
4) Budget a siam a, a dawng a, a hmang a, a enkawl
bawk
5) Kohhran pum pui chet velna reng rengah chuan thutawp
siam theitu a ni
4. Synod Committee pawimawhte : Chawlhni lehah
Synod Office kalhmang kan zir ang a, chuta bet ve si lo,
Synod Committee pawimawh pathum chu hetah hian tarlang
ila –
1) Executive Committee : Synod aiawha committee sang
ber a ni
2) Pastoral Committee : Kohhran leh Pastor enkawltute
3) Nomination Committee : Syn od Inkhawmpu i Pro-
gramme leh chanvo ruahman
lawktute.
Presbytery leh Synod inrelbawl dan tlangpui chu kan
sawi ta a. A hlawm hlawk hlawka kan sawi pawh hian a la
kim lo nasa hle a ni tih hria ila. Engpawh ni se, Presbyte-
PRESBYTERY LEH SYNOD INRELBAWL DAN 79

rian Kohhran kalhmang hi a \hain a inawp dan hi a fel em


em a. India rama Presbyterian Kohhran inzawmkhawm Pres-
byterian Church of India hnuaiah Assembly eng emaw zat a
awm a, Assembly hnuaiah chuan Synod hrang hrang a awm
leh a, Mizoram Presbyterian Kohhran pawh hi Synod hrang
hrang zinga pakhat a ni. Pathianin a awmpui tlat avangin a
din tirh a\angin a la phel ve ngai lo va, hma a la sawn deuh
deuh zel a ni. Chutiang Kohhrana kan awm ve theih avangin
lawmthu kan sawi tur a ni.

Chang vawn : Rom 12:5


...chutiang bawkin keini tam tak ni mah ila, Kristaah
chuan taksa pumkhat kan ni a, a mal malin inpeng tawn
\heuh kan ni.

Zawhna
1. Presbytery thuneihnate kha in hriat apiang han sawi
teh u
2. Presbytery palai thlante kha dan zawhkim engzat aiawh
nge?
3. Synod puipate kha tute nge?
4. Synod thuneihna tlangpuite kha han sawi teh u
80

ZIRLAI–12
SYNOD OFFICE KALHMANG

Kawhhmuh tum : Synod Office hi mipuite ta a nihzia


hriattir
Chhiar tur : I Pet. 4:17; 5:2-4

ZIRTIRTUTE TAN
Synod Office kan tih hian Office building pui ber chauh
ni lovin, Aizawl khawpui chh<nga Synod Office peng hrang
hrangte a huap a. A vaia kan zir vek dawn chuan chawlhni
eng emaw zat zir tura ruahman a ngaih dawn avangin a
tlangpui chauh kan hr<t leh mai dawn a ni. Kan Kohhran
hmalakna hi a zau avangin Kohhran Upate tan ngei pawh
hriat kim sen tak tak a ni ta lo va, naupang zawkte phei chu
an bangbo lehzual ang. Chuvangin, dân chh<nga l<t turten
a kawng bo lo tawka an hriat ve tur chauh zir ila, chu pawh
chu a sawi dan chin tawk thiam a har viau dawn a ni.
Zirtirtute inbuatsaih nan Synod Office hi a lo zîk chhuah
dan hr<t thuak thuak ila. Kum 1947 hma lamah kha chuan
Kohhran hian Office mumal tak a la nei lo va, Zosapte
kutah khan engkim hi a awm vek mai \hin a. Kum 1910-ah
Inkhawmpui Lian hmasa ber an nei a, chu chu ‘Presbytery’
an vuah a, hun kal zela ‘Synod’ kan tih tak hi a ni a. A tir
lamah chuan Mizoram hi Presbytery pathumah \hen phawk
a ni a, Zosap pathumin an awp \heuh va, Presbytery Office
pawh phuahchawp deuhvin an nei ve a, chu chu Zosapte
chuan an keng kawh mai a.
SYNOD OFFICE KALHMANG 81

Kum 1948-ah chuan Office kalhmang fel deuh zawk


din a ni ta a, Office Clerk pakhatin a nghak ve ta a. Lehkha
l<t leh chhuak zawng zawng chu Office Clerk chuan amahin
a buaipui vek a, Peon pawh an la nei lo. Chutih hun lai
chuan Pastor Bial pawh 33 an ni tawh a, Pastor 35 an nei ta
bawk a, an Budget pawh Rs. 55,730.00 lai a tling ve tawh
a. Chuvangin hun puma thawk tur Treasurer pawh an nei
ve ta a, Clerk leh Treasurer-te chuan ni tinin Office an
nghak dun ta a ni. Office-a tih tur petu ber chu Moderator
leh Secretary-te an ni a, anni chuan hotu chan an chang ber
a ni. Hun a lo kal zel a, 1954-ah chuan peon pakhat an nei
leh a, tichuan Office nghaktu chu pathum an ni ta a. Kum
1966-ah chuan account lam khawihtu tur an la leh a, mi
paliin Office-ah an thawk leh a. Kum 1969-ah chuan Of-
fice-a hotu ber chan chang turin General Secretary an nei
leh ta a, 1974-ah phei chuan Office hman turin Jeep thar an
nei ta hial a ni.
Kum 1973-ah Synod Inkhawmpui chuan Synod Office
inawp dan (Organisational Set-up) thar a duang chhuak ta
a, chu chu 1974-ah hman \an a ni ta a. Office khaipa ber
General Secretary dinhmun chu tihtawp a ni a, Office hnaa
mawhphurtu atan Executive Secretary pathum neih a ni ta
a. Executive Secretary pathumten hna an insem dan tur
pawh Synod chuan a duan felsak vek a. An zinga kum upa
ber chuan hotu chan a chang a, ‘Senior Executive Seretary’
tia vuah a ni a. Kum 1989 a\angin Moderator pawh a hmaa
Bial vawng chunga thawk mai \hin kha a Bial vawn bansanin,
ni tinin Office-a \hu ve tura tih a lo ni ta bawk.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiinah hian Synod Office kalhmang
tlangpui kan zir dawn a. Synod Office pui ber chu Aizawl
82

Mission Vengah a awm a, in lian tak a ni a. Office in pui


ber bâkah a bul velah pawh Office kalna in hrang hrang a
awm bawk. A thawktute pawh ni tinin mi zali rual vel an
bung reng a, hna chi hrang hrang an neih avangin Depart-
ment chi hrang hrang a awm a, chungte chu a tlangpuiin
kan zir dawn a ni.
1. Synod Office Puipate : Synod Office-a thawktute hi a
tę ber a\anga a lian ber thlengin awmze nei taka inkhaichhawn
a ni a. Office pum puia hotu chan chang leh mawhphurtute
chu – Moderator leh Executive Secretary pathumte an ni
ber. Moderator hi Synod Committee pawimawh zawng
zawnga Chairman a nih avangin Synod pum puia a khaipa
ber a ni a. Ni tin Office hna chelh dingtu leh mawhphurtute
chu Executive Secretary pathumte hi an ni ber zawk. An
pathum hian Synod hmalakna pęng tinte hi office a\anga
enkawlin, mawhphurhna an insem thlap a. An zinga kum
upa ber chuan hotu chan a chang a, ‘Senior Executive Sec-
retary’ vuah a ni a, a mawhphurhna pawh a rit ber a ni.
Anni hi ‘Synod Secretary’ kan tihte nen ngaih pawlh loh
tur an ni a, Synod Secretary pahnihte chuan ni tinin office
an kal ve lo a ni.
2. Department Head-te : Synod Office-ah hian depart-
ment hrang hrang a awm a, department tinte chuan commit-
tee hrang \heuh an nei a. Department puitling bikah chuan
hotu ber chu Department Head a ni a, Committee Secretary
a ni nghal bawk a. An department-ah chuan thawktute a vil
a, chawlh a pe thei a, department hman tur budget leh
report a siam a, Synod-ah a theh lűt a, committee a ko va,
committee thu a bawh zui bawk a. Department tinte hi Ex-
ecutive Secretary pathumten chanvo insemin an enkawl bawk
a, \ul bik thilah chuan Department Head-ten an râwn a,
office viltu tak tak chu Department Head-te hi an ni zawk.
SYNOD OFFICE KALHMANG 83

3. Superintendent : Synod Office pui bikah Superintend-


ent a awm a, amah pui turin Asst. Superintendent a awm bawk
a. Anni hian Office chh<ng inenkawlna bikah mawh phurin,
Synod motor kal dan turte an vil a, office chh<nga thil thleng
leh office hna kalpui danah mawh an phur a ni.
4. Co-ordinator : Co-ordinator-te hi department hrang
hrangah mawhphurtu pawimawh tak an ni a, anmahni pui
turin Asst. Co-ordinator an awm bawk. Synod Office
kalhmangah department head ni chiah lo mah se, an thawhna
department hmalakna engkim hretu leh thawktu berte an ni.
5. Synod hnuaia Department hrang hrangte : Zirlai
11-naah Synod Committee pawimawh chi thum kan sawi
tawh a. Khami baka Synod hnuaia Department dangte chu–
1) Finance Committee : Synod sum enkawltute
2) Mizo Sunday School Union (MSSU) : Sunday School
lam ngaihtuahtute
3) Education Board : Sikul lam ngaihtuahtute
4) Theological Education Board : Pathian thu zirna lam
ngaihtuahtute
5) Communication Board : Press leh Bookroom enkawltute
6) Mission Board : Chanchin |ha hril darhna lam
ngaihtuahtute
7) Hospital Board : Damdawi In enkawltute
8) Music Committee : Hla lama hmasawnna ngaihtuahtute
9) Pension & Provident Fund Board : Thawktute pension
lam ngaihtuahtute
10) Synod Literature and Publication Board : Lehkhabu
chhuah lam ngaihtuahtute
11) Social Front Board : Vantlang \hatna lam ngaihtuahtute
84

12) Revival Committee : Pathian thua harh tharna


ngaihtuahtute
13) Koh hran Hmei chhia : H meichhe rawngb awl na
enkawltute
14) Kristian |halai Pawl : |halai rawngbawlna enkawltute
Heng bakah pawh hian Committee hrang hrang a la
awm a, a langsar zualte chauh kan tarlang mai a ni.
Synod Office kalhmang tlangpui chu kan sawi ta a.
Heng kan sawi takte hi a kalhmang tlangpui chauhte an ni
a, a neuh neuh a la tam em em a ni. Synod Inkhawmpui thu
ang zelin Office hi a kal a, a kalhmang a tidanglam thei a ni
tih hre bawk ila. Kan zir tak a\anga kan chhinchhiah tur
chu hei hi a ni – Synod Office-ah hian Sawrkar Office anga
hotu lawk bik, thuneihna pumhlum nei an awm lo va,
biakrâwn tur puipa bikte chu awm mah se, a kalhmang
kengtu ber chu thawhhona hi a ni. Mi mal thuneihna a awm
lo va, hna peng hrang hranga Committee-te chu thuneitu an
ni a, chungte pawh chu Synod Executive Committee hnuaia
awm an ni vek bawk.

Chang vawn : I Pet. 5:3,4


...in chante chungah intilal hek lovin, pawlho entawnan
insiam zawkin ho rawh u. Tin, Beram Vengtu Lalber chu a
lo lan hunin, ropuina lallukhum vuai thei lo chu in hmu
ang.

Zawhna
1. Synod Office puipate kha engte nge?
2. Kumina Moderator hming han sawi teh u
3. Synod Office-ah Department eng zat nge kan neih?
.....
SYNOD OFFICE KALHMANG 85

|HEN LINA
SAKRAMEN

|hen linaah hian kan Kohhranin Sakramen pahnih kan


neihte chungchang kan zir dawn a. A awmzia te, Baptisma
leh Lalpa Zanriah te, Sakramen Inkhawm tih te kan zir ang.
Kohhran thil serh pawimawh tak a nih avangin zirtirtute
pawh inbuatsaih uluk zual ila a \ha hle ang. Zirlai tawpah
hian zirlaiten en lova an vawn tur thuinchhang tarlan a ni a.
Heng thuinchhang zul zui hian zirlai pawh buatsaih a ni.
En lova vawntir turte hi a remchan dan angin kar khat chh<ng
emaw homework atan pek ni se, chu chu nakina dan chh<nga
an luh dawn huna an tana \angkai tur te an ni.
...

ZIRLAI–13
SAKRAMEN AWMZIA

Kawhhmuh tum : Sakramen hlutna hriattir


Chhiar tur : Mk. 14:22-26; I Kor. 10:16-22

ZIRTIRTUTE TAN
Thupui \hen linaah hian Sakramen Pawl kan tiha a hming
tumtu ber Sakramen thu kan zir dawn a. Sakramen hi kan
Kohhran chauh ni lovin, khawvela Kohhran zawng zawng
86

deuhthaw hian thil serh pawimawhah kan neih vek a, Salva-


tion Army leh Quakers pawlte chauh hian sakramen an nei
ve lo niin a lang. Catholic Kohhran phei chuan Sakramen
pasarih lai an nei a ni.
Kan Kohhran chuan Sakramen pahnih, Baptisma leh
Lalpa Zanriah kan nei a. Heng Sakramen pahnihte chauh
hi Lal Isua din chhuah leh ruat ngheh, Kohhranho tana tih
zel tura thupekte chu an ni.
Kohhran rawngbawlna hi Bene leh Esse tia \hen phawk
a ni a. Bene chu ‘sawtpuina’ tihna a ni a, Kohhranin \ul a
tih avanga a sawtpui tura rawngbawl hna a siam a ni a, a
duh huna \hiat leh theih a ni a. Esse erawh chu pawimawh
bik thil sawina a ni a, Kohhran siam chawp ni lo, Kohhran
nihna laimu atana pek a ni a, chu chu Thu leh Sakramen hi
a ni. Thuhril leh Sakramen rawngbawl hna tel lovin Kohhran
rawngbawl hna a awm thei lo tluk a ni.
Presbyterian Kohhran chuan thu rawngbawl nan Pulpit
kan nei a, chutah chuan Pathian thu kan inzirtir a. Sakramen
rawngbawl nan Maicham kan nei bawk a, chutah chuan
Kohhran thil serh kan khawih a. Rawngbawltu kan nemngheh
chhan ber pawh hi Kohhran thil serh khawih tur leh vawng
him turin a ni a. Pastor chauhvin Sakramen a buatsaih thei
a, Pro. Pastor leh Upate chauhvin an pui thei a ni.
Hetiang taka kan Kohhranin Sakramen a ngaih urhsun
avang hian kan zir turte hi Kohhran rilru pu chunga zir a
pawimawh dawn a ni. Mi \henkhatten sakramen hi a hlutna
tak tak hre lem lovin kan chang thei a, kan chang \hin bawk
niin a lang. Chuvangin Kohhran dân chh<nga l<t turte kan
buatsaihnaah hian nasa lehzuala Sakramen hlutzia hre tura
\an kan lak a pawimawh ngawt ang.
SAKRAMEN AWMZIA 87

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Sakramen Zirlai Pawlte in nihna angin,
vawiin a\ang hian Sakramen pahnih Baptisma leh Lalpa
Zanriah chungchang kan zir \an dawn a. Baptisma chu in
nausen laiin in chang tawh a, Lalpa Zanriah erawh chu dan
chh<nga lawm luh in nih hunah in chang ve thei dawn chauh
a ni. Tunah chuan baptisma in lo chan tawh leh in la chan
ve tur Lalpa Zanriahte hi a hlutzia in hre lo mai thei. Vawiinah
hian Sakramen awmzia kan zir phawt ang a, chuta \ang
chuan a hlutzia hre thar zel turin in inbuatsaih dawn nia.
1. A \awngkam lo chhuah dan : Sakramen tih \awngkam
hi Latin Bible-a ‘Sacramentum’ tih \awngkam a\anga kan
hman zui ve tak zel a ni a. Sacramentum tih awmzia chu
‘chhinchhiahna’ emaw, ‘chhechham’ emaw, ‘rinawmna
thutiam’ emaw tihna a ni a, thil, thianghlim tura serh hran
tih nan pawh hman a ni bawk. Grik Bible-a sakramen an
sawina \awngkam chu ‘Musterion’ tih a ni a, chumi awmzia
chu thur<k emaw thuril emaw tihna a ni. Sakramen hi a
\awngkam lo chhuah dan a\ang reng hian a pawimawhzia a
lang nghal thei hle a ni.
2. Sakramen awmzia : Sakramen awmziate hi kawng
thumin sawi zau ila.
1) Rinawmna thutiam a ni : Sipaia \angte chuan
chhechham meuhvin rinawmna thu an tiam \hin. Sawrkar ta
an nih tawh avangin an hmelma tawh phawt chu kap mai
turin an intiam a ni. Keini pawh kan naupan laia Baptisma
kan chan laia kan nu leh pate intiamna chu Kohhran Dân
zawhkimah min lawm luh rualin kan kovah nghatin, rinawm
taka Isua zui turin mawh kan phur a ni.
2) Thur<k leh thuril a ni : Kan thlarau leh kan taksa
chu Lal Isua ta a ni a, chu chu hmuh theih loh, rinnain
88

kan dawng a. Sakramen kan chan hian chh<ng ril lama


hmuh theih loh chu pawn lam chhinchhiah hmuh theihin
kan tarlang ta a ni. A lan danah chuan thil satliah angin
lang mah sela, thur<k leh thuril, hriat fiah rual loh khawpa
awmze nei a ni.
3) Serh hran a ni : Buhtlei hi chaw khawrh nana siam a
nih avangin thil bawlhhlawh hawlh nan hman a thiang lo va.
Chutiang bawk chuan Sakramen pahnihte hi thil serh an nih
avangin a khawihtu tura ruatte chauhvin an khawih thei a.
A changtute nun pawh Lal Isua tana serh hran a ni bawk.
Thil serh hran chu ‘thianghlim’ tiin an sawi bawk a,
chuvangin ‘Sakramen thianghlim’ tih kher hi a sawi dan tur
tak pawh a ni.
Kan sawi tak ang hian Sakramen hi a sawi fiah dan
kawng hrang hrang a awm a. Keini Presbyterian Kohhranin
a awmzia kan sawi fiah dan chu, ‘Chh<ng lam leh thlarau
lam th il \ ha, pâwn lam leh hmu h th eih hman ga
chhinchhiahna’ tih hi a ni.
3. Sakramen \angkaina : Kan Thurin chuan, “Sakramen
hlawknate chu Krista malsawmna avang leh rinnaa changtuah
Thlarauvin a thawh avanga lo awm a ni,” tiin min hrilh a
(Thurin. No. 8). Heta a pawimawh lai tak chu, sakramen
changtu in r inna tak tak a a chan chu an T hlar au
malsawmsakna tinr>ng a dawng thei tih hi chhinchhiah ila.
Pathian khawngaihna chu Isua Kristaah a lo lang a,
kan tana Lal Isua thihna leh thawhlehna chu sakramen kan
chan hian kan \awmpuizia kan tilang a, chuvangin sakramen
hi ‘|awmpuina sakramen’ an ti bawk \hin a ni. Pathian
khawngaihna chu sakramen-ah hian chiang takin a lo lang
a, chu chu rinnain kan lo chang a ni.
SAKRAMEN AWMZIA 89

Sakramen chuan ringtu inthlahdah tur a veng a,


rawngbawl hna a tinung a, Kohhranho inpumkhatna a tipung
thei bawk. Kohhran thlarau lam chaw a ni a, kan zain chhang
tlang khata mi kan chang ho va, chawhlui hmun khat kan
kil tlang \hin a ni.
Sakramen pahnih awmzia chu kan lo zir zo ta a, a
awmze th<k zual zel chu dan chh<nga kan luh hnuah kan la
hre zui zel dawn a ni. Hei hi chhinchhiah leh ila – Sakramen
hi chang satliah tan chuan a hlawk lo va, rilru leh thinlung
taka changtute tan erawh chuan thil hmuh lohte hriat fiahna
a ni a, thlarau malsawmna dawnna hnar pawimawh tak a ni.

Chang vawn : I Kor. 10:16


Malsawmna no mal kan sawmsak \hin hi Krista thisen
\awmpuina a ni lo vem ni? Chhang kan phel \hin hi, Krista
Taksa \awmpuina a ni lo vem ni?

Zawhna
1. Latin \awnga Sacramentum tih hi kan \awngin eng
tihnate nge?
2. Grik \awnga Musterion tih hi eng tihna nge?
3. Kan Kohhranin sakramen awmzia kan sawi fiah dan
kha eng nge ni?
90

ZIRLAITE VAWNTIR TUR


1. A Kohhran tan Kristan Sakramen a siamte chu
engte nge ni?
Ch. Sakramen pahnih – Baptisma leh Lalpa Zanriahte hi a
siam (Mat. 28:19; Lk. 22:19,20)
2. Sakramen chu eng tihna nge ni?
Ch. Pathian \hatzia lantirna hmanrua leh, Krista tana rinawm
tura ringtu intiamna a ni (Mk.8:34).
3. Kohhran tan Sakramen pawimawhna eng nge ni?
Ch. Kohhranho rinna leh zirtirna vawn him nan leh
inpumkhat nan (Eph. 4:1-6)
4. Eng atan nge Kristan a Kohhran tan Sakramen a
siam?
Ch. (1) Thlarau lam thilte entir nan (Rom. 4:11)
(2) Kohhranhovin kumkhuaa Krista kan hriat reng nan
(I Kor. 11:24)
(3) Pathian thuthlung chhinchhiah nan (Heb. 9:15-17)
5. Sakramen chuan thlarau lamah engtin nge hna a
thawh?
Ch. Rinna a tinung a, a tichak a, a tinghet (Mat. 7:24ff).
6. Sakramen-ah bung eng zat nge awm?
Ch. Bung hnih – pâwn lam chhinchhiah hmuh theih leh
chh<ng lam thlarau \hatna (Rom.2:28f).
7. Chh<ng lam thlarau \hatna chu eng nge ni?
Ch. Sual thihsan leh felnaa piantharna (Rom. 6:4).
91

ZIRLAI–14
BAPTISMA SAKRAMEN

Kawhhmuh tum : Baptisma awmzia hriattir


Chhiar tur : Mat. 28:16-20; Tirh. 2:38,39; I Kor.
10:1-5

ZIRTIRTUTE TAN
Baptisma hi Kohhran pawl hrang hrangte inhnialna thu
pakhat a ni a. A awmzia kan hrilhfiah dan a inchen lo va,
kan chan dan a thuhmun lo bawk a. Mahni pawl tih dan hi
dik ber \heuhvin kan hria a, kan tih dana ti ve lote chu kan
demin kan sawi chhe mai \hin a ni. Kan zir tawh a\ang khan
Sakramen reng reng hi keini Kohhran chuan a chan dan
emaw, a bawlhlo lamah emaw kan buai thui lo va, a nihna
tak kha miin a hriat fuh kan duh ber a ni tih hriain zir ila.
Kohhran \henkhatte chuan kum 15 tling chinte chauh
baptisma an chantir a, keini erawh chuan nausen lai a\anga
chan tur a ni kan ti a. Kohhran \henkhatin tuia hnim phűm
loh chu an pawm loh laiin, keini chuan thlawrin kan chang
a, phűma changte pawh kan dem chuang bawk lo va.
Kohhran \henkhat chuan an tih dana ti ve lo Kohhrante chu
chhandam loh tur ang hiala an sawi laiin, pawl \henkhatte
chuan baptisma reng reng an nei lo bawk a.
Baptisma chungchangah hian ngaihdan leh pawm dan
a tam avangin kan Kohhranin a chin chhuaka baptisma kan
pawm dan chu kan zir seng dawn lo va. Dan chh<nga lűt
turten a kawng bo lo tawka an hriata an vawn ngheh tlat
92

turte chauh kan zir dawn a ni. Hemi baka naupangte hriat
ngei tura kan ngaihte chu lehkhabu dangte pawh chhiar
zauvin, zirtirtute kan inbuatsaih mai dawn nia.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Sakramen awmzia kan zir tawh a, tunah
hian sakramen pahnih zinga pakhat zawk Baptisma
chungchang kan zir dawn a ni. Pastor-in nausen baptisma a
chantir lai in hmu fo tawh a, eng vanga chantir nge? Eng
nge a \angkaina tih hi in ngaihtuah vak lo mai thei. Chuvangin
vawiina kan zir tur hi ngun taka in ngaihthlak chuan Baptisma
awmzia hi tun hma aiin in hre fiah ang a, chu chu nakin
zelah pawh in tan a la \angkai dawn a ni.
1. Baptisma \awngkam awmzia : Baptisma tih hi Grik
\awng a ni a, a awmzia chu tuia hnim, tuia thlawr, tuia theh,
tuia bual, tuia su, tihna a ni duah a. Baptisma tih hian a
huap zau em avangin Mizo \awnga Bible letling hmasatute
chuan thu hlawm khata dah mai dan an hriat loh avangin
Grik \awnga ‘baptisma’ tih hi an hmang zui ve ta mai a ni.
Hnim ph<m tihna ni ber sela chuan Grik \awng hmang
lovin, baptisma sawi nan ‘hnim ph<m’ tih hi a tir a\ang
khan kan hmang daih tawh ang. Chutichuan baptisma chu
‘Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hminga tuia sil’ a ni
(Mat. 28:19).
2. Baptisma hi eng vanga chan tur nge? : Lal Isua ngeiin
baptisma hi chantir turin Kohhran hnenah thu a pek avangin
baptisma hi a lo piang a ni (Mat. 28:19,20). Isua ring thar
apiangte chu baptisma chantir tur a ni a, chu chu Lal Isua
leh Tirhkohte hun lai a\anga an tih dan a ni a, kan
chhunzawm ta zel a ni. Miin Lal Isua chu Chhandamtu atan
a pawm a, mi dangte zingah Isua ringtu a nihzia hmuh
BAPTISMA SAKRAMEN 93

theiha a tarlan nan baptisma a chang \hin. Baptisma hi


chhandam nan kan chang lo va, chhandam kan nih avanga
ringtu kan nih chhinchhiah nan leh nemngheh nan Isua
thupekin kan chang tur a ni.
3. Baptisma hi engtianga chan tur nge? : A \awngkam
awmzia kan sawi a\ang hian baptisma hi tuia hnim pilin
emaw, thlawrin emaw, thehin emaw kan chantir chuan
baptisma chan dan dik a ni vek ang. Rom 6:4-ah hian, “A
thihnaah baptisma kan chanin, a hnenah ph<m vein kan
awm,” tih kan hmu a, Kol. 2:12-ah chuan, “Baptisma-ah
chuan a hnenah ph<m in lo ni ve tawh si a,” tih kan hmu
bawk a. Helai changte hi Kohhran \henkhatte chuan tuia
hnim pil ngeia baptisma chan hi a dikzia nemngheh nan an
hmang \hin. Amaherawhchu, helai changte hi ngun taka
kan en chuan, tuia ph<m lam reng a sawi lo va, tui hmanga
baptisma chan hian Lal Isua ph<ma a awm chu kan \awmpui
dan a sawi mai a ni zawk. A \awng bul lamah pawh heta
‘ph<m’ tih hi ‘Sunthapto’ tih a ni a, Isua thlâna an ph<m
sawina a ni a, chu chu “A hnenah ph<m vein kan awm,”
tiin Paulan a sawi ta a ni.
Tirhkohte Thiltih buah hian baptisma channa hmun
hrang hrang kan hmu a. ‘Khuaah’ tih vawi thum kan hmu a
(Tirh. 2:38-41; 8:12,13; 19:5), ‘in chh<ngah’ tih vawi li
kan hmu a (Tirh. 9:1718; 10:48; 16:33; 18:7,8), ‘thlalerah’
tih leh ‘lui kamah’ tih hi vawi khat ve ve kan hmu bawk
(Tirh. 8:26; 16:13,15). Heng baptisma channa hmun hrang
hrangte kan en hian inhnim theihna hmun deuh ber chu ‘lui
kamah’ tih hi a ni a, in chh<ngah te, thlalerahte chuan an
inhnim lo reng reng ang tih a hriat theih hle. Johana 3:23-
ah khan, “Chutah chuan tui a tam avangin,” tih kan hmu a.
Kha kha chu Johana baptisma a ni a, Kristiante baptisma a
nih loh avangin inhnim \an chhanah a tling lo.
94

4. Baptisma hi tu hminga chan tur nge? : Tirhkohte


Thiltih bu kan chhiar chuan, “Isua hmingin baptisma chang
\heuh rawh u,” tih kan hmu \hin a. Hei hi Kohhran \henkhatte
chuan changchawiin baptisma an chantirin, “Isua hmingin
ka baptis a che,” an ti \hin a, Isua hminga chham ve lote
chu thil tidik lovah an puh \hin. ‘Isua hmingin chang rawh
u’ tih awmzia hi a \awng bul lamah chuan ‘Isua thuneihnain
chang rawh u’ tihna a ni, Isua thuin tih hi Mizo \awnga an
lehlinin ‘Isua hmingin’ tia lehlin a ni. Chuvangin Isua hmingin
tih hi baptisma chan laia a chham dan tur (formula) a ni lo
va, chantir tura thupetu thuneihna hming a ni zawk. Chan
laia a chham dan tur chu amah Lal Isua ngeiin Pa leh Fapa
leh Thlarau Thianghlim hminga chantir turin thu min pe a
ni (Mat. 28:19). Vawiin thleng hian baptisma hi Isua thuin
Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hmingin kan la chang
zel a ni.
5. Tute nge baptisma chang ang? : Baptisma chang turte
chu Lal Isua ringtute leh an fate an ni a (Tirh. 2:39). Kohhran
\henkhatte chuan naupangte an baptis lo va, keini erawh
chuan nausen lai a\angin baptisma kan chantir thung a. Isua
ringtute tih hi ‘Isua mite’ tihna a ni mai a. Nausente hi Isua
mite leh Isua ringtute an ni em tiin zawt ta ila “Ni e” tih hi
a chhanna tur a ni ang. Amah kan Lal Isua ngeiin, naupangte
a kuangkuah a, mal a sawm a, “Pathian ram chu hetiang
mite ta a ni si a,” a ti a. Puitlingte hnenah pawh, “Pathian
ram chu naupang t>in a lawm anga lawm lo apiang a
chh<ngah an l<t tawp lo vang,” a ti bawk a ni (Mk. 10:13-
16). Chuvangin baptisma chang turte chu ringtute leh an
fate an ni a, nausente pawh chhandamna changtute an nih
avangin ringtute an ni a, baptisma an chang ve tur a ni.
6. Baptism a pawimawhna : Juda-te chuan Ju da
chhungkuaa mi an nihzia chhinchhiah nan serh an tan a;
BAPTISMA SAKRAMEN 95

chutiang bawk chuan Kristiante chuan Lal Isua ringtu kan


nihzia chhinchhiah nan baptisma kan chang ve \hin a ni.
Kohhran chh<ngkuaa mi kan nihzia entirna a ni bawk. School
naupang chuan form a ha a, a form hak avangin school
naupang a ni lo va, school naupang a nih avangin form a ha
zawk a ni. Chutiang bawkin baptisma kan chan avangin
chhandam kan ni lo va, chhandam kan nih chhinchhiah nan
baptisma hi kan chang ngei tur a ni. Chu chu Lal Isua
thupek a nih avangin a pawimawh a ni.
Baptisma chu Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim
hminga tuia sil a ni. Hei hi Krista nena kan inzawmna te,
Thlarau Thianghlim zara piantharna leh tihnunna
chhinchhiahna leh nemnghehna a ni (Thurin No. 8).
Chuvangin Kristiante tan chuan baptisma chan hi thil
pawimawh tak a ni a, ringtute tan chuan chan ngei chi a ni.
Baptisma vawi khat aia tam chan hi Kohhranin a \ul a ti lo
bawk.
Chang vawn : Mat. 28:19, 20
Chutichuan kal ula, hnam tina mi zirtirahte siam ula, Pa
leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hmingah chuan baptis ula,
thu ka pek zawng zawng che u pawm turin zirtir rawh u.
Zawhna
1. Baptisma tih hi eng tihna nge ni kha?
2. Tirhkohte Thiltih bua baptisma channa hmun kan hmuh
te kha engte nge?
3. Baptisma hi tu hminga chan tur nge?
96

ZIRLAITE VAWN TUR


8. Baptisma hi eng nge ni?
Ch. Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hminga tuia sil
(Mat. 28:19)
9. Baptis nan eng thil nge an hman?
Ch. Tui. Chu chu Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim
hminga mi an baptis-na chu a ni (Mat.28:19; Tirh. 8:36).
10. Eng vangin nge mi an baptis ang?
Ch. Lal Isuan Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hminga
baptis tura thu a pek avangin (Mat. 28:19).
11. Tute nge an baptis ang?
Ch. Ringtute leh an fate (Tirh. 2:39)
12. Eng vangin nge nausente an baptis?
Ch. (1) Puitling ang bawka Pathian chhandamna changtute
an nih avang leh (Mk.10:14),
(2) Thuthlung Hluiah naupangte an tel anga Chanchin
|haah pawh naupangte an tel avang leh (Gen.
17:10ff; Mk. 10:14f),
(3) Pathian khawngaihna leh chatuan nunna chang tlak
an nih avangin an baptis \hin a ni (Mat. 19:14f;
Mk. 10:14f).
13. Baptisma chan ringawtin chh<ng lam thlarau \hatna
a pe thei em?
Ch. Pe thei lo. Chh<ng lam thlarau \hatna petu chu Thlarau
Thianghlim a ni (Deut. 30:6; Joh. 6:63; II Kor. 3:6).
BAPTISMA SAKRAMEN 97

14. Baptisma hi vawi khat aia tam chan tur em ni?


Ch. Ni lo. Lalpa pakhat a ni a, baptisma pawh pakhat a ni
(Eph. 4:5)
15. Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hminga
baptisma chan hian eng nge a hriattir?
Ch. (1) Pathian pakhata mi pathumte chu a tua mah thlei
bik lova biak leh rin tur tih a hriattir (Mat. 28:19)
(2) Chhandam ni turin Pathian thu ruat leh a hnathawh
chauh rin tur a ni tih leh, vantlang zinga \an tur a
ni tih a hriattir (Rom. 1:17; 10:9f).
(3) Kumkhuaa Pathian ro luahtu ni tura Pa leh Fapa
leh Thlarau Thianghlim hnena inpekna a ni tih a
hriattir (Rom. 12:1).
(4) A Kohhran thianghlima tel nih a hriattir (Eph.
2:19ff; I Kor. 12:27).
98

ZIRLAI–15
LALPA ZANRIAH SAKRAMEN

Kawhhmuh tum : Lalpa Zanriah Sakramen awmzia


hriattir
Chhiar tur : Joh. 6:53-58; Lk. 22:14-23

ZIRTIRTUTE TAN
Baptisma sakramen kan zir zo va, Lalpa Zanriah
sakramen chungchang kan zir leh dawn a ni. Lalpa Zanriah
kan tih hian kan thinlungah chuan Lal Isua tuarna Kalvari
tlang lam a hawi deuh ber a. Hla kan sak pawhin a tuarna
lam deuh hlir kan sa bawk a. Lalpa Zanriah chu Krista
thihna hriat reng nana chhang leh uain chanho hi a ni, tiin
kan sawi \hin bawk a. Amaherawhchu, Lalpa Zanriah
Sakramen hian Lal Isua pian a\anga a thih thleng a huap a
ni tih hi zirlaite thinlunga kan tuh tur chu a ni ang.
Lalpa Zanriah Sakramen hi Thuthlung Thar Kohhran
hmasate hun a\anga ngaih pawimawh hlawh tak a ni a.
Nimahsela hun laihawl (Middle Age) vel a\angin Lalpa
Zanriah Sakramen chungchangah hian inhnialna nasa tak a
lo chhuak ta a. Chung ngaihdan hrangte chu hetiang a ni –
1) Roman Catholic Kohhran ngaihdan : “Chhang leh
Uain chu \awng\aia hlan a nih hnuin, chhang leh uain a ni
tawh lo va, Krista taksa leh thisen tak tak a ni,” an ti a. Hei
hi ‘nihna insawn’ (Transubstantiation) tiin an vuah.
2) Luthera Kohhran ngaihdan : “Bawnghnuteah tui kan
pawlh chuan tui leh bawnghnute chu lak hran theih lohva a
LALPA ZANRIAH SAKRAMEN 99

infin ang hian, chhang leh uain chu Krista taksa leh thisen
nen a i nfin ta a ni ,” an ti . Hei hi ‘ni hna infi n’
(consubstantiation) an vuah.
3) Zwingli-a ngaihdan : “Chhang leh Uain hi Lal Isua
kan tana a tuarna hriat rengna tura chhinchhiahna a ni,” a ti
a. Hei hi ‘hriat rengna’ emaw ‘chhinchhiahna’ emaw an
vuah a.
4) Calvin-a ngaihdan : “Tuiah lapua kan chiah a, kan
lak chhuah lehin, lapua chu lapua ni reng mah se, tui a pai
tawh a. Chutiang bawkin chhang leh uain hi \awng\aia kan
hlan hnuin Krista taksa leh thisen chuan thlarauvin a luah
khat a, a changtuin rinnain kan dawng a ni,” a ti a. He
ngaihdan hi ‘dawnna’ (receptionism) an vuah.
Keini, India ram Presbyterian Kohhran Thurin No. 8-
naah chuan, “Sakramen-a hlawkna awm chu, a sakramen
thil vang a ni lo va, a \hehtu vang a ni hek lo. Krista
malsawmna avang leh rinnaa changtuah thlarauvin a thawh
avang chauh a ni,” tiin Lalpa Zanriah hi kan pawm a.
Amaherawhchu, 2004-a P.C.I. Gen. Assembly-in kan Thurin
a en \hat khan, “...a sakramen thil vang a ni lo va, a \hehtu
vang a ni hek lo,” tih lai hi a paih ta a. A chhan chu tun
hma lama Kohhran inhnialna boruak thlir chunga thurina
telh a nih vang a ni. Engpawh ni se, Presbyterian Kohhrante
chuan a Sakramen thil lam aiin a changtuin rinna nunga a
chan chu a pawimawh berah kan ngai a ni. Hei hi zirlaite
thinlunga tuh kan tum ber pawh ni sela.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Baptisma sakramen kan zir tawh a, Lalpa
Zanriah sakramen kan zir ve thung dawn a. Baptisma chang
turte chu nausen a\anga puitling thleng an ni a. Lalpa Zanriah
100

erawh chu Kohhran dan chh<nga awmte chauhvin an chang


\hin. Baptisma chu Lal Isua ta, amah ringtu apiangte chan
tur a ni a, Lalpa Zanriah erawh chu Lal Isua hriatrengna
thil a nih avangin mahni inenfiah theite chauh chan turin
Kohhranin a ruahman a ni. Hemi chang tur hian nangni
ngei pawh Kohhranin a buatsaih mek che u a, hei hian
Kohhranin Lalpa Zanriah kan ngaih pawimawhzia a tilang
hle a ni.
1. Lalpa Zanriah Sakramen awmzia : Lalpa Zanriah
chu Krista thihna hriat reng nana chhang leh uain chan ho
hi a ni... tiin kan Thurin No. 8-naah a awm a. Hming
hrang hranga sawi a ni a, a hming hrang hrangte hian a
awmzia a tilang nghal zel bawk a, chungte chu –
1) Lalpa Zanriah (I Kor.11:20) : Kristan kan tana a
tuarna leh a inpekna hriat reng nana ringtute thlarau lam
chaw kil hona sawi nan an hmang.
2) Inpawlna Thianghlim (I Kor. 10:16) : Hei hian Lal
Isua leh amah ringtute kan inpawlna leh ringtu leh ringtu
kan inpawlna te a keng vek a. Inpumkhatna te, inunauna te,
Kristaa chanvo thuhmun kan chanzia te sawi nan an hmang.
3) Lawmthu sawina (Mat. 26:27) : Lal Isua kan tana a
inpekna avanga ringtuten lawmna ruai kan kil sawi nan an
hmang.
4) Intiamna (Mk. 14:2; I Kor. 11:26) : Lal Isua a lo kal
leh hma zawng atana rinawm taka nung tura kan intiamna
sawi nan an hmang bawk.
Heng kan sawi tak a\angte hian Lalpa Zanriah Sakramen
awmzia chu \awngkam khata sawi fiah hleih theih a ni lo tih
kan hre thei âwm e. A awmze bul tumtu ber chu Lal Isua
thihna hriat rengna hi a ni a, chumi a\ang chuan kawng chi
hrang hrangin awmzia a nei zui a ni.
LALPA ZANRIAH SAKRAMEN 101

2. A din chhuaktu : Lalpa Zanriah Sakramen din


chhuaktu chu amah Lal Isua ngei hi a ni. A thih dawna a
zirtirte nen chawhlui an kil lai khan, “Min hriat reng nan
hei hi ti \hin rawh u,” tiin a chah a. Lal Isua thih hnua
Kohhran a lo din phat a\angin Lalpa Zanriah Sakramen hi
an nei nghal a, Lal Isua thupek a nih avangin Kohhranten
an ngai pawimawh hle a ni. He sakramen chungchanga a
thupek chu Chanchin |ha buahte leh Korinth lehkhathawnah
kan hmu a ni (Mat. 26:26-29; Mk. 14:22-25; Lk. 22:17-
20; I Kor. 11:23-26).
3. A hmanrua : Lalpa Zanriah buatsaih nana thil hmante
chu chhang leh uainte hi an ni. Chhang leh uain hi Juda-ten
Kalhlen Kűt chaw an buatsaih laia an ei \hin a ni a, Lal Isua
dam laia an ei leh in bera an hman \hin a ni bawk. Chhang
chu Lal Isua taksa \awmpuina leh entirna a ni a, uain chu
Lal Isua thisen \awmpuina leh entirna a ni bawk. A hmanrua
hi chu thil mawl te a ni a, nimahsela hmuhsitawm takin lang
mah se, Lal Isua thupek a nih avangin Pathian khawngaihna
dawnna kawng pawimawh tak leh Kristian nun \han lenna
atan thlarauvin a hmang \hin a ni. Chuvangin a hmanraw
lamah buai lovin, a entir leh a tum te, a thupetu ngaihtuahin,
rinna nunga chan tur a ni.
4. Lalpa Zanriah kil dan tur : Lalpa Zanriah kan kil
dawnin urhsun tak leh thinlung taka kil tur a ni. Mahni nun
insiam thar tumin, sual sim leh nun thara nun tum tlat chunga
kil tur a ni. Tih tak zetna a pawimawh ber a, nuih leh thil
dang daih ngaihtuah chunga kil tur a ni lo va, kan bula mite
pawh biak loh tur a ni. Lalpa Zanriah hi thil zahawm ber,
nunna thu leh thihna thu kengtu a nih avangin zah taka kil
tur a ni a, a kil mai maite chuan hlawkna an neih loh bakah
Pathian pawi an khawih a. Tih takzeta kiltute erawh chuan
hlawkna an chhar a, chu chu Pathian lawmzawng a ni.
102

Lalpa Zanriah Sakramen chungchang chu kan zir ta a.


He Sakramen hian kan tana Lal Isua inpekna a tar lang fiah
hle a. Keimahni avanga leia a lo kalna te, rawng a bawl dan
te, a thiha a thawhleh dan te, a lo kal lehna thlengin kan
tana a inpekna a huap a ni.

Chang vawn : I Kor. 11:26


Chu chhang chu in ei a, no chu in in apiangin, a lo kal
leh hma loh zawng Lalpa thihna chu in entir \hin a ni si a.

Zawhna
1. Lalpa Zanriah Sakramen awmze palite kha engte nge?
2. Lalpa Zanriah Sakramen buatsaih nana hmanruate kha
engte nge nia, eng nge a entir?
3. Lalpa Zanriah Sakramen kil dawna kan rilru put dan
turte zirtirtute nen sawi ho ni sela.

ZIRLAITE VAWN TUR


16. Eng hriat reng nan nge Lalpa Zanriah hi an siam?
Ch. Krista thihna leh chumia chhandamna kan chan hriat
reng nan (I Kor. 11:26).
17. Lalpa Zanriah atana thil hmante chu engte nge ni?
Ch. Chhang leh uain (Mat. 26:26-28).
18. Eng entirna nge ni?
Ch. Krista taksa leh thisen (I Kor.10:16).
LALPA ZANRIAH SAKRAMEN 103

19. Changtute hnena chhang leh uain pek hian eng nge
a entir?
Ch. Pa Pathian chuan Krista a pe a, a ringtute hnenah Krista
chu a inpe tih a entir (Joh. 6:51).
20. Lalpa Zanriah kil \angkaina eng nge ni?
Ch. Chhang leh uain hi kan taksa tan chaw a ni angin,
Krista taksa leh thisen chu kan thlarau tan chaw a ni
(Joh. 6:53).
21. Eng vangin nge Lalpa Zanriah kan kil \hin?
Ch. (1) Kristan, “Min hriat reng nan hei hi ti \hin rawh
u,” a tih avang te (Lk. 22:19; I Kor. 11:24);
(2) Krista leh a kraws kan \an avang te (Gal. 6:14);
(3) Krista thihna chu sual tana remna leh chhandamna
a nih kan rin avang te (Heb. 10:10ff; Eph. 2:4ff);
(4) Krista kan rina, kan pawm avang te (Joh. 3:15;
Eph. 2:8);
(5) Krista inhlannaa Pathian pawl kan duh avangtein
Lalpa Zanriah kan kil \hin a ni (I Joh.1:3).
104

ZIRLAI–16
SAKRAMEN INKHAWM

Kawhhmuh tum : Sakramen inkhawma rilru put dan


hriattir
Chhiar tur : I Kor. 10:31; 11:27-32

ZIRTIRTUTE TAN
Sakramen pahnih kan neih avangin Sakramen inkhawm
pawh chi hnih kan nei a. Amaherawhchu, inkhawm vawi
khatah Sakramen pahnihte hi kan buatsaih ve fo bawk \hin.
Mipui rilruah chuan a tlangpuiin Baptisma Sakramen
inkhawm hi Lalpa Zanriah Sakramen inkhawm aiin a tla na
vak lo em ni aw tih theih a ni a. Baptisma chauh kan tih
dawn phei chuan sermon inkhawm kar lakah kan zeh ral
mai chang a awm \hin. Duhthusamah chuan a hranpa ve vea
Sakramen pahnihte inkhawm hi neih theih a \ha ber a, chu
chu Kohhran kalhmang pawh a ni zawk bawk. Pathian Biak
Inkhawm Hruaina Bu-ah pawh a hranpa ve vea inkhawm
dan chi hnihte hi tarlan a ni.
Heta kan zirlaiah hian Sakramen inkhawm kalhmang
hrim hrim aiin, Kohhran dân chh<nga l<t tur bikte hriat
atana pawimawh tur hawiin zir kan tum ang. A tlangpuia
kan sawi chuan Sakramen hi kan Kohhran thil serh pawimawh
a nih laiin, a puala kan inkhawmna hi duh aiin kan ngai
pawimawh tawk lo hle a. Kohhran \henkhatah chuan
inkhawm pangngai aiin Sakramen inkhawmah hian kan kal
\ha lo tlat zawk \hin a, hei hi thil pawi tak a ni. Sakramen hi
thuin kan ngaisang a, a takin kan ngainep tihna a ni ang.
SAKRAMEN INKHAWM 105

Inkhawm pangngaia inkhawm ngai lo deuhte pawh dan


chh<nga awm an nih chuan, Sakramen inkhawmah hi chuan
kal hram hram tur an ni zawk ang.
Kohhran puitling chuan Sakramen inkhawm hi an
ngaisang a, Kohhran chakna hnar a nihzia an hria a.
Amaherawhchu, Kohhran puitling lo deuhte chuan Kohhran
thil serh reng reng hi ngaih pawimawhna an tlachham deuh
\hin. Chuvangin Kohhran dan chh<nga lawm luh turte hnenah
hian Sakramen inkhawm pawimawhzia hi an thinlunga an
vawn ngheh tlat tura zirtir thiam a \ul hle a ni. Dan chh<ngah
tleirawlte kan lawm l<t a, Kohhran thil serh an ngaihnep
nghal mai chuan a fel lo vang. Chuvangin dan chh<nga an
luh ruala Sakramen kil nghal pawh hi a theih hramna hmunah
chuan a \ha ber ang.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Sakramen pahnih chungchang kan zir zo
tawh a. Vawiinah hian Kohhran thil serh pawimawh tak
pahnih kan zir takte kha, a taka a pawimawhzia kan tih lan
theih nan ‘Sakramen inkhawm’ tih kan zir leh dawn a ni.
Baptisma Sakramen inkhawm hi chu in tel fo tawhin a rinawm
a, Lalpa Zanriah Sakramen Inkhawm erawh chu in la bang
bo deuh mai thei. Chuvangin nakin lawka dan zawhkim in
nih huna in zir chawp loh nan vawiina kan zir tur hi ngun
takin in ngaithla dawn nia.
A. Baptisma Sakramen inkhawm : Baptisma Sakramen
Inkhawm hi sermon inkhawm pangngaiah Kohhran
\henkhatte chuan an zep mai \hin a. A hranpa liau liauva he
inkhawm hi neih theih a \ha ber a ni. Hemi puala inkhawm
dan kalhmang tlangpui kan hriat turte chu hengte hi an ni:
106

1. A pawimawhna : Kan zir tawh ang khan Baptisma hi


Lal Isua ringtu leh a mite kan nih chhinchhiah nan kan
chang a. Baptisma kan chan hian khawvel hnenah Isua ringtu
kan nihzia kan puang chhuak a ni. A mite ni tura Lal Isuan
a Kohhranho hmanga min chhinchhiahna inkhawm hi a ropui
hle a, Kohhran mipuite pawhin kan ngaihlu tur a ni ang.
Khawvela Political Party-te pawhin an party-a l<t tharte chu
an pualin inkhawm an buatsaihsak hial \hin a, ropui takin
an lawm l<t \hin a. Chutiang bawkin baptisma changte hi
Kohhran mi leh saa kan lawm luhna leh Pathian mi an nih
chhinchhiahna hun hlu tak a ni a, Kohhran inkhawm urhsun
tak a ni.
2. A kalhmang tlangpui : Baptisma inkhawmah hian Pas-
tor chanvo a awm a, a changtute chanvo a awm a, mipuite
chanvo a awm bawk a. Kan dinhmun \heuhvah kan
pawimawh vek a, he inkhawm tihlawhtlingtu hi kan ni vek a
ni. Chungte chu sawi zau deuh ila –
1) Pastor : Baptisma chantir theitu chu Pastor/Minister
chauh a ni a, Pro. Pastor emaw, Upate emawin an chantir
thei lo. Pastor chuan baptisma chang tur nausen nu leh pate
hnenah an fate chu Lal Isua anna lama hruai puitling turin a
intiamtir a. Puitling baptisma changte hnenah pawh rinawm
taka Lal Isua zui turin a intiamtir bawk a. Hetah hian
Sakramen awmze pakhat ‘intiamna’ kan tih kha a taka hman
a ni ta a ni. An intiam hnuin Pastor chuan baptisma chantirna
thuchham chu Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hminga
chhamin Pathian hnenah a hlan a. Heta \ang hian baptisma
changte chuan baptisma awmze pakhat, chhinchhiahna mak
tak chu an chang ta a ni.
2) A changtute : Baptisma changtute chuan Lal Isua
tana rinawmna thu an tiam chu thinlung taka tiam turin
mawh an phur a ni. Nu leh pa \henkhatte chuan an intiamna
SAKRAMEN INKHAWM 107

hi an fate tan an <m zui tawk lo hle \hin a. Chu chu thil
pawi tak a ni a, Pathian leh a Kohhranho hmaa dawt sawina
a nih avangin a mawh a rit hle a ni. Chuvangin baptisma
chan hian kan nun zui zel dan tur a hril nghal a, chutianga
nung turin kan intiam a, chhinchhiahna kan pu tawh a ni.
Nausen baptisma chantir dawnin a nu leh pate chu Kohhran
dan zawhkim lo ve ve an nih chuan chantir theih a ni lo va,
pakhat zawk tal chu dan chh<nga awm an ni tur a ni a,
chantirna hmunah pawh dân chh<nga awm nupate chuan an
fa chu an dinpui ngei Kohhranin a phut a ni.
3) Mipui : Baptisma Sakramen inkhawmah hian mipuite
hi a thlirtu ringawt kan ni lo. Pathian hminga baptisma
changtute thutiam chu Kohhran hminga hriatpuitu
pawimawh tak kan ni. Pastor-in baptisma changtute lu
chungah kut nghata malsawmna thu a chham laiin dingin
kan lo hriatpui a, a tawpah ‘Amen’ kan lo tih hi mipuite
chanvo ropui tak a ni.
B. Lalpa Zanriah Sakramen Inkhawm : Lalpa Zanriah
Sakramen Inkhawm hi Kohhranho inkhawm puithu tak a ni
a, a kalhmang tlangpui tarlang leh ila.
1. A pawimawhna : Kohhranhoten Lalpa Zanriah kan
chan hi thlarau lam ruai kan kil hona a nih avangin a
pawimawh hle a. A pawimawhzia hretute chuan he
inkhawmah hian thlarau lamah chakna thar an nei \hin a, a
pawimawhna hre lem lote erawh chuan an sawtpui lem lo
bawk. He ruai ropui ber eia in tur hian Lal Isuan keini mi
sualte min sawm duh a, kan chan tur a taksa leh thisen chu
kan thlarau tan nunna a ni a. Chuvangin Kohhran dan
zawhkim kan nih chuan he inkhawm hi kan tel ve ngei
ngeina tur a ni a, hun danga inkhawm peih vak lo kan nih
pawhin hetah hi chuan kal hram hram kan tum tur a ni.
Inkhawmna urhsun bik a nih avangin inkhawm kawngah
108

pawh \awngkam leh chetzia uluk a pawimawh a, rilru


\awng\aina nen kal tur a ni.
2. A buatsaih dan : Kohhran Upaten chhang leh uain an
siam a, maichamah an dah fel a, \awng\aiin an hlan thlap a.
Nemngheh mite lo chuan Lalpa Zanriah hi an buatsaih ve
tur a ni lo va, inkhawm bana a dah fel pawh Upate tih turah
ngaih a ni a, mi dangin an pui ngai lo a ni. Inkhawmnaa
Sakramen buatsaihtu tak chu Pastor a ni a, Upaten an buatsaih
ve thei lo va, Pastor puitu an ni. Pastor-in puithu takin thu a
chham a, maicham hmaa ding Upate nen an chang hmasa a,
Upaten mipui hnenah an sem ta a ni. Pastor-in a pek loh
chuan Upate chuan maichama chhang leh uain thl>ng chu
an la ngai lo va, an sem zawha an lo kir leh pawhin Pastor
kutah kher pek let tur a ni a, anmahni thuin maichamah an
dahin an la mai ngai bawk lo.
3. A kiltute mawhphurhna : Pastor leh Upaten puithu
takin an buatsaih a, chutih lai chuan mipuite chuan kan tana
Lal Isua inpekna ngaihtuah reng chungin kan lo nghak tur a
ni. Lalpa Zanriah kiltute inen fiah dan tur kawng rukte chu
zirlai tawpah hian ziak a ni a, hei hi kan vawng tlat tur a ni
ang. Kan thil chan chu nunna leh thihna thu, urhsun taka
chan tur a nih avangin chet sual palha nuihte hi thil thiang
lo anga ngaih tur a ni. A kiltute zingah ti tak tak lo hmel pu
bik nih hi thil zahthlak tak a ni tih hriat a pawimawh.
Lalpa Zanriah kan chan hian chhang ei zawhah leh
uain in zawhah kan \awng\ai \hin a. A riin kan \awng\ai
lo va, rilru \awng\aina a ni a, sei tak \awng\ai pawh a
rem vak lo. He \awng\aina tawi t> hi thil chi thum – sual
thuphachawina te, lawmthu sawina te, inhlan tharnate infin
khawma chham a \ha a. Nakina kan bangbo lutuk loh
nan kan \awng\ai dan kalhmang tlangpui chu hetiang hian
tarlang ila:
SAKRAMEN INKHAWM 109

“Aw Lalpa,kei mi sual ber tana ngaihdamna min


siamsak avangin lawmthu ka hrilh a che. Kan Lalpa taksa/
thisen hmang hian i hnenah ka inhlan a, sual sim a, nun
thar nei turin min \anpui ang che.”
Sakramen inkhawma kan hriat turte chu a tlangpuiin
kan sawi ta a. Hemi baka kan hriat turte chu nakinah kan la
hre zui zel ang. A pawimawh ber chu ‘tih tak zetna’ a ni tih
hi vawng ila. Duhdah taka kan Lalpa taksa leh thisen kan
chan chuan kan chungah Pathianin ro a la rel dawn a ni.

Chang vawn : I Kor. 11:27


Chuvangin tupawh ei tlak lohva chhang chu ei emaw,
Lalpa no in emaw apiang chu, Lalpa taksa leh thisen
chungah thiam loh a chang ang.

Zawhna
1. Baptisma kan chan laia kan nu leh paten thu an tiam
kha keimahni min enkawlnaah hian an hlen chhuakin
kan hria em?
2. Lalpa Zanriaha kan ei leh in tur hi Lal Isua thisen leh
taksa a ni a, duhdah taka eia intute hi Pathianin ro min
relsak dan tur sawi ho ila.
3. Sakramen inkhawm apianga inkhawm tura intiam theiten
ban phar ila.
110

ZIRLAITE VAWN TUR


22. Lalpa Zanriah kiltute chu engahte nge an infiah
ang?
Ch. Hengahte hian an infiah tur a ni –
(1) An thil tihsual an sim takzet em? (I Kor. 11:28;
Tirh. 3:19; Joel. 2:12f);
(2) Nun thara nun an tum tlat em? (Rom. 6:19);
(3) Krista inpekna hlu tak chu an tan a mamawh tih an
hria em? (Mk. 10:45; Joh. 10:11ff);
(4) Chhandama awm turin Krista chauh an ring em?
(Joh. 14:6);
(5) Lawm takin, a thihna hre rengin an lo kal em?
(Rom. 5:8; Thup. 1:5 f);
(6) Mi tin hmangaih an tum hram em? (Mat. 5:44ff; I
Pet. 1:22) tih te an infiah tur a ni.
23. Lalpa Zanriah kil tlak lote chu eng ang mite nge?
Ch. Lalpa Zanriah kil tlak lote chu hengte hi an ni –
(1) Lalpa taksa leh thisen ngaihruat dik thei tura
Thlarau hriatna chan tum lo mite (Heb.10:22);
(2) Pathian pawl lo va, an thlarau tana chakna nei lo
va, pâwn lam dan chauh ring mite (I Tim. 4:8;
Joh. 4:23);
(3) Inrem lova thinura awmte leh, tihsualna sim \ha
duh lo mite (Mat. 5:23f);
(4) Thil tisual tawh lo tura Pathian hnena thu thlung
der a, luhlul tak a, hre reng chunga thil sual ti
mite (Hos. 10:4; Heb. 10:26f);
(5) Chhandamna tura Krista chauh ring lo va, thil dang
ring zawk mite an ni (Tirh. 4:12).
.....
111

|HEN NGANA
KOHHRANHO THUNUN DANTE

|hen nganaah hian ‘Kohhranho Thunun Dânte’ tih kan


zir dawn a. Kan Kohhran hian Thurin sawm thlan chhuah
ziakin kan nei a. Hemi bakah hian ziak bawkin Kohhran
Thunun Dân kan nei bawk a. Hengte hi kum 2002 Beihrual
Thupuiah khan kan zir tawh a, zirna hun dang erawh chu
kan la nei lo niin a lang. Chuvangin Sakramen Department
zirlai atan thun luh a ni ta a ni.

...

ZIRLAI–17
KOHHRANA TEL TUR MITE LEH KRISTIAN
NUN – SAKHAW LAM

Kawhhmuh tum : Kohhrana tel tur mite mawhphurhna


hriattir
Chhiar tur : Heb. 2:1-4; Mk. 12:28-34

ZIRTIRTUTE TAN
Kan Kohhran hian inthunun dan fel tak ziakin kan nei
a, hengte hi Bible behchhana buatsaih a ni bawk a,
‘Kohhranho Thunun Dân’ tiin kan vuah a. Heng Thunun
Dânte hi hlawm sariha \hen phawk a ni a, chungte chu –
112

1) Kohhrana tel tur mite


2) Kristian nun – sakhaw lam
3) Kristian nun – mahni lam
4) Kristian nun – chhungkaw lam
5) Kristian nun – Kohhran invawn lam
6) Kristian nun – khawtlang lam
7) Kristian nun – sawrkar lam
tihte an ni a. Thu hlawm tinte hi awmze nei taka tum bik nei
vek an ni a, chungte chu \hen sawm leh vek an ni bawk a.
Heng Kohhranho Thunun Dânte hi kan Kohhran mite hian
zirna hun bik kan neih loh avangin kan nun dan tur teh nan
kan hmang tawk lo hle a, mi tam takte chuan hriat pawh
kan hre hek lo.
Sakramen Pawl siam a lo nih hian Kohhranho Thunun
dan hi zirlai atan lak luh a lo ni ta a, Kohhran dan zawhkim
thar turten an hriat chian vek chuan Kohhran nun kal zel
atan hmasawnna ropui tak a ni dawn a ni. Chuvangin zirtirtute
pawhin Kohhranho Thunun Dânte hi Synod-in Sakramen
Pawl a buatsaih chhan pakhat a ni tih hriaa, \hahnemngai
tak leh fimkhur taka kan zirtir a pawimawh hle dawn a ni.
A thupuite chauh ni lovin, a \hen sawmte nen kan tarlang
vek ang a, a sawi zauna thu hi sei tak a len dawn loh
avangin zirtirtute kan inbuatsaih uluk deuh a \ul dawn a ni.
A thupuite hi naupangte kan vawntir (byheart) theih chuan
a \ha hle bawk ang.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiin a\ang hian Kohhranho Thunun
Dânte kan zir \an dawn a. Amaherawhchu, hunin min daih
loh avangin a mal malin kan zir dawn lo va, a inkawpin kan
KOHHRANA TEL TUR MITE LEH KRISTIAN NUN 113

zir ang a. Vawiinah hian Kohhrana tel tur mite tih leh,
Kristian nun – Sakhaw lam tih kan zir dawn a ni.
1. Kohhrana tel tur mite : Zirlai 5-naah khan Kohhran
mi nih pawimawhna kan zir tawh a, vawiinah hian Kohhrana
awm pawimawhzia leh Kohhrana tel tur mite chu eng ang
mite nge an nih a, eng nge an mawhphurhna tih kan zir leh
dawn a ni. Kohhranho Thunun Dan Buin Kohhrana tel tur
mite a teh dan chu hetiang hi a ni:
1) Thlarau Thianghlim hnathawh azara mi sual an nih
inhre mi, an sual pawiti a, lungngai a, chhanchhuahna
zawng mi an ni tur a ni (Tirh. 2:37,38; 16:30)
2) Chhanchhuahna chu Kristaah chauh rawn zawnga
Chhandamtu ropui leh palai \ha famkim anga pawm mi an
ni tur a ni (Joh. 16:8,9; Phil. 3:7-9)
3) Krista leh a felnaa ril\ama tuihal mi an ni tur a ni;
chu lama sâwtna kawng dik zawng zawng – Pathian thu
ngaihthlâk te, Chanchin |ha dan te, Pathian biak inkhawm
te, \awng\aite an ngaihsak tur a ni (Mat. 5:6; Heb. 10:25;
Rom. 10:17)
4) Kristian Thurin pawimawhte nena inkalh ngaihdan
engmah an pawm tur a ni lo; heng – Pa leh Fapa leh
Thlarau Thianghlim thu leh thurin pawimawh dangte hi an
phat tur a ni lo va, pawm tlat mi an ni tur a ni (Jak. 1:6-8).
5) Kohhran hi Krista Kohhran, Krista phun, Chanchin
|ha ‘Thutak ban leh innghahna’ ni ngeia ngai mi an ni tur
a ni (Mat. 16:18; I Tim. 3:15).
Heng kan tarlan tak thu hlawm pangate hi Kohhrana
tel tur mite chuan mahni an inenfiahna tur a ni a. Keini
pawh hi dan chh<nga kan luh dawn avangin he thu hmang
114

hian mahni kan inenfiah \heuh a pawimawh dawn a ni. Heng


thu hlawm pangate hi a mal mala sawi lovin, hetiang hian
khaikhawm ila.
Kohhran mi leh sa ni tur chuan Thlarau Thianghlim
zara mi sual nih inhre mi nih a pawimawh hmasa a. Mi sual
nih inhriatna mai ni lova chhanchhuahna zawng mi nih a
pawimawh a, chhanchhuahna pawh thil dangah ni lova Lal
Isua chauhva zawn a pawimawh a. Kohhran mi dik takte
chuan Lal Isua chu Chhandamtu awm chhun a nih hriain an
rawn pan a, chhandamin an awm a. Chhandam an nih tawh
avangin Lal Isua duhzâwng tih châkin an tui a hal a,
chuvangin Pathian thu ngaihthlak te, \awng\ai te, inkhawm
te an thlahthlam ngai lo. Kohhran Thurin an ngai pawimawh
a, Kohhran hi Krista din a nihzia an hre chiang a, Kohhran
pâwl hrang hrangah an insawn lâwr ngai lo a ni.
2. Kristian nun – Sakhaw lam : Kohhrana telte chuan
Kohhran mi an nih avanga tih tur leh mawhphurhna an nei
a, chungte chu –
1) Pathian biak hi Kristiante tih dan tura pawimawh
ber leh hmasa ber a ni a, an thlahthlam tur a ni lo va, an
ngai pawimawh reng tur a ni (Joh. 4:23,24; Heb. 2:3; Mk.
12:29,30).
2) Anmahni leh an enkawlten Pathianni an serh tur a
ni. Khawvel hna tih lawk theih leh ni danga tih theih – lei
leh zawrh te, thu pawimawh dang sawi te tih loh tur a ni.
Hahchawlh nana hmanga mu bo mai lovin leh mahni
châkkhai lam nana hmang lovin Pathian biak nan leh a thu
ngaihthlak nan leh an thlarau tana sâwt tur apiang tih nan
an hmang tur a ni (Exod. 20:8-11; Isa. 58: 13,14).
3) Pathian thu nena inrem lo leh Kristian rilru tichhe
thei apiang – khaw thim thiltih nawmna te, fiamthu sual te,
KOHHRANA TEL TUR MITE LEH KRISTIAN NUN 115

lâm te, hlimhlawp fel lo te kalsan tur a ni (II Kor. 6:17;


Rom 12:2; Eph. 5:11).
4) Inngaih leh hurna lam thil sual engmah an ti tur
a ni lo va, sual anga lang leh sual lama min hruai thei
thil zawng zawng pawh an pumpelh tur a ni (I Kor. 6:9;
Eph. 5:3).
5) Inthawina lam thil reng reng – englo \ai leh
chhamphualte pawh an ti tur a ni lo, Puithiamna lam thil
engpawh – âisan te, dawi lam thil te, kutze en leh chutiang
lam chi phawt hi chu khawvel puithiam rawih ang bawk a
nih avangin tih loh tur a ni a. Kawng engkimah Pathian
an ring tur a ni (Lev. 19:31; Deut. 18:10,11; Exod. 20:3;
Lk. 4:8).
6) Pathian thu buin min zirtir dan ang chiaha Pathian
kan rinna rilru kai peng thei apiang – milem biakna lam
thil te, khawvel mite ni serh leh thla serh te, hapta ni \ha
bik neih te an pawm tur a ni lo. Khawvel miten thiang lova
an ngaih rin dan âtthlâk – pangen te leh thil dang zawng
zawng hi pawisak tur a ni lo. Heng zawng zawng hi Pathian
tak leh khawvel pathian pawm kawpna a ni (Lk. 4:8).
7) Pathian ram tana pawimawh thawhlawm, Pathian
thu bua langte hi theih ang tawkin an ngai pawimawh tur a
ni. Krista lak khawmpui lo chuan a tidarh a ni (Lev. 27:30-
40; Mat. 12:30).
Sakhaw lama Kristiante nun dan turah hian thu hlawm
sarih lai kan hmu a, a mal mala kan sawi zau chuan a sei
lutuk dawn avangin a hlawmin sawi leh mai ila. Pathian
biak inkhawm leh chawlhni serh hi Kohhran mite tih tur
pawimawh tak a ni a. Kan ramah hian inkhawm ngai lo
Kristian kan tam sawt hle mai a, chawlhnia mahni nuam
tihzawnga khawsa nileng tate pawh kan awm \hin. Chawlhni
116

hi Pathian biakna ni atana awm a nih avangin thil dang tih


nan kan hmang tur a ni lo. Inkhawm lova mut bo mai mai
te, lei leh zawrh nana hman te, len vah mai mai nan te hman
tur a ni lo va, Pathian biak nan hman tur a ni.
Kohhran mi nihna tidal thei leh Kristian rilru tichhe
thei apiangte chu kan pumpelh tur a ni. Heng – fiamthu
bawlhhlawh te, khawvel lâm leh hlimhlawp bawlna chi reng
rengte hi kalsan tur a ni. Lal Isua rin aia puithuna thil dang
– dawithiam leh kutze en tih vel te, horoscope leh âien thilte
hi rin zawk chi a ni lo va, tuna kan awm dan leh nakina kan
awm dan tur chu Lal Isua kutah dah tur a ni. Ring lo miten
thil thiang lova an ngaihte hi Kristianten kan ngai pawimawh
ve tur a ni lo. Pathian pakhat chauh a awm a, amah chauh
chu biak leh rin tur a ni tih hi kan vawng tlat tur a ni.

Chang vawn : Mk. 12:29, 30


Isuan, “A ropui ber chu hei hi a ni; ‘Israel-hote u,
ngai teh u, Lalpa kan Pathian chu Lalpa pakhat chauh a ni
a; Lalpa i Pathian chu i thinlung zawng zawngin, i thlarau
zawng zawngin, i rilru zawng zawngin, i chakna zawng
zawngin i hmangaih tur a ni,” tih hi.
Zawhna
1. Kohhrana tel tur mite awm dan tur thil pangate kha
zawm kan huphurh em?
2. Tunlaia horoscope te, kutze en te hi kan ring tak tak
em?
3. Tunlai hian Kristian nun nena inrem lo, hlimhlawp bawl
dan chi hrang hrang han sawi teh u.
117

ZIRLAI–18
KRISTIAN NUN – MAHNI LEH
CHHUNGKAW LAM

Kawhhmuh tum : Ma hni inva wn l eh chhungkuaa


mawhphurhna hriattir
Chhiar tur : Lk. 21:34-36; II Kor. 6:14-18

ZIRTIRTUTE TAN
Presbyterian Kohhran hi kan ramah chuan inkaihhruai
dan nei \ha ber kan ni a. Kan inkaihhruai dan hi ziaka kan
tarlan bakah tih dan phung, ziaka dah si loh, ziak ang maia
tih dan ngheta kan neih site hi a tam ta hle a. Amaherawhchu,
Kohhran tam ber kan nih avangin kan inenkawl zo lo nge
ni, kan del dul hle mai a. Kalhmang \ha tak nei kan nih lai
hian kan kalhmang hre lem lo hi kan tam hle mai bawk a.
Kohhran dangte hi chu an naupangte chenin an Kohhran
kalhmang hi an hre viau zel a, helamah hian \an kan lak
thar a pawimawh hle a ni.
Tuna kan zir tur ‘Kristian nun – Mahni leh Chhungkaw
lam’ tihah pawh hian hai rual lohvin Kristian nun dan tura
Kohhran duh dan chu a lang a. Nimahsela hengte hi ziakin
hun rei tak lo awm tawh mah se, chuti takin rawngbawltute
ngat pawh hian kan ngai pawimawh tawk lo hle a ni. Mi
mal zalenna kan hmang nasa a, Kohhran duhzâwng a ni em
tih ngaihtuahna lamah harh thar hle kan ngai a ni. Ei leh in
thu te, inchei dan te, ni tin hnaa rinawm thute hi hetiang tak
hian Thunun Dân Buah a awm tih hi mi \henkhatte chuan
kan hre lo mai thei a ni.
118

Thuthlung Hlui hun a\angin thiang leh thiang lo hi an


uar hle a, Puithiamte nun dan tur phei chu zawm harsa
khawpin a chipchiar a. Thuthlung Tharah pawh rilru leh
taksa invawn thianghlim a pawimawhzia hi hmun tam takah
kan hmu bawk. Tunlaiin he lam kawngah hian kan inthlahdah
ta viau va, dan kan nei ta lo a ni lo va, kan dante hi kan
inzirtir tawk loh vang niin a lang.
Chuvangin tun a\anga Kohhran dan chh<nga lűt turten
Kohhran duhzawng, Bible nena inrem hi an vawn ngheh
phawt chuan nakin zela Kohhran mite nun dan hi a fel sawt
dawn a ni. Hemi beiseina tihlawhtling tur hian zirtirtute kan
paw imaw h a, awmze n ei ngei tura zir tir chu kan
mawhphurhna a ni ang.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiinah hian ‘Kristian nun – mahni leh
chhungkaw lam’ tih kan zir dawn a. Kan zirlai thupui awmzia
ber chu – Kohhran mi leh Kristian kan nihna anga mahni
invawn leh chhungkaw lama kan mawhphurhna kan zir dawn
a ni ber mai. Kohhran duhzawng hi zawm vek theih a \ha a,
kan zawm nghal vek thei lo a nih pawhin zawi zawia zawm
kan tum tur a ni ang.
1. Kristian nun – Mahni lam : Kohhran Thunun Dân
Buin mahni kan invawn fel dan tur kawng thum a tarlante
chu –
1) Mihring tikhawlo thei leh Pathian rawngbawl tura
tlak lohtir thei, ei leh inah insum tur a ni (Lk. 21:34; I Kor.
6:10)
2) Mi tin mahni phu tawkin fai tak leh fel takin inthuam
tur a ni. Chapona tur leh tlakranna tur lam emaw, sual
KRISTIAN NUN – MAHNI LEH CHHUNGKAW LAM 119

lama min hruai thei tur lam emawa inthuamna chu pumpelh
tur a ni. Inthuamna hi Thuthlung Tharin Kristian nun dan
zinga pawimawh takin a sawi tel a ni (I Tim. 2:10; I Pet.
3:2).
3) Mi tin mahni hnathawhah an rinawm tur a ni. Thawh
theihna leh thawhna hun an neih kha an thatchhiat bosan
tur a ni lo. Chutiang mi Lalpan a dem nasatzia kha an hre
reng tur a ni (Mat. 25:26).
Mahni kan invawn felna tur kawng thum kan tarlan
takte khi sawi zui leh ila. Pathian rawngbawl tura min tlak
lohtir thei ei leh inte chu engte nge ni ang? Z< leh drugs te,
z<k leh hmuam te, kan taksa tikhawlo thei reng rengah
insum tur a ni. Kan taksa hi Pathian In a ni a, ruih theih
thila kan tih khawloh chuan Pathianin min tikhawlo ve dawn
tih Bible-ah kan hmu a ni (I Kor. 3:16).
Inchei danah pawh Kristiante tana mawi tur kan hriat a
pawimawh. Tunlai hian thawmhnaw inbel dan mawi lo tak
tak a tam ta hle mai a, hei hi Kohhran Thunun dan hian a
khap a ni tih hi hria ila. Mahni saruakna lang zawnga
thawmhnaw inbel te, tâwt lutuk leh thawl lutuk inbel te, dul
lang hunga kawr hak te, inchei dan pangngai aia uchuak chi
reng rengte chu Kohhran mite tan a mawi lo a ni. A hun leh
a hmun azira thawmhnaw inbel thiam hi a pawimawh hle a,
Biak In chh<ngah phei chuan hmeichhiate tan kekawr hak
hi a mawi lo va, kawr pan lutuk hak pawh a mawi lo a ni.
Mahni hnathawh \heuhva rinawm leh taihmak hi kan
tih tur a ni bawk. Kut hnathawk mi kan nih chuan hlawhtling
ngei tura thawh chu kan bat a ni a. Zirlai kan nih chuan
kum tawpa result \ha tak nei tura zir chu kan tih tur a ni
bawk a. Eizawn dan apiangah rinawm tak leh taima taka
kan tih hi a hlu ber a ni. ‘Thatchhe thluak chu Setana
120

chenna hmun pui a ni’ tih a ni a. Tunlaia ruihhlo ngaite


pawh hi mahni hnaa rinawm lo leh mi thatchhe tak an ni
duh hle a ni. Chuvangin Kohhran mi dik tak chu a thatchhe
tur a ni lo.
2. Kristian nun – Chhungkaw lam : Kristian nun – mahni
lam kan sawi tawh a, tunah hian chhungkaw lam kan sawi
zui leh dawn a ni.
1) Chhungkaw thu an rel fel tur a ni a, an fate Lalpa
hriatna leh zahnaah an kaihruai tur a ni. Chh<ng inkhawm
a theih ang angin an nei tur a ni. Chu ti lo chuan an fate
Lalpa thua kaihhruaina remchang an nei lo vang (I Tim.
3:4; Eph. 6:4).
2) Mihring inlaichinna kawng hrang hrang chungchang,
Pathian Thu buin a sawite hi fel takin an zawm tur a ni.
Heng – Nupui pasal chungchangah te, nu leh pa leh an fate
chungchangah te, Hotu leh chhiahhlawh chungchangahte
hian (Eph. 5:22-6:2).
3) Ringlo mi an nei tur a ni lo va, Kristian Thurin
tlangpui phat mite leh rinna hrang pawm mite an nei tur a
ni lo. Inneih hma leh inneih laiin khawvel dan \ha lo an
zawm tur a ni hek lo. Innei tur apiangin an thlarau \hatna
an ngaihtuah tur a ni (I Kor. 6:14).
4) Kohhran mite chu Kohhran dan lovin an innei tur a
ni lo va, chutianga inneite chu lawmpui tur pawh a ni lo, a
mawi lo a ni (II Kor. 6:14,15).
Chhungkaw lama Kristian nun dan tur kan sawi takte
hi nupui pasal neih hnua kan tih tur a nih avangin keini
Sakramen Pawlte tan a pawimawh hle a. Nupui pasal la nei
turte in ni a, vawiin kan zir hi in vawn tlat a, in zawm tlat
bawk chuan chhungkaw hlim tak in din thei dawn a ni.
KRISTIAN NUN – MAHNI LEH CHHUNGKAW LAM 121

A hmasa berin nupui pasal atan ring lo mi neih tur a ni


lo va, sakhuana ngaihsak lo mi reng reng chu neih loh tur a
ni. Inneih dawna inruk te, sâwn thlak leh sâwn paite hi
Kohhran mite tih tur a ni lo va, Kristian chhungkaw keh
chhe sa dinna a ni. Tunlai hian inneite zingah Biak In chh<nga
innei aiin Biak In chang phak lova inneite hi an tam zawk
hle a, hei hi Kohhran chuan a duh lo khawp mai. Biak In
chh<ng ngeia innei thei turin nupui pasal kan inzawng ang
a, inneih kan puitlin tur a ni.
Nakina chhungkua kan din hunah Pathianin fanau
rochante min pek chuan Pathian lama kaihruai turin mawh
kan phur zui dawn a ni. Chhungkua hi Kohhran tę ber a ni
a, chutah chuan nu leh pate chu puithiam hnathawk an ni
bawk a. Kan fate chu Pathian zah dan te, a thu âwih dante
kan zirtir ang a, Pathian biakna hmunah kan hruai tur a ni.
Chh<ng inkhawm hi kan tih ngei ngei tur a ni a, ni khatah
vawi khat tal chhungkuaa Pathian biak ho hi kan
mawhphurhna pawimawh tak a ni.
Kristian nun – mahni lam leh chhungkaw lam chu kan
sawi ta a. In aia upa zawkte hi han thlir ula, mahni nun an
vawn fel peih loh avanga ngawl vei te, nun dik lo avanga
Jail-a tang mek te, sualna avanga mangang, sim hlei thei
tawh si lote in hmu ang. Chhungkuaa inkhawm ngai lo te,
zu leh ruihhlo zuar chhungkua te, chhungkaw hrehawm tak
in hmu bawk ang. Heng mite hian an awm dan hi hrehawm
an ti ngawih ngawih a; nimahsela nangni ang rual an nih
a\angin an nun dan an uluk loh avangin an sim mai thei
tawh si lo. An khawngaihthlâk ęm ęm a ni. Chuvangin nangni
pawh in dam chh<ng la hmabakte hi hlim taka in hman zui
zel theih nan vawiina kan zirlai hi in awmna hmun apiangah
in vawng reng tur a ni ang.
122

Chang vawn : Lk. 21:34


Amaherawhchu, fimkhur rawh u, chutilochuan ei puar
lutuk nen, zu ruih nen, damchhung khawsak ngaihtuah nen,
in rilru a khat lutuk hlauh ang a, chu mi ni chuan thang
âwk angin thawklehkhatan in chungah a lo thleng phut ang.

Zawhna
1. Kristian nun, mahni lama kan tih tur kha kawng eng
zat nge kan zir?
2. Pathian rawngbawlna kawnga min tikhawlo thei, ei leh
in lama insum turte kha engte nge?
3. Kohhran dan thianghlima Biak Ina nupui pasal neih
ngei duhin bân han phar teh u.
123

ZIRLAI–19
KRISTIAN NUN – KOHHRAN INVAWN LAM

Kawhhmuh tum : Kohhran duhzawnga awm tura \anpui


Chhiar tur : Exod. 18:21-26; Gal. 6:1-5

ZIRTIRTUTE TAN
Sakramen Pawl zirlaite tan Kohhran hi kawng hrang
hranga zirtir a pawimawh avangin Kohhran chungchang hi
kan sawi nual tawh a. Tunah hian Kohhran inthununna leh
invawn dan hawiin kan sawi leh dawn a, hei lo pawh hi kan
zirlai tawp lamah kawng dangin kan la zir leh dawn a ni.
Kan Kohhran kalhmangah hian Kohhran hi nu leh pa
chanvo changin hmun laili ber kan luahtir a. Mi mal leh
chhungkaw harsatna pawh Kohhran hnena thlen hi kan tih
tur a ni a. Chutih laiin Kohhran pawhin a mite chu zilh ngai
a zilh a, Kohhran a\anga hnawhchhuah hial thlengin a mite
chungah thu a nei bawk a ni. Kohhran rorel leh mite thlarau
nun hi a inzawm tlat avangin Kohhran rorel dan a mumal
loh chuan a chh<nga chengte nun a mumal thei lo vang.
Chuvangin Kohhran chuan Thunun Dan fel tak a nei a, chu
chu a chh<nga awmte hian kan zah hle tur a ni ang.
Mi mal tinte chu chhungkuaah kan awm a, chhungkaw
tinte chu Kohhranah kan awmkhawm leh a. Chutichuan
Kohhran chu chhungkaw pakhat anga sawi theih a ni a. A
invawn danah pawh hian a chh<nga chengte chu angkhata
enin, member tinte chu an \hat tlanna turin a enkawl a.
Heng a mite a enkawl leh a vawn dan hi khawvel lalten an
124

khua leh tui an enkawl dan anga vuak emaw, lung in tantir
emaw, chawitir emaw a ni lo. A invawn dan khauh tak anga
langte pawh hi Kohhran a thianghlimna tura hmangaihna
nena tih a ni \hin.
Kohhranah hian thununna tawk mek eng emaw zat kan
awm reng a, Kohhran lian deuhvah phei chuan kan tam
lehzual a. Kohhran a\anga bantir ngai hialte pawh kan awm
zauh zauh bawk. Hei hian Kohhran rorel ziakna bu pawh a
tihnawkin a timawi lo hle a. Kohhran thununna tawk
\henkhatte hi chuan Kohhran invawn dan hi an zah loh vang
pawh ni lovin an hre lo hrim hrim a, hei hi Kohhran
mualphona a ni ve khawp mai. Chuvangin Sacrament Pawl
a\anga Kohhran invawn dan hi kan inzirtir a pawimawh hle
a ni tih hi zirtirtuten an man chiang tur a ni ang.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiinah hian ‘Kristian nun – Kohhran
invawn lam’ tih kan zir dawn a. School naupang nih kan
duh chuan kan kalna tur School invawn dan hriat hmasak a
pawimawh ang hian, Kohhran dan chh<nga kan luh dawn
chuan Kohhran invawn dan kan hriat a pawimawh ang.
Kohhran hian a mite \hatna a duhsak avangin invawn dan
chipchiar tak a nei a, chungte chu tunah hian kan sawi kim
seng dawn lo va, kan zir chhun a\ang hian a dangte pawh
kan la hriat belh zel dawn a ni.
1. Unauvin a unau thil tisual hmu sela, Krista zirtirna
ang ngeiin zilh \hat tum sela a \ha. Zilh \hat theih a nih loh
chuan thunun tur a ni (Mat. 18:15-17).
Kohhran dan zawhkim kan nih chuan Kohhranho tana
\ha tur apiang tih chu kan mawhphurhna a lo ni ta a. Kan
KRISTIAN NUN - KOHHRAN INVAWN LAM 125

\hianten thil sual an tih chuan tute emaw hnenah hek mai
lovin hmangaih taka zilh phawt tur a ni. Vawi eng emaw zat
kan zilh hnua a sim duh loh chuan an \hatna atana thunun
tura Kohhran hruaitute hrilh chu kan tih tur a ni ang.
2. Kristian inhek sela, Kohhranhovin fimkhur tak leh \an
lam nei lovin zawt chhuak rawh se. A chungthu an tihtlűk
hmain hretute thu fel takin ngaihtuah rawh se. Kohhran
thununna tuar tur a nih chuan, khawngaihna neiin thunun
zawk rawh se (Deut. 19:15-18; Gal. 6:1).
Kohhran mite zingah chhiatna zawnga inhek an awm
pawhin Kohhran Committee-ten \an lam nei hauh lovin,
fimkhur takin an chungchang an rel ang. An thu azira
Kohhran thununna tuar tlaka an ngaihte chu khawngaihna
nen an \hatna tura thunun tur an ni.
3. Thunun ngai khawpa thil sual tite chu an sim nan leh,
Kohhrana ching mekte ven nan thunun tur a ni. An sim
hunah lak luh leh tur a ni. Lak luh hun a nih hmain Kohhran
rawngbawlnaah chanvo engmah neihtir tur a ni lo. A sim
leh sim loh en nan thla ruk a tawk ang (I Kor. 5:1-5).
Kohhranin mi a thunun chhan chu thil sual tih an sim
nan leh mi dangte ven nana fimkhur taka khawngaihna
thinlung nena tih a ni. Kohhranin a thununte chu thla ruk
hnuah an sim chuan dan chh<nga lak luh leh theih an ni a,
thununte chuan lehkhain lak luh hi an dil \hin. Thunun an
nih lai chuan Lalpa Zanriah Sakramen an chang thei ve lo
va, Kohhran rawngbawlnaah hman theih an ni lo bawk.
4. Kohhranhovah inhnialna leh rem lohna lo chhuak sela,
Kohhranhovin ngaihtuah sela, an theih chuan thu tl<kna
fel tak siam rawh se. Thu tl<kna an siam theih loh chuan
Kohhranho rorelna sang zawkah thlen rawh se (Exod.
18:21-26).
126

Kohhran mite zingah mi mal leh mi mal inkarah emaw,


chhungkua leh chhungkaw inkarah emaw, pawlho inkarah
inrem lohna a awm chuan sawrkar rorelnaah thlen mai lova
Kohhran hnena thlen hi kan Kohhran kalhmang a ni. Hei hi
kan hre chiang tawk lo nge ni, kan ching tam lo viau va, a
chingte chuan a \hatzia an hre \hin. Kohhran chuan Pathian
thu nen inrem lote inkarah bân a phar a, lei inchawitir hial
turte pawh hlim takin an inrem leh thei a ni.
5. Kohhran Pathian biak inkhawmte chu fel tak leh \ha
taka vawn tur a ni a. A hmasain Bible chhiar te, \awng\ai
leh hla sak te tih tur a ni. Chumi hnuah inzilh leh infuihna
thu te, inthlamuanna thu te, Pathian thua hriat tur pawimawh
te sawi tur a ni. Inkhawm chh<ng chu a rei lutuk tur a ni lo
va, inkhawmnaa tih apiang chu inkhawmhote sâwt tlanpui
tur ngaihtuaha tih ni vek rawh se.
Kohhran Pathian biak inkhawm hi fel taka vawn tur a
ni a. Inkhawm vawi khatah chanvo hrang hrang changtute
kan awm a, a phur apiangten awmze nei lova an khalh kal
mai mai theih a ni lo. Mipui sawtpui tlan ber tur zawn a \ha
a, inkhawm hun chh<ng pawh rei lutuk lo a ni tur a ni.
6. Ch<ng inkhawmte chu Kohhranho thlan leh khawmpui
nemngheh miten an ho tur a ni.
Kohhran Pathian biak inkhawm chu nemngheh Upate
emaw, Pastor emawin an hruai ber a, a hruai thiam zawk mi
dang pawh awm sela, “Nang han hruai ve rawh,” tih ngawt
chi a ni lo.
7. Kohhran Upa atan Pathian ngaihsak mi leh Kohhran
Thurin nghet taka vuan mi lo chu thlan tur a ni lo. Heng
Chanchin |ha bu lite leh Thunun dan te, Sakramen thute
leh Kohhran Thurin te hriatna tawk nei mi an ni tur a ni.
KRISTIAN NUN - KOHHRAN INVAWN LAM 127

Kohhran Upate hi Kohhran enkawltu leh neitu chan chang


tura mipui aiawha thlan chhuahte an ni a, zah an phu a. Kohhran
Upa ni tur chuan ring thar mi an ni tur a ni lo va, Pathian thu
leh Kohhrana mi nghet tak, rinna lama mipuite chawm thei tur
mi, nun entawn tlak tak nei mite thlan tur a ni.
Thunun Dân Buin Kohhran invawn dan a sawi chu kan
zir zo ta a. Kohhran hi mi mal duh danin a kal lo va,
Inkhawmpui leh Committee duh dana kal a ni a. Kohhrana
vuivai chingte pawh hian an mi mal duh dana Kohhran kaltir
an tum vang a ni duh viau zel. Kohhran kalhmang hre chinte
chu zirtirna him lovah an peng mai mai lo va, an awmna
Kohhran an sawisel ngai hek lo. Kohhran leh a thil serhte
an ngaisang a, a dan zawm an tum tlat a, Kohhran neitu
Isua Krista an duh ang bawkin a Kohhran pawh an ngainep
thei lo a ni.

Chang vawn : Gal. 6:1


Unaute u, mi, sual engpawh a tih lai phâwkin awm
sela, nangni thlarau mite u, “Thlemna ka tawk ve dah ang
e,” tia inveng \ha chungin chutiang mi chu thuhnuairawlh
takin tungding leh rawh u (Gal. 6:1).

Zawhna
1. Unauvin a unau thil tisual hmu sela, engtin nge a tih
ang?
2. Kohhran mite karah intihbuaina awm ta sela khawiah
nge thlen hmasak tur?
3. Kohhran Upa atana thlan tur mite kha eng ang mite
nge?
128

ZIRLAI–20
KRISTIAN NUN – KHAWTLANG LEH
SAWRKAR LAM

Kawhhmuh tum : Khawtlang leh Sawrkara an mawh-


phurhna hriattir
Chhiar tur : Lk. 10:33-37; Thuf. 20:10, 14; Lev.
19:35-37

ZIRTIRTUTE TAN
Presbyterian Kohhran hmalakna hi a zau va, thlarau
khawvel chauh ni lovin, leilung khawvel hi chenna tlaka
siam leh chuta cheng tlaka mipuite buatsaih hi a tum a ni. A
thurin leh thunun dante pawh hi mahni lawina Kohhran sawi
mawina a ni lo va, mi zawng zawng leng haka Bible mila
siam a ni bawk. Khawvel a thlir dan pawh hi a zau va,
thlarau nun leh ni tina mihring khawsak hona siam \hat hi
Pathian duhzawng niin a hria. Khawvel ram hrang hrangah
hian Presbyterian tamna ram apiang ram changkang pawl
tak niin an sawi a. A chhan chu khawvel hi hnualsuat mai
lova a siam \hat hna a ngaih pawimawh vang a ni.
Tuna kan zir tur, Presbyterian Kohhran Thunun dânah
pawh hian khawtlang leh sawrkara Kristiante mawhphurhna
chi hrang hrang kan zir dawn a ni. Kristian kan nihna rilru
pua heng kan mawhphurhnate hi kan ngaih pawimawh chuan
Pathian pawhin mal min sawm ngeiin a rinawm.
Chuvangin kan zirlai naupangte pawhin khawtlanga kan
nunhona te, sawkar rorelna hnuaia kan awmhonate hi khawvel
KRISTIAN NUN - KHAWTLANG LEH SAWRKAR LAM 129

thil liau liau anga ngai lo va, chuta khua leh tui \ha nih chu
Pathian thu a nihzia an man chian theih nan zirtirtuten \an
lak a pawimawh hle ang. Presbyterian Kohhran mi leh sate
ngat phei chu Kohhran danga mite aia kan awmna hmun
apianga \angkai tura inzirtir tur a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiina kan zirlaiah chuan kan hawi zau
deuh dawn a, Kohhran huang chh<ngah chauh ni lovin,
Kohhran inhung bikna pâwn lama kan mawhphurhna chi
hrang hrang kan zir dawn a ni. Kohhran \henkhatte chuan
vawiina kan zirlai hi khawvel thil ngau ngauvah an ngai mai
thei a, keini Presbyterian Kohhrante erawh chuan kan chenna
khawtlang siam \hat hi Pathian duhzawng niin kan ngai a
ni. Chuvangin kan zir turte hi hriat mai duh tawk lova zawm
tum nghal chungin zir ila a \ha ang.
1. Kristian nun – Khawtlang lam : Mi tinte hi eng khuaah
emaw kan cheng vek a, kan awmna khawtlangah tih tur leh
tih loh tur kan nei a, chungte chu –
1) Miin an chunga an tiha an duh tur ang chu mi
chungah tih an tum tur a ni (Mat. 7:12; Lk. 10:33-37).
2) Mihring leh pawlho tana \ha tur \anpuina lam thil
tihhonaah chuan theih ang tawka lo \ang vea, thawhlawm
lo pe ve mi an ni tur a ni. “Mi zawng zawng chungah thil
\ha an ti tur a ni a, rinna chh<ngte zinga mi chungah an ti
deuh ber tur a ni” (Gal. 5:10; Eph. 2:10).
3) Ngaihtuahna te, tehna te, b<kna te fel taka tihdik
vek tur a ni (Lev. 19:35; Thuf. 20:10).
4) Thil r<k te, hlep r<k te, duhâma mi nek retheih te,
sum lama \hum vawr leh inkhelhte tih loh tur a ni (Eph.
4:28; 5:5).
130

5) Bat leh rulh thuah an rinawm tur a ni; a hun tak leh
dik taka rulh tum lo chuan eng mah puk tur a ni lo, inbumna
a ni (Sam 37:21).
6) Sumdawng chu sum deh ralah a fimkhur tur a ni.
Fimkhur lo taka sum tlakrala mi ta fel lo taka batsak \euh hi
thil sual tak a ni (Lk. 16:2).
7) Leibat rul thei lo nangei chungah chuan zahngaih
tur a ni (Mat. 18:23-25).
8) Thutiam leh thuthlung pawimawh chu an bawhchhe
tur a ni lo va, theih ang tawka hlen mi an ni tur a ni.
Pathian hminga thutiam lek phei hi chu Pathian felin a
hriatpui avangin an bawhchhe tur a ni lo (Rom. 1:31; Sam
15:7; Exod. 20:7).
9) Lei leh zawrhah rinawm tur a ni; lei tur sawichhiat
lutuk tur a ni lo va, hralh tur sawi mawi lutuk tur a ni hek
lo. A hre lote bum mai tur a ni lo va, a man tak leh bazara
hralhna an hriat ang chen chenin a tawk dil leh pek tur a ni
(Lev. 24:14, 17; Thuf. 20:10, 14; Deut. 2:6,7).
10) An \awngkam chhuak a thianghlim tur a ni a, dik
tawk leh mawi tawkin an sawi tur a ni. Anchhe lawh te,
chhechham te, Pathian hming a narana chhal te, hram
tlakhawlh te, \ul lo taka zahmawh lam thu sawite an ching
tur a ni lo. Mi sawichhiat leh rel an ching tur a ni hek lo
(Eph. 5:3,4; Mat. 12:37).
11) Buluk takin an hnialhrat tur a ni lo va, van ni chhal
leh chhe inchham hnan ang ziazanga \awngte an ching tur
a ni lo. Fel tak leh tluangtlam takin an \anna an sawi tur a
ni (I Tim. 6:4).
12) Mi zawng zawng nen inrema awm an tum tur a ni.
An vengte leh Lalpaa an unaute haw reng leh ngeih lo
KRISTIAN NUN - KHAWTLANG LEH SAWRKAR LAM 131

renga tihchhiat duh mi chu Pathian ram mi a ni lo (Rom


12:18; I Kor. 6:9).
Kohhran Thunun dan buin khawtlang lama kan
mawhphurhna a sawite hi a tam hle mai a, a mal mala sawi
zau chuan a sei lutuk dawn a. A ziak anga fiah nghal deuh
maite an nih bawk avangin a hlawmin khaikhawm mai ila a
\ha ang e.
Kan chenna khawtlangah chuan mi dangte tana
malsawmna thlentu ni turin Kohhranin min beisei a ni. Mi
dangte tana malsawmna kan nih theihna tur chuan mahni
hmasial a rem lo va, mahni tana \ha tur chauh ngaihtuah
lova mi dangte tana \ha tur ngaihtuah mi kan ni tur a ni.
Rilru dik put a pawimawh a, rinawmna leh dikna nun neih
a \ul bawk ang. Kan \awngkam chhuak chu mi dangte tana
ninawm leh an thinlung tihliam zawng ni lo sela, \awngkam
duh thawh lutuka mite hnial chiamte hi chin loh a \ha a ni.
Mi dangte nena awmhonaah a hnialhrat pawl leh a phunchiar
pawla \an tum lo \heuh ila, mi zawng zawng \hian \ha nih hi
kan tum \heuh tur a ni.
2. Kristian nun – Sawrkar lam : Kan awmna khawtlang
chauh ni lovin, Kristiante hian min awptu sawrkar lakah
pawh mawhphurhna kan nei a, chungte chu –
1) Roreltute leh hotute sawichhiat tur a ni lo. Sawrkar
lu ber leh a hnuaia mite thu awiha zah tur a ni (II Pet.
2:10; Exod. 22:28; Rom 13:1-7).
2) Khua leh tui \ha an ni tur a ni a. Lei man te, chhiah
chawi te fel takin pek tur a ni (Rom 13:7).
3) Ram danin lei leh hralh te, neih leh tih te a phal loh
chu a ruka tih tur a ni lo.
132

4) Unau leh unauvin thubuai roreltute hnenah thlen


lovin Kohhranin unau thu anga an rel chu pawm thei sela,
a \ha taka chu a ni.
Min awptu sawrkar laka kan mawhphurhna kawng lite
kan sawi ta a, kawng dang tam tak pawh a la awm ang.
Tunlai hian Party politics rilru avangin roreltute hi sawichhiat
kan ching ta hle mai a. Hei hi Kohhran chuan a remti lo a
ni. An dik lohna lai kawhhmuh chu thu hranah dah ila,
insawisel hrim hrim ching kan awm hi thil pawi tak a ni.
Kristiante chuan sawrkarin a ph<t lei man pek tur te a pe
tur a ni a, dan a siam reng reng chu \ha takin an zawm tur
a ni. Leia khua leh tui \ha nih hi van khua leh tui mite awm
dan tur chu a ni.

Chang vawn : Lev. 19:35


Rorel thuah te, tehna hmawlhah te, khînah te, tehnaah
te fel lo takin in ti tur a ni lo.

Zawhna
1. Khawtlang laka kan mawhphurhna kha engzat nge ni?
2. Tunlai hian khawtlang laka mawhphurhna hlen lote hi
tute ang hi nge nia kan hriat?
3. Sawrkara roreltute hi Pathian ruat a nih kan ring em?
.....
133

|HEN RUKNA
KOHHRAN THURIN

Thuhmahruai : |hen ruknaah hian India ram Presbyterian


Kohhran Thurin thlan chhuah sawmte kan zir dawn a. Dân
chh<nga lűt turte tan Kohhran Thurin hi hriat mâkmawh a
nih avangin zirtuten an hriat thiam theih tur ang bera zirtir
a pawimawh hle ang. Kan Kohhran Thurin thlan chhuah
sawmte kan zir hmain zirlaiten Thurin kan tih hi a awmzia
an hriat hmasak phawt a pawimawh avangin kan zir hmasa
bawk dawn a ni.
...

ZIRLAI–21
KOHHRAN THURIN PIAN CHHUAH DAN

Kawhhmuh tum : Thurin innghahna \obul hriattir


Chhiar tur : Tita 2:15; Heb. 4:14

ZIRTIRTUTE TAN
Zirlai \hen ruknaah hian Thurin kan zir dawn a. Kan
Kohhran Thurin thlan chhuah sawmte kan luhchilh hmain
khawvela Thurin pian chhuah dan kan zir rih phawt dawn a
ni. Apostol-te hun lai khan Kohhran Thurin ziak chhuah a
la awm lo va, Tirhkohten Pathian thu an zirtir apiang kha
134

hnial lovin Kohhran hmasate khan an pawm hmiah hmiah


mai a ni. Chutih lai chuan Thurin an nei lo a ni lo va,
mumal taka ziak chhuah an la nei lo mai zawk a ni. Innghahna
fel tak chu a tir a\angin an nei sa reng a, chumi nena inrem
chuan Tirhkohten thuchah an puang chhuak \hin a ni.
Hun a lo kal zel a, zirtirna dik lovin Kohhran chu a
chîm na tial tial a, Tirhkohte zirtir dan ang ni lova zirtir dan
a lo chhuak tam tial tial a. Zirtirna dik zawk sawifiahtu an
indaih ta lo va. Chu vang chuan Kohhranhote hriat leh vawn
ngheh tlat tur thurin ziak chhuah pawimawhzia an hre ta a.
Chutichuan Bible thu leh Tirhkohte zirtirna behchhanin
Kohhran Thurin chu ziakin an siam ta a ni. Chuvangin
Kohhran thurin chu mi mal duh dan a ni emaw ni lo emaw,
Bible leh Tirhkohte zirtirna nena inhmeh a nih avangin
Kohhran mite chuan kan pawm vek tur a ni ang.
Kohhran hmasaten Thurin an siam chhuah dawna an
innghahna lai pui ber chu ‘Isua Krista chu Lal a ni’ tih hi a
ni a. Thuthlung Hlui hunah chuan Zawlnei, Puithiam leh
Lal an awm a, Thuthlung Thar hunah chuan chung mi
pathumte hna zawng zawng chu a tawp zo va, ‘Isua Krista
chu Lal a ni’ tih hian a keng ta vek a. Lal Isua Lalna hi
thurin innghahna a nih angin thurin pum pui hi Lal Isua
Lalzia pawmna leh tichiangtu a ni chho ta zel a ni. Thurin
\awngkam lar tak chu ‘Ka ring’ tih hi a ni a, a awmzia chu
‘Ka innghat, ka pawm’ tihna a ni a, ringtute inpuanna
\awngkam mawi tak a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Kan Zirlai \hen ruknaah hian Kohhran Thurin
chungchang kan zir dawn a. Kan zir tur ber chu India ram
Presbyterian Kohhran Thurin Thlan Chhuah Sawm te a ni ang
KOHHRAN THURIN PIAN CHHUAH DAN 135

a. Amaherawhchu, vawiinah hi chuan khawvela Kohhran Thurin


a lo pian chhuah dan kan zir rih phawt dawn a ni. Kohhran
hian a tir a\angin kalkawng fel tak a nei a, kalhmang awmze
nei takin a kalkawng chu a zawh bawk a ni.
1. Kohhran Thurin pian chhuah chhan : A.D. 150
hma lamah kha chuan Kohhran hmasate khan thurin ziak
chhuah an la nei lo va. Tirhkohte an thih zawh hnuin zirtirna
dik lovin Kohhran a tihbuai \hin avangin mi tinten an vawn
ngheh tlat tur thurin chu ziakin an buatsaih ta a ni. Vawiin
thleng hian kan ram pawh hi zirtirna dik lo tamna ram a nih
avangin Kohhran Thurin hi hriat chian kan mamawh a ni.
2. Thurin awmzia : Bible hi mi hrang hrangin hun hrang
hranga an ziak a nih avangin pawm dan chi hrang hrang a
lo piang chhuak a. Bible chu mi hrang hrangin hun hrang
hranga an ziak ni mah se, a zirtirna kawngpui chu hlawm
khat a ni a, hlawm khat chu kawng chi hrang hranga \hen
darh theih a ni bawk. Chutianga Bible thu tum fel taka ziak
chhuahna chu Thurin kan tih chu a ni. Kohhran Thurin
reng reng chu a rin tlak tur a ni a, a rin tlâk leh rin tlâk loh
fiahna chu Bible leh Tirhkohte zirtir dan nen a inmil em?
tiha teh tur a ni a. A tehna fung pawimawh berah chuan Lal
Isuaa innghat a ni em? tih hi a ni ang.
3. Thurin pawimawhna : Thurin pawimawhna hi sawi
tur a tam hle a, hetiang hian a pawimawhna tlangpui tarlang
ila –
1) Pathian rin dan min kawhhmuhtu : Mi mal malin
Lal Isua hi chhandamtu a nihzia kan pawm a, nimahsela
thurin innghahna fel tak kan neih loh chuan zirtirna dik
lova luh a awl em em a ni. Thurin chuan Lal Isua rin dan
kawng min kawhhmuh a, a ringtute nun dan tur min hrilh
bawk a ni.
136

2) Krista anna lamah min ti\hang lian : Thurin chuan


thlen tum fel tak a nei a, chumi panna atan chuan kawng
pui fel tak a nei bawk a. Chuvangin Kohhran Thurin vuan
tlattute chuan van kalkawng an bo ngai lo va, Krista anna
kawnga an \han len dan a fuh bawk \hin a ni.
3) Thawhho dan \ha min hrilh : Mi tam tak ni mah ila,
thurin pakhat kan vawn ngheh tlân chuan thawhhona
kawngah kan inlungrual a, hrui khat vuanin ke kan pen ho
thei \hin. Amaherawhchu, Kohhran Thurin ngaihsak lo,
mahni duh ang anga kalte chuan mi dang an rem ve thei lo
va, an tan leh Kohhran tan a pawi \hin a ni.
4) Kohhran mi dik leh rawngbawltu \ha nihna a ni :
Mahni lawina Kohhran Thurin ngai pawimawh lo mite hi
Kohhran mi dik tak an ni duh lo khawp mai. Rawngbawltu,
mahni Kohhran thurin ngai pawimawh lote phei chu an
thusawi dan a him lo va, an rawngbawlna pawh pawm tlâk
a ni lo thuai mai \hin a ni.
4. Thurin siam chhuah nana hmanraw pawimawhte :
Thurin hi kan tui dan zâwng ringawt emaw, kan duhthusam
emaw, mihringin \ha leh nuam a tihzâwng ringawt emaw
a\anga siam chhuah a ni lo va. Innghahna fel tak neia buatsaih
leh siam chhuah a ni a, chungte chu –
1) Lal Isua zirtirna : Thurinin sawi fiah a tum ber chu
Lal Isua leh a chhandamna thu hi a ni a. Chuvangin thurin
reng reng chu Lal Isua avang leh Lal Isua zirtirna a\anga
siam chhuah a nih loh chuan thurin dik a tling zo lo a ni.
2) Bible zirtirna : Lal Isua zirtirna leh Tirhkohte zirtirna
chu Bible-ah hian ziak a ni a. Chuvangin thurin reng reng,
Bible zirtirna nena inmil lo chu thurin dik lo a ni ang. Bible
zirtirna kan tih rau rauvah pawh hian ngaihdan leh pawm
dan a danglam thei a, Lal Isua leh Tirhkohte zirtirna zuia
hrilhfiah a nih loh chuan a dik tawk lo a ni.
KOHHRAN THURIN PIAN CHHUAH DAN 137

3) Kohhran zirtirna : Thurin chu tunlai Kohhran duhzâwnga


siam chhuah a ni lo va, Kohhran hmasate kal dan leh an zirtirna
mila siam a ni. Tunlai hian Kohhran pâwl \henkhatten anmahni
Kohhran tuina lam mil zawnga thurin an duang chhuak hi
thurin siam dan kalhmang a ni lo.
4) A taka chantir theih : Thurin rin tlâk reng reng chu
Bible thu, a taka chantir theih a ni. Thu \ha tak leh lung
tilęng tak pawh ni sela, a taka thleng thei tur dik tak a nih
loh chuan thurin a tling lo. Chu bâkah chuan thurin chu
Pathian thu penhleh a\anga siam chhuah a ni lo va, Pathian
thu hnuk pui a\anga siam chhuah a ni.
Thurin pian chhuah dan kan sawite hi Presbyterian
Kohhran thurin pian chhuah dan a ni chuang lo va, a tir
a\anga Kohhran thurin pian chhuah dan a ni. Chawlhni leh
a\ang chuan Presbyterian Kohhran thurin bik kan zir dawn
a, vawiina kan zir a\ang hian thurin dik leh dik loh pawh
kan teh ve zel thei tawh ang.

Chang vawn : Heb. 4:14


Tichuan, vanahte kal tlang tawh, puithiam Lalber ropui
tak, Isua, Pathian Fapa chu, kan neih avangin, kan thurin
hi i pawm tlat ang u.

Zawhna
1. Kohhran Thurin a lo pian chhuah chhan ber kha eng
nge ni?
2. Thurin pawimawhna kawng lite kha engte nge?
3. Thurin siam chhuah nana hmanraw pawimawh palite
kha han sawi teh u
138

ZIRLAI–22
BIBLE LEH PATHIAN CHUNGCHANG THURIN
(Thurin No. I – III )

Kawhhmuh tum : Bible leh Pathian chungchanga pawm


dan dik neihtir
Chhiar tur : Deut. 6:4,5; Joh. 4:21-26; II Tim. 3:14

ZIRTIRTUTE TAN
Kan Kohhran Thurin thlan chhuah sawmte kan zir tur
hi Chawlhni vawi khatah pakhat zel zir thei ila chuan a fiah
deuh vang a. Amaherawhchu, Chawlhniin min daih loh
avangin Chawlhni vawi khatah thurin pahnih pathumte zir a
\ul dawn a, zirtirtute pawh kan inbuatsaih uluk a pawimawh
hle ang. Zirlaite hnenah kan Kohhran thurin kan zirtir dawn
chuan hmasang a\anga Kohhranten thurin an lo neih tawh
dan leh hun lo kal zela thurin sawi fiahna chi hrang hrangte
hi zirtirtuten a tawk a fang kan hriat a pawimawh âwm e.
Thurin hi Sap \awnga ‘Doctrine’ kan tih hi a ni a, Grik
\awngin ‘Dogma’ an ti thung a. Thu dik leh rin tlâk, Kristiante
nun dan kaihhruaina leh Bible thu tum fel tak, mi tin pawm
tlat tur ziak chhuah chu Thurin a ni. Thurin ziak chhuah
chu hlawm hrang hranga ziak a ni a, hlawm hrang hrangte
chuan inrem takin tum thuhmun an nei si a ni.
Thurin ziak chhuah chu tawi fel tak, kimchang sia
khaikhawm theih a ni a, chu chu Thuvawn an vuah a, Sap
\awnga ‘Creed’ an tih hi a ni a, chu chu Grik \awnga ‘Credo’
tih a\anga lak a ni a, a awmzia chu ‘Ka ring’ tihna a ni.
Apostol-te Thuvawn kan tih ang chi hi a ni.
BIBLE LEH PATHIAN CHUNGCHANG THURIN 139

A chunga kan sawi bakah hian Thurin puan chhuah


(Confession) an tih hi a awm leh a. Kohhran hrang hrangten
anmahni Kohhran bik hman tur atana an thlan chhuah thurin
sawina a ni. Keni pawhin kan Kohhran Thurin Sawm Thlan
chhuah kan zir tur hi chutiang chu a ni.

ZIRLAITE TAN

Thuhmahruai : Vawiin a\ang hian kan Kohhran Thurin


sawm thlan chhuah te kan zir \an dawn a.Vawiinah hian kan
thurin No. I – III thlengin kan zir dawn a, a kalhmang
tlangpui tal chu chhinchhiah thei turin inbuatsaih ang che u.
Kan zir turte hi tuna in \angkaipui ai mahin, nakin zela in
nun zui dan turah in la \angkaipui zual telh telh dawn a ni.
1. Thurin No. 1 : Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar
bute hi Pathian thu a ni a, heng chauh hi rinna leh thiltih
tehna dik lo thei lo a ni.
Thuthlung Hlui chu Genesis a\anga Malakia thleng, bu
39 hi a ni. Thuthlung Thar chu Matthaia a\anga Thu puan
thleng hi a ni a, avaiin bu 27 a ni thung. A vaia bu 66-te hi
Pathian thu kan tihte chu a ni a, Pathianin a thâwk khum
avangin Pathian thu an ni. Pathianin a ziaktute a pâwl a, an
hnenah a inpuang a, annin mihring famkim lo an nihna ang
angin an ziak a. Hun hrang hrangah mi hrang hrangte ziak
ni mah se, a thuchah lai pui chu a inmil vek a ni. Heng bu
66-te hi Kohhran Inkhawmpui chuan Thlarau Thianghlim
\anpuinain Pathian thuah a pawm nghet a. Bible hian kan
nun dan leh kan thiltih zawng zawng hi a dik leh dik loh a
teh fiah a. Chuvangin Bible hi chhiar ila, pawm ila, nun
dan dik kan hria ang.
140

2. Thurin No. II : Pathian pakhat chauh a awm a, Amah


chauh chu biak tur a ni. Amah chu Thlarau, mahnia awm
a, hmun tina awm, thlarau dang zawng zawng leh thil dang
ręng ręng laka hrang si a ni a. A miziaah te, finnaah te,
thiltihtheihnaah te, thianghlimnaah te, diknaah te, \hatnaah
te, taknaah te leh hmangaihnaah te tâwp chin nei lo, chatuan
mi, danglam ngai lo a ni.
Kan Koh hran thu rin pahn ihnaah h ian Path ian
chungchanga kan thurin kan hmu. Pathian pakhat chauh a
awm a, amah chauh chu biak tur a nihzia a puang chhuak a
ni. Pathian chu Thlarau, mahnia awm a ni a, sakhaw dangte
pathian nen sawi zawm chi a ni lo. Hmun tinah a awm thei
a, awm \an ni leh tawp ni nei lo, chatuan mi a ni bawk. A
thuneihna chu engmahin a dal thei lo va, Lalber leh khawvel
roreltu, thuneitu ber a ni.
Pathian chu Thlarau a nih avangin amah kan biak dan
tur pawh thlarau leh tih tak zet a ph<t a, a mizia leh a
duhzâwng milin kan be tur a ni bawk. Thinlung taka biak
tur a ni a, amah kan biakna thinlung chu a betu nunah a rah
chhuak ngei tur a ni bawk. Kan duh dana biak tur a ni lo
va, a duh dana biak tur a ni zawk. Pathian nihna bulpui
palite chu – chatuan mi, khawiah pawh awm, engkim hria,
engkim tithei a ni. A ziaah chuan finna te, thianghlimna te,
dikna te, hmangaihna te, \hatna te, takna te, thiltihtheihnate
a lang bawk a ni.
3. Thurin No. III : Pathianah chuan mi nung pathum –
Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim an awm a, an pathum
hian Pathian pakhat an ni a, nihna thuhmun, thiltihtheihna
leh ropuinaa intluk an ni.
Kan thurin pathumna hian Pathian chungchang sawi
chhunzawmin, Pathianah chuan minung pathum an awm thu
a sawi a, chu chu ‘Trinity’ hi a ni a. Pathianah minung
BIBLE LEH PATHIAN CHUNGCHANG THURIN 141

pathum an awm avangin Pathian chu pathum tihna a ni lo


va, Pathian chu pakhat chauh a ni. Pathian pakhat ni si,
amahah minung pathum awm si hi hrilhfiah a harsat avangin
a awlsam zâwnga hrilhfiah an awm \hin a. A.D. 300 velah
khan mi pakhat Sabelia chuan Pathian chu a chângin Pa
angin a inlâr a, a chângin Fapa angin a inlâr a, a chângin
Thlarau Thianghlim angin a inlâr mai a ni a ti a. Hetiang
zirtirna hi Kohhran hmasate khan an pawm lo va, amah
pawh Kohhran a\angin an hnawt chhuak ta a. A chhan chu
Pathian pakhata minung pathum (Trinity) a pawm lo va,
Pathian chu minung pakhat, kawng hrang hranga inlar (Unity)
a zirtir vang a ni. Sabelia zirtirna zui hian U.P.C-te hian an
inzirtir ta zel a ni.
Pathian pakhata minung pathumte hi sawi hran theih
chin awm mah se lak hran theih a ni lo. A makzia leh a
rilzia hi sawi fiah thei lo mah ila, a awlsam zawnga sawi
fiah aiin a harsatna anga pawm mai tur a ni. Mihring mit
hmuhah chuan mi pathum chu pakhat an ni thei lo reng
reng a, kan ngaihtuahna a\anga thil theih loh hi Pathian
makna chu a ni reng a ni. Pathian chu awm tawha, awm
meka, lo la awm tura a ni si a, chu chu mihringah a awm ve
thei lo.
Chuvangin Trinity Thurin hi chu sawi fiah tum lova rin
fiah zawk tur a ni. Ni-ah hian lumna te, >nna te leh ni fang
te a awm a, chung zawng zawng chu sawi hran theih chin
awm mah se, lak hran theih a ni lo. He tehkhin thu hian
Trinity thurin chu a tehkhin phak lo va, chu aia mak leh ril
chu a la ni cheu. Pathian hi mihringte sawi fiah vek theih ni
ta sela, kan ngai n>p sawt zawk mai thei e; mahse kan
Pathian chu tui leh leilung an din chhuah hma pawha hriat
phak loh Pathian a ni. Kan sawi fiah theih lohna tak hi
Pathian nihna chu a ni zawk.
142

Chang vawn : Deut. 6:4, 5


Aw Israel mite u, ngaithla teh u, Lalpa kan Pathian
chauh chu Lalpa a ni a; Lalpa in Pathian chu in thinlung
zawng zawngin, in rilru zawng zawngin, in chakna zawng
zawngin in hmangaih tur a ni.

Zawhna
1. Thuthlung Hlui leh Thuthlung Tharah bu eng zat nge
awm?
2. Kristiante Pathian hi sakhaw dang pathian aia a
chungnun bikna han sawi teh u
3. Trinity Thurin hi kan hriat fiah thiam theih zâwnga
hrilhfiah mai hi \ha kan ti em?
143

ZIRLAI–23
MIHRING LEH THLARAU THIANGHLIM
CHUNGCHANG THURIN
(Thurin No. IV–VI)

Kawhhmuh tum : Mihringte hi Thlarau Thianghlim


hruaia kal tur a ni tih hriattir
Chhiar tur : Gen. 1:1-8, 26-28; Joh. 16:7-11

ZIRTIRTUTE TAN
Kan zir tur hi Thurin No. 1V – V1 a ni leh dawn a.
Zirlaite hriat atan chuan a tlangpui chauh kan tar lang leh
dawn a. Amaherawhchu, zirtirtute chuan a chipchiar deuhva
hriat tum ila, chutichuan zirlaite rilruah pawh an vawn theih
tur chinte hi awmze nei takin kan tuh thei dawn a ni. Kan
zirlai hian thu hlawm thum – Thilsiam leh mihring
chungchang te, tl<kna leh chhandamna chungchang te,
Thlarau Thianghlim chungchanga kan thurinte a huap a.
Kan rilruah a indawt dan hi chiang taka vawn ngheh tlat ni
sela zirtir dan pawh a thiam theih âwm e.
Pathian chu lei leh van leh a chh<nga awm zawng
zawngte siamtu a ni a, keini mihringte phei chu Ama anpui
ngeia a siam kan nih hi a hlut bikzia hria ila. Amah ang
tura a siam ni mah ila, keimahni duh thu ngeia suala kan
tl<k avanga kan chanvo râpthlâk tak chu Lal Isua avang
chauhva siam \hat leh theih a nih dan te leh, Lal Isuan
Pathian kan an leh theihna tura a hnathawh hlutzia te hi
ngaihtuah nawn leh ila. Pathian ang thar leh tura min siam
thar lehtu chu Lal Isua ni mah se, Thlarau Thianghlim
144

\anpuina tel lo chuan mihringin Pathian kan ang thei lo tih


hi kan hmuh chhuah tur a ni ang.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiinah hian kan Thurin hlawm thum,
Thurin No. IV– VI kan zir dawn a. Thilsiam leh mihring
chungchang te, mihring tl<kna leh chhandamna te, Thlarau
Thianghlim chungchang thute a ni a. Vawiina kan zir tur hi
thihna thu leh nunna thu a ni ber a, mutthl<ksan mai mai
lovin, ngaihtuahna zawng zawng hmangin i ngaithla ang u,
pianthar phah theihna tur a ni ang.
1. Thurin No. IV : Lei leh van leh a chh<nga thil awm
zawng zawng siamtu Pathian chuan mihring hi, hriatna leh
felna leh thianghlimnaa Ama anpuiin mipaah leh
hmeichhiaah a siam a. Mi zawng zawng hi bul thuhmun leh
chhungkaw khata unau anga in\hui khawm vek kan ni.
Thurin palinaah hian thilsiam leh mihring chungchanga
kan thurin kan hmu a. Pathian chu lei leh van leh a chh<nga
thil awm zawng zawng siamtu a ni tih hi kan thurinin a
puang a ni. Pathian chu thil zawng zawng siamtu a ni tih
kan pawm hian amah chu engkim bul a nihzia leh engkim
tawpna tur a nihzia kan puang chhuak a ni. A duh danin
thil a siam a, a thil siamte chu kalsan mai lovin a enkawl zui
a, a siam chhan ang taka nung turin a vawng zui a ni.
Pathian chuan ama anpuiin mipaah leh hmeichhiaah
mihringte hi min siam. Genesis 1:26-28-ah hian Pathianin
ama anpuia mihring a siam thu leh thilsiam dangte chunga
thunei tura mal a sawm thu kan hmu. Genesis 2:7-ah hian
Pathianin mihring a siam dan tak kan hmu zui a. Vaivut
a\angin a siam a, a hnârah nunna thaw a thaw l<t a, mihring
MIHRING LEH THLARAU THIANGHLIM CHUNGCHANG THURIN 145

chu mi nung a lo ni ta a ni. Heta ‘nunna thaw’ tih hi thlarau


sawina a ni a, ransate aia kan danglamna chu thlarau neia
siam kan nihna hi a ni.
Thlarau neia siam kan nih chhan chu amah Pathianin a
pawl theih tura min duh vang a ni. Tirhkoh Paula chuan
Thlarau Thianghlim in kan nihzia te, mahni ta pawh kan ni
lo va, Pathian ta kan nihzia leh amah chawimawi tur kan
nihzia a sawi bawk (I Kor. 6:19). Mihring hi Pathian anna
neia siam kan ni a, Pathian kan anna chu hriatna, felna leh
thianghlimnaah te a ni. Pathianin min pawl theihna chhan
pawh hi amah anna neia min siam vang a ni bawk.
Mi zawng zawng hi siamtu thuhmun vek kan nihzia hi
kan thurinin a puang leh a. Thlahtu thuhmun kan nih avangin
ram hrang hranga cheng, vun rawng chi hrang hrangte
pawh ni ila, unau anga khawsa tlang dial dial turin kan
thurin hian min zirtir a ni.
2. Thurin No. V : Mihringte chuan anmahni duhthu ngeiin
Pathian dân an bawhchhia a, thiam lohna leh chhiatnaah
chuan anmahni an inbarh l<t ta a. Chu thiam lohna leh
chhiatna leh sual hremna ata chu anmahni chhan chhuak
tur leh chatuan nunna pe turin hmangaihna tâwp nei lo
Pathian chuan, A chatuan Fapa neih chhun Lal Isua Krista
chu khawvęlah a rawn tîr a; Ama zârah chauh chuan
mihringte hi chhandamin an awm thei a. Chu chatuan Fapa
chu mihring takah a lo chang a, mi nung pakhat mize pahnih
nei, Pathian tak leh mihring tak a ni kumkhua ta a ni.
Thlarau Thianghlim thiltihtheihnain nula thianghlim Mari
chuan a pai a, a hring a; mahse, sual a nei lo. Mi sualte
tân Pathian dân chu a zâwm famkim a, Pathianin dikna a
phűt hlen chhuak tur leh mihringte Pathian remtir turin,
inthawina tak leh famkim atân a inhlân a, kraws-ah a thi a,
ph<min a awm a, ni thum niah mitthi zing ata a tho leh a.
146

Pathian ding lamah a han chho va, chutah chuan a mite


tân a dilsak reng a, chuta \ang chuan mitthite kai tho tur
leh khawv>l ror>l turin a lo kal leh ang.
Kan Thurin panganaah hian Tl<kna leh Chhandamna
chungchang thu kan hmu a. Hengte hi chhinchhiah hmasa
ila–
1) Mihringte chuan anmahni duhthu ngeiin Pathian dan
an bawhchhia.
2) Pathianin Lal Isua chu chhandam turin a rawn tir.
3) Lal Isua chu mihring tak leh Pathian tak a ni.
4) Isua chu Thlarau Thianghlim paitir a, hrin a ni a, sual
a nei lo.
5) Isuan mihringte chhandam turin Pathian dan a hlen
chhuak.
6) Kraws-ah a thi a, ph<m a ni a, a tho leh.
7) Tho leh Isua chu vanah a lawn a, Pathian ding lamah a
\hu a, khawvel rorel turin a lo kal leh dawn.
Mihringin ama duh thu ngeiin Pathian dan a bawhchhia
a, thlemtu khan a tilui reng reng lo va, ama duh thu ngeiin
thlemtu thu chu a pawm ta a ni. Mihring hmasate
bawhchhiatna hi an thlah kal zel mihring zawng zawng
bawhchhiat thu sawina a ni. Bawhchhiatnaah hian Adaman
a nupui Evi a mawhpuh a, Evin r<l a mawhpuh a, Pathian
erawh chuan an inpuh tawnna chu a pawmsak lo; anmahni
sualna \heuh chu an phu tawk angin a tuartir ta a ni. Keini
pawh kan thiam lohnaah hian mi dangte mawhpuh zel tur
kan ni lo va, kan sual chu Pathian hmaah z>p theih pawh a
ni lo.
MIHRING LEH THLARAU THIANGHLIM CHUNGCHANG THURIN 147

Bawhchhiatna avanga Pathian anna kan hloh tawh chu


Pathian kan an leh theih nan Lal Isuan chhandamna min
rawn thawhsak leh ta a. Isua chu kan sualna avangin Kraws-
ah a thi a, kan tan a tho leh a, kan tana hmun siamin
vanah a lawn a, a hun takah khawvela mihringte rorelsak
turin a lo kal leh ang. Chuvangin hmasang Kohhranten
‘rinna thilmak’ an tih chu – Isua chu a thi a, Isua chu a
tho leh a, Isua chu vanah a lawn a, Isua chu a lo kal leh
ang’ tih hi a ni.
Mahni sualna inpawm a, Pathian hmaah inpuang a, Lal
Isua ringtute chuan chhandamna kim an chang \hin.
Amaherawhchu, mahni fel inti te, dik intite chuan Lal Isua
tlanna hnathawh hi an man chiang ngai lo va, chhandamna
an chang dawn lo a ni. Chuvangin kan thurinin Tl<kna leh
Chhandamna chungchang min zirtir hi hriat mai a tawk lo
va, mahni nuna lak luh a pawimawh a ni.
3. Thurin No. VI : Thlarau Thianghlim, Pa leh Fapa ata
lo chhuak chuan mihringte chu chhandamna changtuah a
siam a, an sualzia leh chungpikziate a hriat chiantir a.
Krista hriatna kawngah an rilru a tivâr a, an duhthlannate
chawk thovin, Isua Krista chu an Lalpa leh chhandamtua
pawm tura ngęnin, pawm thei turin a pui a, anmahniah
felna rah chi tinręng a thawk chhuak \hin.
Kan Thurin paruknaah hian Thlarau Thianghlim
chungchanga kan thurin kan hmu. Thurin panganaah khan
tlűkna leh chhandamna thu kan zir tawh a, tunah hian
chhandam kan nih theihna tura thawktu chu Thlarau
Thianghlim a nihzia kan hmu leh ta a ni.
Thlarau Thianghlim chuan mite an sualzia leh an
chungpikzia a hriattir a. Chutichuan miin chhandamna a
mamawh ngawih ngawih tih inhriain Lal Isua a pan ta a.
148

Thlarau Thianghlim chuan kan duhthlanna chu tinghetin,


Lal Isua pawm turin min \anpui a, chhandamna chu
keimahniah famkimin min thawh chhuahsak ta a ni. Pathianin
Lal Isua Kristaah chhandamna min buatsaihsak a, Thlarau
Thianghlim hmangin chhandamna chu min chantir zui a ni.
Kan Thurin No. IV – VI chu kan zir zo leh ta. Pathianin
amah ang turin min siam a, keimahni duh thu ngeiin Pathian
kan anna chu kan tichhia a. Khawngaihna avangin Pathianin
Lal Isua hmangin chhandamna kim min buatsaihsak leh a,
Thlarau Thianghlim zarah chu chhandamna kim chu a
thlawnin kan chang thar leh ta a ni.

Chang vawn : Joh. 16:8


Ani chu a lo thlen chuan sual thuah te, fel thuah te,
rorel thuah te khawvel an thiam loh a hriattir ang.

Zawhna
1. Pathianin engtin nge mihring a siam?
2. Khawvelah hian Pathian siam loh thil awm theiin kan
ring em?
3. Mihring tl<kna hi ama duhthu ngei a nihzia hi kan
pawm nghet tlat em?
149

ZIRLAI–24
CHHANDAMNA LEH SAKRAMEN
CHUNGCHANG THURIN
(Thurin No. VII & VIII)

Kawhhmuh tum : Chhand amna leh Sa kramen


chungchang Thurin hriat chiantir
Chhiar tur : Sam. 32:1, 2; Mk. 14:22-25; Mat.
28:19, 20

ZIRTIRTUTE TAN
Kan Thurin No. VII & VIII-ah hian Chhandamna leh
Sakramen chungchanga kan thurin kan zir kawp dawn a.
Thurin pasarihna hi Rev. Saiaithanga chuan a thupuiah
‘Ringtute thil \ha chan’ tiin a dah a, chhandamna chungchang
ngawr ngawr sawi lova ringtute chanvo sawina a nih vang a
ni ang. Kan thu rin pang anaah kh an ‘Tlűk na l eh
Chhandamna’ tih thupui kan zir tawh a, tuna chhandamna
kan zir turah hi chuan chhandamna awmzia leh chhandamte
chanvo kan sawi dawn a ni. Chhandamna thu hi thupui \hen
sarihna lamah kimchang zawkin kan la sawi leh dawn a,
thurin lamah hi chuan a tlangpui chauh kan zir rih a ni.
Sakramen chungchang pawh hi thupui \hen linaah khan
kan zir tawh avangin hetah hi chuan a kamkeuna ang
chauhvin kan sawi tawh ang a. Sakramen kan tih hian kan
thinlungah Lalpa Zanriah Sakramen hi a lang nghal a,
baptisma sakramen hi a lang lian vak lo va. Chuvangin
naupangte thinlungah sakramen pahnih kan neihte hi intiat
tlanga a lan kawp theih nan zirtir tum ila a \ha hle ang.
150

Chhandamna hi a thlawn a ni kan tih rual hian


chhandamte hian tih tur leh tih loh tur kan nei nghal a.
Chuvangin a thlawna chhandamna kan chanzia kan zirtir laiin
chhandamte mawhphurhna hi rinna leh thiltih a inzawm angin
zirlaite thinlungah inzawmtir tur a ni ang. Kan ramah hian
‘Chhandam ka ni tawh’ titute nun dan hi miten an awt lo tlat
zel a, chhandamna changtute hian kan thurin hi kan man fuh
tawk lo niin a lang. Chu chu vawng chungin, kan thurin hi
fimkhur tak leh uluk taka inzirtir kan mamawh a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiinah hian kan thurin pasarihnain
Chhandamna chungchang a sawi dan leh thurin pariatnain
Sakramen chungchang a sawi dan kan zir dawn a ni.
Pathianin a thlawnin min chhandam a, keinin a lakah bat
kan nei a, Chhandamtu leh a chhandamte thil intihsak tawn
dan kan zir dawn a ni ber mai. Kan thurin hi Bible zirtirnaa
innghat, rin tlâk leh zawm tlak a nihzia hre rengin taima
takin in zir leh dawn nia.
1. Thurin No. VII : Pathianin Kristaah chuan mi zawng
zawng hnęnah chhandamna famkim chu a thlâwnin a rawn
hlân a, an sualte sim tur leh Lal Isua Krista chu an
chhandamtu atâna ring tur te, Amah entawn a, Pathian
duh ang taka inngaitlâwm leh thianghlima nung tur tein thu
a pe a. Krista chu ringa a thu zâwmtute chu chhandam an
ni a, sual ngaihdamna te, thiam chantirna te, Pathian fa
ni hna te, Thla rau Thia nghl im chęnp uina azâ ra
tihthianghlimna te, chatuan ropuina te an chang a. Ringtute
chuan tűn dam chhűng pawhin chhandam nih inhriat
chianna lâwmawm tak chu an chang thei a. Thlarau
Thianghlim chuan khawngaihna hna a thawhin, Thu te,
CHHANDAMNA LEH SAKRAMEN CHUNGCHANG THURIN 151

Sakramen te, |awng\aina te hi hmanruaah a hmang deuh


bik \hin a ni.
Kan thurin pasarihnaah hian chhandamna thu leh
chhandamte chanvo kan hmu a. Kan thurin hi rin tlâk tura
buatsaih a nihna ang hian ring ngam ila chuan chhandamna
changtute hi tumah inringhlel lovin kan nung ho thei dawn
a ni. Kan hriat atana pawimawh zualte chu hetiang hian
sawi zui ila –
1) Pathianin Kristaah chuan tih \awngkam hian
chhandamtu chu Isua chauh hi a ni tih min hrilh a,
chhandamna chu Krista hnathawh liau liau a ni tih min hrilh
bawk. Hei hi sakhaw dang laka Kristiante danglam bikna
pawh a ni nghe nghe.
2) Mi zawng zawng hnenah chhandamna famkim chu
a thlawnin a rawn hlan tih hian Pathian chhandamna chu
mi zawng zawng huap a nihzia te, a thlawna dawn a nihzia
leh a famkima chan a nihzia min hrilh a. Chuvangin
chhandamna hi tute emaw tan chauh a ni lo tih hria ila.
Chhandamna famkim hian taksa, rilru, thlarau chhandamna
a huap bawk.
3) Amah entawna, Pathian duh ang taka nung turtein
tih hian a thlawna chhandamna famkim changtute
mawhphurhna min hrilh a. Chhandamte chu thianghlim tak
leh inngaitlawm taka Pathian duhzawnga nung tura chhandam
kan ni.
4) Krista chu ringa a thu zawmtute chhandam an ni tih
hian mi zawng zawng tan chhandamna kawng chu hawn ni
mah se, chhandamna chang turin Pathian thupek awiha, amah
chu rin dan dika ringtute chauh chhandam an ni dawn a ni.
A thupek zawmtute chuan chhandamte chanvo ropui tak an
chan zui turte chu chatuan ropuina te, tihthianghlim zelna
te, ngaihdamna leh Pathian fa nihna te a ni ang.
152

5) Chhandam nih inhriatchianna lawmawm tak chu an


chang thei tih hian tunlaia chhandam nih inhriatna kan chan
hi kan thurinin a lo sawi daih tawh tih min kawhhmuh a.
Amaherawhchu, ‘an chang thei’ tih hian chhandam nih
inhriatna nei lote chhandam loh tur an ni e tihna a ni lo.
6) Thlarau Thianghlim chuan hna a thawhin Thu te...
\hin a ni tih hi Pathian khawngaihna kan dawnna hmanraw
pawimawh chi hrang hrang sawi chhuahna a ni a. Hengte
kal tlang hian Pathianin min pawl a, thil dang hmang pawhin
min pawl thei tih erawh chu a kalh chuang lo.
2. Thurin No. VIII : Krista din chhuah Sakramen te chu
Baptisma leh Lalpa Zanriah te hi an ni. Baptisma chu Pa
leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hminga tuia sil a ni. Hei
hi Krista n>na kan inzawmna te, Thlarau Thianghlim zâra
piantharna leh tihnunna chhinchhiahna leh nemnghehna a
ni a, Lalpa hnęna kan inhlanna thiltih a ni bawk. An sualte
sim a, Krista chu an chhandamtu atân an ring tih puangtute
leh an fate chantir tur a ni.
Lalpa Zanriah chu Krista thihna hriat reng nâna chhang
leh uain chan ho hi a ni a, ringtuten Krista thihnaa hlâwkna
an chan chhinchhiahna leh nemnghehna a ni. Ama mite
chuan Amah leh a inhlanna an pawmzia te, an hlâwkpuizia
te, a rawngbâwl tura an inp>k z>lna te, Amah an pâwlna
leh mi dang n>na an inpâwlna te entir nân, A lo kal leh
hma loh chuan an chang ho \hin tur a ni. Sakramen
hlâwknate chu Krista malsâwmna avâng leh rinnaa
changtuah Thlarauvin a thawh avânga lo awm a ni.
Kan Thurin pariatnaah hian Sakramen pahnih, Baptisma
leh Lalpa Zanriah chungchanga thurin kan hmu a. A tawi
thei ang berin a awmzia thlir leh ila –
1) Sakramen pahnihte hi Kohhran siam chawp ni lovin,
Lal Isua din chhuahte an ni. Roman Cathlolic Kohhran chuan
CHHANDAMNA LEH SAKRAMEN CHUNGCHANG THURIN 153

Sakramen pasarih an nei a, Salvation Army-te chuan


Sakramen an nei lo thung a. Keini chuan Lal Isuan, “Ti
rawh u,” a tih Baptisma leh Lalpa Zanriah hi Sakramen-ah
kan neih zui ta a ni.
2) Baptisma-in a entir chu Krista nena kan inzawmna te,
rinnaa a thihna leh thawhlehna kan \awmpuina te, sual thihsana
felnaa kan piantharna leh nun thar kan neihte entirna a ni.
3) Lalpa Zanriah chuan Krista taksa leh thisen a entir
a, chumi zara ringtuten hlawkna kan chan avanga lawmthu
sawina a ni. Amah Lal Isua nen chawhlui kan kilhona a nih
avangin ‘Zanriah hnuhnung’ tiin kan sawi bawk a. Lal Isua
leh a thupek chu a lo kal leh hma loh chu kan hre reng a ni
tih entirna a nih avangin ‘Hriat rengna’ tiin kan sawi bawk
a. Amah nena kan inpawlna a nih avangin, ‘Inpawlna
thianghlim’ tiin kan sawi bawk a.Lal Isua kan tana a inpekna
avanga a hnena lawmthu kan sawina ruai a ni bawk a, Lal
Isua hnena rinawm taka nung tura kan inpek l>tna a ni
bawk.
Sakramen pahnih kan neih takte hi a lo kal leh hma loh
chuan kan tih chhunzawm zel tura Lal Isuan min siamsak a ni.
Chuvangin Lal Isua thupek awihin vawiin thleng hian kan la ti
zel a, khawvel awm chh<ng chuan kan ti zel dawn a ni.
Chang vawn : Sam 32:1
A bawh chhi atna nga ihda ma a wm a , a sual na
hliahkhuha awma chu a eng a thâwl e.

Zawhna
1. Sakramen pahnih kan neihte kha engte nge?
2. Baptima hian eng nge a entir?
3. Lalpa Zanriah hming hrang hrangte kha engte nge ni?
154

ZIRLAI–25
RINGTUTE TIH TUR LEH HUN HNUHNUNG
CHUNGCHANG THURIN
(Thurin No. IX & X)

Kawhhmuh tum : Ringtute mawhphurhna leh hun


hnuhnunga kan awm dan tur hriattir
Chhiar tur : Dan. 12:1-3; Joh. 5:28, 29; I Kor.
15:12-19; 50-54

ZIRTIRTUTE TAN
Kan zir \hin dan angin vawiinah pawh hian Thurin
pakuana leh sawmna kan zir kawp leh dawn a, tichuan kan
thurin thlan chhuah sawmte chu kan zir zo tawh ang. Thuthlung
Hluiah chuan Pathianin an zawm ngei ngei tur thu sawm a pe
a. Chutiang bawk chuan India ram Presbyterian Kohhran
chuan a mite zawm ngei ngei tur Thurin Thlan chhuah Sawm
kan nei a ni. Kan ni tin nunah hengte hi hre renga kan nun
phawt chuan ram tiam pana kan kalna kawngah hian kan bo
dawn lo a ni. Chuvangin naupangte kan zirtir pawhin an
hriat zauna mai duh tawk lovin, an zawm theih ngei tura kan
zirtir a pawimawh hle a ni.
Ringtute tih turah hian mahni \heuhva tih tur leh a
huhova tih tur a inpawlh a, mahse a inkawp tlat a ni tih hria
ila. Mi malten kan tih tur kan tih loh chuan huho nun a \ha
thei lo va, a huho nun chu hlim viau \hin mah ila, mi mal
nun a inthlahdah tlat chuan a tlo thei lo a ni. Kohhran \ha
tak kan nih dawn chuan mi mal nun leh chhungkaw nun a
\hat hmasak phawt a \ul a. Kohhran \ha chuan a mite a
RINGTUTE TIH TUR LEH HUN HNUHNUNG 155

ngaihsak a, mi mal \ha siam a tum a. Chutiang bawkin mi


mal \ha chuan Kohhran a ngaihsak a, Kohhran tan a \angkai
\hin a. Chuvangin mi mal leh Kohhran hi sawi hran theih ni
mah se, a lak hran theih loh va, a inpui tawn tlat a ni.
Hun hnuhnung chungchanga inzirtir danah hian fimkhur
a \ul hle a. Fimkhurna tur kawng hnih a awm – Kawng
khatna chu, Bible-a hun hnuhnung thu inziak fiah taka lang
hi a lan dan anga pawm diak diak vek theih a ni lo va, a
\hen chu entirnate a ni. Kawng hnihnaah chuan a ziaka fiah
tawk lova kan ngaih, zeldina phuah belh a hlauhawm bawk
si a ni. Kan ramah pawh hian hun hnuhnung thu hi inhnialna
tam ber a tling hial âwm e. Engpawh ni se, kan Thurinin a
sawi bak hi chu khawi maw lai changah inziak chiang
viauvin lang mah se, chu chu Bible zirtirna pum pui a\anga
tehin a ziktluak lo tih hre chungin zir ila a \ha ang. Sawi
dan chi hrang hrang pawh awm mah se, Lal Isua lo kal
lehna hian a khaikhawm vek bawk a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Thurin kan zir zo \ep tawh a, tunah hian
thurin pakuana leh sawmna kan zir ang a, kan zo tawh
dawn a ni. Thurin pakuanaah hian ringtute tih tur kan zir
ang a, thurin sawmnaah chuan hun hnuhnung thu kan zir
dawn a ni. Keini ringtute hian Pathian thupek awiha kan tih
tur kan tih zawh hunah hlim takin kan hun hnuhnung \heuh
hi kan hmachhawn thei ang a, mahni tih tur ti peih lova tih
loh tur ti \hinte tan erawh chuan hun hnuhnung chu a râpthlak
hle dawn bawk a ni. Chuvangin kan zir turte hi kan nun
siam \hat nan \heuh hman tumin zir ila kan inchhir lo vang.
1. Thurin IX : Ringtu zawng zawng tih tur chu Kohhran
inpâwl honaa tel te, Krista Sakramen leh a thil serh dang
156

vawn \hat te, A dân zawm te, \awng\ai z>l te, Lalpa Ni serh
thianghlim te, Amah be ho tura inkhâwm te, A thu hril ngun
taka ngaihthlâk te, Pathian malsâwmna an dawn ang z>la
hlim taka p>k ve thung te, anmahniho zingah leh mi zawng
zawng zingah Krista nungchang ang tihlan te, khawvel puma
Krista ram tizau tura beih te, ropui taka a lo kal lehna hun
nghah te hi a ni.
Kan Thurin pakuanaah hian ringtute tih tur sawm leh
pakhat kan hmu a. Han chhiar hian a fiah nghal deuh vek
avangin pakuaa hlawm khawmin, a tlangpuiin sawi zau deuh
chauh ila.
1) Kohhran inpawl honaa tel : Zirlai 5-naah khan
Kohhran mi nih pawimawhna kan zir tawh a. Kan thurin
pawh hian ringtu kan nih chuan Kohhrana tel ngei turin min
ph<t a ni. Kohhrana kan tel duh loh chuan kan thurin hi
kan zawm lo tihna a ni ang.
2) Krista Sakramen leh a thil serh dang vawn \hat :
Hei hi mi mal tih tur aiin Kohhran tih tur pawimawh tak a
ni. Sakramen pahnihte chu kan zir tawh a, heta ‘a thil serh
dang’ a tih hi Lal Isua duhzawng leh a zirtirna pum pui hi a
ni ang. Hmasang a\angin vawiin thleng hian hengte hi
Kohhranin a la vawng \ha zel a, a la vawng \ha zel dawn
bawk a ni.
3) A dan zawm leh \awng\ai te : A dan zawm tih chu
Lal Isua thupek leh a duhzawnga awm hi a ni. |awng\ai hi
ringtute chakna hnar ber pakhat a ni a, \awng\ai taima tak
chu ringtu \ha tak a ni \hin.
4) Lalpa ni serh thianghlim : Heta ‘serh’ tih awmzia hi
hahchawlh nana hmang tihna a ni mai lo va, Pathian pawl
tura rilru leh taksa inpekna nî a ni. Chuvangin chawlhni hi
RINGTUTE TIH TUR LEH HUN HNUHNUNG 157

\hian kawm nan emaw, mahni duhzawng thil dang tih nan
hmang lova Pathian biak nan hman tur a ni.
5) Amah be tura inkhawm leh a thu hril ngaihthlak :
Pathian Biak Ina inkhawm hi ringtute tih tur a ni a, inkhawm
ngai lo emaw, inkhawm ngaina lo mi reng reng chu rinna
lamah pawh a dinhmun a derthawng hle tihna a ni ang.
Inkhawmnaah Pathian thu hril kan ngaithla tur a ni.
6) Pathian malsawmna an dawn ang zela hlim taka
pek ve thung: Ringtu chuan Pathian malsawmna a dawn ang
zelin sawma pakhat leh thilpek dangte pawh a pe ngei tur a
ni a, chu chu Pathian pawhin a ph<t a ni.
7) Mite zingah Krista nungchang ang tihlan : Ringtute
tih tur pawimawh tak chu \awngkam chauh ni lova nun leh
thiltiha rawngbawl hi a ni.
8) Krista ram tizau tura beih : Chanchin |ha hril hi
Kohhran hna pui a nih avangin ringtute chuan an ngai
pawimawh tur a ni a, chu chu Lal Isua thupek a ni bawk.
9) Lal Isua lo kal leh hun nghah : Ropui taka Lal Isua
a lo kal leh hun hi ringtute chuan kan nghak a. Heta ‘nghah’
tih hi engmah ti lova nghah veng veng lam ni lovin, theih
ang tawka rawngbawl chunga inpeih a kawk ang.
2. Thurin No. X : Ni hnuhnungah chuan mitthite chu
kaihthawhin an awm ang a, mi zawng zawng Krista ror>lna
\hutphah hmaah an lang ang a, he dam chh<nga an thiltih
\hat leh \hat loh ang z>lin r>lsak an ni ang. Ringlote leh mi
sualte chuan thiam loh changin an sual hremna an tuar
ang; Krista ring a, a thu zâwmtute erawh chu a langchanga
thiam chantirin an awm ang a, ropuinaa lawm luhin an
awm ang.
158

Ni hnuhnunga thil thleng turte hi kan Bible zirtirna


laipuia innghat a ni a. Hemi bak hi sawi belh \euh tur awm
mah se, hemi chin hi phat hauh lova kan rin tlat tur a ni a,
sawi zau leh deuh ila.
1) Mitthite kaihthawhin an awm ang : Lal Isuan a dam
laiin mitthi a kai tho \hin a, amah ngei pawh thlân a\angin a
tho leh a, chutiang bawk chuan keini pawh aman min kai
tho leh dawn tih a sawi bawk. Chuvangin ni hnuhnung, Lal
Isua lo kal lehna niah chuan mitthi zawng zawng kaihthawhin
an awm dawn a ni.
2) Mi zawng zawng Krista rorelna \hutphah hmaah an
lang ang : Ni hnuhnungah chuan Krista rorelna \hutphah
hmaah mi zawng zawng hi kan lang dawn a ni. Tawtawrâwt
riin min ko khawm ang a, tumahin kan pha thei dawn lo va,
kan hai derin kan hnial thei bawk hek lo vang.
3) He dam chh<nga an thiltih \hat leh \hat loh ang zela
relsak : He rorelnaah hian keini pawh hi kan tel vek dawn a
ni. He rorelna hi khawvel rorelna anga a thiam chang tur
leh thiam chang lo tur ngaihtuaha hun rei tak an bei ang hi
a ni lo vang. Lal Isuan amah kan rin leh rin loh chu a hre sa
vek a, kan nun dan leh thiltih zawng zawng a hre sa vek a,
min thliar hrang zung zung mai dawn a ni.
4) Ring lote leh mi sualte chuan thiam loh changin an
sual hremna an tuar ang : Lal Isuan ro a rel hunah chuan a
huat ber tur chu rin lohna thinlung sual hi a ni ang. Rorelnaah
thiam kan chan theih nan rin tur Isua kan nei tawh a, Isua
ringtute nun dan tur pawh kan hre vek a. Chutianga awm
duh lo tlatte chuan an sual hremna an hmabâk a ni.
5) Krista chu ring a, a thu zawmtute chu a langchanga
thiam chantirin an awm ang : Lal Isua ringtute leh a thu
RINGTUTE TIH TUR LEH HUN HNUHNUNG 159

zawmtute nihlawhna chu rorelna hian a tilang tawh dawn a


ni. Chutiang mite chuan hremna an pumpelh mai ni lovin,
thiam chantirin an awm ang a, ropuinaa lawm luhin an awm
dawn a ni.
Ringtute tih tur leh hun hnuhnung chungchang chu
kan sawi zo ta. Hengte hi thihna thu leh nunna thu a ni a,
kan zawm leh zawm loh chu keimahni thu thu a ni. Kan
duhthlanna a pawimawh a ni.

Chang vawn : I Kor. 15:42, 43


Mitthi thawhlehna pawh hi chutiang bawk a ni. |awih
theia tuhin a awm a, \awih thei lova kaihthawhin a awm,
chawimawi lohva tuhin a awm a, ropui taka kaihthawhin a
awm, chak lova tuhin a awm a, thiltihtheihna neia
kaihthawhin a awm.

Zawhna
1. Ringtute tih tur kan sawi takte kha in hriat hriat han
sawi teh u
2. Hun hnuhnunga rorelnaah hian thiam chang tur niin
kan inhria em?
3. Rorelnaa thiam kan chan theih nan engtin nge kan
inbuatsaih ang?
.....
160

|HEN SARIHNA
CHANCHIN |HA THUPUI DEUH DEUHTE

Thupui \hen sarihnaah hian Chanchin |ha Bu-a thupui


deuh deuhte kan zir dawn a. Kan zir vek sen dawn loh
avangin Chhandamna thua thupui hlawm hrang hrangte kan
luh chilh dawn a ni. Chungte chu – Chhandam ngai mihring
tih te, Chhandamna tih te, Rin vanga khawngaihnaa
chhandam tihte leh Thiamchantirna tih te, Rinna leh thiltih
inlaichin dan tih te an ni.
...

ZIRLAI–26
CHHANDAM NGAI MIHRING

Kawhhmuh tum : Chhandam ngai kan nihzia hriattir


Chhiar tur : Rom. 3:9-18, 21-23; Sam. 51:1-12

ZIRTIRTUTE TAN
Kan ramah hian chhandamna camping kan uar ta hle a.
Kohhran dan chh<nga kan awm tawh hnuah pawh sual thu
a\anga inzirtirin chhandamna kan zawng hnuhnawh a. Hun
rei tak rawngbawltu kan nih tawh hnua piangthar ta chauhte
pawh kan kat nawk bawk a. Kohhran dan chh<nga awm
ngeite pawh Kohhran awmzia hre reng reng lo te,
chhandamna awmzia hre lote kan awm nual a. Hei hian loh
theih lohvin camping a rawn hring chhuak ta a ni.
CHHANDAM NGAI MIHRING 161

Presbyterian Kohhran kalhmang dik takah chuan puitlin


hnua camping luih luih lo va, naupan lai a\anga chhandamna
thu inzirtir hi a ni a. Chhungkua leh Sunday School hi kan
ngai pawimawh a, hei hi a nihna ang taka kalpui tur a ni. A
dik tak chuan ‘Rawngbawltu Camping’ kan tihte hi intuai
tharna zia anga kan kalpui chuan a \ha a; amaherawhchu
piangthar hauh lo enkawla inenkawlna atana kan hmang
\hin hi chu Presbyterian kalhmang a ni lo a ni.
Chuvangin Kohhran dân chh<nga lawm luh turte kan
buatsaihnaah hian Chhandamna hi thupui \hen pawimawh
tak a nihzia hria ila. Chawlhni vawi li vel zirlaiah hian
naupangte chuan chhandamna awmzia hi an man chiang
kher lo a nih pawhin, kum tawp lamah chhandamna Camp-
ing pawh neihpui thei ila a \ha hle ang. Chutichuan Kohhran
dân chh <nga awmte h i ch u ch hand amna kaw nga
ngaihtuahawm lo kan nih vek hunah Kohhran nun hian hma
a sawn ang. Chumi rual chuan chhandamna thuah leh
Kristian nunah intuai thar erawh chu kan mamawh reng
ang tih hre bawk ila.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiin a\ang hian Chhandamna chungchang
kan zir \an dawn a ni. Chhandamna thu hi Lal Isua zirtirna
laipui ber pakhat a ni a, nunna leh thihna thu tak tak a nih
avangin hriat chian a pawimawh hle a ni. Camping-a l<t
tawhte pawh kan awm mai thei a, camping-ah chauh hian
chhandamna chan tur emaw ti tawk pawh kan awm mai thei
bawk. Chhandamna tih thupui kan zir chh<ng hian mahni
nun \heuh inenfiah ila, chhandamna hi kan chang nghal thei
tih hi kan hre tur a ni ang. Vawiinah chuan ‘Chhandam
ngai mihring kan nihzia’ kan zir rih dawn a ni.
162

1. Mihring tl<kna : Pathianin mihring a siamin sual ti lo


turin a duh a, sual hnehna a neihtir bawk a; nimahsela sual
ti thei lo reng reng turin a duhthlanna chu a phuar behsak
lo a ni. Mihring chu ama duhthlanna hmang turin Pathianin
zalenna a pe a, sual lam a thlang thei a, \ha lam a thlang
thei bawk a. Sual lam a thlan erawh chuan an thi ngei dawn
tih Pathianin a hrilh a.
Mihring hmasa berte kha thing rah ei phal loh ei turin
thlemtu chuan a rawn thlem a. Duhthlanna zalen an neih avangin
thlemtu thu an zawm thei a, an hnial thei bawk. Thlemtu pawh
khan thing rah kha ei turin a nawr lui lo va, an duhthlanna chu
a \ha lam thlang thei lo turin a phuar bet thei bawk hek lo.
Tichuan Evi leh Adama-te chuan an duhthlanna ngeia thutl<kna
tur pahnih an nei ta a. Pakhat chu Pathianin, “I ei chuan i ei ni
la lain i thi ngei tur a ni,” a tih kha a ni a, pakhat chu r<lin,
“Thi teh suh e,” a tih kha a ni.
Mihring hmasate chuan an duhthlanna ngeiin thlemtu
aw chu awihin thing rah chu an ei ta a, chu veleh chuan
Pathian lakah an thi ta a, Pathian hmelma an lo ni ta a ni.
Adama-te nupa bawhchhiatna hi khawvela mihring zawng
zawngte bawhchhiat thu sawina a ni nghal bawk a.
Keimahni \heuh hian Pathian dân chu bawhchhiain thil
kan tisual a, Pathian ropuina kan chang zo ta lo a ni
(Rom 3:22,23). Kan thurin No. 5-na pawhin, “Mihringte
chuan anmahni duhthu ngeiin Pathian dân an bawhchhia
a, thiam lohna leh chhiatnaah chuan anmahni an inbarh
l<t ta a,” tiin min hrilh bawk.
2. Sual man chu thihna a ni : Mihringte hian keimahni
duh thu ngeia Pathian dân kan bawhchhiat avangin Pathian
lakah kan thi ta a. Sual man chu thihna a ni si a (Rom
6:23). Pathian laka thi kan nih lai hian taksa chu kan la nei
a, rilru pawh kan la nei a, nimahsela kan thlarau a thi a ni.
CHHANDAM NGAI MIHRING 163

Pathian thlirna a\angin nun kan nei tawh lo (cf. Joh. 6:53;
10:10). A tira Pathian kan anna, thianghlimna te, dikna te,
felna te kan hloh zo ta a, kan rilru leh kan thiltih chu sual
lam hlir a ni zo ta a ni. Pathianin mihring a siam chhan ber
chu amah pawl turin a ni a; nimahsela mihring chu suala a
tl<k tak avangin Pathian nen an inpawl thei ta lo a ni.
Kan chh<ngte an thi a, an ruang chu kan bulah a awm
reng laiin, “Khaw nge i awm?” tiin kan \ap a. An ruang
chu kan bulah awm mah se, kawm tur an awm tawh lo va,
be mah ila, min chhang let tur an awm tawh lo a ni. Chutiang
chuan mihring chu a la awm reng a, nimahsela Pathianin a
pawl thei tawh lo a ni. Adama te nupa pawh khan Pathian
an bih ruksan ta zar zar mai a, Pathian hmaah an zak a, an
saruakzia an hriat vang a ni.
3. Chhandam ngai mihring : Suala kan tl<k tawh avangin
chhandamna kan mamawh a. Kan \hatna leh kan felnate
avangin chhandamna kan chang thei si lo va. Kan thil \ha
tihte pawh Pathian mit hmuhin tling zo reng a awm lo va,
“Tumah thil \ha ti reng an awm lo,” tiin Bible-in min hrilh
(Rom 3:12). Hetih lai hian, “Kei chu ka \ha a ni,” ti thei
reng reng kan awm lo va, ti mah ila, \ha kan intihna tak chu
Pathian tenzawng tak a ni si a.
Bawhchhiatna avang hian chhandamna chu chang zo
tawh lo mah ila, Pathian mit hmuhin mihring chu lungtum
ang ringawt chu a ni lo va, amahah Pathian tihnun theih a la
awm a, a hmangaihna aw chhang thei tur a la awm a ni.
Chuvangin mihring chuan chhandam theitu a mamawh
ngawih ngawih a, chatuan nun chang tura sual ata hruai
chhuak theitu a mamawh a ni.
Chhandam ngai mihring kan nihzia chu kan sawi ta a.
Kan zirlai hian mi zawng zawng a huap vek a ni tih
164

chhinchhiah ila, keimahni ngei pawh hi chhandam ngai


kan ni. Mahni leh mahni kan inchhandam thei lo va, mi
dangin min chhandam thei hek lo va, vantirhkohte pawhin
min chhandam thei chuang lo. Lal Isua chauh hian min
chhandam thei a, chuvangin chhandamtu atan Lal Isua kan
mamawh a ni.

Chang vawn : Rom 3:10, 11


Tumah mi fel tak reng an awm lo
Pakhat mah an awm hauh lo;
Tumah hre thiam reng an awm lo;
Tumah Pathian zawng reng an awm lo.

Zawhna
1. Suala mihring a tl<knaah khan tuin nge mawh phur
ber?
2. Sual man chu eng nge ni?
3. Mi zawng zawng leh keimahni ngei pawh chhandam
ngai kan nih hi kan pawm em?
...
165

ZIRLAI–27
CHHANDAMNA

Kawhhmuh tum : Chhandamna awmze dik tak hriattir


Chhiar tur : Isa. 53:1, 2; Joh. 3:14-17

ZIRTIRTUTE TAN
Vawiin a\ang hian chhandamna chungchang kan zir \an
dawn a. Kan ramah hian chhandamna thu kan sawi dan hi
dik tawk lo a awm thei a, chuvangin fimkhur tak si, chiang
tak sia zirtir tura kan inbuatsaih a pawimawh âwm e.
Chhandamna thu hi kan sawi nasat tawh avangin a thu mai
chuan kan hre \h<m tawh a. Thil pawimawh tak kan
chhinchhiah tur chu ‘mahni duhthlanna ngeia chhandamna
thu hi pawm tur a ni’ tih hi a ni ang. Tun hma deuh khan,
“Chhandam ka ni ti la, i ni mai,” tih te kan ching \hin a. An
awm dan pangngai kan inpawmtir a, an nun a khawih si lo.
Kan Thurin No. 7-naah chuan, “Ringtute chuan tun
dam chh<ng ngeiah pawh hian chhandam nih inhriatna
lawmawm tak chu an chang thei,” tiin min hrilh a. Chuvangin
zirlaite pawhin chhandam nih inhriatna lawmawm tak an
chan beiseia zirtir tur a ni ang (cf. I Joh. 5:13).
Amaherawhchu, “An chang thei,” tih a nih avang hian a
darkar bithliah faka chhandam nih inhre lem lote pawh an
awm thei a. Chutiang mite chu chhandamna chang lova sawi
theih an ni lo tih hi vawng bawk ila. Chhandamna hi chu
Pathian kut liau liau a nih avangin he leiah hian mihringten
kan thliar thei ve lo a ni.
166

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Chawlhni hmasaah khan ‘Chhandam ngai
mihring’ tih kan zir tawh a. Vawiinah hian ‘Chhandamna’
tih thu kan zir leh dawn a ni. Chhandam ngai nia inhriate
tan chuan chhandamna thu hi thu pawimawh ber a ni ngei
ang. Keini pawh hian chhandam ngai nia kan inhriat chuan
he thu hi kan ngaithlak ngun a \ul hle dawn a ni. Hebrai
ziaktu pawhin, “Heti kauva chhandamna ropui hi thlahthlam
ila, engtin nge kan tlan chhuah theih tehlul ang?” a ti a nih
kha (Heb. 2:3).
1. Chhandamna awmzia : Grik \awnga ‘Soteria’ an tih
chu chhandamna thu sawina \awngkam a ni a. A awmzia
chu chhanchhuahna emaw venhimna emaw tihna a ni a,
himna leh muanna tihte pawh a huap thei ang. Mi,
hlauhawm kara awm, amah inchhan chhuak thei si lo chhan
chhuah sawina a ni a, sala tâng, mahni intlan chhuak thei
lo tlan chhuah sawina a ni bawk. Hmelma laka chhan
chhuahna te, thihpui ngei tur natna hlauhawm a\anga damna
leh hriselna neihtirte pawh a huap bawk a. Chutichuan
chhandamna chuan a nih tur ang ni tawh lo, a nih tur ang
nihtir leh a kawk ber âwm e. Chuti a nih chuan Lal Isua
chhandamna chuan mihring hi suala a tl<k avanga a nihna
a hloh tawh chu Pathian ang leh tura siam thar lehna a
rawn thlen ta a ni.
2. Isua chauh Chhandamtu a ni : Kan bawhchhiatna
avangin Pathian anna kan hloh tawh a. Pathian min antir leh
thei turin vana vantirhkohte pawh an tling zo lo va, Pathian
kan an leh theihna tur chuan Pathian bawk lo chu tawk zo a
awm lo a ni. Chuvangin hla pakhat chuan, “Chhandamna
ropuizia kan hre phak lo, lei leh van siam aiin a mak,” a lo
ti a. Lei leh van chu Pathianin, “Lo awm rawh se,” a ti a, a
lo awm mai a. Mihring suala tlu a chhandam dawn erawh
CHHANDAMNA 167

chuan thu mai a tawk lo va, Lal Isua thisen meuh sen a ngai
a ni (cf. Tirh. 4:12). Hei hian tl<kna avanga Pathian laka
kan sualna rilzia a tilang hle a ni.
Thuthlung Hluiah chuan sual ngaihdam nan ran thisenin
an inthawi \hin a, puithiamin ni tinin an sualnate chu Pathian
hnenah a hlan \hin. Amaherawhchu, ran thisen hian
mihringte sualna chu chatuan atana a tlen fai theih loh avangin
Zawlneite chuan Thuthlung Thar hun hi an thlir a (Jer.
31:31-34). Hebrai ziaktu chuan Lal Isua thisena thuthlung
hi ‘Thuthlung Thar’ tiin a vuah a, thuthlung hmasa chu a
ral ta a ni a ti a (Heb. 8:7,13). Lal Isua pawh khan, “He no
hi ka thisena thuthlung thar chu a ni,” tiin a thihna chu
chhandamna tur a nih thu a sawi a (Lk. 22:20). Chuvangin
Lal Isua chauh hi Pathian leh mihring inpawlna chat tawh
thlun zawm leh theitu chu a ni.
3. Lal Isuan chhandamna kawng a hawng : Lal Isuan
chhandamna hna a thawh dan hi lei leh van siam aia mak a
nih thu kan sawi tawh a. Pathian meuh ni mah se, mihringah
a lo chang a, sualna nei lo ni mah se, mi sual berte thihna
Krawsah khenbehin a awm a. Thawhlehna neitu ni mah se,
phumin a awm a, leilung siamtu chu a siam leilungah an
zalh ta a. Nimahsela thihna leh thlân chu hnehin, thlân
a\angin a tho leh a, vanah a lawn ta a.
Lal Isua hi ama tana tuar a ni lo va, ama tana tho leh a
ni hek lo va, keini mihringte tana thia tho leh a ni. Kan thih
ai min thihsak avangin keini pawh kan thi a, kan tan a
thawhleh avangin keini pawh sual hnehna changin kan tho
leh ta a ni. Lal Isuan kan tana a inpekna ropui tak hi
‘aiawhna’ anga sawi a ni a. Eden bawhchhiatna avanga
chatuan thihna chang tur ni mah ila, Lal Isuan kan aiawhin
min thihsak a, “Tupawh thi tawh chu sual lakah a chhuak
tawh si a” (Rom 6:7). Kan tan a thawhleh avangin
168

chhandamna kan lo nei a, “A thihna anpuia amah nen kan


inzawm tawh si chuan a thawhlehna anpui pawhin kan inzawm
bawk ang” (Rom 6:5). Kan Lal Isuan kan ai a awh avang
hian “Chhandam ka lo ni ta,” tiin kan sawi thei a, chu thu
chu kan phuahchawp a ni lo va, Lal Isuan kan nihna atana a
siam chu kan puang chhuak mai a ni zawk.

4. Eng laka chhandam nge kan nih? : Chhandam kan


nihna hian a huap zau hle a, sual laka chhandamna a ni a,
natna laka chhandamna a ni a, retheihna laka chhandamna
a ni a, hlauhna laka chhandamna a ni bawk. Hengte hi
hmun khata kan khaikhawm chuan ‘Chatuan thihna laka
chhandamna’ tiin kan sawi thei ang. Mihringte hian keimahni
duh thu ngeia Pathian dân kan bawhchhiat avangin kan
thlarau chu chatuan hremna hmuna kal ngei tur a ni a,
chumi lakah chuan tumah kan inchhandam thei lo.
Amaherawhchu, Lal Isua thihna leh thawhlehna chuan thihna
ata min chhandamin, chatuan nunaah min hruai l<t ta zawk
a ni. Kan taksa hi thi mah se, kan thlarau chu chhandamin a
awm dawn a ni. Amah Lal Isua ngeiin, “ Kei hi thawhlehna
leh nunna chu ka ni, tupawh mi ring chu thi mah sela a
nung reng ang,” a ti a ni (Joh. 11:25).

5. Chhandamnaa Pathian hmanrua : Chhandamna


hmanrua chu Thlarau Thianghlim a ni. Thurin No. 6-naah
chuan, Thlarau Thianghlim chuan mite chhandamna changtua
a siam thu te, an sualzia a hriattir avanga Lal Isua pawm
tura a hruaizia te, pawm thei tura a \anpui thute kan hmu a.
Keimahniah Thlarau Thianghlimin hna a thawh loh chuan
mi \ha tak mai niin kan inhre tlat a, chhandamna kawng kan
hai \hin a ni. Thlarau Thianghlim chuan mi sual chhandam
ngai kan nihzia min hriattir a, chumi avang chuan Lal Isua
hi chhandamtu atan kan pawm thei chauh a ni.
CHHANDAMNA 169

Tunah pawh hian chhandam ngai mi sual nia in inhriat


chuan, chu chu Thlarau Thianghlim hnathawh a ni der tawh
a, Lal Isua hi chhandamtu atana pawm turin a sawm mek
che u a ni. Chhandam kan nih theih nan Thlarauvin min
sawm mah se, min tilui ngai lo va, a sawmna chu kan hnial
thei a, kan pawm thei bawk. “I thu chuan thiam a chantir
ang chia, i thu vek chuan thiam loh a chantir bawk dawn
che asin,” tiin Lal Isuan min hrilh a ni (Mat. 12:37).

Chang vawn : Joh. 3:17


Khawvel thiam loh chantir turin Pathianin a Fa
khawvelah a tir lo, khawvel amah avanga an dam theihna
turin a tir a ni zawk e.

Zawhna
1. Grik \awnga chhandam tih sawina kha eng nge ni, eng
nge a huap?
2. Chhandamna hi eng laka chhandamna nge?
3. Thlarau Thianghlimin sual nih min hriattir em? Chu
chu pawm kan tum em?
170

ZIRLAI–28
RINNA AVANGA KHAWNGAIHNAA CHHANDAM

Kawhhmuh tum : Khawngaihna hnathawh hriattir


Chhiar tur : Tirh. 16:31-34; Eph. 2:1-10

ZIRTIRTUTE TAN
Thuthlung Tharah hian chhandamna sawi fiah dan chi
hrang hrangte zingah, “Rinna avanga khawngaihnaa
chhandam,” tih hi a lar hle a, a fiah \ha hle bawk (cf. Eph.
2:10). He thuah hian chhandam nana Lal Isua hnathawh leh
a dawngtu mihring mawhphurhna a lang a. He thu a\ang
hian mi \henkhatten chhandamna thu an sawia mihring lam
chan an sawi bo der mai hi a dik tawk lohzia kan hmu thei
a ni. Mihring lam a\anga chhuak reng reng chu chhandamna
atan chuan a tling lo tih chu hriat sa a ni a, chutih lai chuan
chhandamna dawng tur tal chuan mihringin mawhphurhna
a nei ve a ni.
Chhandamna hi Pathian khawngaihna liau liau a ni a,
mihringin rinnaa a lo pawm pawh hi Pathian thilpek bawk a
nih avangin mihringin chhuan tur a nei lo va, chhuan tur
nei lo mah se, chhandamna dawngtu a nih avangin lungtum
ang ngawt chu a ni si lo. Lungtum chuan duhthlan theihna a
neih loh laiin, mihring chuan Pathian hnathawh a pawm thei
a, a hnial thei bawk. Pathianin rin tur Isua min pe a, ring
thei tura Thlarau Thianghlimin min puih avangin kan ring
ta a. Kan rinna chu chhandamna a ni lo va, kan rin Isua
khawngaihna chu chhandamna a ni a, chu khawngaihna
chu rinnain kan pawm a ni zawk.
RINNA AVANGA KHAWNGAIHNAA CHHANDAM 171

He thu hi fiah \ha hle mah se, hriat sual awl tak a ni
bawk. Pawl \henkhatte chu chhandamnaah hian an inrawlh
th<k lutuk a, an pawl tih dan a nih loh chuan mite
chhandamna hi an pawmpui thei lo va. A nihna takah chuan
chhandamnaah hian pawl tih dan a tel hauh lo va, pawl
zawng zawng pian hma daiha chhandamna hi buatsaih a ni.
Chuvangin zirlaite thinlungah pawh kan kohhranin
chhandamna thu a zirtir dan kan zirtir dawn lo va, Bible-in
a zirtir dan kan zirtir ang a, chu chu kan kohhran pawm
dan pawh a nih thu kan tarlang tur a ni ang.

ZIRLAITE TAN
Thu hma hr ua i : Ch h an d am ng a i ka n n i h z i a t e,
Chhandamna thu te kan zir tawh a. Vawiinah hian chhandam
kan nih dan tak, rinna avanga khawngaihnaa chhandam
nih thu kan zir leh dawn a ni. Vawiina kan zir turah hian
thil pali chhinchhiah ila, chungte chu– rin tur Isua, a ringtu
mihring, rinna, khawngaihna tihte an ni. Heng thil palite
hi a inrem dan tur dik taka kan pawm thiam chuan a rah
chu chhandamna a ni ang.
1. Rin tur Isua kan nei : Ril\ama thi mai tur hnenah mi
hausa pakhat hian ei mai theih turin chaw a pe a, a hmaah a
chhawpsak a. Chutichuan ril\ama thih mai hmabaktu chuan
a nunna atana rin tur a nei ta a nih chu. Chutiang bawk
chuan sual avanga chatuan thihna hmabaka kan awm laiin,
Lal Isuan thil ropui tak min tihsak a, chatuan nun kan neih
theihna turin rin tur Isua kan nei ta a. Kan thawh chhuah
leh kan dil hmuh pawh ni hauh lovin, a thlawna chan tur
chhandamna kan nei a. Amaherawhchu, rin tur nei mah ila
kan rin loh chuan chhandam kan ni dawn lo. “...Amah chu
tupawh a ring apiang an boral loh va, chatuana nunna an
neih zawk nan,” tiin Lal Isuan min hrilh (Joh. 3:16).
172

2. Rinna awmzia : Ril\ama thi tur kan sawi kha


chhunzawm ila. Ei mai theih tur chaw chu a hmaah awm
reng mah se, a ei duh tlat loh avangin thi tur bawkin a mu
leh ta a. Hepa ang hian keini ngei pawh hi kan awm ve thei
âwm e. Rin tur Isua nei mah ila, kan rin duh loh tlat chuan
kan duhthlanna ngeiin chatuana thi turin kan mu leh tihna a
ni ang. Rin lohna thinlung sual hi Pathian huatzawng ber a
ni a, amah rin hi a lawmzawng a ni. Eden bawhchhiatna
kha chu Lal Isuan a thihna leh thawhlehnain min hnehsak
tawh a, khami avang khan chhandam theih loh nih a
hlauhawm tawh lo. Amaherawhchu, Lal Isua kan rin lohna
thinlung sual chiah hi hremhmuna kan luh phahna tur chu a
ni tawh ang.
Chutichuan rin tur Isua rin hi kan bat a ni a, rinna
awmzia pawh kan hriat fuh a \ul bawk ang. Mi \henkhatten,
“Ring thei kan ni lo,” an ti a, \henkhatte chuan, “Rin chu
ka duh a, rin dan ka thiam lo,” an ti bawk a, chuvangin
rinna awmzia hi sawi zui deuh ila a \ha âwm e. Kan Bible-
ah hian ‘ring rawh’ tih hi kan hmu \hin a, chuvangin Pathian
hi kan ring tur a ni a, Thlarau Thianghlim puihnain kan
ring thei bawk tih hi pawm tur a ni phawt a. Kan rin dan tur
leh rinna awmzia erawh chu hetiang hian sawi ila.
1) Rinna chu thuawihna a ni : Pa Pathianin a Fapa Isua
thihna chu kan thihnaah a pawm a, a thawhlehna chu kan
thawhlehnaah a pawm a. Chu thu chu chiang takin min
hriattir a, hai der luih theih pawh a ni lo (cf. I Joh. 5:6-12).
Chu thu chu kan awiha kan pawm chuan, kan awihna leh
kan pawmna tak chu rinna chu a ni. Kan vengah tlangau a
lo au va, a thusawi chu zawt nawn lovin kan awih mai a.
Chutiang bawkin Lal Isuan amah ringtu apiangte chu
chhandama an awm tur thu hi a tlangaupui a, chu chu kan
hre tawh a, kan hriat chu kan awiha kan pawm a pawimawh
ta a ni.
RINNA AVANGA KHAWNGAIHNAA CHHANDAM 173

2) Rinna chu innghah ngamna a ni : Mi \henkhat chuan


Pathian hi rin vak an tum a, rin vak tumtute chuan rinna
chu anmahniah an nghat a ni duh hle. Thusawi reng reng hi
kan rin dawn chuan a sawitu a rinawm loh chuan a thusawi
chu kan ring lo va, a sawitu a rinawm chuan a thusawi chu
kan ring mai \hin. Chuti a nih chuan rinna innghahna chu a
sawitu rinawmnaah a ni tihna a ni. Pathian meuhvin
chhandamna thu a puang a, thutiamtu chu a rinawm avangin
a thutiamah kan innghat a, chu chu rinna chu a ni (Tit. 1:1;
Heb. 11:11). Chutichuan kan rinna siamtu chu Isua a ni a,
innghahna tlak a nih avangin amahah kan innghat a, Hebrai
ziaktu pawhin, “Isua, kan rinna siamtu leh tifamkimtu lam
chu enin,” a ti a ni (Heb. 12:1,2).
3) Rinna chu chawlh hahdamna hi a ni : Tunah khan
\hutthlengah hahdam takin in \hu a, hahdam taka in \hut theihna
chhan chu in \hutna \hutthleng kha in rin ngam vang a ni. In
\hutthleng kha tliak mai dawnin hria ula chuan in hahdam
hauh lo vang. Chutiang bawkin Lal Isua rin hi hahdam taka
chawlhna a ni. Ringhleltu chu a hah a dam lo va, “Tuifinriat
fâwn, thli chhem l>n leh vawrh ang a ni,” tiin ringhleltu awm
dan chu Bible-ah kan hmu a ni (Jak. 1:6). Rinna dikah chuan
rinhlelhna a awm lo va, “Hlauhna leh rinhlelhna ata ka thlarau
a chawl ta,” tiin an zai thei a ni.
3. Khawngaihnaa chhandam : He thu hi vawiina kan
zirlaiah chuan a pawimawh lai tak a ni. “Rinna avanga
khawngaiha chhandam,” tihah hian khawngaihna hi a bulpui
zawk a. Kan fel vang emaw, kan \hat vang emaw, kan phu
reng vang emaw ni lovin, Pathian min khawngaihna chu
Isua Kristaah a lo lang a. Chutah chuan chhandamna kim
min puansak a, chu khawngaihna chu rinnain kan lo dawng
a. “Rinna avanga khawngaihnaa chhandam,” tih hian,
khawngaihna chu rinna avanga lo piang angin a lantir thei
a. Amaherawhchu, kan rin avangin khawngaih kan hlawh
174

lo va, Pathian khawngaihna chu kan lo ring zawk a ni. Sap


\awng lamah pawh ‘By grace, through faith’ tih a ni vek a,
khawngaiha chhandam kan nihna chu rinna kaltlangin kan
dawng a ni.
Chuvangin chhandamna changtute chuan an rinna an
chhuang ngai lo va, Pathian khawngaihna hi an chhuang
ber a ni. Tunlai pawh hian chhandamna thu inzirtirnaah
mahni pawl zirtirna keng tel tlat kan awm \hin a. Chutiang
mite chuan khawngaihnaa chhandamna thu hi an man chiang
lo tihna a ni. Mi \henkhatte chuan an thiltih \hatte an chhuang
a, chutiang mite pawh chuan chhandamna kawng hi a bukin
an \helh a ni. “Thiltih avang a ni lo ve, chutilochuan miin
an chhuang dah ang e,” tiin Bible-in min hrilh (Eph. 2:9).
Rinna avanga khawngaiha chhandam kan nih dan chu
kan sawi zo ta a, a la kim tawk lo hle ang. Chhandamna
chungchangah ngat hi chuan Pathian khawngaihna hi a bul
leh a tawp a ni a, pawlh nutu dang a tel thei lo a ni. Rinna
avanga khawngaihnaa chhandam kan nih hnuah erawh chuan
thiltih chu a bata kan bat tlat a ni thung ang. Pathian
khawngaihna changchawia thil \ha ti duh lo kan awm chuan,
khawngaihna a la man chiang lo hle tihna a ni bawk ang.

Chang vawn : Eph. 2:8


Rinna avanga khawngaihnaa chhandam in ni;
nangmahni thawh chhuah a ni lo va, Pathian thilpek a ni.

Zawhna
1. Rinna awmzia chi thumte kha engte nge?
2. Chhandamna atan rinna nge bulpui zawk khawngaihna?
3. Tunah hian khawngaihna kan chan hi rinnaa pawmtu
niin kan inhria em?
175

ZIRLAI–29
THIAMCHANTIRNA

Kawhhmuh tum : Rorelna hmaa ringtute thiam chan dan


tur hriattir
Chhiar tur : Isa. 53:7; Mat. 27:11-14; Rom 8:28,
29; Kol. 3:13,14

ZIRTIRTUTE TAN
Kan Bib le-ah hi an kawng chi hrang h rang in
Chhandamna thu mak tak mai hi sawi fiah a ni a. Chungte
zingah chuan – piantharna, tlanna, thiamchantirna,
ngaihdamna, siamtharna, Pathian nena inremna, Faa
siamna tihte hi an lar hle a. Heng \awngkamte hian sawi
chhuah an tum chu chhandamna tho hi a ni. Chhandamna
thu hi a sawi fiah dan a tam em avangin a chan dan pawh
chi hrang hrang a awm thei a; amaherawhchu chhandamna
kan chan chu a thuhmun vek a ni.
Kan ramah hian kan chan chhandamna ai maha a sawi
fiahna \awngkam buaipui vak vak kan awm \hin a. Chutiang
mite chuan a sawi fiahna \awngkam dangte pawh an hnawl
hial \hin a, a dik lo hle a ni. Mi \henkhat chuan \awngkam
chher chawp kan hmang nasa hle bawk a. Engpawh ni se,
a sawi fiahna \awngkam aiin, a sawi fiah tum tak
chhandamna hi a pawimawh ber a ni tih kan hriat a \ha
ang. Entir nan, Zakaia chuan theipui ler a\angin Isua a
hmu a, Bartimaia chuan Jeriko kawng sir a\angin a hmu a,
hmeichhe thi p<t chuan Isua puan hmâwr a deh a\angin a
hmu bawk a. An hmuhna hmun leh an hmuh dan \heuh
176

kha dik bera ngaiin mi dangte hmuh dan chu sawisel ta


sela an tisual \heuh a ni ang. An hmuh Isuaa an lungrualna
chu a pawimawh ber a ni.
Kan ramah pawh hian a \henin Camping-ah chhandamna
kan chang a, a \henin mahniin kan chhar nawlh a, a \henin
hla chang khat lek hmangin kan chang thei bawk a, chan
dan chi hrang hrang sawi mai sen loh a awm ang. A
pawimawh ber chu kan chan dan aiin kan chana kha a ni
zel ang. Kan sawi tawh ang bawk khan, tute emaw chuan a
dâr bithliah faka chhandamna an chan dan sawi tur an hre
lo pawh a ni thei e. Chung mite zawng zawng nena kan
lungrual tlanna chu chhandamna kan chan tlanna hi a ni.
Hengte hi hre chungin kan zirlai hi luh chilh ila.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Chhandamna kan la zir zel a. Vawiinah
hian chhandamna thu sawi fiahna pakhat, ‘Thiamchantirna’
tih kan zir leh dawn a ni. Thiamchantirna hi thil dang daihah
ngai lo ila, kan zir tawh chhandamna kha ‘thiamchantirna’
tih \awngkam hmangin kan sawi fiah dawn a ni ber mai.
Chuvangin Pathian hmaa thiam loh kan chan dan te, Lal
Isua avanga thiam kan chan leh dan te, nikin nia rorelna
hmaah pawh ringtute hi thiam changa kan awm tur thute hi
mahni tan \heuh kan ngaithla leh dawn nia.
1. Thiam loh channa : Thiamchantirna kan sawi hmain,
thiam loh kan chan dan sawi hmasak phawt a \ul âwm e.
Eng lakah nge thiam loh kan chan a, eng vangin nge thiam
loh kan chan? tih hi thlir hmasa phawt ila.
1) Dân lakah : Thuthlung Hluiah chuan Thu Sawm Pek
kan hmu a, chu chu zawm kim vek tur a ni a. Miin dân dang
THIAMCHANTIRNA 177

zawng zawm mah se, dân pakhat a zawm theih loh chuan
thiam a chang thei chuang lo a ni (cf. Jak. 2:10). Adama
thlah, suala tlu tawh mihringte zingah felna dân zawng zawng
zawm famkim thei reng reng kan awm lo (Rom 3:20). Dân
chu thiam loh min chantirtu chauh ni lovin, kan thiam lohzia
min hrilhtu leh sual hriat famkimna min neihtirtu a ni (Rom
3:20 (b), 7). Dân chuan a thu zawm lote chu thi turin kan
chung thu a rel a, chuvangin ‘Dân ânchhia’ tia vuah a ni a
(Gal. 3:13). Chumi lak a\ang chuan tumah hi thiam chang
kan awm thei lo a ni (Gal. 3:11).
2) Pathian thinurna lakah : Mihringin ama duh thu
ngeia Pathian dân a bawhchhiat a\ang khan Pathian thinurna
meipui chu hmachhawn tur kan ni a (cf. Rom 1:18). Thinurna
faa piang reng kan ni tiin Bible-in min hrilh (Eph. 2:3). He
Pathian thinurna hi nikin nia rorelna ni ropuiah chuan a
râpthlâkzia kan la hre \heuh dawn a ni. Hebrai ziaktu pawhin
ring lote chanvo râpthlâk turzia sawiin, “...rorelna râpthlâk
tak lo thleng tur leh dotute kang ral tur thinurna mei kan
hmabak a ni mai ...Pathian nung kuta tl<k chu thil râpthlâk
tak a ni,” a ti a (Heb. 10:27,31). Bawhchhetute chunga
Pathian thinurna lak a\anga thiam chang thei tumah an awm
lo a ni.
3) Rorelna lakah : Mi zawng zawng hi Pathian rorelna
hmaah kan la ding dawn a, mi tinin mahni chanchin kan la
sawi dawn a, lei tinreng Pathian hmaah a la inpuang dawn a
ni (Rom 14:10-12). He rorelnaah hian mi tin an thiltih ang
zela relsak an ni dawn a. Mahni fel leh \haa inngaite zawng
zawng hian thiam loh kan la chang dawn a ni. He rorelna ni
râpthlâk tak a\ang hian tumah hi thiam chang tur kan awm
lo a ni.
2. Thiamchantirna awmzia : Thiamchantirna hi Grik
\awng chuan dikaiosis an ti a. Chu chu ‘dika pawm’ emaw,
178

‘mi sual lova ngaih’ emaw,’ mi fela chhiar’ tihna emaw a ni


a. Chu chu Pathian leh mihring inkâra a lo awm theih dan
sawi ila. Chuta \ang chuan, “Keimah ngei hi thiam chantir
ka lo ni e,” tia mahni inen fiah nana kan hman \heuh a
pawimawh ang.
1) Dân ata thiamchantirna : Dân avanga hremna
râpthlâk ber chu tuar ngei ngei tur kan ni a. Lal Isuan kan
tuar tur chu awlsam takin min lak bosak lo va, amah ngeiin
Krawsah a tuar a. Kan aiawha tuar a nih avangin keimahni
ngei pawh chu dânin a ph<t angin Krawsah kan tuar ve
tihna lo ni ta a. Chu chu sawiin kan Bible chuan, “Krista
chu kan aia ânchhe dawng lo niin dân ânchhe lak ata min
tlan chhuak ta,” tiin min puan chhuahsak a (Gal. 3:13).
Darthlalangah kan inen chuan kan hmai balhzia a lo lang a,
tui lam kan pan a, kan inphih fai ta a. Chutiang bawk chuan
dân kan en a, kan tlin lohzia kan hmu a; nimahsela Isua
Kraws kan thlir a, chutah chuan dânin min phuarna chu
phelh a ni tih kan hre ta a ni. “Tunah chuan min chelhtu
lakah thi tawhin, dân ata thlahin kan lo awm ta” (Rom 7:6).
2) Pathian thinurna ata thiamchantirna : Mi zawng
zawng hi Pathian thinurna tuar tur kan ni a, kan pumpelh
thei lo. Nimahsela Pathian khawngaihna lo lang, Lal Isua
Krista kan rin veleh keimahnia Pathian thinurna chu lak
bovin a awm ve ta nghal a. Chuvangin Pathian hmelma ni
tawh lovin, a fa atan min pawm ta a (Rom 8:16,17; I Joh.
3:1). Chutichuan, “Thiam chan loh ka hlau tawh lo vang,
ka Pa lung a awi ta,” tiin kan zai thei ta a ni.
3) Rorelnaah thiamchantirna : Lal Isua tel lo chuan
Pathian rorelna hmaah tumahin thiam kan chang dawn lo
tih a chiang a. Nimahsela rinna avanga khawngaiha
chhandamte chu, kan tlin lohzia hriaa Lal Isua khawngaihna
pawmtute kan nih avangin, kan aiawhin Lal Isua chu Pa
THIAMCHANTIRNA 179

hmaah a ding ang. Pa Pathianin Lal Isua tuarna chu a pawm


a, Lal Isuan keini min pawm bawk a. Chu chu sawiin Tirhkoh
Paula chuan, “Pathian kan lama a \an chuan tuin nge min
do thei ang,” tiin rorelna chu a cho va (Rom 8:31). Chuta
roreltu chu thiam min chantirtu Pathian kha a ni dawn si a,
Lal Isuan min hek dawn sela, Pathian ding lama awma min
sawisaktu bawka kha a ni dawn si a (cf. Rom 8:33,34).
Chuvangin hlaphuahtu chuan –
Thiam loh chan reng ka hlau tawh lo,
Isua ka ta, kei Ama ta;
Mi nung, Krista zawmin ka nung,
Pathian felna ka inthuamna;
Lal\hutthleng chu ka pan ngam ta,
Kraun hlu Krista zarah ka ta
tiin a lo phuah chhuak a ni.

Chang vawn : Rom 8:1, 2


Chutichuan tunah zawng Krista Isuaa awmte tan chuan
thiam loh chantirna reng a awm tawh lo. Krista Isuaa Nunna
Thlarau dan chuan sualna leh thihna dan ata chu mi tichhuak
tawh si a.

Zawhna
1. Thiam loh channa kawng thumte kha han sawi teh u.
2. Thiam loh channa kawng thumte laka thiamchantirnaah
hian tel vein kan inhria em?
3. Thiamchantirte nun dan tur nia kan rinte sawi ni sela.
180

ZIRLAI–30
RINNA LEH THILTIH INLAICHIN DAN

Kawhhmuh tum : Thil \ha ti tura cho thawh


Chhiar tur : Eph. 2:8-10; Phil. 2:12; Jak. 2:14-26;
Thup. 2:10

ZIRTIRTUTE TAN
Chanchin |ha thupui ber, chhandamna thu chu kan zir
zo dawn ta a. |hen sarihna zirlai tawp berah hian ‘Rinna
leh thiltih inlaichin dan’ tih thupui kan zir dawn a ni. Vawiina
kan zir tur hi chhandamna thu kan zir tawh zawng zawngte
khaikhawmna atan ni sela. He zirlai hi kan ramah hian a
pawimawh hle a, kan zir chhan tak hi zirtirtuten kan man
chian theih nan sawi hmasa ila.
Kum 1950 hma lamah kha chuan tunlaia piantharna
kan tih ang hi an la sawi lar vak lo va, piangthar an awm lo
tihna chu a ni lo va. Kristian nunah an nghet hle a, mi tin
nuna rinawmna te, dikna te, \hatnate kha an ngaina hle a.
Chhandamna camping kan uar tak hnuah hian Kristian nun
hi a pherh chhe ta tial tial em ni chu aw tih theih a ni.
Chh<ng ril lama chhandam nih inhriatna kan uar a, pâwn
lam nun ulukna kan tlachham si a. Chhandam nih inhre
chiang \henkhatte chuan, “Ka thil tihsualin ka chhandamna
a khawih pawi lo,” tiin chhandamna awmzia hi kan kal
sualpui hial reng a ni.
Tunlaia kan Kristian nun pawh hi bih chiang ila, hetiang
hi a la ni deuh tho mai. Piangthar inti, chhandam nih inhria
RINNA LEH THILTIH INLAICHIN DAN 181

chu kan ni deuh vek tawh a; nimahsela kan ni tin nun hi


chhandam nih inhre nun a ni lo va, chhandam nih inhre lote
pawhin an awt bik tlat lo. Engvang nge ni ang le? Hriatna leh
\awngkama piangthar kan tam a, nun leh thiltiha piangthar
kan tlem deuh niin a lang. Kum zabi pahnihna A.D.-ah khan
Knostik pawl an lo chhuak a, Knostik awmzia chu ‘hriatna
chhuangtute’ tihna a ni a. Anniho ang hian chhandamna hi
mahni inhriat chiannaah kan nghat lutuk a, rinna leh thiltih
nena a inzawm dan hi kan man chian a \ul a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Chhandamna thu kan zir zo tawh a, vawiinah
hian ‘Rinna leh thiltih inlaichin dan’ tih kan zir leh dawn a
ni. Hei hi chhandamna thu kan zir tawhte khaikhawmna
pawimawh tak a ni dawn a, ngun taka kan ngaihthlak a
pawimawh ang. |awngkam danga kan sawi chuan vawiina
kan zir tur hi ‘chhandamna kim’ tiin kan vuah thei âwm e.
Chhandamna hian kan thlarau chauh ni lovin, kan taksa te,
kan thiltih te, kan nun dante hi a huap kim vek a, chu chu
zir fiah kan tum dawn a ni.
1. Rinna leh thiltih awmzia : Mistiri thiam takin
thingphek hrang pahnih chu a rem khawm a, a insikna lai
lang thei lo khawpin thingphek pakhat angin a lang thei a.
Nimahsela thingphek chu pahnih, a hrang ve vea awm an ni
a, a inrem dan a dik avangin pakhat angin an lang mai a ni
zawk. Chutiang bawk chuan rinna leh thiltih hi thil hrang
daih ve ve an ni a; nimahsela rem taka an inchuktuah avangin
pakhat angin an lang thei a ni. Rinna avanga khawngaihnaa
chhandam kan ni a, thiltih vang a ni lo. Amaherawhchu,
Pathian khawngaihna chu rinnaa kan pawm rualin thiltih hi
a lo piang ve nghal lo thei lo a ni.
182

2. Rinna leh thiltih a inzawm : Ephesi 2:8-ah chuan


rinna avanga khawngaihnaa chhandam kan nih thu hi ziak a
ni a, chang 9-naah chuan thiltih avang a nih lohzia pawh
kan hmu a. Chang 10-naah chuan rinna leh thiltih inzawmzia
hi sawiin, “Thil \ha ti atan Krista Isuaah chuan siama awmin
ama kut chhuak kan ni si a,” tiin kan hmu zui a. Hetah hian
Pathian kut chhuak dik tak ringtu chu thil \ha ti ngei ngei
tur a nihzia kan hmu a ni. Chuvangin miin Pathian
khawngaihna chu rinnaa a pawm veleh, a nun chu thiltihin
a zui tur a ni. A l>t zâwnga kan thlir leh chuan, thil \ha tih
tum hauh lo ringtu chu Pathian kut chhuak dik tak a ni thei
lo vang.
Sikul naupang kan nih chuan lehkha zir chu kan bat
tlat a ni a. Lehkha kan zir avangin sikul naupang kan ni lo
va, sikul naupang kan nih avangin lehkha kan zir lo thei lo
a ni zawk. Sikul naupang nih chauh duh, lehkha zir duh si
lo chuan a nih duh chu a man fuh lo hle tihna a ni ang.
Chutiang bawk chuan, rinna avanga khawngaihnaa
chhandamin kan awm a, kan nihna chu thil \ha tih nen a
inzawm a, rinna chuan thiltih a keng tel tlat a ni.
Jakoba 2:14-26-ah hian rinna leh thiltih inlaichin dan
kan hmu bawk a. Rinna chauh emaw, thiltih chauh emaw
chu lak hran a rem lo va, “Rinna chuan a thiltih nen a
thawk dun a, thiltih avangin rinna chu a famkim ta a ni,” tih
kan hmu a (Jak. 2:22). Thiltih tel lova rinna ringawt chu
ramhuaite rinna ang chauh a ni tiin Jakoba hian a sawi a.
Ramhuaite pawhin Isua chu Pathian Fapa a nih an ring a;
nimahsela thiltih \ha an neih phah chuang lo a ni (Jak. 2:19).
Chuvangin rinna chu thiltih nei lovin amah chauhvin a awm
chuan thi a ni, tiin a sawi a ni (Jak. 2:17).
3. Chhandamna kalpui dan chhawng thumte : Vawiin
kan zirlai ‘Rinna leh thiltih’ hi chhandamna chhawng thum
RINNA LEH THILTIH INLAICHIN DAN 183

angin a sawi theih a, chungte chu – Chhandam tawh,


Chhandam mek, Chhandam tur, tiin an sawi a. Chungte
chu tawi t> t>in sawi zui ila.
1) Chhandam tawh : Ringtute hi Isua Krista kan rin
veleh a khawngaihnaa chhandam kan ni tawh a. Chhandam
nih inhriatna lawmawm tak pawh kan chang tawh bawk a.
Isua chu kan aiawha a din dawn avangin rorelnaah pawh
thiam loh chan kan hlau tawh lo (Joh. 5:24; I Joh. 5:13;
Rom. 8:1).
2) Chhandam mek : Ringtute hi Eden bawhchhiatna
lakah Lal Isuan min chhandam tawh mah sela, ni tina kan
thil tihsual lakah chhandam mek zel kan ni bawk (Mat.
1:21). Kristian nun tibawlhhlawhtu sual chi hrang hrang –
ruihhlo lakah te, mipat hmeichhiatna lakah te, rinawm lohna
lakah te, sual thiltihtheihna chi hrang hrang lakah chhandam
kan la mamawh zel a ni (cf. Phil. 2:12).
3) Chhandam tur : Ringtute hi chhandam tawh kan ni
a, chhandam mek kan ni a, chhandam tur kan la ni bawk.
Heta ‘chhandam tur’ tih hian chhandam mekte nun chu thih
ni thlenga rinawm taka Krista tana nun pawimawhzia a kawk
ang (cf. Thup. 2:10). Nimina sual kan hneh kha a la tawk
lo va, vawiinah a thara hneh tur kan la nei a, naktukah
pawh kan nei leh ang a, kan thih thlengin chhandamte nun
dan tur hlen chhuah chu kan tih tur pawimawh tak a ni a.
Chutichuan kan thih hunah chhandamna famkim chu kan
chang dawn a ni.
Heng kan sawi takte hi rinna leh thiltih inlaichinna
a\anga hlen chhuah tur an ni a. Chhandamna hi a thlawna
dawn ni mah se, a dawngtu mawhphurhna a tam hle a ni.
Chuvangin, “Chhandam ka ni tawh alawm,” tiin ringtute
chu an awm mai mai tur a ni lo va, Lal Isua duhzâwngin an
nung zui tur a ni ang.
184

Chang vawn : Eph. 2:10


Thil \ha ti atan Krista Isuaah chuan siama awmin ama
kut chhuak kan ni si a; chu thil \ha tih chu kan awmna turin
Pathianin a buatsaih lawk a ni.

Zawhna
1. Piangthar inti si, thil \ha ti mang si lote hi engti anga
ngaih tur nge?
2. Chhandamna kalpui dan chhawng thumte kha engte nge?
2. Thih thlenga rinawm taka awm tura Pathian hminga
intiam ngam kan awm em?
.....
185

|HEN RIATNA
KOHHRAN DAN CHHUNGA AWMTE
MAWHPHURHNA

Zirlai \hen riatnaah hian ‘Kohhran dân chh<nga awmte


mawhphurhna’ kan zir dawn a. Chutah chuan, Kohhran
inthunun dân tih te, Inneihna tih te, Kawppui zawn dan tih
te, Zirtirna dik leh dik lo tihte kan zir dawn a ni.
...

ZIRLAI–31
KOHHRAN INTHUNUN DAN

Kawhhmuh tum : Dân Zawhkimte tih tur hriattir


Chhiar tur : Mat. 18:15-17; I Kor. 5:5; Gal. 6:1,2;
Heb. 12:4-13

ZIRTIRTUTE TAN
|hen riatna zirlai hmasa berah hian ‘Kohhran inthunun
dân’ tih kan zir dawn a. Hei hi \hen nganaa ‘Kohhranho
thunun dânte’ tih nen khan a inz<l deuh va, amaherawhchu
a kalpui dan a danglam deuh dawn avangin ngaih fin loh a
\ha âwm e. Vawiina Kohhran inthunun dân kan zir turah hi
chuan Tualchhung Kohhrana inthununna kan lek \hinte leh,
Kohhran Dân bua chuang chiah lo, tih dan phunga kan neih
nghehte kan zir dawn a ni ber mai.
186

Tuna Kohhran dân chh<nga awm mekte zingah ngei


pawh hian Kohhran bel teh vak lo mite phei chuan Kohhran
inthunun dân hi an hre lo viau mai a. Thununna an tawh
ngei pawhin pawi tihna em em an nei vak lo va, lak luh leh
an nih pawhin Kohhran dân chh<nga awm hlutzia hi chuti
takin an man chiang lo bawk. A chhan chu Kohhran dân
chh<nga lawm luh an nih laiin vawiina kan zir turte hi a
nihna tak an hriat fuh loh vang niin a lang. Chuvangin,
Kohhran dân chh<nga l<t turte kan buatsaihnaah hian tuna
kan zir turte hi hriat makmawh a ni ang.
Kan Kohhran hian Dân Bu nei mah ila, kan kalhmang
hi a ki hrang hrang a tam tak avangin Dân bua inziak seng
lo, tih dan phunga kan neih eng emaw zat a awm a. Chung
zingah pawh chuan dân chh<nga l<t turten an hriat ve chi
eng emaw zat a awm ang. Nimahsela zirlai pakhatah chuan
chung zawng zawng chu kan sawi seng dawn lo va,
zirtirtuten \ula kan hriat chu kan sawi belh mai dawn nia.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiina kan zir tur hi ‘Kohhran inthunun
dânte’ tih a ni a. Kohhranin dân zawhkimte tana tih tur leh
tih loh tur a siamte kan zir dawn a ni ber. Dân zawhkimte
chuan baptisma kan chan laia kan nu leh paten an kova
thutiam an nghah kha kan kovah kan nghat ve ta a. Chuvangin
Kohhran duh lohzâwnga kan awm chuan thununna tâwk
thei kan ni ta a ni. Chungte chu dân chh<nga kan luh hma
hian chiang taka hriat hmasak a pawimawh avangin tunah
hian kan zir dawn a ni.
1. Kohhran inthununna awmzia : Kohhran hian a mite
chu Lal Isua duhzâwnga thianghlim taka nung turin a duh
a. Amaherawhchu, sual zinga kan la chen rih avangin tute
emaw chu sualah an tlu fo \hin a, chutiang mite chuan
KOHHRAN INTHUNUN 187

Kohhran thununna an tâwk \hin a ni. Kohhran thununnain a


tum chu Kohhran tihthianghlim leh suala tlute hruai kir leh
hi a ni. Kohhran hian a mite \hat tlanna tur atan \an lak dân
chi hrang hrang a nei a, chungte chu Kohhran Committee
kut a ni a, hetiangin –
1) Zilh : Kohhran duh lohzâwnga awmte chu an tihsual
dan azira an chunga thununna lek nghal mai loh chi a awm
a. Chutiang mite chu Kohhran Committee hmaah kovin emaw,
Upa tu emaw tirin emaw an zilh a, tun hnua fimkhur tawh
turin an hrilh \hin.
2) Kohhran chanvo pawimawh a\anga chawlhtir :
Kohhran zilhna ngai pawimawh lote chu thunun tur an ni a.
A hmaa zilh kher ngai lem lo, thunun nghal mai tur te an
awm bawk. Thunun hun chh<ng hi thla ruk a ni ber a, an
tihsual dan azirin Kohhran Committee-ten thunun hun chh<ng
chu a bi an tuk thei bawk. Thil sual titu chuan thunun a nih
chh<ngin Lalpa Zanriah Sakramen a ei ve thei lo va, Kohhran
rawngbawlnaah reng reng ruat theih a ni lo va, rawngbawlna
thawk mek a neih chuan a bansan nghal bawk \hin. Thunun
hun bi a zawh chuan lehkha ziakin Kohhran dân chh<nga
lak luh a dil leh thei. Kohhran Committee chuan a dilna chu
a nungchang enin an ngaihtuah a, an phalin an la phal rih
lo thei bawk. A tlangpuiin thunun chh<ng hi a sim leh sim
loh en hun chh<ng a ni ber a, chuvangin thunnunna tâwk
mekte chu sim tura beisei an ni.
Thunun turte chu Kohhran Committee-ah an rel a, minute
buah an ziak l<t thlap a, Kohhran record bu pakhat, ‘Thunun
leh lakluh’ record buah an ziak l<t bawk \hin. Thununna
tawkte chu an lak luh leh dawn pawhin Kohhran Committee-
ah an dilna chu pharh a ni a, lak luh leh lak luh loh tur chu
an rel bawk \hin. Lak luh leh thunun te hi Nilai zan Inkhawmah
tih a ni a, inkhawmna hun dangah an ti ngai vak lo. Thunun
188

tur leh lak luh turte chu nemngheh Upa leh Pastor-te chauhvin
an puang thei a, Kohhran Committee member dang
(Tualchhung Upa)-ten an ti ve thei lo a ni. Thununte chu
inkhawmna hruaitu Upain emaw a puang a, an \awng\aisak
zui a. Lak luh turte chu Kohhran Committee-in lak luh a
remtihna puan a nih hnuah, lak luh turte chuan mipui hmaah
Kohhran dân chh<nga awm an duh chhan an sawi a, chumi
hnuah dân zawhkim inkhawmten an bân dinglam pharin lak
luh remtihna an entir a, chumi hnuin inkhawm hruaituin lak
luhna thu a puang chhuak \hin.
3) Hnawhchhuah : Hei hi Kohhran member nihna a\anga
hnawhchhuah sawina a ni. Kohhranin inthununna dân a neihte
palz<t a, Kohhran ngaih pawimawhna nei reng reng lo, mi
luhlul zualte chunga hman a ni. Tunlaia kan hmanna chhan
ber chu zirtirna dik lo vuan lui tlattute chungah hian a ni
deuh ber. Kohhran a\anga hnawhchhuah hi an awm zen zen
lo va, inthununnaah chuan a vawrtawp a ni.
2. Thunun tur mite : Thununna awmzia leh thunun dan
chi hrang hrang kan sawi tawh a. Chutiang thununna
zahthlak tak laka kan inven fimkhurna turte leh, engtiang
mite hi nge Kohhranin a thunun \hin tihte hi kan sawi leh
dawn a ni. Thunun turte hi Kohhran dân bu-a chuang chiah
lo, dân anga Synod Committee-in a relte an ni ber a. Hemi
bakah pawh hian Tualchhung Kohhran Committee-in thunun
tlinga a ngaih eng emaw zat a la awm thei bawk a. A
tlangpuia thunun turte chu hetiang mite hi an ni.
1) Tualthat : Rinhlelh thil mai ni lova tualthattu tih chiang
ngei chu thunun tur a ni.
2) Rukru : Rukru tih hriat chian ngei chu a thil r<k azirin
Kohhranin a rel tur a ni.
3) Zu sa, zuar leh in te : Hetiang sim thei lo chu
hnawhchhuah thleng pawha rel theih a ni.
KOHHRAN INTHUNUN 189

4) Chi\ha vawr : Sum hmuhna dik lo a nih avangin thunun


theih a ni.
5) Inngaihna suala tlute : Hei hi tun hma a\anga thunun
tam berte an ni âwm e.
Heng bakah pawh hian Kohhranin dân bawhchhiatna
dangte thununna pawh a rel thei bawk.
3. Kohhranin dân zawhkimte a beisei dan : Kohhran
dân zawhkim kan nih chuan Kohhran ta kan ni a, Kohhran
chu kan ta a ni bawk a. Nuam kan tihzâwng leh keimahni
duh ang anga awm thei kan ni lo va, kan taksa leh thlarau
nun vengtu Kohhran zah taka nun kan ba a ni. Kohhran hi
chhiatni \hatnia min tuam mawitu atan chauh ni lovin, zah
takin a thil serh leh a dânte hi ngaih pawimawh tur a ni.
Dân zawhkimte chuan Kohhran kalhmang an zah thiam
tur a ni a, Kohhran thununna tâwk lo turin an inveng tur a
ni. Kohhran hi an ta a nihzia leh Kohhran ta an nihzia hre
chiangin mahni awmna Kohhran chu sawi chhe lovin, siam
\hat an tum zawk tur a ni.
Kohhran inthunun dân kan sawi takte bakah hian dân
zawhkimte hriat tur la tam hle mah se, a sei lutuk dawn
avangin duh tawk rih ila. Dân chh<nga kan luh hnuah pawh
Kohhran kalhmang hi hriat belh zel tur a ni ang.

Chang vawn : Heb. 12:5, 6


Ka fa, Lalpa thununna chu ngainep suh la,
A zilhhauva i awmin inthlahdah hek suh;
Lalpa chuan a hmangaih chu a thunun \hin a,
Fa a lawm apiang chu a vaw \hin asin ni.
Zawhna
1. Kohhranin thununna a lek dân chi lite kha engte nge?
2. Kohhranin eng ang mite nge a thunun \hin?
190

ZIRLAI–32
INNEIHNA

Kawhhmuh tum : Biak Ina innei ngei tura kawhhmuh


Chhiar tur : Mk. 10:6-9; Eph. 5:22-33

ZIRTIRTUTE TAN
Kohhran dân chh<nga l<t turte hian rei lo teah nupui
pasal neih an hmabak avangin, vawiinah hian ‘Inneihna’ tih
kan zir dawn a ni. Inneihna hi Kristian chhungkua leh
Kohhran lungphum pawimawh a nih avangin a kalhmang
dik hi inzirtir a \ul hle a. Inngaihzawn leh nupui pasala
insiam nachang hi chu inzirtir ngai lova kan hriat sa a ni a;
amaherawhchu inngaihzawn dan te, inneih dan kalhmang
dik leh inneihna awmziate hi tam lua awm lova inzirtir kan
mamawh a ni.
Kan ramah hian kum tinin tuak sang tel kan innei ziah
a. Inneite zinga hmun thuma \hena hmun hnih vel hi chu
Biak In pâwn lama inneite an ni a. Chuti a nih chuan inneih
hmaa inngaihna suala tlu kan tam hle tihna a ni a. Inrua
inpawm zui ta mai mai te, innei si lova sâwn thlak leh sâwn
pai te, inneih duh si lova nau titla pawh kan awm \hin a.
Chu bakah chuan Biak In chh<nga inneite zingah pawh a
hmaa inngaihna suala lo tlu tawh, mahni inz>pa Biak Ina
innei an awm zauh zauh bawk a. Chutiang mite chu a hun
hmaa nau an neih avangin Kohhranin a thunun hnuhnawh
\hin. Innei tawhte zingah hian in\hen zui leh ta mai kan
awm deuh reng bawk a ni.
INNEIHNA 191

Heng a\ang hian inngaihzawnna awmzia te, inneihna


awmziate hi inzirtir a pawimawhzia a lang thei hle mai.
Kohhran dân chh<nga l<t turte hi nulat tlangvalna kawnga
harh \an an ni a, chuvangin vawiina kan zir tur hi an tan
phei chuan zirlai pawimawh a ni a, zir hun tak a ni bawk.
Anmahni in chh<ngah an nu leh paten helam kawng hi an
zirtir vak lo a nih phei chuan an bangbo lehzual dawn a,
chuvangin Sunday School zirtirtute hian nu leh pa rilru kan
put a \ul a ni.
Kan zirlai hi kan Kohhranin ‘Nupa Chungchang Dân
Bu’ a neih a\anga lak chhuah a ni ber dawn a. A bung leh
chang tarlan vek a harsat deuh avangin zirtirtuten kan theih
chuan Nupa Chungchang Dân Bu hi chhiar ni sela, sawi
belh ngai pawh kan hre thei âwm e.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiinah hian Kohhran dân zawhkimte tana
hriat tur pawimawh tak mai ‘Inneihna’ tih thu kan zir dawn
a ni. Hei, tunah kum 14 in ni a, ngaihzawngte pawh in nei
ve \an dawn a. Nakin lawkah nupui pasal neih in hmabak ve
ta a ni. Inneih hi Pathian remruat a ni a, inneihna awmzia
erawh chu mihringte zir tur a ni bawk. Chu chu tunah hian
kan zir dawn a. Taima taka zirtute tan chuan a dikzâwnga
dam chh<ng hun hman dan tur a hril dawn a ni.
1. Inneihna awmzia : Inneihna hian thil pathum a huap
a, chungte chu –
1) Mihring awm dan tur atana Pathian remruat hlen
chhuah te,
2) Pathian ram zau zelna tura Kristian chhungkaw din te,
3) Hmeichhia leh mipa pumkhata insiam te a ni.
192

2. Inneihtirtu : Inneihna hi Kohhranin a ngaih pawimawh


avangin inneihtirtu pawh a ruat thlap a, chungte chu –
1) Ordained Minister te,
2) Probationary Pastor te,
3) Kohhran Upa, Synod-in inneihna a kawltir te an ni.
3. Kohhran Dâna innei theite : Innei turte chu palai
hmangin an inbe rem hmasa phawt a. Chumi hnuah
Kohhranah an rawn report a. Kohhran chuan baptisma chang
tawh, Kohhran dân zawhkim ni tawhte an nih chuan a
inneihtir thei. Biak In chh<nga innei theite chu Kohhran
dân chh<nga awm chinte an ni a. Biak In chh<nga innei thei
lo, hmun danga innei turte chu Kohhran thununna tawk lai
mek te an ni. Thununna tâwk mekte chu thununna an tawh
laia nupui pasal an neih loh va, dân chh<nga an luh leh
hnua an neih chuan, Biak Inah an innei leh thei bawk.
4. Inneih hriattirna lehkha tar : Kohhran hian inneih
hriattir dan hi chi hnih kan nei a, kan hman lar zawk chu
Biak In banga lehkha tar hi a ni a, a rei lo berah ni 14
chh<ng tal tar tur a ni. Hriattirna lehkha tar aiah inneih
hriattirna chu Biak Inah puan chhuah theih a ni bawk a.
Pathianni vawi thum tal puan tur a ni a, inkhawm tam hun
laia puan tur a ni.
Kohhran dâna innei tur si, lehkha tarsak emaw, puansak
emaw rem lo chi a awm a, chungte chu – inru, inpawm zui
ta avanga innei turte chu lehkha tar lova Biak In ni lo, hmun
danga inneihtir tur a ni. Inpawm zui tih hian chawlhkar
hnih chh<ng inkawl a huap. Kan Kohhran mi, kan Kohhran
chhuahsana pawl danga an inneih dawn chuan lehkha kan
tarsakin kan puansak lo bawk.
5. Inneih lawmpui theih leh theih lohte : Inneih lawmpui
theihte chu – eng Kohhrana mi pawh ni se, an Kohhran
INNEIHNA 193

dâna Pathian hminga inneite chu lawmpui theih an ni. Inneih


lawmpui theih lohte chu – eng Kohhran dân mah hmang
lova man leh mual inhlana insawi remte hi khawvel dâna
innei an nih avangin lawmpui theih loh chi an ni a. Chutiang
mite chu kan Kohhran mi an nih chuan thunun tur an ni a,
man petu leh dawngtute pawh thunun thlengin Kohhranin
an chungchang thu a rel thei bawk. Chu chu dân zawhkimte
fimkhurna tur chi a ni tih hria ila.
6. Inneihna leh Kohhran thununna : Kan sawi tak a\ang
khan inneih dân dik lo avang hian Kohhran thununna kan
tawh theih dan a awm nual a, nakina kan fimkhur theih nan
tarlang zui ila –
1) Inngaihna suala tlu te,
2) Inru te, an inr<knaa tupaa \angte pawh thunun theih an
ni bawk,
3) Kohhran phalna pawh la lova Indian Christian Mar-
riage Act hmanga inneite (Kohhranin \ul bikna avanga
phalna a pekte chu thunun loh tur a ni).
4) Khawvel dâna inneite
5) Uirena suala tlute
6) Hengte bakah hian nupa ni si lo, puan inzawna mu dun
emaw, mu ho emaw chu uirena sual emaw, inngaihna
sual emawa tlu anga ngaih an nih avangin thunun tur
an ni bawk.
7) Mipa leh mipa emaw, hmeichhia leh hmeichhia emaw,
nupa anga inkawp (Homosexual & Lesbian)-te chu
inngaihna sual emaw, uirena sual emaw anga ngaih an
nih avangin thunun tur an ni bawk.
7. Nupa in\hen chungchang : Nupa in\hente chu
rawngbawltu an nih chuan an rawngbawl hna chawlhtir tur
an ni a, thunun kan tih tak hi chu an ni lo va, Lalpa Zanriah
Sakramen pawh an ei thei tho va. Amaherawhchu, thunun
an nih laia an in\hen a nih chuan an inhruai leh hma chuan
194

Kohhran dân chh<nga lak luh loh tur an ni. Rin hran vang
emaw, uire vang emawa loh theih lohva in\hente chu
Kohhranin a ngaihhnathiam \hin. Nupa inrem lohna avanga
in\hen hlen turte chu an in\hen a\anga kum thum hnuah an
inneih s<t lehna R.C. (Revocation Certificate) leh mi dang
neih leh phalna R.L. (Remarriage Licence) an dil thei bawk.
In\henah pawh an in\hen chhan azira R.C. leh R.L.
pek nghal mai theih chi te an awm bawk a. Thla ruk hnua
pek theih te, kum khat hnua pek theih te, kum hnih hnua
pek theihte pawh an awm bawk. R.C. leh R.L. pe theitu hi
Bial Standing Committee a ni a, harsatna bikah chuan Synod
Nupa Sub-Committee-ah thlen tur a ni.
Mizoram Presbyterian Kohhranin Nupa Chungchang
Dân Bu kan neih a\angin inneihna chu kan sawi ta nual a.
Inneihna chungchanga dân chipchiar tak kan neihte hi vawi
khat zirah chuan sawi kim sen rual a ni lo va, kan hun
tawng ang zela ngaihven zui tur a ni ang. A pawimawh ber
chu hei hi a ni – Nakin lawkah Kohhran dân chh<ngah in
l<t dawn a, nulat tlangvalna thuah te, inneihnaah te hian
mahni thua tal mai mai lovin, Kohhran dân eng nge ni tih
ngaihtuah a pawimawh ang. Pathian thu lova inneiten Pathian
malsawmna an beisei thei lo a ni.

Chang vawn : Mk. 10:9


Chutichuan Pathianin a zawm tawh chu mihringin \hen
suh se.
Zawhna
1. Inneihnain a tum leh a huap thil pathumte kha engte
nge?
2. Inneihna lawmpui theih loh chite kha eng nge ni?
3. Inneihna dik lo avanga thunun ngai chite kha han sawi
teh u.
195

ZIRLAI–33
KAWPPUI ZAWN DAN

Kawhhmuh tum : Kawppui zawn dan pawimawhzia


hriattir
Chhiar tur : Gen. 2:18; Mal. 2:15; I Kor. 5:1,2;
6:9, 10

ZIRTIRTUTE TAN
Kan zirlai indawt danah hian chawlhni hmasaa kan zir
‘Inneihna’ tih ai khan ‘Kawppui zawn dan’ tih hi zir hmasak
âwm tak a ni a. Amaherawhchu, inneihna kalhmang kan
zirtir a\ang khan kawppui zawn uluk leh fimkhur a
pawimawhzia zir hi a indawt fuh zawkah ngai ila.
Mizo upaten kawppui zawn chungchang an sawinaa
‘riah b<k thing fawm’ an tih ang hi mi \henkhat kawppui
zawn dan chu a la ni reng a. Ram riahnaah chuan mei an
chh>m a, zan thimah thing an fawm chuan thing chhia leh
thing \ha a hriat theih loh va, an hmuh apiang an la mai \hin
a. Chutiang chuan kan kawppui turte chu an mizia zir chiang
hauh lova nupaa insiam nghal mai kan ching \hin. Kan inneih
hnu rei lo teah kan mize inmil lo a rawn inlar chhuak a,
“Hetiang i nih hi hria ila chuan ka nei lo vang che,” kan
inti tawn ve ve leh si a. Mahni thang kamah ngei kan awk a,
mahni thlân khur laihah ngei kan inph<m tihna a ni a,
kawppui zawna fimkhur loh hi a pawi em em a ni.
Nupui pasal neia chhungkaw din tawhte hi kan thlir
chuan kawppui thlan fuh loh avanga in\hen kan awm deuh
196

reng a. In\hen lote zingah pawh nupa nun hlim lo tak tak
kan tam viau bawk a, kawppui nei chung renga ngaihzawng
nei ta tlatte pawh kan bo lo bawk. Karah fanau eng emaw
zat a lo tlak tawh si chuan in\hen leh mai a lo har tawh a,
in\hen ringawt mah ila, thinlung hi a hlim ziktluak thei tak
tak tawh lo a ni.
Kawppui thlan fimkhur loh hian mahni nun chauh a
nghawng chhe lo va, chhungkaw nun a nghawng chhia a,
Kohhran leh khawtlang nun a tihmelhem thei bawk. Nupa
in\hen hi faten nasa takin an tuar a, an nih tur ang an ni
phak lo bik \hin a ni. Khawtlangah hian nupa in\hen avanga
pathlawi te, nuthlawi te, fahrah leh sâwn te kan tam viau
chuan khawtlang nun pawh a chichawm deuh \hin a ni.
Chuvangin vawiina kan zirlai hi Kohhran dân chh<nga
l<t turte tan a pawimawh hle a, tuna an rilru kan buatsaih
dik chuan nakinah a rah hlu tak an la t>l dawn a ni. Mizote
hian thil zir lawk hi a pawimawhzia kan la hre tawk lo hle
a, a hunin a la hril ang chu kan ti mai \hin a. Thufing
pakhatin, ‘I zuan hmain en chiang rawh,’ a tih hi a
pawimawhzia kan hriat thar a \ul hle a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Chawlhni hmasa khan ‘Inneihna’ kan zir
tawh a. Khata \ang khan inneihna fel tawk lo pawizia leh
inneihna ziktluak pawimawhzia kan hre tawh âwm e.
Chutiang taka inneihna hi a pawimawh chuan kawppui tur
thlan fimkhur a \ulzia kan hre nghal thei bawk ang. Tuna
nu leh pa ni mekte hi han thlir ula, nangni ang rual an nih
lai a\anga an fimkhur lohna rah kha mi \henkhatte chuan an
seng mek a ni tih in hmu thei ang. Chuvangin vawiina kan
zir tur hi in tan a pawimawh hle dawn a ni.
KAWPPUI ZAWN DAN 197

1. Kawppui kan mamawh : Pathianin mihringte min siam


danah hian nupui pasal innei a, chi tam tak thlaha lo pung
a, leilung hi luah khat turin thu min pe a (Gen. 1:28).
Pathian chuan Adama a siam khan, “Mihring amah chauhva
awm hi a \ha lo ve, a kawppui âwm mi ka siamsak teh ang,”
a ti a (Gen. 2:18). Vawiin thleng hian mipa emaw hmeichhia
emaw hi kawppui nei tura siam kan nihzia hi a lang zel a.
Nupui pasal nei duh hauh lo chu awm zauh zauh mah se, a
tlangpuiin kawppui nei lova mahni chauhva awm chu kan
khua a har a, \ha kan ti lo deuh vek a ni.
2. Inngaihzawn dan dik : Inngaihzawn hi Pathian remruat
a nih laiin, inngaihzawn dan dik lo hi Setana remruat a ni
bawk a. Ngaihzawng neih hi chu inzirtir ngai lovin a nachang
kan hre deuh vek a, kan hre lutuk mah mah tawh a.
Chuvangin inngaihzawn dan dik hi inzirtir kan mamawh hle
a, hetiang hian a tlangpuiin kan sawi dawn a ni.
1) Ngaihzawng neih hun : Naupang zia kan kal pel a,
puitling zia panin kan taksain a nih tur ang a ni chho zel a,
tleirawl leh rawlthar khawvelah kan lo chuangkai ta a. Hetih
hun lai hian kan rilru put zia te, kan nungchang te, kan thil
thlir dan te, kan aw leh mitmengte nen lamin a lo danglam
a. Hetih hun lai hian hmeichhia leh mipa inhîp tawnna chu
kan nunah a lo l<t \an ve a, tu emaw hîptu bik riau kan neih
chu kan ngaihzawng a lo ni ta mai a. Chutichuan ngaihzawng
kan neih \an hun chu kan tleirawl lai a\angin a ni kan ti thei
âwm e.
Amaherawhchu, tleirawl lai a\anga ngaihzawng lak
nat lutuk hi nakin zel atan a pawi thui thei hle tih hi hriat
tur a ni. Nangni ngei pawh hi inngaihtuah ula, tun a\anga
rilru hah khawpa in ngaihzawngte in vei ulh lutuk chuan
in hmabak a buai zo vek dawn a ni. Zirlai in nih chuan in
zirnain a tuar ang a, kum tling lova inngaihna suala in tl<k
198

phei chuan piansualna chi khat in nei reng tawh dawn a


ni. Chuvangin ngaihzawng neih hi hmanhmawh hauh loh
tur a ni a, tleirawl lai a\anga l>r lutukte hi an inchhir deuh
zel a ni.
2) Inngaihna sual : Kan ramah hian kum tinin tuak
sang tel kan innei a. Inneite zingah hian kum tinin Biak Ina
innei aiin Biak In pâwn lama innei hi an tam daih zawk zel
a. Chuvangin kan ram \halai rual tam zawkte hian
inngaihzawn laia inngaih hi pawi kan ti lo tihna a ni. Chutiang
mite chuan an tleirawl laiin tuna kan zirlai hi zir ve hman
sela chuan inngaih an duh bik hauh lo vang. Chuvangin in
vanneihzia hi vawiinah hian ngaihtuah chungin kan sawi zel
tur hi vawng ang che u.
Kan Bible kan chhiar hian Pathian hian milem biakna
leh inngaihna sual hi a haw bik niin a lang a, hremna pawh
a na bik \hin. Mipat hmeichhiatna hi nupa karah chauh lo
chuan kan Bible-in hman a phal lo va, Kohhran pawhin a
phal lo va, a hmangtute chu a thunun \hin a. A hun hmaa
inngaihna suala tl<k \hat lohzia hi kawng tam taka sawi tur
a awm a, a tlangpui chauh kan tarlang ang.
Tleirawl laia inngaihna suala tlute hi an nih tur ang ni
phak lo an tam hle a, a bik takin hmeichhe tan a pawi zual a
ni. Tunlai phei chuan inngaihna sual avanga natna inkai
theih, thihpui ngei chi leh thihpui >m loh pawha taksa tikhawlo
thei a tam ta hle mai. Taksa natna ai maha pawi thei – rilru
natna leh piansualna râpthlâk tak, dam chh<nga reh tawh lo
tur insiamna a ni thei a ni.
Nulat tlangval laia inngaihna suala tlute chu innei zui
mah sela nupa nun a hlim ziktluak thei lo bik niin an sawi a.
Miten a hun hmaa an inngaih chu theihnghilhsak vek tawh
mah se, anmahniin an hre zui reng a. An nulat tlangval laia
KAWPPUI ZAWN DAN 199

an rinawm loh ve ve avangin an inneih hnuah pawh an


inringhlel tawn ve ve a. An thikthu a chhe awlsam bik a,
thinrim lohna turah thinrimna an hmu tam bik a, inhau an
awlsam a, in\hen leh mai pawh an awlsam zual bik an ti.
Nulat tlangval laia inphalrai chingte reng reng chu an t< leh
fate pawhin an rawn chh<n duh a, an thlah kal zel thlengin
a pawi thui thei em em a ni.

3. Kawppui tur thlan : Ngaihzawng chu pakhat aia tam


daih pawh a neih theih a, kawppui tur erawh chu pakhat
chiah kan mamawh a. Chuti a nih chuan kan ngaihzawng
apiangte hi kan kawppui tur an ni kher lo tih hi hriat hmasak
tur a ni ang. A nih leh kan ngaihzawngte a\ang chuan kan
kawppui tur mi chu engtin nge kan hriat theih ang?

Kan kawppui tur mi chu hmelah en ber lovin nunah en


zawk tur a ni. Miziaah kan inmil dawn em? Sakhuana leh
rinna lamah kan inmil em? Ani nen hian Kristian chhungkua
kan din dun thei dawn em? tihte hi chh<t hmasak a pawimawh
hle ang. Kan kawppui turte chu kan pahnihin mizia inzir
tawn a, kan chak lohna lai zawng zawngte pawh inhrilh
tawn vek tur a ni. Mize engkim inhre saa kan inneih chuan
inneih hnuah kan buai lo deuh vang.

Kawppui kan thlan dawn tak taka kan chhinchhiah tur


chu hei hi a ni – Nulate chuan inngaihzawn laia min ngaih
ph>t tumtu tlangval ai chuan thianghlim taka min ngaizawngtu
tlangval chu kan kawppui tur mi a ni zawk tih hi hriat tur a
ni a. Tlangvalte pawhin, kan ngaih theih mai tura inpe nula
ai chuan nula rinawm tak chu kan kawppui atan an \ha
zawk daih tih hi hriat bawk tur a ni. A bul ber leh a tawp
berah chuan kan kawppui tur âwm mi hi Pathian hnenah
\awng\aia dil \hin tur a ni ang.
200

Kawppui zawn dan chu a tlangpuiin kan sawi ta a.


Tleirawl kan nih lai a\anga kan rilru put dan hian kan dam
chh<ng hun chauh ni lovin, chatuana kan awm dan tur a
hril a ni tih hriain kan zir tâkte kha i ngaihtuah zui \heuh
vang u.

Chang vawn : I Kor. 6:9, 10


...Bumin awm suh u; inngaih hmangte emaw, milem
betute emaw, uirete emaw, mi hurte emaw, mawngkawhurte
emaw, r<k hmangte emaw, mi duhâmte emaw, zu ruih
hmangte emaw, mi hau hmangte emaw, hleprute emawin
Pathian ram an luah lo vang.

Zawhna
1. Kawppui tur mi hi Pathian hnena dil hmuh theih niin
kan ring em?
2. Tleirawl, kum tling lo nih laia inngaihna suala tl<k
pawi theih dan kha engte nge?
3. Inngaihna suala tlu lo tura Pathian hminga intiam thei
kan awm em?
201

ZIRLAI–34
ZIRTIRNA DIK LEH DIK LO

Kawhhmuh tum : Zirtirna dik leh dik lo thliar thiamtir


Chhiar tur : II Tim. 4:1-5; II Joh. 8-11

ZIRTIRTUTE TAN
Dân chh<nga lűt turte hriat ngei ngei tur thil pawimawh
tak pakhat chu ‘zirtirna dik leh dik lo’ chungchang hi a ni
a. Hemi chungchang hi zirlai \hen riatna tawp berah hian
kan zir dawn a ni. Tunah rih chuan kan zirlaite hian zirtirna
dik leh dik lo awmzia pawh an la thliar thiam vak lo mai
thei. Kohhran dân chh<nga an luh a\angin an kovah
mawhphurhna rit tak kan bel dawn a, chuvangin heti lam
zawnga kan lo buatsaih lawk hi a pawimawh hle a ni.
|hen khatnaah khan Kohhran dik leh dik lo te, Kohhran
mi nih pawimawhnate kan zir tawh a. Khatah khan zirtirna
dik leh dik lo chu a lang deuh ruak tawh a, vawiinah hian
kan chhunzawm dawn a ni. Kan rama Kohhran Pawl hrang
tam dan a\ang hian zirtirna hrang hrang tam dan chu a lang
a. Zirtirna hrang hrang a tam chuan zirtirna dik leh dik lo
thliar thiam lo pawh kan tam hle tih a chiang bawk.
Zirtirna dik lova pengte reng reng hi an tleirawl lai
a\anga Pathian thu man fuh lo, zirtirna \ha dawng ngai vak
lo an ni duh hle. Chutiang mite chu an lo tui thar thut hian
dinna lungphum nghet an neih sa loh avangin an tuina zawnah
an kal vak a, Kohhran zirtirna chu an hmu khawro mai \hin
a. Chutiang mite chu tui em em chungin an peng bo mai
202

\hin a ni. Chuvangin vawiina kan zir tur hi kan zirlaite


thinlungah kan thun thiam phawt chuan anmahni tan leh
Kohhran tan malsawmna a tling dawn a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiinah hian Dân zawhkimte hriat ngei
ngei tur ‘Zirtirna dik leh dik lo’ tih thu kan zir dawn a,
tichuan kan zirlai \hen riatna chu kan zir zo tawh ang. Kan
ramah hian Kohhran Pawl hrang a tamzia in hria a, dik ber
niin kan inhre vek bawk a. Zirtirna dik leh dik lo awm dan
thliar thiam lote tan phei chuan a sawi hnuhnung thu apiang
awih mai a awl hle a ni. Chuvangin zirtirna dik leh dik lo hi
tun a\anga in hriat a pawimawh a, nakin zelah pawh mite
hruai sualtu in nih loh va, a hruai ngiltu in nih theih nan
kan zirlai hi ngun takin in ngaithla dawn nia.
1. Uar bik neih : Zirtirna dik lo vuantute chuan Pathian
thu an pawm danah uar bik riau an nei a. Chhandamna thu
an sawi pawhin, an uar bik lai chu Lal Isua ai mahin an
sawi uar a, an dah lal zawk mah \hin a ni. An pawl hming
kan lam rualin an zirtirnaa an uar bik lai chu hai rual lohvin
a lang nghal \hawt \hin a ni. Zirtirna dik pawmtute erawh
chuan chhandamna an sawiin Lal Isua chauh a langsar ber
a, belh tel an nei ve lo. Uar bik lai nei lovin, Lal Isua
zirtirna pum pui chu an ngai pawimawh vek a ni.
2. Intih bingna : Zirtirna dik lo vuantute chuan mipui
nawlpui nunhona a\anga inla hrangin, anmahni uar bik lai
pawm tlang theiho chu an intibing tel tel \hin. Mipui
nawlpuiten an hmuh loh hmu fuh bikah an inngai tlat a,
thliarkara cheng ang mai hian an nunin mi dang a zar zawm
lo a ni. Hmu fuh bika an inngaih avangin an Kristianpuite
chu an hmu khawvel tlat \hin a ni. Zirtirna dik pawmtute
ZIRTIRNA DIK LEH DIK LO 203

rilru erawh chu a zau va, an nun pawhin mi dangte a zar


zawm a. An Kristianpuite hnawlin, anmahni chauh an inti
bing tel tel ve ngai lo.
3. A hahdam : Zirtirna dik lo reng reng chu hah taka
thawh chhuah tur emaw lam aia engmah thawk lo chung
pawha chanvo \ha ber chan theihna nia a lan avangin a
hahdam a. Mi thatchhe deuhte tan phei chuan zui a nuam a,
awih mai a awlsam bawk. Chuvangin zirtirna dik lo vuantute
reng reng hi khaw khata mi taimaa sawi an ni meuh lo.
Zirtirna dik erawh chu nasa taka rawngbawl a \ul avangin a
hahthlak a, mi thatchhe deuhte tan phei chuan awih a har
\hin a ni. Chhandamna chu a thlawna dawn a nih laiin,
chhandamaten tih tur kan neih tamzia hi zirtirna dik chuan
a kawhhmuh a ni.
4. Belhchian a dawl lo : Zirtirna dik lo chu a ngaihnawm
phian a, lung a tileng a, amaherawhchu belhchian a dawl
ngai lo. A lo chhuahna bul leh a kal zel dan tur te, a tawp
dan turte chu Bible zirtirnaah innghat lovin, a zirtirtute
duhthusamah a innghat zawk \hin a ni. Ngaihtuahna hruai
thei tak a nih laiin, a taka lo thleng tur awm si lo, a zirtirtu
ngeite pawhin an beidawnsan a ni duh khawp mai. Zirtirna
dik erawh chu a lo chhuahna bul te, a kalpui dan te, a tawp
dan turte a chiang a, Bible-a innghat a nih avangin belhchian
a dawl \hin a ni.
5. Mi dangte dik lohna an hmu lian : Zirtirna dik lo
pawmtute chuan anmahni dik leh \hain an inhria a, mi dangte
dik lohna leh fel lohna lai an hmu lian tlat a. An zirtirna
chuan chapona tlangah a hruai chho va, chuta \ang chuan
mahni inthiam chungin mi dangte an dem \hin a ni. Mi \ha
tak pawh ni se, an zirtirna zawm lotute chu mi sualah an
sawi a; mi sual tak pawh ni se, an zirtirna zuitute chu mi
\haah an pawm \hin a ni. Zirtirna dik pawmtute rilru erawh
204

chu chutiang a ni lo. An tlin lohzia inpawmin an inngaitlawm


a, mi dangte an nuihzatin an hmusit ngawt ngai lo a ni.
6. A zirtirtu a lar : Zirtirna dik lo reng reng hi mipui
nawlpui a\angin a chhuak ngawt ngai lo va, tichhuaktu mi
mal tu emaw a awm \hin a. Chu mi Pathian thu pawm dan
chu an zirtirna laipui a nih avangin Lal Isua hming aiin a
zirtir hmasa bertu hming kha a lar zawk \hin a ni. A thusawi
kha miin an ei laklawh tawh chuan a sawi apiang mai kha
dik vek turah an ngai hmiah mai a. Miten amah an sawi
chhiat chuan thih ngamin an \an ta a, Lal Isua erawh chu
chuti takin an \an ngam si lo. Chuvangin mi mal tu emaw
zirtirna a\anga lo irh chhuak Pathian thu reng reng hi chu
zirtirna dik pawmtute chuan an pawmpui ngai lo.
7. Lal Isua zirtirna nena inrem lo : Zirtirna dik lo chu
Lal Isua zirtirna a\anga tehin a dik thei lo. A chhan chu an
zirtirna laipuiah Lal Isua zirtirna an hmang lo va, zawlnei
emaw, anmahni duhthusam emaw, Bible khawi maw laia an
chang duhzawng zawm khawm phuah mar emaw kha a
laipuia an hman vang a ni. Chutiang mite chungchang chu
sawiin Johana chuan, “Tupawh Krista zirtirna thua awm
reng lova khum chuan Pathian a nei lo ve...” tiin min hrilh
(II Joh. 9). Zirtirna dik chuan a laipuiah Isua a hmang a,
chumi a\ang chuan Pathian thu pawm dan tur te, kal zel dan
tur leh a tawp thlen theih dan turte chu rintlak takin a zirtir
\hin a ni.
8. Hnial an hrat : Zirtirna dik lo pawmtute hi a tlangpui
thuin hnial hrat tak tak an ni deuh vek mai. A chhan chu an
zirtirna zim te kha bel deuhvin an hria a, an sawi fiah thiam
bawk a. Khami chauh kha emaw tiin Pathian thu kalpui dan
dangte chu dik lo veka an ruat vang a ni. An uar bik khur
zim t>ah an tawm tlat a, chuta \ang chuan \an an khawh
\hin. Zirtirna dik pawmtute erawh chuan Pathian thu
ZIRTIRNA DIK LEH DIK LO 205

hausakzia hi an man chiang a, anmahni ngaihdanin mi an


hnial vak vak duh lo a ni. An Pathian thu pawm dan pawh a
zau va, awmze nei tak siin an kalpui a, Kohhran zirtirna an
ngai pawimawh \hin a ni.
Kan sawi tak kawng riat a\angte khan zirtirna dik leh
dik lo chu a thliar thiam theih ruak âwm e. Tun hma a\ang
khan zirtirna dik lo tichhuaktute hi an awm chho deuh reng
a. Amaherawhchu, a hun laiin vung viau mah sela, an chuai
ral leh mai bawk a. Arbawm chhe kang ang maiin an alh
pawr hluai a, an rem leh duk a, a dang a lo chhuak leh a,
an rem leh \hin a. Zirtirna dik erawh chu a pawr hluai lo
va, a rem ngai hek lo va, a dotuten bei mah se, a dotute an
tlawm zel a ni.

Chang vawn : II Joh. 9


Tupawh Krista zirtirna thua awm reng lova khűm chuan
Pathian a nei lo ve. Chu mi zirtirna thua awm reng erawh
chuan chu mi ngei chuan Pa leh Fapa a nei kawp a ni.

Zawhna
1. Zirtirna dik leh dik lo kawng riatte kha han sawi teh u.
2. Kan Kohhran zirtirna hi zirtirna dik niin kan hria em?
3. Kohhran belh tlat hi zirtirna dik lo pumpelhna \ha tak
niin kan hria em?
.....
206

|HEN KUANA
TUNLAI KHAWVEL LEH TLEIRAWLTE

|hen kuanaah hian ‘Tunlai khawvel leh Tleirawlte’ tih


kan zir dawn a. Hetah hian tleirawlte nun nena inhmeh thil
– lehkha chhiar te, rimawi te, nun dan \ha lo laka fimkhur a
pawimawhzia te kan zir dawn a ni. Tleirawl nun hi naupang
zia kalsan tawh si, puitling zia tak tak la neih hma si, hun
laklawh tak a ni a. Hetih lai huna an nun dan hi an puitlinpui
tur a nih avangin a pawimawh hle a. An thinlungah sual leh
\ha a inbuan a, an hma lamah kawng dik leh kawng dik
lovin a hmuak reng bawk a. Hetih hun laia lei rem kan rah
fuhtir hi a pawimawh hle a ni tih hria ila.

...

ZIRLAI–35
TLEIRAWLTE LEH LEHKHA CHHIAR

Kawhhmuh tum : Lehkhabu \ha leh \ha lovin nun a


khawih dan hriattir
Chhiar tur : Thuf. 8:10-15; Tirh. 19:17-20

ZIRTIRTUTE TAN
Ramin hma a sawn a, thiamna leh finna a sang zel a,
nun dan pawh a danglam chak sawt hle a. Tleirawl thinlung
phei chu ni khat leh zan khata thil thleng hian a thlak
TLEIRAWLTE LEH LEHKHA CHHIAR 207

danglam thut thut thei a ni. A bik taka tleirawlte nun thlak
danglam thut thut theitute hi thil chi hrang hrang a awm
thei ang a, chumi zinga kan thlur bing tur chu lehkha
chhiar hi a ni ang.
Kum sangbi thar (2000) kan chuan kai phat khan kan
tleirawlte nun dan hi a danglam zual em ni chu aw tih theih
a ni a. Tun hma lama kan la hriat ngai reng reng loh,
Setana biate pawh kan lo awm ve ta reng mai a. Henghote
hi tleirawl rual khat an ni ber a, Aizawl veng hrang hranga
mite an ni. Anmahni ngeiin Setana an biak chhan an sawi
dan chuan – Film \ha lo en avang te, Drugs avang te,
Lehkhabu \ha lo an chhiar \hin avanga Setana biak duhna
nei ta an nih thu an puang a ni.
Lehkhabu an chhiarte zinga Setana an biak phahna
chhan lehkhabu an sawite chu, Ramhuai hmei, Dawithiam
lalnu, Boruaka thuneihna lal tih bute an ni a. Heng
lehkhabute hi puitlingte tan chuan lehkhabu hlauhawm pawh
a ni lem lo va, amaherawhchu tleirawlte chuan ramhuai
thiltihtheihna lai tak kha an nunah la l<tin, Setana biak phah
nan an hmang ta niin an insawi. Hemi avang hian tleirawlte
tan bik chuan lehkhabu chhiar hi fimkhur a ngai lehzual a
ni tih a lang thei hle âwm e.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Tunlai hian lehkhabu chhiar tur a tam ta
hle a, Y.M.A. Library-ah ringawt pawh lehkhabu chhiar
tur a tam ta hle a, kan hawh chhuak deuh reng bawk a.
School kalte pawhin kan zirlai bu bakah lehkhabu dang kan
chhiar \hin a, nangni ngei pawhin in chhiar fovin a rinawm.
Eng lehkhabute nge in chhiar ber \hin le? In chhiar dawnin
in tana lehkhabu \ha leh \ha lo a nih dante in ngaihtuah
208

lawk ngai em? Mi fing zawkte chuan sualna tam tak hi


tleirawl lai huna lehkhabu \ha lo an chhiar vang niin an hria
a. Chuvangin keini pawhin vawiinah hian ‘Tleirawlte leh
lehkha chhiar’ tih hi kan zir dawn a ni.
1. Lehkhabu \ha lo chhiarin nun a khawih dan :
Lehkhabu hian a \hazawng leh a chhezawngin kan nun hi a
khawih avangin kan nun danah hian lehkhabu \ha leh \ha lo
chhiar \hin chu kan hriat theih viau a ni. Chumi rual chuan
hei hi chhinchhiah bawk ila – Lehkhabu \ha pawh hi a
chhiartu azira min hruai sualtu atana hman theih a ni a,
lehkhabu \ha lo tak pawh hi a chhiartu azirin zirtirna \ha
tak nei thei a ni tho mai. Chungte chu hre tel chungin
tleirawl laia kan lehkhabu chhiarin kan nun a khawih chhiat
dan sawi ila. Chuta \ang chuan eng lehkhabute nge chhiar
tur tih chu kan thliar hrang thiam âwm e.
Nula leh tlangval inhmangaihna (Love Story) bu kan
chhiar leh film kan en hi mipat hmeichhiatna lama kan chak
lohna bul a ni duh hle. Nawhchizuar kan tihte pawh hi
nangni ang rual an nih a\anga nun an uluk tawk loh vang
leh lehkhabu chhiar an fimkhur loh vang a ni duh khawp
mai. Tharum thawhna lam lehkhabu kan chhiar chuan sual
pawi tih lohnaah kan hriat hauh lohvin kan l<t thei bawk.
Cowboy chanchin kan chhiar nasat lutuk chuan mi dangte
pawi khawih mai a lo awlsam bawk \hin. Chuvangin heng –
tualthah te, mi rawk te, mipat hmeichhiat hman khawlohna
te, r<kr<k leh sualna chi hrang hrangte hi lehkhabu a\anga
tute emaw chanchin kan lo chhiar tawh a\anga in\an a ni
duh hle a ni.
Kan zir tawh ang khan kan ramah hian zirtirna dik lo
pawh a tam ta hle a. Zirtirna dik lo vuantute hian lehkhabu
\ha lo an chhiar vang a ni duh hle bawk. Tu emaw, Kohhran
a\anga chhuakin lehkhabu a ziak a, ngaihnawm tak leh
TLEIRAWLTE LEH LEHKHA CHHIAR 209

awihawm taka a ziak phei chuan tuin emaw a lo chhiar a,


Kohhran a\anga chhuah a duh phah hial \hin a ni. Tunlai
hian chutiang lehkhabu chu a awm nual a, mahni inveng zo
lote tan chuan lehkhabu hlauhawm tak a tling a ni. Keini
pawh hian rinna leh Kohhran kalhmanga kan ngheh tak tak
hma chuan hetiang pawl chhuak lehkhabute hi chhiar hauh
lo ila a him ber ang.
2. Lehkhabu \ha chhiarin nun a khawih dan : Lehkhabu
\ha hi \hian rinawm a ni a, kawng chi hrang hranga
hmasawnna rahbi min chhersaktu a ni. Lehkhabu \ha lovin
rang taka kan nun a khawih chhiat dan aiin lehkhabu \hain
kan nun a khawih \hat dan hi a muang zawk a. Zawi zawiin
lehkhabu \ha chuan nun dan min kawhhmuh a, finna thar
min pe a, tum ruhna min neihtir \hin a ni.
Khawvela Kristian mi ropui tak takte pawh hi lehkhabu
\ha chhiar \hinte an ni deuh vek mai. Entir nan, John Bunyan-
a chuan ‘The Practice of Piety’ tih lehkahbu a chhiar a\angin
a inhmu chhuak a, boralna khua chhuahsanin, Pathian a bel
ta a. Chuta \ang chuan Kristiana Vanram Kawng Zawh Bu
hi a ziak ta a ni. Augustine-a pawh hian ‘The Life of Antony’
tih bu a chhiar a\angin Pathian rawngbawl turin a inpe ta a
ni an ti. Lehkhabu \ha chuan tih leh tih loh tur min zirtir a,
thil \ha ti turin min fuih chak a, kan nih phak loh pawh min
nihtir thei hial a ni.
Khawvela lehkhabu \ha ber leh ropui ber chu Bible hi
a ni. Bible chhiar \hin mi chu mi mawl t> pawh ni sela,
zahawmna a nei tlat \hin a ni. Thil dangah hriatna zau tak
pawh ni ila, Bible hriatna tlachham lutuk kan nih chuan kan
zahawm tur angin kan zahawm thei lo vang. D.L. Moody-a
an tih fo hian lehkhabu \ha dang aiin Bible a chhiar nasa
ber a, ‘Bible chhiar mi’ (The man of Bible) tiin an ko hial
a. Amahin a sawi dan chuan, “Lehkhabu dang aia Bible ka
210

chhiar nasa zawk hi ka inchhir lo tial tial a ni,” a ti. Keini


pawhin Bible hi kan nei vek a, kan tleirawl chh<ng ngei
hian vawi khat tal chhiar chhuah kan tum ngei tur a ni ang.
3. Lehkhabu chhiar dan \ha : Lehkhabu kan chhiar
dawnin hengte hi hre hmasa ila –
1) A bu hming chu a kâwmah a lang sa a. A bu chh<ng
thu kan chhiar hmain a bu chh<nga thu awm (contents) en
hmasak phawt tur a ni. Thupui \hen dan chi hrang hrangte
hi chhiar tlaka kan ngaih chuan chhiar tur a ni a, thu lawilo
mai mai remkhawm a nih erawh chuan chhiar hah loh a \ha
mah zawk ang.
2) A chh<nga thu awmte kan en hnuah a chhuahtu leh
a ziaktu thuhmahruai chhiar leh phawt tur a ni. Chutah
chuan a ziaktu chanchin leh a thuziak tum lam hawite kan
hria ang a, a chhuahtute chhuah chhan pawh a lo lang ang.
A ziaktu azira chhiar loh tur a awm thei a, a chhuahtute
azira chhiar loh tur chi a awm thei bawk ang. An thu kalpui
tum dan pawh hriat sa deuh ruak a awm thei a ni.
3) A bu chh<ng thu i chhiar tak tak hmain a bung leh a
thupui \hente kha en phei den den la, chhiar liam puat puat
phawt rawh. Chuta \ang chuan chhiar ngei ngei chi a nih
leh nih loh chu a thu kalpui danah i hre thei mai ang.
4) Lehkhabu kan chhiarin taima taka hriat tum rana
chhiar tur a ni a, kan chhiar lai vek vek chuan ngaihtuahna
dang dah bo daih tur a ni. A entawn tlakna lai hmuh chhuah
tuma mahni nuna a \ha chu lak luha a chhe lai chu hnawl
thiam tur a ni bawk. Mu chunga lehkha chhiar hi mit a
chhiat duh avangin chin loh tur a ni.
5) Lehkhabu chhiar nan hun bi neih hi a \ha khawp
mai. Mahni hnathawh nena indip lova lehkha chhiarna hun
TLEIRAWLTE LEH LEHKHA CHHIAR 211

hi ni khatah vawi khat tal insiam thei ila, Bible kan chhiar
dawn phei chuan \awng\aina tawi t> hman \hin tur a ni.
Lehkha chhiar chungchang chu kim lo takin kan sawi
ta nual a. Kan lehkhabu chhiar hian kan nun a thunun avangin
sakhuana lam lehkhabu hi chhiar nasat ber a pawimawh tih
hria ila. Kohhranin chanchinbu chi hrang hrang a chhuahte
hi chhiar ve zel ila, chutichuan kan puitlin hunah a rah hlu
tak kan seng dawn a ni.

Chang vawn Thuf. 8:14


Remruat leh hriatna dik hi ka ta a ni a; Hriatthiamna
ka ni a, chak tak ka ni.

Zawhna
1. Eng lehkhabute nge in chhiar \hin han sawi teh u.
2. Sualna chi hrang hrang lo chhuahna pakhat hi lehkhabu
\ha lo chhiar vangah kan pawm em?
3. In tleirawl chh<ng ngeia Bible chhiar chhuak tura intiam
ngam han bân phar teh u.
212

ZIRLAI–36
TLEIRAWLTE LEH RIMAWI

Kawhhmuh tum : A \hazawnga rimawi hman thiamtir


Chhiar tur : Sam 150:1-6; Lk. 1:45-55; Thup. 15:2-4

ZIRTIRTUTE TAN
Tleirawl nun hi nun laklawh tak a nih avangin an nun a
thawlęng a, chuvangin an nun hian thil \ha a man ngheh
theihna turin kan zirtir mek a ni. Vawiinah pawh hian an
nun nena inngheng reng, rimawi chanchin kan zirtir dawn
a ni. Anmahni zirtirtute hi rimawi lamah chuti teh chiamin
phur vak lo pawh ni ila, kan zirtirate nunah a pawimawhzia
hriain phur luih ve deuh pawh kan tum a \ha hle ang.
Mizote hi zai leh rimawi ngaina tak kan ni ve a, zaithiam
pawh kan ngaisang a. Kohhrante pawh hi zai leh rimawi tel
lo chuan kan hlim hlei thei lo a ni deuh ber mai. “Krismas
in hmang nuam em?” kan tih chuan, “In zai tui em?” kan
tihna a ni deuh ber a, Kohhran hlim leh hlim loh kan tehna
fung pawimawh tak pakhat pawh hi zai hlim leh hlim lohvah
a innghat thui hle a ni.
Kohhran pâwn lamah pawh Concert kan tihte hi \halaiten
an ngaisang hle a. Media a lo \hat tak hnuah phei hi chuan
zai leh rimawi lam hian min fan hneh ta hle mai a, tleirawlte
nun phei chu a hip lehzual a ni. Tun hmaa \ing\ang leh
khuang chauh nei \hin kha, tunah chuan rimawi chi hrang
hrang kan lo nei ngah ve ta bawk a, Biak Inahte pawh
Kohhran \henkhatte chuan Keyboard hmangin zai kan hruai
TLEIRAWLTE LEH RIMAWI 213

ta a. Zai ngaina vak lote pawhin rimawi hi kan ngaina phian


zel a ni.
Hetianga rimawi khawvelah kan chen avang hian rimawi
hman dan leh a ngainat dan chin tawk hi inzirtir a pawimawh
ta hle niin a lang. Thil \ha tak pawh hi a hman danin a zir
loh chuan nun tichhetu a ni thei a, a lutuk chin hi a awm zel
a ni. Biak Inah ngei pawh hian ‘khuang thlarau’ an tih
fiamthu ang hi thil awm ve thei a ni. A hla thuin a tum tak
hre chang lova khuang riin a duh duhna lama min nawr bet
rawk rawk mai a nih chuan a lutuk kan thleng thei a ni.
Chungte chu hre chungin zirtir ila a \ha hle ang.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Keini tleirawlte hian rimawi hi kan ngaina
hle a, a hman dan erawh chu kan thiam a pawimawh hle
bawk a. Rimawi hi Pathian fak nan kan hman chuan Pathian
lamah kan rilru a hruai a, thinlung a tiharh bawk a. Khawvel
hla sak nana kan hman erawh chuan sual lam kawnga min
hruaitu a ni thei bawk. Chuvangin rimawi hi ngainatawm
hle mah se, a hman dan kan zir a pawimawh a, chu chu
vawiinah hian kan zir dawn a ni.
1. Pathian biak nana hla leh rimawi pawimawhna :
Hei hi sawi kim vek sen ni lo mah se, a tlangpuiin tarlang
ila –
1) Rimawi leh hlate hi Pathian thutiamte sawi chhuah
nan hman a ni a, Pathian awmpuina tarlan nan hman a ni
bawk \hin (Isa. 51:3). Pathian chu rimawi chi hrang hranga
fak tur a nihziate hi kan hmu tam hle (I Chro. 6:31-44;
Mat. 26:30; Sam. 34:1; 48:1; 100:1ff, etc). Thuthlung Hlui
a\anga vawiin thleng hian Pathian biak leh rimawi hi thil kal
kawp tlat a ni zel a ni.
214

2) Ramthar lama hnam mawl zawkte zingah phei chuan


rimawi hi a \angkai zual a. Ringlote beih nan leh Pathian
lama hruai nan rimawi hi a \angkai em em a ni.
3) Rimawi leh l^m hi thil inkawp tlat a ni a. |ha taka
kan hman chuan inpumkhatna te, inn>lna te a siam thei a,
thlarau lamah leh taksa lamah inlaichinna th<k tak a siam
thei a ni.
4) Rimawi chuan mi lungngaite nun a tiharh thei.
Philippi tân inah pawh Paula leh Sila chuan hla an sa a, mi
tâng dangten an ngaithla a, thil mak tak a lo thlen thu kan
hmu a (Tirh. 16:25ff). Lal Saula rilru buai tiharhtu ber
pawh rimawi a ni tih kan hria (I Samu. 16:23).
5) Rimawi leh hlate hian ringtute chu thlarau lamah
rilru thar a puttir a, ngaihtuahna titharin thinlung a ti>ng a,
Pathian fak leh chawimawi a châktir a ni.
6) Rimawi hi tute pawhin ‘Ka ta’ an tih theih a ni a,
rimawi lama talent nei mite hi rawngbawltu \angkai takah
Kohhran hian a chher chhuak mek zel a ni.
2. Rimawi hi eng atana hman tur nge? : Keini tleirawlte
hian rimawi (music) hi kan lawm hle a, a hmanna tur erawh
chu kan hriat a pawimawh hle âwm e. Rimawi hmanrua
(musical instruments)-te hi keimahni tuizâwng leh nuam
tihzâwnga hman tur emaw ti tlat kan awm thei a, chu chu
mi \henkhatten kan hman dan pawh a ni bawk a. Rimawi
nen khawvel lam hla sain kan inawi tlei a, concert-naahte
phei chuan a hla thu chu rimawiin a hliah vek a, taksa
tizauthau thei rimawi remin kan lâm chiam chiam a. Hetiang
hi rimawi awmzia leh a hman dan tur chu a ni lo.
Thuthlung Hlui hun a\angin rimawi chi hrang hrangte
hi Pathian biak nana hman an ni vek a. Chuvangin rimawi
TLEIRAWLTE LEH RIMAWI 215

leh hlate hi Pathianin amah chawimawi nana min pek a ni a,


hlimhlawp bawl nana min pek a ni lo tih hi hriat a \ha hle
mai. Rimawi tum tura talent kawltu zawng zawngte pawh
hian Pathianin talent a pek chhan chu amah fak nan leh
amah fak tura mite nun chawh thawhsak nana a pek a ni tih
hi an hriat a pawimawh a ni.
Rimawi hi lehkhabu kan sawi ang khan a chhezâwng
leh a \hazâwnga kan nun khawih thei thil a ni a. Miin a
hman dan leh a ngaihthlak dan a thiam loh chuan sualna
khurpuia hn<k l<ttu a ni thei a ni. Pathian chawimawi nana
kan hman erawh chuan rimawi hmang hian Pathian aw kan
hre thei a, Pathian ropuizia pawh kan thinlungah a lang
chiang thei \hin a ni.
Tunlaia rimawi kan hman dan hi en ila. Concert kan
han nei a, rimawi tumtute chu an inthuam dan rengah
pawh rimawi nena inmil lo an ni a. Inchei dan dangdai te,
chetze maksak leh awmphung pangngai piah lama awm an
tum tlat mai a. Hla an sak pawhin thl<k a nei tawh hek lo
va, an zai nge an râk zawk tih pawh a thliar hran theih ta
meuh loh a ni.
Hei hi chhinchhiah ila. Tunlai hian rimawi hi Pathian
fak nana hmang kan awm laiin Setana fak nana hmang kan
awm bawk. Nimahsela rimawi hi kan Pathian ta a ni a,
amah fak nana min pek a ni tih hi chhinchhiah tlat tur a ni.
Television (T.V)-ahte pawh hian saruak deuhthawa zai leh
lâm vak vak kan hmu fo va. An chet dan hmang hian a
\hazâwng aiin a \ha lozâwng a hawi hrim hrim a, tleirawlte
tan chuan entawn chi an ni lo va, intih tunlaina chi a ni lo
tih kan hriat a \ha hle ang. Rimawi hi Pathianin amah kan
hnaih theihna tura min pek a nih laia amah hlat phah nana
kan hman chuan kan tan a \ha lo vang.
216

3. Rimawi hmangtu nun : Rimawi hi mawi hle mah se,


a hmangtu nunah a mawina a lang lo thei a ni. Rimawi tum
thiam tak ni ila, ka nungchang chu mawi si lo sela a inhmeh
lo hle ang. Pathian fakna hla saa zaithiam tak ni ila, ka nun
dan a mawi si loh chuan miten ka hnung lamah min nuih ru
mai ang. Pathian hre lova khawvel lama kal law lawte rimawi
ngainat dan leh an ngainat chhan hi chu thu dangah dah ila,
keini Kristianten rimawi kan ngainat dan tur leh kan hman
dan tur hi chu Pathian duhzâwng a ni ngei tur a ni. Setana
ram tizau turin khawvel miten rimawi hi hmanruaah an
hmang mek a, keini pawhin Pathian ram tizau turin rimawi
hi hmanraw \angkai tak atan kan hmang ve tur a ni ang.
Rimawi chungchang hi sawi tur tam hle mah se, duh
tawk rih ila. Engpawh ni se, rimawi ngainat hi a \ha a, chu
ai chuan a ngainatu nun dan dik a pawimawh zawk mah a.
Kohhranah pawh rimawi hmanga Pathian fak hi kan uar
chho deuh deuh zel a, a rimawi lama kal ral loh va, rimawi
hmanga kan fak Pathian tana mi rinawm kan nih theihna
turin rimawi hi \angkai taka hman tur a ni ang.

Chang vawn : Sam 150:4


Khuangt> leh lâmin amah chu fak ula, \ing\ang chi
hrang hrang leh phenglawngin amah chu fak rawh u.

Zawhna
1. Rimawi leh hlate Pathian biak nan a pawimawhna kawng
rukte kha in la hria em?
2. Tunlai kan ramah hian rimawi kan ngainat dan hi a
khawvel lutuk tawhin kan hria em?
3. Min hruai sual thei rimawi a awm em? Eng hi nge ni?
217

ZIRLAI–37
KHAWTLANG NUNA HARSATNA LEH
TLEIRAWLTE

Kawhhmuh tum : Vantlang sualna laka tleirawlte nun


humhim dan hriattir
Chhiar tur : Thuf. 20:1; I Kor. 6:12-20; Thup. 21:5-8

ZIRTIRTUTE TAN
Kan zir tur hi ‘Khawtlang nun harsatna leh tleirawlte’
tih a ni a. Hei hian a tum tak chu tunlaia kan vantlang
sualna (social evils) laka tleirawlte chhanchhuah a ni ber
ang. Tunlai sualna kan tih hi tleirawlte nuna in\an a ni deuh
ber a, puitlin tawh hnua sual thar phut hi chu kan awm
zeuh zeuh chauh a ni. Chuvangin tunlai sualna hi tihreh
tuma kan beih dawn chuan a pawimawh ber chu tleirawl
nun venhim hi a ni.
Tleirawl lai hi naupang zia kalsana puitling zia tak tak
la put hma si, hun laklawh lai tak a ni a. Thing kan lâwn a,
a kâkpui kan chuang kai a, eng zar ber nge kan zawh dawn
tia inngaihtuah mek ang hi an ni. An rilru hi suala khat lo,
\haa khat bawk lo, a ruak lai tak a ni a, hetih hun laia sual
lam kawng emaw, \ha lam kawng emaw an zawh chu an
puitlinpui tur a ni tawh ang.
Tleirawlte hian naupang khawvel kalsanin khawvel thar
an chuangkai a, puitlingte khawvel an la chuangkai phak si
lo va. An khawvel thar chu an han thlir a, anmahni chimtu
boruak a\ang chuan entawn tur an nei tam hle a, “Mi tih
218

dan alawm,” tiin an zawh tur kawng chu an thlang \hin a


ni. Tunlai mi an nihna angin tunlai loh hi an hlau hle a,
mahni nu leh pate ngei pawh an hmu \hing a, “A tunlai lo
em mai,” tih chu an ngaihtuah dan a ni.
Tleirawlte nun chimtu vantlang boruak hi a \hat chuan
an \hang \ha ang a, a \hat loh chuan an \hang \ha dawn lo a
ni. Tunlai khawvela kan khawtlang boruak hi han thlir ila,
tleirawlte hmaah hian humsual dai tur a tamzia chu kan hre
thei ang. Chumi lak a\anga chhan chhuah chu Kohhranin a
ba a, kan hna hi hna awlai a ni lo va, tih tak meuh chhuah a
ngai ta a ni.
Kan chenna hi khawvel a nih avangin van kan thlen
hma chuan khawtlanga sualna awm hi kan tihrem vek theih
a ni lo. Amaherawhchu, Pathian chakna ringin sual laka
inven hna erawh chu kan thawk thei a ni. Chutah chuan
veng tina Kohhran tinten Sakramen Pawla kan zirlaite
chungah hian mawh kan phur a. Kan mawhphurhna hi \ha
taka kan hlen chhuah vek chuan Pathianin mal min sawm
duh ngei ang tih hi ring tlat chungin kan zirlai hi kan zir tur
a ni ang.

ZIRLAITE TAN

Thuhmahruai : Kan chenna hi khawvel a nih avangin sualna


chi hrang hrangten min chim buai a. Pathian thu a\anga
mahni inven tum lote phei chu sual hnathawh avangin an
mualpho nasa ta hle a ni. In < rualte hi han thlir ula, ruihhlo
avanga zahthlak taka nâ te, thi ta te, inchhir ngawih ngawih,
sim hlei thei tawh si lote in hmu ang. He sualna hian nangni
pawh a chîm ve mek che u a, chumi laka inven dan in zir
loh chuan in hmabak chu a thim dawn a ni. Chuvangin
KHAWTLANG NUN HARSATNA LEH TLEIRAWLTE 219

vawiinah hian zirlai pawimawh tak mai kan zir dawn a, tum
mumal nei ren rawna zir apiang in hlawhtling dawn a ni.
1. Inngaihna sual : Zirlai 33-naah khan inngaihna suala
tl<k pawizia chu kan sawi nual tawh a, chhunzawm leh hlek
ila. Tunlai khawvela natna hlauhawm bera an sawi chu AIDS
natna hi a ni a, he natna hi mipat hmeichhiatna hman khawloh
avanga lo awm a ni deuh ber. Tleirawl lai a\anga mipat
hmeichhiatna kawnga harh hma lutukte hian a tawpa an
chanvo râpthlâk tak chu AIDS vei hi a ni. Kan ramah ngei
pawh hian he natna râpthlâk tak mai veia thi ta leh a vei
mekte hi kan pung tial tial a. Sawrkarin AIDS veite hi puan
chhuah a la phal loh avangin a vei zawng zawng zat kan hre
lo a ni.
AIDS veite hian a theih chen chen inthup an duh avangin
AIDS vei pakhatin a thih hmain a tlem berah mi dang sawm
a kaitir hman zel anga ngaih a ni a. Tunah hian nangni ngei
pawh hi mipat hmeichhiatna kawnga in fimkhur loh chuan
in hriat hauh lohvin AIDS hrik (HIV+) in pai reng thei a
ni. In inhriat chhuah meuh chuan a tlai tawh ang a, hlim ni
hmel in hmu tawh lo vang a, in fimkhur lohna rah chu in
seng dawn a ni.
Chuvangin a hun lai tak hian inveng rawh u. In hriat
chian loh nula emaw, tlangval emaw chu ngaizawng mai lo
ula, nel lutuk duh suh u. Mipat hmeichhiatna lama thlemtu
che u phei chu sakei huai ai pawha hlauhawm zawk an ni
tih hi hria ang che u. Thisen inpek te, inchiuna hriau inhman
\awm te, inngaihna sual hman kher loh pawha taksa inpawm
chilh lutukna lakahte hian fimkhur hle ang che u.
2. Ruihhlo (Drugs) : Tunlai khawvel hi in thlir chuan
Drugs ngawlvei in hmu nual ang a, ngawl vei mai tur mi
eng emaw zat in hmu bawk ang. Drugs avang hian a hun
220

lovah kan invui liam fo va, piansualna a thlen tam tawh hle
bawk a, mahni intihhlumna râpthlâk tak a ni. Ruihhlo hi a
titute tan a pawi a, chu bakah chhungkaw tan a mualphothlak
a, Kohhran leh khawtlang a tihmelhem bawk. Ruihhlo ngaite
hi miten an hmusitin an endawng a, inlengah pawh an duh
vak lo va. Anmahni ngei pawhin sim an duh a, nimahsela
ruihhlo t<r khan an taksa a fan hneh tawh avangin an sim
mai thei tawh si lo. Khawngaih an ngai a, \anpuitu an
mamawh em em a ni.

Ruihhlo ngai saa piang kan awm hauh lo va, engvangin


nge kan ngaih tlat si? He zawhna pawimawh tak hi chhang
ila, chuta \ang chuan keini pawh inthiarfihlim kan tum tur a
ni ang. Ruihhlo ngaite hi an tleirawl lai a\anga ti zeuh zeuh
tawhte an ni tlangpui a. Tleirawlte hian thil reng reng hi tih
chhin châkna kan nei a, tih zel pawh tum lem lova ruihhlo ti
chhinte hian an sim hlei thei tawh lo va, chu chu ruihhlo
hlauhawm bikna pawh hi a ni. Nangni rilruah pawh hian tih
chhin châkna in nei ve mai thei a, in tih chhin vaih chuan in
sim hlei thei tawh dawn lo va, tih chhin miah loh tur a ni.

Tleirawlte hi intipa tak kan ni a, ruihhlo ti duh hauh


lote hi, “I pa lo em mai,” tiin a ti mekten min fiam a. Pa lo
nih chu duh lovin kan tih phah thei bawk. Ruihhlo tih
avanga pa ta riauva inngaite hi ruihhlovin an taksaa hna a
thawh tak tak chuan an pa hlei thei tawh lo va, an zawi
hnuang tawh \hin a ni. Ruihhlo ti mekte hian a la ti ve lote
hnenah, “I tunlai lo lutuk,” an ti bawk \hin a, nangni ngei
pawh an ti ve mai thei che u a ni. Nimahsela han thlir
chiang ula, ruihhlo avanga a tunlai apiangte hi zahthlak
taka thihna leh mite hmuhsit hlawhna a ni si a. Chuvangin
ruihhlova tunlai ai chuan tunlai loh hi a hlu daih zawk tih
hi hriat tur a ni ang.
KHAWTLANG NUN HARSATNA LEH TLEIRAWLTE 221

3. Zu leh ruih theih thil dang : In rual < zawkte zingah


hian zu leh ruih theih thil dang ti \hinte in hmu ang a, in
awt ve viau mai thei e. Zu hian nun a tizahawm lo va, rilru
a tibuai a, taksaah natna a thlen a, thihna zahthlak tak a
thlen tam hle tawh a ni. A tirah chuan zu hi tumahin ch^k
vangin an in reng reng lo va, han ruiha han intih theih vel
ch^kna a\anga in an ni a. An in an in a, an nghei mai thei
tawh si lo va, zu in sim hlei thei tawh lote hi zu ngawlvei
kan tih ang hi an lo ni a. Mi fel tak leh lehkha thiam tak
pawh ni sela, zu rui chi reng reng chu an zahawm thei ngai
lo a ni. Anmahni erawh chuan zu in ve lote hi anmahni aia
sual zawkah an sawi ve a, chu chu mahni an inphen vena a
ni a, an khawngaihthlak em em a ni.

Ruih theih thil dang – mei zuk te, sahdah te, tuibur
leh ruih theih dangte hi zawi zawia mahni leh mahni
intihhlumna t<r hlauhawm tak an ni vek mai. Sum leh pai
a hek a, taksain a tuar thuai a, mahni thlân khur laiha ipik
taka r<mna thlentu a ni. Chuvangin kan tleirawl nun
thianghlim tak mai hi ruih theih thila tihbawlhhlawh loh
hram kan tum \heuh tur a ni ang. Chu chauh chu a la tawk
lo va, ruih theih thil ti lo turin kan \hiante pawh kan hrilh
ang a, a ti mekte pawh hmangaih taka simtir tumin kan
\anpui tur a ni ang.

A tawp berah chuan kan taksa hi Pathian in a ni a,


ruihhlo emaw Pathian duh lohzâwng thil danga tihbawlhhlawh
chi a ni lo tih hi vawng reng ila. Kan taksa leh rilru venhimna
\ha ber chu Pathian thu hi a ni. Pathian hi zah ila, hmangaih
ila, Kohhran tan rinawm takin nung ila, kan dam chh<ng
nite hi hlim takin kan hmang ral thei dawn a ni.
222

Chang vawn : I Kor. 6:20


Mana lei in ni tawh asin, chuvangin in taksaah chuan
Pathian chawimawi rawh u.

Zawhna
1. Kan zir tak, khawtlang nun sualnaahte khan fihlim hrihin
kan inhria em?
2. Inngaih chingte leh ruihhlo ngaite hi endawng tur nge
khawngaih tur?
3. Kan taksa hi Pathian in a nihna anga vawn thianghlim
zel hi kan tum tak tak em?
.....
223

|HEN SAWMNA
PATHIAN BIAK

Zirlai \hen hnuhnung berah hian ‘Pathian biak’ tih kan


zir dawn a. Pathian biak tih te, Pathian chibai buk tih te,
Pathian pawlna tihte hi awmze thuhmun, sawi dan hrang an
ni a, kan hman pawlh pawhin a awmzia a hrang chuang lo
tih hria ila. A huhova Pathian biak hi ‘inkhawm’ tiin kan
sawi a, chu chu kan sawi tum deuh ber pawh a ni bawk
ang.

...

ZIRLAI–38
PATHIAN BIAK AWMZIA

Kawhhmuh tum : Pathian biak awmze dik hriattir


Chhiar tur : Sam. 96:1-9; Joh. 4:23-24

ZIRTIRTUTE TAN
Sap \awnga Worship tih hi Mizo \awnga Pathian biak,
Pathian chibai buk kan tih hi a ni a, Thuthlung Hluiah vawi
112 lai hman a ni a. Chung zinga Hebrai \awnga an hman
tam ber chu Lishtahaweh tih a ni a, a awmzia chu ‘mahni
intihniam’ tihna a ni a, he \awngkam hi hmun 86 laiah
224

hman a ni. Hebrai \awng bawka Yare an tih awmzia chu


‘zah’ emaw ‘hlau’ tihna emaw a ni a, heng bakah hian
Sharat an tih leh darash an tih awmzia chu ‘rawngbawlsak’
tih leh ‘Pathian zawng vel’ tihna a ni bawk. Aramaik \awnga
Pathian biak sawi nana an hman chu seghadh a ni a, a
awmzia chu ‘zahna’ emaw, ‘chawimawina hlan’ tihna emaw
a ni a, vawi 11 lai an hmang bawk.
Thuthlung Tharah chuan Pathian biak sawi nan Grik
\awnga proskuneo tih hi an hmang lar ber a, a awmzia chu
‘roreltu emaw Pathian emaw hmaa kun’ tihna a ni a, hmun
52 laiah an hmang. Grik \awngkam dang, Thuthlung Tharin
a hman leh deuhte chu – Sebomaia an ti a, ‘zah leh \ih’
tihna a ni a, hmun 10 laiah an hmang a. Latreia, ‘rawngbawl’
tihna te, leitourzia, ‘temple-a rawngbawl’ tihnate pawh an
hmang bawk.
Heng \awngkam hrang hrang awmzia a\ang hian Pathian
biak awmzia chu, ‘Siamtu Pathian hmaa kun’ tih te, ‘zah
leh \ih taka awm’ tih te a kawk thei vek âwm e. Pathian kan
biak hian a hmaah inngaitlawm taka zah leh \ih taka kan lan
a pawimawh a. Chutih laiin rilru lawm tak leh hlim tak kan
put a pawimawh bawk ang. Hengte hi hre chungin kan
zirlai hi luhchilh ila.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Vawiin a\ang hian kan zirlai \hen hlawm
hnuhnung ber ‘Pathian biak’ tih kan zir \an dawn a ni.
Pathianin mihringte a siam chhan ber chu amah be turin a
ni a. Chuvangin Pathian biak hi kan tih tur a ni satliah mai
lo va, a bata kan bat tlat a nih chu. Miin Pathian a biak duh
loh chuan a siam chhan a hloh va, a siamtu a do va, dam
chhan pawh a nei lo tihna a ni hial âwm e. Tunah hian
PATHIAN BIAK AWMZIA 225

‘Pathian biak awmzia’ tih kan zir dawn a, ngun takin in


ngaithla dawn nia.
1. Pathian biak chu Pathian ropuizia hriatna a ni :
Pathian biak hi kan biak Pathian lalzia leh chungnun bikzia
puan chhuahna a ni tiin kan sawi thei ang. Miin Pathian
ropuizia a hriat a, a nihna ril tak leh th<k tak a hriat phawt
chuan a hmaah a kun lo thei lo vang. R.W.F. Wootton-a
chuan, “Pathian chibai buk chu Siamtu zahawmna sawi hleih
theih loh hmaa a thil siam a kunna hi a ni,” a ti. Pathian
ropuizia hriatna chuan a betu nunah Pathian zahna leh \ihna
a awmtir nghal a. Sam phuahtu pawhin –
“Lalpa chu a hming ropuina chu pe ula,
Aw, thianghlim mawina inbelin
LALPA chu chibai buk ula:
Leilung luah zawng zawngte u
A hmaah kh<r rawh u”
tiin a sawi a ni (Sam 96:8,9).
2. Pathian biak chu amah chawimawina a ni : Ringtu
chuan a hun kal tawha Pathianin a tana a thil tihsak te, a
tihsak mekte leh a hnena awm zel a tiam thute a hre chiang
a, fak leh chawimawi a duh \hin. Kan Pathian hi kan
chawimawi avanga ropui chu a ni lo va, a ropui sa tawh
avangin kan chawimawi lo thei lo a ni zawk. Kan tan thil
ropui tak min tihsak a, chumi chhan lęt nan chuan amah fak
leh chawimawi chu kan bat a ni. Chuvangin Pathian kan
biak hian kan ti \ha a ni lo va, mahni kan chapo tur pawh a
ni lo va, kan tih âwm reng kan ti a ni zawk. Pathian kan
biak loh chuan kan tih tur kan ti lo va, Pathian kan zah lo
tihna a ni bawk ang.
3. Pathian biak chu amah nena inpawlna a ni : Mi mal
\heuhva Pathian nena kan intawhna chuan amah be turin
226

min tichak a. Mi mal \heuhva Pathian nena intawkte chu


Pathian Biak Inah a huhovin Pathian beho turin kan kal
khawm leh a, chu chu ‘inkhawm’ kan tih hi a ni a. Mi
\henkhatte chu a huhova Pathian be tura Biak Ina an kal
hian a thlirtu ang lek hian an kal fo va, chu chu thil pawi
tak a ni. Thlirtu ni lovin a betu nih tur a ni a, chutiang ni
tur chuan keimahni ngeiin Pathian kan t^wk tur a ni.
4. Pathian biak chu inthawina (sacrifice) a ni : Sakhaw
tin deuhthawah hian inthawina a awm a, Thuthlung Hluiah
ngei pawh Juda-te inthawina kan hmu tam hle a ni. Mahse
Kristianten Pathian biakna hmuna kan inthawi dan chu a
danglam. Sakhaw dangte chuan anmahni aiawhin inthawina
thilhlan an hlan a, Kristiante erawh chu mahni ngei kan
inhlan a ni. Mahni ngei inhlan phal lo chuan Pathian a pawl
tak tak thei lo a ni. Kan Pathian chu kan tana inpe ral \hak a
nih avangin keini pawh ama tana inhlan chu kan mawhphurhna
a ni. Chuvangin amah biaknaah chuan nun pum inhlanna a
thleng nghal a, kan biakna rilru laili ber chu Pathianin a
luah a ni.
Pathian biak awmzia kan zir tak a\angte khan amah
kan lo biak \hin danah mahni \heuh inenfiah ila. Amah
zahna te, \ihna te, lawm taka fakna thinlung te kan pu tawk
em? Mi \henkhatte chuan duhdah takin Pathian kan be \hin
a, a pawi hle a ni. Biak In chh<ngahte ngei pawh hian thil
ei turte kengin, \awng\ai laite pawhin kan lo meng a, \hiante
nen thil dang daih kan lo ngaihtuah \hin. Chutiang mite
chuan Pathian biak awmzia hi a \helh tawp a ni. Chuvangin
rilru zawng zawngin, chakna zawng zawngin, zah takin
Pathian hi kan be tur a ni ang.
PATHIAN BIAK AWMZIA 227

Chang vawn : Sam 96:9


Aw thianghlim mawina inbelin LALPA chu chibai buk
ula; Leilung luah zawng zawngte u, a hmaah khur rawh u.

Zawhna
1. Pathian biak awmzia kawng li kan sawi takte kha engte
nge?
2. R.W.F. Woottona’n Pathian biak awmzia a sawi fiah
dan kha eng nge ni?
3. Biak Ina thil ei tur lak luh hi Pathian pawi khawih kan
ni em?
228

ZIRLAI–39
A HUHOVA PATHIAN BIAK

Kawhhmuh tum : Pathian biak inkhawm ngainattir


Chhiar tur : Sam 95:1-7; Mat. 18:19,20;
Heb. 10:19-25

ZIRTIRTUTE TAN
Sakhaw dangte hian a huhova pathian biak hi chu an
nei ve ngei mai a; amaherawhchu Kristiante angin an
inkhawm zing ve lo. Sakhaw dangte chu an ni pawimawhah
leh kűt pawimawh bikah chauh an inkhawm a, keini erawh
chu kâr khatah kan inkhawm zing hle a ni.
Mi \henkhat chuan Pathian hi khawi hmunah pawh biak
theiha an hriat avangin a huhova Pathian biak kher hi an
ngai pawimawh lo va. He ngaihdan hi dikna chen awm mah
se, ngaihdan hlauhawm tak a ni. A huhova Pathian biak hi
mihringte rawt chhuah a ni lo va, Pathian ngeiin ringtute
awm dan tura a ruat a ni zawk tih hi hriat a pawimawh ang.
Pathianin a mite chu amah an biakna atan hmun thianghlim
(Biak In) siam turin thu a pe a, amah ngeiin Biak In chu a
luah a (Exod. 25:8; Isa. 6:1, etc). Ringtu mi mal tinte chu a
huhova Pathian biakna hmunah an tel ngei tur a ni (cf. Eph.
2:21; Heb. 10:25).
Ringtute hi khawvel hneh tura thawhho a pawimawh a,
thawkho tur chuan a huhova inpawl khawm fo a \ul bawk a.
A huhova kan inpawl khawmnaah hian Thlarau Thianghlimin
hna a thawk a, Lal Isua pawhin min awmpui bawk a ni (cf.
A HUHOVA PATHIAN BIAK 229

Tirh. 2:1ff; Thup.2:1). Meihawl chu meiling zinga kan dah


chuan a lo ling thar ve leh \hin ang hian ringtu mi mal nun
hi ngui chang awm mah se, a huhova kan awm hian kan
intinung tawn thei bawk. Hei hi Pathian remruat a nih avangin
a mak lo va, Kohhran pawimawhzia lanna a ni.
Kan ramah hian Biak In \ha tak tak kan nei a, a lawmawm
hle mai. Amaherawhchu, a chh<nga inkhawm kan tlem tial
tial em ni chu aw tih theih a ni ta. Sap ramte khu thlir ila,
an Biak In tam tak chu luah lumtu nei lovin a ruak a, huho
nun an tlakchham chuan mi mal nun pawh an tlachham
tihna a ni ang. Keini pawh hi inenfiah ila, Biak Inah hian
ngai leh ngai kan kal ta a ni deuh ber em? Rawngbawltu
ngei ngeite pawh hian inkhawm bi kan chhiar kim ta lo hle
mai a, mahni hun neih dawn chauhva inkhawmte pawh kan
kat ta nawk mai. Chuvangin dân zawhkim thar turte a\anga
inchher thar hi kan ngai hle a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : In mut dawn leh chaw ei dawnin in \awng\ai
\hinin ka ring a, chh<ng inkhawmnaah pawh Pathian in be
fo \hinin ka ring. Chu chu a tawk mai lo va, Kristian kan
nih avangin a huhova Pathian biakna hmuna tel ve \hin tur
kan ni. A huhova Pathian kan biakna turin Kohhran tinten
Biak In kan nei vek a, chutah chuan hun bik neiin kan
inkhawm \hin a. Ringtu kan nih tawh ber chuan engvangin
nge a huhova Pathian biak kher a \ul? He zawhna hi vawiinah
hian kan zirlai hian min chhansak dawn a ni.
1. Inkhawmho hi Pathian ruat a ni : Pathianin amah
ringtute chu a huhova amah be \hin turin min ruat a, hei hi
Thuthlung Hlui hun a\angin kan hmu (Num. 11:4; Exod.
19-24). Kan Lal Isua ngei pawh khan inkhawm hi a ngai
pawimawh a, a tih dan pangngaiin a inkhawm fo a ni tih
230

kan hria (Lk. 4:16ff). Amah ngeiin, “Mi pahnih emaw,


pathum emaw ka hminga an inkhawmna apiangah chuan an
zingah ka awm si \hin a,” a ti a ni (Mat. 18:20). Ringtu
hmasate pawh kha rilru hmun khatin Pathian Biak Inah
\hahnemngai takin an inkhawm \hin tih kan hmu bawk (Tirh.
2:42-47, etc).
2. Mi dangte nena Krista hminga inpawlna a ni : A
huhova inkhawm hi mahni chauh ni lova mi dangte nen
Krista hminga kan inpawlna a ni. Johana chuan, “Keini min
pawlna chu Pa leh a Fapa Isua Krista pawlna a ni tawh reng
si a,” tiin a sawi a ni (I Joh. 1:3). Chuvangin Biak Ina kan
inkhawm hian kan \hukhawm satliah ringawt a ni lo va, Pa
leh Fapa leh Thlarau Thianghlim nen kan inpawl a ni tih
hria ila. Kohhran neitu leh dintu Isua chu kan zingah hian
inti neitu takin a vei a vei a ni tih Bible-ah kan hmu a ni
(Thup. 2:1). Pathian nen kan inpawl a, kan ringtupuite nen
kan inpawl bawk a, kan intichak tawn a ni.
Kohhran kan nihna pawh hi a huhova kan inpawlhonaah
hian a lang chiang ber a, a mal malin tla ta mai mai ila
chuan Kohhran zia pakhat chu kan hloh a ni ang. Pangpar
z< chu pangpar bukah a awm a, hmun hrang hrang a\angin
khuaiin an rawn bawm a. A bawmtu khuaite kha an insawn
khawm lo va, pangpar z< khan a ko khawm a ni zawk.
Chutiang bawk chuan ringtu mi tinte hi Lal Isuan amah
beho turin min ko khawm a, Biak Inah kan inpawlho ta a
ni. Kohhran hian hmuh theih leh hmuh theih loh a huap
avangin vana mi thianghlim kal tate pawh khi a huap vek a.
Chuvangin ringtute inpawlhona hmunah hian vana mi
thianghlimte pawh kan pawl a, taksa mitin hmu thei lo mah
ila, rinna mitin kan hmu a ni.
3. A huhova biakna hi an ringtute a ti chak :
Inkhawmnaah hian \awng\ai hun te, hla sak hun te, thuhril
A HUHOVA PATHIAN BIAK 231

hun te mumal taka ruat a ni a. Chumi hmang chuan kan


inpawlho va, mi mala kan ngaihtuah lohte chu mi dang
hmangin kan ngaihtuah thar a, kan intichak tawn \hin a ni.
Thusawi thiam vak lote tan pawh thusawi \ha tak takte kan
ngaithla a, kan awm dan kan hriat thiam lohte pawh kan hre
thiam thar \hin a ni. Kawng kan bo lohna turin Kohhran
hruaitute chuan Pathian thu ziktluakin min chawm a, mi mal
tuina ringawt zawng lovin, kan zavaia sâwt tlanna turin rawng
kan bawlho a ni.
Biakhona hian ringtute inpumkhatna te, inngainat tawnna
te a siam a, chuta \ang chuan inhmangaih tawnna te, beisei
leh tum thuhmun kan nihziate a lo piang a, Kohhran siam
\hatna leh \hanlenna pawh a thlen a ni. Hebrai lehkhathawn
ziaktu pawhin, “|henkhat tih dan anga kan inkhawmte
bansan lovin, infuih tawn zawk ang u, ni chu a lo hnai telh
telha in hriatin infuih tawn nasa lehzual sauh rawh u,” a ti a
ni (Heb. 10:25).

Chang vawn : Mat. 18:19


Tih tak meuhvin ka hrilh leh a che u, lei chungah hian
in zinga mi pahnih an thil dil kawnga an thurual chuan, ka
Pa vana mi tihsakin an awm ang.

Zawhna
1. A huhova Pathian biak pawimawhna kan zir kawng
thumte kha engte nge?
2. Kan inkhawmnaa tel zel tura min tiamtu kha tu nge ni?
3. Inkhawm hlutzia hi hre chiang ila, inkhawm kan peih
hlein kan ring em?
232

ZIRLAI–40
PATHIAN BIAK DAN LEH A HMANRUATE

Kawhhmuh tum : Pathian biakna hmanrua sâwtpui ngei


tura zirtir
Chhiar tur : Sam. 98:4-9; Thup. 7:9-12

ZIRTIRTUTE TAN
Thuthlung Hlui a\angin Pathian biakna hmanrua hi an
lo nei tawh a, rimawi chi hrang hrang hmanga Pathian biak
hi Bible-ah kan hmu \hin a ni. Mumal takin rimawi tumtu
bikte pawh chhungkaw thlah khat an inruat tawp a, chungte
chuan Pathian biak inkhawma hla sak chu an hruai a. Pathian
biakna hmanruate hi an ngaih pawimawh avangin rimawi
tumtute pawh a hranpa ngatin an ruat a ni.

Tunlai pawh hian Kohhranin hla hruaitute a ruat \hin


a, hei hi thil pawimawh tak a ni. Hla hruaitu an inpek loh
chuan Pathian biak inkhawm hi a nih tur ang a ni phak lo
va, kan rilru pawh a ngui a, mutthl<k pawh a awlsam bik
a ni. Hla hruaitute hi an pawimawhna angin Kohhran hian
an dinhmun hi a la ngaihven tawk lo niin a lang. Kohhran
\henkhatah chuan a remchang apiangin hla an hruai mai
zel a, chu chu a \hat tho laiin, hla hruaitu bik tur ruat
thlap hi a \ha ber chu a ni. Kohhran \henkhatte chuan
Music Committee an din hial a, chungte chuan zai lama
kan hmasawn dan tur an ngaihtuah a, Kohhran tinte hian
din vek theih a \ha hle ang.
PATHIAN BIAK DAN LEH A HMANRUATE 233

Tunlai chuan khuang chauh ni lovin rimawi chi hrang


hrang hmangin Pathian biak inkhawma hla sak hi kan hruai
ta fur a. Kohhran hlim lai tak pawhin Keyboard hmanga hla
hruai hi a inrem ve tho mai a, khuang ri nen pawh a inchawih
\ha duh phian mai. Rimawi chi hrang hrang hmanga zai
hruai hi kan uar chho deuh deuh dawn a nih chuan, Kohhran
hian rimawi tumtu hmantlak tak kan chher a pawimawh hle
a ni. An dinhmun kan thlir danah pawh rawngbawltu
pawimawhte zinga kan telh a pawimawh bawk ang.
Pathian biakna hmanruate hi rimawi lam thilte chauh
an ni lo va, Pathian betuten Pathian kan biak laia kan thinlung
put dan tur hi hmanraw pawimawh ber chu a ni ang. Pathian
zahawmna tak hi kan man fuh loh chuan thinlung pe hauh
si lovin, rimawi lamah kan kal vak thei a ni. Rimawi hi a
pawimawh hle rualin kan fak Pathian zahawmna luahlan
khawpa rimawi lama beng chhit lutuk chu thil hlauhawm
tak a ni ang. Tunah pawh hian Kohhran Zaipawl \henkhatte
chu Sound Tract tel lova hla rem hlei thei lo kan awm a,
Kohhran inkhawma kan zaite pawh hi rimawi hman danah
fimkhur chu a ngai hle a ni.
Heng kan sawi takte hi vawng chungin naupangte
hnenah ‘Pathian biakna hmanruate’ tih hi zirtir ila. Pathian
biak nana a hmanraw pawimawhzia kan zirtir rualin, a lutuk
awm thei ven a \ha bawk ang.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Chaw ei dawna thil pawimawh tak mai
pakhat chu ril\am a ni a, thil pawimawh dang pakhat chu
chawhmeh a ni bawk. Chutiang deuh chuan Pathian kan
biak dawna thil pawimawh tak pahnih chu Pathian biak
châkna leh rimawite hi an ni. Chumi thil pahnihte chu
234

‘Pathian biak dan leh a hmanruate’ tih thupui hmangin kan


zir dawn a ni.
1. Pathian biak dan kawng hrang hrangte : Pathian
biakna hmuna kan awm dan tur paruk (six elements of wor-
ship) an tih \hinte chu – ngaihtuahna, sual puanna, \awng\ai,
hla, chawimawina leh lawmthusawina te an ni a. Hengte hi
Pathian biakna hmanraw pawimawh hmasate an nih avangin
tawi t> t>in thlir hmasa ila.
1) Ngaihtuahna (meditation) : Hei hian a tum ber chu
thinlung inhawng taka Pathian biak hi a ni. Biak In pâwn
lamah kan ngaihtuahna chu chhuak lo sela, kan biak Pathian
nena kan inkarah chauh kan hmang tur a ni ang. Thinlung
leh tih takzeta Pathian kan biak chuan hlawkna kan nei
dawn a ni.
2) Sual puanna (Confession) : Thinlung inhawnga
Pathian betu chuan a sualzia a inhmu a, Pathian hnenah
thupha a chawi lo thei lo. Sual puan chuan simna a thlen a,
Pathian ngaihdamna a chang zui a, nun thar a nei \hin.
3) |awng\ai (prayer) : |awng\ai hi Pathian biakna
hmanraw hriam tak a ni. |awng\aiin Pathian hnenah lawmthu
kan sawi a, dilna kan thlen a, thupha kan chawi a, mi dangte
tan kan dilsak \hin a ni. |awng\aina hmangin Pathian
duhzawng pawh kan hre thei a ni.
4) Hla (hymn) : Hla sak hi Pathian biakna hmanraw
pawimawh tak a ni a, thinlung inhawng taka sak tur a ni
bawk. Hla hian kan thlarau nun a chawm a, min tiharh a,
Pathian lamah min hruai \hin a ni.
5) Chawimawina (praise) : Pathian hian fak leh
chawimawi a phu a, amah ringtute chuan hun kal tawha
Pathianin a tihsak te, a tihsak mek te, a la tihsak turte an
hmuhin amah an chawimawi lo thei lo a ni.
PATHIAN BIAK DAN LEH A HMANRUATE 235

6) Lawmthu sawina (thanksgiving) : Ringtute chuan


Pathian malsawmna an dawn nasatzia an hriatin a hnenah
lawmthu an sawi lo thei lo a ni. An nun te, an thil neih
zawng zawngte chu Pathian pek a ni tih an hre chiang a, a
petu hnenah lawmthu an sawi \hin.
2. Pathian biakna hmanruate : Kan sawi leh tur, Pathian
biakna hmanrua hian – Khuang, |ing\ang, Keyboard, Or-
gan, Phaiphuleng leh thil dangte a huam ang. Chungte chu
a mal malin sawi zau leh deuh ila:
1) Khuang : Hman a\anga Mizo Kristianten Pathian
biakna hmanraw pawimawh bera kan hman chu khuang hi
a ni. Biak In tinah khuangpui leh khuang t>, ri inchawih
tura siam kan hmang deuh vek a. Khuang vuak hian zai a
tinuam a, thinlung a chawk tho va, a hla thuah ngaihtuahna
a hruai thui thei hle a ni. Chuvangin khuang vawtute pawh
hi an pawimawh hle a, dik taka an vuak theih nan \awng\aipui
pawh an \ul hle a ni.
2) |ing\ang : |ing\ang hi tun hma khan khawvel hla
sak rem nan chauh hman tur emaw kan ti a, tunah erawh
chuan Branch K.|.P-ten kan nei ta deuh vek a, a hmanna
tur dik takah kan hmang ta hi a lawmawm hle a ni. Kan
Bible-ah pawh hian \ing\ang nena Lalpa fak tur kan nihzia
hi kan hmu a ni.
3) Keyboard : Keyboard hi \ing\ang ai mahin hla hruai
nan a \ha a, kan hmang \angkai ta hle bawk a. Solfa zaiah
chauh ni lovin, khuang hniha zainaah pawh keyboard hi a
\ha a, inkhawm tam deuh \umah phei chuan a \angkai lehzual
a ni. Kohhran eng emaw zatin keyboard kan nei ta a, a tum
thiam pawh inchherin, rawngbawltu \angkai takah pawm ila
kan hlawkpui khawp ang.
4) Organ : Kan ramah hian Organ hi kan la hmelhriat
teh vak lo va, a man a tam tham deuh avangin neih mai
236

pawh a har bawk a. Hun lo kal zel turah chuan kan la


hmang \angkai hlein a rinawm a; Pipe Organ-te pawh hi a
nei thei kan awm chuan Pathian fakna hla leh music tihausatu
a ni ngei ang.
5) Phaiphuleng leh rimawi dangte : Phaiphuleng hi
chu inkhawm hla hruai nan chuan kan hmang chiah lo.
Mahse a tum thiamten Pathian fakna hla sak nana an hman
chuan ngaihthlak a ninawm loh hle. Rimawi dang dangte
pawh kan Pathian fak nan seng lűt tam tial tial ila, kan aw
chauh ni lova ri thei zawng zawng nena Lalpa fak hi kan tih
tur a ni ang.
Pathian fakna hmanruate chu kan sawi zo ta a. Kan
rilru leh kan nunin Pathian fak ila, rimawi chi tinreng hi
Pathian fak nan hmang \angkai bawk ila, ropuina zawng
zawng hi Pathianin chang rawh se.

Chang vawn : Thup. 7:12


Amen: Malsawmna te, ropuina te, finna te, lawmthu
sawina te, chawimawina te, thiltihtheihna te, chakna te,
chatuanin kan Pathian hnenah awm rawh se, Amen.

Zawhna
1. Pathian fakna hmanraw hrang hrang kan sawite kha
han sawi teh u.
2. Biak Inah hian rimawi chi hrang hrang engte nge awm
se kan duh?
3. Pathian biak dan kawng hrang hrang chi rukte kha han
sawi teh u.
237

ZIRLAI–41
PATHIAN BIAK – THILPEK LEH |AWNG|AI

Kawhhmuh tum : Thilpek leh \awng\ai pawimawhna


hriattir
Chhiar tur : I Chro. 29:11-14; Mat. 6:19-21; 7:7-11

ZIRTIRTUTE TAN
Pathian kan biaknaah hian \awng\ai leh thilpek hi a ki
pui pawimawh tak an ni a. A pawimawhna hi Kohhran dân
chh<nga l<t turte a\anga kan inzirtir a \ul a, an nunah nghet
taka an vawn theihna tur khawpa zirtir turin kan inbuatsaih
a pawimawh ang.
Kohhran hi chhungkaw tinte thilpek hmanga kal thei
chauh a ni a, Synod hmalakna zau takte pawh hi Kohhran
tinte thilpek ringa kal thei chauh a ni bawk. Synod chuan
kum tinin Budget a siam a, eng zat nge miten an rawn
thawh dawn tih a hre lawk hauh lo va, Pathianin mite
thinlunga thilphalna a dah chu rinnaa thlirin huaisen takin
budget a siam mai a ni. Chhungkaw tinte hian thilpek hi
thlahthlam ta ila, Synod hmalakna zawng zawng hi chawlhsan
a \ul ngei ang. Nimahsela hman a\anga tun thleng hian
Kohhran hi hma lam panin a la kal zel a, thilpek pawh a la
pung chho deuh deuh zel a, Synod pawh hi rinnaa a kalnaah
hian a la mualpho ngai lo va, a lawmawm hle a ni.
|awng\ai hi ringtute chakna hnar ber a ni bawk a,
kawng tinrenga Kohhran chakna bul tumtu ber pawh
\awng\aina hi a ni bawk. Tunlai hian Kohhran tin deuhthawah
zing \awng\aite pawh kan ti ta deuh vek a, hei hi thil lawmawm
238

tak a ni. Kohhran hi in\awng\aisak tawnna avanga kal thei a


ni a, \awng\aina tel lo chuan kan hmalakna hi a hlawhtling
thei lo vang. Chuvangin mi mal leh Kohhranho hian tun ai
hian \awng\ai hi uar zel ila, tun ai hian kan chak chho deuh
deuh dawn a ni. Hei hi naupangte pawhin an hriat chian
theih nan kan zirtir dawn a ni.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Pathian biak hian a ken tel thil pawimawh
tam tak a awm a, chung zinga pahnih chu thilpek leh \awng\ai
hi a ni. Vawiinah hian thilpek leh \awng\ai chungchang kan
zir dawn a, a thu maia a pawimawhzia hi hre lovin, a taka
hmangtu nih vek kan tum a pawimawh âwm e.
1. Thilpeka Pathian chibai buk : Thuthlung Hlui hun
a\ang tawhin thilpek hi Pathian chibai bukna pawimawh tak
a ni tih kan hria a (Gen. 28:20-22; Lev. 27:30-33, etc).
Israel-te khan Pathian hnena thilpek an thlahthlam deuh laiin
Pathianin zawlneite hmangin pe turin a fuih thar \hin a (Mal.
3:6-10). Thuthlung Tharah pawh hian Pathian hnena thilpek
hlan tur kan nihzia hi kan hmu zui zel bawk a. Lal Isuan
thilpek a zirtir a, hmeithai pakhat thilpek phei chu a fak hle
tih kan hmu a (Lk. 21:1-4). Kohhran hmasa pate – Rom
khaw mi Clement-a te, Cyprian-ate pawhin thilpeka nasa
taka \an la turin an mite an fuih \hin a ni.
Mizorama Kohhrante hian thilpeka Pathian chibai bukna
lamah hma kan sawn zel a, a lawmawm hle mai. Synod
pawh hian kum tinin kan thilpek zat tur rin thuin a ruahman
ziah a, chh<ng tinte pek zat tur chiah hre lawk lo mah se,
rinnain a kal a. Thil mak tak chu kum tinin thilpekah hma
kan la sawn zel thei hi a ni. Chhungkaw tinten sawma pakhat
hi pe vek tura beisei kan ni a, Bible pawhin ringtute tih
turah a sawi bawk a. Nangni pawh hian nakinah chhungkua
PATHIAN BIAK – THILPEK LEH |AWNG|AI 239

in la din ve ang a, in tih ngei ngei tur chu malsawmna in


dawn a\anga sawma pakhat in pek ve ngei hi a ni.
Pathian hnen a\angin malsawmna chhiar sen loh
dawngtu kan nih avangin tun a\ang hian keini pawhin Pathian
rawngbawl nan kan theih ang angin thilpek hi kan ngai
pawimawh tur a ni ang. Kan hun te, kan nun te, kan thil
neih zawng zawngte hi Pathian hnen a\anga kan dawn an ni
a, vawiinah pawh hian amah avanga nung leh awm leh che
kan nihzia hi hria ila. Pathianin thil ropui tak min tihsak
avang hian keimahni leh kan thil neihte nen Pathian hnena
inpek let hi kan ba hle a ni. Chu chu amah kan biak dan tur
dik tak pawh a ni bawk ang. |awngka chauhva amah pawl
lo va, nun leh neih nena amah kan pawl hi kan tih tur ni
mai lovin, a bata kan bat tlat a ni. Lal Davida pawhin, “Thil
zawng zawng hi i hnen a\anga chhuak a ni a, i ta chu kan
rawn pe leh mai che a ni si a,” tiin a sawi a (I Chro.
29:14). Chuvangin keini pawhin Pathian hnen a\anga
malsawmna kan dawn hi amah chibai buk nan kan hmang
ve tur a ni.
2. |awng\aia Pathian chibai buk : |awng\ai hi Juda-ten
an inkhawmnaah an uar hle a, Kristian an lo pun tak hnuah
khan Pathian biakna thil pawimawh ber pakhat atan an hmang
zui ta zel a ni. Thuthlung Tharah hian \awng\ai dan chi
hrang hrang kan hmu a, chungte chu –
1) Sual thupha chawina
2) Ngaihdam dilna
3) Lawmthu sawina
4) Thil dil \awng\aina
5) |awng\aisakna
6) |awng\aina hrim hrim
tih te an ni (Phil. 4:4ff; I Tim. 2:1f). Kohhran hmasate
chuan \awng\ai dan chi hnih an nei a, chungte chu – ding
240

chunga chung lama kut phar chhuah leh hmaia lei si chunga
\hing\hia \awng\ai hi a ni.
|awng\ai hi Pathian nena kan inkawmna leh thuruk kan
sawi dunna a ni a. |awng\aina hmangin Pathian hnenah kan
harsatna kan thlen a, kan lawm thu kan thlen a, ngaihdam kan
dil a, mi dangte tan kan dilsak thei bawk. Ni tinin kan taksain
boruak thianghlim a mamawh angin kan thlarau nun hian
\awng\ai a mamawh a ni. Chuvangin kan \awng\ai tam chuan
kan nun a hlim ang a, tuarna leh thihna meuh pawhin min
tithlaphang lo vang. Kan \awng\ai tlem erawh chuan harsatna
leh lawmna hmachhawn dan kan thiam thei dawn lo a ni.
|awng\aia Pathian kan biak hian Lal Isua hmingin Pa
Pathian hnenah kan dil a, lawmthu kan sawi a ni tih hria ila.
Mi \henkhatten an \awng\aina tawpah, “Isu, i hmingin kan
dil a che,” an tih \hin hi a dik lo va, Isua hmingin Isua
hnenah kan dil tihna a ni a, chuvangin, “Isua hmingin kan
dil a che,” tih mai tur a ni, Pa Pathian chu Isua hmingin kan
bia a ni tih hriat chian a pawimawh ang.
Thilpek leh \awng\aia Pathian biak pawimawhna chu
kan sawi ta nual a, sawi belh tur pawh a tam hle a, mahse
duh tawk rih ila. Kohhran mite chuan thilpek leh \awng\ai
hi kan thlahthlam tur a ni lo tih hi kan vawn tlat tur a ni.

Chang vawn : I Chro. 29:14


Thil zawng zawng hi i hnen a\anga chhuak a ni a, i ta
chu kan rawn pe leh mai che a ni si a.
Zawhna
1. |awng\aina chi hrang kan zir takte kha engte nge?
2. |awng\ai hun bi hi kan insiam em? Vawiin a\ang hian
kan insiam thei ang em?
241

ZIRLAI–42
A LAI PUIAH ISUA

Kawhhmuh tum : Kumina kan zirlaia a laipui ber chu


Isua a ni tih hriattir
Chhiar tur : Joh. 19:18; Eph. 1:9,10;
Thup. 22:12,13

ZIRTIRTUTE TAN
Kumina kan zirlai chu kan lo zir zo dawn ta. Kum
2005 a\angin Synod-in Sakramen Pawl a siam a, zirlaibu a
buatsaih a, chu chu kum khat chh<ng kan zir ta a. Tuna kan
zirlaite hi tun hma lama Kohhran dân chh<nga kan lawm
luhte ai chuan danglam deuh tura beisei an ni a, chu chu
dân zawhkim an nih hnua an nun zui zel danin a la hril
dawn a ni.
Kan zirlai hnuhnung berah hian kumina kan zir tawhte
khaikhawm nan ‘A lai puiah Isua’ tih kan zir dawn a ni.
Hei hi thupui \hen sawmte huang chh<ngah dah lovin, kan
zir tawhte thlir letna leh khaikhawmna tur a ni ang. Kan zir
tawhte kha zirlaite hriat dan a darhsarh nuaih mai thei a,
hlawm khata khaikhawmsak kan tum dawn a ni. Kan zir
tawhte khaikhawmna a nih rualin, a zirtute kan khaikhawm
dawn a ni ber zawk âwm e. An zir tawhahte khan a bul leh
a tawp chu Lal Isua a nihzia kan hriattir dawn a ni.
Genesis-a ‘A tirin’ tih a\anga Thupuana ‘Amen’ tih
thleng hian kan Bible hian thu tam tak min zirtir a, chung
zawng zawngte chu Lal Isuaa innghat vek an ni a. Kumina
242

kan zirlaiah pawh hian dân zawhkimte hriat tur thil chi
hrang hrang kan zir takte kha Lal Isuaa innghat vek an ni.
Kohhran leh a Thurin hi Lal Isuaah a innghat a, Kristian
nun leh rawngbawl hna zawng zawngte hi Lal Isuaa innghat
vek an ni bawk. Chu chu dân zawhkim turten an man fuh
chuan an nun zui dan a fuh thei dawn a ni.
Vawiina kan zir tur hi kumina kan zir tawhte hlen
chhuahna a nih avangin zirtirtute pawh \awng\aiin \ang nasa
lehzual ila. Chawlhni dang aia rei deuh pawh hun hmang
turin inbuatsaih ila, a tawpah mahni \heuh inhlan thara
\awng\airualnate pawh nei ila a \ha âwm e.

ZIRLAITE TAN
Thuhmahruai : Kumin chh<nga kan zir turte chu kan lo
zir zo dawn ta a, vawiin hi a hnuhnung ber a ni tawh ang.
Kumina kan zir tawh zawng zawngte kha chipchiar takin in
hre vek tawh lo mai thei a, chuvangin kan zir tawhte kha
hlawm khata in vawn theih nan ‘A lai puiah Isua’ tih thupui
hmangin kan khaikhawm dawn a ni.
Kan zir tawhte kha thupui hlawm sawm an ni a. Chungte
chu in hriat reng theih nan hlawm li chauhvin a khaikhawm
leh theih a – Kohhran, Thurin, Chhandamna, Kristian
nun tiin kan sawi thei ang. Hemi thupui hlawm lite hi thupui
hlawm khata kan khaikhawm chuan A lai puiah Isua tiin
kan sawi thei ang a, chu chu vawiina kan zir tur hi a ni.
1. Kohhran innghahna lai pui Isua : Kohhran hi Lal
Isua thihna leh thawhlehna lungphum chunga innghat a ni
a. Kohhran dintu leh neitu chu Lal Isua a ni a, amahah
Kohhran a innghat a, amahah Kohhran a kal zel a, a lo kal
leh hunah amahah Kohhran a fawkkhawm ang a, van
A LAI PUIAH ISUA 243

Kohhrana min lawm l<ttu pawh amah bawk a ni ang. Leia


Kohhran hi chauh chang nei \hin mah ila, Thlarau
Thianghlimin a awmpui reng a, Lal Isuan a veng a,
chhandamna banga hung tlat a nih avangin a chhe ve thei
lo. Pawl hi chu a ral leh mai a, Kohhran erawh chu a laiah
Isua a awm tlat avangin a ral ve dawn lo a ni (cf. Sam
46:5).
2. Thurin innghahna lai pui Isua : Khawvelah hian
Kohhran pawl hrang hrang kan tam hle a, thurin pawh kan
nei deuh vek a. Lal Isua zirtirnaa innghat thurin nei
Kohhrante chu Kohhran dik tak an ni ang a, tu emaw inlarna
leh duhthusam rem khawm chawp mai mai thurina nei
Kohhrante chu ral leh vek tur an ni ang. Thurin chu thurin
tih takah rin tlak a ni tur a ni a, Lal Isua zirtirna ni lo hi chu
rin tlak a awm lo va, chuvangin Kohhran thurinah chuan a
laiah Isua a ding tur a ni.
3. Chhandamna lai pui Isua : Kohhran pawl hrang hrang
kan awm a, chhandamna thu kan inzirtir dan pawh a thuhmun
vek lo. Huaisen taka kan awih loh ngam tur chu hei hi a ni
– Chhandam kan nih theihna tura Lal Isua khawngaihna
chauh ni lova thil dang belh tel chingte thu leh hla chu
pawm loh tur a ni. Kan Kohhran Sakramen Thurin pawhin
Lalpa Zanriah Sakramen kil tlak lote dinhmun a sawi chu,
“Chhandamna tura Krista chauh ring lova, thil dang ring
zawk mite an ni,” tiin min hrilh kha.
Chanchin |ha hrulah hian chanchin \ha ni ve tho,
chhandamna tura \angkai si lo a awm a. Chungte chu
chhandam nana belh tel awlsam tak a ni a, pawl \henkhatte
pawhin an belh tel chauh ni lovin, Lal Isua ai mah mahin an
sawi lar zawk mah nghe nghe a ni. Tirhkohte pawh khan
Chanchin |ha an tih tak chu Lal Isua thihna leh thawhlehna
chanchin hi a ni a, chhandamna tura chanchin \ha dang
244

belh tel chu, “Anchhe dawngin awm rawh se,” an ti hmiah


mai a ni (Gal. 1:8).
Tirhkoh Paula chuan, “Krista chuan baptis turin min
tir si lo, Chanchin |ha hril turin min tir zawk a ni,” a ti a (I
Kor. 1:17). Chhandamna thu a hril dan sawi zuiin, “Juda-te
chuan chhinchhiahnate an ph<t \hin a, Grik-te chuan finna
an zawng bawk \hin a; keini erawh chuan Krista khenbeh
thu kan hril \hin a nih hi,” a ti a (I Kor. 1:22, 23).
Chhandamna thu a hrilhte hnenah chuan, “Isua Krista, amah
ngei khenbeha a awm thu chauh lo chu in zingah engmah
reng hriat ka tum loh kha,” tiin a chah zui bawk a ni (I Kor.
2:2). Chuvangin Chhandamna thuah hian a laiah Isua a awm
a, chu chu kan pawm thiam tur a ni ang.

4. Kristian nun lai pui Isua : Ringtute hi rinna avanga


khawngaiha chhandam kan ni a. Chhandamna hi a thlawna
dawn ni mah se, a dawngtu apiangten min chhandamtu tana
nun leh thil \ha tih chu kan bat tlat a ni. Kan thil \ha tih avanga
Pathian khawngaihna beisei lovin, Pathianin min khawngaihna
avang zawkin thil \ha kan ti lo thei lo zawk a ni.
Chutichuan nun dan \ha leh thil \ha tih pawh chu Pathian
khawngaihna man fuh thiamte chauhvin a awmzia an hre
âwm e. Rawngbawl hna zawng zawngte pawh hi khawngaihna
rawngbawl hna a nihzia kan hriat chian loh chuan kan chapo
mai ang. Kan nun dan leh kan thil \ha tihte pawh hi Pathian
khawngaihna avang vek a nih hretu chu a chapo thei lo a ni.
Khawngaihna a\anga luang chhuak Kristian nun chu a
inngaitlawm a, belhchian a dawl a, a tlovin a nghet tlat \hin
a ni. Chuvangin kan nun danah te, kan thiltihah te, kan
rawngbawlnaahte hian a laiah Isua a awm tur a ni.
5. Presbyterian Kohhran Thurin innghahna lai puite :
Presbyterian Kohhran hian a ke penna kawngpui (princi-
A LAI PUIAH ISUA 245

ples)-ah hian a laiah Isua a dah em tih hi thlir leh thuak


thuak ila. A laiah Isua a dah leh dah loh chu a thurin kalpui
dan a\ang te, Pathian thu a pawm dan leh a zirtir dan a\angte
hian a lang thei ang a, chungte chu heti hian tarlang ila –
1) Pathian khawngaihna chauh : Pathian leh mihringte
inkungkaihna tinreng – chhandamna te, malsawmna te,
thianghlimna te, ropuina te, rawngbawlna leh Kristian nun
tinrengte hi keini mihringte phu vang a ni lo va, Pathian
khawngaihna thilthlawnpek vek a ni. Chu khawngaihna chu
rinnain kan lo dawng thei chauh a ni.
2) Pathian lehkha thu chauh : Roman Catholic Kohhran
chuan Bible thu aiin Kohhran thu a ngai pawimawh zawk
mah a. Luther-a chuan Bible a kalh loh phawt chuan a
pawm zau thei viau va, Calvin-a erawh chuan Bible thu ang
zela kal a duh a, Calvin-a zirtirna hi kan chhawm ta zel a
ni. Kan thurin pakhatnaah pawh Pathian thu hi rinna leh
thiltih tehna dik lo thei lo a nihzia kan tarlang a ni.
3) Isua Krista chauh : Chhandamna kan inzirtir danah
te, Kohhran kan ngaihdanah te, kan Kristian nun dan tur
leh rawngbawlna peng chi tinrengah hian Isua Krista Lalna
hi Kohhran dangte ai mahin kan uar a. Kan Kohhran inawp
danah pawh hian hei hi a lang thei hle âwm e. Mihring mi
mal thuneihna a awm lo va, tu emaw kan lar thei bawk hek
lo va, Kohhran leh a neitu Isua Krista chauh a lar ber a ni.
4) Pathian chungnunna chauh : John Calvin-a theol-
ogy innghahna lai pui chu Pathian lalberna (Sovereignty of
God) a ni a. Hei hi kan Kohhran hian a chhawm ta zel a ni.
Khawvela thil awm zawng zawng hi Pathian lalzia tilangtu
an ni a, Kohhran awm chhan chu Pathian lalberna puang
chhuak turin a ni bawk. Khawvelah leh mihringte chungah
kan hriat thiam loh thil lo thleng mah se, a thlentirtu chu
246

Pathian a nih phawt chuan a lalna leh a thuneihna chu keini


mihringte hriat fiah vek sen a nih lohzia kan pawm a. A
lalna hnuaia kan int<kluh hian buaina leh harsatna tam tak
kan hneh nghal thei a ni.
Heng a chunga kan sawi tak a\angte hian kan Kohhran
hian a laiah Isua a dah langsar hle tih kan hre thei âwm e.
Rev. Maxwells-a chuan, “Kan tih tur apiang hi Isuan ti
dawn sela engtin nge a tih ang tih ngaihtuah chungin kan
ti tur a ni,” a ti a. Chu chu kan Kohhran kalhmangah
pawh hian thuvawn nghet taka kan neih chu a ni. Kan
nunah thil tih tur pahnih a insual buai a, engtianga tih tur
nge tih kan hriat loh changte hian, “Isua ni se, engtin nge
a tih ang?” tiin ngaihtuah ila. Lal Isua tih tur zawk nia kan
hriat chu huaisen taka tih mai tur a ni. Chutichuan a laiah
Isua kan dah a ni ang.
Vawiina kan zirlai ‘A lai puiah Isua’ tih chu kan zir zo
ta. A tlangkawm nan hei hi mahni inzawt chungin ngaihtuah
ila. Pilata khan Lal Isua chu mi fel a ni tih a hria a, krawsa
khenbeh chu a hreh hle mai a. Nimahsela a chhuah ngawt
dawn chuan Kaisara \hian nih loh a hlau bawk si a, mipuiten
khengbet turin an nawr nasa bawk si. A inah a l<t a, a kut a
sil a, “He mi fel thisenah hian ka thiang e, nangnin in duh
duhin ti rawh u,” tiin a mawhphurhna chu hlih a tum a.
Nimahsela ani lo chu khenbehna leh chhuahna thupek pe
thei an awm loh avangin amah ngeiin thutl<kna a siam tur a
ni si a. A tawpah chuan Isua chu \an em em chungin khenbeh
turin a pe ta a nih kha.
Pilata hian a nun sirah chuan Isua hi a dah ngei a,
nimahsela a nun lai puiah a dah lo a ni. Chuvangin Isua chu
mi fel tak a nihzia pawm chungin a khengbet ta a ni. Chutiang
chuan keini pawh hi inngaihtuah ve ila. Kumina kan zir tak
zawng zawngte kha kan hre ta a, Pilata ang hian hre reng
A LAI PUIAH ISUA 247

chunga kan zawm loh chuan kan nun lai puiah Isua kan dah
lo tihna a ni ngei ang. A lai puiah Isua kan dah erawh
chuan kan zir zawng zawngte kha zawm tumin \an kan la
zui ang. Nakinah ni kin niah rorel turin a laiah Isua a \hu
ang a, a sirah chhandamte kan inkhawm hunah chuan, kan
thupui pawimawhzia hi a lang chiang hle tawh ang.

Chang vawn : Joh. 19:18


...chutah chuan krawsah an khengbet a, mi dang pahnih
nen, a sir tuakah pakhat ve vein, a laiah Isua.

Zawhna
1. Kumina kan zir tawhte a\anga zawh tur nei kan awm
em?
2. Kohhran dân zawhkim nih hi kan lawm nge kan
huphurh? Eng nge a chhan?
3. Kan nun lai puiah Isua dahin, kan tih tur apiangte hi,
‘Isuan ti se, engtin nge a tih ang?’ tih ngaihtuah chunga,
Isua tih duh loh tur ti duh lo va, a tih duhzawng
chauh ti tura intiam ngam zawngte ban phartirin,
zirtirtu pakhatin \awng\aina hun hmang sela. Inchibai
kual vek ila.

***
248

LEHKHABU RAWNTE

1. Kristian Thurin,
Aizawl : Aizawl Theological College, 1998

2. Beisei & Lalnghinglova, Chhandamna


Aizawl : Synod Bookroom, 1975

3. Hastings James. ed., Dictionary of the Bible,


Edinburgh : T&T Clark, 1963

4. Lianzuala, C. Presbyterian Kohhran leh A kalhmang,


Aizawl : Christian Multipurpose Training Centre, 1998

5. Mission Veng Lungphum,


Kohhran Committee,
Aizawl : Mission Veng Kohhran Committee, 1998

6. Rosiama, C. Nilai leh Beihrual Thupui 1995,


Aizawl : Synod Publication Board, 1994

7. Sena P.D., Kohhran Pian hmang leh A kohna, trans-


lated from the Nature and the Calling of the Church by
William Stewart.
Aizawl : Regional Theological Literature Committee, 1967

8. Social Action Committee, Duhsakna Awka,


M.K.H.C. Aizawl : Social Welfare Department, nd

9. Zaihmingthanga, Tirhkohte Thiltih,


Aizawl : Synod Literature & Publication Board, 2001
10. Zaithanga V.L., Amosa hrilhfiahna, translated form the
Commentary on the Book of Amos by T.C. Witney and
B.F. Price
249

Aizawl : The Regional Theological Literature Commit-


tee, 1971

11. Zalawma H., 1999 Nilai leh Beihrual Thupui,


Aizawl : Synod Literature and Publication Board, 1998

12. Zalawma H., Kohhran leh A rawngbawl hna,


Aizawl : The Aizawl College, 2003

13. Zalawma H., Sacrament Zirlaibu, 5th ed. revised and


reset by Rev. L.H. Rawsea

14. Pathian Biak Inkhawm Hruaina bu (revised & enlarged),


Aizawl : Synod Literature & Publication Board, 2003

15. Challianngura, Kohhran Chawmna,


Synod Literature & Publication Board, 2002

16. Sangkhuma Z.T, Kohhran Chanchin (1982 S.S Zirlai),


Synod Literature & Publication Board, 1982

17. Saiaithanga, Thurin Zirna,


North West Presbytery, 1965

18. Mizoram Presbyterian Kohhran Department Chanchin,


Synod Literature & Publication Board, 1987

19. Saiaithanga, Kohhran Enkawl Dan (Pastoralia)


The Regional Theological Literature Committee, 1966

***

Vous aimerez peut-être aussi