PRZEGLĄD

B I B L I O T E C Z N Y
ORGAN NAUKOWY ZWIĄZKU

BIBLIOTEKARZY I ARCHIWISTÓW POLSKICH

i -

R E D A G U J E K O L E G I U M

ROCZNIK XVII ZESZYT 3 - 4

L I P I E C - G R U D Z I E Ń 1949

WARSZAWA
WYDANO Z ZASIŁKIEM MINISTERSTWA OŚWIATY
 T R E Ś Ć - T A B L E DES MA T I E R E S

Do G en er aliss im usa J ó z e f a Stalina, adres Prezydium ZBlflP.—

flu Generalissime J o s e p h Staline, a d r e s s e de felicitations. 163
Pierwszy to m Dzieł J ózefa Stalina — Le premier t o m e des
O e u v r e s de J o s e p h S t a li n e . . . . . 165
Lenin i Stalin (zestawienie bibliograficzne) — Len in e et Staline
(tableau bibliographique) . . . . . 202
Kronika — Chronique:
Udział bibliotekarzy i archiwistów po lsk ich w uc z c z e n iu
70 rocznicy urodzin Józefa Stalin a — Le part prise par
Ies bibliothecaires et les archivist es p o l o n a i s a la c e le b r a ­
tion du 70-e an n iv ersair e de la n a i s s a n c e du Generalissi­
m e J o s e p h Staline . . . . . . 223
Resumes . . . . . . 227

Karta tytułowa i spis treści rocznika 1949 z o s t a n ą z a ł ą c z o n e

do ze szy tu 1 rocznika 1950.
cieszył z okazji
7 0 rocznicy urodzin
<3ó z e j a <Sł a I i n a
 DO
GENERALISSIMUSA JÓZEFA STALINA

W dniu Twych urodzin, Wielki W odzu Świata Pracy i Obroń­

co Pokoju, bibliotekarze i archiwiści polscy, zajęci odbudową
zniszczonych przez faszystowskiego najeźdźcę bibliotek i archi­
wów, ślą Ci życzenia jak najdłuższych lat i najświetniejszego
rozkwitu Idei, których jesteś ucieleśnieniem.
W ielkie idee W spółtw órcy pierw szego na świecie państwa
socjalistycznego, W od za m iędzynarodow ego proletariatu, nieu­
giętego Bojownika o w o ln o ść i sprawiedliwość społeczną,
Obrońcy świata przed faszyz m em i imperializmem, przenikają
coraz głębiej i ogarniają coraz szerzej wszystkich ludzi pra­
gnących szczerze pokoju, idących drogą prawdziwego postępu.
My, bibliotekarze i archiwiści polscy, pracownicy kultury —
dobrze wiemy, co zawdzięczamy Przyjacielowi Polski, dobrze
rozumiemy, czym grożą marshallowskie plany fałszywych
demokracji. Na drodze, po której wiedzie klasę robotniczą
Jej Wielki W ódz, widzimy jedyną drogę naszego rozwoju,
a z działalności bibliotek i archiwów radzieckich, pracujących
w edług T w ych wskazań, czerpiemy wzory, które pomogą nam
wypełnić zadania, jakie stoją przed bibliotekarzami i archiwi­
stami polskimi w dobie budowy podwalin socjalizmu.

Za Zarząd Głóumy
Warsznu;a Zujiązku Bibliotekarzy i A rchiujistóiu Polskich
dn. 21.XII 1949 r. Prezydium:
Przewodniczący: A. Stebelski
V-Przeiuodniczący: I. M o rs ztyn k iew icz o w a
V*Przeiuodniczący: W. Michalska
Sekretarz Generalny: /. K r a c z k ie w ic z
Skarbnik: J. S ze mpliń ska
Gospodarz: J. Piasecki
 T y lk o p r z e z ścisłą znajom o ść kultury stworzonej
p r z e z cały rozw ój lu dzko ści m ożemy, p r ze tw a r z a ­
ją c ten dorobek, tw o rzyć nową kulturę naszej
epoki.
LE N I N

Proletariacka co do treści, narodowa co do f o r ­

m y — ta k a je s t ta kultura ogólnoludzka, ku której
idzie socjalizm.
STALIN
 PIERWSZY TOM DZIEL JÓZEFA STALINA
22 lipca 1949 roku ogłoszono uchwalę Biura Poli­
ty c z n e g o K C PZPR o p e ł n y m w y d a n iu D z ie l Lenina
i S talina w j ę z y k u polskim.
W y d a n i e tyc h d z i e l otw or zy pa rti i i narodow i p o l ­
s kiem u »be zce n ną skarbnicę w ie d z y m a r k s i s t o w s k o -
l e n i n o w s k i e j , w oparciu o którą musi dokon yw ać
się w y c h o w a n i e n a s z y c h kadr p a r ty jn y c h w duchu
ideologii m ar ksizm u -len inizm u«.
Pier wsze d w a t o m y D z ie l I. W. Stalina i 14 tom
D z i e l W . I. Lenina u k a z a ły się w p r ze k ła d z ie p o l ­
skim na 70-lecie urodzin Jó z efa Stalina, nakłade m
S półdzieln i W y d . »K siążk a i W i e d z a «.
Z tej o k a z ji z a m i e s z c z a m y poniżej pr zekład a r t y ­
kułu z c z a s o p is m a B o l s z e w i k r. 1946 nr. 10.

W pracach Stalina zawarte zostało wielkie historyczne d o ­

świadczenie walki partii bolszewickiej o zwycięstwo rewolucji
socjalistycznej i zbudowanie społeczeństwa socjalistycznego,
o stworzenie i u m o cn ien ie państwa radzieckiego. Została
w nich rozwinięta i wzbogacona nowym doświadczeniem
teoria marksistowsko-leninowska.
Pierwszy to m Dzieł J ó ze fa Stalina obejmuje prace napisane
w okresie od 1901 roku do kwietnia 1907 r. Większość tych
prac była publikowana w legalnej i nielegalnej gruzińskiej
prasie rewolucyjnej.
(Sie są to jednak wszystkie prace Stalina napisane w owym
okresie. Nie odnaleziono po dziś dzień archiwum Kaukaskiego
Komitetu Związkowego SDPRR, a także i niektórych publikacji
zakaukaskich organizacji bolszewickich, gdzie były drukowane
artykuły J ó ze fa Stalina. W szczególności nie odnaleziono d o ­
tychczas pism: Program zajęć w marksistowskich kółkach
robotniczych (1898) i Credo (1904).
W przedmowie do pierwszego tomu, napisanej przez Sta­
lina w 1946 r., zawarta jest charakterystyka okresu, do k tó ­
rego odnoszą się prace opublikowane w tym tomie, oświetlone
jest znaczenie leninowskiej teorii o rewolucji socjalistycznej.
J ó z e f Stalin zaznacza we wstępie, że teza, zgodnie z którą
166 PIER W SZ Y TOM D ZIEŁ JÓ Z E F A STALINA

je d n ym z g łó w n y ch warunków zwycięstwa rewolucji socjali­

stycznej jest taka przemiana ludności, by proletariat stanowił
jej w ięk szość, była w sw oim czasie p o w szech n ie przyjęta
zarów no przez b olsz ew ik ó w jak i przez partie so c ja ld e m o k r a ­
tyczne innych krajów. ,,Dalszy jednak rozwój kapitalizmu
w Europie i A m eryce, przejście od kapitalizmu przedimperia-
lis ty c z n e g o do kapitalizmu imperialistycznego, wreszcie o d ­
kryte przez Lenina prawo nierów nom ierności rozwoju e k o n o ­
m iczn eg o i p olityczn eg o różnych krajów wykazały, że teza
ta nie o d p o w ia d a już now ym warunkom rozwoju, że zupełnie
m ożliwe jest zw y c ię s tw o socjalizmu w oddzielnych krajach,
gdzie kapitalizm nie osiągnął jeszcze najwyższego szczeblu
rozwoju i proletariat nie stanowi większości ludności, ale
gdzie front kapitalistyczny jest d ostateczn ie słaby, ażeby p r o ­
letariat m ó g ł g o przerwać. Tak powstała w latach 1915— 1916
leninow ska teoria rewolucji socjalistycznej. Jak wiadom o,
punktem wyjścia leninowskiej teorji rewolucji socjalistycznej
jest twierdzenie, że rewolucja socjalistyczna zwycięży n i e k o ­
niecznie w tych krajach, gdzie kapitalizm jest najbardziej
rozwinięty, lecz przede wszystkim w tych krajach, gdzie front
kapitalizmu jest słaby, w których proletariatowi najłatwiej
jest front ten przerwać i w których kapitalizm osiągnął przy­
najmniej średni p oziom rozwoju*'.
Prace zawarte w pierwszym tom ie dzieł Stalina jaskrawo
oświetlają ten okres historyczny, gdy pod kierownictwem
Lenina zakładano fundam enty partii m a r k sisto w sk o -len in o w ­
skiej, — partii bolszewików. Prace te uczą g łęb o k ie g o zrozu­
mienia jedn ości rewolucyjnej praktyki i rewolucyjnej teorii
jako najważniejszego warunku zdolności życiowej partii i jej
wielkich zwycięstw. Prace Stalina wskazują nam przykłady
aktywnego stosunku do teorii, gdy teoria staje w służbie
praktyki i stosow an a jest przy rozwiązywaniu zadań życiowych,
wysuwanych przez praktykę. Każda z pra.c Stalina powstała
w związku z konkretnymi zagadnieniami praktyki rewolucyj
nej i dawała rozwiązanie tych problemów. Stąd prace te są
przykładem, jak stale czujna twórcza myśl rewolucyjna wni­
kliwie przysłuchuje się wszelkim ruchom życia praktycznego,
rzucając światło na każdy jego krok, wnosząc do te g o ruchu
siłę teoretycznej św iad om ości naukowej.
Od chwili narodzin marksizmu, b ęd ącego teoretycznym wy
razem ruchu ro b o tn ic z e g o , powstało zadanie połączenia ruchu
ro b o tn iczeg o z rewolucyjną teorią marksizmu — naukowym
socjalizm em .
 PIERW SZY IO W DZIEŁ JÓZEFM STALINA 167

Marksizm powstał jako kontynuacja wszystkiego, co było

najbardziej postępow e i cenne, co stworzyła w swym poprzed­
nim rozwoju myśl ludzka. Marks i Engels krytycznie o p ra co ­
wali i rozwinęli najwyższe osiągnięcia kultury i zwróciwszy
swój wysiłek w kierunku poznania historii społeczeństwa,
w szczególności zaś ustroju kapitalistycznego i zrodzonego
przezeń ruchu robotniczego, uczynili szereg genialnych o d ­
kryć. Odkrycia te ujawniły historyczną misję proletariatu,
wykazały, że objektywny rozwój procesu historycznego pro­
wadzi do rewolucyjnej przemiany ustroju kapitalistycznego
w ustrój socjalistyczny i że proletariat powołany jest do tego,
by stać się intelektualnym i moralnym n o s i c i e l e m, realizato­
rem tych przemian. W ten sposób nauka przy pomocy mar­
ksizmu d o p o m o g ła ruchowi robotniczemu ujawniając jego
sen s historyczny, perspektywy i drogi rozwoju.. Powstała m o ­
żliwość połączenia praktyki ruchu robotniczego z naukową
teorią rewolucyjną. Połączenie to było nieodzowna, ponieważ
odkrywało przed klasą robotniczą p e r s p e k t w y jej wyzwolenia
drogą najszybszą i najmniej bolesną.
Marks i Engels pracowali nie tyiko nad stworzeniem rewo­
lucyjnej teorii proletariatu, lecz również nad połączeniem
ruchu rewolucyjnego z teorią rewolucyjną, nad stworzeniem
marksistowskiej partii proletariatu.
Po długiej walce, którą prowadzili Marks i Engels w obro­
nie stworzonego przez nich socjalizmu naukowego, nauka ich
zwyciężyła i rozpowszechniła się. Lecz, jak wskazuje Lenin,
zwycięstwo teoretyczne marksizmu skłoniło jego wrogów do
podszywania się pod marksizm.
Oportunizm m iędzynarodowy stał się narzędziem w ręku
burżuazji, przy p o m o cy którego starała się ona przeszkodzić
zjednoczeniu ruchu robotniczego z rewolucyjną teorią i tak­
tyką, z socjalizmem naukowym .
Leninowi i Stalinowi — kontynuatorom nauki i dzieła Mar­
ksa i Engelsa — przypadło w udziale walczyć przeciwko
wszelkiego rodzaju międzynarodowemu oportunizmowi, m ię­
dzy innymi przeciwko „ekonomistom" i mieńszewikom, którzy
wystąpili jako zdeklarowani wrogowie zjednoczenia ruchu
rob o tn iczeg o z teorią rewolucyjną.
Walka stała się tym bardziej nieodzowna, że zadania, któr«
stanęły przed ruchem robotniczym w Rosji, były szczególnie
wielkie. Ruch ten rozwijał się w nowych warunkach, w k tó ­
rych, jak genialnie przewidział Lenin, klasa robotnicza Rosji
powołana została do odegrania roli samodzielnej siły politycz-
168 ( PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z E FA STALINA

nej, h e g e m o n a w n adchodzącej rewolucji burżuazyjno-demo-

kratycznej. Ruch ten przygotował grunt dla przerastania
rewolucji burżuazyjno-demokratycznej w rewolucję socjalistyczną.
W tych warunkach, n a cze ln eg o i d ecyd u jącego znaczenia
nabrała sprawa stworzenia partii klasy robotniczej, przy tym
nie zwykłej partii, lecz partii n o w e g o typu, partii bojowej,
prawdziwie rewolucyjnej, która by wiedziała d o ką d i w jaki
s p o s ó b należy prowadzić klasę robotniczą, partii, która byłaby
z e sp o lo n a żelazną dyscypliną swych szeregów , która by zdolna
była działać odważnie i zd ecyd ow a n ie, stale utrzymywać jak
najmocniejszą więź z proletariatem i z nieproletariackimi m a­
sami pracującymi.
Utw orzenie takiej partii wym agało bardzo gruntownego
i w s z e c h s tr o n n e g o przygotowania, co zostało d o k o n a n e przez
Lenina i Stalina. Wskazuje na to Stalin w Krótkim kursie hi­
storii W K P ( b), mówiąc: „nigdy jeszcze w historii żadna grupa
polityczna nie była tak gruntownie przygotowana do tego, aby
się ukonstytutować w partię, jak grupa bolszewicka* (str. 160)1).
Przez cały szereg lat Lenin w szechstronnie, usilnie i wytrwale
twcrzył partię bolszewików. Z nak om ite prace Lenina: Co robić,
Krok naprzód, dwa kro ki w tył, Dwie ta k tyki socjaldemokracji
w rewolucji dem okratyczn ej, Materializm a e m ip io kry tycyzm
dały id eologiczn e i organizacyjne podstawy nowej partii.
Najbliższym w sp ółpracow n ikiem Lenina w stworzeniu partii
bolszewickiej, w opracowaniu id eologii i taktyki partii, jej
p o d s ta w organizacyjnych i teoretycznych — był J ó z e f Stalin.
W sp óln ie z L eninem Stalin tworzył wielką partię bolszewików.
Prace Stalina, zawarte w pierwszym tom ie je g o Dzieł, napi­
sane zostały w okresie, gdy—jak stwierdza autor w przedm owie
d o p ierw szego to m u — „proces wypracowania ideo lo gii i poli­
tyki leninizm u nie był jeszcze zakończony".
W tym ok resie Stalin walcząc z różnymi antymarksistowskimi
i o p o rtu n istyczn y m i kierunkami tworzy leninow sko-iskrow skie •
bolszew ickie organizacje w Kraju Zakaukaskim i kieruje ich
działalnością. W swoich pism ach uzasadnia i broni p o d staw o ­
wych zasad nauki marksistowsko-leninowskiej.
'I
Pod k iero w n ictw em Lenina p o czę ło się urzeczywistniać po
raz p ierw sz y w Rosji połączenie ruchu robotniczego z socjaliz­
m e m . Pow ażnym krokiem naprzód w tej sprawie było przejście
od m a rk sisto w sk iej propagandy w kółkach robotniczych do
l) W e d ł u g wyd. „Książki i Wiedzy". Warszawa 1949
 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA 169

politycznej agitacji wśród szerokich mas, przejście do połączenia

walki ek o n o m iczn ej robotników z walką polityczną przeciwko
caratowi. Tego przejścia dokonał stworzony przez Lenina pe­
tersburski „Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej".
W Kraju Zakaukaskim walka o połączenie ruchu robotniczego
z socjalizm em prowadzona była pod kierownictwem towarzysza
Stalina. Poważną rolę w tej walce odegrała założona przez
n ie g o nielegalna gazeta „Brdzola", która po „Iskrze" była
najlepszą gazetą marksistowską w Rosji.
W tych swoich najwcześniejszych wystąpieniach Stalin broni
jedności rewolucyjnej teorii i praktyki, jedności, która niezbędna
jest w celu zjednoczenia ruchu robotniczego z socjalizmem.
W artykule wstępnym pierwszego numeru gazety „Brdzola"
wykazane jest zn aczen ie nielegalnej prasy jako oręża w rewo­
lucyjnej walce proletariatu. W artykule tym Stalin charaktery­
zując treść i kierunek gazety postawił przed nią zadanie,
„aby główną uwagę poświęcała walczącym robotnikom". Na­
czelnym obow iązkiem gazety jest „być możliwie najbliżej masy
robotniczej, mieć m o żn o ść stałego oddziaływania na nią, być
jej ś w ia d o m y m kierowniczym ośrodkiem". „Gazeta —■mówił
Stalin — winna dawać jasną od pow iedź na wszelkie zagadnie­
nia związane z ruchem robotniczym, wyjaśniać sprawy zasad­
nicze, wyjaśniać teoretycznie rolę klasy robotniczej w walce
i rzucać światło socjalizmu n auk ow ego na każde zjawisko
z którym styka się robotnik" (str. 2 7 ) 1).
Idea połączenia ruchu robotniczego z socjalizmem' szczeg ó l­
nie g łęb ok o rozwinięta została przez Stalina w artykule p.t.
S o cja ldem o kratyczna partia Rosji i jej najbliższe zadania,
który treścią swoją przypomina słynny artykuł Lenina: Od czego
z a c z ą ć ?, będący podstawą genialnej pracy Lenina Co robić?
W artykule sw o im Stalin wykazuje bezpodstawność utopijnego
socjalizmu, krytykuje zachodnio - europejskich reformistów-
bernsztajnowców i ich zwolenników w Rosji — ek o n o m istó w ,
jak również uzasadnia k o n ie czn o ś ć silnej i zwartej rewolucyj­
nej partii marksistowskiej.
Artykuł nakreśla najbliższe zadania partii w kierowaniu walką
polityczną proletariatu przeciwko samowładztwu carskiemu.
W artykule tym Stalin daje d o s k o n a le jasny zarys rozwoju
idei socjalizmu w Rosji wykazując, jak w procesie historycz­
n eg o rozwoju dojrzewała konieczność łączenia praktyki rewo-

‘) S tro nice p o d a n e przy cy t a ta c h z Dzieł Stalina odsyłają do I tom u

wydania p o ls k ie g o . Warszawa 1949 „Książka i Wiedza".
170 ] PIERW SZY TOM D Z IE t/ JÓ Z E F fl STALINA

lucyjne] z teorią rewolucyjną. W Rosji, tak jak i w Europie

zachodniej, socjalizm i ruch robotniczy długo kroczyły o d d z ie l­
nie. „Socjaliści nie mieli oparcia wśród ludności pracującej,
wskutek cz eg o działania ich były oderwane, p ozb aw ione
gruntu. Robotnicy zaś nie mieli przywódców, organizatorów,
wskutek cz ego ruch ich wyładowywał się w bezładnych bun­
tach “ (str. 31).
D o p i e r o w p o c z ą t k u lat d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h r o s y j s c y s o c j a ­
liści zbliżyli s i ę d o m a s r o b o t n i c z y c h . W p i e r w s z y m o k r e s i e ,
n i e m o g ą c r o z s z e r z y ć s wo j e j d z i a ł a l n o ś c i w ś r ó d m a s r o b o t n i ­
c z ych , z a d o w a l a l i s i ę p r a c ą w k ó ł k a c h p r o p a g a n d o w y c h , s k ł a ­
d a j ą c y c h się z p r z o d u j ą c y c h r o b o t n i k ó w . „ O k r e s k ó ł e k p r z e ­
m inął je d n a k rychło. S o cja ld e m o k ra c ja odczuła niebaw em
p o t r z e b ę w y j ś c i a z ich c i a s n y c h r a m i o g a r n i ę c i a s w o i m w p ł y ­
w e m s z e r o k i c h m a s r o b o t n i c z y c h * ' (st r . 32). S p r z y j a ł t e m u
p r z y b i e r a j ą c y n a sile ż y w i o ł o w y r u c h r o b o t n i k o w , w y r a ż a j ą c y
s ię w c o r a z c z ę s t s z y c h s t r a j k a c h w f a b r y k a c h . L e c z w t y m
czasie, g d y j e d n a część s o c j a l d e m o k r a c j i w n o siła d o r u c h u
idee socjalistyczne, d ru g a część —a m ia n o w ic ie „ e k o n o m iś c i" —
s t a n ę l i t e m u n a p r z e s z k o d z i e . „Ta c z ę ś ć r o s y j s k i c h s o c j a l d e ­
m o k r a t ó w — pisze Stalin d e m a s k u ją c szkodliwą „teorię" i p r a k ­
t y k ę „ e k o n o m i s t ó w 41 — t a k s z e r o k o r o z b u d o w a ł a d o k t r y n ę
s w o i c h z a c h o d n i o - e u r o p e j s k i c h m is trz ó w ( B e rn sz tein i Ska),
że b e z w s t y d n i e o ś w i a d c z a : w o l n o ś ć p o l i t y c z n a ( w o l n o ś ć s t r a j ­
k ó w , s t o w a r z y s z e ń , s ł o w a i t d . ) d a j e się p o g o d z i ć z c a r a t e m
1 d la te g o specjalna walka polityczna, walka o o b a le n ie s a m o -
w ł a d z t w a j e s t z u p e ł n i e z b y t e c z n a . . . " (str. 36).
Lecz walka robotników z każdym dniem przybierała coraz
bardziej polityczny charakter. Do starego oręża walki—strajku—
robotnik rosyjski dodał nowy potężny oręż —d em on strację po­
lityczna, po raz pierwszy wypróbowany w czasie olbrzymiej
pierwszomajowej demonstracji w 1900 roku.
Stalin wskazywał, że nadchodzący okres będzie o kresem
przeważającej walki politycznej. Pisał on, że upłyną jeszcze
2 — 3 lata, a przed carem stanie widmo rewolucji ludowej.
Stalin formułuje głów ne zadanie socjaldemokracji wskazując,
że „socjaldemokracji niezbędna jest silna i zwarta organiza­
cja, m ian ow icie o r g a n i z a c j a p a r t y j n a , która będzie
zwarta nie tylko z nazwy, lecz również dzięki swym p o d s t a w o ­
wym zasad o m i p o g lą d o m taktycznym (str. 46).
Dnia 5 kwietnia 1902 r. Stalin został aresztowany i znajdował
się z początku w batumskim wiezieniu, a następnie od 19
kwietnia 1903 r. — w więzieniu w Kutaisi, p o te m zaś znowu
 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA 171

w Batumie. W końcu listopada 1903 roku Stalin został wysłany

na trzy lata do zachodniej Syberii, do wsi Nowaja (Jda, po-
wiata bałagańsKiego w gubernii irkuckiej, skąd zbiegł 5 stycz­
nia 1904 roku. Znajdując się w więzieniu i na zesłaniu, Stalin
nie zerwał z robotą rewolucyjną. Dowiedziawszy się o poważ­
nych rozbieżnościach zdań między bolszewikami i mieńszewi-
kami na il zjeździe partii, Stalin stanął zdecydowanie po stronie
Lenina. Na zesłaniu Stalin otrzymał list od Lenina. Było to
pierwsze nawiązanie s to su n k ó w Lenina ze Staiinem. W spom i­
nając o tym liście Stalin w przemówieniu wygłoszonym na
wieczorze słuchaczy Kursów Kremlowskich 28 stycznia 1924 r.
powiedział: „List Lenina był stosunkow o ni ewi el ki, lecz zawierał
śmiałą, nieustraszoną krytykę praktyczne: działalności naszej
partii i niezwykle jasne i zwięzłe wyłuszczenie całego planu
pracy partii na najbliższy o k i e s “. (O L eni ni e, str. 19. Warszawa,
1949 r. K. i W.).
Po ucieczce z zesłania Stalin ponow nie rozwinął niezmordo­
waną działalność na Kaukazie, z poc zątku w Batumie, a na­
stęp n ie w Tyflisie. Praca jego w tym ckresie przechodzi pod
znakiem ostrej walki z mieńszewikami. W grudniu 1904 roku
przeprowadzona została pod kierownictwem Staiina wspaniała
akcja strajkowa robotników Baku, która była hasłem do słyn­
nych styczniowo-lutowych wystąpień w 1905 r. w całej Rosji.
Utrzymując ścisłą łączność z Leninem, Staiin stał na czele całej
ideologiczno-politycznej walki przeciwko mieńszewikom, ese-
rom, nacjonalistom, anarchistom, był inicjatorem licznych wy­
dawnictw na Kaukazie. Pod jego redakcją wychodziła gazeta
„Proletariatis Brdzola" (Walka Proletariatu).
Oprócz ogromnej pracy organizacyjnej, pochłaniającej wiele
czasu i sił, Stalin rozwinął szeroką działalność naukową. Wiele
ważniejszych artykułów w gazecie „Walka Proletariatu* wyszło
z pod jego pióra. Opracowuje Stalin wówczas szereg zagadnień
teoretycznych i politycznych. Lenin z zachwytem wyrażał się
o „Walce Proletariatu", o jej marksistowskim wyrobieniu.
*
* *
Wśród prac Stalina tego okresu wyróżniają się szczególnie
prace o ideologicznych podstawach partii marksistowskiej.
Genialne op ra cow a n ie tego zagadnienia dał Lenin w swej
świetnej pracy Co robić. Rozwinął tam Lenin podstaw ow e
zasady marksizmu o jedności teorii i praktyki, ukazując w n o ­
wym świetle rolę teorii rewolucyjnej dla ruchu rewolucyjnego.
Jak zaznaczono w Krótkim Kursie Historii WKP (b), Lenin
172 PIER W SZ Y TOM DZIEL JÓ Z E F A STALINA

w pracy Co robić p odniósł na właściwy poziom znaczenie

teorii i uświadom ienia, oraz znaczenie partii jako rewolucjoni­
zującej i kierowniczej siły ży w io ło w e g o ruchu ro b o tn ic z e g o .
Lenin pierwszy w historii myśli marksistowskiej dowiódł, że
k orzenie się przed żywiołowością jest p oczątkiem wpływów
idei oportunistycznych i świetnie uzasadnił p o d sta w o w e tezy
marksizmu, głoszące, że partia robotnicza jest p o łą czen iem ru­
chu rob otn iczego z socjalizmem.
Obronie i rozwinięciu leninowskich twierdzeń, wysuniętych
w książce Co robić, ujawnieniu ich g łęb o k ie g o sensu i zn a c z e ­
nia p o ś w i ę c o n e są dwa listy z Kutaisi, zawarte w pierwszym
to m ie dzieł Stalina, oraz wybitna dzięki swemu znaczeniu t e ­
o retyczn em u i bogactwu ideolog iczn em u broszura O ro zb ieżn o ­
ściach pa rtyjn ych słów kilka, a także wspaniały artykuł Od­
po w ie d ź pismu „Socjaldernokrat”. W pracach tych Stalin po
mistrzowsku rozgromił ideologicznie mieńszewików, p o dd a ­
jąc druzgocącej krytyce oportunistyczną teorię żywiołowości
i dając głęboką analizę roli uśw ia dom ienia socjalistycznego
w osiągnięciu przez ruch robotniczy swoich celów. Stalin uza­
sadnia znaczenie partii rewolucyjnej i teorii rewolucyjnej dla
klasy robotniczej.
W przeciwieństwie do Plechanowa, który ograniczał się do
powtarzania dawno znanych twierdzeń o tym, że „byt określa
św ia d o m o ść" , odrywając się całkowicie od nowej sytuacji
i wysuwanych przez nią zagadnień, — Lenin w swej pracy
Co robić brał za podstawę nowe warunki walki i z g o d n ie
z tym rozwijał teorię marksistowską. Marks i Engels prowedzili
walkę przeciwko idealistom, głoszącym, że św iadom ość określa
byt. Zadanie Marksa i Engelsa polegało na rozszerzeniu zasad
materializmu, na poznawaniu zjawisk społecznych w uzasa d nie­
niu tego, że byt określa św ia d o m o ść i to zadanie genialnie
wykonali. Teraz marksiści znaleźli się w obliczu nowych w ro­
gów, m ianowicie „ekonomistów" i m ieńszew ików , którzy nie
uznawali mobilizującej, organizującej i twórczej roli przodują­
cej teorii przodujących idei, a wpadając w ton wulgarnego m a te ­
rializmu sprowadzali rolę ich prawie do zera. Teraz powstało
zadanie, aby w świetle materializmu historycznego przedstawić
czynną rolę św ia d om o ści. Tego wymagały interesy ruchu
robotniczego. Lenin opracował ten problem, w szechstronnie
uzasadniając rolę teorii rewolucyjnej w ruchu robotniczym.
W swoich listach z Kutaisi, pisanych we wrześniu— paździer­
niku 1904 r. i po raz pierwszy opublikowanych w pierwszym
tom ie Dzieł, Stalin wskazuje na fakt opracowania przez Lenina
 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 17&

te g o problemu i na potraktowanie w s p o s ó b nowy zagadnie­

nia o stosunku pom iędzy świadomością i bytem. W pierwszym
z tych listów Stalin pisze: „Sądzę, że Plechanow nie nadąża
już za nowym i zagadnieniami. Majaczą mu się dawni o p o ­
nenci, toteż wciąż po dawnemu powtarza: „idee nie spadają
z nieba". Jak gdyby Lenin mówił, że socjalizm Marksa byłby
możliwy w okresie niewolnictwa i poddaństwa chłopów. Dziś
nawet gimnaziści wiedzą, że „idee nie spadają z nieba". Rzecz
polega jednak na tym, że teraz mowa jest o czymś zgoła
innym. Tę o gó ln ą formułę przetrawiliśmy już dawno, nastał
czas, aby to zaga d n ien ie o g ó l n e rozbić na zagadnienia p o ­
szczególne. Interesuje nas teraz, jak z poszczególnych idei
tworzy się system idei (teoria socjalizmu). Jak poszczególne
wielkie i małe id ee wiążą się w jeden harmonijny system —
teorię socjalizmu, i kto je tworzy i wiąże ze sobą", (str. 73).
W drugim liście z Kutaisi Stalin wskazywał, że w walce
bolszew ik ów przeciwko „ekonomistom" i mieńszewikom idzie
„o ważne zagadnienie teoretyczne (zagadnienie stosunku
bytu do świadom ości) i taktyczne (o stosunku kierowanych
do kierujących)" (str. 77).
W swojej pracy O rozbieżnościach partyjnych słów kilka
oraz w pracy Odpowiedź pismu »Socjaldemokrata J ózef
Stalin konkretyzuje te problemy. Lenin podkreślił, że w arty­
kule O dpowiedź pismu » Socjaldemokrat« w bardzo umiejętny
s p o só b zostało p ostaw ione zagadnienie „o wniesieniu świa­
d o m o ś c i z zewnątrz". „Zagadnienie to, pisał Lenin, podzielone
zostało w artykule na cztery sa m od zieln e części: 1) problem
filozoficzny o stosunku św iadom ości do bytu, 2) kto może
tworzyć i Kto tworzy św iadom ość socjalistyczną — socjalizm
naukowy, 3) jak przenika ta św ia d o m o ść do proletariatu
4) na co napotyka socjaldemokracja idąc do proletariatu
i głosżąc socjalizm".
Opracowując te zagadnienia Stalin daje naukową analizę
powstania marksistowskiej teorii socjalizmu, wskazując rolę,
jaką odgrywał w tym rozwój ruchu robotniczego z jednej
strony oraz rozwój nauki z drugiej strony. Rozpatruje on zagad­
nienie, czy m ogłab y powstać teoria socjalizmu z żywiołowego,
ruchu robotniczego bez p o m o c y nauki. Czy ruch żywiołowy
m o ż e sam z sieb ie zrodzić teorię socjalizmu, czy też ta
ostatnia rodzi się poza ruchem żywiołowym i czy sam ruch
żywiołowy m o ż e doprowadzić do rewolucji socjalnej, dlaczego
potrzebne jest i jakie znaczenie posiada zjednoczenie ruchu
174 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z E F A STALINA

r o b o tn icze g o z socjalizm em , jakie są drogi i s p o s o b y tego

zjednoczenia.
„O socjalizm ie naukowym nie było nigdzie nawet m ow y,
g d y ro b otn icy toczyli juz walkę...“ pisze Stalin (str. 112).
Przed p o w sta n iem ruchu rob otn iczego nie m ogło być n a u k o ­
w eg o socjalizmu. Lecz jak powstała teoria socjalizmu? O d b y ­
wał się proces rozwoju ruchu r o b o tn icze g o , w tym sa m y m
czasie rozwijała się również nauka. Ruch robotniczy musiał
wcześniej czy później zwrócić na sieoie uwagę uczonych,
myślicieli. Nie od razu nauka doceniła historyczny sen s ruchu
robotniczego, jego Korzenie i kierunek. Jedni uczeni rozpa­
trywali ruch ten jako „bunt niespokojnych, których nie za­
szkodziłoby batem nauczyć rozumu* (str. 119), inni widzieli
w nim ruch nędzarzy, k tórego celem jest otrzymanie jałmużny.
Lecz znaleźli się genialni myśliciele, byli to Marks i Engels,
kt órzy naukow o podeszli do ruchu rob otn iczego, g łęb ok o
badali przyczyny, które ruch ten zrodziły i podtrzymywały go,
i w p ro ce sie swych badań naukowych, na podstawie o d k r y ­
tych orrez siebie praw rozwoju społeczeństwa kapitalistycznego
i właściwych mu tendencji dowiedli, że kapitalizm jest takim s a ­
my n przemijającym ustrojem jak feudalizm i że po kapitaliźmie
nieuchronnie musi nastąpić ustrój socjalistyczny, który może
być zbudowany tylko przez proletariat przy pom ocy rewolucji
s p o łe c z n e j. „Rozumie się — pisze Stalin — gdyby nie było
kapitalizmu i walki klasowej, nie byłoby i socjalizmu nauko­
wego. Lecz prawdą jest również i to, że ci nieliczni, p o w ie d z ­
my, Marks i Engels nie stworzyliby socjalizmu naukowego,
g d y b y nie posiedli wiedzy naukowej" (str. 120).
Dlaczego sam a masa robotnicza i jej ruch nie m o g ą w y ­
pracować teorii socjalizmu? Dlatego, że proletariat d o p ó k i
p ozosta je proletariatem nie ma czasu ani środków, ażeby
uzbroić się w wiedzę, posiąść naukę i o p racow ać ją. Bez nauki
zaś socjalizm naukowy jest niemożliwy.
W broszurze O rozbieżnościach p artyjnych słów kilka,
Stalin rozbijając m ieńszew icką teorię żywiołości j e d n o c z e ś n ie
w y stę p u je przeciwko twierdzeniu, że ruch żywiołowy nie m o ż e
s a m nigdy doprow adzić do rewolucji społecznej.
„Niektórzy t wierdzą —pisze Stalin—jakoby Lenin i „większość"
byli zdania, że ruch robotniczy jeżeli nie zostanie powiązany
z id eo lo g ią socjalistyczną, ulegnie zagładzie, nie doprowadzi
do rewolucji socjalnej. Lecz to jest wymysł.
Lenin wyraźnie stwierdza, „że klasa robotnicza ciąży żywio­
łowo ku socjalizmowi", a jeśli Lenin długo się na tej sprawie
 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ ZEFH STALINA 175

nie zatrzymuje, to tylko dlatego, że uważa za zbyteczne d o ­

wodzić te g o , co i tak jest dow iedzione. Poza tym Lenin by­
najmniej nie stawiał s o b ie za cel badania ruchu żywiołowego,
lecz tylko chciał pokazać praktykom, co powinni oni czynić
świadomie", (str. 121).
Stalin pisze, że „zdaniem Lenina zarówno ta walKa klaso­
wa, jak i te klasow e starcia, które nie mogą być nazwane
socjaldem okratycznym i, nieuchronnie jednakże wiodą klasę
robotniczą ku rewolucji społecznej". Twierdzenie, że żywioło­
wy ruch robotniczy nigdy nie m oże doprowadzić do zwycię­
stwa, zrodzić m oże pogardliwy, nihilistyczny stosunek do
tej walki klasowej, która nie jest związana z ideologią k o ­
munizmu n au k o w eg o. Twierdzenie o tym, że żywiołowy ruch
komunistyczny nigdy nie m oże doprowadzić do rewolucji
społecznej, nie da się pogodzić z materializmem historycznym.
Stalin, zaznaczając że ruch żywiołowy bez socjalizmu nie­
uchronnie rozdrabnia się i przybiera charakter trade-unioni-
styczny, pisze: „Czy można stąd wysunąć wniosek, że socja­
lizm jest wszystkim, a ruch robotniczy — niczym? Oczywiście,
że nie! Tak mówią tylko idealiści" (str. 122).
Lecz jeżeli żywiołowy ruch rewolucyjny może doprowadzić do
zwycięstwa, na czym więc polega znaczenie socjalizmu nauko­
w e g o i jego połączenia z ruchem robotniczym? „Kiedyś, po
bardzo długim czasie - pisze Stalin — rozwój ek on om iczn y
nieuchronnie doprowadzi klasę robotniczą do rewolucji socjal­
nej, a więc zmusi ją do zerwania wszelkiej łączności z ideologią
burżuazyjną. Rzecz w tym tylko, że droga ta będzie bardzo długa
i bolesna", (str. 122). Klasa robotnicza m oż e żywiołowo dojść
do socjalizmu tylko drogą długiego błądzenia po omacku,
które będzie ją kosztowało bardzo a bardzo wiele n iep o ­
trzebnych ofiar. „Czyż dla robotników — pisze Stalin — jest
w szy stk o jedno, czy wstąpią oni do „ziemi obiecanej" w bli­
skiej przyszłości, czy po dłuższym czasie, drogą łatwą, czy
trudną?" (str. 113).
Tak więc, ażeby skrócić męki porodowe, ażeby klasa ro­
botnicza mogta dobić się sw ego wyzwolenia znacznie wcześniej,
kosztem mniejszych ofiar, należy koniecznie połączyć ruch
robotniczy z socjalizmem.
„Czym jest — pisze 'Stalin — 1 socjalizm naukowy b e z
r u c h u r o b o t n i c z e g o ? — Kompasem, który p o zo sta ­
wiony bez użytku, m o ż e tylko zardzewieć i nadawać się do
wyrzucenia za burtę.
176 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z E F A STflLINft

Czym je st ruch robotniczy b e z s o c j a l i z m u ? — O krę­

tem bez Kompasu, który i tak przybije do drugiego brzegu, lecz
gdyby miał k o m p a s dobiłby doń znacznie prędzej i n a p o t­
kałby mniej niebezpieczeństw .
Połączcie jedn o z drugim, a otrzymacie wspaniały okręt,
który pom k nie wprost do drugiego brzegu i bez uszkodzeń
przybije do przystani.
Połączcie ruch robotniczy z socjalizmem a otrzym acie ruch
socjaldem okratyczny, który prostą drogą podąży do „ziemi
obiecanej" (str. 120).
Lecz jakie są drogi i s p o s o b y tego połączenia, jak przenika
ś w ia d o m o ś ć socjalistyczna do proletariatu i na co napotyka
socjaldemokracja w s a m y m proletariacie, idąc do proletariatu
i głosząc hasła socjalizmu?
Proletariat, z racji zajm o w a n eg o przezeń miejsca w s p o ł e ­
cz eń stw ie, żyw iołow o ciąży ku socjalizmowi. Wskutek tego
ż y w io ło w e g o ciążenia ku socjalizmowi, proletariat z łatwoście
przyswaja so b ie idee socjalistyczne. Ponieważ jednak własnymi
siłami nie m o ż e opracować socjalizmu n a u k ow eg o, połączenie
ruchu ro b o tn icze g o z socjalizm em możliwe jest tylko prze 2
wniesienie do niego z zewnątrz św ia d o m o ści socjalistycznej,
W n iesien ie tej ś w ia d o m o ś c i realizuje awangarda klasy r o b o t ­
niczej — jej partia. Mieńszewicy, broniący szkodliwej teorii
korzenia się przed żywiołowością, używali w swej walce prze­
ciwko bolszewikom fałszywej demagogii, oskarżając b o lsz ew i­
ków o pogardliwy stosunek do robotników, o „gloryfikowanie
inteligencji przedstawiali sprawę w ten s p o s ó b , jak gdyby
zdaniem bolszewików, broniących w n i e s i e n i a świado­
m o ś c i z zewnątrz to wniesienie św ia d o m o ści było dziełem
tylko inteligentów. W swoim artykule O d p o w ie d t pismu
»Socjaldemokrat« Stalin zdem askował kłamstwa mieńszewi-
ków, którzy mieszali zagadnienie o wyrobieniu świadom ości
z zag ad n ien iem wniesienia jej do ruchu rob o tn iczego . Wyro­
bienie ś w ia d o m o ści socjalistycznej nie m o ż e być dziełem s a ­
mych robotników, nie posiadających potrzebnych do tego
ś ro d k ó w i w o ln e g o czasu. Lecz bolszewicy nigdy nie twier­
dzili, że w n iesien ie św ia d om o ści nie m o ż e być dziełem s a ­
mych robotników, lecz jest dziełem wyłącznie inteligencji —
socjaldemokratów. Stalin w omawianej broszurze pisał: „Cze­
mu nie m o ż e pan pojąć, że naszym zdaniem, zdaniem b o l­
szewików, ś w ia d o m o ś ć socjalistyczną w nosi do ruchu ro b otn i­
c z e g o socjaldemokracja, a nie tylko inteligenci — socjal­
d em ok raci? Czemu sądzi pan, że w partii so cjald em o kra tycz­
 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z E FA STALINA 177

nej są tylko sami inteligenci? Czyż nie wie pan, że w szeregach

socjaldem okracji jest znacznie więcej przodujących rob otn ików
niż inteligentów? Czy socjaldem okraci — robotnicy nie mogą
wnosić św ia d o m o ś c i socjalistycznej do ruchu robotniczeqo?"
(str. 180).
Lenin i Stalin uczą, że partia jest przodującą, najbardziej
u św ia d om io n ą częścią klasy, w noszącą św ia d o m o ść socjali­
styczną do ruchu rob otn iczego i kierującą walką klasy ro b o tn i­
czej. Walka Lenina i Stalina przeciwko oportunistycznej teorii
korzenia się przed żywiołowością, była walką o stworzenie
partii klasy robotniczej, uzbrojonej w teorię marksistowską,
walką o id eologiczn e przygotowanie takiej partii. Podstawy
tego id eo lo g ic z n e g o przygotowania w yłożone zostały przez
Lenina w je g o znakomitej książce Co robić? Stalin bronił
i rozwijał w swoich pracach twierdzenie Lenina o roli i zn a ­
czeniu teorii rewolucyjnej. Na analizie zagadnienia o p o c h o ­
dzeniu św iadom ości socjalistycznej i jej znaczeniu dla praktyki
ruchu rob otn iczego Stalin konkretyzował twierdzenia merksi-
zmu o poch odzen iu idei z materialnych warunków życia
i wykazał, na czym m ianowicie po leg a ich aktywna rola
w ruchu sp ołe czn y m . Stalin przypomina słowa Engelsa,
„że aktywna rola idei polega na tym, że jednoczą o n e ludzi,
organizują ich i wyciskają swoje piętno na życiu społecznym,
które je zrodziło..." (str. 136). Rozwinięcie przez Stalina twier­
dzenia o aktywnej roli idei, o roli św iad om ości socjalistycznej,
stanowi o g rom n y wkład w utworzenie partii now eg o typu —
partii bolszewickiej.
11
flżeby partia mogła stanowić połączenie ruchu robotniczego
z socjalizm em , winna w swej działalności łączyć jedność
teorii i praktyki rewolucyjnej. N ieod zo w n e było stworzenie
takiego organizacyjnego oparcia dla partii, które usunęłoby
właściwy partiom 11 Międzynarodówki rozdział między teorią
i praktyką, między słow em a czynem i uczyniłoby partię
zdolną do zrealizowania w praktyce swojej teorii i programu.
Albowiem jak uczy Stalin: „Partia nie jest tylko związkiem
współw yznaw ców tej samej idei, jest ona oprócz tego związ­
kiem ludzi działających jednakowo, bojowym związkiem dzia­
łających jedn ak ow o, walczacych na wspólnej bazie id eolog icz­
nej (program, taktyka)*. (O opozycji, str. 28).
Opracowanie przez Lenina i Stalina organizacyjnych p o d ­
staw partii bolszewickiej służyło sprawie stworzenia partii jako
b o jo w ego związku ludzi jedn ak ow o działających.

P rzegląd B iblioteczny. XVII. 1949 Z es yt 3 —4. 12

178 PIERW SZY TOM D ZIEŁ JÓ Z E F A STALINA

W swej wspaniałej pracy Krok naprzód, d w a kro ki w tył,

Lenin genialnie opracował naukę o partii jako kierującej
organizacji proletariatu. W książce tej Lenin rozwinął n a stęp u ­
jące twierdzenia, które stały się organizacyjnymi podstaw am i
partii bolszewickiej. Partia nie jest zwykłym oddziałem klasy
robotniczej, lecz jego przodującym, ś w ia d o m y m o d d ziałem ,
uzbrojonym w z n a jo m o ś ć praw rozwoju s p o łe c z n e g o , praw
walki politycznej i dzięki tem u oddziałem zd oln ym do k iero­
wania klasą rob otn iczą. Partia jest nie tylko przodującym,
ś w ia d o m y m o d d z ia łe m klasy robotniczej, lecz jej zorganizo­
wanym oddziałem i to nie tylko poprostu zorganizow anym
o d d z ia łe m , lecz wyższą formą organizacji wśród wszystkich
innych organizacji klasy robotniczej, powołaną do kierowa­
nia wszystkimi innymi klasowymi organizacjami proletariatu.
Partia jest wyrazem więzi, łączącej przodujący oddział klasy
robotniczej z m ilionow ym i masami klasy robotniczej. Partia
w warunkach n ielegalnego istnienia winna być zbudow ana na
zasadach centralizmu, a następnie, gdy partia stanie się legal­
na — na zasadach d em o k ra ty czn eg o centralizmu. Partia w celu
zachowania jedności swych szereg ów winna s to so w a ć jedyną
proletariacką dyscyplinę, je d n a k o w o obowiązującą wszystkich
członków partii.
Wyraźną i uzasadnioną o b r o n ę tych zasad organizacyjnych
w ysuniętych przez Lenina, rozwinął w swych wystąpieniach
Stalin.
Jak wiadom o, na II zjeździe partii najbardziej ostre rozbież­
ności wywołane zostały z p ow od u sform ułowania p ierw szego
punktu statutu o c z ło n k o s tw ie partii. Sprowadzało się to do
zagadnienia, czy partia winna być całością organizacyjną,
partią bojową, jednolitą, zdolną do rozwiązania rewolucyjnych
zadań proletariatu, czy też partia powinna być tworem nie
p osiadającym określonej formy, pozbawionym zd oln ości b o ­
jowej.
Walka o sfo rm u ło w an ie pierwszego punktu statutu, m iędzy
sform uło w an iem Lenina i sform ułowaniem Martowa — była
wynikiem d w ó ch zasadniczo przeciwstawnych p o g lą d ó w na
sprawę zasad organizacyjnych zbudowania partii.
W warunkach Rosji z jej wielonarodową ludnością, rozbież­
n ości w sprawach organizacyjnych wyraziły się w walce na
jeszcze jednej linii: stworzyć jedną socjaldem okratyczną ro­
botniczą partię, czy też rozdzielić robotników w organizacjach
partyjnych według narodowości, rezygnując z utworzenia j e ­
dnolitych, klasowych, terytorialnych organizacji klasy rob otn i­
 PIER W SZ Y TOM DZIEL JÓ Z E FA STALINA 179

czej. N osicielem haseł nacjonalizmu i separatyzmu w ruchu

rob otn iczy m był „Bund“. Utworzenia partii według klucza
n a r o d o w o ś c io w e g o dom agali się również gruzińscy i orm iań­
scy federaliści.
Uzasadnieniu organizacyjnych p o d sta w partii bolszewickiej
p o św ięco n a jest praca Stalina Klasa proletariuszy i partia
proletariuszy.
W artykule tym Stalin po mistrzowsku uzasadnia leninow ­
skie sformułowanie pierwszego punktu statutu, leninowską
organizacyjną zasadę budowania partii. Gromiąc mieńszewicki
oportunizm w sprawach organizacyjnych, Stalin broni życio­
wych interesów klasy robotniczej i jej partii, powołanej do
te g o , by być bojową organizacją walczącego proletariatu.
Zawarte w artykule tym głęb o k ie teoretyczne i polityczne
uzasadnienie organizacyjnych założeń bolszewizmu stanowi
bardzo cenny wkład do nauki o partii.
Stalin udow adnia, źe problem organizacyjny nie jest jakimś
izolow anym p r o b le m e m , źe s p o s ó b organizowania partii w y ­
nika z tych zadań, które przed nią stoją i z tej walki, którą
ona prowadzi. „Nasza partia jest socjaldem okratyczną—pisze
Stalin. — Znaczy to, że posiad a własny program, (bliższe
i o s t a t e c z n e c e le ruchu), własną taktykę, (sposoby walki),
oraz własną zasadę organizacyjną (formę zjednoczenia).
J e d n o ś ć p o g lą d ó w programowych, taktycznych i organiza­
cyjnych stanowi grunt, na którym zbudowana jest nasza
partia. Tylko j e d n o ś ć tych po glądó w m o ż e zespolić człon­
ków partii w j e d n ą scentralizowaną partię" (str. 82) Stojąc
na stanowisku te g o g łęb ok o p o d s t a w o w e g o twierdzenia, Sta­
lin wykazuje b ezp o d sta w n o ść sformułowania Martowa wska­
zując, że nie ma żadnej rękojmi, że u członka partii, „który
uznał program partii, lecz nie wchodzi w skład żadnej orga­
nizacji partyjnej (jak t e g o w ym agało sformułowanie Martowa)
poglądy na zagadnienia taktyki i organizacji będą partyjne,
a nie inne!“ (str. 89).
Lecz, jeśli ktoś przyjął nie tylko program partii, ale i jej
taktykę i poglądy organizacyjne, to jeszcze nie wystarczy, by
m ó g ł być człon k iem partii. „ P o n i e w a ż — jak twierdzi Stalin—
na św iecie nie brak gadułów, którzy z przyjemnością „uznają*
program partii, taktykę i p og lą d y organizacyjne, ale do ni­
czego po za gadulstwem nie są zdolni. Nazwanie takiego
gaduły członkiem partii (t.zn. przywódcą armii proletariuszy)
byłoby skalaniem najwyższych ś w ięto śc i naszej partii! Poza
tym nasza partia nie jest przecież szkołą filozoficzną lub
180 PIERW SZY TOM D ZIEŁ JÓ Z E F A STALINA

sektą religijną. Czyżby nasza partia nie była partią w a l k i .

R skoro tak, to czyż nie jest zrozumiałe sam o przez się, że
naszej partii nie zadowoli platoniczne u z n a n i e jej pro­
gramu, taktyki i poglądów organizacyjnych, że bez wątpienia
zażąda od sw eg o członka u r z e c z y w i s t n i e n i a przyjętych
p oglądów. Znaczy to, że kto chce być członkiem naszej partii,
nie m o ż e poprzestać na uznaniu jej poglądów programowych,
taktycznych i organizacyjnych i musi przystąpić do urzeczy­
wistnienia tych poglądów, do wcielenia ich w życie" (str. 83).
Leninowska zasada organizacyjna wynikała wprost z s a m e g o
charakteru leninizmu jako jedności rewolucyjnej teorii i re­
wolucyjnej praktyki, jako jedności słowa i czynu — p o d c z a s
gdy sformułowanie Martowa było odbiciem właściwego o p o r ­
tunizmowi rozdziału teorii i praktyki, rozdźwięku między s ł o ­
wem i czynem. Stalin uzasadni! id eę o partii jako o najbar­
dziej świadomej, bojowej części proletariatu, która „po pier­
wsze, musi być uzbrojona we wfasny program, własną taktykę
i zasadę organizacyjną, i po wtóre winna stanowić zwartą orga­
nizację" (str 90).
W artykule Jak rozumie socjaldemokracja kwestię narodową?
(1904), podane jest teoretyczne u zasad nien ie i wyjaśnienie
programu marksistowskiej partii w sprawie narodowej, z d e m a ­
skowany zostaje burżuazyjny nacjonalizm gruzińskich fede-
ralistów-socjaldem okratów i innych grup nacjonalistycznych
w Kraju Zakaukaskim.
R ów n o cześn ie Stalin skierował swoją krytykę przeciwko
„Ormiańskiej socjaldemokratycznej partii robotniczej", którą
Lenin nazwał „bundowską kreaturą". Stalin na głowę rozbił
federalistów, wykazawszy ich wysługiwanie się burżuazji.
W artykule Jak rozumie socjaldem okracja kwestię n a r o d o ­
wą? Stalin uzasadnia k o n ie czn o ść jedynej scentralizowanej
rosyjskiej socjaldemokracji i jednocześnie opracowuje marksi­
sto w sk ą teorię kwestii narodowej.
Artykuł ten jest wzorem mistrzowskiego zastosowania diale-
ktyki marksistowskiej do rozpatrzenia tak sk om p lik o w a n eg o
zagadnienia jak kwestia narodowa, którą w najróżniejszy
s p o s ó b gmatwali burżuazyjni teoretycy i politycy. Stalin ro z­
wija tu bardzo ważne twierdzenie o tym, że kwestia naro­
dowa nie m oże być rozpatrywana nie z k la so w eg o punktu
widzenia, w izolacji, w oderwaniu od konkretnych warunków
historycznych. „Wszystko zmienia się — pisze Stalin. Zm ie­
nia się życie społeczne, a wraz z nim zmienia się również
„kwestia narodowa". W różnych okresach rozmaite klasy wy­
 PIER W SZ Y TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 181

stępują na arenę walki — i każda na swój s p osób pojmuje

k w estię narodową. Toteż w różnych okresach „kwestia naro­
dowa" s ł u ż y „ r o z m a i t y m i n t e r e s o m , przybiera roz­
maite zabarwienia w zależności od tego, j a k a klasa i k i e d y
ją wysuwa" (str. 49).
Istniała u nas na przykład tzw. szlachecka „kwestia n aro d o­
wa", treść której odpowiadała feudalno monarchistycznemu
nacjonalizm owi. Życie sp ołeczn e wysunęło kwestię narodową
burżuazji, której sens określa burżuazyjny nacjonalizm. Istnieje
również „kwestia narodowa" proletariatu. „I jak proletariat —
pisze Stalin — różni się od szlachty i burżuazji, tak też wysu­
nięta przez proletariat „kwestia narodowa'1 różni się od „kwestii
nąrodowej" szlachty i burżuazji" (str. 52).
1 w dalszym ciągu Stalin wyjaśnia istotę kwestii narodowej
proletariatu. „Dla zwycięstwa proletariatu — pisze —k o n ie czn e
jest zjed no czen ie w s z y s t k i c h robotników bez w z g l ę d u
n a n a r o d o w o ś ć . Rzecz jasna, że zburzenie przegródek
n a r o d o w o ś c io w y c h i ścisłe zesp olen ie proletariuszy rosyjskich,
gruzińskich, ormiańskich, polskich, żydowskich i innych jest
n ieo d zo w n y m warunkiem zwycięstwa proletariatu rosyjskiego"
(str. 52).
Carat prowadził politykę rozpalania nienawiści narodowej,
rozdzielenie proletariuszy różnych narodowości, ażeby przeszko­
dzić ich klasow em u zjednoczeniu. Zadanie rosyjskich socjal­
d em o k r a tó w polegało na tym, ażeby zburzyć przegrody naro­
dowe, zniszczyć odrębność narodową, bardziej zbliżyć do siebie
rosyjskich proletariuszy, ściślej ich zespolić. Proletariusze ro­
syjscy różnych narodow ow ości prowadzili walkę w takich s a ­
mych warunkach politycznych, mieli jednego w sp ó ln eg o wroga.
Ażeby osiągnąć zwycięstwo, musieli się zjednoczyć w jedną
rosyjską partię z jednym głównym ośrodkiem kierowniczym
na czele.
Marksizm opiera swoje poglądy na kwestię narodową nie
na idealistycznej koncepcji ducha narodowego, lecz na nau­
kowym pojęciu o narodzie i na konkretnym historycznym
uwzględnieniu jego realnych, życiowych interesów. Federaliści,
którzy żądali rozdziału rosyjskiej partii socjaldemokratycznej
na partie p o szcz egó ln yc h narodowości i utworzenie z nich
„wolnego związku", twierdzili, że jakoby istnieją przeciwień­
stwa p om ięd zy poszczególnym i punktami programu partii
w kwestii narodowej. Federaliści zapytują: cóż to za logika —
p o w ie d z ie ć narodowi: daję ci zarząd terytorialny — a zarazem
przypomnieć mu, że ma prawo według własnego uznania
182 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z E F A STALINA

urządzać wszystkie swoje sprawy narodowe?" (str. 63). Oni żądali

„stanowczej", „prostej" odpowiedzi na pytanie: czy odpow iada
proletariatowi lub nie „niezależność narodowa"?
Dając o d p o w ie d ź federalistom Stalin wskazuje m etafizyczne
ograniczenie ich rozumowania, ich niezdolności do zrozumienia
dialektyki w stawianiu kwestii narodowej, ich n iezd o ln o ść zro­
zumienia, że słuszne rozwiązanie tego p rob lem u jest niem ożliw e
bez uwzględnienia konkretnych historycznych warunków.
Stalin wyjaśnia, że gdy rosyjska socjaldem okratyczna partia
robotnicza wprowadziła do sw ego programu żądanie „szero­
kiego lokalnego samorządu", wychodziła z założenia, że t. zw.
„ostateczne" rozwiązanie „kwestii narodowej", tj. wyzwolenie
„obcych" narodowości, o g ó ln ie biorąc niemożliwe jest d o p ó ty ,
d o p ó k i władza polityczna znajduje się w rękach burżuazji.
„Nie wyklucza to — pisze towarzysz Stalin — możliwości
powstania takich warunków e k o n o m ic z n y c h i politycznych,
w których przodujące koła burżuazji „obcych" narodowości
zapragną „wyzwolenia narodowego" (str. 65). Może się też
zdarzyć, że ruch taki okaże się korzystny dla rozwoju sa m o -
wiedzy klasowej proletariatu. Ze względu na m ożliw ość takich
właśnie przypadków, włączony został do programu partii
punkt, w którym m owa jest o pozostawieniu narodom prawa
urządzenia swych spraw narodowych według swoich własnych
życzeń (m o g ą na przykład „wyzwolić się" całkowicie, o d ­
dzielić się).
„Partia nasza— pisał S t a lin — partia, która stawia s o b ie za cel
kierowanie walczącym proletariatem całej Rosji, powinna być
przygotowana na możliwość tego rodzaju przypadków w życiu
proletariatu i właśnie dlatego musiała wprowadzić taki artykuł
do sw ojego programu" (str. 66).
R ó w n o cz eśn ie Stalin wskazywał na k onieczn ość u w zglę­
dnienia przy rozwiązywaniu kwestii narodowej, w tym czy
innym m o m e n c i e stopnia rozwoju ó w c z e s n e g o k la sow eg o
u świadom ienia proletariatu, o ile pożyteczny lub szkodliwy
będzie ten ruch dla proletariatu. Sam e narodowości, gdy się
te g o od nich zażąda, decydować będą czy korzystna jest dla
nich, czy też szkodliwa „niezależność narodowa", jeżeli zaś
korzystna, to w jakiej formie należy ją zrealizować? Lecz socjal­
d em o k ra ci „obowiązani są walczyć o to, ażeby pragnienia tych
narodowości były prawdziwie socjaldem okratyczne, by pragnie­
nia te wynikały z klasowych interesów proletariatu, w tym celu
n iezb ęd n e jest o św iecan ie proletariuszy tych n aro d ow o ści
w duchu socjaldem okratycznym..." (str. 68). Mówiąc o zada­
 ERW SZY TOM D ZIEŁ JÓ Z E F A STALINA 183

niach, które stoją przed proletariatem różnych narodowości

Rosji, Stalin wzywał do wyjaśniania im, że główna uwaga winna
być zwrócona na w sp ó ln e warunki sytuacji proletariuszy, na
jedność ich interesów, ażeby na gruncie tych wspólnych inte­
resów zbudować jedną scentralizowaną partię całej Rosji.
Prace Stalina: J a k rozumie socjaldem okracja kwestię naro­
dową? oraz Klasa proletariuszy i partia proletariuszy stanowią
niezwykle cenny wkład w dzieło o r g a n i z a c y j n e g o przy­
gotowania partii n o w e g o typu — partii leninizmu.
111
Sprawa połączenia ruchu robotniczego z socjalizm em wymaga
nie tylko teorii i k o n ie czn o ści przeniesienia jej do klasy ro­
botniczej; sprawa ta wym aga ponadto nie tylko tak iego orga­
nizacyjnego zbudowania partii, które by zabezpieczyło n iep o­
dzielność zasad teorii i praktyki. Ażeby teoria odpowiadała
nowym historycznym wymaganiom, należało pchnąć naprzód
rozwój samej teorii.
W ielkim wkładem w rozwój marksizmu, w marksistowską
teorię rewolucji, była genialna myśl o przerastaniu rewolucji
burżuazyjno demokratycznej w rewolucję socjalistyczną, myśl,
którą wysunął Lenin w przeddzień pierwszej rewolucjj rosyjskiej.
W swej znakomitej pracy Dwie ta k ty k i socjaldemokracji
w rewolucji dem okratyczn ej Lenin dał nowe nastawienie
w sprawie wzajem nego stosunku rewolucji burżuazyjnej i socjali­
stycznej, nową teo rię przegrupowania sił w ok ół proletariatu
u schyłku rewolucji burżuazyjnej w celu b ezp o śre d n ieg o przej­
ścia do rewolucji socjalistycznej,— teorię przerastania rewolucji
demokratyczno-burżuazyjnej w rewolucję socjalistyczną. Teoria
ta legła u p o dsta w strategii i taktyki rewolucji bolszewizmu
w latach 1905 — 1907.
Okres 1904 — 1907 w pierwszym stadium cechowało ro­
snące nasilenie ruchu rewolucyjnego w Rosji, gdy fala r e w o ­
lucyjna podnosiła się od p o w s z e c h n e g o strajku politycznego
w październiku 1905 roku do zbrojnego powstania w grudniu
tegoż roku. Wzrost ruchu rewolucyjnego wymagał ze strony
socjaldemokracji opracowania odpow iedniej taktyki. „ W y m a ­
gały t e g o —jak wskazano w Krótkim Kursie Historii W KPib ) —
nie cierpiące zwłoki zagadnienia praktyczne, jakie stanęły przed
proletariatem: kwestia organizacji powstania zbrojnego, o b a le ­
nia rządu carskiego, utworzenia ty m c z a s o w e g o rządu rewolu­
cyjnego, udziału socjaldemokracji w tym rządzie, stosu n ku do
chłopstwa, stosunku do liberalnej burźuazji itp. Trzeba było
184 PIERW SZY TOM D ZIEŁ JÓ Z E F A STALINA

opracować jednolitą, przemyślaną, marksistowską taktykę s o ­

cjaldemokracji" (str. 72).
O d pow iedzią na te zagad n ien ia była napisana w czerwcu —
lipcu 1905 roku praca Lenina Dwie ta k ty k i socjaldem okra cji
w rewolucji dem okratyczn ej. W pracy tej Lenin dał wspaniały
obraz tw orczego rozwoju marksizmu p rzysto sow a n e d o do n o ­
wych warunków walki klasowej proletariatu, uzasadnił now e
twierdzenie o tym, że proletariat m oże wyzwolić się o d losu
p o m o c n ik a burżuazji i powinien być w od zem burżuazyjno-
dem okratycznej rewolucji. W dalszym ciągu Lenin uzasadniał
twierdzenie o chłopstwie jako o sojuszniku proletariatu w re­
wolucji i uzasadniał politykę sojuszu proletariatu i chłopstwa
przy polityce izolowania liberalnej burżuazji. „Było to now e
stanowisko partii marksistowskiej w kwestiach taktyki w r e w o ­
lucji burżuazyjno-demokratycznej, różniące się g łę b o k o od p o ­
glądów taktycznych, które dotąd zawierał arsenał marksistowski"
(Historia WKP{b) Warszawa 1949, str. 80).
Stalin od s a m e g o początku rewolucji rosyjskiej zdecydow anie
bronił i wcielał w życie leninowską strategię i taktykę rewolucji.
W szeregu swoich wystąpień i w odezw ach („Robotnicy Kau­
kazu, nadszedł czas pomsty!", „Niech żyje braterstwo między-
narodowe!", * Do obywateli! Niech żyje czerwony sztandar!",
„Reakcja wzmaga się", „Burżuazja zastawia pułapkę", „Oby­
watele", „Do wszystkich robotników!" „Tyfiis, 20 listopada
1905 r.“) — wzywał masy do obalenia samowładztwa caratu.
W od ezw ie R obotnicy Kaukazu, n a d sze d ł czas pomsty! ( s t y ­
czeń 1905) pisał Stalin co następuje: „ G ł ó w n ą s i ł ą t e j
r e w o l u c j i j e s t p r o l e t a r i a t m i a s t i wsi , z a ś jej
c h o r ą ż y m jest s o c j a l d e m o k r a t y c z n a partia ro­
b o t n i c z a , a nie wy, pp. liberałowie!" (str. 96). W artykule
T y m c z a s o w y rząd rew o lu cyjn y i socjaldem okracja Stalin
wyjaśnił sw o isto ść rosyjskiej b u r żu a zy jn o-d em o k ra ty czn ej
rewolucji w od różn ien iu od burżuazyjnej rewolucji we Francji
w końcu XVIII w. Stalin pisał: „We Francji na czele rewolucji
stała burżuazja, w Rosji zaś stoi proletariat. T a m losa m i re­
wolucji kierowała pierwsza, t u t a j — ten ostatni" (str. 166).
W tym sa m y m artykule Stalin wskazywał na to, że „rewolucji
d o k o n a lud, a lud to proletariat i chłopstwo" (str. 156), że
„c h ło p stw o za in tereso w a n e jest w z d ec yd o w an ym 1 przyłą­
czeniu się do proletariatu, jako przodującej siły rewolucji"
(str. 157).
Stalin, tak s a m o jak Lenin uważał, że najważniejszym s p o ­
s o b e m ob alen ia caratu jest powstanie zbrojne. W artykułach:
 PIERW SZY TOM D ZIEL JÓ Z E F A STALINA 185

Powstanie zbrojne i n a sza taktyka, R eakcja się wzmaga,

Marks i Engels o powstaniu, 5talm uzasadnia konieczność
zb rojnego powstania, wysuwa k o n ieczn ość jego zo r g an izo ­
wania. W przeciwieństwie do mieńszewików, którzy negowali
k o n ie czn o ść przygotowania i organizacji powstania zbrojnego,
Stalin broni twierdzenia, że „właśnie k i e r o w n i c t w o t e c h ­
niczne i przygotowanie organizacyjne pow­
s t a n i a o g ó 1 n o r o s y j s k i e g a jest tym nowym zadaniem,
które życie postawiło przed proletariatem" (str. 150), że k onie­
czne jest przystąpienie do „opracowania planu zdobycia pań­
stw o w ych i prywatnych składów broni oraz arsenałów" (str. 151),
że k o n ie czn e jest „opracowanie planu powstania dla swego re­
jonu i uzgodnienie go z planem opracowanym przez centrum
partyjne dla całej Rosji" (str. 153), że partia winna „ześrodkować
w swych rękach zarówno techniczne, jak i polityczne kierownic
two powstaniem" (str. 157). W artykule Marks i Engels o p o w ­
staniu Stalin rozwija twierdzenie Lenina o konieczności zbiera­
nia d ośw iadczeń powstań, rozpow szechnienia tych doświadczeń,
przygotowywania wytrwale i cierpliwie nowych sił bojowych,
szkolenia ich i hartowania w partyzanckich wystąpieniach
bojowych. Przytaczając wypowiedzi Marksa i Engelsa o p o w ­
staniu Stalin wskazuje, że „kto wstępuje na drogę ofensywy,
p ow in ien dyspon ow ać i uzbrojeniem, i wiedzą wojskową,
i wyszkolonym i oddziałami — bez tego ofensywa jest n ie­
możliwa" (str. 257). Stalin uważał, że zadaniem prawdziwie
bojowej partii klasy robotniczej jest nauczyć się nie tylko
wcielania w życie problemu objęcia politycznego kierownictwa
pow stan iem , lecz i militarnego kierownictwa oraz opanowania
wiedzy wojennej, nauki wojennej i sztuki wojennej.
Ważne taktyczne twierdzenia rozwija Stalin we w sp om n ia­
nym już artykule T y m c z a so w y rząd rew olucyjny i socjal­
demokracja. Zbijając argum enty m ieńszew ików , występują­
cych przeciwko udziałowi s o cja ld em o k r a tó w w rządzie ty m ­
czasowym , powołując się przy tym na uchwałę Kongresu
Am sterdam skiego, że socjaliści nie powinni dążyć do udziału
w burżuazyjnym rządzie, Stalin pisał: „Co się tyczy Kongresu
A m sterd a m sk ieg o , to miał on na względzie stały rząd Francji,
a nie tym czasowy rząd rewolucyjny. Rząd Francji jest reak-
cyjno-konserwatywny, broni te g o co stare i walczy z tym co
now e — rzecz zrozumiała, że prawdziwy socjaldemokrata do
tego rządu nie wejdzie, n a to m ia s t rząd tym czaso w y jest re­
wolucyjno - p o s tę p o w y , walczy z tym co stare, toruje drogę
temu co nowe, służy in teresom r e w o l u c j i r z e c z zrozumiała,
186 PIER W SZ Y TOM D Z IEŁ JÓ Z E F A STALINA

że prawdziwy socjaldem okrata wejdzie w jego skład i weźm ie

czynny udział w uwieńczeniu dzieła rewolucji. Jak w id zim y —
są to rzeczy różne* (str. 159).
Udowadniając k o n ie czn o ść powstania rządu ty m c z a s o w e g o
jako rewolucyjno-demokratycznej dyktatury proletariatu i c h ł o p ­
stwa, Stalin podkreślał, że rząd ten będzie musiał przepro­
wadzić możliwie g łę b o k ie przemiany d em ok ratyczn e i urze­
czywistnić program minimum, nie czekając na z g r o m a d zen ie
ustawodawcze. W drugim rozdziale artykułu T y m c z a so w y
rząd rew o lu c yjn y i socjaldem okracja Stalin dając odprawę
m ień szew ikom , którzy twierdzili, że rząd tym czasowy nie ma
rzekom o prawa uchylania starych i wprowadzania nowych
praw, pisał: „Czy rozum owanie to nie zalatuje wulgarnym
liberalizmem? Co to jest gabinet ministrów? — Rezultat
i s t n i e n i a stałego rządu. A co to jest tym czasowy rząd re­
wolucyjny? — Rezultat o b a l e n i a stałego rządu. Pierwszy
przy p o m o c y stałej armii wprowadza w życie i s t n i e j ą c e
prawa, drugi uchyla prawa istniejące i zamiast nich legalizuje
przy p o m o c y zbuntow anego ludu wolę rewolucji" (str. 171 i 172).
W ystąpienia Stalina, w których rozbijał politykę m ieńsze-
wików i przeprowadzał wspaniałą o b ro n ę taktycznych wy­
tycznych bolszewizmu, odegrały ogrom ną rolę w zebraniu
i skupieniu sił w celu zdecydowanej walki przeciwko caratowi.
Stalin prowadził w tym czasie w Kraju Zakaukaskim o g rom n ą
rewolucyjną rob otę. Pod jego kierow nictw em IV bolszewicka
konferencja Kaukaskiego Związku SDPRR (listopad 1905 r.)
powzięła uchwałę o w zm ożen iu walki w celu przygotowania
i przeprowadzenia powstania zbrojnego, uchwałę o b o j k o t o ­
waniu dum y carskiej, o rozwijaniu i w zm ocn ien iu rewolucyj­
nych organizacji rob o tn ik ó w i ch łop ów , — rad d e l e g a t ó w
rob otn iczych, k o m ite tó w strajkowych, rewolucyjnych k o m i­
te tó w chłopskich. Pożar rewolucyjny rozszerzał się w całym
Kraju Zakaukaskim. Jesz cze 111 zjazd partii w rezolucji przyjętej
na wniosek Lenina specjalnie podkreślił działalność b o l s z e ­
wickich organizacji w Kraju Zakaukaskim jako „najbardziej
bojowych organizacji naszej partii".
W grudniu 1905 r. Stalin zostaje wysłany jako d elega t b o l­
s z e w ik ó w zakaukaskich na ogóln orosyjsk ą k o nferencję b o l s z e ­
wików w Tamerforsie, gdzie po raz pierwszy zetknął się o s o ­
biście z Leninem i gdzie przyjmuje najbardziej żywy udział
w pracach konferencji.
Po k lęsce powstania grudniow ego, Stalin kategorycznie
w ystępu je przeciwko zdradzieckiemu oświadczeniu mieńszewi-
 PIERW SZ Y TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA 187

ków, że „nie należało chwytać za b roń “. W znakomitym

artykule zatytułowanym D w a starcia, Stalin daje głęboką
analizą przyczyn klęski powstania grudniowego i wyciąga
na p o d s ta w ie tej analizy rewolucyjne wnioski. Stalin przepro­
wadza porównanie p o m i ę d z y wypadkami z dnia 9 stycznia
1905 r. i grudniowym ogó ln o k ra jow y m starciem, wykazując
o g r o m n y rewolucyjny wzrost św iadom ości robotników i ru­
chu rob otn iczego w ciągu roku. W starciu styczniow ym lud
szedł do boju bezbronny, w starciu grudniowym hasłem było:
„oręż zdobyw ać orężem". W styczniu robotnicy byli rozdro­
bnieni, niezorganizowani, powstanie grudniowe także pod
tym względem uczyniło krok naprzód. W powstaniu s ty c z n io ­
wym „kierowali" głównie „gaponowie". Ma czele powstania
gru d n io w ego stanęli socjaldemokraci. „Starcie styczniow e nie
miało żad n eg o planu nie stało przed nim zagadnienie: natar­
cie, czy obrona? Starcie grudniowe miało tę wyższość, że za­
gadnienie to postawiło jasno, lecz dopiero w toku walki, a nie
na s a m y m jej początku" (str. 217).
Analizując przyczyny klęski grudniowej Stalin w artykule
swym sformułował następujący wniosek: „ z w a r t a p a r t i a ,
z o r g a n i z o w a n e przez partię powstanie i poli­
t y k a n a t a r c i a — ot o co jest nam dziś potrzebne do zwy-
cię s tw a “ (str. 219).
Klęska grudniowego powstania zbrojnego nie oznaczała jednak
stłumienia rewolucji. „Robotnicy i rewolucyjni chłopi cofali
się powoli nie zaprzestając walki. Do walki wciągały się nowe
warstwy robotników ... W armii i flocie trwały w dalszym ciągu
rozruchy" (Historia WKP(b), Warszawa 1949, str. 96). W tym
czasie rząd carski, ażeby odwrócić uwagę mas od rewolucji,
wydał ustawę o zwołaniu nowej „ustawodawczej" Dumy.
Powstało zag ad n ien ie ustosunkowania się do Dumy. B olsze­
wicy, walcząc przeciwko oszukiwaniu ludu kłamliwymi o b ie t­
nicami carskimi, ogłosili i przeprowadzili bojkot 1 Dumy pań­
stwowej. Wspaniałe uzasadnienie tej taktyki dał Stalin w swoTm
artykule D um a p a ń stw ow a i ta k tyka socjaldemokracji. „Dwa
warunki — pisał Stalin — niezbędne są dla prawdziwie s o ­
cjaldemokratycznej taktyki: pierwszy — nie powinna ona być
sprzeczna z b ieg iem życia sp ołeczn ego, drugi — powinna c o ­
raz wyżej p odnosić rewolucyjny nastrój mas.
„Taktyka udziału w wyborach jest sprzeczna z biegiem życia
sp o łe c z n e g o , gdyż życie podważa podwaliny Dumy, a udział
w wyborach wzmacnia jej podwaliny i tym sam ym jest
sprzeczny z życiem.
188 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z E F A STALINA

„Natom iast taktyka bojkotu sam a przez się wynika z biegu

rewolucji, od s a m e g o bow iem początku wraz z rewolucją d y ­
skredytuje i podważa podwaliny policyjnej D u m y “ (str. 225).
W kwietniu 1906 zebrał się w S zto k h o lm ie IV zjazd SDPRR,
zwany Z jed n oczeniow ym . Na tym zjeździe Stalin wspólnie
z Leninem bronił przeciwko m ień sze w ik o m bolszewickiej linii
rewolucji. W swym przemówieniu O bieżącej chwili Stalin
wskazywał, że zarysowały się dwie drogi rozwoju życia s p o ­
ł e c z n o - p o l i t y c z n e g o Rosji — droga pseudo-reform i droga
rewolucji. Na tę ostatnią drogę weszło rewolucyjne chłopstw o
i d r o b n o m ie s z c z a ń s tw o z p roletariatem na czele. P rz em ó w ie­
nie swoje Stalin zak oń czył słowami: „Albo h e g e m o n ia p r o ­
letariatu, albo h e g e m o n ia burżuazji demokratycznej — o to
jak stoi sprawa w partii, oto na czym polegają nasze rozbież­
ności" (str. 253)
W śród zagadnień om aw ian ych na zjeździe, poważne miejsce
zajęła rewolucja agrarna. Stalin w sw o im przem ów ieniu O r e ­
w izji programu agrarnego, jak również w artykułach K w estja
agrarna, P r z y c z y n e k do kw estii agrarnej, prowadził walkę
przeciwko m ieńszew ickiem u programowi municypalizacii
ziemi.
W przedm ow ie do pierwszego tomu Stalin z p o w o d u roz­
bieżności w poglądach na kwestię agrarną na Zjeździe Z jed n o ­
cz en io w y m pisze, co następuje: „Jak widać z pierwszego tomu,
(patrz artykuły w „Kwestii Agrarnej") autor bronił wówczas
stanowiska podziału ziemi obszarniczej i oddania jej na wła­
sn o ść ch ło p o m . Na Zjeździe Zjednoczeniowym partii, na k t ó ­
rym o m a w ia n o kw estię agrarną, większość bolszewickich
d eleg a tó w -p r a k ty k ó w stała na stanowisku podziału, w iększość
m ie ń s z e w ik ó w była za municypalizacją ziemi, Lenin nato m ia st
z resztą d elega tó w bolszewickich opowiadał się za nacjonali­
zacją ziemi, przy czym w toku walki między trzema projektami,
gdy ok azało się, że nie ma m ow y o tym, by zjazd przyjął
projekt nacjonalizacji, Lenin i inni nacjonalizatorzy przyłą­
czyli swe głosy na zjeździe do głosu podziałowców* (str. 13 — 14).
W tejże p rzed m ow ie Stalin wskazuje następnie: „Dooiero
po upływie p e w n e g o czasu, gdy leninowska teoria przerastania
rewolucji burżuazyjnej w Rosji w rewolucję socjalistyczną stała
się linią wytyczną partii bolszewickiej, znikła też w partii roz­
b ieżn o ść p o g lą d ó w w partii agrarnej, ponieważ stało się rzeczą
jasną, że w kraju takim jak Rosja, gdzie s z c z e g ó l n e warunki
rozwoju stworzyły grunt dla przerastania rewolucji burżuazyjnej
w so cja lis ty c z n ą —partia marksistowska nie może m ieć żad n ego
 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z E FA STALINA 189

in n e g o programu agrarnego poza programem nacjonalizacji

ziemi" (str. 15 — 16).
W krótce po zakończeniu 11 zjazdu Stalin napisał broszurę:
Chwila obecna a z ja z d z je d n o czen io w y partii ro botniczej.
W Droszurze tej Stalin p o dsu m ow ał wyniKi pracy zjazdu, wy­
kazał g łęb ok ie podłoże walki między bolszewikami i mieńsze-
wikami. Broszura kończy się następującymi słowami:
„W ten s p o só b doszliśmy do g łó w n e g o wniosku, że w partii
sprawa postaw ion a jest tak: „ Cz y u ś w i a d o m i o n y p r o ­
l e t a r i a t w i n i e n być h e g e m o n e m o b e c n e j r e w o ­
l ucj i , c z y t e ż w i n i e n w l e c s i ę w o g o n i e za bur-
ż u a z y j n y mi d e m o k r a t a m i " ?
„Widzimy, że od takiego, czy in n ego rozwiązania tej sprawy
zależy rozwiązanie i wszystkich pozostałych spraw.
„Tym bardziej skrupulatnie powinni towarzysze rozważyć
istotę obu tych stanowisk" (str. 287).
Do te g o czasu o d n o sz ą się artykuły Stalina: W a lka kla so ­
wa (listopad 1900) oraz Ustawodawstwo fa b r y c z n e i walka
proletariacka (z p ow od u dwóch ustaw z dn. 15 listopada),
w których oświetla się zag ad n ien ie o roli partii i związ­
ków zaw odow ych w walce klasowej proletariatu. W artykule
W a lk a klaso w a Stalin wskazuje, że życie społeczne rói się
od różnych klas i grup, lecz w miarę jego dalszego rozwoju
coraz wyraźniej wydzielają się dwa wrogie so b ie obozy —
obóz kapitalistów i obóz proletariatu. Walka między nimi
pogłębia się z każdym dniem. Podkreślając wzrost ruchu
z a w o d o w e g o w ówczesnej Rosji Stalin wskazuje, że proletariat
nie m o ż e obejść się bez walki politycznej i bez ideologiczno-
po lity czn ego kierownictwa i wzywa proletariat „by ze wszech
miar utrwalał i umacniał tę partię, która będzie sprawowała
kierownictwo id eow o-p olityczn e jego walką klasową" (str. 295).
W artykule Ustawodawstwo fa b ryczn e i walka klasowa
Stalin demaskuje wrogą proletariatowi politykę rządu carskiego,
która obliczona była na to, żeby wykorzystać ustawodawstwo
fabryczne jako środek zaufania zacofanej części robotników,
a tym sam ym wykopać grób klasowej jedności proletariatu.
R ów n ocześn ie Stalin uczy ro b o tn ik ó w wykorzystywania usta­
wodawstwa fabrycznego w celu wzmocnienia swoich pozycyj
w walce przeciwko wyzyskiwaczom.
IV
Ostatnią pracą zawartą w pierwszym to m ie jest Anarchizm,
c z y socjalizm? (1906 — 1907 r ), w której oświetlone są te o r e ­
tyczne podstawy partii marksistowskiej — materializm d ialek­
190 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z E F A STA LIN A

tyczny i historyczny, zagadnienia rewolucji socjalistycznej i dy­

ktatury proletariatu, znaczenie partii marksistowskiej jako p o ­
lityczn ego wodza klasy robotniczej. Sam p o w ó d , który skłonił
Stalina do napisania tej pracy, wskazuje, jak Stalin w s p o s ó b
najbardziej ścisły wiązał teoretyczną działalność partii z w y m o ­
gam i życia. Gdy na Kaukaz zjechali się anarchiści i rozpoczęli
swoją propagandę, niektórzy socjaldem okraci uważali, że nie
należy zajmować się nimi, że „anarchiści nie mają za sob ą
mas i dlatego nie są znowu tak bardzo niebezpieczni". Lecz
Stalin nie podzielał tego poglądu. „Nie w tym rzecz — pisał —
za kim idzie dziś większa lub mniejsza „m asa“ — chodzi o i s to t­
ną treść teorii. Jeżeli „teoria" anarchistów jest prawdziwa,
to rozumie się sa m o przez się, że wtedy utoruje ona so b ie
n iech yb n ie d r o g ę i skupi w okół siebie masy. Jeżeli zaś jest
ona b ezp o d staw n a i oparta na fałszywych założeniach, długo
nie utrzyma się i zawiśnie w próżni. B e z p o d s ta w n o ś ć zaś
anarchizmu należy u dow odn ić" (str. 305).
Praca A n a rch izm , czy socjalizm? była drukowana w formie
oddzielnych dziennikarskich artykułów w 1906 r. Zakończenie
tej pracy nie ukazało się jednak w druku, ponieważ w p ołow ie
1907 r. Stalin został przeniesiony przez Centralny K om itet
Partii na pracę partyjną w Baku, gdzie po kilku miesiącach
został aresztowany, a notatki ostatnich rozdziałów pracy z a ­
ginęły w czasie rewizji.
Praca Anarchizm , czy socjalizm? składa się z krótkiego
wstępu i następujących rozdziałów: 1) m etod a dialektyczna,
2) teoria materializmu, 3) proletariacki socjalizm.
W przedm ow ie Stalin wskazuje, że socjalizm dzieli się na
trzy główne kierunki: reformizm, anarchizm, marksizm. Refor-
m izm neguje rewolucję socjalistyczną i głosi wyrzerzenie się
walki klasowej, podczas gdy anarchiści afiszują się jeko rew o­
lucjoniści, Lecz anarchiści nie są prawdziwymi rewolucjonistami,
ponieważ negują dyktaturę proletariatu, ani też prawdziwymi
socjalistami, ponieważ głoszą socjalizm drobnych gmin. Mark­
sizm i anarchizm zbudowane są na całkowicie o d m ie n n y c h
zasadach. „Kamień w ęgielny anarchizmu — to j e d n o s t k a ,
stąd qlosi on hasło: „Wszystko dla jednostki". Kamieniem
w ęgieln ym marksizmu zaś jest m a s a , której wyzw olenie sta ­
nowi, jego zd a n iem , główny warunek wyzwolenia jednostki.
Czyli według marksizmu wyzwolenie jednostki jest niem ożliw e
d o p ó ty , d o p ó k i nie wyzwoli się masa, stąd głosi on hasło:
„W szystko dla masy" (str. 306).
 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z E FA STALINA 191

Stalin podd aje druzgocącej krytyce całą koncepcję anarchi­

stów nie pozostawiając z niej kamienia na kamieniu. R ó w n o ­
cześnie Stalin daje mistrzowski wykład marksizmu, uzasadnie­
nie i dalszy rozwoj m arksistow skiego światopoglądu.
Stalin rozpoczyna charakterystykę marksistowskiego św ia to ­
poglądu od następującego twierdzenia: „Marksizm—to nie tylko
teoria socjalizmu, to jednolity św iatopogląd, sy stem filozoficz­
ny, z k tórego sam przez się wynika proletariacki socjalizm
Marksa. Ten system filozoficzny nazywa się materializmem
dialektycznym" (str. 307). Stalin rozwija marksistowskie twier­
dzenie o jedności teorii i praktyki wskazując, że praktyka
rewolucyjna winna być nierozłącznie związana nie tylko z b e z ­
p o ś r e d n io stykającymi się z praktyką zagadnieniami programu
i taktyki, lecz z najgłębszymi zasadami rewolucyjnej teorii —
z zasadam i światopoglądu.
W rozdziale M etoda d ia le k ty c zn a wykazano, jak z twierdzeń
dialektyki logicznie wypływają ok reślo n e twierdzenia socjalizmu
n au k o w eg o. W rozdziale Teoria materializmu wykazany jest
wewnętrzny związek m iędzy marksistowskim materializmem
a naukowym socjalizm em . W rozdziale Proletariacki socjalizm
została przedstawiona i rozwinięta więź pom iędzy materializ­
m e m dialektycznym i proletariackim socjalizmem.
Już s am o postaw ienie zagadnienia o nierozłącznej więzi
filozofii marksizmu i proletariackiego socjalizmu miało ogrom ne
zn a cz en ie zarówno w walce przeciwko m ięd zyn arod ow em u
rewizjonizmowi, który o d szed ł od filozofii marksizmu i wystąpił
przeciwko dialektyce Marksa i jego materializmowi wzywając
„do powrotu do Kanta", jak i przeciwko zdrajcom w Rosji, k t ó ­
rzy ob łudnie nazywali siebie marksistami, w praktyce zaś w y s tę ­
powali przeciwko materializmowi dialektycznemu i historycz­
nemu, starając się związać socjalizm z reakcyjną filozofią
empiriokrytycyzmu.
Praca Stalina Anarchizm, czy socjalizm?, która była sk ie­
rowana bezpośrednio przeciwko anarchistom, czyli jawnym
w ro g o m marksizmu, jed n o cz eśn ie zadawała ciosy renegatom
i obłudnikom, starającym się oderwać proletariacki socjalizm
od jego filozoficzno-teoretycznych i n auk ow o-h isto ry czn ych
podstaw, tj. od materializmu dialektycznego i historycznego.
Uzasadnienie przez Stalina jedności i nierozerwalności filo­
zofii marksizmu i proletariackiego socjalizmu dało teoretyczne
przygotowanie partii bolszewickiej, p o m o g ło w wychowaniu
kadry partyjnej w duchu św iatopoglądu partii marksistowskiej
i zrozumienia tego, że nie można pozostawać na pozycjach
192 PIERW SZY TOM D ZIEL JÓ Z E F A STALINA

p ro letariackiego socjalizmu odnosząc się pogardliwie lub też

zrywając z filozofią marksizmu, z której lo giczn ie wypływa
proletariacki socjalizm.
W rozdziale M etoda d ia le k ty c zn a Stalin uzasadnia tw ie r d z e ­
nie, że życie to wieczny ruch i zmiana, ze w nim zawsze i s t n ie ­
je „ n o w e i s t a r e , t o c o r o ś n i e i t o c o o b u m i e r a ,
czynniki rewolucyjne i kontrrewolucyjne". „To co w życiu rodzi
się i z dnia na dzień rośnie, jest nie do pokonania, p o w strzy ­
mać jego posuwania się naprzód jest niemożliwością" (str. 308).
To prawo życiow e uwzględnia proletariacki socjalizm, który
orientuje się na proletariat jako główną siłę we w sp ółcze sn y m
rucha, „Ponieważ proletariat jest jedyną klasą, która nieustan­
nie rośnie i krzepnie, która posuwa naprzód życie s p ołeczn e
i gromadzi wokół siebie wszystkie rewolucyjne elementy..."
(str. 309).
Stalin wskazuje jeszcze, że ruch jest p o łą czen iem d w óch
form —zmian ilościow ych i jakościowych, ewolucji i rewolucji.
„Ewolucja — pisze S ta l i n — przygotowuje rewolucję i tworzy
grunt dla niej, rewolucja zaś wieńczy ewolucję i p o m a g a jej
dalszemu działaniu" (str. 310). To twierdzenie dialektyki t e o ­
retycznie uzasadnia proletariacki s o c j a l i z m — jego twierdzenie
o konieczności socjalistycznej rewolucji. „Ruch jest rewolu­
cyjny, gdy te s a m e elem en ty je d n o cz ą się przepojone jedną
id eą i zwracają się przeciwko wrogiem u obozowi, by do gruntu
unicestwić stary ład i wnieść w życie zmiany j a k o ś c i o w e,
ustanowić nowy ład" (tamże).
Stalin daje należytą odprawę anarchistom, którzy krytykując
dialektykę m arksistowską utożsamiali ją z jednej strony z t e o ­
rią katastrof Cuviera, z drugiej zaś z teorią ewolucji Darwina.
Obalając ten n o n sen s anarchistów Stalin wskazuje, że między
dialektyczną m e to d ą Marksa a kataklizmami Cuviera nie ma
nic w s p ó ln e g o i że nie należy mieszać marksistowskiej teorii
rozwoju z darwinistyczną teorią ewolucji, odrzucającej nie
tylko kataklizmy Cuviera, lecz również dialektycznie pojęty
rozwój, obejm ujący rewolucję. Stalin wskazuje z punktu w i­
dzenia marksistowskiej m e to d y dialektycznej, że ewolucja i re­
wolucja, zm iany ilościowe i jakościowe są to dwie n i e o d z o ­
wne formy jedn ego i tego s a m e g o ruchu.
Argumentując to twierdzenie marksistowskiej dialektyki
Stalin pisze: „Zwróćmy się do faktów. Marks mówi:
„Na określonym szczeblu rozwoju materialne siły wytwór­
cze sp o łeczeństw a p opadają w sprzeczność z istniejącym i
stosunkam i produkcji, albo, co jest tylko prawnym te g o wy­
 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 193

razem — ze stosu n kam i własności... Wówczas następuje epoka

rewolucji socjalnej. Lecz „żadna formacja społeczna m e ginie,
zanim się nie rozwiną wszystkie te siły wytwórcze, k to iy m
daje ona dostateczne pole rozwoju...*4 (Patrz K. Marks, P r z y ­
c z y n e k do k r y ty k i ekonom ii p o lity c z n e j, przedmowa).
„Jeżeli zasto sow ać tę tezę Marksa do współczesnego życia
sp o łe c z n e g o , to okaże się, że p o m ięd zy w spółczesnym i silami
wytwórczymi, mającymi charakter społeczny, a formą przyswa­
jania sobie produktów, mającą charakter prywatny, istnieje
zasadniczy konflikt, który powinien zakończyć się rewolucją
socjalistyczną, (patrz Fr. Engels, Anly-Duehring, II rozdział,
III część).
„Jak widzimy, zdaniem Marksa i Engelsa rewolucję w y w o ­
łują nie „nieznane przyczyny" Cuviera, a całkiem określone,
tkwiące w życiu przyczyny społeczne, zwane „rozwojem sił
wytwórczych".
„Jak widzimy, zdaniem Marksa i Engelsa rewolucja następuje
d o p ie ro wtedy, gdy w dostatecznej mierze dojrzeją siły
w ytw órcze, nie zaś nieoczekiwanie, jak to sądził Cuvier"
(str. 318).
Po mistrzowsku odpiera Stalin napady anarchistów na zna­
ne twierdzenie dialektyki, że we wszystkich zjawiskach tkwią
wewnętrzne sprzeczności.
Stalin udawadnia, że dialektyka życiowa polega również
i na tym, że każde zjawisko zawiera w so b ie dodatnie i ujemne —
„dobre" i „złe". „Czy m ożem y powiedzieć — pisze Stalin —
że republika demokratyczna jest pod każdym względem dobra,
lub każdym względem zła? Nie, nie możemy! Dlaczego? Dlatego,
że republika demokratyczna jest dobra tylko z tego względu,
że obala ład feudalny, lecz za to. jest zła z tego względu, że
umacnia ustrój burżuazyjny. Dlatego też powiadamy: o tyle,
o ile republika demokratyczna obala ład feudalny, jest ona
dobra i o nią walczymy; lecz o tyle, o ile umacnia ona ustrój
burżuazyjny, jest zła — i ją zwalczamy" (str. 316).
W rozdziale Teoria m aterializmu u za sa d n io n e zostaje zna­
czenie tej teorii jako naukowej podstaw y proletariackiego
socjalizmu. Stalin specjalnie podkreśla monizm marksistow­
skiej teorii, demaskujac bezp od staw n ość dualizmu i wszelkiej
eklektyki w ogóle. Marksizm — nauczał Lenin — jest to
jeden, jednolity, harmonijny światopogląd, n iep odzieln y we
wszystkich swoich częściach składowych. Jasne jest, że praw­
dziwy socializm, proletariacki socjalizm nierozłącznie zwigzany
jest z proletariackim św iatopoglądem materializmu dialektycz-

P rz eg lą d B iblioteczny. XVII. 1949. Zeszyt 3—4. 13

194 PIERW SZ Y TOM DZIEL JÓ Z E F A STALINA

n e g o . Monizm marksistowskiej teorii polega na tym, źe

w szystkie zjawiska przyrody i życia s p o łe c z n e g o rozpatrywa­
n e są w zależności od materialnych warunków.
„Jedna i n iep o d zieln a przyroda, przejawiająca się w dwóch
rozmaitych formach — materialnej i idealnej; jedno n ie p o ­
d z ie ln e życie sp o łe czn e przejawiające się w dw óch rozmaitych
f o r m a c h — materialnej i idealnej — o to jak p o w in n iśm y zapa­
trywać się na rozwój przyrody i życia sp ołe czn ego .
„Taki jest m on izm teorii materializmu" (str. 322).
W tej jedności dwóch form istnienia i rozwoju przyrody
i społeczeństwa, strona materialna poprzedza w swym rozwoju
s t r o n ę idealną. Nie było jeszcze istot żywych, gdy istniała już
przyroda „nieożywiona".
„Pierwsza żywa istota — pisze Stalin — nie miała żadnej
św ia d o m o ści, była ona obdarzona tylko zdolnością r e a g o ­
wania na podniety i posiadała pierwsze zawiązki
w r a ż e ń . N astępnie sto p n io w o rozwijała się u zwierząt zdol­
ność doznawania wrażeń, przechodząca powoli w ś w i a d o ­
mość, o d p o w ie d n io do rozwoju budowy ich organizmu
i system u nerwowego" (str. 322). Taki jest proces rozwoju
historii przyrody i tak odbywała się historia rozwoju s p o ł e ­
czeństwa, gdzie najpierw zmieniały się materialne warunki
życia, a dopiero po tych zmianach i w zależności od nich
zmieniały się u ludzi wyobrażenia i id ee, zmieniały się ich
s k ło n n o ś c i i obyczaje. „Co d o tego — pisze Stalin — w jaki
■sposób o b e c n i e rodzą się w naszym umyśle wyobrażenia
i idee, zauważyć musimy, że powtarza się tutaj pokrótce to
sam o. co zachodzi w historii przyrody i społeczeństwa",
(str. 323). Gdy patrzymy na drzewo i widzimy je, to i tutaj
wyobrażenie o drzewie wynika tylko dlatego, że jeszcze w cze­
śniej, zanim w naszej głowie zrodziło się wyobrażenie o drze­
wie, s a m o drzewo już istniało. Stalin daje należytą odprawę
anarchistom, którzy krytykując marksizm, w rozmaity s p o só b
wypaczali marksistowski materializm filozoficzny i utożsamiali
g o z wulgarnym materializmem, przypisywali mu dualizm,
paralelizm.
Obalając twierdzenie anarchistów Stalin dowodzi, że moni-
s t y c z n y 'materializm Marksa nie ma nic w sp ó ln e g o z duali­
zm em , paralelizmem. Paralelizm głosi, że ani materialna, ani
id ealna strona nie poprzedza jedna drugiej, że obie rozwijają
s i ę je d n o c z e ś n ie , równolegle. Z punktu widzenia materializmu
m o n is ty c z n e g o , stro n a materialna, treść, wyprzedzać musi
s tro n ą idealną, formę. Dualiści przypisują jednakowe znaczę-
 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 195

nie stronie materialnej i idealnej; m onistyczny materializm

wychodzi z je d n e g o założenia — przyrody, czyli bytu, mają­
c e g o form ę materialną i idealną, podczas gdy dualizm wy­
chodzi z p o d w ó jn e g o założenia — materialnego i idealnego,
które zg o d n ie z dualizmem przeczą jedna drugiej.
Stalin z całą ostrością rozprawia się z fałszywymi twierdze­
niami anarchistów jakoby materializm Marksa był „teorią
żołądka" i jakoby zd a n iem Marksa i Engelsa wszystko spro­
wadzało się do rozwoju e k o n o m ic z n e g o , „ludzkie dążenia i wola
nie mają znaczenia". „Lecz p o w iedzcie p a n o w ie —pisze Stalin —
gdzie, kiedy, na jakiej, planecie i jaki Marks powiedział, że
j e d z e n i e o k r e ś l a i d e o l o g i ę ? Dlaczego nie przyto­
czyliście ani jedn ego zdania, ani jed n eg o słowa z dzieł Mar­
ksa, na poparcie sw eg o twierdzenia? Prawdę Marks mówił,
że sutuacja e k o n o m ic z n a ludzi określa ich św iadom ość, ich
ideologię, lecz kto wam powiedział, że jedzenie i sytuacja
ek o n o m iczn a to jedno i to sam o ? Czy doprawdy nie wiecie,
że zjawisko fizjologiczne, jakim jest np. j e d z e n i e , różni
się zasadniczo od zjawiska so cjo lo g icz n e g o , jakim jest naprzy-
kład s y t u a c j a e k o n o m i c z n a l u d z i ? Pomieszanie tych
dw óch różnych zjawisk wybaczyć można, powiedzmy, jakiejś
tam pensjonarce, lecz jak mogło się zdarzyć, że wy „pogromcy
socjaldemokracji", „odrodziciele nauki", tak beztrosko p o ­
wtarzacie błąd pensjonarek?
„I jak zresztą jedzenie może określać id eologię sp ołeczn ą?
Z astanówcie się nad własnymi słowami: jedzenie s p o s ó b je­
dzenia się nie zmienia; w dawnych czasach ludzie tak samo
jedli, przeżuwali, trawili pożywienie jak i obecnie, ideologia
zaś ciągle się zmienia. Antyczna, feudalna, burżuazyjna, prole­
tariacka—o to jakie między innymi formy przybiera ideologia.
Czyż jest do pomyślenia, aby to, c o s i ę n i e z m i e n i a ,
określało to, c o c i ą g l e u l e g a z m i a n i e ? “ (str. 3 3 4 —334).
Obalając twierdzenie anarchistów o tym, jakoby Marks
i Engels negowali rolę św iadom ości, Stalin pisze:
„Dlaczego nie wskazujecie, gdzie mówią oni o tym? Czyż
w „O siem n astym brumaire'a Ludwika Bonaparte", w „Walkach
klasowych we Francji", w „Wojnie dom ow ej we Francji?"
i w innych p o d o b n y ch broszurach Marks nie mówi o znaczeniu
„dążeń i woli?" Czemuż tedy starał się rozwinąć w duchu s o c ja ­
listycznym „wolę i dążenia" proletariuszy, po co prowadził wśród
nich propagandę, jeżeli nie przywiązywał wagi do „dążeń i woli"?
Albo o czym m ówi Engels w swych znanych artykułach z lat
1891 —1894, jeśli nie o „znaczeniu woli i dążeń"? Wprawdzie,
196 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z E FA STALINA

zdaniem Marksa „wola i dążenia" ludzi czerpią swą treść z sy­

tuacji e k o n o m ic z n e j , lecz czy znaczy to, że o n e s a m e nie
wywierają żadnego wpływu na rozwój s to su n k ó w e k o n o m i c z ­
nych? Czyżby an a rch isto m było tak trudno zrozum ieć tak
prostą myśl?" (str. 337).
W uzasadnieniu przez Stalina twierdzenia, że materia p o ­
przedza ś w ia d o m o ś ć , wyraźnie występuje związek proletariac­
k ieg o socjalizmu z marksistowskim filozoficznym materjalizmem.
„Jeżeli n a j p i e r w zmieniają się warunki e k o n o m ic z n e ,
n a s t ę p n i e zaś zmienia się o d p o w ie d n io ś w ia d o m o ś ć ludzi,
to jasne jest — pisze Stalin — że uzasadnienia tego czy innego
ideału powinniśm y szukać nie w mózgach ludzkich, nie w ich
fantazji, lecz w rozwoju warunków e k o n o m ic z n y c h . Dobry
i możliwy do przyjęcia jest tylko ten ideał, który powstał na
p odstaw ie analizy warunków ek o n o m iczn y ch . Nieprzydatne
i n iem ożliw e do przyjęcia są te wszystkie ideały, które nie
liczą się z warunkami e k o n o m ic z n y m i, nie opierają się na
ich rozwoju" (str. 328).
A więc, jeśli byt określa ś w ia d o m o ść, „to jasn e jest, że win­
niśmy przyczyniać się do gruntownej przebudowy stosunków
ek o n o m ic z n y c h , by wraz z nimi całkowicie zmieniły się zw y­
czaje i obyczaje narodu oraz jego ustrój polityczny" (str. 329).
Takie są praktyczne wnioski, wypływające z marksistowskiej
teorii materializmu dla praktycznej działalności b ojo w n ików
0 socjalizm.
W rozdziale Proletariacki socjalizm Stalin stawiając pytanie:
„Jaki jest związek p o m ięd zy materializmem dialektycznym
a proletariackim socjalizm em *? — wykazuje, że pierwszym
w n io sk ie m z teoretycznej nauki Marksa jest przyznanie tego,
„że jedyną klasą, która stale rośnie, zawsze idzie naprzód
1 walczy o przyszłość — jest proletariat miejski i wiejski.
A więc p o w in n iśm y służyć proletariatowi i w nim pokładać
sw e nadzieje*1 (str. 338)
N astępnie Stalin wskazuje, w jaki s p o s ó b należy służyć pro­
letariatowi, jak powinni p ostęp o w ać socjaldem okraci, ażeby
praca ich była dla proletariatu pożyteczna. J e d n o c z e ś n i e Stalin
prowadzi walkę przeciwko w rogom rewolucyjnego marksizmu —
przeciwko rewizjonistycznej, reformistycznej nauce Bernszteina,
który prop onow ał, ażeby zap om n ieć o socjaliźmie i przeciwko
anarchistycznej nauce Kropotkina, zamykająceqo przyszły s o c ­
jalizm w ramach oddzielnych miast i wspólnot. Przy wyjaśnianiu
i uzasadnianiu zadań partii klasv robotniczej, Stalin przepro­
wadza analizę praw e k o n o m ic z n e g o rozwoju kapitalizmu.
 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z E FA STALINA 197

„Rozwój ek o n o m ic z n y ustroju kapitalistycznego — pisał

Stalin — dowodzi, ze produkcja współczesna nabiera charakteru
sp o łeczn eg o, ze charakter społeczny produkcji z gruntu neguje
istniejącą własność kapitalistyczną, a więc naszym głównym
zadaniem jest przyczynić się do obalenia własności kapitali­
stycznej i ustanowienia własności socjalistycznej. R to oznacza,
że teoria Bernszteina, która głosi że zapom nieć należy o s o c ­
jalizmie, jest z gruntu sprzeczna z wym ogam i rozwoju e k o n o ­
m ic z n e g o — przyniesie ona proletariatowi szkodę.
„Rozwój e k o n o m ic z n y ustroju kapitalistycznego dowodzi
nadto, że produkcja w sp ółczesn a rozszerza się z dnia na dzień,
że nie mieści się w granicach p oszczególnych miast i gubernii,
że nieustannie granice te łam ie i ogarnia terytorium całego
p a ń s t w a —a więc powinniśm y z zadowoleniem powitać r o z s ze­
rzenie produkcji i jako p o d s ta w ę przyszłego socjalizmu uznać
nie oddzielne miasta i gminy, lecz całe i niepodzielne terytorium
państwa, które w przyszłości rozszerzać się będzie oczywiście
coraz bardziej i bardziej. R to oznacza, że nauka Kropotkina,
zamykająca przyszły socjalizm w ramach oddzielnych miast
i w sp ó lno t, jest sprzeczna z interesami potężnego rozszerzenia
produkcji — przyniesie ona proletariatowi szkodę.
„Walczyć o szerokie pojm owanie życia socjalistycznego, jako
0 cel g ł ó w n y — oto jak powinniśmy służyć proletariatowi.
„Taki oto jest druqi w n iosek praktyczny z nauki teoretycznej
Marksa" (str. 339).
W tym sa m y m rozdziale Stalin stosując marksistowską
m e t o d ę dialektyczną i teorię materializmu do oczekiw anego
krachu kapitalizmu i do rozwoju przyszłego społeczeństwa,
naukowo uzasadnia konieczność rewolucji socjalistycznej, która
powinna zacząć się od zagarnięcia władzy przez proletariat
1 wprowadzenia dyktatury socjalistycznej proletariatu. Stalin
wskazuje, że dla osiągnięcia tego celu konieczne jest zorgani­
zowanie proletariatu, jego ścisłe zespolen ie i zjednoczenie,
należy tworzyć silne organizacje proletariackie i dbać o ich
nieustanny wzrost.
Jakie formy powinny przybrać organizacje proletariatu?
Najbardziej ro z p ow szech n ion e i m a so w e organizacje, to
związki zaw od ow e i spółdzielnie robotnicze (przeważnie s p ó ł ­
dzielnie produkcyjno-konsumcyjne). Zarówno związki za w o d o ­
we jak i sp ółd zieln ie n ie zb ed n e są dla proletariatu jako
środek organizowania mas proletariatu.
„Same związki zaw o d o w e i spółdzielnie nie mogą jednak
zaspokoić organizacyjnych potrzeb walczącego proletariatu —
198 PIERW SZY TOM D ZIEL JÓ Z E F A STALINA

pisze Stalin. — A to dlatego, że w s p o m n ia n e organizacje

nie m o g ą wyjść poza ramy kapitalizmu, a lb ow iem ich celem
jest p o l e p s z e n i e sytuacji r o b o tn ik ó w w ramach kapitalizmu.
Robotnicy chcą jednak całkowitego wyzwolenia z niewoli k a­
pitalistycznej, chcą oni te właśnie ramy rozbić, a nie tylko
obracać się w ramach kapitalizmu. A zatem konieczna jest
jeszcze taka organizacja, która zgrom adzi w ok ół siebie uświa­
d o m i o n e e le m e n ty s p o ś ró d robotników w s z y s t k i c h za ­
w o d ó w , przekształci proletariat w klasę u św iadom ion ą i jako
główny cel postawi przed sob ą obalenie ustroju kapitalisty­
cznego, przygotowanie rewolucji socjalistycznej.
„Organizacją taką jest socjaldem okratyczna partia proleta
riatu.
„Partia ta winna być partią klasową, całkowicie niezależną
od innych partii — a to d la teg o, że jest ona partią klasy pro­
letariuszy, którzy wyzwolenia s w e g o d ok o n a ć m o g ą tylko
własnymi rękami.
„Partia ta winna być partią rewolucyjną — a to dlatego, że
wyzw olenie robotników jest m ożliwe tylko drogą rewolucyjną,
przez socjalistyczną rewolucję.
„Partia ta winna być partią międzynarodową, wrota jej muszą
być otwarte dla k a żd ego u ś w ia d o m io n e g o proletariusza —
a to dlatego, że wyzwolenie robotników, to problem nie naro­
dowy, lecz s p o łe c z n y , mający jedn ak ow e znaczenie zarówno
dla proletariusza — Gruzina, jak dla proletariusza rosyjskiego
i dla proletariuszy innych n arod ow ości" (str. 3 5 5—356).
Stalin odkrywa g łęb o k ą teoretyczną p o d sta w ę n a u k o w ego
socjalizmu wskazując, że w przeciwieństwie do utopistów
Marks widział rękojm ię wyzwolenia ludzkości w rozwoju sił
wytwórczych oraz w walce klasowej.
Stalin pisze:
„P od staw ą t e o r e t y c z n ą socjalizmu n aukow ego jest
teoria materializmu Marksa —Engelsa. Z punktu widzenia tej
teorii rozwój życia sp o łe c z n e g o jest całkowicie określony
przez rozwój sił wytwórczych. Skoro po ustroju obszarniczo-
p ańszczyźnianym nastąpił ustrój burżuazyjny, to „zawinił" tu
rozwój sił wytwórczych, który sprawił, że p o w sta n ie ustroju
burżuazyjnego stało się nieuniknione. Lub jeszcze: skoro po
w s p ó łc z e sn y m ustroju burżuazyjnym nieuchronnie nastąpi
ustrój socjalistyczny, to dlatego, że wymaga te g o rozwój
w sp ółczesn ych sił wytwórczych. Stąd wynika historyczna k o ­
n ieczn o ść zburzenia kapitalizmu I wprowadzenia socjalizmu.
Stąd też wynika owa teza marksistowska, że ideałów swych
 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 199

pow inn iśm y szukać w dziejach rozwoju sił wytwórczych, nie

zaś w głowach ludzkich.
„Taka o to jest t e o r e t y c z n a podstawa „M a n i f e s t u
Komunistycznego*4 Marksa-Engelsa (str. 360).
1 dalej:
„Podstawą t a k t y c z n ą socjalizmu n a uk ow eg o jest nauka
o nieprzejednanej walce klasowej, jest ona bowiem n a j*
l e p s z ą bronią w rękach proletariatu. Walka klasowa prole­
tariatu jest orężem, przy którego p o m o c y proletariat z d o b ę ­
dzie władzę polityczną i następnie wywłaszczy burżuazję, aby
wprowadzić socjalizm.
„Taka o t o jest podstawa t a k t y c z n a socjalizmu nauko­
wego, w y ło żo n eg o w „Manifeście" Marksa-Engelsa (str. 361).
Stalin s to su je m arksistowską m etod ę dialektyczną i teorią
materializmu również do rozwoju przyszłego sp o łeczeń stw a —
sp o łe cze ń stw a k o m u n isty czn eg o, charakteryzuje g łów n e cechy
pierwszej i wyższej fazy komunizmu, wskazując że warunkiem
przejścia do fazy wyższej są ,,rozwinięte w dostatecznej mierze
siły wytwórcze i socjalistyczna świadomość ludzi, ich so c ja ­
listyczne wychowanie".
„Rozwojowi w sp ółczesn ych sił wytwórczych stoi na prze­
szkodzie istniejąca własność kapitalistyczna, lecz jeśli zważyć*
że w przyszłym społeczeństw ie własności tej nie będzie —
to jasne jest s a m o przez się, że siły wytwórcze wzrosną dzie­
sięciokrotnie. Nie należy również zapominać tej ok oliczn ości,
że w przyszłym sp ołeczeństw ie setki tysięcy ob ecn ych dar­
mozjadów, a także bezrobotni zabiorą się do pracy i zasilą
szeregi pracujących, co znacznie posunie naprzód rozwój sił
wytwórczych. Co do „dzikich* uczuć i poglądów ludzkich, to
nie są o n e znowu tak wieczne, jak to niektórzy przypuszczają.
Był okres, okres komunizm u pierwotnego, gdy człowiek nie
uznawał własności prywatnej; nadszedł okres produkcji indywi­
dualistycznej, gdy własność prywatna opanowała uczucia i ro­
zum ludzki; nadchodzi nowy okres, okres produkcji socjali­
stycznej — i cóż w tym będzie dziwnego, jeżeli rozumem
ludzkim i uczuciami owładną dążenia socjalistyczne? Czyż
byt nie określa „uczuć" i p oglądów ludzi?" (str. 346).
Stalin podsum uwując wnioski z tego co powiedział o zwią­
zku socjalizmu proletariackiego z światopoglądem marksi­
stow sk im , pisze;
„Nie na s e n ty m e n ta ln y ch uczuciach, nie na abstrakcyjnej
„sprawiedliwości", nie na miłości do proletariatu, lecz na w y­
200 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z E F A STALINA

żej przytoczonych p odstaw ach naukowych opiera się socjalizm

proletariacki.
O to dla czeg o proletariacki socjalizm zwie się również „ so ­
cjalizm em naukowym", (str. 349).
Praca Stalina A n a r c h iz m , czy socjalizm? jest o g ro m n y m
w k ła d e m w n iesionym do teorii marksizmu • leninizmu, wkła­
d e m w dzieło opracowania podstaw teoretycznych partii b ol­
szewickiej.
*
* *
Od o w eg o czasu, gdy Stalin tworzył swoje prace zawarte
w pierwszym to m ie jego Dzieł, klasa robotnicza Rosji i partia
bolszewicka przebyły ogrom ną drogę rozwojową.
O b ecn ie klasa robotnicza Związku Radzieckiego jest siłą
przodującą, kierującą rozwojem społeczeństw a i dokonującą
wielkiego twórczego dzieła, którego niezdolna byłaby d okon ać
żadna z t.zw. „wyższych k la s“ w całych dziejach społeczeństwa.
W spólnie z klasą robotniczą, kierując nią, przeszła pełną
chwały drog ę w sw oim ruchu naprzód jej wielka partia —
partia Lenina-Stalina.
W latach 1901 — 1907 partia bolszewicka zakładała swoje
podstawy organizacyjne i tworzyła swoją id eologię i politykę.
O b e c n ie , partia b olszew icka odniósłszy całkowite zwycięstwo
nad wszystkim i wrogami narodu i doprowadziwszy klasę r o ­
botniczą i w szystkich pracujących Związku Radzieckiego do
zw y cięsk ieg o socjalizmu, cie s z y się zasłużonym zaufaniem
i bezgraniczną miłością c a łeg o narodu radzieckiego i miłują­
cych p o kój n aro d ó w świata.
W ciągu tych lat, które upłynęły od czasu, g d y pod k ie­
rownictwem Lenina zakładano podwaliny partii bolszewickiej,
teoria i id e o lo g ia bolszewizmu również przeszły wielką i pełną
p ow od zen ia drogę. Kontynuując opracowyw anie teorii i i d e o ­
logii bolszewizmu, genialny Lenin stworzył nową, zakończoną
teorię rewolucji socjalistycznej. W szechstronnie rozwijając naukę
o dyktaturze proletariatu, Lenin nakreślił g łó w n e wytyczne
zbudow ania socjalizm u w Związku Radzieckim. Kontynuując
naukę i dzieło Lenina wielki Stalin rozwijał naukę marksi­
s to w sk o -len in o w sk ą, wzbogacając ją genialnym i ideami o dro­
gach i sp o s o b a c h stworzenia radzieckiego ustroju s p o łe c z n e g o ,
0 rozwinięciu i u m o c n ie n iu radzieckiego ustroju państw ow ego.
O becnie wiedza m arksistow sko-leninow ska została wzbogacona
w nową naukę, naukę o prawach budowania socjalizmu
1 państwa socjalistyczn ego, o prawach budowam a komunizmu.
 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA 201

Historia klasy robotniczej Rosji i jej partii bolszewickiej po­

kazuje nam zwycięski rozwój praktyki rewolucyjnej, wzboga
ce n ie jej nowymi wielkimi osiągnięciam i i zdobyczami teorii
marksistowsko-leninowskiej. Rzecz jasna, że takiego rozwoju
kroczących o b o k siebie teorii i praktyki niep odob n a uważać
za przypadkowy. Jest to wyraz niezmiennej zgodności z prawami
rozwoju, charakteryzujący partię proletariatu i jej wielkich
w o d zó w Lenina i Stalina. Stalin wskazywał w swym artykule,
napisanym z okazji 50-lecia urodzin Lenina, że historia zna
różnego rodzaju wodzów. Zna wodzów praktyków, którzy
są jednak słabymi teoretykami. Imion tych wodzów nie za­
po m ina się szybko. „Lecz — pisał Stalin — ruch jako całość
nie m oże żyć tylko wspomnieniami: potrzeba mu jasnego celu
(programu) i twardej linii (taktyki).
„Są w od zow ie innego rodzaju. Wodzowie w czasie pokoju,
mocni teoretycznie, lecz słabi w pracy organizacyjnej i w pracy
praktycznej. Tacy w od zo w ie cieszą się p o w o d z e n ie m tylko
w górnych warstwach proletariatu, i to tylko do pew n ego
czasu. Z n a d ejściem epoki rewolucyjnej, gdy od wodza wy­
maga się haseł rewolucyjnych, praktycznych, teoretycy s c h o ­
dzą ze sceny, ustępując miejsca nowym ludziom. Takimi
teoretykami np. byli Plechanow w Rosji, Kautsky w N iem ­
czech.
„Aby utrzymać się na stanowisku wodza rewolucji proleta­
riackiej i partii proletariackiej należy łączyć w jednej o s o b ie
teoretyczną siłę z praktyczno-organizacyjnym doświadczeniem
ruchu proletariackiego*'. („O Leninie", str. 12).
Takim wodzem był Lenin, takim w o d zem jest Stalin. Łą­
cząc geniusz organizacyjny i geniusz myśliciela, wielki Stalin
oświetla drogę narodowi radzieckiemu i jest źródłem jego
natchnień w walce o dalszy rozkwit ojczyzny socjalizmu.

Prze/, z rosyjskiego N. K. i W. M.
 L E N IN I ST A L IN
(zestawienie bibliograficzne)
I. Twórczość: a) Lenin, b) S t a l in , c) Lenin i Stalin.
II. Li teratu ra dol:ola twó rczości: a) Lenina, b) Stalina,
c) Le n in a i Stalina.
III. Ży cie i dz iałaln ość: a) Lenina, b) Stalina, c) Le n in a i Stalina.

W ZSRR wydano w latach 1917—1949 dzieła klasyków mark­

sizmu — leninizmu w 101 językach, w og ó ln y m nakładzie
794.000.000 egzemplarzy.
W P o lsce Ludowej w latach 1945—1949 dzieła klasyków mark­
s i z m u — leninizmu osiągnęły og óln y nakład 13.411.440 e g z e m ­
plarzy. W tej liczbie s a m e prace Lenina i Stalina obejmują
8.614.440 egzemplarzy. Nakłady utworów Lenina i Stalina, w y­
danych w P olsce z okazji 70 rocznicy urodzin Stalina, wynoszą
1.575.000 egzemplarzy.
Zestawienie niniejsze, o p racow an e przez Bibliotekę KC PZPR,
obejm ując okres wydawniczy od 1940 r. do końca r. 1949,
p o d a je wszystkie wydawnictwa polskie a z rosyjskich tylko te,
które są d o s tę p n e w Polsce.
W o b ec braku znaków diakrytycznych, tytuły prac rosyjskich
p o d a n o w transkrypcji, stosow anej w Biuletynie Biblio graj icz-
n y m Biblioteki KC PZPR
Skróty w nazwach firm n a k ł a d o w y c h :
Gdat — Gospolitizdat
KiW — „Książka i Wiedza"
Ks — „ Książka “
MG — „Mołodaja Gwardia"
Pol*dat — Politizdat pri CK WKP (b)
WL — W ydawnictwo Literatury w Językach Obcych
WL — W siesojuznoje Lekcijnoje Biuro
WO — Wsiesojuznoje O bszczestwo po raspostranenii po-
liticzeskich i naucznych znanij.
WPSz — Wysszaja Partijnaja Szkoła
 LENIN I STALIN 203

I. TWÓRCZOŚC
a) LENIN

Dzieła. Przekład z czwartego wydania rosyjskiego. Tom 14.

Materializm a empiriokrytycyzm. W-wa 1949, KiW s. 429
Dzieła wybrane w dw óch tomach. Moskwa 1948, WL. s. 1036
i 1034
Soczinienia. Izdanie czetwiertoje. Moskwa 1941/1949, Gdat
t. 1. 1 8 9 3 - 1 8 9 4 s. 513
t. 2. 1 8 9 5 - 1 8 9 7 s. 535
t. 3. Razwitie kapitalizma w Rossiji s. 531
t. 4. 1898—apriel 1901 s. 438
t. 5. 1901—fewral 1902 s. 528
t. 6. Janwar 1902 —awgust 1903 s. 513
t. 7. Sientiabr 1903 —diekabr 1904 s. 538
t. 8. Janw ar— ijul 1905 s. 575
t. 9. Ijuń—nojabr 1905 s. 463
t. 10. Nojabr 1905— ijuń 1906 s. 519
t. 11. Ijuń 1906—janwar 1907 s. 467
t. 12. Janwar —ijuń 1907 s. 495
t. 13. Ijuń 1907—apriel 1908 s. 491
t. 14. 1908 Materializm i empiriokriticyzm s. 367
t. 15. Mart 1 9 0 8 —awgust 1909 s. 479
t. 16. Sientiabr 1909 —diekabr 1910 s. 447
t. 17. Diekabr 1 9 10 —apriel 1912 s. 563
t. 18. Apriel 1912 — mart 1913 s. 610
t. 19. Mart-diekabr 1913 s. 559
t. 20. Diekabr 1913—awgust 1914 s. 571
t. 21. Awgust 1914 —diekabr 1915 s. 455
t. 22. Diekabr 191!?-ijul 1916 s. 375
t. 23. Awgust 1916 —mart 1917 s. 403
t. 24. Apriel — ijul 1917 s. 579
t. 25. Ijuń—;sientiabr 1917 s. 509
Izbrannyje proizwiedienia (w dwóch tomach). Moskwa 1943,
Gdat s. 801, 775
Agrarnaja programma socjałdemokratii w pierwoj russkoj re­
wolucji 1905—1907 godow. Moskwa 1949, Gdat s. 199
Aprielskije tiezisy. Moskwa 1947, Gdat s. 77
Bolszewiki dołżny wziat’ włast’. Leningrad 1940, Gdat s. 38
204 LENIN I STALIN

C h ron ołogiczesk ije tablicy k istorii imperializma. M oskwa 1940,

Gdat s. 68
Co robić? Palące zagadnienia naszego ruchu. Warszawa 1948,
Ks. s. 215
Czto diełat'? N ab olew szyje woprosy naszewo dwiżenia. Mos­
kwa 1944, Gdat s. 150
Czego d o w ió d ł sąd nad socjald em okratyczn ą frakcją rob o t­
niczą. Moskwa 1941, WL. s. 11
*Czto takoje „druzja naroda* i kak oni wojutut protiw socjał-
dem okratow . Leningrad 1948
9 janwaria. Moskwa 1941, Poldat s. 36
Dwie taktyki socjaldemokracji w rewolucji demokratycznej.
Warszawa 1949, KiW s. 142
Dwie taktiki socjałdemokratii w demokraticzeskoj rewolucji.
Moskwa 1947
Dziecięca choroba „lewicowości" w kom unizm ie. Warszawa 1949,
KiW s. 108
Dietskaja bolezń „lewizny" w k om m unizm ie. Leningrad 1947,
Gdat s. 87
E konom ika i polityka w e p o c e dyktatury proletariatu oraz
inne artykuły z lat 1918— 1923. Warszawa 1949, Kiw s. 85
Ekonomika i polityka w e p o ch u diktatury proletariata. Moskwa
1945, Gdat s. 12
E k o n o m ic zesk o je sodierżanije narodniczestwa i kritika jewo
w knigie G. Struwe. Leningrad 1948, Gdat s. 179
Fiłosofskije tietradi. Moskwa 1947, Gdat s. 469
Fridrych Engels. Moskwa 1940, Gdat s. 11
Grozjaszczaja katastrofa i kak s niej borotsia. Moskwa 1947,
Gdat s. 46
Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu. Warszawa
1948, s. 128

* Patrz: M ał a B i b l i o t e c z k a M a r k s i z m u - L e n i n i z m u Nr 2
 LENIN I STALIN 205

Imperializm kak wysszaja stadia kapitalizma (Popularnyj oczerk).

Leningrad 1947, Gdat s. 111
Imperializm i rozłam w socjalizmie. Mała B-czka Marksizmu*
Leninizmu Nr 1.
Iwan Wasylewicz Babuszkin. Moskwa 1940, Politizdat s. 8
Kak organizow at’ sorewnowanije. Moskwa 1944
Karol Marks. Warszawa 1948, Ks. s. 35
K charaktieristikie e k o n o m i c z e s k o w o romantizma (Sismondi
i naszi otieczestw iennyje sismondisty). Moskwa 1940,
Gdat s. 126
K dierewienskoj biednotie. Objasnienija dla krestian czewo
chotiat socjaldemokraty. Moskwa 1940, Gdat s. 94
K godow szczinam Wieiikoj Oktiabrskoj Rewolucji. Moskwa
1940, Gdat s. 95
K m ieżdu n aro d no m u dniu rabotnic. Moskwa 1941, Gdat s. 62
Kriticzeskije zamietki po nacjonalnemu woprosu. Leningrad
1949, Gdat s. 40
Marks, Engels, Marksizm. W w a 1949, KiW s. 492
Marksizm a rewizjonizm. W-wa 1948, Ks. s. 62
Materializm a empiriokrytycyzm. W-wa 1950, KiW s. 433
Matierializm i emplriokriticyzm. Moskwa 1948, Gdat s. 352
Oczerednyje zadaczi sowietskoj własti. Moskwa 1944, Gdat s. 80
O diekabrskom w oorużennom wozstanii 1905 goda. Sbornik.
Moskwa 1940, Politirdat s. 120
O k o m u n ie paryskiej. W wa 1949, KiW s. 86
O kooperacji. Moskwa 1948, Gdat s. 10
O „krestianskoj reformie" 1861 g. Moskwa 1940, Gdat s. 94
O Lenskich sobytiach. Moskwa 1941, Pol-dat s. 63
O literaturze. Artykuły i fragmenty. W-wa 1947, Ks. s. 47
* 0 łozungie Sojediniennych Sztatow Jewropy. Moskwa 1940,
Pol-dat s. 24
* 0 nacjonalnoj gordosti Wielikorussow. Moskwa 1948, Gdat s. 7

* Patrz. M ał a B i b l i o t e c z k a M a r k s i z m u - L e n i n i z m u Nr 15
206 LENIN I STALIN

O państwie. Wykład w y g ło s z o n y na uniwersytecie im. Swier-

dłow a 11.VII.1919. W-wa 1949, KiW s. 27
O gosu darstw ie. Moskwa 1949, Gdat s. 20
O s o c ja lis tic z e s k o m gosudarstwie i so w ietsk o j demokratii.
Moskwa 1947, Gdat s. 670
O spółd zielczo ści. Wyjątki z dzieł, artykułów i m ó w W. 1. Lenina.
W-wa 1949, Centr. Zw. Spółdz. s. 97
Ot kakow o nasledstwa my otkazywajemsia. Leningrad 1947
O zadaczach proletariata w dannoj rewolucji. Moskwa 1940,
Gosizdat s. 14
O zaszczitie s o c ja łd e m o k r a tic z e s k o w o otieczestw a. Moskwa
1945, Gdat s. 171
O zn a czen iu Rewolucji Październikowej. Moskwa 1948, s. 20
O związkach zaw od o w y ch. W-wa 1948, Ks. s. 168
Pamięci Hercena. O dum ie narodowej Wielkorusów. W-wa 1945
Ks. s. 19
Państwo i rewolucja. Nauka marksizm u o państwie i zadania
proletariatu p o d c z a s rewolucji. W-wa 1949, KiW s. 135
G osudarstw o i rewolucja. (Jczenije marksizma o gosudarstwie
i zadaczi proletariata w rewolucji. Moskwa 1948, Gdat
s. 198
Pierwoje maja. Moskwa 1941, Gdat s. 55
Pisma iz daleka. Moskwa 1949, Gdat s. 52
Po p ow od u tak n azyw ajom ow o woprosa o rinkach. Leningrad
1948, Gdat s. 50
Rasskaz o II sjezdie RSDRP. Moskwa 1949, Gdat s. 19
Razwitie kapitalizma w Rossiji. Process obrazowanija wnutrien-
niow o rinka dla krupnoj promyszlennosti. Leningrad 1947
Referat o rewolucji 1905 r. W-wa 1949, KiW s. 30
Rewolucja proletariacka a renegat Kautsky. W-wa 1949, KiW
s. 132
Proletarskaja rewolucja i renegat Kautskij. Leningrad 1947
 LENIN I STALIN 207

Statii i rieczi (1922 — 1923). Moskwa 1947, Gdat s. 123

Szag w pieriod, dwa szaga nazad. Krizis w naszej partii. Mos-
skwa 1948, Gdat s. 117
Tezisy i dokład o burżuaznoj diemokratii i diktaturie proleta-
riata. Mińsk 1940, Gosizdat s. 15
*Tri istocznika i tri sostawnych czasti marksizma. Moskwa
1948, Gdat s. 15
Wielikij poczin. O g er o iz m ie raboczich w tyłu. Moskwa 1946,
Gdat s. 43
Wojna a rewolucja. Odczyt wygłoszony 27(14) maja 1917.
Moskwa 1940, WL. s. 30
Zadania s ocja ld em o k r atów rosyjskich. W-wa 1949, KiW s. 32
Zadaczi russkich Sociał-demokratow. Moskwa 1948, Gdat s. 47
Zadania związków młodzieży. Przemówienie wygł. na 111 ogól-
norosyjskim zjeździe Komunistycznego Związku Młodzieży
Rosji 2.X.1920. W wa 1949, „Masza Księgarnia** s. 33
Zadaczi sojuzow m o ło d io ży. Riecz na Ul wsierossijskom Sjezdie
Rossijskowo K om m unisticzeskow o Sojuza Mołodioży
2 oktiabria 1920 g. Moskwa 1948, MG s. 22

b) STALIN

Dzieła. Przekład z wydania ^rosyjskiego. W-wa 1949, KiW

t. 1. 1901 — 1907 s. 436

t. 2. 1 9 0 7 - 1 9 1 3 s. 435

Soczinienija. Moskwa 1946/49, Gdat

t. 1. 1 9 0 1 - 1 9 0 7 s. 427
t. 2 1 9 0 7 - 1 9 1 3 s. 427
t. 3. 1917 m a r t—oktiabr s. 427
t. 4. 1917 nojabr— 1920 s. 487
t. 5. 1921.1923 s. 446
t. 6. 1924 s. 430
t. 7. 1925 s. 423

* Patrz: M a ł a B i b l i o t e c z k a M a r k s i z m u - L e n i n i z m u Nr 1
208 LENIN I STALIN

t. 8. 1926 ja n w a r— nojabr s. 406

t. 9. 1926 diekabr— 1927 ijul s. 383
t. 10. 1927 a w g u s t— diekabr s. 399
t. 11. 1928 m a r t — 1929 s. 381
t. 12. 1929 apriel —1930 ijuń s. 397
*
★ *
Anarchizm czy socjalizm . Warszawa 1949, KiW
Anarchizm iii socjalizm. Moskwa 1949, Gdat s. 62
Do młodzieży. Warszawa 1949, KiW s. 47
O zadaczach K o m s o m o ła . Moskwa 1947, MG s. 38
O zadaczach m ołod ioży. Riecz na VIII w siesoju zn om sjezdie
WLKSM 16 maja 1928 r. Nowosybirsk 1943, MG s. 16
24 rocznica Wielkiej Październikowej Rewolucji Socjalistycznej.
Moskwa 1944, WL.
25 rocznica Wielkiej Październikowej Rewolucji Socjalistycznej.
Moskwa 1943, WL.
26 Rocznica Wielkiej Październikowej Rewolucji Socjalistycznej.
M osk w a 1943, WL s. 39
27 rocznica Wielkiej Październikowej Rewolucji Socjalistycznej.
Moskwa 1944, WL s. 32
27 god ow szczina Wielikoj Oktiabrskoj Socjalisticzeskoj Rewo*
lucji. M oskwa 1944, s. 30
lnterwiu s k o r e s p o n d e n t o m „Prawdy" o tn ositieln o rieczi g-na
Czerczilia 13 marta 1946 g. Moskwa 1946, G-dat s. 13
Itogi pierwoj piatiletki. Leningrad 1947
Kak ponim ajet socjałdem okratia nacjonalnyj wopros. Moskwa
1940, Gdat s. 124
Klasa proletariuszy i partia proletariuszy. Warszawa 1949>
KiW s. 15
Kłass proletariew i partia proletariew. Po p o w o d u pierwowo
punkta ustawa partii. Leningrad 1940, Gdat s. 15
Lenin a kwestia sojuszu ze średniakiem. W od pow iedzi to ­
warzyszom k ołch oźn ik om . Przem ów ienie na pierwszym
w szech zw iązk ow ym zjeździe k o łch o źn ik ów przodowników
pracy. W-wa, 1949, KiW s. 67
 LEM IN I STALIN 209

Londonskij sjezd Rossijskoj Sociał-demokraticzeskoj Raboczej

Partii. Moskwa 1945, Gdat s. 23
Marksizm a kwestia narodowa. W-wa 1945, Ks s. 62
Marksizm a kwestia narodowa. Kwestia narodowa a leninizm.
W-wa 1949, Ki W s. 110
Marksizm a kwestia narodowo-koloniaina. Zbiór artykułów.
W-wa 1949, KiW s. 391
Marksizm i nacjonalnyj wopros. Moskwa 1948, Gdat s. 63
Międzynarodowy charakter Rewolucji Październikowej. Na d zie­
sięcio lecie Października. W-wa 1949, KiW s. 22
Nowaja ob stan ow k a —now yje zadaczi choziajstwiennowo stroi-
tielstwa. Moskwa 1940, G-dat s. 24
O projekcie konstytucji ZSRR. Referat na nadzwyczajnym
VIII Wszechzwiązkowym Zjeździe Rad 25 listopada 1936 r.
W wa 1949, KiW s. 48
O projektie konstitucji Sojuza ZSRR. Moskwa 1947, ..Moskow-
skij Raboczij" s. 31
Oktiabrskaja Rewolucja i taktika russkich kommunistow. Mos­
kwa 1948, Gdat s. 36
O Leninie. W-wa 1949, KiW s. 49. Moskwa 1947
O matierializmie dialektycznym i historycznym. W-wa 1949,
KiW s. 43
O dialekticzeskom i istoriczeskom matierializmie. Moskwa 1948,
Gdat s. 35
O podstawach leninizmu. Przyczynek do zagadnień leninizmu,
W wa 1949, KiW s. 116
Ob o sn ow ach leninizma. Moskwa 1949
O rabotie w dierewnie. Riecz na obiedinionnom plenumie CKK
i CK WKP(b) 11.1.1933 Leningrad 1947, Lenizdat s. 20
O trzech cechach charakterystycznych Armii Czerwonej. W-wa
1949, „ Prasa Wojskowa" s. 15
O triech o so b ie n n o stia ch Krasnoj Armii. Moskwa 1940, Parti-
zdat s. 8

Przegląd B iblioteczny. XVII. 1949. Zeszyt 3—4 14

210 LENIN I STALIN

O wielkiej wojnie narodowej Związku Radzieckiego. W-wa

1949, „Prasa Wojskowa" s. 211
O wielikoj o tieczestw ien n o j wojnie S o w ietsk o w o Sojuza. M o s ­
kwa 1946, Gdat s. 159
O zadaczach chozjajstwiennikow. Moskwa 1940, Gdat s. 14
Pism o tow. Iwanowa i otwiet tow. Stalina. Moskwa 1940.
Partizdat s. 15
P o d ż e g a c z o m wojny — odpow iedź. 2 wywiady. W-wa 1946,
Ks. s. 14
P rzem ówienie w Pałacu Kremlowskim na uroczystości p r o m o ­
wania ak a dem ikó w Armii O e r w o n e j 4 maja 1935 r. Prze­
m ówienie na pierwszej wszechzwiązkowej naradzie s ta ­
c h a n o w c ó w 17 listopada 1935 r. W-wa 1949 KiW s. 31
Riecz w Kremlowskom Dworce na wypuskie ak a d em ik ów
Krasnoj Armii 4 maja 1935 g. Moskwa 1946, Gdat s. 14
Riecz na pierwom w siesoju zn om sow ieszczan ii stach a n o w cew .
Leningrad 1948
Przem ówienie na przedwyborczym zebraniu Stalinowskiego
okręgu w yb orczego Moskwy 11.XII.1937 r. Moskwa 1945,
WL s. 15
Riecz na priedwybornom sobranii izbiratielej Stalinskowo
izbiratielnowo Okruga g. Moskwy 11.XII.1937 g. Moskwa,
Gdat s. 14
Przemówienie w y g ło s z o n e 9 lutego 1946 r. na zebraniu przed­
wyborczym Stalinowskiego Okręau w yborczeqo Moskwy.
W-wa 1946, Ks s. 25
Riecz na priedwybornom sobranii izbiratielej Stalinskowo izbi­
ratielnowo Okruga g. Moskwy 19.11.1946 g. Moskwa 1946,
Gdat s. 23
Riecz na sowieszczanii pieredowych kombajnierow i kombajnie-
rok 1 dekabria 1934 g. Moskwa 1945, Partizdat s. 15
Riecz na pierwom wsiesojuznom sjezdie kołchoźnikow-udar-
nikow 19 fiewrala 1933 g. Moskwa 1946, Gdat s. 18
Otczotnyj dokład XVII sjezda Partii o rabotie CK WKP(b).
M oskwa 1948, Gdat s. 77
 LENIN I STALIN 211

Otczotnyj dokład na XVIII sjezdie Partii o rabotie CK WKP(b).

10 marta 1939 g. 1947, Gdat s. 76
S ocjald em ok ratyczn a partia Rosji i jej najbliższe zadania.
W-wa 1949, KiW s. 24
Zagadnienia Leninizmu, wyd. czwarte. W-wa 1949, KiW s. 564
Woprosy Leninizma. Moskwa 1947, Gdat s. 611
Wybór d o k u m e n tó w w sprawie polskiej. W-wa 1949, KiW s. 27
Zapis biesiedy tow. J.W. Stalina s diejatiełem respublikanskoj
partii SSzft G aroldom S ta ssen em 9 apriela 1947 g. S i m ­
feropol 1947. Krymizdat s. 22

c) LENIN 1 STALIN

Klasycy marksizmu leninizmu o walce partyzanckiej (Zbiór m a ­

teriałów). Lublin 1945, Ks s. 109
Klasycy marksizmu-leninizmu o reakcyjnym prusactwie. Lu­
blin 1945, Ks
Lenin W. 1. i Stalin J. W., Ob Oktiabrskoj Rewolucji. Moskwa
1945, Gdat s. 270
Lenin W. 1. i Stalin J. W., O Ienskich sobytiach. Moskwa 1941,
P ol-d at s. 62
Lenin i Stalin o partijnom stroitielstwie. Statii, rieczi i doku­
menty (w dwóch tom ach). Moskwa 1941, Gdat s. 829
Lenin W. I. i Stalin J. W., O pieczati. Sbornik statiej. Riqa
1947, s. 93
Lenin i Stalin o profsojuzach (w d w óch tomach). Moskwa 1940,
Profizdat s. 537 i 702
Lenin W. I. i Stalin J. W., o Jakowie Michajłowiczu Swierdłowie.
Moskwa 1940, Gdat s. 14
Lenin W. 1. i Stalin J. W. o socjalisticzeskom gosudarstwie
i so w ietsk oj demokratii. Moskwa 1947, Gdat s. 670
Lenin i Stalin o trudie. Moskwa 1940, Profizdat s. 631
Lenin 1. W. i Stalin J. W. o współzaw odnictw ie pracy. W-wa
1949, KiW s. 100
212 LENIN I STALIN

Lenin W. I. i Stalin J. W. o spółdzielniach produkcyjnych

na wsi. W-wa 1949, KiW s. 213
Lenin W. I. i Stalin J. W. o zaszczitie socjalisticzesk ow o otie-
czestwa. Moskwa. 1945, Gdat s. 171
Mała Biblioteczka Marksizmu-Leninizmu. Materiały do stu d io ­
wania historii WKP(b) Nr 1 —15, 26. W-wa 1949, KiW
Nr 1.
Engels F. — Mowa nad grob em K. Marksa
Lenin W. 1. — Losy historyczne nauki K. Marksa. — Trzy źródła
i trzy części sk ład ow e marksizmu. — Przemówienie na
uroczystości odsłonięcia pomnika K. Marksa i Engelsa 7 li­
stopada 1918 r. — Marksizm a rewizjonizm
Stalin J. W. — Imperializm a rozłam w socjalizmie. — Lenin jako
organizator i wódz RKP. — Rozm owa z pierwszą am ery­
kańską delegacją robotniczą, s. 78
Nr 2.
Lenin W. 1. — Z książki: „Kto to są , przyjaciele ludu" i jak
oni walczą przeciwko socjaldem okratom?". — Protest
rosyjskich socjaldem okratów, s. 35
Nr 3.
Zeszyt 1. Lenin W. I. — Zadania socjaldem okratów rosyjskich,
s. 31 Zeszyt 2. Stalin J. W .— Socjal-demokratyczna Partia
Rosji i jej najbliższe zadania, s. 23
Nr 4. wydanie drugie uzupełnione
Lenin W. 1. — Kwestia narodowościowa w naszym programie.
Krótki zarys rozłamu w SDPRR. Stalin J. W. — Klasa p ro ­
letariuszy i partia proletariuszy, s. 39
Nr 5.
Lenin W. 1. — Referat o rewolucji 1905 r. s. 31
Nr 6.
Lenin W. 1. —Rewolucyjno-demokratyczna dyktatura proletariatu
i chłopstwa. — Trzeci Zjazd.— Walka proletariuszy i lokaj-
stw o burżuazji. s. 37
Nr 7.
Lenin W. 1. — Nasze zadania i Rada D elegatów Robotniczych. —
Proletariat a chłopstw o. — Socjalizm a ch łop stw o, s. 3 5
Nr 8.
Stalin J. W. — Chwila obecna a Zjazd Z jednoczeniowy Partii
Robotniczej, s. 30.
 LENIN I STALIN 213

Nr 9.
Stalin J. W. —Powstanie zbrojne a nasza taktyka. Lenin W. I.—
Nauki powstania m o s k ie w s k ie g o .—Wojna partyzancka, s. 36
Nr 10. V Zjazd SDPRR
Lenin W. I, — Referat o stosunku do partii burżuazyjnych.
Stalin J. W. — W sprawie zjazdu robotniczego, s. 31
Nr 11.
Lenin W. 1. — Na właściwą drogą. — Likwidacja likwidatorstwa. —
Rozbieżności w europejskim ruchu robotniczym, s. 34
Nr 12.
Lenin W. 1. — Do tow. Huysmansa. — O złamaniu jedności,
m a sk o w a n y m krzykami o jedności.
Nr 13.
Lenin W. 1. — Przypływ fali rewolucyjnej. — Sytuacja w SDPRR
a najbliższe zadania partii. — Stalin J. W. — Nakaz r o b o t­
ników petersburskich dla swego posła robotniczego. —
D z ie się cio le cie „Prawdy".
Nr 14.
Lenin W. 1. — Oportunizm i krach 11 Międzynarodówki.— Stalin
J.W. —O pewnych zagadnieniach historii bolszewizmu. s. 44
Nr 15.
Lenin W. 1. —O dumie narodowej Wielkorusów. —O haśle Stanów
Zjednoczonych Europy. — Rewolucyjny proletariat a prawo
narodów do s a m o o k reśle n ia. — Rewolucja socjalistyczna
a prawo narodów do sam o ok reślenia .
Nr 16.
Stalin J. — Międzynarodowy charakter Rewolucji Październi­
kowej. s. 16.

II. LITERATURA DOKOŁA TWÓRCZOŚCI

a) LENINA

J o w czu k M.— Leninizm pieredowaja kultura XX wieka. Moskwa

1946, WLB s. 34
Mejłach B. - Lenin i p rob lem y russkoj litieratury końca XIX
naczała XX w. lssledowanija i oczerki. Moskwa 1947,
Gdat s. 371
214 LEN IN I STALIN

Omelianowskij M. E. — Lenin i fizyka XX wieka. Moskwa

1947, Gdat s. 120
O publikacji litieraturnawo nasledstwa W. 1. Lenina za 20 let
(1924 — 1944). Moskwa, Gdat s. 51
Smirnow J . — Lenin o kulturie i o kulturnoj rewolucji. Stalin­
grad 1946, Obł. K nigoizdatielstwo s. 16
Wostrikow A. W. — Bor'ba Lenina protiw neokantianskoj re­
wizji marksizma w Rossiji. Moskwa 1949, Gdat s 233
Grigorenko A. G. — O knigie Lenina „Czto d ie ła t“ Moskwa
1949, WO s. 32
Kalinin M.l. — O rabotie W. 1. Lenina „Czto takoje "dru-
zia naroda" i kak oni wojujut protiw socjałdemokratow"
Moskwa 1946, Gdat s. 24
Pietrow S. M. — O rabotie W. 1. Lenina „Czto takoje „druzia
naroda" i kak oni wojujut protiw sociałdem okratow "
Moskwa 1949, WO s. 36

Bogdasarow A. S. —O knigie W. 1. Lenina „Dwie taktiki sociał-

demokratii w d em ok raticzesk oj rewolucji." Moskwa 1940,
Partizdat s. 68

Konsulnikow A. P. — O knigie W. 1. Lenina „Dwie taktiki

socjał-demokratii w dem okraticzeskoj rewolucji" Moskwa
1949, WO s. 40
Pietropawłowskij S. — O knigie W. 1. Lenina „Dwie taktiki
sociał-demokratii w dem okraticzeskoj rewolucji". Moskwa
1940, „Moskowskij Raboczij" s. 51
Jarosławskij E. — Kurs istorii WKP(b) Gława VII: Partia B o l­
szewików w period inostrannoj wojennoj interwencji
i grażdanskoj wojny. O rabotie W. I. Lenina „Dietskaja
bolezń J ew izny* w kom m unizm ie". Moskwa 1944, WPSz.
Zubok L. I. — O knigie W. I. Lenina „Dietskaja bolezń „le-
wizny" w kom m unizm ie". Moskwa 1948, WO s. 40
Arżanow M. A. — O knigie W. I. Lenina „Gosudarstwo i re­
wolucja". Moskwa 1948, WO s. 32
Kozłow W. G. — O rabotie Lenina „Imperializm kak wysszaja
stadia kapitalizma". Moskwa 1941, WPSz s. 45
 LENIN I STALIN 215

Lepotiew L. Fi. — K tridcatiletiu raboty W. I. Lenina . I m p e ­

rializm kak wysszaja stadia kapitalizma". Moskwa 1940,
WLB s. 32 -
Leontiew A. — O rabotie W. 1 Lenina „Imperializm kak
wysszaja stadia kapitalizma". Moskwa 1948, WO s. 60
Makarew A. D. — O proizwiedienii W. 1. Lenina „Matieriali;m
i empiriokriticyzm. Moskwa 1948, WPSz s. 25
Pozner W.M. — O knigie W. 1. Lenina „Matierializm i e m p i ­
riokriticyzm". Moskwa 1948, WO s. 30
Wasieckij G. — O knigie Lenina „Matierializm i empiriokriti­
cyzm". Moskwa 1946 Gdat s. 63
Wygodzkij S. L. — O knigie Lenina „Razwitie kapitalizma
w Rossiji". Moskwa 1941, WPSz s. 40
S tiep a n o w N. P. — O knigie Lenina „Szag wpieriod, dwa
szaga nazad". Moskwa 1949, WO s. 32
Lubimow S. P. — Riecz W. 1. Lenina na 111 Sjezdie Komso-
moła „Zadaczi Sojuzow mołodioży". Moskwa 1949,W O s 24

b) STALINA
Statii i matieriały w p o m o s z c z izuczajuszczim Soczinienia
J. W. Stalina. Tbilisi 1946, „Zaria Wostoka* s. 122
W p o m oszcz izuczajuszczim Soczinienia J. W. Stalina. Sbornik
statiej. M ołotow 1947 Obłizdat s. 234
Konsulnikow A. P. — Pierwyj to m Soczinienij J. W. Stalina.
Moskwa 1946, WLB s. 32
Konsulnikow A. P. — Wtoroj to m Soczinienij J. W. Stalina.
Moskwa 1946, WLB s. 32
Konsulnikow A. P. — Tretij tom Soczinienij J. W. Stalina.
Moskwa 1947, WLB s. 24
Pietrow S. — Czetwiortyj tom Soczinienij J. W. Stalina. Mo­
skwa 1947, WLB s. 32
Jowczuk M. — Piatyj to m Soczinienij J. W. Stalina Moskwa
1947, s. 22
Wolin B. M. — Szestoj tom Soczinienij J. W. Stalina. Moskwa
1947, WO s. 22
Azizjan A. K. — S ied m o j tom Soczinienij J. W. Stalina. M o­
skwa 1948, WLB s. 24
216 LENIN I STALIN

Azizjan A. K. — W ośm o j to m Soczinienij J. W. Stalina.

Moskwa 1949, WO s. 30
Ponomiariew B. N. — Diewiatyj to m Soczinienij J. W. Stalina.
Moskwa 1949, WO s. 23
Szepiłow D. T. — Diesiatyj to m Soczinienij J. W. Stalina.
Moskwa 1949, WO s. 19
*
* *

Krużkow W. S. — Praca J. W. Stalina p.t. Anarchizm czy s o ­

cjalizm. Warszawa 1949, „Współpraca" s. 23
Krużkow W. S. — Proizwiedienije tow. Stalina „Anarchizm
iii socjalizm. Moskwa 1946, WLB s. 22
Mitin M. B. — O rabotie tow. Stalina „Anarchizm iii s o c j a ­
lizm. Moskwa 1948, WPSz. s. 23
Azizjan A. K. — O rabotie J. W. Stalina „Marksizm i nacjo-
nalnyj wopros". Moskwa 1949, WO s 51
Larkow A. — O rabotie towariszcza Stalina „Marksizm i nacjo-
nalnyj w o p ro s”. Moskwa 1941, Politizdat s. 52
Trajnin J. — Trud towariszcza Stalina „Marksizm i nacjonai-
nyj wopros". Moskwa 1940, Politizdat s. 63.
Stiepanow M. P. — O rabotie tow. Stalina „Oktiabrskaja Re­
wolucja i taktika russkich k o m m u n istów ". Moskwa 1946,
WPSz s. 15
S ołdatienk o E. J. — Ob o t c z o t n o m dokładie tow. J. W. Stalina
na 18 Sjezdie Partii. Moskwa 1949, WO s. 40
Trajnin J. — O dokładie towariszcza Stalina „O projektie kon-
stitucji" Moskwa 1948

c) LENINA I STALINA^
Konstantinow F. W. — Razwitie istericzeskow o matierializma
L en in o m i Stalinom. Moskwa 1949, WO s. 30
L eontiew L. A. — E k o n o m ia polityczna socjalizmu w dzieiach
Lenina i Stalina. W-wa 1949, KiW
L eo n tiew L. A. — Politiczeskaja e k on om ija socjalizma w tru­
dach Lenina i Stalina. Moskwa 1948, WO s. 39
 LENIN I STALIN 217

Wyszinskij O. J. — Uczenije Lenina-Stalina o proletarskoj re­

wolucji i gosudarstwie. Moskwa 1947
Katalog wydany na 70-lecie urodzin J. W. Stalina. Dzieła kla­
syków marksizmu-leninizmu w języku polskim. W-wa 1949,
KiW s. 31

III, ŻYCIE I DZIAŁALNOŚĆ

a) LENINA
B ezym ienskij A . — Lenin na II Sjezdie Komsomoła. W ospomi-
nanija dielegata. Moskwa 1947, „Moskowskij Raboczij" s. 19
Czagin B. A. — Lenin — wielikij rewolucjoner i myslitiel
(K 25-letiju so dnia smierti W. I. Lenina). Leningrad 1949,
WO s. 71
Potiewa L. A. — Poslednij period żizni i diejatielnosti W. 1. Le­
nina (1922— 1933 g. g.). Moskwa 1947, WLB s. 24
Frenkiel R. — Lenin i Krasnaja Armia, Moskwa 1939, Goswo-
jenizdat s. 78
Gil S. — S ześć lat z Leninem. Moskwa 1943, WL s. 51
Gładkow 1. A. — W. 1. Lenin i płan elektrifikacji Rossiji. Mos­
kwa 1947, Gospłanizdat s. 112
Jarosławskij E.— Biografija W. 1. Lenina. Moskwa 1940, Gdats. 212
Kalinin M M. — Lenin w o b ron ie ojczyzny socjalistycznej,
Moskwa 1943, WL. s. 19
K o n on o w A . —Choinka w Sokolnikach. Warszawa 1949, KiW s. 15
K on onow A. — O powiadanie o Leninie. Moskwa 1944, WL s. 85
Kownator R. — Matka Lenina. Moskwa 1944, WL s. 30
Lenin W łodzimierz lljicz. Krótki zarys życia i działalności.
Moskwa 1944, WL s. 252
Lenin Włodzimierz lljicz. Kratkij oczerk żyzni i diejatielnosti.
Moskwa 1944, Gdat s. 248
Lenin. Pieśni — wiersze — inscenizacje — fragmenty prozy.
Warszawa 1949, „Prasa Wojskowa" s. 143
Lenin (w obrazach). W-wa 1949, „Czytelnik"
218 LENIN 1 STALIN

Lenin v obrazech. Praha 1949, „Orbis"

Lenin w poezji. Stichotworenija, p o em y , pieśni, narodnyje
skazki. Moskwa 1941, Gdat s. 217
Lenin w sybirskoj ssyłkie 1897—l 9 0 0 g . g . Moskwa 1946,Gdat s. 127
Majakowskij W. — Władimir lljicz Lenin. Moskwa 1948, „So-
wietskij Pisatiel" s. 202
Moskalew M. — W. 1. Lenin w poslednije gody żizni 1921 —
1924 g. g. Moskwa 1946, Gdat s. 70
O Leninie. Moskwa 1946, WL s. 95
O Leninie. 1924 — 1939. Litieraturno-chudożestwiennyj sbornik
k piatnadcatiletiu s o dnia smierti W. 1. Lenina. Moskwa
1939, Chud. Literatura s. 511
O Leninie. Sbornik ch u dożestw iennych proizwiedienij. M os­
kwa 1945, Gosizdat s. 215
Stalin J. — O Leninie. Warszawa 1949, KiW s. 49
Ster N. V. — Pierwyje kom m unisticzeskije subbotniki. Mos­
kwa 1949, WO s. 36
Westrikow F\. W. — Borba Lenina protiw neokantianskoj re­
wizji marksizma w Rossiji. Moskwa 1948, WPSz s. 47
Zbarskij B. J. — Mawzolej Lenina. Moskwa 1946, Gdat s. 47
Zelikson-Bobrowskaja C. — Niezabywajemyje wstreczi. Wospo-
minanija o Leninie. Moskwa 1947, s. 47

b) STALINA

Andrejew A. — Stalin i wielki ruch kołchozowy (Na dzień

60 lecia towarzysza Stalina). Kijów Lwów 1940, Państw.
Wyd. Mniejsz. Nar. (JSRR s. 15
Basz J. — Twórcza m e to d a stalinowskiej nauki wojennej.
Warszawa 1949, ,,Prasa Wojskowa"
Beria L. — Przyczynek d o dziejów organizacji bolszewickich
w kraju Zakaukaskim. Warszawa 1949, KiW s. 264
Beria 1_. — K woprosu ob istorii bolszewistskich organizacij
w Zakawkazie. 6 izd. Moskwa 1941, Gdat s. 210
 LENIN I STALIN 219

Buchnikaszwili G. — Gori. Istoriczeskij oczerk. Tbilisi 1949,

„Zaria W o s to k a '4 s. 176
Chruszczew N. S — Stalin i wielikaja drużba narodow. Mińsk
1940, Gosizdat s. 11
D ok u m en ty o geroiczeskoj o b o r o n ie Caricyna w 1918 g. M o s­
kwa 1942, Gdat s. 220
Genkina E. — Stalin i wielika drużba narodow. Moskwa 1940,
Politizdat s. 218
Krzemieniecka L. — O wielkim Stalinie. W wa 1949, „Nasza
Księgarnia4* s. 32
Marek F. — Stalin. Człowiek i dzieło. (W siedemdziesiątą
rocznicę urodzin). Warszawa 1949, KiW s. 56
Materiały dla p relegentów. W sied em d ziesiątą rocznicę uro­
dzin towarzysza Stalina. Warszawa 1949, grudzień Nr 2.
KC PZPR Wydz. Prop. s. 116
Materiały świetlicowe. Numer p o św ięcon y 70 rocznicy urodzin
Generalissimusa Józefa Stalina. Warszawa 1949, Nr 10.
„Współpraca"
N ow e Drogi. Numer p o św ięco n y 70*leciu urodzin towarzysza
J ó z e f a Stalina. W-wa 1949 listopad-grudzień Nr 6. s. 206
O J ó z e fie Stalinie. Na 70-lecie urodzin. W-wa 1949, KiW s. 29
O Stalinie. Pieśni. Wiersze. Inscenizacje. D ok u m en ty i w s p o m ­
nienia. W-wa 1949, „Prasa Wojskowa" s. 175
O Stalinie. (13 pieśni na chór i fortepian). W-wa 1949, „Czy­
telnik"
Pawlenko P. i Cziaureli M.— Upadek Berlina. Powieść filmowa.
W-wa 1949, PIW s. 106
Pieśni radzieckie o Stalinie. Warszawa 1949, „Prasa W ojsk o­
wa" s. 77
L eo n id z e G. — Stalin. Dietstwo i o tro czestw o. Epopeja. M o ­
skwa 1946, Gosizdat „Chudoż. Lit", s. 141
S lep o w L , Szepiłow D. — Wtoroje izdanie biografii towa-
riszcza J. W. Stalina. Kirów 1947, Krimizdat s. 32
Stalin J ó z e f Wissarionowicz. Krótki życiorys. W-wa 1949, KiW
s. 236
220 LENIN I STALIN

Stalin J o s if Wissarionowicz. Kratkaja biografija. Moskwa 1948,

Gdat s. 243
Stalin J óze f. Materiały do o b c h o d u sied em d ziesiątej rocznicy
urodzin. W wa 1949, „Nasza Księgarnia" s. 47
Stalin i w o je n n o -m o r s k o j fłot SSSR. Moskwa 1940, Woj.-
Mors. lzd. 80 pl.
Stalin. K szestidiesiatiletiu so dnia rożdienija. Moskwa 1940,
„Prawda" s. 388
Stalin. K szestidiesiatiletiu so dnia rożdienija. Moskwa 1940,
Gosizdat. „Chudoż. Lit." s. 482
Stalin J. Marszałek Związku Radzieckiego. Poznań 1945, „Wol­
ność" s. 32
Stalin J. W. o t kołchoznikow, raboczich s o w c h o z o w i MTS. M o ­
skwa 1947, N ow osib giz s. 12
Stalin J. W. 15 fotografii. W-wa 1949, KiW
Stalin J. W. (w obrazach). W-wa 1949, „Czytelnik"
Stalin w tworczestwie narodow SSSR. Orieł 1939, O b kom
WKP(b) s. 78
Stichy i pieśni narodow SSSR o Stalinie. Mińsk 1940, Gosi­
zdat s. 171
Strofy o Stalinie. Wiersze p o e t ó w polskich. W-wa 1949, Zwią­
zek Literatów Polskich s. 49
Szwejcer W. — Stalin w turuchanskoj ssyłkie. Moskwa 1940,
MG s. 48
Tołstoj Pi. — Obrona Caricyna. (Fragmenty powieści '„Chleb").
W-wa 1949, „Prasa Wojskowa" s. 96
Tołstoj f\. — Chleb. (O brona Carycyna). W*wa 1949, „Prasa
Wojskowa" s. 312 (Wyd. o zd o b n e )
Wiersze o Stalinie. Wybór wierszy p o e tó w radzieckich.
W-wa 1949, „Czytelnik" s. 74.
Worobjew W. F . — Stalin jako organizator zwycięstw na fron­
tach wojny d o m o w ej. W-wa 1949, „Prasa Wojskowa" s. 56
W orobjew W. F.-—Tow. Stalin organizator pobied na frontach
grażdanskoj wojny. Moskwa 1949, WO s. 38
 LENIN I STALIN 221

Worosziłow K. E. — Stalin a Armia [Czerwona. W-wa 1949,

„Prasa Wojskowa"
Worosziłow K. E. — Stalin i Krasnaja Armia. Moskwa 1941,
Gdat s. 36

c) LENINA 1 STALINA

Statii i materiały w p o m oszcz izuczajuszczym biografii W. 1. Le­

nina i J. W. Stalina. Tbilisi 1947, „Zaria Wostoka* s. 131
Po-nomarew W. — Lenin i Stalin wożdi Wielikoj Oktiabrskoj
Socjalisticzeskoj Rewolucji. Penza 1945, „Stalinskoje
Znamia* s. 24
O Leninie i Stalinie. W-wa 1945, Ks s. 34
Wyszinskij A. J. — L^nin i Stalin wielikije organizatory so-
w ietsk o w o gosudarstwa. Moskwa 1947, Gdat s. 63
Wostrikow A. W. — Lenin i Stalin w borbie za partijnost’
fiłosofii marksizma. Moskwa 1948, WO s. 30
Timofiejew-Tierieszkin M. N. — Skazania o wożdiach. Jakutsk
1946, Gosizdat s. 48
Kostygowa Z. P. — Leninskij prizyw w partiu (1924 god.).
Moskwa 1949, Partizdat s. 78
Wasilew (chudożnik) — Risunki. Moskwa 1944, Iskusstwo
Wasilew (chudożnik) — Risunki. Moskwa 1949, Iskusstwo
Historia Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (b o lszew i­
ków). Krótki Kurs. W-wa 1949, KiW s. 415
Istoria Wsiesojuznoj K om m unisticzeskoj Partii (bolszewikow).
Kratkij kurs Moskwa 1946, Gdat s. 350
Dzieje wojny d o m o w ej w ZSRR. Tom. II. Moskwa WL s. 617
Istoria grażdanskoj wojny w SSSR t. 1 i U. Moskwa 1947,
Gdat s. 578, 621
Szczerbakow A. S . —Dzieło Lenina pobiediło. Dokład 21.1.1939
poswiaszcz. XV g o d o w o s z c z in ie so dnia smierti W. 1. L e­
nina. Moskwa 1942, Gdat s. 32
Szczerbakow A. S. — Zawiety Lenina w o p ło s zcz o n y w żizń.
Dokład 21.1. 1940 poswiaszcz. XVI god ow szczinie so dnia
smierti W. I. Lenina. Moskwa 1940, Gdat s. 23
222 LENIN I STALIN

Szczerbakow A. S. — Po zawietam Lenina. Dokład 2 1 .. 1941

poswiaszcz. XVII g o d o w szcz in ie so dnia smierti W. I. Le­
nina. Moskwa 1941, Gdat s. 14
S zczerbakow A. S. — Pod znam ieniem Lenina. Dokład 21.1.1942
poswiaszcz. XVIII g od o w szcz in ie so dnia smierti W. 1. Le­
nina. Moskwa 1942, Gdat s. 21
Szczerbakow A. S. — Pod zn am ien iem Lenina-Stalina my po-
biedim . Dokład 21.1. 1943 poswiaszcz. XIX godowszczinie
so dnia smierti. Lenina Moskwa 1943, Gdat s. 15
Szczerbakow A. S — Pod sztandarem Lenina • Stalina naród
radziecki kroczy ku zwycięstwu. Referat w y głoszon y
21.1. 1944 poświęć. XX rocznicy śmierci Lenina. Moskwa
1944, WL s. 11
Szczerbakow A. S. — Pod z n am ien iem Lenina-Stalina sowiet-
skij naród idiet k p obiedie. Dokład 21.1. 1944 poswiaszcz.
XX g od o w szcz in ie so dnia smierti W. 1 Lenina Moskwa
1944, Gdat s. 18
Aleksandrów G. F. — Ma drodze Lenina pod wodzą Stalina.
Ref, wygł. 21.1. 1945 p o św ięco n y XXI rocznicy śmierci
Lenina. Moskwa 1945, WL s. 26
Aleksandrów G. F. — Po leninskom u puti pod woditielstwem
Stalina 21.1. 1945 poswiaszcz. XXI g o d o w szcz in ie so dnia
smierti Lenina Moskwa 1945, Gdat s. 18
Aleksandrów G F. Pod wielikim z n a m ien iem Lenina-Stalina.
Dokład 21.1.1946, poswiaszcz. XXII god ow szczinie so dnia
smierti Lenina. Moskwa 1946, Gdat s. 16
Aleksandrów G. F. — Nas osien iajet wielikoje znamia Leni­
na — Stalina. Dokład 21.1.1947 poswiaszcz. XX111 g o d o w ­
szczinie do dnia smierti W. I. Lenina. Moskwa 1947,
Gdat s. 22
Susłow M. A - Idei Lenina ozariajut put’ k k om m unizm u.
Dokład 21.1.1948 poswiaszcz. XXIV god ow szczinie so dnia
smierti W. I. Lenina. Moskwa 1948, Gdat s. 21
Pospieło.w P. N. — Pod z n a m ien iem Lenina — Stalina k p o ­
biedie k om m u n izm a. Dokład 21.1.1949 r. poswiaszcz.
XXV g o d o w szczin ie so dnia smierti W. I. Lenina. M os­
kwa 1949, Gdat s. 22
 K R O N I K A

U dział bibliotekarzu i arch iw istów polskich uj u czczen iu

70 rocznicjj urodzin Józefa Stalina.

Inicjatywę uczczenia 70 rocznicy urodzin Generalissimusa

Stalina podjęli pracownicy Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu, uchwalając następującą rezolucję:
My, pracownicy fizyczni i umysłowi Biblioteki Uniwer­
syteckiej w Toruniu, zgrom adzeni na wspólnym zebraniu
w dniu 5 Grudnia 1949 r., postanawiam y dla uczczenia
70 rocznicy urodzin W ielkiego Przywódcy Rewolucji
Socjalistycznej, Bojownika o pokój i Przyjaciela narodu
polskiego, Generalissimusa J ó zefa Stalina, przepracować
bezpłatnie po za godzinami urzędowymi trzy dni po trzy
godziny, w sumie 567 godzin roboczych, nad s e g r e g o ­
waniem i p orządkow aniem zgro m a d zo n y ch k s ię g o z b io ­
rów p o n ie m ieck ich .
Praca ta przyspieszy uporządkowanie osta teczn e naszych
zbiorów i przyczyni się w ten s p o s ó b do szybszego wy­
konania na naszym odcinku Planu S z e śc io le t n ie g o —
planu budownictwa podstaw socjalizmu w naszym kraju.
Wzywamy wszystkie biblioteki n au k o w e całego kraju
do p o d o b n e g o uczczenia rocznicy Wielkiego Stalina,
którego przykład przyświeca nam w codziennej pracy
i walce o socjalizm.
Na apel ten o dpow iedzieli pracownicy wszystkich bibliotek
naukowych w Polsce bądź uchwalając w yk o n a nie nadprogra­
mowych zadań, bądź ofiarowując d o d a tk o w e go d zin y pracy.
R ó w n o cz eśn ie Zarząd Główny Związku Bibliotekarzy i Archi­
w istów Polskich rozesłał do wszystkich Kół Związku tekst re­
zolucji toruńskiej oraz wezwanie do wzięcia udziału w czynie
rocznicowym.
Z po sia d a n ych przez Zarząd Główny sprawozdań z tej akcji
wyjmujemy materiały najbardziej charakterystyczne, świadczące
224 KRONIKA

o różn orod n y ch formach działalności bibliotekarzy polskich,

przystępujących do uczczenia w zm o ż o n ą pracą dnia urodzin
Wodza Świata Pracy.
*
* *
Pracownicy Biblioteki Narodowej zobowiązali się: 1. opra­
cow a ć w najkrótszym czasie i o d d a ć d o użytku naukow ego
p o sia d a n e przez B ibliotekę N arod ow ą materiały, o d n o s z ą c e
się do historii ruchu rob otn iczego w Polsce; 2. w ciągu naj­
bliższego roku p ogłęb ić pracę nad p ozn aniem zasad marksizmu-
leninizmu oraz historii i o siąg n ię ć Związku Radzieckiego, przede
wszystkim w dziedzinie kultury. Ponadto wysłany został do
G eneralissim usa Stalina adres z życzeniami.
Pracownicy Biblioteki Jagiellońskiej, B*ki Publicznej m. Kra­
kowa, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum P a ń stw o w e g o i B-ki
Muzeum Przemysłu Artystycznego w Krakowie zgłosili solidar­
n o ś ć z rezolucją toruńską i ofiarowali po 6 godzin dodatkow ej
pracy.
Pracownicy Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie p o s ta n o ­
wili: 1. urządzić pokaz dzieł Stalina, w ydanych przed 1945 r.
2. opracować do dn. 28 lutego 1950 r. specjalny katalog;
czaso pism , dotyczących ruchu rewolucyjnego w P olsce i ZSRR,
oraz dzieł klasyków marksizmu; 3. p o g łęb ić zn ajom o ść m ar­
ksizmu leninizmu i poznać najważniejsze dzieła Stalina.
Pracownicy Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu ofiarowali
9 godzin pracy nadprogramowej.
Pracownicy Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi postanowili
przystąpić natychm iast do prac nad stw orzen iem katalogu
ruchów sp ołeczn ych , tak aby w przeciągu 6 m iesięcy od d a ć
go d o użytku c z y t e l n i k ó w Projektodawcy wzywają in ne biblio­
teki do podjęcia p o d o b n ej akcji w celu stworzenia o g ó l n o p o l ­
skiego centralnego katalogu ruchów społecznych 19 i 20 wieku.
Pracownicy Biblioteki Szkoły Głównej Planowania i Staty­
styki w Warszawie uchwalili: 1. urządzić wystaw ę dzieł J ó zefa
Stalina; 2. op racować do katalogu s y s te m a ty c z n e g o s z c z e g ó ­
łowy w zorcow y sch e m a t do działu Historii Związku Radziec­
kiego; 3. opracować wydawnictwa ciągłe ZSRR zg o d n ie z p rze­
pisami katalogowymi Związku Radzieckiego; 4. w dziale dru­
ków zwartych wykonać m iesięczn ą pracę do dn. 21 grudnia.
Pracownicy Biblioteki Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskie^
qo w Warszawie zgłosili urządzenie wystawy posiadanych dzieł
J ó z e fa Stalina, oraz uporządkow anie do dn. 1 stycznia ok oło
 KRONIKA 225

5.000 tom ów , w celu odstąpienia za jm ow a n ego dotychczas

przez te zbiory p om ieszczen ia na użytek wypożyczalni Koła
Oświaty Rolniczej S tu dentó w SGGW.
Pracownicy Biblioteki G łów n ego Urzędu Statystycznego
zobowiązali się: 1. utrzymać najwyższą dyscyplinę pracy;
2. wzmóc wysiłki nad usprawnieniem i wydajnością pracy;
3. ofiarować po 10 godzin pracy dodatkow ej.
Pracownicy Biblioteki KC PZPR zobowiązali się do bezpłatnej
pracy w ciągu 10 g od zin nad kom pletow aniem księgozbioru,
przekazywanego do Ośrodka Szkolenia Partyjnego.
Pracownicy Biblioteki Miejskiej w Poznaniu przeprowadzili
między sobą doraźną składkę i za pieniądze z niej zebrane
ufundowali 30 k o m p le t ó w (po 5 książek) dla przodowników
pracy Państwowych Gospodarstw Rolnych i 5 kom pletów dla
przodowników pracy Wielkopolskich Zakładów Przemysłu Drzew­
nego. Wręczenie k o m p le tó w odbyło się dn. 20 grudnia.
Pracownicy Książnicy Miejskiej w Toruniu postanowili prze­
pracować dodatkowo 440 godzin nad konserwacją księgozbioru
i jego częściow ą organizacją.
Członkowie poznańskiego Koła ZB i ftP zobowiązali się:
L obdarować dzieci n iew id om e w Zakładzie w Owińskach
drobnymi podarunkami w postaci odzieży, bielizny i zaba­
wek; 2. zebrać dla teg oż zakładu kom plet książek, które —
przepisane sy s te m e m Braille* a — oddadzą tym najnieszczęśliw­
szym o g r o m n e usługi.
Członkowie katowickiego Koła ZB i MP postanowili: 1. urzą­
dzić pokaz książki o ruchu robotniczym; 2. wydatnie uzupełnić
zbiory biblioteczne w zakresie wydawnictw radzieckich, zwar­
tych i periodycznych; 3. w z m ó c te m p o opracowania zbiorów.
Członkowie c z ę s to c h o w s k ie g o Koła ZB i ftP zobowiązali
się przestudiować życiorys Stalina, oraz wzięli gremialny udział
w specjalnym uroczystym zebraniu.
Członkowie ra d o m sk ieg o Koła ZB i F\P uchwalili nadprogra­
mową 4-godzinną pracę w niedzielę 18 grudnia i zorganizowali
uroczystą akademię b ezp o śred n io po zakończeniu d o d a t k o ­
wej ,acy.J' -
Członkowie lubelskiego Koła ZB i AP zobowiązali się: 1. przy­
g otow a ć i urządzić w wielkiej sali Muzeum Miejskiego w Lu­
blinie wystawę pod nazwą „Zycie i twórczość J ó ze fa Stalina";
2. pełnić o ch o tn iczo 6 g o d z in n e dyżury w czasie trwania Wy­
stawy, tj. od 18 do 30 grudnia; 3. urządzić w drugiej połow ie
grudnia w każdej bibliotece lubelskiej zatrudniającej członków
226 KRONIKA

Koła — kącik wystawowy, p o św ięco n y o s o b ie i p ra com G e n e ­

ralissimusa Stalina.
Pracownicy Biblioteki Uniwersytetu Marii Curie S k ł o d o w ­
skiej ofiarowali nadto 4 godziny dodatkowej pracy przy urzą­
dzaniu n o w eg o lokalu bibliotecznego, oraz wysłali do Genera­
lissimusa Stalina adres z życzeniami.
Pracownicy Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy podjęli
d odatkow ą 1 godzinną pracę. Do pracy tej stawiło się 200
o s ó b i w ciągu tygodnia rozłożono według alfabetu 8.300 tom ów ,
leżących d o ty ch cz a s w stercie. Zorganizowano także okolicz­
no ściow e wystawki we wszystkich placówkach Biblioteki.
Wszystkie powzięte przez bibliotekarzy i archiwistów z o b o ­
wiązania zostały wypełnione, a Wystawa zorganizowana przez
Koło lubelskie stała się centralną imprezą jubileuszową na
terenie Lublina.
Kończąc ten krótki przegląd przy p om in a m y , że p odany tu
został wybór najbardziej oryginalnych i charakterystycznych
uchwał z materiału sprawozdawczego, jakim dysponuje Zarząd
Główny ZB i AP. Nie było bow iem żadnej biblioteki w Polsce,
która by na sw oim terenie w ten czy inny s p o s ó b nie wzięła
udziału w wielkim święcie, jakim dla c ałeg o świata pracy stał
się dzień urodzin J ó ze fa Stalina.
 R E S U M \l S
Le prem ier t o m e des O e u v r e s de J o s e p h Staline.
L’article, qui e s t la traduction p o l o n a i s e du com pte-r en du, publie dans
la r e v u e r u s s e Le B o lc h e v i q u e (1946 nr. 10), paralt ici a I’o c c a s i o n de la
publication en p o l o n a i s de deux p r e m i e r s v o l u m e s des O eu v res de J o s e p h
Staline. Le t o m e premier e n q u e s t i o n co m p ren d l e s travaux de Staline,
ecrits e n t re 1901 et avril 1907, e x c e p t e q u e l q u e s publications perdues
Cette p er iod e de l’activite creatrice de Staline co r r e s p o n d aux a n n e e s
quand, s o u s la direc tion de Lenine, furent p o s e e s les b a s e s du parti
marxiste-leniniste, parti b o lc h e v iq u e . Staline fut le co llaborateur le plus
intime de Len in e d ans P e t a b l i s s e m e n t de l’i d e o l o g i e et de la tactique
du parti, de s e s b a s e s org a n isa t rices et t heo riqu es . Dans s e s travaux du
t o m e premier, Stalin e fait la justification d e s b a s e s de la doctrine marxi­
s t e - l e n i n i s t e , d e v e l o p p e la t heo rie du s o c ia l i s m e scientifique et la rattachc
au m o u v e m e n t ouvrier.
Le c o m p t e - r e n d u a n a ly s e s u c c e s s i v e m e n t les articles du t o m e premier
d e s O e u v r e s et fait le bilan de l'apport de Staline a l’oeuvre de la c o n ­
struction du parti c o m m u n i s t e en Russie a de differents m o m e n t s de so n
histoire.
Lenine et S t a li n e (tableau bibliographique).
Ce tableau e m b r a s s e la periode d’edition de 1940 j u s q u ’ a la fin de
1949, e n u m e r e t o u t e s les pu blicatio ns p o l o n a i s e s c o n c e r n a n t Lenine et
S talin e et, parmi le s russe s, n’en d o n n e qu’un choix limite a ce lles qui
s o n t a c c e s s i b l e s en P o lo g n e .
Les o u v r a g e s d es c l a s s iq u e s du m a r x i s m e -l e n in i s m e ont attein t en
P o l o g n e le tir age global de 13.411.440 e x e m p l a ir e s , d o n t l e s tir e g e s d es
o e u v r e s d e Lenine et de Staline publies a l’o c c a s i o n du 70-e anniversaire
de la n a i s s a n c e de Staline c o m p r e n n e n t 1.575.000 e x e m p l a ir e s .
Le t able a u bibliographique divise la m a t i e r e en trois groupes : I. O e u ­
vres. 11. Pu b lic ation s a l'o cca sio n des o e u v r e s . 111. O u v r a g e s c o n s a c r e s
a la bio gr ap hie et a 1‘activite e t Lenin e et de Staline
 ERRATA

Str 5 wiersz l i 2 od góry z a m iast m e c h a n ik a winno być: m etan au ka

6 6 „ „ s p is ó w „ o p is ó w
10 „ 18 i 19 „ po wyrazach „p owstawania nowych" n a ­
leży dodać: d r uków , j a k i n o w y c h
13 3 „ po wyrazie „narzędzia" n a le ż y dodać:
nie — zmieni to z a s a d n ic z o z d a n i e na n e ­
gację, jak było w za ło ż e n i u autora.
„ 120 „ 4 od dołu za m iast IX—VII winno być: IX—VIII
„ 120 „ 1 „ .. 1X-VI „ IX-VII
.. 121 .. 1 .. .. 111- „ III-I
PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY
ORGAN NAUKOWY ZWIĄZKU
BIBLIOTEKARZY I ARCHIWISTÓW POLSKICH

upgchodzi kw artalnie

Kolegium Redakcyjne:
Kazimierz Budzjjk, Janina Kraczkieimcz,
<
Bogdan H orodyski —(sekretarz redakcji)

Adres Redakcji:
W a r s z a w a , Rakowiecka 6. Biblioteka Narodowa.

Adres Administracji:
W a r s z a w a , Koszykowa 26, Biblioteka Publiczna.

R ę k o p i s ó w Redakcja nie zwraca. Autorowie, nie

zawiadomieni do trzech m iesięcy o przyjęciu ich prac, mogą
je odebrać w Administracji w ciągu roku.
Prenumerata roczna (dwa podw ójne zeszyty) wynosi
zł. 600. —
Cena jednego zeszytu zł. 350.—
Wpłat d o k o n y w a ć należy na konto czek ow e PKO -1792 —
Związek Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich, Zarząd Główny.
Warszawa, (z wyraźnym zaznaczeniem celu wpłaty).
Członkowie Z.B. i A.P. otrzymują Przegląd Biblioteczny
za pośred n ictw em s w o je g o Koła.
 PB Z E G L Ą D BIBLIOTECZ
I, VII, XIII — 480 zł, cena ulgowa 360 zł.
V, VI, VI I I . I X, X - 600zł., 450 zł.
II, XII - 960zł., ,, 720 zł.
111, IV - 1100 zł., y 825 t zł
XIV - 300 zł., ‘*50 zł
XV - 550 zł., 450 zł.
XVI, XVI I - 600 zł., ) 450 'r zł
Ceny p osz cz eg ólnych zes zytów oblicza się wed łu g ilości zes zytów w danym
roczniku.

B ib li ografi a za rok 1931 — 225 zł., cen a ulgowa 180 zł.

„ „ 1932 - 75 zł., „ „ 60 zł.
,, „ 1934 - 150 zł., 120 zł
„ „ 1935/6- 300 zł., 240 zł.
Spis treści r o c zn i k ó w I X 300 zł . 240 zł.

Zamówienia na roczniki I—X111, oraz na Bibliografię i Spis treści kierować

należy pod adresem: Kol. Witold Zachorowski, Kraków, ul Mickiewicza 22
Biblioteka Jagiellońska. Dalsze roczniki do nabycia w Administracji:
Warszawa, Koszykowa 26, Biblioteka Publiczna

Druk. W ). B ra s se , M ie d z ia n a 8. B — 100757.
t
 RESUMES
STANISŁAW siero tw iń sk i. L e s b a s e s t h e o r i q u e s de la s y s t e -
matisation bibliographique.
L’un d e s p r o b l e m e s de la s c i e n c e d e s s c i e n c e s c o n s t i t u e la classifi­
c a t i o n liee a la d o c u m e n t a t i o n scie ntifique. L’im p ortance actuelle des
d o c u m e n t s im p r im e s p ou r la s c i e n c e fait que les buts e t les m e t h o d e s
d e la d o c u m e n t a t i o n e t de la b ibliog ra phie d e v i e n n e n t pre sque m e m e s .
C onsider ee ainsi, la bib liogr ap hie c e s s e d’etre u n e „ s c ie n c e du łivre“ dans
l e s e n s genera l du m o t e t m e m e d a n s un s e n s plus restreint d’u n e s u b ­
div isi on de la „ s c ie n c e du livre“.
La bibliographie qui a s a propre m e t h o d e , s o n sujet et s o n e t e n d u e
d e v ie n t u n e discipline s cient if ique t o u t e particulićre. Dan s s o n e t e n d u e
s e trouvent: 1) 1’e n r e g i s t r e m e n t de t o u s l e s re p re sen ta nts d es editions
2) la d o c u m e n t a t i o n de t o u s les d o m a i n e s de la s c i e n c e c o n c e r n a n t
l e s travaux publies, 3) la d o c u m e n t a t io n d e s o e u v r e s bibliographiques.
La s y s t e m a t i s a t io n bibliograp hiq ue doit etre 1’effet de la collaboration
d e s th e o r ic i e n s de la s c i e n c e e t d e s c o n n a i s s e u r s du livre.

adam w ró b lew sk i. L a „ f e u i l l e b i b l i o g r a p h i q u e “.
(Jn d es period iqu es p o l o n a i s (Życie N a u k i — „La Vie de la Science")
a, au c o m m e n c e m e n t de l’a n n e e c o u r a n t e , introduit u n e n o u v e a u t e qu-
p e u t jo u e r un grand róle d a n s le d o m a i n e d e la bibliographie d e s perioi
d iq u e s . Cette n o u v e a u t e , dite la „feuille bibliographique" c o n s tit u e u n e
fe u ille v o l a n t e im p r i m e e d’un seu l c o t e e t c o n t e n a n t la Iiste des articles
parus d a n s c h a q u e ca hier d’un periodique e n f o r m e de cartes du c a t a l o q u e
m u n i e s d’a d r e s s e bib liogr ap hique ainsi q ue d'u n e co u r t e note e t adap te es
a Stre c o u p e e s . Cette tres p r e c ie u s e initiative e x ig e c e p e n d a n t u n e
d i s c u s s i o n au sujet tan t de la stabilisation e n de l’unification de sa f orm e
gra p hiq ue q u e d e l'e xte nsion de s o n e t e n d u e sur le s o e u v r e s c o n s id e r e e s
d a n s le s c o m p t e s rendus. Telles s o n t les re flex ions qui f o r m e n t le sujet
d e Particle present. (La „feuille bibliographique" a e t e introduite dans
n o t r e periodique aussi).

ing. Zygmunt D o b ro w o lsk i. Le p r o b l e m e de la c l a s s i f i c a t i o n

d a n s la d o c u m e n t a t i o n s c i e n t i f i q u e .
En c o n s id e r a n t l e s s y s t e m e s de la classification act uelle l’auteur c o n c l u t
<jue la classificat ion gen erale d a n s la d o c u m e n t a t i o n scie ntifique doit
c o n t e n ir deux degres. Le prem ier d’eu x c’e s t la c la s s i f i c a t io n dite fonda-
m e n t a l e (la class ification d e s s c i e n c e s p artic ulieres du p o i n t de v u e
p h ilo s o p h iq u e ). Le s e c o n d d e g r e f o r m e n t les cla ss if ica t io n s s p e c ia lis e e s ,
c ’est a dire l e s c la s s ific a t io n s in d e p e n d a n t e s de partage, derivant d e s
n o e u d s particuliers de la class ificatio n f o n d a m e n t a l e et c o n t e n a n t la
d o c u m e n t a t i o n d a n s s o n e t e n d u e plus et r o ite et plus s p e c ia le (voir la table
a la p a g e 36). Gn tel s y s t e m e p e r m e t d’eviter la d es a ctu a lisa t io n de la clas­
sification, du m o m e n t q u e la s c i e n c e vient de c h a n g e r s o n poin t de v u e
par rapport a c ertain s p r o b l e m e s .
Les s y s t e m e s de cla ss if ica tion e x is t a n t j u s q u ’a p r e s e n t, a v e c a ieu r
t e t e la c l ass ifi ca tion decimale, ne r e p o n d e n t plus aux e x i g e n c e s q u e
leur p r e s e n t e n t le s c e n t r e s de d o c u m e n t a t i o n , f o r c e s de suivre l e s
p r o g r e s rapides d es s c ie n c e s , en particulier d es s c i e n c e s t e c h n i q u e s .
PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY
ORGAN NAUKOWY ZWIĄZKU
BIBLIOTEKARZY I ARCHIWISTÓW POLSKICH

w sc h o d z i kw artalnie

Kolegium Redakcyjne:
K azim ierz Budzyk, Janina Kraczkiewicz,
Bogdan H o ro d y sk i—(sekretarz redakcji).

Adres Redakcji:
W a r s z a w a , Rakowiecka 6. Biblioteka Narodowa

Adres Administracji:
W a r s z a w a , Koszykowa 26, Biblioteka Publiczna.

R ę k o p i s ó u j Redakcja nie ziuraca. Autorowie, nie

zawiadomieni do trzech m iesięcy o przyjęciu ich prac, mogą
je odebrać tu Administracji w ciągu roku.
Prenumerata roczna (dwa podw ójne zeszyty) wynosi
zł. 6 0 0 . —
Cena jednego zeszytu zł. 3 50 .—
Wpłat d o kon yw ać należy na konto czek o w e PKO 1-1792 —
Związek Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich, Zarząd Główny.
W arszawa, (z wyraźnym zaznaczeniem celu wpłaty).
Członkowie Z.B. i A P. otrzymują Przegląd Biblioteczny
za p o śred n ic tw em s w o j e g o Koła.

£
 PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY
Rocznik I, vil, XIII — 480 zł., ce na ulgowa 360 zł.
V , VI, VIII, IX, X - 600 zł., 450 zł.
II, XII -- 960 zł., 720 zł.
Ul,. IV ~ 1100 zł., 825 zł
XiV - 300 zł., 250 zł.
XV - 550 z ł , 450 zł.
XVI - 600 zł., 450 zł
Ceny p o s z c z e g ó l n y c h zeszytó w oblicza się uiedług ilości zesz ytów w danym
roczniku.

B ib l io g r a fi a za rok 1931 — 225 z ł , c e n a ulgouia 180 zł

>, n >, 1932 — 75 zł., „ „ 60 zł.
>» ,i n 1934 150 zł, ,, ,, 120 zł.
» 1935/6- 300 zł., ,, „ 240 zł.
S p is treści r o c z n i k ó w I - X . 300 zł., „ „ 240 zł.

Zam ów ienia na roczniki 1—XIII, oraz na Bibliografię i Spis treści kierować

należy pod adresem: Kol. Witold Zachorowski, Kraków, ul. Mickiewicza 22.
Biblioteka Jagiellońska. Dalsze roczniki do nabycia w Administracji:
Warszawa, Koszykowa 26, Biblioteka Publiczna

D r u k . W l . B r a s s e , M i e d z i a n a 8. B. — 80160.