Moralność, rozumienie kłamstwa i sprawiedliwości u dziecka w średnim

i późnym dzieciństwie.

Etapy rozwoju moralnego w średnim dzieciństwie

Rozwój moralny dziecka w średnim i późznym dzieciństwie postępuje od dostosowania
się do nakazów i zakazów do zachowania zgodnego z normami społecznymi. W
wyczerpującym opracowaniu Trempały pojawia się interesujące stwierdzenie na temat
współwystepowania rozwoju moralnego z rozwojem w sferze poznaczej, emocjonalnej i
społecznej. Możemy wyróżnić w nim etapy takie jak pozanie reguł obowiązujących w
grupie społecznej, odróżnienie dobra od zła oraz doświadczanie poczucia winy i wstydu.
W wieku przedszkolnym dziecko podporządkowuje się nakazom i zakazom dorosłych,
przede wszystkim by uniknąć kary. Starsze dzieci wykorzystują podporządkowanie się
normom jako sposób na bycie gratyfikowanym.

Posłuszeństwo i kara: realizm moralny (historyjki piagetowskie do badania ocen

moralnych)
Według teorii Piageta moralność dziecko opiera się na posłuszeństwie i wybiórczym
obdarzaniu szacunkiem dorosłych. Postępowanie zgodne z literą a nie duchem prawa
prowadzi do moralności heteronomicznej (realizm moralny), w której nie są dopuszczalne
żadne odstępstwa (przykład: nie należy innemu dziecku zabierać zabawek, dlatego
dziecko nie oddbierze niebezpiecznych nożyczek młodszemu bratu). Dla dziecka w tym
okresie liczy się bardziej wymiar materialny czynu, a nie intencja sprawcy oraz
konieczność wymierzenia kary za każde zachowanie naruszające regułę (stłuczenie
jedenastu filiżanek przypadkiem jest poważniejsze niż stłuczenie jednej w wyniku
kradzieży).

Sumienie
Sumienie pozwala na odróżnienie dobra od zła. Jest ono uniwersalnym zbiorem norm i
wartości, początki kształtowania się sumienia są widoczne u dzieci 2-letnich, są one
związane z poczuciem normy. Dziecko jest w stanie odróżnić przedmiot odpowiadający
normie od tego, który jest z nią niezgodny. Własne, nieakceptowalne zachowania często
przypisują innym (dorosłym lub zwierzętom). Około 4 roku życia, pomimo tego, że dzieci
nie rozumieją istoty nakazów i zakazów, potrafią odczuwać wewnętrzny powściąg.
Pojawia się także poczucie winy oraz wstyd.

Kłamstwo
Odróżnianie rzeczywistości od przekonań na jej temat następuje około 4 roku życia,
dziecko zaczyna rozumieć, że różne osoby mogą mieć różne przekonania na temat tego,
co się dzieje. Zaczyna rozumieć kłamstwa, żarty, metafory oraz świat wewnętrzny
bohaterów literackich.

Rozwój moralny w późnym dzieciństwie (wczesny wiek szkolny)

Dzięki decentracji (umiejętność ujmowania rzeczywistości z różnych punktów widzenia)
dziecko stopniowo przechodzi od moralności heteronomicznej (jednostronny szacunek
wobec autorytetu osoby dorosłej) w kierunku autonomii moralnej (szacunek wzajemny,
równowaga, sprawiedliwość, Piaget 1967). Dzieci zaczynają oceniać także intencje a nie
jedynie skutki działań (umiejętność wnioskowania o charakterze przyczynowo-
skutkowym). Zaczynają dostrzegać umowny charakter reguł ale zasada sprawiedliwości i
tendencja do jednakowego traktowania wszystkich przeważa.

Teoria Lawrenca Kohlberga (1984a)

W późnym dzieciństwie większość dzieci przechodzi od przedkonwencjonalnego
poziomu rozwoju moralnego (rozpatrywanie moralnego postępowania w kontekści
zaspokajania własnych potrzeb, obawa przed karą a następnie dążenie do osiągania
obustronnych korzyści) do konwencjonalnego poziomu rozwoju moralnego, osiąganego
przez większość po 9 roku życia (zasada harmonii interpersonalnej). Ważnym źródłem
norm oraz wzmocnień staje się grupa rówieśnicza. Dziecko — przyjmując własną
perspektywę — uwzględnia perspektywy innych osób i dąży do zgodności z tym, co
ogólnie przyjęte i oczekiwane w grupie, której jest członkiem. Doświadczenia kulturowe i
zmienne indywidualne mogą jednak wpływać na interpretację sytuacji.